УНИВЕРСИТЕТТЕРДІҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУЫНА АРНАЛҒАН ҮЛГІ ЖОСПАР

УНИВЕРСИТЕТТЕРДІҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУЫНА АРНАЛҒАН ҮЛГІ ЖОСПАР ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ БҰҰ «Академиялық ықпалдастық» бағдарламасының тұрақты даму жаһандық хабы

Al Farabi Kazakh National University (KazNU) ƏЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ БҰҰ «Академиялық ықпалдастық» бағдарламасының тұрақты даму жаһандық хабы Университеттердің тұрақты дамуына арналған Үлгі жоспар Алматы 2014 1

Al Farabi Kazakh National University (KazNU) МАЗМҰНЫ Кіріспе... 3 Үлгі жоспардың қысқаша сипаттамасы... 5 БЛОК 1. Білім беру жəне ғылыми зерттеулер... 6 БЛОК 2. Қоршаған ортаны жəне инфраструктураны басқару... 7 БЛОК 3. Жасыл энергетика... 8 Қорытынды... 9 Қосымша 1.... 10 Қосымша 2.... 13 Қосымша 3.... 15 2

КІРІСПЕ Al Farabi Kazakh National University (KazNU) Жаһандық білім беру əлемінде жас мамандардың білікті жəне инновациялық идеялар мен зияткерлік ой иелерін дайындау жауапкершілігі тек университеттерге жүктелген. Осы орайда зерттеу университеттері басты роль атқарады. ХХI ғасыр бұл ғылыми теориялық резерв əлемнің туындатып отырған міндеттерін мыңжылдықтың даму мақсаттарын шешуде тікелей ынтымақтастықты талап етеді. Бұл арада тұрақты даму жəне экономикалық, əлеуметтік, экологиялық, қолданбалы мəселелерді шешу ерекше, басқаларға ұқсамайтын тұрғыдан қарастыруды қажет етеді. Сондықтан да жаңа заман университеттері -«үшінші ұрпақ университеттері» / заманауи білім туралы мойындалған Дж. Виссем терминологиясы бойынша / - күрделі мəселерді шешуде бірегей ойшылдардың бірлестігі болып саналады. БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Мун өз сөзінде халықаралық қауымдастық алдында тұрған жақын арадағы шешуін күткен міндеттер ішінде тұрақты дамудың мынадай мəселелеріне тоқталды: 1. климат бойынша 2015 жылға жалпы көлемдік келісім қорытындысына келу; 2. Мыңжылдықтың даму мақсаттарын орындауды жеделдету; 3. Тұрақты даму саласы бойынша осы кезеңге арналған күн тəртібін дайындау. Сол сияқты ол тағы да жаңа үлгіні анықтауда университеттерді білім беру жəне ғылыми əлеуетін адамзаттың тұрақты даму саласы бойынша мейлінше қолдануға шақырды. Мыңжылдықтар мəселесін шешуге шақыру студент жастардың креативті əлеуетін алға тартуға жəне терия мен практиканы интеграциялауды, зерттеушілер мен практиктерді жұмылдыра білуді талап етеді. Бұл тек қана оқу бағдарламалары емес, бұл университеттердің өміршең мəселелерді қала, аймақ көлемінде жəне ел ішінде ғана емес университеттерді зияткерлік өмір орталықтарына біз Смарт Университеттер деп атап кеткен орталықтарға айналдырады. Тұрақты даму мəселесін іс жүзінде шешу студенттік жəне университеттік жобалар арқылы, Старт-Ап бизнес жəне коммерциялық жəне коммерциялық емес құралдармен инновациялық жобалармен нақты мысалдармен шешіледі. Заманауи университеттердің қызметі аймақтағы тұрақтылықты дамыту үшін орасан зор мəселелерді шешудегі тұрақты даму сияқты ұлттық жəне халықаралық бастамалар мен бағдарламалар аясында жүзеге асырылады. Бұл арада БҰҰ бастамасы аймақтағы тұрақтылықты нығайту мен тұрақты дамудың қызықтырар тараптарына бағытталған. Мысалы, БҰҰ стратегиялық бастамалары БҰҰ+RIO+20 конференциясында жəне ЮНЕСКО онкүндігінде тұрақты даму мəселесі бойынша жасалған ұсыныстар мен БҰҰ-дың «Академиялық ықпалдар» бағдарламасы жаһандық мəселелерді шешуде орасан зор роль атқарады. Атап өткен мəселелерді шешуде ғылыми түрғыдан тұрақты дамуды алып бару мен диссеминация, идеялар жинақтауда университеттік желілер арқылы өзара əрекеттесу мен кəсіби қауымдастық арқылы жұмыс істеуде университеттердің негізгі ролі бекітіледі. Тұрақты даму мəселесінде бізге ғылыми жəне практикалық қайта жұмыс істеу бағдарламаларын іске асыруда алдын ала білу керек. Əл- Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті БҰҰ Академиялық ықпалдардың жаһандық хабын басқару мəртебесіне ие болғандықтан тұрақты даму мəселері бойынша (United Nation Academic Impact) университеттердің Үлгі жоспары жобасын қарастыру мен қолдауды ұсынады. Аталмыш жоба алдыңғы қатарлы халықаралық практика талдамаларына негізделген: 500-ден астам университет пен колледж қол қойған тұрақты даму туралы Таллуар декларациясы, РИО+20 Декларациясы мен тұрақты даму туралы ЮНЕСКО бағдарламасы; сол сияқты халықаралық университеттер практикасына талдамалар ; жоғары оқу орнында экологиялық білім рейтингінде жүйе құрған UI Green Metrik Worid University Ranking, Сантьяго университеті, Испания жəне Германиялық Ольденбург университеттік кампус пенэнергия үнемдеу туралы талдама жасаған Оксфорд университеті мен Индонезия 3

Al Farabi Kazakh National University (KazNU) университеті енгізген əрі нəтижесінде энергия үнемдеуді 52% төмендеткен жобаларына сүйенген. Университеттердің тұрақты дамуы жүйесіне əзірленген Үлгі жоспар ЖОО қызметінде өзара ғылыми-бəлім беру, басқару, экологиялық, əлеуметтік мəдени даму аспектілерін ескереді. Университеттің тұрақты даму тұжырымдамасын төмендегі негізгі қағидаттар жиынтығы ретінде елестетуге болады: 1.Университеттердің ғылыми зерттеу мəселелерін оқу бағдарламаларына жəне тақырыптарына енгізу. Университетте ел, аймақ, сала, кəсіпорын тұрақты даму мəселесіне арналған бағдарламалар оқытылуы тиіс.тұрақты даму саласы бойынша ғылыми зерттеулер оқу пəндеріне ғана емес, сол сияқты жаңа білім береді жəне қызметтің акция, бағдарлама түрлеріне айналады. 2. Тұрақты даму қағидатына құрылған университет пен қоршаған орта құрылымында энергия сақтаушы құрылғылар мен технологиялар, энергияның баламалы көздерін пайдалануды ұсынады. Тұрақты даму қағидаты барлық университеттер қызметі негізінде болуы тиіс: əкімшілік-шаруашылық жəне қаржы қызметінде, құрылыс, маман іріктеу, студент жинау, тұрақты даму бағдарламасын жетілдіруде басқа да ұйымдармен ынтымақтастықта жұмыс істеу жəне т.б. Тұрақты даму тұжырымдамасы коммерциялық жəне қоғамдық ұйымдармен, мемлекеттік жəне қалалық құрылымдармен, халықаралық ұйымдармен бірлесе жұмыс істеуді қарастыруы қажет. 3. Студенттер мен университет қызметкерлеріне ғылыми зерттеуге жағдай туғызу жəне білім алу мақсатында зертханаларда жұмыс істеу, жасыл энергетика мен ресурс сақтау аясында технопарктер, бизнес- инкубаторлар мен смарт-уп компаниялар жəне т.б. жасау. Оқытушылар мен зерттеушілер, студенттердің зияткерлік əлеуеті мен күшін экологиялық таза, ресурс сақтаушы жəне энерготиімді технологиялар мен қоршаған ортаны қорғау саласы бойынша жəне тұрақты дамуға ойын жинақтау қажет. Ақпараттандырылу мен əлеуметтік жауаптылық деңгейін арттыру жəне экологиялық білім беру мен тəрбиелеу құралдары арқылы экологиялық жəне этикалық құндылықтарды игеруге əсер ететін жүрістұрыс нормаларын қалыптастыру.( 1-ші сурет) 1-Сурет Университеттің тұрақты даму қағидаты Аталған Үлгі жоспарды жүзеге асыру нəтижесінде жəне университеттің қызметін бағалау бойынша дайындалған өлшемдер мен индикаторларға сəйкес шараларды іске асыру жолымен университеттердің энергосиымды экономикаға өту жүйесін жасауға, сол сияқты «тұрақты жасыл университет қалашығын» құруды қабылдауға болады. 4

Al Farabi Kazakh National University (KazNU) ҮЛГІ ЖОСПАРДЫҢ ҚЫСҚАША СИПАТТАМАСЫ Тұрақты дамуға негізделген бұл модельді іске асыру университеттің мықты жақтарын, оның жеткен жетістігін нақты пайымдауға жəне негізгі мəселелер мен сұраныстарды шешу қажеттілігіне құрылған. Қысқа жəне ұзаққа негізделген міндеттерді тұрақты дамыту мақсатына жету үшін университеттер барлық құрылымдық бөлімдерді тарту қажет. Тұрақты дамытудың модульдік жоспары 3 блоктан тұрады: 1. Білім жəне ғылымды зерттеу; 2. Инфраструктураны жəне қоршаған ортаны басқару; 3. Жасыл энергетика. Əрбір блок өзгерісті қадағалайтын, сондай-ақ ұсынылған əрекеттерді іску асыру жолдарын көрсететін басты өлшемдер мен индикаторлардан тұрады. Мақсаты: Мың жылдық даму жəне университет, қала, ел деңгейінде тұрақты даму жоспарын іске асыру мақсатында əлем университеттерінің интеллектуалдық мүмкіндігін жұмылдыруға жəне бірікккен əрекетін біріктіруге күш салу. Əрекет: Университет, қала, ел дəрежесінде тұрақты даму аясында университеттің жинақталған ғылыми жəне басқару мүмкіндігін біріктіру жəне пайдалану. Университет үлесі: - əлем университеттеріне жəне басқа ұйымдарға қолдануға болатын əмбебап шарттардың əрекет, индикаторлар мен іс шаралардың əрекет ету модель - матрицасын жасау; - университеттің барлық құрылымын, студенттерді, оқытушыларды жəне зерттеушілерді қамтуға негізделген университеттің инновациялық мүмкіндігін біріктіретін үлгілі моделін жасау; - БҰҰ RIO + 20; жаһандану экологиялық форумында түзілген United Nations Academic Impact, Программы UNESCO білім бағдарламасына негізделген «Тұрақты даму білімі» Бағдарламасы мен Деклорациясы тұрақты даму халықаралық бағдарламаны қолдау; - ластану, табиғи ресурстардың тозып бітуі жəне қоршаған ортаны қорғау жəне жаһандық, аймақтық шешу жоспары мен іс əрекеттерді іске асыру. 5

БЛОК 1. БІЛІМ БЕРУ ЖƏНЕ ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУЛЕР. Al Farabi Kazakh National University (KazNU) Негізгі мақсаты: Қоршаған ортаны қорғау жəне университетте тұрақты даму саласындағы білім беру жəне ғылыми - зерттеу үдерісін модернизациялау жəне ықшамдау. Бөлімнің міндеті: 1.Университеттің оқу-тəрбие жүйесінде қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму компонеттерінің мазмұнын кеңейту. 2.Қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты дамыту саласында оқу бағдарламаларын жəне силлабустарды, жаңа оқыту əдістері мен түрлерін енгізу жəне дамыту. 3.Қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты дамыту саласында білім беруге факультетттерді жəне университет департаменттерін кеңінен қамту. 4.Қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму саласында қоғамның кəсіби мамандарды талап етуін қанағаттандыру жəне адам ресурстарын даярлау дəрежесін көтеру. 5.Тұрақты дамуды қамтамасыз ету үшін қажетті тұрғылықты халықтың барлығына экологиялық білім жəне тəрбие беру, экологиялық жəне этикалық нормаларды, байлықтарды, кəсіби машықтарды игерудің мəліметін алу мүмкіндігін көтеру. 6.Факультетаралық, қалалық, мемлекеттік жəне халықаралық дəрежеде өтетін қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму сұрақтары бойынша жобаларды жəне ғылыми-зерттеу жұмыстарының көлемін арттыру. 7.Қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселесі бойынша өтетін ғылыми-зерттеу жұмыстарының инфраструктурасын дамыту. 8.Қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты дамуға байланысты көпшілік информациялық құралдар арқылы тұрғылықты халықтың арасында білімді, іс-əрекеттерді, зерттеулер мен жобаларды тарату. Күтілетін нəтиже: Қоршаған табиғатқа абай болу, эмоциональдық адамгершілік қатынастарды «жасыл» дүниетанымды жəне «жасыл» құндылықтарды қалыптастыру, адам мен табиғаттың «биосфера-қалыптасу» механизмі мен алғы шарттарын жасау. Қосымша 1 Блок 1.Өлшемдер, индикаторлар жəне іс шаралар. 6

Al Farabi Kazakh National University (KazNU) 2-БЛОК. 2. ИНФРАҚҰРЫЛЫМДЫ ЖƏНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ БАСҚАРУ. Негізгі мақсаты: Кампустың энергияны тиімді пайдалану, студенттік қалашықты көгалдандыру жəне оны қоршаған ортада, қаланың, облыстың жəне елдің эко-жүйесінде интеграциялау шараларын жүзеге асыруда ғылым мен техниканың жаңа жетістіктерін енгізу арқылы стратегиялық жоспарлау жəне университет кампусы мен оның барлық бөліктерін əрлендіру саласы бойынша басқару қызметін оңтайландыру жəне жақсарту. Бөлім міндеттері: 1.Университет инфрақұрылымы мен университет кампусын қалыптастыру жəне əрлендіру, жоспарлау бойынша шешім қабылдау тəжірибесінде қалыпты даму бойынша Green Metrics мен UNAI қағидаларын, қалыпты даму мəселелері бойынша халықаралық тəжірибе мен білімді интеграциялау. 2. Кампус аймағы мен оның инфрақұрылымын, университет ғимараттарын пайдалану жəне жақсартуға; оқу ғимараттарында, ғылыми зертханаларда, сонымен қатар жатақханаларда энегияны тиімді пайдалану шараларын жүзеге асыруға; қосымша шикізат көздері мен қалдықтарды қайта өңдеуге негізделген озық технологиялар мен жобаларды зерттеу, бейімдеу жəне жүзеге асыру. 3. Қаланың инфрақұрылымын дамыту жəне ұлттық стратегияларды қалыптастыру бойынша басқармалық шешімдерін қабылдау кезінде сарапшы жəне кеңесші рөліндегі қалалық жəне ұлттық басшылықпен қызметтестіктің көмегімен smart-campus немесе smart university ретінде ел жəне қала деңгейіндегі қоршаған ортаға университеттің өзін жəне кампусты интеграциялау. 4. Қалыпты даму; жоспарлау жəне шешім қабылдау, қалыпты инфрақұрылымды қалыптастыру жəне қызметтің түрлі деңгейлерін (заңдық бақылауды қоса) бақылау салалары бойынша университет қызметін қадағалау жəне жүйелеу мақсатында университетте құрамына жеке бөлімшелердің басшылары енетін жеке бөлім немесе кеңесті, комитетті немесе жұмысшы топты қалыптастыру. 5. Қалыпты даму мəселелері бойынша ортақ халықаралық конференциялар мен семинарларды, ортақ жобаларды, тренингтер мен бағдарламаларды ұйымдастыру арқылы жинақталған тəжірибені зерттеу жəне алмасу, идеялар мен жаңа технологиялардың қолданысын кеңейту мəселелері бойынша халықаралық ұйымдармен жəне жекеленген университеттермен ортақ қызметтестікті орнату. Күтілетін нəтижелер: кампустың қалыпты дамуына жағдай жасау: энергияны тиімді пайдалану шараларын жақсарту, қоршаған ортаның ластануын азайту жəне қоршаған қала, облыс жəне елдегі кампус көрсеткіштері, халықаралық көрсеткіштерді кеңейту жəне қалыпты даму саласындағы жинақталған тəжірибе мен білімді тиімді пайдалану. 2-қосымша. 2-Блок. Өлшемдер, көрсеткіштер жəне шаралар. 7

3-БЛОК. «ЖАСЫЛ ЭНЕРГЕТИКА» Al Farabi Kazakh National University (KazNU) Негізгі мақсаты: Қуат көздерін, суды, электрқуатын, қалдықтарды пайдалануды жəне т.б. үнемдеу шараларын жүзеге асыру жолымен, сонымен қатар «тұрақты жасыл университет қалашықтарды» қалыптастыру бойынша жеке жоспарларды орындау жолымен университеттің энергияны үнемдегіш экономикаға ауысуы бойынша жүйелік, кешенді тəсілдемелерді қалыптастыру. Бөлімнің міндеттері: 1. Электр жəне жылу энергиясын пайдаланудың тиімділігін арттыру мен үнемдеу бойынша шаралар жүзеге асыру. 2.Электр қуатын пайдалану, университет корпустары мен мекемелердегі электрқуатын есепке алу бағдарламаларын ойластыру жəне жүзеге асыру. 3. Қуат көздерін үнемдеу бағдармаларын жүзеге асыру, энергияны пайдалану мүмкіндіктерін қалыптастыру. 4. Пайдаланылатын суды үнемдеу бойынша шаралар мен бағдарламаларды дайындау, су көзінің альтернативті жолдарын қарастыру: жер асты сулары, бұлақ суы, ағынды сулар жəне т.б. 5. Су шығынын басқару жолдары мен шараларын дайындау. 6. Көшетханалық газ қалдықтарын азайту бойынша бағдарламалар енгізу. 7. Студенттер мен қызметкерлерге қалдықтарды қайта өңдеу мүмкіндіктерін көрсету бойынша шаралар мен бағдарламаларды енгізу. 8. Қалдықтар жинау, қайта өңдеу, пайдалану жұмыстарымен айналысатын қалалық ұйымдармен келісімге бастама жасау. 9. Бейорганикалық жəне органикалық қалдықтарды қайта өңдеу, қалдықтарды ажырату мүмкіндігіне жағдай жасау. 10. Экологиялық емес автокөлік түрлері тигізетін əсерді азайту бойынша шаралар мен бағдарламаларды əзірлеу. Кампус аумағында қолданылатын автокөлік құралдарының санын шектеу. 11.Кампуста экологиялық түрде таза көліктерді пайдалануды үгіттеу жəне ынталандыру. Күтілетін нəтижелер: университеттің қуат көздерін, суды, электрқуатын, қалдықтарды пайдалануды жəне т.б. үнемдеу шараларын жүзеге асыру жолымен энергия үнемдегіш экономикаға алмасу, сонымен қатар «тұрақты жасыл университет қалашығын» қалыптастыру бойынша жоспарларды жүзеге асыру. 8

ҚОРЫТЫНДЫ Al Farabi Kazakh National University (KazNU) Күнне-күнге өршіп келе жатқан əлемдегі жүйелі дағдарыс тұрақты даму стратегиясының ғылыми жүзеге асуының əлі де болса мардымсыз екендігін, сондай-ақ оның адамзат проблемаларының көлемі мен тереңдігіне сай емес екендігін көрсетіп отыр. Мыңжылдық проблемаларын шешудегі университеттердің басты рөлі теория мен практиканы біріктіру, зерттеушілер мен практиктерді ортақ іске жұмылдыру жəне студент жастардың шығармашылық əлеуетін дамыту болып табылады. Тұрақты дамудың берілген үлгі жоспарында Əл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетінің алдыңғы қатарлы халықаралық практикалар сараптамасы мен «Жасыл кампустарды» құру тəжірибесіне негізделген ұстанымы көрсетілген. Сонымен қатар, университеттік кампустардың жағдайы мен тұрақты даму бағдарламасын жүзеге асырудың бағалау мақсатында Индонезия Университеті дайындаған UI GreenMetric World University Ranking рейтингтік бағдарламасының маңыздылығы мен рөлі ескерілген. Үлгі жоспардың дайындалған 3 негізгі блогы тұрақты даму идеясын университеттерде қолдау табуының негізін құрайды. Үлгі жоспардың міндетіне ластану саласының, университеттердің ағымдағы жағдайы мен олардың тұрақты даму саласындағы бағдарламарын бағалау пен индекстеудің алдыңғы қатарлы халықаралық тəжірибесін қолдану негізінде табиғи ресурстардың таусылуы пен қоршаған ортаны сақтау тұрғысынан жаһандық жəне аймақтық мəселелерді шешу мен бағалаудың бірлескен бағдарламалары мен шараларын дамыту жатады. Берілген үлгі жоспар шараларын жүзеге асыру мен тұрақты дамыту саласында дайындалған критерийлер мен индикаторларға сəйкес университет қызметінің барлық сфера жағдайын бағалау нəтижесінде университеттердің энерго қажет ететін экономикаға жүйелі түрде ауысуына жəне «тұрақты жасыл университеттік қалашықтарды» құру жайында жеке жоспарларды қабылдауға қол жеткізуге болады. Берілген жоспарды əлемнің барлық университеттеріне қабылдау барлығымызға жаһандық мəселелерді шешуге қадамдар жасауға жəне тұрақты даму сұрақтарын шешуде үлкен үлесі бар. Дайындалған Үлгі жоспар Біріккен Ұлттар Ұйымының, Біріккен Ұлттар Ұйымының Рио+20 Бүкілəлемдік саммитінің жəне Мыңжылдық даму (қоғамның мəдени, əлеуметтік, ғылыми, білім беру аспектілеріндегі тұрақты дамуға қол жеткізу) Мақсаттары мен бағдарламаларының негізгі мүдделеріне сəйкес келеді. Университеттердің тұрақты дамуының Үлгі жоспарын талқылау үшін, ортақ іс-əрекеттерді дайындау үшін, тұрақты даму саласында тəжірибе алмасу үшін, Біріккен Ұлттар Ұйымының «Академиялық ықпал» бағдарламасы эгидасында желілерді құру үшін виртуалдыкоммуникативті «Green bridge through generations» http://greenbridge.kaznu.kz/ платформабағдарламасын құру ұсынылды. 9

Қосымша 1. Al Farabi Kazakh National University (KazNU) БЛОК 1. БІЛІМ ЖƏНЕ ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУ ӨЛШЕМДЕР МЕН ИНДИКАТОРЛАР Білім Өлшемдер мен индикаторлар 2014 1. мамандық саны: қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму бойынша мамандарды даярлау (мамандықтар саны: бакалавриат, магистратура, PhD) 2. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму бойынша оқытылған студенттер саны (студенттер саны: бакалавриат, магистратура, PhD) 3. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму бойынша жасалған жəне өндіріске енгізілген оқу бағдарламаларының саны мен % -ы (силлабустар саны) 4. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелері бойынша пəндер енгізген факультеттер үлесі (жалпы санның %-нан) 5. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелеріне арналған студенттердің дипломдық жұмыстарының үлесі (жылына орындалатын диплом жұмыстарының жалпы санының %-нан) 6. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелеріне арналған бөлімдері бар магистрлік диссертациялар үлесі (жылына орындалатын магистрлік диссертациялардың жалпы санының %-нан) 7. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелеріне арналған бөлімдері бар м PhD диссертациялар үлесі (жылына орындалатын PhD диссертациялардың жалпы санының %-нан) 8. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелері бойынша жұмыс жүргізетін компания, мекеме, бөлімшелермен түлектерді міндетті түрде жұмысқа орналастыру туралы жасалған келісімдер (саны) 9. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелері бойынша жұмыс жүргізетін компания, мекеме, бөлімшелерде жұмысқа орналасқан түлектер үлесі (студенттердің жалпы санынан аталған бағдарламалар бойынша оқытылғандар санының %-нан) 10. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму бойынша студенттік ұйымдар саны (топ, үйірме, ассоциация жəне т.б.) 11. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелері техникалық персонал, ОПҚ, қызметкерлерді оқытуға арналған шаралар (саны) Б М PhD Б М PhD 10

Al Farabi Kazakh National University (KazNU) Ғылым 12. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелеріне арналған ғылыми жобалар (саны) 13. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелері бойынша бірлескен халықаралық ғылыми жобалар (саны) 14. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелері бойынша тапсырыс арқылы қалалық жəне қоғамдық ұйымдармен бірлестікте жасалған ғылыми жобалар (саны) 15. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелері бойынша ҚР ЖОО-ның қатысуымен бірлестікте жасалған ғылыми жобалар (саны) 16. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелеріне арналған ғылыми жобаларды қаржыландырудың жалпы көлемі (саны) 17. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелеріне арналған ғылыми жобаларға университет тарапынан бөлінген қаржының жалпы көлемі (саны) 18. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелеріне арналған ғылыми жобаларға тартылған өзге де қаржы көздерінің жалпы көлемі (саны) 19. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму саласындағы ғылыми-зерттеу лабораториялар (саны) 20. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму саласындағы монография, кітап (саны) 21. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелері бойынша журналдарда жарияланған ғылыми жарияланымдар (саны) 22. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелері бойынша журналдарда жарияланған ғылыми жарияланымдардың жалпы санынан алынған рейтингілі журналдардағы ғылыми жарияланымдардың үлесі (Scopus-қа енетін немесе JSR TR импакт-факторы бар) 23. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелері бойынша ғылыми-көпшілік мақала, БАҚ-тағы сұхбат. 24. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелері бойынша өткізілген шаралар (дөңгелек үстел, семинар, конференция, акция жəне т.б.) саны 25. студент, магистрант, PhD-ді тағлымдамадан өткізу туралы қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелері бойынша жұмыс істейтін компания, мекеме, бөлімшелермен жасалған келісімдер (саны). 26. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелері бойынша жұмыс істейтін компания, мекеме, бөлімшелерде тағылымдамадан өткен студенттер саны. 27. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелері бойынша жасалған ғылыми қамтымды өнім (саны). 28. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелері бойынша Старт-ап жоба, Спин-офф компаниялар (саны). 29. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелері бойынша университеттің веб-сайтына кіру (саны). 11

БЛОК 1. Білім жəне ғылыми зерттеу Al Farabi Kazakh National University (KazNU) ЖАРИЯЛАНҒАН ӨЛШЕМДЕР БОЙЫНША ЖЕТІСТІКТЕРГЕ ЖЕТУГЕ БАҒЫТТАЛҒАН ШАРАЛАР 1. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму саласында мамандарға сұранысты талдау 2. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму саласы бойынша Маман даярлау жəне мамандардың (ішкі мамандар, персоналға арналған курстар, ОПҚ жəне т.б.); 3. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму бойынша жасалған оқу бағдарламалары (силлабус) зерделеу, өңдеп толықтыру. 4. қайта жасалған оқу бағдарламаларына (силлабус) қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму бойынша бөлімдерін енгізу; 5. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму саласы бойынша факультет аралық бағдарламалар жасау; 6. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму саласы бойынша бөлімдерді енгізу туралы барлық факультеттерде студенттік дипломдарға талдау жасау; 7. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму саласы бойынша бөлімдерді енгізу туралы барлық факультеттерде магистерлік диссертациялар мен PhD диссертациялардың жоспарын жасап талдау; 8. түлектерді жұмысқа орналастыру / тағлымдамадан өткізу бойынша қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелері бойынша жұмыс жүргізетін компания, мекеме, бөлімшелеріндегі əріптестер тізімін жасап талдау жүргізу 9. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму бойынша студенттік ұйымдарын құру жөнінде студенттердің бастамаларын ұйымдастырушылық, қаржылық, ақпараттық қолдау 10. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму саласы бойынша болашақ зерттеу жұмыстарының тізімін жасап талдау 11. Қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму бойынша лабораториялар ашып аккредитациядан өткізу. Лабораторияны қоршаған орта объектілерін талдап мониторинг жүргізуге сəйкес келетін жабдықтармен қамтамасыз ету. Лабораторияның қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму бойынша қалалық құрылымдармен ынтымақтастығы. 12. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму саласында зерттеу жұмысын дамыту бағдарламаларын жасау 13. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелері бойынша бірлесе ғылыми жобаларды жүзеге асыратын шетелдік əріптестер тізімін жасап талдау жүргізу. 14. қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму мəселелері бойынша өткізілетін шаралар (мақала, кітап, ғылыми шаралар жəне т.б.) 12

Al Farabi Kazakh National University (KazNU) Қосымша 2. БЛОК 2. ИНФРАҚҰРЫЛЫМДЫ ЖƏНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ БАСҚАРУ Өлшемдер мен индикаторлар Өлшемдер мен индикаторлар 2014 1. Кампустың жалпы көлемі (га/шаршы.м/шаршы.км) 2. Кампустағы оқу ғимараттарының саны (сан) 3. Ғимараттың жалпы көлемі (шаршы.м) 4. Ғимараттардың жалпы көлемінің кампустың көлеміне арақатынасы (%) 5. Өсімдіктер жабындылары орналасқан кампус аймағының пайызы (%) 6. Студенттер саны (сан) 7. Академиялық жəне əкімшілік қызметкерлерінің саны (сан) 8. Қоршаған ортаны қорғау мен дамытуға бөлінген университет бюджетінің үлес салмағы (%) 9. Қоршаған ортаны қорғауға арналған құрылыс жəне энергия үнемдеуші дизайндарының саны ( барлық құрылыс жобаларының жалпы санының пайызы%) 10. Қоршаған ортаны қорғау талаптарына сай жəне энергияны тиімді пайдалану дизайнына сəйкес іске қосылған құрылыс нысандарының саны. (%) 11. Қоршаған ортаны көгалдандыру жəне жобалау, өсімдіктер түрін көбейту талаптарына сай энергияны тиімді пайдалану дизайнына сəйкес бағдарламалардың саны. (сан) 12. Автокөліктер тұруға арналған орын саны (сан) 13. Қоршаған ортаны қорғау талаптарына сəйкес автокөліктерге арналған орын саны(көлік тұрақтарының жалпы санына шаққандағы пайызы%) 14. Велосипедтерге, роликтерге арналған орын саны (пайыз саны студенттер санына шаққанда %) 15. Экологиялық тұрғыдан таза көліктерге арналған іс-шаралар саны: велоакциялар, роликтерге арналған іс-шаралар 16. Қалалық, мемлекеттік, қоғамдық орындармен бірлесіп қоршаған ортаны тұрақтандыруға арналған бағдарламалар (шаралар) саны (сан) 17. Халықаралық ұйымдармен бірлесіп қоршаған ортаны тұрақтандыруға арналған бағдарламалар саны (сан) 18. Қалалық инфрақұрылымды дамытуға арналған жобалар мен жоспарларға университеттің оқытушыпрофессорлардың кеңесшісі, сараптамашы ретінде қатысуы (сан) 19. Қоршаған ортаны қорғау мен дамыту мəселелеріне арналған кеңестер саны (сан) 13

Al Farabi Kazakh National University (KazNU) 20. Қоршаған ортаны қорғау жəне дамыту жөнінде мемлекеттік ұйымдарға көрсетілген кеңес беру қызметінің түрлері (сан) 21. Қоршаған ортаны қорғау мен тұрақты дамыту мəселелеріне арналған кеңес беру қызметінің саны (сан) БЛОК 2. ҚОРШАҒАН ОРТА МЕН ИНФРАҚҰРЫЛЫМДЫ БАСҚАРУ БЕЛГІЛЕНГЕН ӨЛШЕМДЕР ЖЕТІСТІГІ БОЙЫНША ІС-ШАРАЛАР 1. Тұрақты даму мен қоршаған ортаны қорғауға бөлінген шығындардың баптарын университет бюджетінің жоспарына енгізу 2. Университет аумағының энергиялық-тиімділік дизайнын құрылыстық жоспарлау (қайта жоспарлау) дайындығы кезінде құрылыстық жобалаудың экологиялық жəне биоклиматтық талаптарын жүзеге асыру 3. Кампус аумағының биоалуандығын жетілдіру бойынша бағдарлама жасау 4. Қоршаған ортаның негізгі талаптарына сай алынған автокөліктер тұрағын ұлғайту 5. Веложол мен ролик тебетін орындар салу жəне т.б. 6. Жаяу жүргіншілер аймағын ұлғайтып, бұрыннан барын жетілдіру; тұрақтардың қайтақұрылымдық жəне жобалау ісін жүргізу 7. Қалалық əкімшілікпен бірге тұрақты даму мен қоршаған ортаға қатысты мəселелерге арналған төмендегі салалар бойынша жүйелі түрде іс-шаралар жүргізу: экологиялық таза көліктерді заманауиландыру; велоакция, роликтер, экологиялық таза көлік 8. Қоршаған ортаны қорғау мəселесі жəне ҚР жоғары оқу орындарының қатысуымен даму тұрақтылығы, қалалық жəне үкіметтік ұйымдардың, халықаралық серіктестіктердің жобасын жасау. 9. Тұрақты даму мен қоршаған ортаның тұрақты дамуына қатысты бірлескен халықаралық жоба жасау 10. Тұрақты даму мен қоршаған ортаны қорғау мəселелері бойынша консультациялық (кеңес беру) орталығын құру 11. Университеттің басқарудағы жетекші құрам бойынша тұрақты даму мен тұрақты дамудың модельдік жоспарының жүзеге асырылу мониторингі жəне жоспарлануы бойынша кеңес құру 14

Қосымша 3. Al Farabi Kazakh National University (KazNU) БЛОК 3. ЖАСЫЛ ЭНЕРГЕТИКА Критерилер мен индикаторлар Энерготиімділігі Критерилері (өлшемдері) мен индикаторлары 2014 1. Қолданатын электроэнергияның жалпы саны (квт) 2. Қолданатын жылу энергиясының жалпы саны (м2) 3. Энерготиімді құралдардың электр құралдарындағы жалпы көлемінің пайызы (%) 4. Қайта өңделген энергия көздерінің əсерінен алынған энергияның жалпы көлемінен алынған электр энергиясының пайызы (гелио, ветро т.б.) 5. Қайта өңделген жылу көздерінің əсерінен алынған энергияның жалпы көлемінен алынған жылу энергиясының пайызы (%) 6. «Smart Grid» электроэнергиясын бөлу жүйесі (бар/жоқ) 7. Университет корпусы мен ғимараттарындағы электр құралдарының (есептеу құралы) саны (корпустардың жалпы саны %) 8. Энергияны үнемдеу бағдарламасы (энергияны үнемдеген адамдарды қолдау əрекеттері) бар/ жоқ Сумен қамтамасыз ету 9. Пайдаланатын су мен барлық су көздерінің жалпы көлемі (куб.м.) 10. Су құбыры арқылы пайдаланатын коммуналдық қызметке қатысты судың жалпы көлемі (куб.м.) 11. Басқа су көздерінен пайдаланылатын су көздері: жер асты сулары, ағын су, бұлақ суы, жаңбыр суы (куб.м.) 12. Университет корпусы мен ғимараттарындағы су есептеу құралдарының саны (корпустардың жалпы саны %) 13. Су шығынын басқаруға арналған жүйелерді орналастыру (саны) Қалдықтарды басқару 14. Қызметкерлер мен студенттерді қалдықтарды жойғаны үшін жасалатын ынталандыру іс-шаралары (саны) 15. Улы қалдықтарды жою (кг.) 16. Қайта өңдеуге жіберілетін қалдықтарды іріктеу (кг.) 17. Ғылыми-педагогикалық жəне оқу-көмекші қызметкерлерге қарастырылған офистік қағаздардың қолданылуы (кг.) 18. Парникті газдардың бөлінуін қысқарту ( %) 19. Қалдықтарды жою, жинау, қйта өңдеу бойынша қалалық ұйымдармен жасалған келісім-шарттар (саны) 20. Неорганикалық қалдықтарды қайта өңдеу (қалдық, қағаз, пластикалық ыдыстар, металл жəне т.б.) (кг.) 15

21. Органикалық қалдықтарды қайта өңдеу (көкөніс, өсімдік, қалдықтары) (кг.) 22. Канализация (канализацияны тазарту жəне жою) 23. Қалдықтарды жинауға бөлінген арнайы орын (кв.м.) Көлік 24. Университеттің автокөліктерінің саны 25. Университет аумағына күнде кіретін автокөліктердің саны 26. Кампус аумағында орта есеппен күнде болатын велосипед саны 27. Жалпы көлік санына қатысты экологиялық таза көліктің саны ( %). 28. Кампус территориясында пайдаланылатын автокөліктердің шектеулік деңгейі (саны) Al Farabi Kazakh National University (KazNU) БЛОК 3. ЖАСЫЛ ЭНЕРГЕТИКА НАҚТЫЛАНҒАН ӨЛШЕМДЕРГЕ ҚОЛ ЖЕТКІЗУ ІС-ШАРАЛАРЫ Энергияны сақтау 1. Энергияны сақтау құралдарын сатып алу 2. Жаңартылған энергия көздерін орнату (корпус шатырларындағы күн батареялары 3. Коогенерация жылжытқыштарын (двигатели) орнату 4. «Smart Grid» электроэнергиясын бөлу жүйесін орнату 5. Электр энергиясын сақтау бағдарламаларын жасау Суды сақтау 6. Суды сақтау бағдарламасын жасау 7. Су есептеу құралдарын орнату 8. Суды сақтау тетіктерін орнату 9. Санитарлық техниканы ауыстыру 10. Техникалық қажеттіліктер үшін жаңбыр суын пайдалану жүйесін жасау немесе қайта пайдалану үшін пайдаланған суды тазарту жүйесін жасау Қалдықтарды басқару 11. Улы емес қалдықтарды қайта өңдеу бағдрламасын жасау 12. Улы қалдықтарды қайта өңдеу бағдрламасын жасау 13. Қалдықтарды қайта өңдеу жəне бөлек жинау бағдарламаларын жасау 14. Бақша жұмыстарынан кейінгі, асханадан артылған көкөніс қалдықтарын консервілеу жəне қайта пайдалану 16

Al Farabi Kazakh National University (KazNU) 15. Қалдықтарды жою, жинау, қйта өңдеу бойынша қалалық ұйымдармен келісім-шарттар жасау 16. Студенттердің қоршаған орта мен өмірді жақсарту туралы ақпараттарын жнақтау үшін «Жасыл кампус» құру 17. Парникті газдың бөлінуін азайту саясатын жасау 18. Қалдықтарды жинайтын арнайы орын бөлу 19. Атмосфераға бөлінген заттарды өлшейтін құралдар сатып алу Көлік 20. Кампус аумағына кірген көліктердің санын қысқарту 21. Кампус аумағында велоспортты дамыту, оларға арнайы жол бөлу, олардың тұрақ орнын көбейту 22. Жанармай ретінде газ пайдаланатын автокөліктер сатып алу 17