HUMAN RIGHTS COMMISSION WITHIN THE CONSTITUTIONAL COURT OF BOSNIA AND HERZEGOVINA KOMISIJA ZA LJUDSKA PRAVA PRI USTAVNOM SUDU BOSNE I HERCEGOVINE ODLUKA O PRIHVATLJIVOSTI I MERITUMU Predmet br. Nura ĆIŠIĆ protiv FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE Komisija za ljudska prava pri Ustavnom sudu Bosne i Hercegovine, na zasjedanju Velikog vijeća od 5. aprila 2006. godine, sa sljedećim prisutnim članovima: Gosp. Miodrag PAJIĆ, predsjednik Gosp. Mehmed DEKOVIĆ, potpredsjednik Gosp. Želimir JUKA, član Gđa Hatidža HADŽIOSMANOVIĆ, član Gosp. Jovo ROSIĆ, član Gosp. Nedim ADEMOVIĆ, arhivar Razmotrivši gore spomenutu prijavu podnesenu Domu za ljudska prava za Bosnu i Hercegovinu (u daljnjem tekstu: Dom) u skladu sa članom VIII(1) Sporazuma o ljudskim pravima (u daljnjem tekstu: Sporazum) sadržanom u Aneksu 6 uz Opći okvirni sporazum za mir u Bosni i Hercegovini; Konstatujući da je Dom prestao postojati 31. decembra 2003. godine i da je Komisija za ljudska prava pri Ustavnom sudu Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: Komisija) dobila mandat prema sporazumima u skladu sa članom XIV Aneksa 6 uz Opći okvirni sporazum za mir u Bosni i Hercegovini koji su zaključeni u septembru 2003. i januaru 2005. godine (u daljnjem tekstu: Sporazum iz 2005. godine) da odlučuje o predmetima podnesenim Domu do 31. decembra 2003. godine; Usvaja sljedeću odluku u skladu sa članom VIII(2)(d) Sporazuma, čl. 3. i 8. Sporazuma iz 2005. godine, kao i pravilom 21. stavom 1(a) u vezi sa pravilom 53. Pravila procedure Komisije:
I. UVOD 1. Podnositeljica prijave se žali na nemogućnost povratka u svoj prijeratni stan, koji se nalazio u zgradi koja je tokom ratnih sukoba uništena, iako joj je odlukom Komisije za imovinske zahtjeve raseljenih lica i izbjeglica (u daljnjem tekstu: CRPC) potvrđeno stanarsko pravo na predmetnom stanu. 2. Predmet postavlja pitanja u vezi sa čl. 6. i 8. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (u daljnjem tekstu: Evropska konvencija) i članom 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju. II. ČINJENICE U PREDMETU 3. Činjenice koje su dolje iznijete proizilaze iz prijave, priložene dokumentacije i zapažanja tužene strane. 4. Podnositeljica prijave je u prijavi navela da je predmetni stan u zgradi u naselju Trnovača, Gornji Vakuf-Uskoplje, izgrađenoj na k.č. 1933/5 K.O. Gornji Vakuf, vlasništvo ŠIPAD Sarajevo Š.P.P. Koprivnica Bugojno, koristila sa članovima porodičnog domaćinstva više od 30 godina na osnovu odluke o dodjeli stana na korištenje njenom suprugu, od strane preduzeća Š.P.P. Bugojno. Dalje je navela da je zgrada u kojoj se nalazio stan, izgrađena na zemljištu društvene svojine sa uknjiženim pravom korištenja u korist Š.P.P. Koprivnica Bugojno, te da je predmetna zgrada za vrijeme sukoba Armije RBiH i HVO uništena, odnosno zapaljena od strane ekstremista HVO. 5. Općinsko vijeće Općine Uskoplje HRHB je donijelo rješenje, broj 06-24/97 od 7. maja 1997. godine, kojim se preuzima iz posjeda ranijeg korisnika neizgrađeno građevinsko zemljište označeno kao k.č. 1933/5 K.O. Gornji Vakuf na ime društvene svojine sa pravom korištenja ŠIPAD Sarajevo RO JAN Donji Vakuf OOUR Koprivnica Bugojno i isto dodjeljuje I.K. u cilju izgradnje obiteljske stambene zgrade. 6. Odjel graditeljstva i prostornog uređenja Općine Uskoplje HRHB je 31. jula 1997. godine donio rješenje, broj 05-513/97 kojim se nalaže I.K. kao vlasniku građevine na predmetnoj parceli da ukloni istu radi većih oštećenja i dotrajalosti. Navedeni odjel je 9. februara 1998. godine donio rješenje broj 05-25/98 kojim se I.K. daje odobrenja za gradnju poslovno-stambene zgrade na navedenoj katastarskoj čestici. 7. Podnositeljica prijave je podnescima od 7. marta i 23. juna 1998, te od 22. aprila 2002. godine zahtijevala od Š.P.P. Koprivnica Bugojno, Stanice javne bezbjednosti Gornji Vakuf i od Službe za urbanizam općine Gornji Vakuf-Uskoplje da obustave radove na lokaciji Trnovača, to jeste da obustave radove na izgradnji obiteljskog stambenog objekta I.K. 8. Odlukom CRPC, broj 131-1070-1/1 od 27. novembra 2001. godine, potvrđeno je da je suprug podnositeljice prijave Šefik Ćišić 1. aprila 1992. godine bio nosilac stanarskog prava na stanu u Gornjem Vakufu, ulica Trnovača bb, površine 144 kvadratna metra. 9. Služba za stambeno-komunalne poslove, obnovu i razvoj Općine Gornji Vakuf-Uskoplje donijela je 25. februara 2002. godine zaključak o dozvoli izvršenja navedene odluke CRPC, broj 05/1-372-235. U zaključku je navedeno da predmetna odluka CRPC postaje izvršna i da se dozvoljava podnositeljici prijave vraćanje u posjed stana ukoliko se isti obnovi. 10. Općinski sud u Bugojnu je donio presudu, broj K-54/02 od 6. jula 2004. godine, a koja je potvrđena presudom Kantonalnog suda Novi Travnik, broj Kž-6/05 od 31. januara 2005. godine, kojom se predsjednik Općinskog vijeća Gornji Vakuf-Uskoplje i predsjednik Odjela za građevinarstvo i prostorno uređenje Općine Gornji Vakuf-Uskoplje oslobađaju optužbe da su 2
počinili krivično djelo zloupotrebe položaja ili ovlaštenja iz člana 358. stava 1, odnosno stava 2. Krivičnog zakona F BiH, zbog donošenja rješenja navedenih u tač. 4. i 5. ove odluke. III. POSTUPAK PRED DOMOM/KOMISIJOM 11. Prijava je podnesena 12. juna 2000. godine. 12. Podnositeljica prijave je podnijela dodatne izjave 20. juna 2000, 26. aprila 2002. i 18. novembra 2004. godine. 13. Komisija je 3. oktobra 2005. godine proslijedila tuženoj strani prijavu podnositeljice radi dostavljanja pisanih zapažanja. 14. Komisija je 18. oktobra 2005. godine primila pisana zapažanja tužene strane, koja su 13. decembra 2005. godine proslijeđena podnositeljici prijave. IV. RELEVANTNE ZAKONSKE ODREDBE A. Opći okvirni sporazum za mir u Bosni i Hercegovni, Aneks 7 Sporazum o izbjeglicama i raseljnim licima 15. Aneks 7 uz Opći okvirni sporazum za mir u Bosni i Hercegovni su potpisale Republika Bosna i Hercegovina, Republika Hrvatska i Savezna Republika Jugoslavija u Parizu 14. decembra 1995. godine. Aneks 7 uz Opći okvirni sporazum odnosi se na prava izbjeglih i raseljenih lica. Članom I stavom 1. Aneksa 7 predviđa se: Sve izbjeglice i raseljena lica imaju pravo da se slobodno vrate svojim kućama. Oni će imati pravo na povraćaj imovine koje su lišeni tokom neprijateljstava počev od 1991. godine i naknadu za imovinu koja im se ne može vratiti. Što brži povratak izbjeglih i raseljenih lica značajan je cilj rješavanja sukoba u Bosni i Hercegovini. Strane potvrđuju da će prihvatiti povratak onih lica koja su napustila njihovu teritoriju, uključujući i ona kojima je data privremena zaštita od strane trećih zemalja. Strane će osigurati da se izbjeglicama i raseljenim osobama omogući siguran povratak, bez rizika od uznemiravanja, zastrašivanja, proganjanja ili diskriminacije, naročito zbog njihovog etničkog porijekla, vjeroispovijesti ili političkog uvjerenja. B. Zakon o izvršenju odluka Komisije za imovinske zahtjeve izbjeglica i raseljenih lica Član 2. stav 3. Odluke Komisije također imaju snagu pravovaljanih dokaza koji se mogu koristiti u upravnom sudskom i drugim zakonskim postupcima. Član 3. stav 3. Upravni organ nadležan za stambene poslove u općini u kojoj se nalazi stan izvršava odluke Komisije, koje se odnose na stan na kojem postoji stanarsko pravo, po zahtjevu lica iz člana 4. stav 2. ovog zakona. 3
C. Zakon o prestanku primjene Zakona o napuštenim stanovima 16. Zakon o prestanku primjene Zakona o napuštenim stanovima ( novi Zakon o napuštenim stanovima ) stupio je na snagu 4. aprila 1998. godine i bio, nakon toga, nekoliko puta izmijenjen i dopunjen ( Službene novine Federacije Bosne i Hercegovine, br. 11/98, 38/98, 12/99, 18/99, 27/99 i 43/99). Član 18. b Odredbe ovog zakona odnose se i na stanove koji nisu proglašeni napuštenim u smislu propisa iz člana 1. ovog zakona, uključujući i oštećene i devastirane stanove, ukoliko je nosilac stanarskog prava odnosni stan napustio prije 4. aprila 1998. godine. D. Odluke Visokog predstavnika o nepokretnostima u društvenoj svojini 17. Visoki predstavnik je 26. maja 1999. godine donio Odluku kojom je oduzeta nadležnost lokalnim organima vlasti u Federaciji Bosne i Hercegovine i Republici Srpskoj da raspolažu imovinom u društvenoj svojini u slučajevima kada je zemljište korišteno 6. aprila 1992. godine u stambene, vjerske, kulturne ili lične poljoprivredne ili poslovne svrhe. Odluka od 26. maja 1999. godine, u relevantnim dijelovima, glasi kako slijedi: Bez obzira na odredbe zakona, državna imovina (uključujući raniju imovinu u društvenom vlasništvu, ali isključujući stanove) ne može biti predmet raspolaganja (dodjelom, prenosom, prodajom, davanjem na korištenje ili zakup) od strane organa vlasti entiteta ili Bosne i Hercegovine, ukoliko je na dan 6. aprila 1992. godine, bila korištena u kulturne ili vjerske svrhe, ili ako je bila korištena od strane fizičkih lica u svrhu stanovanja, poslovnih aktivnosti, poljoprivrede i šumarstva. Svaka odluka na koju se odnosi prethodni stav, izdata od strane organa entiteta nakon 6. aprila 1992. godine, koja onemogućava ostvarivanje prava izbjeglica i raseljenih osoba je ništavna, izuzev u slučaju kada je treća strana poduzela izvođenje zakonitih građevinskih radova. Ova odluka od 26. maja 1999. godine, je stupila na snagu odmah i ostala je na snazi do 31. decembra 1999. godine. Visoki predstavnik je 31. decembra 1999. godine, produžio važenje odluke od 26. maja 1999. godine do 30. juna 2000. godine. E. Zakon o stambenim odnosima ("Službeni list Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine, br. 14/84, 12/87, 36/89), preuzet kao zakon Federacije Bosne i Hercegovine ( Službeni list Republike Bosne i Hercegovine, br. 11/98 i 38/98, 12/99 i 19/99) Član 52. glasi: Ugovor o korištenju stana prestaje ako se zgrada ili dio zgrade u kojoj je stan mora srušiti na osnovu pravosnažnog rješenja nadležnog organa ili je zgrada eksproprisana u svrhu rješenja, kao i u slučaju kad na osnovu takvog rješenja treba izvršiti iseljavanje iz stana zato to stan ne odgovara higijenskim uslovima ili postoji opasnost po život stanara. U slučajevima iz predhodnog stava nosiocu stanarskog prava ne daje se otkaz, a korisnici stana mogu se iseliti na osnovu pravosnožnog rješenja nadležnog organa tek pošto im se obezbjedi stan koji zadovoljava minimalne potrebe stanovanja, a u slučajevima ekspropriacije pošto im se obazbjedi odgovarajući stan. 4
V. ŽALBENI NAVODI 18. Podnositeljica prijave se žali na povredu prava na dom, prava na pravičnu naknadu štete zbog, kako navodi nezakonitog rušenja predmetne zgrade, zbog povrede prava na povratak u prijeratni stan, kao i povrede prava na jednakopravnost građana pred zakonom. Smatra da joj treba biti dodijeljena naknada materijalne štete u iznosu od 60.000 KM i nematerijalne štete u iznosu od 1.500 KM. 19. Podnositeljica prijave se takođe žali da je Općina Gornji Vakuf-Uskoplje donošenjem navedenih rješenja onemogućila povratak bošnjačkih porodica, koje su prije rata živjele u predmetnoj zgradi. Podnositeljica prijave smatra da se sporna zgrada, koja je u ratu oštećena, mogla rekonstruisati, kako bi se omogućio povratak prijeratnih stanara. 20. Prema mišljenju Komisije, prijava pokreće pitanja povrede prava podnositeljice prijave iz čl. 6. i 8. Evropske konvencije i člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju. VI. ODGOVOR TUŽENE STRANE 21. U vezi sa činjenicama, tužena strana navodi da je podnositeljica prijave mogla izjaviti žalbu protiv zaključka o dozvoli izvršenja u smislu člana 10. stava 2, a u vezi sa članom 12. stava 1. Zakona o izvršenju odluka CRPC. Osim toga, mogla je podnijeti tužbu sudu tužene strane radi naknade štete. Takođe, podnositeljica prijave nije podnijela tužbu i pokrenula upravni spor pred nadležnim sudom tužene strane protiv rješenja Općinskog vijeća općine Uskoplje od 7. maja 1997. godine, niti je izjavila žalbu nadležnom organu tužene protiv rješenja Odjela za graditeljstvo i prostorno uređenje Općine Uskoplje od 9. februara 1998. godine. Prema tome, po pitanju prihvatljivosti, tužena strana u svojim zapažanjima navodi da je predmetna prijava neprihvatljiva, iz razloga što podnositeljica prijave nije iscrpila niti dokazala da je iscrpila sva domaća pravna sredstva koja su joj bila još uvijek na raspolaganju prije nego što je podnijela prijavu Domu. 22. U pogledu merituma prijave, tužena strana navodi da je prijava u meritumu neosnovana. Tužena strana smatra da nije došlo do povrede člana 6. Evropske konvencije, jer su organi uprave postupajući u skladu sa važećim zakonima u razumnom roku odlučili o zahtjevu podnositeljice prijave, te donijeli navedeni zaključak o dozvoli izvršenja. 23. Dalje, u pogledu člana 8. Evropske konvencije, tužena strana navodi da je Služba svojim zaključkom o dozvoli izvršenja CRPC odluke potvrdila da je podnositeljica prijave nosilac stanarskog prava na predmetnom stanu, koji je usljed ratnih dejstava uništen, odnosno devastiran. Tužena strana smatra da lokalni organi vlasti nisu osporili pravo podnositeljice prijave na dom, već je naprotiv, podnositeljici prijave potvrđeno da je bila nosilac stanarskog prava na predmetnom stanu u zgradi koja se nakon rata nije mogla sanirati, odnosno adaptirati, tako da se podnositeljica prijave ne može vratiti u posjed istog. U ovakvoj konstelaciji događaja, tužena ne nalazi da su organi tužene pokazali pasivnost u cilju da se podnositeljici prijave omogući povrat u posjed stana, pa samim tim to ne predstavlja nedostatak poštivanja njenog doma u smislu člana 8. stava 1. Evropske konvencije. 24. U vezi sa članom 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju, tužena strana navodi da odlukom CRPC i zaključkom o dozvoli zvršenja iste podnositeljica prijave nije lišena imovine iz člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju. Osim toga podnositeljica prijave ima pravo na naknadu za imovinu, to jeste za stan u koji se ne može vratiti, u skladu s tumačenjem OHR-a od 5. marta 2004. godine. 5
VII. MIŠLJENJE KOMISIJE A. Prihvatljivost 25. Komisija podsjeća da je prijava podnesena Domu u skladu sa Sporazumom. S obzirom da Dom o njoj nije odlučio do 31. decembra 2003. godine, Komisija je, u skladu sa članom 2. Sporazuma iz septembra 2003. godine i članom 3. Sporazuma iz 2005. godine, nadležna da odlučuje o ovoj prijavi. Pri tome, Komisija će uzimati kriterije za prihvatljivost prijava sadržane u članu VIII(2) Sporazuma. Komisija, također, zapaža da se Pravila procedure kojima se uređuje njeno postupanje ne razlikuju, u dijelu koji je relevantan za predmet podnositeljice prijave, od Pravila procedure Doma, izuzev u pogledu sastava Komisije. 26. U skladu sa članom VIII(2) Sporazuma, Komisija će odlučiti koje prijave će prihvatiti. Pri tome će Komisija uzeti u obzir sljedeće kriterije: (a) postoje li djelotvorni pravni lijekovi i da li je podnosilac prijave dokazao da ih je iscrpio, (b) da li je prijava u biti ista kao i stvar koju su Dom/Komisija već ispitali, ili je već podnesena u nekom drugom postupku, ili je već predmet međunarodne istrage ili rješenja. Komisija će, također, odbiti svaku žalbu koju bude smatrala nespojivom sa ovim Sporazumom, ili koja je očigledno neosnovana, ili predstavlja zloupotrebu prava žalbe (c). U skladu sa članom VIII(3) Sporazuma [Komisija] u bilo kojem trenutku svog postupka može obustaviti razmatranje neke žalbe, odbaciti je ili brisati iz razloga (a) što podnosilac prijave namjerava odustati od žalbe; (b) što je stvar već riješena; ili (c ) što iz bilo kojeg drugog razloga, koji utvrdi [Komisija], više nije opravdano nastaviti s razmatranjem žalbe; pod uvjetom da je takav rezultat u skladu s ciljem poštivanja ljudskih prava. A.1. Iscrpljivanje domaćih pravnih lijekova u vezi sa zahtjevom za povrat stana u posjed 27. Prema članu VIII(2)(a) Sporazuma, Komisija mora razmotriti da li postoje efikasni pravni lijekovi i da li su podnosioci prijava dokazali da su ih iscrpili. U predmetu Blentić protiv Republike Srpske (CH/96/17, Odluka o prihvatljivosti i meritumu od 5. novembra 1997. godine, tačke 19-21, Odluke o prihvatljivosti i meritumu 1996-1997, sa daljnjom praksom), Dom je razmatrao ovaj kriterij prihvatljivosti u svjetlu principa iscrpljivanja domaćih pravnih lijekova. Evropski sud za ljudska prava je utvrdio da djelotvorni pravni lijekovi moraju biti dovoljno sigurni ne samo u teoriji nego i u praksi, a ukoliko to nije slučaj neće imati potrebnu dostupnost i djelotvornost. Osim toga, taj Sud je smatrao da je primjena pravila iscrpljivanja neophodna da bi se dobio realan pregled ne samo postojanja formalnih pravnih lijekova u pravnom sistemu zemlje potpisnice o kojoj je riječ, nego i opći pravni i politički kontekst u kome oni funkcionišu, kao i o ličnim uslovima podnosioca prijave. 28. U konkretnom slučaju, zahtjev podnositeljice prijave, postavljen u prijavi, je izvršenje konačne i obavezujuće odluke CRPC, kojom je utvrđeno da je suprug podnositeljice prijave bio nosilac stanarskog prava na predmetnom stanu na dan 1. aprila 1992. godine, koji je usljed ratnih dejstava devastiran. Zaključkom o dozvoli izvršenja Službe broj 05/1-372-235 od 25. februara 2002. godine utvrđeno je da podnositeljica prijave, kao nosilac stanarskog prava, može ući u posjed stana ukoliko se isti obnovi. 29. Komisija smatra nepobitnim da je predmetna zgrada, u kojoj se nalazio predmetni stan, čiji povrat je određen konačnim rješenjem nadležnog upravnog organa, u potpunosti srušena i na njenom mjestu je sagrađen novi stambeno-poslovni objekat. Prema tome, Komisija zaključuje da pokretanje bilo kakvog žalbenog postupka protiv navedenog zaključka o dozvoli izvršenja ne može voditi cilju stvarnom izvršenju odluke CRPC. Uzimajući u obzir taj zaključak, Komisija smatra da je prigovor tužene strane u vezi sa iscrpljivanjem pravnih lijekova neosnovan, jer su ovi pravni lijekovi samo formalno dostupni, ali nemaju djelotvornost u konkretnoj situaciji. 30. Komisija, iz ovih razloga, smatra da prijava ispunjava kriterij iscrpljivanja pravnih lijekova. Konačno, prijava ispunjava i ostale uslove iz člana VIII(2) i (3) Sporazuma. 6
A.2. Zaključak u pogledu prihvatljivosti 31. Komisija zaključuje da je prijava prihvatljiva u vezi sa navodima podnositeljice prijave o kršenju njenih prava prema čl. 6. i 8. Evropske konvencije i članu 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju, u odnosu na njene pokušaje da se vrati u posjed svog prijeratnog stana. B. Meritum 32. Prema članu XI Sporazuma, Komisija mora obraditi pitanje da li utvrđene činjenice otkrivaju da je tužena strana prekršila svoje obaveze iz Sporazuma. Kao što je već naglašeno, prema članu I Sporazuma, strane su obavezne osigurati svim licima pod svojom nadležnošću najviši stepen međunarodno priznatih ljudskih prava i osnovnih sloboda, uključujući prava i slobode predviđene Evropskom konvencijom i drugim sporazumima nabrojanim u Dodatku Sporazuma. 33. Komisija zaključuje da predmetna prijava mora biti ispitana u pogledu čl. 6. i 8. Evropske konvencije, te člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju. B.1. Član 8. Evropske konvencije 34. Podnositeljica prijave navodi povredu svog prava na dom koje je zaštićeno članom 8. Evropske konvencije. 35. Član 8. Evropske konvencije glasi: Svako ima pravo na poštovanje svog privatnog i porodičnog života, doma i prepiske. Državne vlasti se neće miješati u vršenje ovog prava, osim ako to nije predviđeno zakonom i ako je neophodno u demokratskom društvu u interesu nacionalne sigurnosti, javne sigurnosti ili ekonomske dobrobiti zemlje, radi sprečavanja nereda ili kriminala, radi zaštite zdravlja ili morala, ili zaštite prava i sloboda drugih. 36. Komisija prvo mora utvrditi da li predratni stan podnositeljice prijave predstavlja njen ''dom'' u smislu člana 8. Evropske konvencije. Ako je tako, Komisija mora utvrditi da li se Federacija Bosne i Hercegovine uplela u pravo podnositeljice prijave na poštivanje njenog doma zaštićeno članom 8. Evropske konvencije. Konačno, Komisija mora utvrditi da li je to uplitanje Federacije Bosne i Hercegovine opravdano. Komisija podsjeća da su uslovi pod kojima se tužena strana može uplitati u pravo na poštivanje doma nabrojani u drugom stavu člana 8. Evropske konvencije. Uplitanje je opravdano samo ako je: (a) ''u skladu sa zakonom'', (b) u interesu jednog od navedenih ciljeva, i (c) ''neophodno u demokratskom društvu''. B.1.a. Da li je stan dom podnositeljice prijave 37. Komisija zapaža da je CRPC svojom odlukom utvrdila da je suprug podnositeljice prijave bio nosilac stanarskog prava na dan 1. aprila 1992. godine na predmetnom stanu. Dom je ranije ustanovio da su lica koja traže povrat imovine, čiji posjed su izgubili tokom rata, zadržala dovoljne veze sa predmetnom imovinom da bi se ista mogla smatrati njihovim "domom" u smislu člana 8. Evropske konvencije (vidi, CH/98/777, Emadin Pletilić protiv Republike Srpske, Odluka o prihvatljivosti i meritumu, od 9. septembra 1999. godine, tačka 74, Odluke august-decembar 1999. godine). Komisija, zbog toga, smatra predratni stan podnositeljice prijave njenim domom u smislu člana 8. Evropske konvencije. 7
38. Tužena strana, takođe, potvrđuje da je stanarsko pravo podnositeljice prijave potvrđeno odlukom CRPC, i time je u potpunosti priznato pravo podnositeljice prijave na dom, kako je zagarantovano članom 8. Evropske konvencije. B.1.b. Uplitanje u stanarsko pravo podnositeljice prijave 39. Komisija podsjeća da je CRPC potvrdila stanarsko pravo podnositeljice prijave, a nadležni organ uprave, tj. Služba, svojim zaključkom o dozvoli izvršenja, dozvolila povrat u posjed stana, ako on bude obnovljen. Ipak, pokušaji podnositeljice prijave da se vrati u posjed svoga predratnog stana su bili bezuspješni, iz razloga što je stan u toku ratnih dejstava bio devastiran, a, zatim je izvršeno rušenje ostataka ranije zgrade i izgradnja nove poslovno-stambene zgrade u vlasništvu I.K. Samim tim, odluka CRPC, odnosno zaključak o dozvoli izvršenja, koje je dobila podnositeljica prijave, se ne mogu izvršiti. Shodno navedenom, Komisija zaključuje da se tužena strana umiješala u pravo podnositeljice prijave na dom. Za Komisiju ostaje da još ispita da li je ovo miješanje bilo zakonito u smislu stava 2. člana 8. Evropske konvencije. B.1.c. Da li je uplitanje u pravo podnositeljice prijave zakonito 40. Komisija napominje da su Sporazum i Aneks 7 Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini stupili na snagu 14. decembra 1995. godine i predviđaju povrat izbjeglica i raseljenih lica u svoje prijeratne domove, bez ograničenja, zbog čega se osnovano moglo očekivati da će lica koja su napustila svoje domove, zbog izbijanja rata, tražiti i povrat u iste, a garancija da će se to realizovati im je bila u najvišem aktu Države, Ustavu Bosne i Hercegovine. Osim toga, ova obaveza je dodatno explicite stipulirana u Zakonu o prestanku primjene Zakona o napuštenim stanovima. 41. U konkretnom predmetu, Komisija podsjeća da je CRPC potvrdila podnositeljici prijave, odnosno njenom suprugu svojstvo nosioca stanarskog prava na predmetnom stanu, a nadležna Služba je zaključkom odobrila povrat u posjed predmetnog stana ako se isti obnovi, što ne spori ni tužena strana. Služba je navedenim zaključkom, također, utvrdila da je zgrada u kojoj je podnositeljica prijave živjela, u toku ratnih dejstava bila uništena, odnosno devastirana, te da nije uslovna za stanovanje. Komisija zapaža da je Služba u toku donošenja zaključka o dozvoli vraćanja stana u posjed podnositeljici prijave posjedovala informacije da je predmetna zgrada u potpunosti srušena, a da je na njenom mjestu I.K. sagradio novi poslovno-stambeni objekat. Shodno navedenom, Komisija smatra da je navedeni zaključak za podnositeljicu prijave obmanjujući i zbunjujući, i u suprotnosti sa odredbama relevantnih zakonskih akata. Štaviše, opravdano se postavlja pitanje da li je nadležni organ de facto htio da vrati imovinu podnositeljici prijave ili da samo formalno ispoštuje proceduru povrata, stvarno obmanjujući podnositeljicu prijave. 42. Osim toga, Komisija podsjeća da član 52. Zakona o stambenim odnosima, propisuje da ugovor o korištenju stana prestaje ako se zgrada ili dio zgrade, u kojoj je stan, mora srušiti na osnovu pravosnažanog rješenja ili je zgrada eksproprisana, ili kada treba izvršiti iseljavanje iz stana iz razloga što stan ne odgovara higijenskim uslovima ili postoji opasnost po život stanara. Međutim, u stavu 2. istog člana, predviđeno je da se u opisanim slučajevima nosiocu stanarskog prava ne daje otkaz, a nosilac stanarskog prava se može iseliti iz stana tek nakon što mu se obezbijedi drugi odgovarajući smještaj ili stan. Tumačeći ove odredbe u duhu Aneksa 7, Komisija smatra da su organi tužene strane bili u obavezi da, u slučaju da predmetna imovina zbog nabrojanih situacija iz člana 52. Zakona o stambenim odnosima (kao u predmetnom slučaju nemogućnost adaptacije), prvo obezbijede drugi adekvatan smještaj za podnositeljicu prijave, a tek zatim dozvole rušenje postojeće zgrade i izgradnju nove. Prema tome, bez obzira što se može priznati tuženoj strani javni interes da se ukloni devastirana zgrada zbog opasnosti od rušenja ili izgradnje drugog objekta, tužena strana je morala to uraditi na zakonit način, koji očigledno predstavlja proporcionalno rješenje između, s jedne strane, individualnih prava i, s druge strane, javnog interesa. Uradivši suprotno, tužena strana je ispunila cilj za koji postoji javni interes, kršeći zakonske odredbe na štetu podnositeljice prijave. Prema tome, obezbjeđenje navedenog drugog 8
stana ili smještaja moralo je uslijediti prije rušenja spornog objekta i dozvole izgradnje novog stambenog objekta za potrebe I.K, a ne nakon toga, što, uostalom, tužena strana ni do dana donošenja ove Odluke nije uradila. 43. Na kraju, Komisija smatra da je i sam upravni postupak proglašavanja jedne imovine nereparabilnom (zbog čega su neminovni rušenje ili rekonstrukcija), postupak u kojem se mora obezbijediti proceduralno učešće nosioca stanarskog prava (njegovog zastupnika ili skrbnika), jer se radi o imovini na kojoj postoji stanarsko pravo, a ono je, kao što je utvrđeno dosadašnjom praksom Doma i Komisije, ali i Ustavnog suda Bosne i Hercegovine, njihovo imovinsko, samim tim, i njihovo građansko pravo, u smislu člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju, tj. člana 6. Evropske konvencije (vidi CH/99/2289, M.G. protiv Federacije Bosne i Hercegovine, Odluka o prihvatljivosti i meritumu od 7. oktobra 2003. godine, tačka 56; odluka Ustavnog suda Bosne i Hercegovine, broj U 6/98, od 24. septembra 1999. godine, "Službeni glasnik Bosne i Hercegovine", broj 20/99). 44. U svjetlu svega iznesenog, Komisija smatra da je postupanje Službe u predmetnom slučaju bilo nezakonito u smislu člana 8. stava 2. Evropske konvencije. 45. Zbog svega navedenog, Komisija zaključuje da su se organi tužene strane upleli u pravo podnositeljice prijave na poštivanje doma bez osnova predviđenog zakonom, te je, iz navedenog razloga, došlo do povrede člana 8. Evropske konvencije. B.2. Član 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju 46. Podnosioci prijave tvrde da je povrijeđeno njihovo stanarsko pravo zagarantovano članom 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju. 47. Član 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju glasi: Svako fizičko i pravno lice ima pravo uživati u svojoj imovini. Niko ne može biti lišen imovine, osim u javnom interesu i pod uvjetima predviđenim zakonom i općim načelima međunarodnog prava. Prethodne odredbe, međutim, ne utiču ni na koji način na pravo države da primjenjuj zakone koje smatra potrebnim da bi se regulisalo korištenje imovine u skladu sa općim interesima ili da bi se obezbijedila napalata poreza ili drugih dadžbina i kazni. 48. Komisija zapaža da stanarsko pravo podnosilteljice prijave na predmentom stanu predstavlja ''imovinu'' u smislu člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju (vidi, na primjer, CH/96/28, M.J, Odluka o prihvatljivosti i meritumu, od 3. decembra 1997. godine, tačka 32, Odluke o prihvatljivosti i meritumu 1996-1997. godine). 49. Komisija podsjeća da član 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju sadrži tri pravila. Prvo je opći princip mirnog uživanja imovine. Drugo pravilo obuhvata oduzimanje imovine koje je uslovljeno zahtjevima javnog interesa i domaćeg zakona. Treće pravilo se bavi kontrolom korištenja imovine i podvrgava je zahtjevima općeg interesa i domaćeg zakona. Država, koristeći prava iz drugog i trećeg pravila člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju, mora uspostaviti pravičnu ravnotežu između zahtjeva općeg interesa zajednice i zahtjeva da se zaštite osnovna prava pojedinačnih podnosilaca prijava (vidi CH/96/17, Mehmed Blentić protiv Republike Srpske, Odluka o prihvatljivosti i meritumu od 5. novembra 1997. godine, tačke 31-32, Odluke o prihvatljivosti i meritumu 1996-1997. godine). 9
50. Iako države potpisnice Evropske konvencije uživaju veliku slobodu odlučivanja u procjeni šta je opći interes, presuda ne smije biti bez očigledno opravdanog osnova (vidi presudu Evropskog suda za ljudska prava, James i dr. protiv Ujedinjenog Kraljevstva, od 21. februara 1986. godine, Serija A, broj 98, strana 32, tačka 46). Kod ocjene da li je podnosiocu prijave nametnut pojedinačni i preveliki teret, također, je relevantno da li je imao mogućnosti da se efikasno suprostavi mjerama koje su preduzete protiv njega (vidi presudu Evropskog suda za ljudska prava, Hentrich protiv Francuske, presuda od 22. septembra 1994. godine, Serija A, broj 296-A, tačka 49). Iz člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju mogu, kao i iz drugih garancija iz Evropske konvencije, proizaći pozitivne obaveze za nadležne organe da obezbijede efikasnu zaštitu prava pojedinca (loc. cit, Blentić, tačka 32. sa uputom na daljnju praksu Evropskog suda za ljudska prava). 51. Nadovezujući se na prethodne tačke ove Odluke, Komisija mora ispitati da li se uplitanje tužene strane, u smislu nemogućnosti vraćanja u posjed njihovog stana nad kojim postoji stanarsko pravo, može smatrati zakonitim. Kako je prethodno zaključeno u vezi sa članom 8. Evropske konvencije, činjenica je da je Općina Gornji Vakuf-Uskoplje dozvolila rušenje zgrade u kojoj se nalazio stan podnositeljice prijave i dozvolila izgradnju novog stambeno-poslovnog objekta za potrebe I.K, na nezakonit način. Shodno tome, Komisija smatra da se tužena strana nezakonito uplela u stanarsko pravo podnositeljice prijave, jer nije imala pravnu osnovu za to. 52. Zbog toga, Komisija zaključuje da je tužena strana prekršila pravo podnositeljice prijave prema članu 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju. B.3. Član 6. Evropske konvencije 53. S obzirom na zaključke u vezi sa članom 8. Evropske konvencije i članom 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju, Komisija ne smatra potrebnim za ispituje i navode u vezi sa povredom člana 6. Evropske konvencije. B.4. Zaključak o meritumu 54. Komisija zaključuje da je Federacija Bosne i Hercegovine povrijedila prava podnositeljice prijave prema članu 8. Evropske konvencije i članu 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju nemogućnošću izvršenja odluke CRPC, odnosno zaključka o dozvoli izvršenja. S obzirom da je utvrdila povrede prava podnositeljice prijave zaštićenih članom 8. Evropske konvencije i članom 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju, Komisija smatra da nije potrebno ispitati predmet u vezi sa članom 6. Evropske konvencije. VIII. PRAVNI LIJEKOVI 55. Prema članu XI(1)(b) Sporazuma, a u vezi sa pravilom 58. stavom 1(b) Pravila procedure Komisije, Komisija mora razmotriti pitanje o koracima koje Federacija Bosne i Hercegovine mora preduzeti da ispravi kršenja Sporazuma koja je Komisija utvrdila, uključujući naredbe da sa kršenjima prestane i od njih odustane, te novčanu naknadu. 56. Podnositeljica prijave traži, ukoliko nije moguće da se obnovi predratna zgrada, da joj se nadoknadi materijalna šteta u iznosu od 60.000 konvertibilnih maraka. 57. U svjetlu utvrđenih povreda člana 8. Evropske konvencije i člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju, Komisija smatra odgovarajućim da iskoristi svoje ovlasti date prema članu XI(1)(b) Sporazuma i da naredi tuženoj strani da podnositeljicu prijave uvede u posjed adekvatnog stana iste ili slične površine kao što je bio njen prijeratni stan, i pod istim uslovima koje je imala kao nosilac stanarskog prava na svom prijeratnom stanu, bez daljeg odlaganja i najkasnije u roku od tri mjeseca od datuma prijema ove Odluke. 10
58. Uzimajući u obzir svoju dosadašnju praksu u vezi sa istim ili sličnim predmetima i iskustva Komisije u vezi sa implementacijom tih odluka (vidi, na primjer, CH/00/6101, Nurija Maglajac protiv Republike Srpske, Odluka o prihvatljivosti i meritumu, od 5. novembra 2004. godine), Komisija smatra adekvatnim da naredi Federaciji Bosne i Hercegovine da, u slučaju da ne ispuni svoju obavezu iz tačke 57. ove Odluke, podnositeljici prijave naknadi tržišnu vrijednost stana u roku od tri mjeseca od dana proteka roka iz tačke 57. Odluke. Tržišna vrijednost stana se određuje prvog dana dospijeća obaveze tužene strane iz ove tačke i mora odražavati iznos novca koji je potreban da bi se na istom lokalitetu kupio stan iste veličine. 59. Komisija, dalje, dosuđuje zateznu kamatu od 10% godišnje od datuma isteka tromjesečnog roka za izvršenje ove Odluke na iznose dosuđene u ovoj Odluci. 60. Komisija, na kraju, napominje da u skladu sa pravilom broj 62. Pravila procedure Komisije, odluke Komisije konačne su i obavezne i dužno ih je poštovati svako fizičko i pravno lice. Svi organi vlasti tuženih strana u smislu Sporazuma, dužni su, u okviru svojih nadležnosti utvrđenih ustavom i zakonom, provoditi odluke Komisije. U datim rokovima, tužena strana, koja je obavezna da izvrši odluku Komisije, dužna je dostaviti obavijest o preduzetim mjerama u cilju izvršenja odluke Komisije, kako je to naznačeno u odluci. U slučaju nepostupanja, odnosno kašnjenja u izvršenju ili obavještenju Komisiji o preduzetim mjerama, Komisija donosi rješenje kojim se utvrđuje da odluka Komisije nije izvršena. Ovo rješenje dostavlja se nadležnom tužiocu i nadležnom agentu tužene strane. Komisija ističe da neizvršenje odluka Komisije, u skladu sa članom 239. Krivičnog zakona Bosne i Hercegovine, predstavlja krivično djelo. IX. ZAKLJUČAK 61. Iz ovih razloga, Komisija odlučuje, 1. jednoglasno, da su prihvatljivi zahtjevi podnositeljice prijave prema čl. 6. i 8. Evropske konvencije i članu 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju u odnosu na njene pokušaje da se vrati u posjed svog predratnog stana; 2. jednoglasno, da je tužena strana, Federacija Bosne i Hercegovine, povrijedila pravo podnositeljice prijave na njen dom u smislu člana 8. Evropske konvencije, čime je Federacija Bosne i Hercegovine prekršila član I Sporazuma; 3. jednoglasno, da je tužena strana, Federacija Bosne i Hercegovine, povrijedila pravo podnositeljice prijave na mirno uživanje imovine u smislu člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju, čime je Federacija Bosne i Hercegovine prekršila član I Sporazuma; 4. jednoglasno, da nije potrebno da razmatra prijavu prema članu 6. Evropske konvencije; 5. jednoglasno, da naredi Federaciji Bosne i Hercegovine, da bez daljeg odlaganja, a najkasnije u roku od tri mjeseca od datuma prijema ove Odluke, preduzme sve potrebne korake da osigura da se podnositeljica prijave uvede u posjed stana iste površine kao i njen prijeratni stan, pod istim uslovima koje je imala kao nosilac stanarskog prava; 6. jednoglasno, da u slučaju neispunjenja zaključka broj 5. ove Odluke u datom roku, naredi Federaciji Bosne i Hercegovine da u roku od tri mjeseca od dana proteka roka iz zaključka broj 5. ove Odluke, podnositeljici prijave isplati naknadu, obračunatu prvog dana dospijeća obaveze tužene strane iz ovog zaključka, u visini tržišne vrijednosti stana iste veličine i na istom lokalitetu gdje se nalazio stan podnositeljice prijave; 7. jednoglasno, da naredi Federaciji Bosne i Hercegovine da podnositeljici prijave isplati zateznu kamatu od 10 % (deset posto) godišnje na iznos dosuđen u zaključku broj 6. nakon isteka perioda utvrđenog tim zaključkom za isplatu tog iznosa ili bilo kojeg njegovog neisplaćenog dijela do datuma pune isplate; i 11
8. jednoglasno, da naredi Federaciji Bosne i Hercegovine da izvijesti Komisiju ili njenog pravnog sljednika, u roku od mjesec dana od datuma isteka rokova iz zaključaka br. 5-7. ove Odluke o koracima koje je preduzela u sprovođenju gornjih naredbi. (potpisao) Nedim Ademović Arhivar Komisije (potpisao) Miodrag Pajić Predsjednik Komisije 12