Jasminka NOVAKOVA STOJANOVSKA 1

UDK 371.125.8:371.87 Jasminka NOVAKOVA STOJANOVSKA 1 СТРУЧНИОТ СОРАБОТНИК - ПСИХОЛОГ ВО УЧЕНИЧКИОТ ДОМ КАКО МЕНТОР НА ВОСПИТНИОТ ТИМ ВО МЕНАЏИРАЊЕТО НА КОНФЛИКТИТЕ МЕЃУ ВОСПИТАНИЦИТЕ Апстракт Ученичкиот дом е воспитно - образовна организација со акцент на воспитната работа. Низ процесот на воспитание треба да се овозможи соодветна систематска социјализација на младиот човек и да се подготви за потребите на општествената средина, притоа реализирајќи го сопственото самопотврдување. Ваквиот процес има потреба од соодветно обучен кадар кој ќе умее да биде иницијатор, поттикнувач, насочувач, поучувач, кој ќе умее да помогне младиот човек да ги развие своите потенцијали. За да може воспитниот кадар успешно да ја реализира својата обврска треба постојано ба биде во кругот на сопствено обучување и усовршување. Мотивот за истражувањето произлезе од моето искуство на работнoto место психолог во Uченичкиot дом и согледаната потреба дека на воспитувачите им треба повеќе поддршка во оспособувањето за справување со конфликтите меѓу учениците. 1 Jasminka Novakova Stojanovska, DUD'Mirka Ginova"-Bitola Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08 53

Jasminka Novakova Stojanovska Jasminka NOVAKOVA STOJANOVSKA Professional collaborator - psychologist in boarding school as a mentor at the education team in management conflict between educators Abstract The boarding school is an organization for bringing up and educating young people, with the emphasis on bringing them up. While they are being brought up, they should be systematically socialized the same way as in a family and prepared to get along in their social milieu, while developing a sense of their own worth. This type of process requires that there be adequately trained staff who can initiate, encourage, and guide the students, who know how to help young people to develop their potential. To be capable of successful realization of their own work educational staff has to be permanently in the circle of their own drill and perfection. The motive for the research originates from my experience in my job assignment as a psychologist in the boarding house (school) and foreseen demand that the educators require more support in qualification (perfection) in dealing with conflicts between students. Вовед O рганизацискиот развој му помага на поединците и групите да го максимизираат нивниот придонес во организацијата, бидејќи нераскинлива е поврзаноста меѓу менaџментот на човечките ресурси и достигањето на стратешките цели. Организацискиот развој е составен дел на менаџментот на човечки ресурси кој има цел да го охрабрува индивидуалниот развој, но исто така и да ја измени организациската структура така што да биде поттикнувана флексибилноста. Поединецот расте внатрешно преку комбинација на образованиеto и искуствоto. Оспособувањето на вработен е континуиран процес od учење на поединци и групи со цел да се обезбеди подобрување 54 Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08

Cтручниот соработник - психолог во ученичкиот дом како ментор на воспитниот тим во менаџирањето на конфликтите меѓу воспитаниците на работата и подготвување на поединци за зголемени одговорности. При оспособувањето на поединците треба да се обрати внимание на нивните посебни потреби, аспирацииte да бидат во согласност со потребите на организацијата. Самиот тек на акцијата треба да bide prisposobena да одговара на посебностите на индивидуите вклучени во промената. 1. Проблем и цели на истражувањето Идејата за истражување на потребата кај воспитувачите за подобрување на вештините за менаџирање со конфликтите кај учениците произлезе од фактот што во домската средина се повеќе добива значење правилното менаџирање со конфликтите кај учениците и negovoto влијание врз нивниот емоционален развој. Ученичкиот дом, за да обезбеди своја перспектива и да ја надминува стратешката парализа, треба да биде се подобар сервис во задоволување на потребите кај воспитаниците. Основниот проблем во ова истражување е да се согледа дали воспитувачите во ученичките домови чувствуваат потреба од подобрување на вештините за менаџирање со конфликтите кај воспитаниците како и нивната podgotvenost да прифатат обука под менторство на психологот во домот. Со оглед на ова, основна цел на истражувањето е да се утврди степенот на согласност на воспитувачите со менторските активности на психологот во тренингот за подобро менаџирање со конфликтите кај воспитаниците. 2. Хипотеза Kај воспитувачите во ученичките домови постои потреба од подобрување на вештините за менаџирање со конфликтите кај воспитаниците под менторство на психологот во домот. Од самиот проблем и поставената хипотеза произлегува дека основно и su[tinsko во истражувањето е да се испита дали Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08 55

Jasminka Novakova Stojanovska воспитувачите во ученичките домови чувствуваат потреба од промени во работата при справувањето со конфликтите кај учениците, како и тоа колку се подготвени да прифатат тренинг под водство на психологот во домот. Важно е да се согледа колку веруваат на својот психолог и колку тој може да влијае преку квалитет кругови кои би се формирале при реализацијата на самата обука. 3. Примерок на истражувањето Во истражувањето се опфатени 20 воспитувачи од кои 10 се од ученичкиot дом Мирка Гинова - Битола; 4 од ученички дом Ванчо Питошевски - Охрид; 4 од ученичкиot дом Орде Чопела -Прилеп и 2 од ученички дом К.П.Мисирков - Кавадарци. Од ученичкиот дом Мирка Гинова -Битола опфатен е целиот воспитен тим, а исто и од домот во Охрид. Од другите домови се опфатени воспитувачи случајно затекнати на смена. Примерокот е така одбран со цел да може да се направи споредба меѓу добиените одговори во ученичкиот дом Мирка Гинова (како еден од поголемите домови во Републиката и другите) и оние добиени во останатите домови опфатени со истражувањето. Она што сметам дека е потребно да се нагласи за овој примерок е дека во сите овие домови вклучени во истражувањето има психолог, но единствено во Мирка Гинова -Битола е на работно место стручен соработник, додека во останатите одбрани домови е вработен како воспитувач психолог. 4. Постапка и инструмент Со оглед на тоа што истражувањето не е многу комплексно за прибирање на потребните податоци употребена е само скала на проценка на менторските активности на психологот во ученичкиот дом. 56 Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08

Cтручниот соработник - психолог во ученичкиот дом како ментор на воспитниот тим во менаџирањето на конфликтите меѓу воспитаниците Скалата е зададена на секој од воспитувачите опфатени во примерокот, притоа давајќи можност секој да одговори анонимно. Скала на проценка Со скалата на проценка испитуван е степенот на согласност на воспитувачите со менторските активности на психологот во домот. При планирањето и структурирањето на скалата на проценка се водеше сметка за можностите на психологот преку кои може да влијае vrz развој на потенцијалите на воспитувачите за стекнување вештини - Психологот како поддршка на воспитувачот во стекнување специфични способности. За таа цел менторските активности на психологот се класифицирани во седум сегменти: мрeжно работење, тренирање, советување, основен причинител за обуката, временска рамка, poddr[ka на активностите на психологот од воспитувачите и умешност на оној кој ја води интервенцијата. 1.Конкретизирање на критериумите на скалата за проценка Ова правило е почитувано така што на скалата се дадени можности на воспитувачите да ја искажат својата согласност со ставовите на скалата во однос на практикувањето и корисноста на поедини активности. 2.Ограничување на бројот на изборите Во процедурата за утврдување степенот на согласност за практикување, од секој од воспитувачите е побарано да се одлучи за еден од понудените пет степени: 5 секогаш, 4 често, 3 понекогаш, 2 ретко, 1 никогаш. Tака е постeпено и за утврдување на степенот на poleznosta со таа разлика што како можни избори се зададени пет степени именувани како: Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08 57

Jasminka Novakova Stojanovska 5 многу polezno, 4 polezno, 3 неодлучен сум, 2 не е polezno, 1 штетно. 3.Прisposobuvawe на формулацијата za критериумите според целите на истражувањето. Резултатите од ова истражување се наменети за практични цели, реализација на обукаta во склоп на организациskiot развој како еден мошне значаен сегмент од менаџментот на човечки ресурси, па согласно со тоа се формулирани критериумите коi треба да дадат појасна слика и помош при реализацијата на предвидената обука за стекнување подобри вештини при справувањето со конфликтите кај учениците во ученичките домови. 5. Метод на обработка на податоците Обработката на податоците е направена така што првен се обработени одговорите кои беа дадени од воспитувачите од ученичкиот дом Мирка Гинова Битола за секој сегмент активности во посебна табела, а потоа обработени и одговорите од воспитувачите од другите домови, при што е извршена синтетизација на нивните одговори т. е. земени се како споредбена група. Врз основа на прибраните податоци изготвени се вкупно 14 табели кои се искористени при анализата на резултатите и нивната дискусија. 6. Резултати и дискусија Резултатите од ова истражување редоследно ќе бидат прикажани според поставената цел и предвидените области на активности на скалата zа проценка. Така, постапно ќе бидат разгледувани податоците кои се однесуваат на мрежното работење, тренирањето, советувањето, основниот причинител за обука, временскaта рамка, поdдршката и умешноста на оној кој ја води интервенцијата, за на крај сето тоа да биде синтетизирано во заклучни согледувања. 58 Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08

Cтручниот соработник - психолог во ученичкиот дом како ментор на воспитниот тим во менаџирањето на конфликтите меѓу воспитаниците 6.1. Мрежно работење Податоците кои се однесуваат на утврдување za степенот на согласност на воспитувачите за тимско работење и притоа воспоставување комуникациски врски меѓу помалите тимови укажуваат дека и кај воспитувачите од ученичкиот дом Мирка Гинова и оние кои се репрезенти на другите домови покажуваат тенденција за прифаќање на мрежното работење. И во однос на скалата на практикување и на poleznosta гласовите од 20-те воспитувачи се концентрирани на степените 5 и 4, кои се однесуваат на секогаш и често, а на скалата на poleznost на мн. polezno и polezno. Ова е охрабрувачки податок, во поглед на предвидената обука за стекнување подобри вештини при менаџирање на конфликтите кај воспитаниците, бидејќи ветува дека нема да се појави отпор за работа во квалитет круговите. 6.2. Тренирање Во овој дел при анализирањето на резултатите ќе се настојува да се утврди каков е односот на воспитувачите во однос на прифаќањето на тренирањето и nаклонетоста психологот да го прифатат како тренер при обука за конфликти. Овде е евидентна разликата во кумулацијата на гласовите меѓу оние на воспитувачите од ученичкиот дом Мирка Гинова и гласовите на воспитуавчите од останатите домови. Имено, табелата репрезент на Мирка Гинова укажува дека воспитувачите од овој дом во најголем број своите гласови повторно ги концентрираат на 4-тиот и 5-тиот степен како на скалата на на практикување така и на скалата на poleznost. Ајтемите во овој сегмент се однесуваат на тоа колку можат да воспостават соработка со психологот во домот, дали би го прифатиле за тренер во обукаta и колку имаат желба новите идеи и искуства да ги применат во пракtika. Како дискутабилен скор во ова подрачје се јавуваat 8 и 4 гласови на скалата на практикување, а се однесуваат на степен 2 и степен 1 што Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08 59

Jasminka Novakova Stojanovska покажува дека некои од испитаните воспитувачи од uченичките домови Орде Чопела, Ванчо Питошевски и К. П. Мисирков ретко или никогаш не соработуваат со психологот, но на скалата на poleznost и тие своите гласови најмногу ги концентрираат на степенite 5 и 4, што значи дека соработката ја гледаат како polezna, но досега некои од нив не ја испрактикувале. Што значи, во овој дел не постојат разлики на скалата на poleznost меѓу двете групи воспитувачи, но евидентни се на скалата на практикување. 6.3. Советување Во однос на советувањето како активност, од ова истражување proizleze сознаниеto дека значајни разлики меѓу концентрацијата od гласовите на воспитувачите од двете групи не постои. Опфатот на распределбata на гласовите од двете групи воспитувачи на скалата на практикување се движи меѓу степен 5 и степен 3, а на скалата на poleznost гласовите се концентрирани на степен 5 и степен 4. Двата гласа кои на скалата на практикување се дадени на степен 1 не се земени за значајни во однос на оние кои се дадени на степен 5, 4 и 3. Ова укажуваat дека воспитните тимови во ученичките домови на советувањето гледаат доста позитивно и чувствуваат потреба за совет при менаџирањето со конфликтите кај воспитаниците. 6.4. Основен причинител за обука Гласовите кои се однесуваат на основниот причинител за обука зборуваат дека воспитувачите од ученичкиот дом Мирка Гинова - Битола заземаат став со кој укажуваат на потребата од реализација на обука во домот за подобрување на нивните вештини за справувањето со конфликтите. Распределбата на нивните гласови меѓу степенite 5 и 4 на двете скали од ова подрачје (скала на практикување и poleznost), зборува во прилог на претходнiot заклучok. Во споредбената, пак, група се јавува како дискутабилна бројкаta од 6 гласови кои се однесуваат на 13тиот ајтем од скалата zа проценка на 60 Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08

Cтручниот соработник - психолог во ученичкиот дом како ментор на воспитниот тим во менаџирањето на конфликтите меѓу воспитаниците менторските активности на психологот во домот. Шест од воспитувачите на оваа група изразуваат недоверба дека под водство на психологот можат да ги подобрат своите вештини за справување со конфликтите меѓу воспитаниците. Ова го доведувам во врска со резултатот од дадениte 8 и 4 гласови на скалата на практикување на степенite 2 и 1, а се во контекст на подрачјето од скалата на проценка кое се однесува на тренирањето и прифаќањето на психологот како тренер. Оттука најверојатно произлегува и скорот 8 на степенот 3 на скалата za poleznost од ова подрачје кое се однесува на основниот причинител за обука, па некои од воспитувачите се декларираат како неодлучни во поглед на poleznosta од преземање промени во нивната работа при справување со конфликти кај воспитаниците. 6.5. Временска рамка Изненадувачки е податокот од резултатите, овде анализирани vo двете групи, бидејќи укажуваат на фактот дека обукa за воспитувачите за работа во работилниците за справување со конфликти кај воспитаниците retko се рализира или некои од испитаните одговарааат со никогаш. Некои поодамна вработени можеби и посетиле некоја обука со сличен карактер па затоа retko се одлучуваат за степенot 2 od скалата на практикување. Воспитувачите од домот Мирка Гинова покажуваат podgotvenost за прифаќање обука за справување со конфликти, низ работилници, со психологот како тренер и во временска рамка од едно полугодие. На ајтемот за средби со работните групи и психологот како тренер своите гласови ги дистрибуираат меѓу степенite 5 и 4 на скалаta на poleznost. Истата ваква тенденција ја задржуваат и на останатите ајтеми како во поглед на практикувањеto така и во поглед на poleznosta. Слични резултати за реализирани досегашни обуки за воспитувачи добиваме и од споредбената група која се Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08 61

Jasminka Novakova Stojanovska изјаснува со 9 гласови дека никогаш не е организирана обука за справување со конфликти меѓу воспитувачите. Во ова подрачје не би смеела да се потцени значајноста на 6-те гласови од воспитувачите кои на скалата на практикување се на степенот 2, ретко би прифатиле работа со психологот како тренер. Оттука повторно се појавува и неодлучност меѓу нив за poleznosta od обука за работилници за справување со конфликти со психологот како тренер. 6.6. Поддршка Како индикатори за согледување на подршката која воспитните тимови ја давале на психологот во неговата досегашна работа но и како би го поддржале при реализација на една обука, ги користам одговорите дадени на 18-от, 19-от, 20-от ајтем од скалата za проценка, а се во рамките на областа поддршка на психологот. Во ученичкиот дом М. Гинова за оваа област на скалата за практикување и на скалата на poleznost гласовите се такаречи целосно концентрирани на степен 5 и степен 4. Ова е резултат кој ветува poddr[ka во идните менторски активности на психологот. Броевите со 6 гласови ретка подршка на психологот и 2 никогаш во споредбената група, се јавуваат со степен на значајност во однос на целокупната бројка на примерокот од оваа група. Ова уште еднаш ja потврдува резервираност во поглед на активностите врзани конкретно со психологот. 6.7. Умешност на тој што ја води интервенцијата Во ова истражување е разгледувана и умешноста на тој што ја води интервенцијата, односно како стручните тимови гледаат на неговите способности бидејќи се поаѓа од претпоставкаta дека постои корелација меѓу процената на умешноста и моќта на влијание што стручниот соработник ја има во ученичкиот дом. Кога станува збор за умешност потребно е да се нагласи дека се мисли на онаа вештина или способност која се однесува на вистинскоto и навремено детектирање на проблемиte од 62 Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08

Cтручниот соработник - психолог во ученичкиот дом како ментор на воспитниот тим во менаџирањето на конфликтите меѓу воспитаниците колективното живеење како и способностa за водство и инструкции на воспитувачите при совладување на конфликтниte состојби меѓу учениците. Повторно се добиени охрабрувачки резултати во поглед на предвидената обука во која психологот се јавува во улога на тренер бидејќи колективот воспитувачи се декларира дека верува во умешноста на својот стручен соработник - психолог. И тука се јавува дискутабилен резултат во споредбената група во која се појавуваат 5 гласови на степен 1 никогаш кои се однесуваат на тоа дали психологот има јасен увид во тешкотиите и конфликтите во колективното живеење, како и 8 гласа на степен 2 ретко дека психологот може успешно да ги води воспитувачите до подобри вештини за справување со конфликтиte меѓу воспитаниците. Заклучок Преземањето мерки за вработените да бидат поуспешни на нивните позиции и поттикнување на иницијатива за развој на нивните потенцијали, на организацијата би можеле да и помогнат за полесно надминување на проблемите со кои се соочува, било да произлегуваат од нејзината внатрешност или од целокупното опкружување. Свесноста за нови идеи, методи и техники не треба да изостанува во процесот на воспитанието кое за ученичкиот дом е една од основните цели. Животот во ученичкиот дом се одвива низ процесите на групата и нејзината динамика во која е вклучен поединецот. Но, колективниот живот сам по себе вклучува низа конфликти кои можат да бидат пречка во функционирањето на ученикот. За конфликтот да се претвори во ситуација која ќе го поддржи емоционалното созревање на ученикот потребно е да се обрати внимание на конфликтите при нивната појава. Воспитувачот како водач на групата кој треба да претставува дел од големото семејство мора да развива вештини Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08 63

Jasminka Novakova Stojanovska со кои ќе придонесе за поуспешно менаџирање и надминување на конфликтите. За развојот на ваквите вештини свој придонес би требало да даде стручниот соработник (психолог) во домот, кој е најповикан за проблемите [to се појавуваат во колективното живеење, а се од психолошка природа. Тренинзите, советувањата на персоналот, соработката, кои треба да се темелат на взаемно почитување, би придонеле за подобра перспектива на ученичкиот дом кој треба што е можно подобро да ги задоволува потребите на учениците како и да одговори на обврската да гради и воспитува емоционално стабилни личности. Најдобро за организацијата конкретно за ученичкиот дом би било ако луѓето, носители на неговата дејност, почувствуваат задоволство од заедничкото наоѓање патишта кон визијата. Сите идеи и предлози би биле залудни доколку не се плод на амбиција за нивнаta вистинa. Реализираното истражување е во прилог на развојот и променаta на ученичките домови во согласност со барањата на интересентите-воспитаниците. Целта беше да се открие дали воспитувачите чувствуваат потреба од промени при работа со конфликтите, колку се подготвени да влезат во обука за подобрување на своите вештини и колку психологот - стручниот соработник го прифаќаат како тренер? Што се однесува до добиените резултати во ученичкиот дом Мирка Гинова - Битола видливо е комплетно потврдување на генералната хипотеза дека кај воспитувачите во ученичките домови постои потреба од подобрување на вештините за менаџирање со конфликтите кај воспитаниците под менторство на психологот во домот. Воспитувачите од овој дом се podgotveni да прифатат промени во поглед на менаџирањето со конфликтите меѓу воспитаниците под менторство на психологот (стручниот соработник). Дискутабилни резултати се јавуваат во споредбената група која е синтетизирана од други три ученички дома vo Р. Македонија: Ванчо Питошевски - Охрид, Орде Чопела - Прилеп, 64 Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08

Cтручниот соработник - психолог во ученичкиот дом како ментор на воспитниот тим во менаџирањето на конфликтите меѓу воспитаниците К.П.Мисирков - Кавадарци. И меѓу овие тимови не изостануваат одговори кои укажуваат дека потреба од промени и обука за менаџирање со конфликтите меѓу воспитаниците постои и на неа гледаат дека е многу polezna или polezna. Но, проблем избива онаму каде активностите на психологот се на дирекна оценка, колку тие (воспитувачите) го поdдржуват во однос на прифаќањето на психологот како лице (тренер на интервенцијата), кое може да води успешна интервенција. За разлика од ученичкиот дом Мирка Гинова овде позицијата на психологот е дискутабилна, а со самото тоа и неговата моќ на влијание. Можеби овде се работи за нарушени меѓучовечки односи или пак сето е произлезено од она што психологот во овие три домови, пред се е на работни задачи - воспитувач психолог, а помалku како стручен соработник, па не може да работи многу на својaта моќ на влијание меѓу воспитните тимови. Веројатно комбинацијата меѓу работно место воспитувач и стручен соработник не дава максимални ефекти во работата на психологот. Бидејќи примерокот за споредбена група не е многу голем, иако е земен од различни домови, не може да се земе за целосно репрезентативен и да се донесува дефинитивен заколучок кој ќе биде разгледуван во однoс на поставената хипотеза. Додека во ДУД Мирка Гинова е потврдена хипотезата, со податоците од споредбената група доаѓа под прашалник дали психологот може да биде прифатен како тренер? Како мошне влијателен фактор на ваквите резултати се појавува тоа што психолозите не се во сите ученички домови само на работно место - стручен соработник. Од позицијата стручен соработник можат да бидат дел од менаџерскиот тим и да бидат учесници и двигатели на развојот на организацијата поготово на развојот на човечки ресурси. Неопходна е потребата психолозите во ученичките домови да ја зајакнат својата моќ на влијание врз колективот. Таа моќ најмногу треба да се базира на Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08 65

Jasminka Novakova Stojanovska стручната компетентност на психологот и изнаоѓање најсоодветен начин на соработка со тимот воспитувачи. Kористена литература: 1. Воспитни крстопати (1999), Скопје: Ѕвезда, бр.32 2. Biti, Visnja, Sokoman, Slavko (1986), Od puberteta do zrelosti, Izdavacka radna organizacija, Zagreb: Mladost,Zagreb 3. Шапиро, Д. Водич низ лавиринтот на справување со конфликти, Скрипта за интерна употреба, Оpen Society Institute, New York (непозната година) 4. Eysenck, M.W. Psychology:A student `s handbook, Hove Psychology Press,2000 5. Zambrano (1991), Chiari nel bosco, Milano: Feltimerlli 6. Zvonarević, M. (1987), Socijalna Psihologija, Zagreb: Školska knjiga 7. Feldman, R.S (1999), Understanding psychology(5th.ed.,), New York: Mc Craww Hill 8. Rosić, Vladimir (1991), Odgajatelj I odgojni rad, Rijeka: Linija 9. Sauntrock,J.W. Psychology(6 th.ed.) (2000), New York: Mc.Craww Hill 10. Self and identity, 4: 97-100 (2005), Copiright, NY: Psychology Presss 11. Стојановски, Зоран (1988), Социјалниот статус на учениците и личните особини, Скопје: Ниро, Просветен работник 12. Hoyle,R.H.Kernis, M.H.Leary,M.R.&Baldwin (1999), M.W,.Selfhood identity,esteem,regulation, Boulder,CO:Westview Press 13. Lloyd L. Byars, Leslie W. Rue, Human Resource Management, Eight Edition, Mc Graw Hill, N.Y.:10020 (непозната година) 14. Mischel.W., & Morf, C.C.(2003) The self as a psycho _ social dynamic processing system: A meta 66 Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08

Cтручниот соработник - психолог во ученичкиот дом како ментор на воспитниот тим во менаџирањето на конфликтите меѓу воспитаниците perspective on a century of theself in psychology. Keynote chapter in M. R. Leary& J. P. Tangney(Eds) Handbook of self and identity (p.p 15-43) New York, NY: Guilford 15. Pedagoška akademija (1990), Ljubljana: Комunikacija I jezikovna kultura všoli 16. Просветно дело (2005), Тетово: Напредок бр.4 17. Profesional Psihology Research and Practise (2002) Vol.33, No 1 18. Темелковски, Стево (2004), Момент за менаџмент, Скопје: Bigoss, 19. Haris, A. Thomas (1990), Jas am Ok ti si ok, Beograd Zagreb: Medicinska knjiga, Beograd Zagreb 20. Чокревски, Томислав, Жоглев, Златко (2003) Комуникации односи и иницијативи, Скрипта за интерна употреба, Универзитет Св. Климент Охридски Битола 21. Cvilić, Z. (1979) Drustvene vrijednosti I psihosocijalne potrebe mladih u slobodnom vremenu, Zagreb: Pedagoski rad, 22. http//www.tandf.co.uk/journals/titles/15298868.asp 20.04.2006 23. http//www.socialpsychology.org/social.html#family 19.04.2006 24. http//www.who.int/violence_injyry_prevention/viole nce/world report//factsheets pen/youth_mac.pdf 24.04.2006 25.Tim Hillman & Craig Thorn IV, 1996 A life in a Boarding School (www.strugglingteens.com) 27.04.2006 27. http://users.utu.fi/yuhtiur/jakelu/mentor.pdf10.04.2006 28.www.bbbsa.org./site/pp.asp?=iuJ3Jg02f&b=147610.04.2006 Prilozi (Contributions) IV, 2007, 07-08 67