Rishikimi Funksional dhe Organizimi Institucional i Ministrive Rishikimi funksional i Ministrisë së Transportit dhe Postë- Telekomunikacionit FRIDOM Rishikimi Funksional dhe Organizimi Institucional i Ministrive është projekt i financuar nga DFID dhe implementuar nga HELM Corporation, Consulting and Public Management Group, Governance institute Sllovaki dhe Altair Asesores.
PERMBAJTJA PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE... Error! Bookmark not defined. Hyrje... 5 Pjesa 1: Gjetjet dhe Rekomandimet e përgjithshme... 6 1.1. Mandati dhe portofoli... 6 1.2. Organizimi... 8 1.3. Kapaciteti... 10 Pjesa 2. Gjetet specifike dhe rekomandimet... 12 2.1 Funksionet e përgjithshme administrative dhe të politikave... 12 2.2 Transport i Aviacionit Civil, Hekurudhor dhe Detar... 15 2.3 Menaxhimi i Infrastrukturës Rrugore... 15 2.4 Transporti Rrugor... 17 2.5 Telekomunikacioni, Posta dhe Teknologjia Informative (TI)... 19 Pjesa 3: Përmbledhje e ndryshimeve organizative, radhitja dhe ndikimi... 21 3.1 Përmbledhja dhe radhitja e ndryshimeve të propozuara... 21 3.2 Ndikimi në çështjet gjinore... 22 4 Shtojcat... 23 4.2 - Lista e burimeve të informacionit të përdorura për referencë në këtë Raport... 24 2
PERMBLEDHJE EKZEKUTIVE Ky raport i përgatitur nga Projekti FRIDOM analizon organizimin e Ministrisë së Transportit dhe Postë-Telekomunikacionit në aspektin e mandatit, strukturës dhe funksionalitetit të saj të përgjithshëm. Raporti përmban rishikimin funksional të ministrisë dhe marrëdhënien e saj me institucionet që i raportojnë asaj drejtpërdrejt ose jodrejtpërdrejt, siç janë agjencitë dhe ndërmarrjet publike. MTPT është një nga ministritë e ashtuquajtura klasike në shumicën e vendeve. Në përgjithësi, mandati i MTPT-së në Kosovë është në harmoni me atë çka mund të haset në shtetet e krahasueshme të BE-së. Vetëm në Estoni politikat e transportit adresohen nga Ministria e Ekonomisë dhe Financave. Prandaj, ekipi i FRIDOM-it rekomandon që të mos ndryshohet mandati i MTPT-së. Gjithashtu ekipi rekomandon që të mos bashkohet Ministria me ministritë e tjera për zhvillim ekonomik në këtë fazë duke pasur parasysh vëllimin e madh të punëve në veçanti në sektorin e menaxhimit të rrugëve. Megjithatë, ajo duhet të investojë shumë në zhvillimin e politikave të saj dhe kapaciteteve mbikëqyrëse në kuadër të funksioneve të tanishme dhe koordinim më të afërt të politikave me ministritë e tjera të zhvillimit ekonomik. Kjo çon drejt krijimit të Zyrës për Koordinim dhe Integrime në BE në bazë të Zyrës aktuale për Integrime Evropiane duke zgjeruar fushën e kompetencave të saj në planifikimin e përgjithshëm strategjik dhe të procesit të punës si dhe koordinimin e politikave. Kjo gjithashtu e bën të nevojshme qartësimin e rolit të Njësisë aktuale për Planifikim të Transportit (NJPT) me mundësinë e transformimit të saj në një nga departamentet kryesore të ministrisë, p.sh. Departamenti për Planifikimin e Transportit dhe Zhvillimin e Projekteve. Si e tillë do të ishte pika kryesore dhe qendrore për njohuritë lidhur me infrastrukturën e transportit multimodal. Përmirësimet e mëtutjeshme në kapacitetet e politikave të ministrisë do të kërkojnë zgjidhje të shtrirjes së kontrollit të sfidave në krye të menaxhmentit të ministrisë dhe përmirësimin e menaxhimit të burimeve njerëzore përgjatë tërë departamenteve. Struktura aktuale e Ministrisë është shumë horizontale. Përveç pesë departamenteve për politika themelore ekzistojnë edhe tetë njësi më të vogla që i raportojnë drejtpërdrejt Sekretarit të Përhershëm. Në total kjo çon në shtrirjen e kontrollit në 14 njësi, që është dyfish më shumë sesa ajo që rekomandohet normalisht si numër maksimal për një menaxhim efikas dhe efektiv. Adresimi i këtij problemi me shtrirjen e kontrollit kërkon konsolidim gradual të njësive më të vogla. Ekipi i FRIDOM-it propozon dy konsolidime të tilla nga periudha afatshkurtër në atë afatmesme. E para përfshinë krijimin e Zyrës për Koordinim dhe Integrime në BE dhe transferimin në këtë zyre funksionet lidhur me planifikimin e përgjithshëm strategjik dhe të procesit të punës, koordinimin e përgjithshëm të politikave dhe integrimit në BE si dhe çështjet gjinore dhe të drejtave të njeriut. Propozimi i dytë parasheh transferimin e njësive të prokurimit, financave dhe buxhetit në Departamentin e Administratës Qendrore. Përmirësimi i menaxhimit të burimeve njerëzore do të jetë një detyrë shumë sfiduese duke pasur parasysh natyrën teknike të MTPT dhe kërkesën e lartë për shkathtësi relevante lidhur me tregun e punës të shoqëruar me resurset e pakta me shkathtësi të tilla në Kosovë. Në aspektin e menaxhimit të burimeve njerëzore shqetësimi imediat i FRIDOM-it përfshin nivelet e pamjaftueshme të kualifikimit profesional, resurset e pakta me shkathtësi relevante në treg, nivelet e ulëta të pagave dhe motivimin e stafit, i ngjeshur me koeficientet e pagave, kohëzgjatjen e kufizuar të kontratave të punësimit dhe proporcioni i lartë i stafit që nuk ka të bëjë me politika, p.sh. stafi mbështetës në ministri. FRIDOM-i, për adresimin e këtyre çështjeve, rekomandon krijimin e hapësirës së nevojshme për të tërhequr dhe për të punësuar stafin e kualifikuar nëpërmjet iniciativave për ristrukturim, siç është krijimi i agjencive ekzekutive ose kontraktimi i jashtëm i disa funksioneve. Projekti FRIDOM gjithashtu rekomandon ndryshime edhe në funksionet specifike dhe departamentet e MTPT-së. Përveç këtyre, FRIDOM-i propozon përforcimin e kapacitetit administrativ të Departamentit të Transportit të Aviacionit Civil, Hekurudhor dhe Detar duke rekrutuar së paku një ekspert profesional, mundësisht që ai/ajo të ketë kapacitete për të hartuar dhe analizuar aktet ligjore, 3
në çdo sektor të mbuluar nga ky Departament. Prandaj, stafi i Departamentit duhet të rritet në 10 veta. Në fushën e menaxhimit të infrastrukturës rrugore FRIDOM-i rekomandon bashkimin e Drejtorisë së Rrugëve me Departamentin e Infrastrukturës Rrugore. Duke pasur parasysh rëndësinë e ndërtimit dhe menaxhimit të rrugëve në axhendën e zhvillimit të Kosovës, do të ishte shumë e dobishme për MTPT-në që të ketë një njësi të fuqishme e cila do të merrej më këtë çështje. Kjo jo vetëm që do të sillte Kosovën në pajtim me praktikën e përgjithshme të vendeve të vogla të BE-së, por gjithashtu do të qartësonte edhe përgjegjësitë dhe dyfishimet e mundshme ndërmjet dy njësive aktuale. Përforcimi i mëtutjeshëm i kapaciteteve do të kërkonte rritjen e numrave të stafit të Departamentit të ri në 60-65. Në të ardhmen, funksioni i menaxhimit të rrugëve do të mund të zhvendosej nga ministria nëpërmjet krijimit të Agjencisë së Rrugëve që do t i raportonte Ministrisë. Në fushën e transportit rrugor FRIDOM-i rekomandon krijimin e Agjencisë për Licencimin e Vozitësve në bazë të Departamentit aktual të Automjeteve dhe transferimin e të gjitha funksioneve që kanë të bëjnë me ofrimin e shërbimeve dhe stafit te kjo Agjenci e re. Kjo do ta rreshtonte Kosovën përgjatë të gjitha vendeve të tjera të vogla të BE-së si dhe do të përmirësonte fokusimin e politikave të ministrisë. Së bashku me krijimin e Agjencisë së re, FRIDOM-i rekomandon që të krijohet Departamenti i ri për Menaxhimin e Transportit Rrugor duke bashkuar pjesën e politikëbërjes së Departamentit aktual të Automjeteve me Departamentin për Shërbime të Transportit Rrugor kapaciteti i të cilit duhet të rritet rrënjësisht. Në fund, në fushën e telekomunikacionit, postës dhe teknologjisë informative, FRIDOM-i rekomandon përforcimin e Departamentit të Telekomunikacionit dhe Teknologjisë Informative. 4
HYRJE Ky raport përmban gjetjet dhe rekomandimet e rishikimit funksional të portofolit të Ministrisë së Transportit dhe Postë-Telekomunikacionit (MTPT). Si i tillë mbulon vetëm Ministrinë dhe marrëdhëniet e saj me agjencitë të cilat i raportojnë asaj drejtpërsëdrejti ose tërthorazi. Objektiva e rishikimit funksional është që të propozojë një strukturës të qartë dhe koherente organizative të MTPT-së, duke e bërë atë një ministri efektive që drejton dhe koordinon politikat në fushën e transportit dhe komunikimit në pajtim me prioritetet dhe kërkesat e integrimit evropian. Në shkurt të vitit 2007, Qeveria e Kosovës shpalli rishikimin funksional dhe riorganizimin e strukturës së saj administrative objektivë kyçe të Strategjisë të saj të porsa-publikuar të Reformës së Administratës Publike. Projekti i Rishikimit Funksional dhe Organizimit Institucional të Ministrive (në anglishte FRIDOM - Functional Review and Institutional Design of Ministries) ka filluar në muajin prill të vitit 2008, në mënyrë që të zbatohet kjo objektivë, me mbështetjen e Departamentit të Britanisë së Madhe për Zhvillim Ndërkombëtar (DFID). Ky projekt përfshinë të gjitha ministritë, përveç dy ministrive të porsakrijuara atë të Punëve të Jashtme dhe asaj të Mbrojtjes, si dhe 14 rishikime të ashtuquajtura horizontale të qeverisë që përfshijnë funksionet të cilat janë të ndërlidhura përgjatë të gjitha ministrive, për shembull menaxhimi i politikave, koordinimi i procesit të integrimeve në BE, koordinimi i politikave, koordinimi i donatorëve, koordinimi i komunikimit qeveritar, menaxhimi i diversitetit, menaxhimi i burimeve njerëzore, antikorrupsioni, dhe menaxhimi i shpenzimeve publike. Shumica e vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore kanë kryer proceset e ngjashme të rishikimeve funksionale në rrugën e tyre drejt anëtarësimit në BE. Ashtu siç e tregojnë këto përvoja, ekziston një rrezik i madh që rekomandimet e dala nga rishikimet funksionale të kryera nga konsulentët e jashtëm të mos zbatohen. Prandaj, qasja e Kosovës ndaj rishikimeve funksionale është që rekomandimet e rishikimeve të përkthehen në Planet Zhvillimore Strategjike (PZHS) të ministrive nga vetë institucionet përkatëse, si dhe, gjithashtu, të përditësojë më tutje Strategjinë e Reformës së Administratës Publike të Kosovës. Si pjesë e rishikimit, Ekipi i FRIDOM-it ka përgatitur këtë raport analitik ku përvijohen opsionet për ristrukturim dhe zhvillim të kapaciteteve të MTPT-së. Në bazë të metodologjisë standarde të FRIDOM-it e shfrytëzuar në të gjitha institucionet dhe ministritë, ky raport bazohet në intervistat e gjera me stafin e MTPT-së dhe hisedarët e ndryshëm të jashtëm. Gjithashtu, ky raport është bazuar në analizimin e akteve normative përkatëse të Republikës së Kosovës, si dhe projekt dokumentet dhe politikat e ndryshme. Rekomandimet, gjithashtu, marrin parasysh gjetjet dhe rekomandimet relevante të dhëna në Raportet e Komisionit Evropian të Progresit 2008 dhe 2009 për Kosovën dhe vlerësimet relevante të jashtme. Aty ku është e përshtatshme, janë prezantuar disa opsione për ristrukturim. Krahasimet me vendet e tjera të përzgjedhura kryesisht Shtetet e vogla Anëtare të BE, të cilat kanë përvojën më të fundit të anëtarësimit në BE, janë shfrytëzuar për analiza që të mbështesin rekomandimet. Më në fund, ky Raport bazohet në gjetjet, përfundimet dhe rekomandimet e 14 rishikimeve horizontale të FRIDOM-it. Raporti është i strukturuar në tri pjesë kryesore. Pjesa I ofron rekomandimet lidhur me misionin, kompetencat, strukturën institucionale dhe çështjet e kapacitetit të përgjithshëm organizativ në kuadër të MTPT-së. Pjesa II përfshinë rekomandimet për funksionet themelore të procesit të punës të MTPT-së. Pjesa III përmbledh ndryshimet organizative dhe sugjeron radhitjen e tyre për zbatim. 5
PJESA 1: GJETJET DHE REKOMANDIMET E PËRGJITHSHME Kjo pjesë e raportit ka të bëjë me një vështrim të përgjithshëm të mandatit, kompetencave themelore dhe portofolin e MTPT-së në Kosovë. Gjithashtu ky raport adreson edhe çështjet e kapacitetit në kuadër të Ministrisë kryesisht nga këndvështrimi i burimeve njerëzore. Po ashtu krahason Ministrinë e Kosovës me ministritë e ngjashme në disa shtete të vogla të BE-së. Kjo është bërë me qëllim që të përfitohet një perspektivë krahasuese, por edhe të vlerësohet se sa MTPT korrespondon me praktikën e përgjithshme të aplikuar në shtetet e vogla të BE-së. Aty ku është e mundshme, janë dhënë rekomandime specifike për të adresuar dobësitë e identifikuara. 1.1. MANDATI DHE PORTOFOLI Rekomandim: Të mos ndryshohet mandati i Ministrisë. Në vend të kësaj, fokusohuni në zhvillimin e politikave vertikale dhe kapacitetet mbikëqyrëse të saj në kuadër të funksioneve të tanishme. Në periudhën afatshkurtër dhe afatmesme, mos e bashkoni Ministrinë me ministritë e tjera të zhvillim ekonomik. Në vend të kësaj, zhvilloni koordinim më të afërt të politikave në kuadër të Ministrisë dhe me ministritë e tjera të zhvillimit ekonomik. Në përgjithësi, mandati i MTPT-së në Kosovë është në harmoni me atë çka mund të haset ne shtetet e krahasueshme të BE-së. MTPT është një nga ministritë e ashtuquajtura klasike në shumicën e vendeve. Në Kosovë ajo merret me këto fusha: Infrastrukturën dhe transportin rrugor; Transportin hekurudhor; Aviacionin civil; Postën dhe telekomunikacionin; Transportin detar. Përvoja e gjertanishme e Ministrisë është më së shumti në çështjet e menaxhimit të transportit rrugor dhe infrastrukturës rrugore. Përgjegjësitë për transportin hekurudhor dhe aviacionin civil vetëm në kohë të fundit janë transferuar nën përgjegjësinë e MTPT-së, të cilat më parë ato ishin nën përgjegjësinë e UNMIK-ut. Në të ardhmen MTPT duhet të përforcojë kapacitetet e saj në fushat e hekurudhave dhe të aviacionit, nëse dëshiron që të arrijë integrim më të mirë në rrjetet evropiane dhe rajonale dhe të realizojë përfitimet e tyre. Në këto dy fusha MTPT ka kryesisht një rol të politikave. Zbatimi i politikave në masë të madhe është i formësuar nga dy kompani të mëdha publike Hekurudhat e Kosovës dhe Aeroporti Ndërkombëtar i Prishtinës. Megjithatë, Ministria ka vetëm një kontroll të kufizuar mbi to, pasi që në kuadër të legjislacionit të Kosovës ato mbikëqyren nga Ministria e Ekonomisë dhe Financave. Kjo është e ndryshme nga ajo që haset në disa shtete anëtare të BE-së, ku ministritë e transportit dhe të komunikacionit përfaqësojnë interesat e aksionarëve në kompanitë e ngjashme. Si rrjedhojë, MTPT në Kosovë ka pak mjete në dorë për mbikëqyrje të drejtpërdrejtë. Nëse dëshiron që të ndikojë në punën e këtyre kompanive publike, ajo duhet ta bëjë atë nëpërmjet mjeteve të politikave. Ndonëse Kosova nuk ka dalje të drejtpërdrejtë në det, mandati i MTPT-së përfshinë edhe përgjegjësinë për transportin detar. Në bazë të marrëveshjes bilaterale ndërmjet Qeverisë së Shqipërisë dhe Qeverisë së Kosovës, synohet që të eksplorohet mundësia e dhënies së një porti detar të Shqipërisë (Porti i Shën Gjinit) si pikë transferimi për mallrat e Kosovës. Një studim fizibiliteti lidhur me këtë çështje është ndërmarr paralelisht me rishikimin funksional. Nëse miratohet, ky nuk do të jetë një funksion i politikave klasike detare. Më shumë është një kombinim i çështjeve të politikave ekonomike, të transportit tokësor dhe ujor. Si e tillë, nuk kërkon një kapacitet të plotë të transportit detar dhe klasik në kuadër të Ministrisë. Ndryshe nga shumica e ministrive të tjera në Kosovë, MTPT ka një strategji të zhvilluar mirë. Ajo është e prezantuar në dokumentin e quajtur Strategjia e Ministrisë së Transportit dhe Postë-Telekomunikacionit 2009-2014. Ajo përmban objektiva specifike dhe një plan zbatimi. Në mënyrë që ajo të mos mbetet vetëm në letër, MTPT duhet të zhvillojë funksionin e 6
koordinimit të brendshëm të saj. Ky funksion duhet të përshkojë të gjitha funksionet sektoriale të diskutuara më lartë. Rishikimi fillestar i Gjithë Qeverisë i kryer nga FRIDOM-i ka propozuar themelimin e një portofoli të fuqishëm për zhvillim ekonomik në Kosovë në bazë të nevojës për të shtyrë përpara zhvillimin ekonomik në ato mënyra që ndërlidhen me shumë sektorë tradicional. Kjo do të mund të bëhej, në bazë të dokumentit, duke shkrirë Ministrinë e Tregtisë dhe Industrisë me Ministrinë e Energjisë dhe Minierave, Ministrinë Transportit dhe Postë-Telekomunikacionit si dhe pjesën ekonomike të Ministrisë së Ekonomisë dhe Financave. Estonia është një nga Shtetet Anëtare të vogla dhe të suksesshme të BE-së e cila aplikon një model të tillë institucional. Ky rishikim vertikal i MTPT-së ka ardhur në përfundim se, ndonëse shkrirja e MTPT-së në një portofol më të gjerë ekonomik mund të merret parasysh në një të ardhme më afatgjate, kjo nuk do të ishte e realizueshme gjatë një periudhe afatshkurtër dhe afatmesme. Mandati aktual i MTPT-së, në veçanti në fushën e infrastrukturës rrugore, është aq i madh sa që kërkon një ministri të plotë me përgjegjësi politike. Shkrirja e saj me institucione të tjera në këtë kohë do të mund të shkaktonte jo-stabilitet të panevojshëm dhe të largoj fokusimin nga funksionet themelore të MTPT-së. 7
1.2. ORGANIZIMI Rekomandimi: Të përmirësohet shtrirja e kontrollit në nivelin më të lartë të menaxhmentit, të konsolidohen njësitë më të vogla. Të krijohet Zyra për Koordinim dhe Integrime në BE dhe të shkrihen në këtë zyre funksionet e integrimit në BE, çështjet gjinore dhe të drejtat e njeriut. Të transferohen njësitë e prokurimit, financave dhe buxhetit në Departamentin e Administratës Qendrore për aq sa dhe kur të lejojnë kushtet një gjë të tillë. Të zhvendosen jashtë Ministrisë funksionet e ofrimit të shërbimeve lidhur me transportin rrugor, duke krijuar një agjenci e cila do të merrej me ofrimin e shërbimit dhe që do t i raportonte Ministrisë. Ekzistojnë dy probleme kryesore organizative në kuadër të MTPT-së aktuale. Problemi i parë ka të bëjë me çështjen e shtrirjes së kontrollit e nënvizuar nga FRIDOM-i në shumicën e ministrive në Kosovë. Problemi i dytë ka të bëjë me disa funksione të ofrimit të shërbimit që janë të vendosura në Ministri. Skema 1 më poshtë paraqet një përmbledhje grafike të organizimit aktual institucional. Skema 1: Organizimi aktual institucional i MTPT Ministri Zv/Ministri Këshilltarët Sekretari I Përhershëm (6) Inspektorati (22) Departamenti Ligjor (4) Departamenti i Prokurimit (9) NJPT (4)( Zyra për Informim Publik (4) Buxheti dhe Financa (9) Integrimi ne BE (1) Audtimi i Brendshem (2) Departamenti i Infrastrukturës Rrugore (9) Departamenti i Shërbimeve të Transportit Rrugor (10) Departamenti i Automjeteve (99) Departamenti për Telekomunikacion dhe Teknologji Informative (8) Departamenti i Transportit të Aviacionit Civil, Hekurudhor dhe Detar (5) Departamenti i Administratës Qendrore (16) DRR (44) ART CAA RRA IAAIC Përveç Departamentit të Administratës Qendrore (DAQ) MTPT përbëhet nga 5 departamente për politika sektoriale. Ato përfshijnë departamentin që merret me infrastrukturën rrugore, departamentin që merret me transport rrugor, departamentin që është përgjegjës për teknologjinë informative dhe të komunikimit, dhe departamentin që merret me transportin e aviacionit civil, hekurudhor dhe detar. Përveç këtyre departamenteve të funksioneve themelore, ekzistojnë edhe tetë njësi më të vogla që i raportojnë Sekretarit të Përhershëm. Këto përfshijnë Zyrën për Integrime në BE, Zyrën Ligjore, Inspektoratin e të tjera. Gjithsej kjo bën që fusha e kontrollit të jetë 14. Kjo është dyfish më shumë sesa ajo që rekomandohet normalisht. Gjithashtu janë edhe pesë agjenci të cilat kërkojnë vëmendjen e menaxhmentit të lartë të Ministrisë. Është e mundshme që numri i këtyre agjencive në të ardhmen do të mund të rritej. Analiza e mësipërme çon drejt përfundimit se Sekretari i Përhershëm është i stërngarkuar dhe nuk mund t iu kushtojë vëmendje të njëjtë të gjithë vartësve të tij/saj. Prandaj, Ministria 8
duhet të shqyrtojë opsionin për konsolidimin e njësive të vogla. Kjo do të mund të përfshinte: krijimin e një zyre të vogël për Koordinim dhe Integrime në BE që do të merrej me planifikimin e përgjithshëm të procesit të punës, politika dhe koordinim të donatorëve si dhe çfarëdo çështje gjinore dhe të të drejtave të njeriut dhe transferimi i njësive të prokurimit, financave dhe buxhetit në Departamentin e Administratës Qendrore posa legjislacioni të mundësojë një gjë të tillë. Rekomandimet për racionalizimin e proceseve themelore të punës ose funksioneve sektoriale janë dhënë në pjesën e dytë të këtij raporti. Në kuadër të mandatit të saj MTPT kryesisht merret me çështjet e politikave, mbikëqyrjes dhe menaxhimit të projekteve. Kjo në masë të madhe korrespondon me praktikën e përgjithshme në shtetet e vogla të BE-së. Megjithatë është një përjashtim i vogël sa i përket kësaj praktike. Në fushën e transportit rrugor MTPT drejtpërdrejt merret me ofrimin e shërbimit, p.sh. ajo kryen provimet e vozitësve dhe lëshon patentë- shoferët. Stafi që merret me këtë funksion të pastër të ofrimit të shërbimit është i vendosur në Ministri. Pasi që MTPT të ndërtojë kapacitetet e saj për politika dhe menaxhim të projekteve të mëdha, kjo duhet të ndryshojë. Funksionet e ofrimit të shërbimit duhet të transferohen tek një agjenci e cila merret vetëm me ofrim të shërbimeve. Rekomandimet e tjera lidhur me organizimin e Ministrisë janë dhënë në Pjesën II të këtij raporti. 9
1.3. KAPACITETI Rekomandim: Të rishqyrtohen profilet e përgatitjes arsimore në kuadër të ministrisë, posaçërisht në Departamentin e Automjeteve dhe Drejtorinë e Rrugëve. Të zhvillohet një zgjidhje që të joshet dhe të mbahet stafi me kualifikim më të lartë, posaçërisht në Departamentet sektoriale. Ndonëse MTPT e Kosovës është më e madhe se çdo ministri homologe në shumicën e vendeve të krahasueshme të BE-së përveç Sllovakisë, madhësia e saj është adekuate në bazë të përgjëgjësive dhe rolit aktual. Ministria e Kosovës përfshinë një numër relativisht të madh të stafit që merret me ofrimin e shërbimit, siç është përmendur më lartë. Pasi që ky staf të jetë transferuar te agjencia për ofrimin e shërbimeve, MTPT e Kosovës do të ketë madhësi të ngjashme me homologet e saj në shtetet e vogla të BE-së. Tabela 1 më poshtë përmbledh krahasimin ndërmjet Kosovës dhe shteteve të vogla të BE-së. Tabela 1: Madhësia e ministrive (posaçërisht Ministritë e Transportit) duke krahasuar Kosovën me vendet e BE-së Vendi / Treguesi Finlanda Estonia Sllovakia Letonia Lituania Sllovenia Kosova Popullsia (në milionë banorë) 5.3 1.3 5.4 2.3 3.4 2 2 Shpenzimet publike (% of GDP) 47.5 33.7 36.9 38 35.6 43.3 19.6 Numri i ministrive 12 11 14 16 13 16 18 Stafi mesatar i ministrisë 409 228 461 192 239 277 244 Numri i stafit në MTPT 160 80* 328 183 173 189 264 * Numri i llogaritur i stafit që merret me çështjet e transportit dhe të komunikimit (funksionet themelore) në Ministrinë e Estonisë për Çështje Ekonomike dhe Komunikime. Shqetësimi kryesor lidhur me kapacitetet e MTPT janë burimet e saj njerëzore. Në fillim të vitit 2008 FRIDOM-i ka kryer rishikimin horizontal të praktikave të menaxhimit të burimeve njerëzore në administratën publike të Kosovës. Në përgjithësi, gjetjet e këtij rishikimi gjithashtu vlejnë edhe për MTPT-në. Shqetësimi përfshin nivelet e pagave dhe motivimin e stafit, koeficientet e ngjeshur tw pagave, kohëzgjatja e kufizuar e kontratave të punës, numri i stafit themelor kundrejt stafit mbështetës, mungesa e stafit të politikave, etj. Pjesët e mëposhtme përpiqen që të japin një përmbledhje të shqetësimeve kryesore në këtë fushë ashtu siç janë identifikuar nga rishikimi vertikal i MTPT i kryer nga FRIDOM-i. Ministria e Transportit dhe Postë-Telekomunikacionit konsiderohet si një ministri relativisht teknike që kërkon personel me kualifikim të lartë, posaçërisht në departamentet e planifikimit të politikave. Megjithatë, një analizë paraprake e profilit të përgjithshëm arsimor të MTPT-së tregon se për çdo 2 të punësuar me edukim të lartë (arsim universitar ose shkollë të lartë) është 1 i punësuar me arsim të mesëm (shkollë të mesme). Kjo do të thotë se vetëm 35% e tërë stafit të MTPT-së kanë arsim të mesëm. Kjo është shumë e ndryshme nga praktikat e rëndomta në vendet e referuara te BE-së. Për shembull në Sllovaki 84% e të gjithë të punësuarve kanë përfunduar arsimin e lartë, në Letoni ky numër është edhe më i lartë ku 93% të të gjithë të punësuarve janë me kualifikim të lartë. Figura e mëposhtme paraqet një prezantim grafik të zbërthimit të kualifikimeve në departamentet themelore të MTPT-së (përfshi kabinetin e Ministrit). 10
Arsimimi, profili i stafit politik dhe kabinetit Ekonomi, 13.3% Shkolla e lartë, 35.7% Inxh. të ndërtimtarisë, 8.7% Inxh. i makinerisë, 3.6% Fakultet tjetër, 15.3% Elektroteknikë, 2.6% Inxh. të komunikacionit, 20.9% Një analizë e mëtutjeshme e shpërndarjes së stafit të kualifikuar përgjatë departamenteve të MTPT-së tregon se në Departamentin e Automjeteve dhe Drejtorisë së Rrugëve llogaritet se 85% e tërë stafit të tyre është me arsimim të mesëm, që do të thotë se departamentet e tjera janë disi të balancuara sa i përket profilit të arsimimit të tyre. Kjo çështje jo vetëm që krijon një përshtypje të rreme për shpërndarjen e stafit të kualifikuar në MTPT, ajo gjithashtu edhe kufizon hapësirën për të punësuar staf të kualifikuar i kërkuar nga departamentet e tjera. Kështu, iniciativat për ristrukturim, qoftë nëpërmjet krijimit të agjencive ekzekutive ose kontraktimit të jashtëm të disa funksioneve, do të krijonte hapësirën e nevojshme për të tërhequr dhe për të punësuar stafin e kualifikuar. Kujdes i veçantë duhet t i kushtohet Departamentit të Infrastrukturës Rrugore. Duke pasur parasysh faktin se shumica e buxhetit të MTPT-së është e drejtuar kah ndërtimi i rrugëve, ky departament përbënë bazën themelore të Ministrisë. Aktualisht, departamenti është i plotësuar me staf të kualifikuar dhe të përkushtuar, megjithatë, varësisht nga vëllimi i ardhshëm i punës së departamentit, mund të kërkohet angazhimi i stafit shtesë në një kohë të caktuar. Një çështje tjetër e rëndësishme sa i përket burimeve njerëzore, ngjashëm me Ministritë e tjera ashtu siç është evidentuar nga rishikimet e tjera të FRIDOM-it, është shpërblimi (pagesa) i stafit. Duke qenë përgjegjës për sektorët e ndërtimit të rrugëve, aviacionit civil dhe telekomunikacionit, MTPT konkurron për staf me sektorin privat ku pagat janë deri në pesë herë më të mëdha sesa pagat e sektorit të qeverisë në Kosovë. Në përgjithësi, mungesa e specialistëve në Kosovë së bashku me mungesën e arsimit adekuat dhe mundësitë për trajnim në disiplinat teknike edhe më shumë rëndon sfidën lidhur me sigurimin të stafit mjaftueshëm me kualifikim profesional. Në mënyrë që të tejkalohet kjo gjendje MTPT duhet të gjejë një zgjidhje për të siguruar se ajo mund të paguaj inxhinierët e saj me kualifikim të lartë së paku me paga të denja. Një shembull i aranzhimit të tillë është Autoriteti i Aviacionit Civil, i cili në bazë të Ligjit për Aviacion Civil mund të paguaj paga më të larta për stafin e tij, duke anashkaluar nivelin e pagave të Shërbimit Civil. Iniciativa të ngjashme, posaçërisht për stafin më kualifikim të lartë dhe për vendet kritike të punës, do të mund të ndërmerreshin në MTPT. 11
PJESA 2. GJETET SPECIFIKE DHE REKOMANDIMET Kjo pjesë e raportit përqendrohet në rekomandimet specifike për departamente që do të mund të shpinin drejt ndryshimit organizativ në kuadër të MTPT-së. Ndryshimet janë përshkruar duke filluar nga funksionet administrative dhe të politikave të përgjithshme dhe duke vazhduar me departamentet sektoriale specifike. Derisa këto ndryshime mund të zbatohen në mënyrë të pavarur, rezultate me efikasitet më të mirë do të mund të arriheshin nëpërmjet një qasjeje koherente për të zbatuar ndryshimet. 2.1 FUNKSIONET E PËRGJITHSHME ADMINISTRATIVE DHE TË POLITIKAVE Aktualisht struktura e MTPT-së është goxha horizontale. Përveç departamenteve sektoriale, edhe njësitë/zyrat e mëposhtme i raportojnë drejtpërdrejtë Sekretarit të Përhershëm: Departamenti i Administratës Qendrore Departamenti i Prokurimit Njësia për Planifikimin e Transportit Departamenti Ligjor Buxheti dhe Financat Zyra e Auditimit të Brendshëm Zyra për Informim Publik Zyra për Integrime në BE Derisa ne e kuptojmë se ky rregullim aktual mund të jetë rezultat i stimujve të gabuar për krijimin e njësive të reja që funksionojnë në kuadër të sektorit publik, struktura e tillë është tepër horizontale dhe e fragmentuar. Pasi që gjendje e ngjashme është nwnvizuar edhe në ministritë e tjera nga raportet e tjera të FRIDOM-it, një strukturë e përbashkët është propozuar nga rishikimet horizontale të FRIDOM-it. Në bazë të këtij propozimi, përveç departamenteve të politikave/sektoriale, njësitë/zyrat e mëposhtme do t i raportonin drejtpërdrejt Sekretarit të Përhershëm ose Ministrit. Zyra e Auditimit të Brendshëm Zyra për Informim Publik Departamenti Ligjor Departamenti i Administratës Qendrore Koordinimi i Politikave dhe Zyra për Integrime në BE Për MTPT-në kjo do të thotë se përveç se duhet të integrohen disa zyra në Departamentin e Administratës Qendrore, ajo do të transformojë Njësinë për Planifikim të Transportit në departament dhe të shtojë komponentin e koordinimit të politikave në Zyrën për Integrime në BE. Detajet e mëtutjeshme për këto ndryshime janë dhënë në rekomandimet e mëposhtme. Rekomandim: Të shqyrtohet mundësia e integrimit të Divizionit të Buxhetit dhe Financave dhe Departamentit të Prokurimit në Departamentin e Administratës Qendrore. Në MTPT, ngjashëm si në ministritë e tjera, Buxheti dhe Financat operojnë si departament i veçantë. Një arsye racionale për këtë mund të gjendet në Ligjin aktual për Financa Publike, i cili kërkon që Zyrtari për Certifikim dhe disa zyrtarë të tjerë t i raportojnë drejtpërdrejt SP-së. Derisa kjo çështje është adresuar nga rishikimi horizontal i FRIDOM-it për Sistemet e MFPsë, ekziston një pajtim i gjerë se integrimi i Divizionit të Buxhetit dhe Financave në Departamentin e Administratës Qendrore do të rriste efikasitetin funksional dhe do të zvogëlonte shtrirjen e menaxhmentit të SP-së. Mund të gjinden aranzhime organizative që të akomodohet kërkesa e nënvizuar në Ligjin për Financa Publike, p.sh. zyrtari certifikues 12
do të mund të ishte pjesë e Zyrës për Buxhet dhe Financa, por do të kishte një linjë raportimi te SP. Situatë e ngjashme vlen edhe për Departamentin e Prokurimit, ku në planin e prokurimit ndryshimi i legjislacionit do të mund t i paraprinte integrimit. Në anën tjetër, departamenti i prokurimit në MTPT është përgjegjës për prokurën e të gjitha punëve civile (ndërtimi i rrugëve) të caktuara nga MTPT. Lidhur me këtë MTPT sigurisht se është e ndryshme nga shumica e ministrive të tjera të linjës, pasi që njohuria shumë e mirë teknike ose së paku bashkëpunim i mirë me departamentet relevante sektoriale (Departamenti i Rrugëve) kërkohet në anën e Departamentit të Prokurimit. Në këtë drejtim, praktika e zakonshme në shumicën e vendeve është e ndryshme: ndërtimi dhe mirëmbajtja e rrugëve prokurohet nga Autoriteti (Drejtoria) e Administrimit të Rrugëve dhe autoriteti i njëjtë menaxhon edhe kontratat. Në periudhën afatgjate, së bashku me rishqyrtimin e legjislacionit të prokurimit, MTPT duhet të mendojë lidhur me ndarjen e prokurimit të punëve nga prokurimi rutinor administrativ. Rekomandim: Të transformohet Zyra për Integrime në BE që të përfshijë Koordinimin e Politikave duke krijuar kështu Zyrën për Koordinim dhe Integrime në BE. Koordinimi i politikave të përgjithshme është një detyrë e rëndësishme që nuk është adresuar siç duhet në MTPT, ngjashëm me ministritë e tjera. Departamentet sektoriale zhvillojnë politikat e tyre dhe kanë kapacitet të kufizuar për të analizuar ato me një qasje multimodale, të transferojnë këto politika në plane të punës dhe të monitorojnë në baza të rregullta zbatimin e procesit. Për më tepër, ka pak ose nuk ka fare kapacitet për të koordinuar ndërmjet dokumenteve të ndryshme planifikuese të qeverisë (KASH, PVPE, etj.) dhe planeve vjetore të punës së ministrive. Në të njëjtën kohë, ekziston një Zyre për Integrime në BE, e cila është përgjegjëse për koordinimin e çështjeve të integrimeve evropiane që kanë të bëjnë me MTPT. Kjo punë kryesisht konsiston në punën me Agjencinë për Koordinim, Zhvillim dhe Integrime Evropiane (AKZHIE) për të ofruar inpute dhe për të pasuar zbatimin e Planit të Veprimit të Integrimeve Evropiane (PVPE). Duke pasur parasysh faktin që PVPE dhe e tërë agjenda evropiane do të vazhdojë të dominojë diskursin e politikave në vitet e ardhshme, ka një konsensus të gjerë në mesin e ekipit të FRIDOM-it se fusha e kompetencave të Zyrës për Integrime Evropiane do të mund të zgjerohej që të përfshijë edhe çështjen e koordinimit të politikave të përgjithshme. Duhet të nënvizohet se kjo nuk do të përfshinte detajet e nivelit teknik të iniciativave të politikave (që do të mund të koordinohej nga departamentet sektoriale ose NJPT). Zyra do të ishte përgjegjëse për këto funksione kryesore: Të udhëheq zhvillimin dhe të jetë përgjegjëse për koordinimin e zbatimit të dokumenteve kryesore strategjike dhe të planeve të punës të Ministrisë, siç është Plani Strategjik, KASH (pjesa e politikave dhe prioriteteve), PVPE dhe plani vjetor i punës, si dhe të tjera; Këshillimi i Ministrit dhe ekipit të menaxhmentit të Ministrisë lidhur me prioritetet, përfshi prioritetet buxhetore; Si pikë kryesore e kontaktit për nivelin qendror të qeverisë dhe ministritë e tjera horizontale, kryesisht Zyrën e Kryeministrit, Ministrinë e Ekonomisë dhe Financave dhe Ministrinë e Shërbimeve Publike; Koordinimi i brendshëm i politikave të përgatitura nga Ministria dhe të sigurojë që ato të plotësojnë të gjitha standardet e cilësisë ashtu siç janë përkufizuar nga Zyra e Kryeministrit dhe akteve normative; Koordinimi i asistencës së jashtme për sektorë. Më shumë detaje lidhur me rregullimin dhe funksionimin e Zyrës për Koordinim të Politikave dhe Integrime në BE mund të gjinden në rishikimet horizontale të FRIDOM-it që kanë të bëjnë me proceset e Integrimit në BE dhe Planifikim të Politikave. 13
Rekomandim: Të qartësohet roli i Njësisë për Planifikim të Transportit (NJPT). Të shqyrtohet mundësia e transformimit të saj në Departament për Planifikim të Transportit dhe Zhvillim të Projekteve. Roli i NJPT aktualisht është i paqartë. Strategjia Multimodale e Transportit dhe plani i veprimit 1, ka shërbyer si pikë e mirë fillimi për themelimin, ngritjen e kapaciteteve dhe platformën e trajnimit për një NJPT moderne. Derisa kjo strategji nënvizon një sferë të gjerë të detyrave dhe përgjegjësive të cilat do të mund dhe do të duhet të kryheshin nga NJPT-ja, vendosja dhe roli i saj në strukturën vendimmarrëse të Ministrisë duhet të qartësohen sa më shpejt që është e mundshme, në mënyrë që të mos humbet hapi për të ecur përpara bazuar në rezultate dhe praktikat tashmë të arritura. Aktualisht MTPT ka mungesë të një njësie qendrore për planifikim të transportit dhe zhvillim të projekteve. Ministri të ngjashme në çdo vend janë duke zbatuar (ose së paku planifikimin dhe financimin, zakonisht nëpërmjet Programeve për Investime Publike (PIP)) projektet e zhvillimit të infrastrukturës në sektorët e transportit rrugor, hekurudhor, ajror, detar dhe multimodal. Disa vende kanë institucione të jashtme hulumtuese dhe planifikuese jashtë ministrisë (siç është Problematica në Lituani), derisa të tjerat kanë koncentruar kapacitetet teknike për zhvillimin e projekte dhe zbatimin brenda ministrisë, siç është Departamenti për Investime në MT të Letonisë. Shembujt më lartë dëshmojnë se pa marrë parasysh se çfarë rregullimi institucional zgjedhet, ekziston një nevojë e madhe për të koordinuar procesin e planifikimit, zbatimit dhe monitorimit të projektit në një kuptim multimodal dhe multi-sektorial. Në MTPT, Njësia për Planifikim të Transportit (NJPT) mund të jetë një pikë e mirë fillestare për krijimin e një Departamenti të ri për Planifikim të Transportit dhe Zhvillim të Projektit. Ekipi i FRIDOM-it sugjeron që NJPT duhet të vendoset në nivelin më të lartë të MTPT-së, duke i raportuar drejtpërdrejt Sekretarit të Përhershëm. Kjo duhet të jetë një nga departamentet kryesore të MTPT dhe, si e tillë, të punojë ngushtë me Zyrën e re për Koordinim dhe Integrime në BE. Kjo do të mundësonte për NJPT-në të ofrojë këshilla strategjike për MTPT duke mbledhur dhe shpërndarë informata që do të mund të çonin drejt serive të rekomandimeve për rregullim të transportit dhe planifikim të infrastrukturës. Për më tepër, NJPT duhet të jetë pika kryesore dhe qendrore për njohuri lidhur me rregullimin, infrastrukturën, shërbimet, pajisjet e transportit. Si e tillë, ajo duhet të ofrojë informata relevante për Shefat e Departamenteve dhe Kabinetin e Ministrit në mbështetje të vendimmarrjes për planifikim strategjik afatgjatë. Në të njëjtën kohë, duhet të punojë me Departamentin e Buxhetit dhe Zyrën për Koordinim dhe Integrime në BE për të përkthyer strategjinë në plane shumëvjeçare të shpenzimeve si dhe të përgatis dhe përditësojë planet afatmesme dhe afatgjata të investimeve, derisa nw vazhdimësi punon drejt arritjes sw vizionit të sw ardhshmes tw sistemit tw transportit në Kosovë. Gjithashtu, edhe monitorimi dhe vlerësimi i arritjeve të qëllimeve të paracaktuara do të ishte një detyrë e rëndësishme e kësaj njësie. Përveç funksionit të saj në kuadër të MTPT, NJPT do të shërbente edhe si një partner i rëndësishëm për organet e jashtme. NJPT do të ishte e njësi e rwndwsishme duke punuar ngushtw me institucionet financiare ndërkombëtare dhe aktorët e tjerë financiarë në sektor, përfshi Njësinë për PPP në Ministrinë e Ekonomisë dhe Financave dhe eventualisht Njësinë për Zbatim të PPP në kuadër të MTPT për projektet e transportit. Për me tepër, NJPT gjithashtu do të mund të ofronte asistencë, sipas kërkesës, për të kryer analiza studime lidhur me transportin për organet e tjera jashtë Ministrisë (p.sh. organet e transportit urban për Komuna). Megjithatë, ne besojmë se zbatimi i NJPT duhet të jetë një proces gradual. Së pari, NJPT aktuale duhet të përforcojë pozitën e saj brenda Ministrisë duke rekrutuar dhe trajnuar të punësuarit e saj nëpërmjet trajnimit formal dhe në vend të punës. Së dyti, MTPT duhet të punojë në TR të detajuar lidhur me detyrat dhe burimet e nevojshme për të themeluar një NJPT tërësisht funksionale. Disa rekomandime dhe sugjerime të detajuara mund të gjenden në raportin e Egis/BCEOM/COWI. 1 Një studim i përgatitur nga Egis/BCEOM/COWI 14
Ne besojmë se pasi që të ndërmerren hapat e mësipërm NJPT do të mund të transformohej në Departament për Planifikimin e Transportit dhe Zhvillimin e Projektit, themelimi i cilit do të rriste aftësinë për vendimmarrje dhe planifikim të projektit në një nivel tjetër shumë më të lartë. 2.2 TRANSPORT I AVIACIONIT CIVIL, HEKURUDHOR DHE DETAR Rekomandim: Të përforcohet kapaciteti administrativ i Departamentit të Transportit të Aviacionit Civil, Hekurudhor dhe Detar. MTPT, nëpërmjet Departamentit të Transportit të Aviacionit Civil, Hekurudhor dhe Detar, cakton politikat sektoriale dhe kornizën ligjore në këtë fushë. Në të njëjtën kohë, ajo përfaqëson Kosovwn në skenën ndërkombëtare për çështjet relevante. MTPT gjithashtu është përgjegjëse për lëshimin e licencave për operim në Aeroportin Ndërkombëtar të Prishtinës. Për më tepër, detyra e rregullimi ekonomik të tregut të aviacionit civil nëpërmjet marrëveshjeve bilaterale është shumë e rëndësishme. Të gjithë sektorët në kuadër të përgjegjësisë së Departamentit kërkojnë bashkëpunim shumë të fuqishëm ndërkombëtar. Të gjitha aktivitetet, pas transferimit të politikave për aviacion civil dhe hekurudha nga UNMIK-u te autoritetet kombëtare kanë për qëllim pajtueshmërinë me praktikat ndërkombëtare dhe administrative si dhe aranzhimin rregullativ të sektorëve. Pasi që të gjithë sektorët në kuadër të përgjegjësisë së këtij Departamentit kërkojnë bashkëpunim shumë të fuqishëm ndërkombëtar dhe janë shumë të rregulluar me legjislacion ndërkombëtar dhe legjislacionin e BE-së, Kosova duhet të bëhet anëtare e organizatave përkatëse ndërkombëtare që rregullojnë këta sektorë në mënyrë që të integrohet tërësisht në sistem. Më në fund, ndonëse organet rregullative janë jashtë Ministrisë Autoriteti Rregullativ i Hekurudhave dhe Administrimit të Aviacionit Civil është e domosdoshme që të sigurohet se politikat dhe rregullat e formuluara nga MTPT janë të zbatuara në mënyrë të drejtë. Kapaciteti aktual i Departamentit nuk është i mjaftueshëm për të adresuar vëllimin e punës së imponuar nga përgjegjësisë. i Departamentit i Transportit të Aviacionit Civil, Hekurudhor dhe Detar definitivisht është tepër i vogël dhe nuk ka staf të mjaftueshëm (vetëm 5 të punësuar) për të adresuar portofolin, posaçërisht lidhur me përfaqësimin e vendit ndërkombëtar dhe për të siguruar rregullimin e tregut ekonomik në sektorin e aviacionit. Të dy sektorët janë shumë të rregulluar në aspektin ndërkombëtar dhe ka shumë marrëveshje bilaterale dhe multilaterale për t iu bashkangjitur në mënyrë që Kosova të integrohet tërësisht në komunitetin ndërkombëtar të hekurudhave dhe aviacionit civil. Kjo nuk duket reale të kryhet vetëm me 1 të punësuar për sektorin e transportit. Përderisa numri i vogël i stafit mund të shpjegohet për faktin se aviacioni civil dhe hekurudhat kanë qenë nën përgjegjësinë e UNMIK-ut deri më 2008 dhe vetëm në kohë të fundit janë transferuar te MTPT, duhet të ndërmerren hapa urgjentë për të ngritur kapacitetet e këtij Departamenti. Në çdo sektor, aviacioni dhe hekurudhat, duhet të angazhohet së paku një ekspert profesional, preferohet të ketë aftësi për të hartuar dhe analizuar rregullimet ligjore. Në periudhën afatmesme, pas të sigurohet integrimi i afërt i Kosovës në organizatat pwrkatwse ndërkombëtare, punësimi edhe i një eksperti më shumë për çdo sektor do të mund të rriste kapacitetin. Kjo do të mund të çonte te krijimi i dy njësive të veçanta në kuadër të Departamentit me një total prej 8-10 veta. Çështja e Transportit Detar gjithashtu duhet të qartësohet pas studimit të fizibilietit dhe pasi të merret vendimi politik për përfshirjen e Kosovës në Portin e Shën Gjinit nw Shqipwri. 2.3 MENAHIMI I INFRASTRUKTURËS RRUGORE Rekomandim: Të shkrihet Drejtoria e Rrugëve me Departamentin e Infrastrukturës Rrugore në një subjekt për të krijuar Departamentin për Menaxhim të Infrastrukturës Rrugore. Menaxhimi i infrastrukturës rrugore aktualisht kryhet nga dy departamente: Departamenti i Infrastrukturës Rrugore (DIR) dhe Drejtoria e Rrugëve (DRR), që i raporton drejtpërdrejtë DRI-së. Ndarja e detyrave nuk është shumë precize. Ndonëse DRR ka një nivel të caktuar të pavarësisë në menaxhimin rutinor, ende është goxha pjesë (në të vërtetë departament) e 15
strukturës themelore të MTPT-së. Ky rregullim është i ndryshëm nga rregullimi klasik i menaxhimit të sektorit të rrugëve në vendet e tjera. Në vendet e tjera zakonisht ekziston një departament i vogël në kuadër të Ministrisë që merret me politika sektoriale, programe, planifikim të buxhetit dhe korniza rregullative dhe një Agjenci vartëse pak a shumë e pavarur (administrata, drejtoria) jashtë strukturës së ministrisë që merret me zbatim të projektit dhe program, si dhe çështjet e menaxhimit të rrugëve publike. Rregullimi i administrimit të rrugëve në vendet e përzgjedhura të BE është paraqitur në tabelën e mëposhtme. Tabela 2: Rregullimi i administrativit të rrugëve në vendet e përzgjedhura Emri Tipi i marrëdhënies me Ministrinë Numri i i të punësuarve Funksionet kryesore Administrata e Rrugëve në Lituani Agjencia e Rrugëve në Slloveni Agjencia e Sllovakisë për Autostradën Kombëtare Rrugët Shtetërore të Letonisë Organizatë buxhetore nën vartësinë e ministrisë Agjenci në vartësinë e Ministrisë Agjenci në vartësinë e Ministrisë Kompani shtetërore e mbikëqyrur nga Ministria 120 Organizon zhvillimin, modernizimin dhe funksionimin e rrjetit të rrugëve të rëndësisë kombëtare 98 Kryen detyrat lidhur me menaxhimin e rrugëve 338 Përgjegjëse për menaxhimin e rrugëve motorike, autostradave dhe rrjetit rrugor të klasës së parë 200 Administrator dhe autoritet kontraktues për rrjetin e rrugëve shtetërore në emër të ministrisë Administrata e Rrugëve në Estoni Organ vartës i ministrisë 100 Organizimi i menaxhimit të rrugëve dhe krijimi i kushteve për trafik të sigurt në rrugët në pronësi të shtetit. Administrata e Rrugëve Kombëtare të Finlandës Organizatë buxhetore nën vartësinë e ministrisë 948 Përgjegjëse për autostradë dhe rrugët kombëtare të Finlandës Në MTPT aktualisht numri i stafit që merret me menaxhimin e infrastrukturës rrugore përbëhet nga 9 persona në DIRR dhe 44 persona në DRR. Kjo nuk duket të jetë e mjaftueshme, duke pasur parasysh rritjen aktuale në financimin e rrugëve dhe një numër të madh të projekteve të planifikuar për vitet e ardhshme. Ka një përkushtim të madh politik për të përmirësuar infrastrukturën rrugore të Kosovës dhe për të filluar projekte të mëdha gjithashtu duke përdorur modelin PPP. Kjo do të kërkojë koordinimin e përpjekjeve në të gjitha nivelet dhe ndërveprim tw detajuar ditor. Në situatën ku burimet njerëzore janë të pakta, FRIDOM-i sugjeron thjeshtësimin e strukturës dhe të shmanget dyfishimi i detyrave dhe dyfishimi i panevojshëm i funksioneve mbështetëse. Kjo do të mund të arrihej me integrim të plotë në një strukturë të aktiviteteve të DIRR dhe DRR-së. Rregullimi i mundshëm i departamentit të ri dhe detyrat e detajuara janë prezantuar mirë në raportin e studimit të Multimodalitetit dhe se nuk do të përsëritet këtu. Dy funksione themelore do të jenë mirëmbajta dhe mbikëqyrja (aktualisht të kryera nga DRR) dhe zhvillimi. Sektori i mirëmbajtjes dhe menaxhimit të trafikut do të mund të punësonte ndërmjet 35-40 të punësuar, derisa sektori i zhvillimit do të kërkojë së paku 25 specialistë, të gjithë së bashku ndërmjet 60-65 persona. Një nga përparësitë e integrimit të DIRR dhe DRR brenda Ministrisë është se shumë funksione të cilat do të kenë nevojë të ekzistojnë në një institucion të pavarur mund të jenë të rëndomta edhe për shërbimet e tjera të Ministrisë dhe këto do të ishin marrëdhëniet publike, auditimi i brendshëm, prokurimi, çështjet ligjore, trajnimi personal dhe menaxhimi i burimeve njerëzore, logjistika dhe planifikimi financiar. 16
Situata aktuale dhe propozimet për ndryshime janë analizuar në detaje në kuadër të studimit të porsa përfunduar të Strategjisë së Transportit Multimodal dhe Plani i Veprimit nga konsulentët e Egis/BCEOM/COWI të financuar nga BE. Ekipi i FRIDOM-it pajtohet se për një zbatim të suksesshëm të përmirësimeve të planifikuara të infrastrukturës rrugore në periudhën afatshkurtër dhe afatmesme (3 vite), është kruciale që të konsolidohet kapaciteti aktual teknik i subjekteve në një strukturë funksionale dhe të përfitojë nga ekonomia e shkallës. Sipas mendimit tonë, kjo do të mund të ishte një zgjidhje e përkohshme, por në një perspektivë afatmesme ose afatgjate (5 vite që nga tani) kjo do të ishte më e përshtatshme që të ndahen funksionet e politikave dhe rregullative nga funksionet e mbikëqyrjes dhe menaxhimit ditor. Rekomandim: Të themelohet një Agjenci e Rrugëve plotësisht autonome. Në një fazë të mëvonshme, 3-5 vite që nga tani, pasi që të ndërtohen kapacitetet, përfitohet kompetenca profesionale në menaxhimin e projekteve të mëdha, rritet kapaciteti administrativ dhe sigurohet drejtimi i projektit, duhet të merret një vendimi për delegimin e detyrave të menaxhimit të rrugëve tek një Agjenci plotësisht autonome. Rregullimi aktual do të jetë i ndryshëm nga ai që ekziston aktualisht në nivel të autonomisë. Modeli aktual mund të karakterizohet si një autonomi në gjysmë të rrugës me të gjitha dobësitë ekzistuese të sistemit të shërbimit civil. Sipas mendimit tonë Agjencia autonome e Rrugëve duhet të funksionojë si subjekt profesional jashtë shërbimit civil, me detyra të sakta, rezultate të matshme dhe linja të sakta të raportimit. Ekspertët profesionalë duhet të jenë të motivuar në bazë të vlerës në treg për vendet e ngjashme të punës. Përndryshe do të jetë shumë e vështirë që të arrihet zbatimi i planeve ambicioze të modernizimit të rrugëve në vitet e ardhshme dhe garantimi se paraja publike shpenzohet në mënyrën më efektive. 2.4 TRANSPORTI RRUGOR Rekomandim: Të riorganizohet Departamenti i Automjeteve. Të krijohet Agjencia për Licencimin e Vozitësve Është praktikë e rëndomtë që një Agjenci vartëse të kryej këto detyra, derisa në Kosovë MTPT merret me të gjitha detyrat që kanë bëjnë me sektorë. Në MTPT dy departamente koordinojnë politikat e transportit rrugor: Departamenti i Shërbimeve të Transportit Rrugor (DSHTRR) dhe Departamenti i Automjeteve (DA). Ekipi i FRIDOM-it sugjeron se do të ishte një opsion i mirë që të fokusohen të gjitha aktivitetet lidhur me menaxhimin e transportit rrugor në një departament, qoftë automjeti i udhëtarëve, kamion ose autobus. Një alternativë e zbatueshme do të mund të ishte krijimi i një Agjencie të veçantë për Transport Rrugor në të cilën MTPT-ja do të delegonte detyrat e licencimit, shpërndarjen e lejeve dhe planifikimit të transportit të udhëtarëve. Ky model funksionon mirë në disa nga vendet e BE-së të referuara dhe do të mund të ishte një opsion për periudhën afatmesme (3-5 vite), posaçërisht pasi që Kosova të bëhet anëtare e organizatave ndërkombëtare të transportit rrugor (IRU, ECMT) dhe të nënshkruaj një numër të marrëveshjeve bilaterale për transportin rrugor të mallrave dhe udhëtarëve. Aktualisht Departamenti i Automjeteve (DA) është përgjegjës për të gjitha detyrat lidhur me zhvillimin e politikave dhe kornizës ligjore për certifikim të automjeteve, kontroll teknike dhe provim të vozitjes si dhe licencimin e qendrave të Kontrollit Teknik të Automjeteve dhe Shkolla të Vozitjes. Gjithashtu ai kryen edhe testimin e vozitësve në 6 qendra rajonale: Prishtinë, Pejë, Prizren, Ferizaj, Mitrovicë dhe Gjilan. DA është Departamenti më i madh i MTPT-së me një total prej 99 të punësuarve. Kjo është më shumë sesa 50% të stafit të departamenteve sektoriale të MTPT-së. Është evidente se provimi i vozitësve (rreth 23000 për vit) nuk është detyrë adekuate Ministrisë dhe përfshirja e 46 ekzaminerëve dhe më shumë se 35 asistentëve administrativë dhe menaxherëve të zyrës në kuadër të stafit të MTPT-së krijon përshtypje të gabuar lidhur me madhësinë e Ministrisë. Në asnjë nga vendet që iu kemi referuar në rishikim nuk ka ndonjë shembull tw organizimit tw provimit tw vozitësve në kuadër të Ministrisë nga stafi themelor i Ministrisë. Institucionet 17
vartëse qoftë nën Ministrinë e Transportit ose Ministrinë e Punëve të Brendshme kryejnë provimet e vozitësve në shtetet e referuara. Tabela 3: Licencimi i vozitësve në vendet e BE-së dhe në Kosovë Vendi Autoriteti përgjegjës Finlandë Estoni Sllovaki Irlandë Letoni Lituani Slloveni Kosovë Administrata e Automjeteve Qendra e Estonisë për Regjistrimin e Automjeteve Motorike Inspektorati i Komunikacionit / Ministria e Punëve të Brendshme Autoriteti i Sigurisë në Rrugë Drejtoria e Sigurisë në Komunikacionin Rrugor Kompani shtetërore REGITRA Inspektorati / Ministria e Punëve të Brendshme Ministria e Transportit Opsioni i rekomanduar është ndarja e detyrave të DA-së në dy segmente dhe krijimi i Agjencisë (ose Drejtoria) për provimin e vozitësve si subjekt në vartësinë e MTPT. Kjo do të shpie te struktura e duhur ku Ministria përcakton kornizën legjislative dhe të politikave dhe siguron kontroll dhe mbikëqyrje, ku Agjencia organizon punën e përditshme dhe siguron provimin e vozitjes. Numri i vlerësuar i stafit që duhet të transferohet nga MTPT te Agjencia mund të jetë rreth 90 dhe puna përgatitore për riorganizim mund të fillojë që tani si dhe riorganizimi mund të zbatohet gjatë vitit 2010, me synim që Agjencia e re të marr përsipër rolin e saj që nga 2011. Rekomandim: Të themelohet një Departament i ri për Transport Rrugor duke shkrirë Departamentin për Shërbime të Transportit Rrugor dhe pjesën e politikëbërjes e Departamentit të Automjeteve. Ky rekomandim ka për qëllim riorganizimin e strukturës së Ministrisë duke bashkuar Departamentin për Shërbime të Transportit Rrugor dhe pjesën e mbetur - pjesën e politikëbërjes së Departamentit të Automjeteve në një Departament unik për Transport Rrugor. Kjo do të zvogëlonte numrin e departamenteve në MTPT dhe do të mundësojë koordinim më të mirë të të gjitha çështjeve që kanë të bëjnë me transportin rrugor në kuadër të një portofoli të departamentit sektorial, qw wshtw ngjashëm me organizimin e hasur pothuajse në të gjitha vendet e referuara të BE-së. Detyrat kryesore të DA-së ekzistuese të cilat do të kryhen nga Departamenti i ri për Transport Rrugor janë krijimi i politikave dhe koordinimi, zhvillimi i kornizës rregullative, licencimi i shkollave të vozitjes dhe qendrat e kontrollit teknik, përfaqësimi i ndërkombëtar i vendit dhe mbikëqyrja e punës së agjencisë së re. Varësisht nga ndarja e saktë e përgjegjësive aktuale ndërmjet subjekteve, numri i vlerësuar i stafit që duhet të merret me to mund të shkojë nga 10-12 të punësuar. Rekomandim: Të rritet kapaciteti administrativ i Departamentit të Shërbimeve të Transportit Rrugor. Departamenti ekzistues për Shërbime të Transportit Rrugor merret me formulimin e politikave për transportin e udhëtarëve dhe të mallrave. Përveç kësaj, DShTRr siguron zbatimin e politikave në detyrat që kanë të bëjnë me rregullimin dhe qasjen në treg të transportit rrugor, përfshi licencimin dhe certifikimin, planifikimin e transportit të udhëtarëve dhe marrëveshjet ndërkombëtare dhe bilaterale që shpien drejt përgatitjes, negocimit dhe nënshkrimit të marrëveshjeve për transport të udhëtarëve dhe të mallrave. Një detyrë tjetër e rëndësishme e këtij departamenti është koordinimi i transportit të mallrave të rrezikshme (Konventa ADR, Trajnimi CPC, këshilltarët për siguri) dhe siguria në rrugë. Numri aktual i stafit duket të jetë tepër i vogël dhe duhet të rritet në mënyrë që të adresohet vëllimi i rritur i punës. Numri i vlerësuar mund të rritet së paku për 5-7 ekspertë. Numri total i 18