AVOKATURA VITI:VIII, nr. 14 / 2012 Buletin i Odës së Avokatëve të Kosovës

AVOKATURA VITI:VIII, nr. 14 / 2012 Buletin i Odës së Avokatëve të Kosovës

AVOKATURA Buletin i Odës së Avokatëve të Kosovës VITI: VIII - nr. 14 / 2012 Botohet çdo gjashte muaj Kryeredaktor Adem Vokshi Redaktor Qemajl Juniku Sekretar i redaksisë Yll Zekaj Oda e Avokatëve të Kosovës, rr.qamil Hoxha,10/3,Tel&Fax 038/244-586 E-mail: buletini_avokatura@oak-ks.org; Web: www.oak-ks.org 2

PËRMBAJTJA: Artikuj Sylejman Nuredini Gjyqtar i Gjykatës Supreme DISA SHPJEGIME DHE SQARIME LIDHUR ME AKTVENDIMIN PËR REGJISTRIMIN E HIPOTEKËS NË CILËSINË E DOKUMENTIT TË PËRSHTATSHËM PËR PËRMBARIM...7 Mr.sc.Afrim Shala, gjyqtar VEPRAT PENALE KUNDËR MJEDISIT, KAFSHËVE, BIMËVE DHE OBJEKTEVE KULTURORE SIPAS KODIT PENAL TË REPUBLIKËS SË KOSOVËS...15 Mr.sc. Qemajl Juniku, avokat PROCEDURA PËRMBARIMORE DHE FAZAT E SAJ...31 Musa Dragusha, avokat VËSHTRIM KOMPARATIV I DISA ÇËSHTJEVE DISIPLINORE DHE ETIKE PËR AVOKATË...43 Mr.sc. Kushtrim Musa, avokat KËRKESA PËR MBROJTJEN E LIGJSHMËRISË...51 Mr.sc Qenan Qerimi REGJISTRI I TË DREJTAVE MBI PRONËN E PALUAJTSHME...61 Ma. Sc. Milot Krasniqi MARRËVESHJA PËR PRANIMIN E FAJËSISË SIPAS LEGJISLACIONIT PENAL TË REPUBLIKËS SË KOSOVËS...79 Ilir Berisha, jur i dipl UDHËZIMI I PALËVE NË KONTEST NË PROCEDURËN E SHQYRTIMIT TË TRASHËGIMISË...101 Ma.sc. Arben Ademaj EFEKTET JURIDIKE DHE SOCIALE TË SHKURORËZIMIT NDAJ FËMIJËVE...115 3

4

Sylejman Nuredini Gjyqtar i Gjykatës Supreme DISA SHPJEGIME DHE SQARIME LIDHUR ME AKTVENDIMIN PËR REGJISTRIMIN E HIPOTEKËS NË CILËSINË E DOKUMENTIT TË PËRSHTATSHËM PËR PËRMBARIM VËREJTJE HYRËSE Duke qen, plotësisht i ndërgjegjshëm dhe i përgjegjshëm për dilemat, paqartësitë, dhe vështirësitë që paraqiten në gjyqësorin e Republikës së Kosovës në interpretimin dhe inplementimin lidhur me çështjen juridikepërmbarimore se: A përfaqëson kontrata e hipotekës, përkatësisht aktvendimi mbi regjistrimin e hipotekës në zyrën kadastrale dokument të përshtatshëm për përmbarim, për shitjen e objektit kolateralit të hipotekës në procedurën e parashikuar sipas LPP?. 1. Shpjegimi, sqarimi dhe interpretimi i dispozitave përkatëse ligjore ka për synim që të kontribuohet interpretimit dhe implementimit kreativ e kritik të kësaj çështje juridike përmbarimore dhe rrjedhimisht të dispozitave: të neneve 198, 199 dhe 294 të Ligjit të Pronësisë dhe të Drejtave tjera Sendore ("LPDS"), të nenit 24 të Ligjit të Procedurës Përmbarimore ("LPP"), të nenit 2, par. 1, nënparagrafi 4 që i referohet përkufizimit "Ekzekutimi i hipotekës", nenit 5, par. 1, nënpar. h) dhe nenit 9 të Ligjit për Hipotekat ("LH"). 2. Interpretimi, implementimi dhe rrjedhimisht zgjidhja e dilemave lidhur me dispozitat e theksuara ligjore kanë rëndësi kruciale për njësimin e praktikës juridiko-gjyqësore me qëllim që në rastet e njëjta të zbatohen standardet e njëjta dhe në këtë mënyrë të arrihet siguria juridike dhe stabiliteti shoqëror. 3. Me dispozitën e nenit 24 të LPP parashikohet në mënyrë taksative se cilat janë dokumentet ekzekutive apo titujt ekzekutivë, edhe atë: a) vendimi ekzekutiv dhe pajtimi gjyqësor, b) vendimet e organeve të administratës që i referohen detyrimit në të holla, c) dokumentit noterial ekzekutiv, si dhe d) dokumenti tjetër i cili me ligj është i quajtur dokument ekzekutiv. Nga kjo mund të përfundohet se edhe dokumentet tjera ekzekutive apo titujt ekzekutiv që parashikohen me dispozita tjera relevante ligjore mund të përfaqësojnë dokument të përshtatshëm për përmbarim. 5

4. Duke qenë se me nenin 294, par. 1 të LPDS parashikohet se për hipotekat, të cilat sipas Ligjit 2002/21 të datës 20.12.2002 (LH) janë te vlefshme, zbatohen edhe matej dispozitat e këtij ligji, nëse nuk është parashikuar ndryshe me te. Nga kjo mund të konstatohet se edhe Ligji për hipotekat është në fuqi përderisa nuk është në kundërthënie me LPDS. SHKOQITJA DHE ZBËRTHIMI NENEVE PËRKATËSE TË LH DHE TË LPP DHE LPDS. 5. Me nenit 2 të Ligjit për Hipotekat parashikohet që ekzekutimi i hipotekës nënkupton procedurën gjyqësore për shitjen e kolateralit të hipotekës me qëllim të përmbushjes së detyrimit që sigurohet me hipotekë, në rast kur debitori hipotekues nuk përmbush detyrimin sipas kushteve të dokumentit të hipotekës. Ndërkaq, me hipotekë nënkupton të drejtën reale e themeluar mbi një pasuri të paluajtshme të debitorit për të siguruar kërkesën e kreditorit që nga shitja e pasurisë së paluajtshme të tij të përmbushen këto kërkesa në rast të vonesës. 6. Me dispozitën e nenit 5, par. 1 nënpar. h) të Ligjit të Hipotekës parashikohet se dokumenti i hipotekës duhet të përfshijë deklaratën me shkronja të zeza që tregon se procedura e ekzekutimit të hipotekës mund të shpie në marrjen e pasurisë dhe dëbimin e debitorit hipotekues nga prona. 7. Së fundi, me nenin 9 të LH, në kapitullin që i referohet ekzekutimit gjyqësor dhe procedurës gjyqësore për ekzekutimin e hipotekës parashikohet se procedura dhe kushtet për ekzekutimin e një kolaterali të hipotekës do të zhvillohet sipas ligjit në fuqi mbi procedurën e ekzekutimit, përveç rasteve kur një autorizim i vlefshëm tregtar i është dhënë një institucioni financiar nga një shoqëri tregtare për të shitur kolateralin e hipotekës në pajtim me kapitullin 5 të këtij ligji. 8. Nuk është kontestuese se, duke filluar prej nenit 177 deri në nenin 234 të LPP në mënyrë të saktë, të kuptueshme, të plotë, të qartë dhe gjithëpërfshirëse është parashikuar procedura e përmbarimit për sendet e paluajtshme. 9. Nga të gjitha këto dispozita të cituara ligjore e me interpretimin e tyre kreativ, gjithëpërfshirës mund të përfundohet se aktvendimi mbi regjistrimin e Intenca e ligjdhënësit, sikundër në dispozitat e nenit 24 të LPP ashtu edhe të neneve 198, 199, si dhe dispozitave përkatëse të LH, të cilat, sipas nenit 294 të LPDS të cilat mutatis mutandis pra përshtatshmërish zbatohen është që procedura përmbaruese të jetë sa më efikase, efektive, e shpejt, rezultateve dhe me sa më pak shpenzime, duke siguruar dhe garantuar dinamikën e zhvillimit efikas të ekonomisë së Republikës së Kosovës dhe rrjedhimisht kreditorëve hipotekues, që me 6

shitjen e paluajtshmërisë nëpërmjet gjykatës përmbaruese, sipas propozimit të kreditorit hipotekues të përmbushet kërkesa e tij. 10. Sipas pikëpamjes time, aktvendimi i regjistruar i hipotekës, pos asaj që u cek në paragrafin paraprak, do të kontribuojë në ngritjen dhe forcimin e pritshmërisë, kënaqshmërisë dhe besueshmërisë së kreditorëve vendas dhe të huaj. Konsideroj se edhe me dispozitat përkatëse të LPP që i referohen shitjes së paluajtshmërisë në procedurën përmbaruese siguron dhe garanton interesat e drejta dhe të ligjshme edhe të debitorëve hipotekues. Sipas këtyre dispozitave, në fazat e ndryshme të procedurës përmbaruese, debitori hipotekues ka autorizime të paraqet pesë ankesa duke përfshirë këtu edhe prapësimin. 11. Përpos kësaj, duke e ekzaminuar praktikën gjyqësore në interpretimin dhe inplementimin e dispozitave përkatëse ligjore në rastet e caktimit të përmbarimit sipas propozimit për ekzekutim mbi bazën e kontratës së hipotekës dhe aktvendimit të regjistrimit të hipotekës, rezulton konkludimi juridik se, gjykatat sipas detyrës zyrtare nuk i përjashtojnë klauzolat e nulitetit absolut. Rekomandimi im është që nga Oda e Avokatëve të Republikës së Kosovës por edhe nga Instituti Gjyqësor i Kosovës të organizohen trajnime adekuate për këto ligjet sidomos të ligjeve nga e drejta tregtare. 12. Rrjedhimisht mbi të mësipërmen, vlerësoj se në këtë mënyrë janë sqaruar dilemat, paqartësitë dhe formulimet e ngatërruara të dispozitave të neneve 198, dhe 199 të Ligjit të Pronësisë dhe të Drejtave tjera Sendore, se aktvendimi i hipotekës i regjistruar në zyrën kadastrale të komunës përkatëse përfaqëson bazë juridike të vlefshme të dokumentit përmbarimor. Dispozitat e nenit 198 dhe 199 të këtij Ligji janë përfshirë me formulime të bastarduara jo vetëm normave juridiko-teknike por edhe normave leksikore, morfologjike dhe sintaksore e kështu në mënyrë të suksesshme krijohet një amulli. DILEMAT DHE VËSHTIRËSITË QË PARAQITEN NË PRAKTIKË PËR NENET 198 DHE 199 TË LPDS 13. Përderisa me nenin 198 të këtij Ligji parashikohet se kur debitori hipotekues gjendet në vonesë në përmbushjen e detyrimit atëherë zbatohet Ligji e Detyrimeve. Duke bërë interpretimin gramatikor,logjik,realizimin e këtyre të drejtave subjektive duhet të bëhet me paraqitjen të kërkesëpadisë në procedurë kontestimore. Ndërkaq, me nenin 199 par. të LPD-s parashikohet se kreditori hipotekues,në rast në vonesës sipas kontratës së kredisë me padi gjyqësore e shet kolateralin duke e përmbushur kërkesat e veta të siguruara me kolateral. Pra edhe me këtë dispozitë parashikohet që 7

të realizohet e drejta e tij duhet të bëhet me padi hipotekare. Po me këtë nen të par 2 parashikohet kushtet dhe procedura mbështeten në dispozitat e përmbarimit të detyrueshëm. Përderisa me nenin 198 parashikohet zbatimi i Ligjit të detyrimeve e që me këtë emetim nuk ekziston një ligj i tillë,ndërkaq me nenin199 par. 2 së të njëjtit ligj, përmenden dispozitat e përmbarimit të detyrueshëm pa iu referuar cilit ligj. 14. Me nenin 198 dhe 199 par. 1 të këtij ligji për realizimi i të drejtave subjektive realizohet me padi sipas dispozitave të LPK-ës, ndërkaq me par.2 të nenit 199 përmenden dispozitat e përmbarimit të detyrueshëm, që nënkupton marrjen e aktvendimit për përmbarim sipas aktvendimit për regjistrimin e hipotekës në Zyrën Kadastrale. 15. Mbi bazën e interpretimit gramatikor rezulton se të dy opsionet janë të mundshme dhe kështu ndonjërës palë t i mundësohet caktimi i përmbarimit sipas propozimit për përmbarim e në ketë mënyrë favorizohet pala dhe në të njëjtën kohë mund t i vështirësohet pozicioni i palës, duke e detyruar që me padi të rregullt apo hipotekare ta realizon të drejtën e tij. Këto dispozita ligjore instalojnë standarde dhe kritere të dyfishta duke ndikuar në pasigurinë juridike dhe stabilitetin shoqëror. 16. Vërtet, duke u mbështetur në përgjegjësinë profesionale të pleksur me ndërgjegjshmëri dhe ndershmëri mund të thuhet se jo vetëm këto dispozita ligjore por edhe një sërë dispozitash tjera ashtu të ndërtuara dalin të paqarta, të pakuptueshme, të pasakta dhe rrjedhimisht të pazbatueshme, ndaj edhe kërkohet detyrimisht ndryshimi strukturor i tyre. 17. Për faktin se, struktura kuptimore e ndërtimit të fjalive jo vetëm me këto dispozita ligjore që janë të cunguara,të pakuptimta në kundërshtim me strukturën leksikore fjalëformuese,drejtshkrimore me plot gabime orografike dhe sintaksore, ndaj edhe mund të rezulton me interpretime dhe implementime subjektive dhe rrjedhimisht të vijë deri te pasiguria juridike jo vetëm të palëve ndërgjyqësve por të ketë inpakt dhe refleksione me pasoja të paparashikueshme negative për sigurinë dhe kredibilitetin e gjyqësorit në sytë e opinionit publik, me performansë të dëmshme. Çështjet e parashikuara në veçanti me këto dispozita ligjore janë në kundërshtim me rregullat ndërkombëtarisht të njohura, ndaj edhe pushteti ligjdhënës duhet tu përshtatet atyre. 18. Prandaj, pikërisht për këto arsye ligjet përfaqësojnë një far lloji të gjysmë fabrikatit të cilat përsosen me marrjen e aktgjykimeve dhe përmbarimin e tyre, ndaj, janë edhe vazhdimësi e detyrueshme në procesin e krijimit nga sfera e përgjithshme në sferën individuale dhe konkrete. Kësodore, imponohet kërkesa dhe nevoja që në këto situata juridike konkrete duke bërë interpretimin ekstensiv dhe me zbatimin e rregullave, 8

standardeve si dhe praktikave më të mira të bashkësisë evropiane propozohen zgjidhje konform për të siguruar stabilitet, siguri dhe qëndrueshmëri juridike dhe shoqërore. 19. Siç dihet mirëfilli, tashmë e drejta e hipotekës sipas LPDS është e drejtë sendore e kreditorit hipotekues mbi sendin e huaj pra in iura re aliena, me të cilin sigurohet pretendimi i tij, realizimin e të cilit autorizohet ta bëjë nga vlera e sendit të paluajtshëm hipotekar me shitjen në procedurën gjyqësorepërmbarimore, në qoftë se debitori hipotekar me të arritur të pretendimeve të kreditorit nuk i përmbush detyrimet e veta. Shkurt, hipoteka është e drejtë realo-juridike aksesore, ngase e drejta kryesore është e drejta e kërkesës që është marrëdhënie juridiko-detyrimore dhe se e drejta e pengut varet pikërisht nga kjo e drejtë. Me hipotekë si e drejtë aksesore vetëm sigurohet e drejta e kërkesës. DISA SHPJEGIME TË KANUNIT TË LEKË DUKAGJINIT DHE KODIT CIVIL SHQIPTAR LIDHUR ME TË DREJTËN E PENGUT 20. Hipoteka si institucion juridik është e rregulluar edhe me paragrafin 501 të Kanunit të Lekë Dukagjinit. Me këtë paragraf parashikohet që për me shënosh punën e huas e për me largu çdo dyshim pabesie për e huan e dhënë mund të merret peng. Pra me peng nënkuptohet edhe hipoteka si instrument i sigurimit të kërkesave kreditore apo të huadhënësve. Sikundër në Kanunin e Lekë Dukagjinit ashtu edhe në të drejtën zakonore shqiptare, si mjet reale-juridik në sendet e luajtshme, ashtu edhe ato të paluajtshme ka qenë i njohur instituti juridik e drejta e pengut. Paradhënia e pengut ka nënkuptuar sendin e paluajtshëm dhe atë të luajtshëm. Nga ky formulim juridik që, saktëson se marrja apo dhënia e pengut nënkupton sigurinë juridike të huas e kështu në rast të dështimit të huamarrësit për t ju përmbajtur marrëveshjes së arritur, atëherë shëndoshet kthimi i huas nga kolaterali i hipotekës, gjë që ashtu siç ka qenë e kontraktuar. 18. Edhe Kodi Civil i Shqipërisë që si model ka pasur Kodin Civil të Italisë, rregullon institutin e titujve ekzekutiv për ekzekutimin e detyrueshëm. Me nenin 510 të këtij Kodi taksativisht parashikohen titujt apo dokumentet ekzekutive. Me par 1.nënpar.d. të këtij neni, parashikohet që në cilësinë e titullit ekzekutiv janë edhe aktet noteriale që përmbajnë detyrime në të holla, si dhe aktet për dhënien e kredive bankare. Pra, nuk është kontestuese se ky kod u jep fuqi ekzekutive apo i trajton si tituj ekzekutiv edhe aktet për dhënien e kredive bankare. Standardet dhe praktikat e avancuara të shteteve të bashkësisë evropiane largohen nga zgjidhjet tradicionale të tej zgjatura të komplikuara me tradicionalizëm dhe kushtueshme ashtuquajtura padi hipotekore. 9

KONTRAKTIMI I KLAUZOLAVE NULE NË KONTRATAT E HIPOTEKËS 19. Shumë është aktuale e që krijon dilema, paqartësi, konfuzitet dhe vështirësi në interpretim dhe implementim sikundër çështjes faktike ashtu edhe qëndrimit juridik në rastet kur sistemi bankar duke shfrytëzuar gjendjen e vështirë materiale të ekonomisë së republikës së Kosovës, përvojën e pamjaftueshme të shoqërive tregtare dhe bizneseve individuale, herë-herë edhe mendjelehtësinë me varësi të theksuar kontrakton për vete klauzola prestacioni në shpërpjesëtim me dispozitat imperative ligjore,siç janë kamatat e larta sikundër ato kontraktuese ashtu edhe kamatëvonesat. Pra, në rastet e shumta ato kontrata janë në kundërshtim me neni 277 të LMD. Sipas këtyre dispozitave ligjore parashikohet se kamatat ndëshkimore apo të vonesës përcaktohen me normë kamatore vjetore sikundër mjetet e qytetarëve të deponuara në bankat komerciale mbi një vit pa destinim të veçantë. 20. Kjo normë kamatore për një vit ka qenë diku rreth 5%. Ndërkaq, sistemi bankar ka imponuar klauzola me normë kamatore ndëshkuese në kundërshtim me këtë dispozitë ligjore rreth 20% në vit e që kanë mund të cilësohet si kamatë me fajde. Po kështu, sistemi bankar ka kontraktuar klauzola në kundërshtim me nenin 399 të LMD. Me këtë dispozitë ligjore parashikohet që lartësia e normës kamatore kontraktuese nuk është e limituar, por nëse ajo me kontratë nuk është kontraktuar atëherë ajo është 8%. 21. Sistemi bankar ka imponuar kamata tejet të larta që në të shumtën e rasteve janë cilësuar nga Gjykata Ekonomike e Qarkut të Prishtinë si kamata me fajde dhe si të tilla janë shpallë ato klauzola kontraktuese nule të nulitetit absolut. Kamata ndëshkuese apo e vonesës për kërkesat në të holla nuk mund të kontraktohet, përkatësisht ajo nuk mund të jetë objekt i kontraktimit. Kjo pikërisht për arsye se, është përcaktuar norma e lartësisë së sajë me dispozita imperative. Çdo klauzolë kontraktuese në kundërshtim me këto dispozita ligjore ato klauzola janë të nulitetit absolut. Prandaj, mbi këto baza ligjore atyre kontratave nule nuk iu ofrohet mbrojtje gjyqësore. 22. Duke e kundruar praktikën gjyqësore në veçanti të gjykatave komunale por edhe atyre të qarkut të cilat duke vepruar sipas propozimit për caktimin e përmbarimit mbi bazën e kontratave të hipotekës apo të aktvendimit për regjistrimit të hipotekës në Zyrën kadasrtale komunale në cilësinë e dokumentit përmbarues pa i ekzaminuar dhe vlerësuar klauzolat të nulitetit absolut, sa kanë të bëjnë me kontraktimin e kamatave kontraktuese dhe ndëshkuese në kundërshtim me dispozitat e nenit 277 dhe 399 të LMD-ës, vendosin vulat përkatëse me të cilat caktohet përmbarimi. Ka raste të 10

shpeshta edhe për faktin se këto kalauzola janë të nulitetit absolut e me ç rast palët për shkak të mosnjohjes së ligjit, përvojës së pamjaftueshme, mendjelehtësisë e në shumtën e rasteve të imponimit të klauzolave nule nga sistemi bankar mund të kenë pasoja të paparashikueshme të dëmshme. 23. Duke qenë se aktvendimet e tilla në të shpeshtën e rasteve për shkak të mosparaqitjes së mjeteve juridike të rregullta por edhe të atyre të jashtëzakonshme sidomos nga debitorët të njëjtat bëhen të formës së prerë dhe të përmbarueshme sipas dispozitës së nenit 13 të LPP. PRAKTIKA GJYQËSORE PËR SHITJEN E KOLATERALIT 24. Në bazë të aktvendimit të formës së prerë dhe të përmbarueshëm cakton shitjen e kolateralit të hipotekës apo paluajtshmerinë me ankand publik për shitjen e parë sipas nenit 208 të LPP. Sipas dispozitës së nenit 218 të LPP, parashikohet se paluajtshmëria mund të shitet deri në gjysmën e vlerës në seancën e parë. Në seancën e dytë mund të shitet deri në 1/3, ndërkaq në seancën e tretë publike ai kolateral mund të shitet për çfarëdo çmimi. Madje kreditori mund të kërkojë që sipas dispozitës së nenit 231 par 1 të LPP,që gjykata me aktvendim ia dorëzon atë kolateral në pronësi të tij. 25. Rrjedhimisht mbi të mësipërme, e duke u mbështetur në praktikën e deritanishme gjyqësore, ka raste të shpeshta, kur kredimarrësi në cilësinë e debitorit ka marrë kredi nga sistemi bankar në shumat që janë shpërpjesëtim të madh me objektin e kolataralit dhe për shkak të vonesës së mos pagesës së një kësti, me propozimin e caktimit të përmbarimit duke kërkuar kamatat kontraktuese dhe të vonesë në kundërshtim me dispozitat e nenit 277 dhe 399 të cilat kamata e tejkalojnë kryegjënë, caktohet përmbarimi dhe kështu shitet objekti i kolateralit i cili ka vlerën e tregut shumë fish më të lartë se,vetë kredia duke e vënë debitorin në pozitë shumë të papërshtatshme,jo vetëm që ajo kredi nuk ka ndikuar në zhvillimin e biznesit të tij, por ai e ka humbur edhe kulmin mbi kokë të cilën e ka fituar me mund tërë jetën. Në fakt, kredia e tillë ka qenë një ndëshkim i padrejtë dhe i kundërligjshëm me klauzolat e tilla të nulitetit absolut. 26. Përpos së kësaj, ka raste në praktikën gjyqësore kur caktohet përmbarimi mbi bazën e Kontratës së Hipotekës apo të Aktvendimit për regjistrimin e kolateralit, të merret çmimi i atij kolaterali të caktuar në atë kontratë. Pra, gjykata nuk cakton vlerën e atij kolaterali me konkluzion sipas dispozitës së nenit 203 par.4 të LPP, gjë që për pasojë ka çekuilibrimin e prestacioneve të ndërsjella të palëve kontraktuese e në këtë fazë të përmbarimit të debitorit-shoqërisë tregtare në njërën anë dhe sistemit bankarë e që në këto raste është një eldorado e tyre. 11

NË VEND TË PËRFUNDIMIT 27. Rrjedhimisht mbi të mësipërmen, mund të përfundohet se palët kontraktuese varësisht nga situata konkrete juridike në rastet e kontraktimit të klauzolave me normë kamatore, në kundërshtim me këto dispozita ligjore të LMD, kanë të drejta dhe autorizime të kërkojnë në rrugë gjyqësore, mbrojtjen e të drejtave të tyre subjektive, por në të shumtën e rasteve nuk i përdorin, qoftë për shkak të mosnjohjes së dispozitave ligjore apo të neglizhencës si dhe të inponimit të klauzolave të tilla nga kredi dhënësit. Duke qen se, konstituimi i hipotekës të krijuar me aktvendimi e regjistrimit në zyrën kadastrale është e drejtë reale-juridike aksesore, ngase e drejta kryesore është e drejta e kërkesës nga baza e kontratës të marrëdhënies juridiko-detyrimore prandaj, e drejta e hipotekës varet nga kontrata e kredisë apo e huas. Në rastet e pavlefshmërisë së kësaj baze juridike kryesore është e pavlefshme edhe kontrata e hipotekës që e ka siguruar atë të drejtë kryesore detyrimore. 28. Duke bërë interpretimin gramatikor dhe përmbajtjesor dhe gjetjen e qëllimit të ligjdhënësit të formuluar me dispozitën e nenit 199 të LPDS, kundruall citimit të dispozitave përkatëse ligjore të LPP, Ligjit të Hipotekave e sidomos në kontekstin e kapitullit që i referohet ekzekutimit gjyqësor të hipotekave, i referohet shitjes së kolateralit të hipotekës sipas dispozitave përkatëse të LPP. 29. Mbi të mësipërmen e duke shikuar në tërësinë e kontekstit korrelacionin e plotësimit të njëra tjetrës të këtyre dispozitave dhe koherencës së tyre të brendshme rezulton me pa mëdyshje konkludimi i arsyeshëm, i bazuar dhe i themeltë se aktvendimi për regjistrimin e hipotekës, përfaqëson dokument të përshtatshëm përmbarimor për përmbushjen e detyrimit të kreditorit hipotekues në rast të vonesës së debitorit hipotekues në përmbushjen e detyrimit të parashikuar sipas kontratës juridiko-detyrimore apo thënë thjeshtë, kontratës së kredisë. 30. Rrjedhimisht mbi të mësipërmen, në bazë gjendjes së tillë të interpretimit të dispozitave ligjore rrjedh konkludimi juridik, se aktvendimi për regjistrimin e hipotekës i bazuar në kontratën e hipotekës, detyrimisht si kontratë reale-juridike e siguron dhe i përmbush të gjitha kërkesat në procedurën përmbaruese të kreditorit hipotekues mbi bazën e kontratës juridike-detyrimore. Në kuadër të këtij konkludimi sipas pikëpamjes sime imponohet domosdoshmëria imediate, që duke bërë interpretimin dhe implementimin e këtyre dispozitave ligjore, madje edhe sipas detyrës zyrtare me rastin e caktimit me aktvendim të përmbarimit mbi bazën kontratës së hipotekës dhe rrjedhimisht të aktvendimit për regjistrimin e kolateralit të hipotekës, në zyrën kadastrale të mos inkorporohen klauzolat 12

të nulitetit absolut dhe kështu aktvendimet e tilla të jenë të drejta të drejta të rregullta dhe të ligjshme. P.S. Kjo kumtesë është paraqitur për Seancën e Përgjithshme të Gjykatës Supreme të Republikës së Kosovës. Këto qëndrime dhe pikëpamje juridike janë të autorit të kësaj kumtese. 13

14

Mr.sc. Afrim Shala, gjyqtar VEPRAT PENALE KUNDËR MJEDISIT, KAFSHËVE, BIMËVE DHE OBJEKTEVE KULTURORE SIPAS KODIT PENAL TË REPUBLIKËS SË KOSOVËS I. Shqyrtime të përgjithshme Mbrojtjes së mjedisit nga ndotja në botën bashkëkohore i kushtohet një rëndësi e madhe. Për të arritur këtë synim, në shumë shtete bashkëkohore janë inkriminuar një mori veprimesh që kanë të bëjnë me ndotjen e mjedisit. Përveç, masave të karakterit juridiko-penal, me qëllim të mbrojtjes së mjedisit, janë ndërmarrë edhe masa tjera të karakterit edukativo-arsimor, ekonomik, social, etj. Gjithashtu, janë krijuar edhe organizata të ndryshme kombëtare dhe ndërkombëtare, parti politike, agjensione, ministri të posaçme, etj., me qëllim të mbrojtjes së mjedisit. 1 Veprat penale kundër mjedisit, kafshëve, bimëve dhe objekteve kulturore, janë parashikuar në një kapitull të posaçëm të Kodit Penal të Republikës së Kosovës, 2 i cili emërtohet Veprat penale kundër mjedisit, kafshëve, bimëve dhe objekteve kulturore. Në këtë Kapitull të KPRK, janë bërë disa ndryshime dhe plotësime, ku me këtë rast vlen të përmenden sa janë parashikuar disa vepra të reja penale të cilat nuk kanë ekzistuar më parë, siç janë: Dëmtimi i objekteve dhe i pajisjeve për mbrojtjen e mjedisit (Neni 350); Ushtrimi i kundërligjshëm i shërbimeve veterinare (Neni 353) dhe shitja ose nxjerrja e të mirave natyrore, bimëve ose kafshëve posaçërisht të mbrojtura jashtë Republikës së Kosovës (Neni 361). Përveç kësaj, ky Kapitull i KPRK, ka pësuar ndryshime edhe në këto aspekte: - te disa vepra penale është ndryshuar struktura e veprimeve të kryerjes; - te disa vepra penale janë shtuar disa paragraf në të cilat janë parashikuar disa forma të veprave penale përkatëse; - për disa vepra penale është parashikuar që gjykata mund ta detyrojë kryesin që të ndërmerr masa të caktuara për mbrojtjen, ruajtjen dhe përmirësimin e mjedisit jetësor; 1 Shala, Afrim: Pjesa e posaçme e së drejtës penale me raste nga praktika gjyqësore, Gjilan, 2010, faqe 270. 2 Kodi Penal i Republikës së Kosovës, Nr.04/L-82, i datës 20.04.2012. Në të gjitha rastet kur është shënuar vetëm neni pa e theksuar ligjin, atëherë është fjala për dispozitë të Kodit Penal të Republikës së Kosovës (në tekstin e mëtejmë KPRK). KPRK është parashikuar se do të hyj në fuqi më 01.01.2013. 15

- për disa vepra penale krahas dënimit me burgim në mënyrë alternative është parashikuar edhe mundësia e shqiptimit të dënimit me gjobë; - për disa vepra penale është parashikuar në mënyrë kumulative dënimi me gjobë dhe me burgim; - te disa vepra penale është ndryshuar lartësia e dënimit, etj. Objekt mbrojtës i këtij Kapitulli të veprave penale është mjedisi, kafshët, bimët dhe objektet kulturore. Pasojë e shumicës së veprave penale që janë të parashikuara në këtë Kapitull, është rrezikimi konkret dhe abstrakt i mjedisit. Mirëpo, për të ekzistuar disa forma të këtyre veprave penale duhet që të jetë bërë dëmtimi i të mirës juridike që është e mbrojtur me anë të këtyre veprave penale. Shumica e veprave penale të këtij kapitulli janë të karakterit blanket, ngase lidhur me përcaktimin e tipareve të këtyre veprave penale, duhet aplikuar edhe ligjet dhe aktet tjera juridike. Kryerës i veprave penale të këtij Kapitulli në të shumtën e rasteve mund të jetë çdo person. Veprat penale të këtij Kapitulli, mund të kryhen me dashje, kurse format e lehta të disa veprave penale mund të kryhen edhe nga pakujdesia. II. Veprat penale të këtij Kapitulli 1. Ndotja, degradimi ose shkatërrimi i mjedisit Formën themelore të kësaj vepre penale, sipas paragrafit 1 të nenit 347 të KPRK, e kryen kushdo që duke e shkelur ligjin, bën ndotjen ose degradimin e ajrit, ujit apo tokës ose shfrytëzon jashtë mase burimet natyrore. Siç shihet, kjo vepër penale është e karakterit blanket, ngase me ligje të posaçme është rregulluar mbrojtja e ajrit, ujit, tokës dhe çështje tjera që kanë të bëjnë me mjedisin. Dispozita ligjore që kanë të bëjnë me mbrojtjen e mjedisit, gjenden në disa ligje dhe akte nënligjore përkatësisht udhëzime administrative, por vlen të përmenden: Ligji për mbrojtjen e mjedisit, 3 Ligji për parandalimin dhe kontrollimin e integruar të ndotjes, 4 Ligji për 3 Ligji Nr.03/L-025 Për Mbrojtjen e Mjedisit, i datës 26.02.2009. 4 Ligji Nr.03/L-043 Për Parandalimin dhe Kontrollimin e Integruar të Ndotjes, i datës 26.03.2009. 16

mbrojtjen e ajrit nga ndotja, 5 Ligji për mbrojtjen e natyrës, 6 Ligji për vlerësimin e ndikimit në mjedis, 7 etj. Veprimet e kryerjes së kësaj forme të veprës penale janë të përcaktuara në mënyrë alternative dhe konsistojnë në ndotjen ose degradimin ajrit, ujit, tokës apo në shfrytëzimin jashtë mase të burimeve natyrore. Për ekzistimin e kësaj vepre penale, duhet që ndotja të bëhet në përmasa të mëdha apo në sipërfaqe të gjera. Pasoja e kësaj forme të veprës penale konsiston në shkaktimin e rrezikut për mjedisin dhe jetën apo shëndetin e një numri të madh të njerëzve. Për formën themelore të kësaj vepre penale, sipas paragrafit 1 të nenit 347 të KPRK, është parashikuar dënimi me gjobë ose me burgim deri në dy vjet. Formë e lehtë e kësaj vepre penale, konsiderohet nëse vepra penale nga paragrafi 1 i këtij neni është kryer nga pakujdesia, për të cilën është parashikuar dënimi me gjobë ose më burgim deri në një vit. 8 Formë e rëndë e kësaj vepre penale është parashikuar në paragrafin 3 dhe 4 të këtij neni, e cila konsiderohet se ekziston nëse vepra penale nga paragrafi 1 ose 2 i këtij neni rezulton: - me dëmtimin e shëndetit të një të numri të madh të njerëzve, - me asgjësimin e plotë ose të pjesërishëm të botës shtazore, bimore ose të rezervave të ujit të pijshëm apo me ndonjë dëmtim tjetër të mjedisit me pasoja të rënda, apo - me shtimin e nivelit të ndotjes në shkallë kritike. Për këtë formë të rëndë të kësaj vepre penale të kryer me dashje është parashikuar dënimi me gjobë dhe burgim deri në pesë vjet, ndërsa për këtë formë të rëndë të kësaj vepre penale të kryer nga pakujdesia është parashikuar dënimi me gjobë dhe burgim deri në dy vjet. Formë edhe më e rëndë e kësaj vepre penale është parashikuar në paragrafin 5 dhe 6 të këtij neni, e cila konsiderohet se ekziston nëse vepra penale nga paragrafi 1 ose 2 i këtij neni, rezulton me dëmtim apo me shkatërrim të papërmirësueshëm të mjedisit ose me rrezikimin e pasurive të mbrojtura natyrore. Për këtë formë edhe më të rëndë të kësaj vepre penale të kryer me dashje është parashikuar dënimi me gjobë dhe burgim deri në tetë vjet, ndërsa për këtë formë edhe më të rëndë të kësaj vepre penale të kryer 5 Ligji Nr.03/L-160 Për Mbrojtjen e Ajrit nga Ndotja, i datës 25.02.2010. 6 Ligji Nr.03/L-233 Për Mbrojtjen e Natyrës, i datës 30.09.2010. 7 Ligji Nr.03/L-214 Për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis, i datës 23.09.2010. 8 Neni 347 paragrafi 2 i KPRK. 17

nga pakujdesia është parashikuar dënimi me gjobë dhe me burgim prej gjashtë muajve deri në pesë vjet. Kryes i kësaj vepre penale mund të jetë çdo person. 2. Dëmtimi i objekteve dhe pajisjeve për mbrojtjen e mjedisit Dëmtimi i objekteve dhe i pajisjeve për mbrojtjen e mjedisit është një vepër e re penale që është parashikuar në nenin 350 të KPRK. Sipas paragrafit 1 të këtij neni, formën themelore të kësaj vepre penale e kryen kushdo që i dëmton, shkatërron, heq apo në mënyrë tjetër i bënë të papërdorshme objektet apo pajisjet për mbrojtjen e mjedisit. Veprimet e kryerjes së kësaj vepre penale janë përcaktuar në mënyrë alternative dhe konsistojnë në dëmtimin, shkatërrimin, heqjen ose bërjen në ndonjë mënyrë tjetër të papërdorshme të objekteve ose pajisjeve për mbrojtjen e mjedisit. Sipas nenit 4 të Ligjit për mbrojtjen e mjedisit, shprehja mjedis ka një domethënie të gjerë dhe të përgjithshëm, që nënkupton rrethinën natyrore: ajrin, tokën, ujin, klimën, florën, faunën dhe trashëgiminë kulturore, si pjesë e rrethinës të cilën e ka krijuar njeriu. Për këtë formë të kësaj vepre penale, është parashikuar dënimi me gjobë ose me burgim deri në tre vjet. Formë e lehtë e kësaj vepre penale është parashikuar në paragrafin 2 të këtij neni, e cila konsiderohet se kryhet nëse vepra penale nga paragrafi 1 i këtij neni kryhet nga pakujdesia dhe për këtë formë të lehtë të kësaj vepre penale është parashikuar dënimi me gjobë ose me burgim deri në një vit. Në paragrafin 3 dhe 4 të nenit 350 të KPRK, është parashikuar formë e rëndë e kësaj vepre penale e cila konsiderohet se kryhet, nëse vepra penale nga paragrafi 1 ose 2 i këtij neni, rezulton me ndotjen e ajrit, ujit apo tokës në shkallë të madhe apo territor të gjerë. Për këtë formë të rëndë të kësaj vepre penale të kryer me dashje është parashikuar dënimi me gjobë dhe burgim prej gjashtë muajve deri në pesë vjet, ndërsa për këtë formë të rëndë të kësaj vepre penale të kryer nga pakujdesia është parashikuar dënimi me gjobë dhe burgim deri në tre vjet. Ndërsa, formë edhe më e rëndë e kësaj vepre penale është parashikuar në paragrafin 5 dhe 6 të këtij neni, e cila konsiderohet se është kryer nëse si rezultat i kësaj vepre penale është bërë asgjësimi i plotë ose i pjesërishëm i botës shtazore, bimore ose ndotja 9 është bërë në shkallë të madhe për të 9 Shprehja ndotja e mjedisit, sipas nenit 4 të Ligjit për mbrojtjen e mjedisit, nënkupton ndikimin e drejtpërdrejtë ose e tërthortë të materieve ndotëse apo i energjisë në mjedis, e shkaktuar përmes aktiviteteve të njeriut ose përmes proceseve natyrore që kanë pasoja të dëmshme në cilësinë e mjedisit dhe në shëndetin e njeriut. 18

cilën nevojitet kohë e gjatë ose shpenzime të mëdha për ta sanuar. Për këtë formë edhe më të rëndë të kësaj vepre penale të kryer me dashje është parashikuar dënimi me gjobë dhe burgim prej një deri në tetë vjet, ndërsa për këtë formë edhe më të rëndë të kësaj vepre penale të kryer nga pakujdesia është parashikuar dënimi me gjobë dhe me burgim prej gjashtë muajve deri në pesë vjet. Në paragrafin 7 të këtij neni, është parashikuar se kur shqipton dënimin për vepër penale nga ky nen, gjykata mund ta detyrojë kryesin që të ndërmerr masa të caktuara për mbrojtjen, ruajtjen dhe përmirësimin e mjedisit jetësor. 3. Prodhimi, shitja dhe vënia në qarkullim e materieve të dëmshme për mjekimin e shtazëve Formën themelore të kësaj vepre penale, sipas paragrafit 1 të nenit 351 të KPRK, e kryen kushdo që prodhon me qëllim që t i shesë apo t i vë në qarkullim materiet për mjekimin apo për parandalimin e sëmundjeve të shtazëve apo shpendëve, kur materiet e tilla janë të dëmshme për jetën apo për shëndetin e tyre. Veprimet e kryerjes së kësaj forme të veprës penale konsistojnë në prodhimin me qëllim shitje ose vënie në qarkullim të materieve të dëmshme për mjekimin apo parandalimin e sëmundjeve të shtazëve apo shpendëve. Me shprehjen prodhimi i materieve për mjekimin apo për parandalimin e sëmundjeve të shtazëve apo shpendëve nënkuptohet tërë procesi apo një pjesë e procesit farmaceutik teknologjik të sajimit të barit apo të shtesave të barit, si dhe përpunimi teknologjike dhe verifikimi i cilësisë dhe depozitimi e dërgimi i tij tek konsumatori. Ndërsa, shprehja vënia në qarkullim duhet nënkuptuar mundësimin e shfrytëzuesve që t i blejnë materiet e këtilla, përkatësisht kur materiet e këtilla shiten me pakicë ose me shumicë. 10 Kjo formë e kësaj vepre penale është e karakterit të rrezikut abstrakt, ngase konsiderohet se është kryer me vetë faktin e prodhimit apo vënies në qarkullim të materieve të dëmshme për mjekimin e sëmundjeve të shtazëve apo shpendëve. Pra, forma themelore e kësaj vepre penale ekziston edhe pse nuk është dëmtuar shëndeti i kafshëve apo i shpendëve apo ngordhja e tyre. 11 Për këtë formë të kësaj vepre penale është parashikuar dënimi me gjobë ose me burgim deri në një vit. 10 Salihu, Ismet: E drejta penale, Pjesa e posaçme, Prishtinë, 2009, faqe 387. 11 Po aty. 19

Formë e rëndë e kësaj vepre penale është parashikuar në paragrafin 2 të këtij neni, e cila konsiderohet se kryhet nëse vepra penale nga paragrafi 1 i këtij neni rezulton me ngordhjen e një numri të madh të shtazëve apo të shpendëve. Për këtë formë të rëndë të kësaj vepre penale është parashikuar dënimi me gjobë dhe burgim prej tre muajve deri në tri vjet. Në paragrafin 3 të këtij neni është parashikuar se nëse vepra penale nga paragrafi 1 i këtij neni kryhet nga pakujdesia, kryesi dënohet me gjobë ose me burgim deri në gjashtë muaj, kurse në paragrafin 4 të këtij neni është parashikuar se nëse vepra penale nga paragrafi 2 i këtij neni kryhet nga pakujdesia, kryesi dënohet me gjobë ose me burgim deri në një vit. Kryerës i kësaj vepre penale mund të jetë çdo person. 4. Ushtrimi i kundërligjshëm i shërbimeve veterinare Ushtrimi i shërbimeve veterinare duhet të bëhet nga personat profesionist dhe që posedojnë përgatitje adekuate. Ushtrimi i kësaj veprimtarie nga persona të pakualifikuar dhe që nuk posedojnë përgatitje adekuate përbën rrezik për shëndetin e shtazëve. Për këtë arsye, ushtrimi i shërbimeve veterinare nga personat që nuk posedojnë përgatitje adekuate përbën vepër penale sipas KPRK. Sipas nenit 353 të KPRK, këtë vepër penale e kryen kushdo që pa përgatitje adekuate profesionale merret me shërimin e shtazëve ose ofron shërbime tjera veterinare në kompensim të pagesës. Veprimet e kryerjes së kësaj vepre penale konsistojnë në marrjen me shërimin e shtazëve ose ofrimin e shërbimeve tjera veterinare nga personat pa përgatitje adekuate profesionale. Siç shihet, kjo vepër penale ka karakter blanket, ngase me Ligjin për veterinarinë 12 është rregulluar në mënyrë më të hollësishme ushtrimi i veprimtarisë veterinare dhe kushtet të cilat duhet t i përmbushin personat për ta ushtruar një veprimtari të tillë. Kështu, në nenin 32 paragrafi 2 të këtij Ligji, është parashikuar se profesionin e veterinarisë mund ta ushtrojnë personat të cilët posedojnë licencën të lëshuar nga Ministria dhe të jenë të regjistruar në Regjistrin e Veterinerëve. Ndërsa, në nenin 32 paragrafi 3 të këtij Ligji, është parashikuar se licencat u jepen vetëm aplikantëve të cilët kanë diplomuar në medicinën dhe kirurgjinë veterinare dhe kanë diplomën ose kualifikimin formal superior. Për të ekzistuar kjo vepër penale, duhet që ushtrimi i shërbimeve të lartcekura veterinare të bëhet në kompensim të pagesës. 12 Ligji Nr.2004/21 Për Veterinarinë, i datës 16.06.2004. 20

Kjo vepër penale konsiderohet se është kryer me vetë faktin e ushtrimit të kësaj veprimtarie, edhe pse nuk është shkaktuar kurrfarë pasoje. Kjo vepër penale mund të kryhet vetëm me dashje dhe kryerës i saj mund të jetë çdo person. Për këtë vepër penale është parashikuar dënimi me gjobë ose me burgim deri në gjashtë muaj. 5. Moszbatimi i urdhrave për luftimin e sëmundjeve të shtazëve dhe të bimëve Vepra penale moszbatimi i urdhrave për luftimin e sëmundjeve të shtazëve dhe të bimëve, bën pjesë në grupin e veprave penale që kryhen me mosveprim, të cilat në teorinë e së drejtës penale ndryshe quhen edhe si delikte omisive. 13 Te kjo vepër penale, kryesi nuk e ndërmerr veprimin të cilin ka qenë i obliguar që të ndërmerr. Sipas paragrafit 1 të nenit 354 të KPRK, formën themelore të kësaj vepre penale e kryen kushdo që gjatë kohës së ndonjë epidemie e cila mund të rrezikojë blegtorinë, nuk respekton urdhrin apo vendimin e lëshuar nga organi kompetent në pajtim me ligjin me të cilin parashihen masat për luftimin apo parandalimin e sëmundjes. Shprehja blegtori, sipas paragrafit 6 të këtij neni, do të thotë çdo gjedh, bricjap, kalë, zog, shpezë, shpendë, bletë mjalti, dele, derr apo peshk. Veprimi i kryerjes së kësaj forme të veprës penale manifestohet në mosrespektimin e urdhrit apo vendimit të lëshuar nga organi kompetent në pajtim me ligjin me të cilin parashihen masat për luftimin apo parandalimin e sëmundjes. Për këtë formë të kësaj vepre penale është parashikuar dënimi me gjobë ose me burgim deri në tre vjet. Formë tjetër e kësaj vepre penale është parashikuar në paragrafin 2 të këtij neni, e cila konsiderohet se ekziston në ndokush gjatë periudhës së rrezikut ndaj botës bimore nga sëmundja ose murtaja, nuk respekton urdhrin apo vendimin e organit kompetent me të cilin parashihen masat për luftimin apo parandalimin e sëmundjes ose të murtajës. Edhe për këtë formë të kësaj vepre penale është parashikuar dënimi me gjobë ose me burgim deri në tre vjet. Nëse vepra penale nga ky paragrafi 1 ose 2 i këtij neni kryhet nga pakujdesia, atëherë kryesi dënohet me gjobë ose me burgim deri në një vit. 13 Shala, Afrim: Hyrje në të drejtën penale, Prishtinë, 2011, faqe 26. 21

Formë e rëndë e kësaj vepre penale është parashikuar në paragrafin 3 të këtij neni, e cila konsiderohet se ekziston nëse vepra penale nga paragrafi 1 ose 2 i këtij neni rezulton me dëm të konsiderueshëm pasuror. Për këtë formë të rëndë të kësaj vepre penale është parashikuar dënimi me gjobë ose me burgim deri në pesë vjet. Nëse kjo formë e rëndë e kësaj vepre penale është kryer nga pakujdesia, atëherë kryesi dënohet me gjobë ose me burgim deri në tre vjet. 6. Ndotja e ushqimit dhe e ujit të shtazëve Këtë vepër penale, sipas paragrafit 1 të nenit 355 të KPRK, e kryen kushdo që me ndonjë materie helmuese apo të dëmshme e ndot ushqimin apo ujin e shtazëve, shpezëve, bletëve, shtazëve të egra apo peshqve, ose ndot çfarëdo furnizimi ujorë natyrorë apo të bërë nga njeriu që siguron ujë për shtazë, shpezë, bletë, shtazë të egra apo peshq dhe me këtë rrezikon jetën apo shëndetin e shtazëve, shpezëve, bletëve, shtazëve të egra apo peshqve. Veprimi i kryerjes së kësaj vepre penale konsiston në ndotjen me ndonjë materie helmuese ose të dëmshme të ushqimit apo ujit e shtazëve, shpezëve, bletëve, shtazëve të egra apo peshqve ose ndotja e çfarëdo furnizimi ujorë natyrorë apo të bërë nga njeriu që siguron ujë për shtazë, shpezë, bletë, shtazë të egra apo peshq. Materie të dëmshme në sensin e kësaj vepre penale, duhet nënkuptuar ajo materie e cila për shkak të natyrës dhe përmbajtjes së saj mund ta ndot ushqimin apo ujin e dedikuar për shtazë, shpezë, bletë, shtazë të egra apo peshq, p.sh. ndonjë lloj i helmit, ujërat e zeza, ndonjë materie tjetër kimike, etj. Objekt mbrojtës i kësaj vepre penale është jeta dhe shëndeti i shtazëve, shpezëve, bletëve, shtazëve të egra ose peshqve. Kjo formë e kësaj vepre penale, konsiderohet se është kryer me vetë faktin e ndotjes së ushqimit apo ujit të shtazëve, shpezëve, bletëve, shtazëve të egra ose peshqve. Pasojë e kësaj forme të veprës penale është shkaktimi i rrezikut konkret për jetën apo shëndetin e shtazëve, shpezëve, bletëve, shtazëve të egra ose peshqve. Për këtë formë të kësaj vepre penale është parashikuar dënimi me gjobë ose me burgim deri në dy vjet. Formë tjetër e kësaj vepre penale është parashikuar në paragrafin 2 të këtij neni, e cila konsiderohet se është kryer në rastet kur ndokush me 22

ndonjë materie helmuese apo të dëmshme ndot çfarëdo uji dhe me këtë rrezikon ekzistencën e shtazëve, shpezëve, bletëve, shtazëve të egra apo peshqve në ujë. Edhe për këtë formë të kësaj vepre penale është parashikuar dënimi me gjobë apo me burgim deri në dy vjet. Formë e rëndë e kësaj vepre penale është parashikuar në paragrafin 3 të këtij neni, e cila konsiderohet se kryhet nëse vepra penale nga paragrafi 1 ose 2 i këtij neni rezulton me ngordhje të një numri të madh të shtazëve, shpezëve, bletëve, shtazëve të egra apo peshqve, në vlerë që tejkalon 10.000 (dhjetëmijë) Euro. Për këtë formë të rëndë të kësaj vepre penale është parashikuar dënimi me gjobë dhe me burgim prej tre muaj deri në tre vjet. Në paragrafin 4 të këtij neni, është parashikuar se nëse vepra penale nga paragrafi 1 ose 2 i këtij neni kryhet nga pakujdesia, atëherë kryesi dënohet me gjobë ose me burgim deri në tre muaj, ndërsa nëse forma e rëndë e kësaj vepre penale kryhet nga pakujdesia, atëherë kryesi dënohet me gjobë ose me burgim deri në gjashtë muaj. Kryerës i kësaj vepre penale mund të jetë çdo person. 7. Shkretërimi i pyjeve Pyjet kanë një rëndësi të madhe për ruajtjen dhe mbrojtjen e mjedisit nga ndotja. Pyjet konsiderohen resurse kombëtare dhe gëzojnë mbrojtje të posaçme jo vetëm në Kosovë, por edhe më gjerë. Sipas statistikave të disa organizatave, pyjet i mbulojnë afro 40% të mbarë territorit të Kosovës, ku prej tyre 60 % janë pronë publike, kurse 40% janë pronë private. Shkatërrimi, dëmtimi dhe vjedhja e pyjeve në Kosovë është duke u bërë në përmasa të mëdha, sidomos këto vitet e fundit. 14 Andaj, me qëllim të parandalimit të kësaj dukurie, si në legjislacionet penale të shteteve bashkëkohore, ashtu edhe në KPRK, janë parashikuar si vepra penale shkretërimi dhe vjedhja e pyjeve. Kështu, sipas nenit 357 paragrafi 1 të KPRK, veprën penale të shkretërimit të pyjeve e kryen kushdo që në kundërshtim me ligjin ose me urdhrin e organit kompetent bën prerjen ose shkatërrimin e pyllit ose në ndonjë mënyrë tjetër shkretëron pyjet. Veprimi i kryerjes së kësaj vepre penale është përcaktuar në mënyrë alternative dhe konsiston në prerjen e pyllit, shkretërimin e pyllit ose shkretërimin e pyjeve në ndonjë mënyrë tjetër. Për ekzistimin e kësaj vepre penale duhet që veprimet e kryerjes të jenë ndërmarrë në kundërshtim me ligjin apo në kundërshtim me urdhrin e 14 Shala, Afrim: Pjesa e posaçme e së drejtës penale me raste nga praktika gjyqësore, faqe 259. 23

organit kompetent. Nga kjo shihet se kjo vepër penale është e karakterit blanket, ngase me ligje të posaçme janë rregulluar çështjet e mbrojtjes së pyjeve dhe kur konsiderohen se janë dëmtuar apo shkatërruar pyjet. Pyjet në Kosovë, janë të mbrojtura dhe të rregulluar me Ligjin për pyjet i Kosovës, 15 i cili është ndryshuar dhe plotësuar në vitin 2004 16 dhe në vitin 2010. 17 Organ kompetent në sensin e kësaj vepre penale, duke u bazuar në ligjet e lartpërmendura, konsiderohet Agjensioni Pyjor i Kosovës, i cili i ka zyret e saj në të gjitha regjionet e Kosovës. 18 Objekt mbrojtës i kësaj vepre penale janë pyjet e Kosovës. Sipas nenit 1 të Ligjit Nr.03/L-153 Për Ndryshimin dhe Plotësimin e Ligjit Nr.2003/3 Për Pyjet i Kosovës, shprehja pyll nënkupton sipërfaqen e tokës të mbuluar me drunj pyjor, në formë të grumbullit pyjor që përfshinë edhe bashkësitë bioekologjike, me sipërfaqe më të madhe se 10 ari. Nëse mirret për bazë pronësia e pyjeve, pyjet në Kosovë ndahen në pyje publike dhe pyje private. Në këtë dispozitë ligjore, është parashikuar se pyjet publike janë pronë e Shtetit të Kosovës. Kurse, sipas nenit 3 paragrafi 6 të Ligjit për pyjet i Kosovës, pyjet ndahen në pyje të larta (trungishte) dhe pyje të ulëta (cungishte). Vepra penale e shkretërimit të pyjeve mund të kyhet si në pyjet publike, ashtu edhe në pyjet private. Pra, këtë vepër penale mund ta kryejë edhe pronari në pyllin e vet, p.sh. nëse bën prerjen apo shkatërrimin e pyllit të tij, në kundërshtim me ligjin ose në kundërshtim me urdhrin e Agjensionit Pyjor të Kosovës, nëse bën hapjen e rraheve apo rrugëve, në kundërshtim me nenin 3 paragrafi 7 të Ligjit për pyjet i Kosovës, nëse bën zhveshjen e trungjeve, etj. Vepra penale konsiderohet se është kryer në rastet kur është shkaktuar shkretërimi i pyjeve. Për veprën penale nga paragrafi 1 i këtij neni, është parashikuar dënimi me gjobë ose me burgim deri në dy vjet. Në paragrafin 2 të nenit 357 të KPRK, është parashikuar forma e rëndë e kësaj vepre penale e cila konsiderohet se kryhet nëse vepra nga paragrafi 1 i këtij neni kryhet në pyllin e mbrojtur, në parkun e mbrojtur ose në pyje të tjera me destinim të posaçëm, për të cilën është parashikuar dënimi me gjobë ose me burgim deri në tri vjet. 15 Ligji Nr.2003/3 Për Pyjet e Kosovës, i datës 13.02.2003. 16 Ligji Nr.2004/29 Për Ndryshimet dhe Plotësimet e Ligjit Nr.2003/3 Për Pyjet i Kosovës, i datës 28.07.2004. 17 Ligji Nr.03/L-153 Për Ndryshimin dhe Plotësimin e Ligjit Nr.2003/3 Për Pyjet i Kosovës, i datës 25.02.2010. 18 Shala, Afrim: Pjesa e posaçme e së drejtës penale me raste nga praktika gjyqësore, faqe 259. 24

Vepra penale e shkretërimit të pyjeve, mund të kryhet vetëm me dashje dhe kryerës i kësaj vepre penale mund të jetë çdo person. 8. Vjedhja e pyllit Sipas paragrafit 1 të nenit 358 të KPRK, formën themelore të kësaj vepre penale e kryen kushdo që me qëllim të vjedhjes pret trungjet në pyll dhe sasia e drunjve të prerë tejkalon dy metra kub. Për nga natyra e saj, vepra penale e vjedhjes së pyllit është formë e posaçme e vjedhjes dhe për këtë shkak nuk mund të bëhet fjalë për bashkimin ideal të kësaj vepre me veprën penale të vjedhjes. Veprimi i kryerjes së kësaj vepre penale konsiston në prerjen e trungjeve. Për ekzistimin e kësaj vepre penale, prerja e trungjeve duhet të bëhet me qëllim të vjedhjes së tyre, respektivisht me qëllim që vetes apo tjetrit t i sjellë dobi pasurore të kundërligjshme. Nga kjo rrjedh se kjo vepër penale mund të kryhet vetëm në pyllin e huaj. Në të kundërtën, nëse kryerësi bën prerjen e trungjeve në pyllin e vet në kundërshtim me ligjin ose urdhrin e organit kompetent, atëherë në këto raste mund të bëhet fjalë për veprën penale të shkretërimit të pyjeve, nga neni 357 të KPRK. Gjithashtu, siç është cekur edhe në paragrafin 1 të nenit 358 të KPRK, për ekzistimin e kësaj vepre penale, duhet që sasia e drunjve të jetë mbi 2 m³ (dy metra kub). Nëse sasia e drunjve është më e vogël se 2 m³ (dy metra kub), atëherë mund të bëhet fjalë për kundërvajtje, nga neni 1 i Ligjit Nr.2004/29 Për Ndryshimet dhe Plotësimet e Ligjit Nr.2003/3 Për Pyjet i Kosovës. Vepra penale konsiderohet se është kryer me vetë faktin e prerjes së trungjeve. Për formën themelore të kësaj vepre penale, nga paragrafi 1 i këtij neni, është parashikuar dënimi me gjobë ose me burgim deri në një vit. Forma e rëndë e kësaj vepre penale është parashikuar në paragrafin 2 të nenit 358 të KPRK, e cila konsiderohet se kryhet nëse vepra penale nga paragrafi 1 i këtij neni është kryer në këto rrethana: - me qëllim që drunjtë e prerë të shiten; - nëse sasia e drunjve të prerë është mbi pesë metra kub ose - nëse vepra penale është kryer në pyllin e mbrojtur, në parkun e mbrojtur apo në pyllin tjetër me destinim të posaçëm. Për këtë formë të rëndë të kësaj vepre penale është parashikuar dënimi me gjobë dhe me burgim prej tre muajve deri në tre vjet. 25

Në paragrafin 3 të këtij neni, është parashikuar se tentativa e kryerjes së veprës penale nga paragrafi 1 i këtij neni dënohet. Kjo vepër penale mund të kryhet vetëm me dashje dhe me qëllim të përvetësimit të kundërligjshëm të pasurisë për vete ose për ndonjë person tjetër. Kurse, për ekzistimin e njërës prej formave të rënda të kësaj vepre penale, duhet që vepra të jetë kryer me qëllim që drunjtë e prerë të shiten. Kryerës i kësaj vepre penale mund të jetë çdo person. 9. Gjuetia e kundërligjshme Formën themelore të kësaj vepre penale, sipas paragrafit 1 të nenit 359 të KPRK, e kryen kushdo që gjuan kafshë të egra kur gjuetia është e ndaluar ose në territorin në të cilin gjuetia është e ndaluar. Veprimet e kryerjes të kësaj forme të veprës penale konsistojnë në gjuajtjen e kafshëve të egra gjatë kohës kur gjuetia është e ndaluar ose në territorin në të cilin gjuetia është e ndaluar. Për këtë formë të kësaj vepre penale është parashikuar dënimi me gjobë ose më burgim deri në një vit. Në paragrafin 2 të nenit 359 të KPRK, është parashikuar një formë tjetër e kësaj vepre penale e cila konsiderohet se kryhet në rastet kur ndokush pa leje ose autorizim, gjuan ose mbyt një kafshë të egër ose e zë të gjallë. Veprimet e kryerjes së kësaj forme të veprës penale janë të përcaktuara në mënyrë alternative dhe konsistojnë në: - gjuajtjen e një kafshe të egër, - mbytjen e një kafshe të egër ose - zënia (kapja) për së gjalli e një kafshe të egër. Objekt mbrojtës i kësaj vepre penale janë kafshët e egra. Sipas nenit 3 të Ligjit për gjuetinë, 19 shprehja Kafshë të egra përfshinë kafshët dhe shpendët e egra të caktuara me ligj, që formojnë popullata në gjendje të lirë në natyrë ose në sipërfaqe të kufizuara të parapara për kultivim intensiv apo për shumim. Kafshë të egra sipas nenit 4 të këtij ligji, konsiderohen: dreri i rëndomtë, dreri lopatar, kaprolli, dhia e egër, derri i egër, ariu i murrmë, lepuri i zakonshëm, ketri, dhelpra, ujku, çakalli, macja e egër, pula e egër e madhe, fazani, pëllumbi gungash, pëllumbi i zgavrave, pëllumbi i zi, pata e përhimët, pata e murrizit, pata ballëbardhë, rosa shurdhake, rosa e përhimet, rosa, kukuvajka e bardhë, huti veshor i pyjeve, huti i maleve, sokoli pulëngrënës, orli, etj. 19 Ligji Nr.02/L-53 Për Gjuetinë, i datës 16.12.2005. 26