FKGK Politika e Provizionimit Version 1.0 Mars 2017 1
Contents 1. Hyrje... 3 2. Qëllimi dhe Fushëveprimi i Dokumentit... 3 3. Terminologjia dhe Përkufizimet... 3 4. Parimet e përgjithshme... 5 5. Përgjegjësitë... 6 6. Korigjimi I vlerës së përkeqsuar... 6 6.1. Klasifikimi I Kredive... 6 6.2. Shkaktarët në Korigjimin e Vlerës së Përkeqsuar... 7 6.3. Metodologjia për Provizionim... 8 6.4. Njohja dhe Matja... 9 7. Njohja e të Ardhurave... 9 8. Kontrolli I Dokumentit... Error! Bookmark not defined. 2
1. Hyrje Ky dokument përcakton standardet që Fondi Kosovar për Garanci Kreditore (në vijim FKGK) duhet ti aplikoj, për identifikimin me kohë dhe provizionimin e kredive që kanë rrezulltuar nga humbjet e pritshme të kredive të garantuara. Provizionimi i kredive të garantuara duhet të reflektoj humbjet e pritura nga kreditë që e kanë të pasigurtë pagesën. Kjo politike është pregaditë dhe përshtatur me veprimtarinë e FKGK. Përveç politikës së provizionimit, ky dokument do të shoqërohet me udhëzimin për menyrën e zbatimit e cila do të shërbej si udhërrëfyes për zbatimin e politikës së provizionimit në kreditë e garantuara nga FKGK. Kjo politikë, së bashku me udhëzuesin për zbatim do të plotësojnë Politikën dhe Proceduren e Rrezikut të Kredive të Garantuara, dhe së bashku të gjithë këto dokumente do të përbëjnë kornizën për Menaxhimin e Rrezikut te Garantimit te Kredive. Duke marrë parasysh rëndësinë që ka, politika e provizionimit si dhe udhëzuesi për zbatim do të jenë subjekt i rishikimit të vazhdueshëm. 2. Qëllimi dhe Fushëveprimi i Dokumentit Qëllimi i kësaj politike është të sigurojë që FKGK ka bërë proviozinimin në mënyrë adekuate për gjithë humbjet e pritshme nga kreditë, që janë vendosur nën garancion. Në këtë mënyrë pasqyrat financiare të FKGK do të reflektojnë humbjet që mund të priten nga kredite e garantuara. Fusheveprimi i këtij dokumenti është vetëm për kreditë që do të vendoset nën garancion; prandaj, kjo politikë nuk mbulon provizionimin për asete tjera financiare. 3. Terminologjia dhe Përkufizimet Për te qenë në përputhshmeri me LFKGK (Ligjin për themelimin e Fondit Kosovar për Garanci Kreditore) dhe politikat tjera të FKGK, terminologjia si në vijim do te aplikohet: IFRS (Standardet Ndërkombëtare të Raportimit Financiar) - janë një rregullat apo standardet e kontabilitetit të vendosura nga IASB (Bordi Ndërkombëtar i Standardeve Financiare), me qëllimin që ato standarde të aplikohen në baza globale, duke mundësuar përdoruesve të pasqyrave financiare krahasimin e performancës financiare. BQK - Banka Qendrore e Republikës së Kosovës, siç përcaktohet në Ligjin Nr.03 / L- 209 për Bankën Qendrore. 3
DCA 1 (Autoriteti për zhvillimin e Kredive) - është skema e garantimit të portofolios kreditore që ka për qëllim rritjen e qasjes në kredi në sektorin e bujqësisë në Kosovë, duke siguruar garancion prej 50% të rrezikut të kredive të lëshuara nga bankat pjesëmarrëse. IRF Institucioni Financiare i licencuar dhe i mbikëqyrur nga Banka Qendrore e Kosoves i cili është regjistruar dhe ka hyrë në marrëveshje për garantim te kredive nga FKGK. DM (Drejtori Menaxhues) - menaxheri ekzekutiv i FKGK-së I emëruar nga Bordi i Drejtorëve. ECL 2 (Humbjet Kreditore të Pritura) është humbja e pritur nga FKGK në rast të deshtimit të kredive të vendosura nën garancion; PD 3 (Probabiliteti i Dështimit) është probabiliteti që një kredimarres (apo kredi) do të dështoj brenda një periudhe kohore. PD mund të variojë nga 0% deri në 100%; LGD 4 (Humbja në Rast Deshtimi) është vlera e humbur e kredisë që shkaktohet nga dështimi I pagesës nga huamarrësi. Ajo përcaktohet si përqindja e ekspozimit që është rrezikuar, që nuk pritet të rikthehet në rast të vonesës; EAD 5 (Ekspozimi në Rast Dështimi) është vlera e përgjithshme që FKGK mund të ekspozohet, në kohën kur kredia dështon. Ajo paraqet ekspozimin e FKGK nga palët e tjera në rast të dështimit. Në përgjithësi, EAD nuk mund të jetë më e madhe se vlera e huamarrjes; RR 6 (Norma e Rikthimit) është përqindja e borxhit të keq (kërkesat për kthim nga FKGK) që mund të rikthehet; LLP 7 (Provizionimi i Humbjeve Kreditore) është vlera që rezervohet, për të mbuluar obligimet në të ardhmën. Qëllimi kryesorë i provizionimit është pasqyrimi sa më i saktë i gjendjes financiare; Korigjimi i Kredive të Dëmtuara 8 - paraqet korigjimin e aseteve (zvoglimin e vlerës kontabël) për shkak të rritjes së rrezikut kreditorë; Kreditë në Vonesë janë kreditë që nuk janë paguar në datën e përcaktuar; Kreditë Delikuente (me probleme) janë kreditë që kanë deri në 90 ditë vonesa në pagesën e kredise, nga dita e parë e vonesës. Këtu përfshihen të gjitha ekspozimet kreditore që janë të klasifikuara në kategorinë: standard, në vëzhgim si dhe kreditë në kategorinë nën-standard. Norma e kredive delikuente paraqet përqindjen e kredive brenda portofolios kreditore që ka vonesa në pagesa të kredive; 1 DCA- Development Credit Authority 2 ECL - Expected Credit Loss 3 PD - Probability of Default 4 LGD - Loss Given Default 5 EAD - Exposure at default 6 RR - Rate of Ruturn 7 LLP - Loan Loss Provisioning 8 Loan Impairment - Korigjimi I Kredive të Dëmtuara 4
KJP 9 (Kreditë jo Përformuese apo KJP) janë kreditë që kanë vonesa mbi 90 ditë nga dita kur është paraqitur vonesa. Këtu përfshihen të gjitha ekspozimet kreditore që janë të klasifikuara në kategorin e dyshimtë apo humbur. Norma e NPL është përqindja e kredive brenda portofolios kreditore që ka dështuar në pagesa sipas klasifikimeve të prezentuara sipër; Norma e Rotullimit - i referohet përqindjes së huamarrësve të cilët "rotullohen" nga kategoria e vonesave deri ne 30 dite në kategorinë me 60 ditë vonesa, ose nga vonesat me 60 ditë në vonesa me 90 ditë, dhe kështu me radhë. Sipas kësaj metodologjie, kreditë grupohen në bazë të numrit të ditëve në vonesë dhe pastaj përmes analizave statistikore vlerësohen gjasat që kreditë në grupe të caktuara të levizin ne faza të ndryshme të delikuences, deri sa ato nuk deshmojne qe kanë perfunduar si kredi të pakthyeshme. 4. Parimet e përgjithshme Politika e Provizionimit duhet të jetë plotësisht në përputhje me standardet e IFRS 9, që nënkupton se korigjimi dhe provizionimi do të njihet në bazë të humbjes së pritur. Praktika tjera të provizionimi që zbatohen ne bazë të humbjes së realizuar (të tilla si rregullat BQK për provizionim) nuk do të aplikohen në FKGK. Te dhënat nga DCA do të përdoren për vlerësimin fillestar të PD (probabilitetit të deshtimit) dhe LGD (humbjës në rast dështimi) dhe ato do të përdoren në kohëzgjatje njëvjeçare, derisa të dhënat të mjaftueshme jane krijuar nga përvoja e brendshme. Për momentin, të dhënat nga DCA konsiderohen si të dhëna më të mira në dispozicion për vlerësimin fillestar, meqense ato reflektojn të njëjtën veprimtari si FKGK. Nga Ekipi i Menaxhimit të Riskut kërkohet për të vepruar sipas gjykimit të tyre në paraqitjen e supozimeve dhe vlerësimeve kur perllogaritet e korigjimi të vlerës dhe provizionimi i kredive, qoftë në vlerësimin e kredive individuale apo edhe të atyre në grup. Megjithatë, në udhezuesin per aplikimit duhet të paraqiten të gjithë supozimet dhe vlerësimet. Provizionimi do të implementohet në MIS (Sistemi për Menaxhimin e Informatave) për çdo kredi. Por, Ekipi i Menaxhimit të Rrezikut do të kryej vlerësimin sipas grupeve të kredive që kanë karakteristika të ngjashme. 9 NPL - Non-Performing Loans apo KJP - Kredite jo Performuese 5
5. Përgjegjësitë ` Ekipi i Menaxhimit të Riskut kreditor është përgjegjës për të kryer detyrat themelore në kontekstin e korigjimit të kredive dhe provizionimin e humbjeve nga kreditë. Rolet dhe përgjegjësitë janë: Kuptimi dhe përcaktimi i natyrës dhe nivelit të rrezikut të ndërmarrë nga FKGK në veprimtarinë e saj, dhe si ky rrezik mund të ndërlidhet me provizionimin në mënyre të përgjithshme apo specifike; Monitorimi dhe menaxhimi i kualitetit të kredive, përmes krijimit dhe mbajtjes së sistemit të kontrollit që do të mundëson në mënyrë efektive: identifikimin, matjen, monitorimin, dhe trajtimin e problemeve në kualitetin e kredive në kohën e duhur; Vëzhgimi i klasifikimeve kreditore në baza të rregullta, dhe provizionimin e kredive në përputhje me standardet përcaktuara nga kjo politikë. Ekipit i Menaxhimit të Riskut duhet të sigurohet që të gjitha kreditë me probleme janë provizionuar; Sigurimin se të gjitha kreditë e kërkuara 10 janë hequr nga garancioni, por më pas procesi është ndjekur përmes raporteve të kthimeve; DM 11 duhet të informohet në baza mujore për cilësinë e portofolios kreditore, vlerës së korigjimeve dhe provizionimeve për gjithë kreditë. 6. Korigjimi I vlerës së përkeqsuar Marrë parasysh që aktiviteti i FKGK është e lidhur me garancionin e pjesshëm të kredive, te cilat burojnë nga IRF-të, atëherë duhet llogaritur se disa kredi mund të dështojnë; andaj, FKGK duhet të ndaj rezerva të caktuara. Duke ndarë rezervat për humbjet e kredisë, FKGK siguron që ka paraqitur vlerësim të saktë të pozites së tij financiare. 6.1. Klasifikimi I Kredive Një faktor që në përgjithësi tregon se ka pasur përkeqësim në cilësinë e kredisë është kur huamarrësi dështon në pagesën e interesit apo principalit të kredisë në afatet e përcaktuara. Meqë, FKGK ka informacion të kufizuar në lidhje me huamarrësit dhe kualitetin e kredive, atëher FKGK do të përdorë klasifikimin e kredive (informata që dorëzohen nga IRF-të) si 10 Kredite e Kerkuara Claimed Loans 11 MD Menaxheri Drejtues 6
informacion kryesor për përcaktimin e cilësisë së kredive. Kështu, klasifikimin i kredive do të jetë treguesi kryesor për provizonimin e kredive në FKGK. Sipas Rregullores së BQK-së për Vlerësimin e Rrezikut nga Humbjet Kreditore, bankat kosovare klasifikojnë kreditë/huamarrësit në pesë kategori, nga A në E, dhe ato janë si në vijim: Kategoria A Kreditë Standard: Ky klasifikim kreditore përfshin të gjitha ekspozimet kreditore që kanë më pak se 30 ditë vonesë nga data e maturimit të pagesës; Kategoria B Kreditë në kujdes të veçantë (vëzhgim): Ky klasifikim kreditor ka për qëllim të identifikojë kreditë me vonesa në faza të hershme, atëherë kur kapaciteti për pagesen e kredise nga huamarrësi nuk është i sigurtë. Të gjitha ekspozimet e kredive që kanë vonesa më shumë se 30 ditë, por më pak se 60 ditë, duhet të klasifikohet në kategorinë e kredive me kujdes të veçantë (Vëzhgim); Kategoria C Kreditë nën-standardë: Ky klasifikim i kredive ka për qëllim identifikimin e të gjithë ekspozimeve kreditore që paraqesin dobësi të caktuara dhe rrezikojnë kthimin e mjeteve në rrjedhat e paracaktuara. Të gjitha ekspozimet e kredive që kanë vonesa më shumë se 60 ditë, por më pak se 90 ditë, duhet të klasifikohen në kategorinë e kredive nën-standardë; Kategoria D Kreditë e dyshimta: Ky klasifikim kreditor përfshinë të gjithë ekspozimet e kredive që dëshmojnë se kanë probabilitet të lartë që shuma e principalit nuk do të paguhet. Të gjitha ekspozimet e kredive së që kanë vonesa më shumë se 90 ditë, por më pak se 180 ditë duhet të klasifikohen në kategorin e dyshimtë; Kategoria E Kreditë e humbura: Ky klasifikim kreditor përfshin të gjithë kreditë që sipas vlerësimit nuk justifikohen për mbajtjen në libra si aktivë. Ky klasifikim kreditorë përfshin ekspozimet e kredive që kanë dështuar për të shlyer obligimet për më shumë se 180 ditë; Sipas rregullores së BQK-së, cilësia e kolateralit të lënë peng nuk ndikon në klasifikimin e kredisë, si dhe kreditë me klasifikim kreditor D ose E trajtohen si kredi jo-përformuese. 6.2. Shkaktarët në Korigjimin e Vlerës së Përkeqsuar Qëllimi i kësaj politike është që të identifikohet ngjarja që sjell humbje sa më heret që është e mundur. Meqë FKGK nuk ka të dhëna relevante në lidhje me huamarrësit dhe kreditë që garanton, të dhënat për klasifikimin e kredive janë elementi kyç për korigjimin e kredive të përkeqsuara dhe provizionimin e tyre. Parimi drejtues i IFRS 9, është që Humbjet e Pritura të Kredive (ECL) të reflektojnë strukturën e përgjithshme të përkeqësimit apo përmirësimit në cilësinë e kreditore. Shuma 7
e pritur për kredi të humbura (ECL) që do të njihet si vlerë e korigjuar varet nga shkalla e përkeqësimit të kredisë që nga njohja fillestare. Përgjithësisht, ka dy bazat të matjes sipas qasjes së përgjithshme: ECL 12-mujore, apo (Faza 1), që vlen për gjithë kreditë (nga njohja fillestare) për aq kohë sa nuk ka përkeqësim domethenës në cilësinë e kredisë. ECL me kohëzgjatje të përhershme, apo (që ka të bejë me Fazën 2 dhe 3), zbatohet kur ka rritje të konsiderueshme në rrezikun e kredisë (qoftë në baza individuale apo grupore). Faza 1 - përfshinë identifikimin e kredive që nuk janë përkeqësuar. Në këto kredi ECL 12- mujore do të njihet. Andaj, do të bëhet vlerësimi për probabilitetin e dështimit gjatë 12 muajve nga data e raportimit. Ky probabilitet do të shumëzohet me rrjedhen e parasë që do të jetë i mangët gjatë tërë kohëzgjatjes së asaj kredie (që i bie, vlera e tashme e diferencës së gjithë principalit dhe të interesit të kontraktuar që është në vonesë dhe shuma që pritet të mirret). Në thelb, ECL 12 mujore përfaqëson një pjesë të humbjeve gjatë tëre kohëzgjatjes së kredisë. Faza 2 - përfshinë identifikimin e kredive që i është përkeqësuar cilësia në mënyrë të konsiderueshme, nga koha kur është njohur fillimisht, dhe që nuk shfaqë prova bindëse se ato kredi mund të jenë të humbura. Për këto kredi, ECL me kohëzgjatje të përhershme pritet të zbatohet; të ardhurat nga interesi ende do të llogariten sipas vlerës kontabël. Ndryshe nga ECL 12-mujore, ECL me kohëzgjatje të përhershme bazohet në probabilitetin qe ndonjë event mund të ndodhë përgjate gjithë kohëzgjatjes së kredisë që mund ta dërgoj kredinë drejt dështimit. Faza 3 - përfshinë ato kredi që tregojnë prova bindëse të përkeqsimit në datën e raportimit. Për këto kredi, ECL me kohëzgjatje të përhershme pritet të zbatohet, por ndryshe nga kreditë që gjinden në fazën 1 apo 2, të ardhurat nga interesi për këto kredi duhet të llogariten në vlerën neto (p.sh. vlera bruto e zbritur nga provizionimi për humbjen e mundëshme të kredisë). 6.3. Metodologjia për Provizionim Meqë FKGK është institucion i ri dhe nuk ka të dhëna historike mbi të cilat mund të bazohet modeli, atëherë deri në krijimin e dhënave të tilla, modeli do të mbështetet në të dhënat e kaluara nga DCA. Llogaritja e provizionit do të bëhet sipas metodës së mëposhtme: ECL = PD x LGD x EAD 8
Një nga sfidat më të mëdha në këtë model është përcaktimi i probabilitet të dështimit. Modeli që mund ti përshtatet nevojave të FKGK në ketë faze është Modeli i Normës së Rotullimit. Qasja e këtij modeli është grupimi i kredive sipas statusit të tyre të delikuencës. Ky model matë përqindjen e kredive që janë "rotulluar" nga një klasifikimin i kredive në një klasifkim tjetër. Shqetësimi i dytë në model është llogaritja e LGD (humbjës në rast dështimi), e cila llogaritet sipas formulës ne vijim LGD = 1 - RR 12 (norma e kthimit) Ekspozimi në Rast Dështimi (EAD) është definuar si balanci që pritet të jetë i ekspozuar në rast të vonesës përgjatë 1 viti. Modeli i ECL përcakton që gjatë çdo raportimi të verifkohet nëse ka rritje të rrezikut kreditore në nivel të konsiderueshem në mënyrë që pastaj të përcaktohet nëse do të aplikohet PD 12-mujore apo PD me kohëzgjatje të përhershme. PD 12-mujore paraqet gjasat (probabilitetin) që përgjatë 12 muajve pas datës së raportimit, kredia të dështojë. PD 12-mujore është vetëm një pjesë e ECL me kohëzgjatje të përhershme. PD me kohëzgjatje të përhershme paraqet gjasat e dështimit përgjatë gjithë kohëzgjatjes së kredisë. 6.4. Njohja dhe Matja FKGK duhet të identifikojë dhe t i provizonoj të gjitha kredit e garantuara që kanë buruar (me origjinë) nga IRF-të, por që kanë të ngjarë të jenë të pambledhshme, ose nuk ka më siguri të mjaftueshme që IRF-të t do t i mbledhin mjetet sipas kushteve të kontraktuara të marrëveshjes së kredisë. Edhe pse RFI duhet ta njohë provizionimin për gjithë kreditë delikuente apo të dështuara (duke përfshire edhe kreditë e vendosura nën garancion), prap FKGK obligime ndaj gjithë kredive të garantuara, andaj duhet ta bëjë provizionimin. Kur FKGK përcakton që gjasat për humbje janë shumë të mundshme, provizionimi duhet të bëhet dhe duhet të trajtohet në pasqyrat financiare si detyrim në periudhën në të cilën provizionimi ka ndodh. 7. Njohja e të Ardhurave Të ardhurat dhe shpenzimet e FKGK do të njihen në baza akruale. Ky rregull I kontabilitetit vlen gjithashtu për provizionimin e kredive të garantuara, pa marrë parasysh se në cilën fazë është kredia apo përqindja e provizionimit. Përjashtim në këtë rregull, 12 RR është Norma e Kthimit apo e quajtur Recovery Rate 9
janë kreditë që janë kërkuar dhe paguar te IRF-të, atëherë FKGK duhet të shlyej atë kredi dhe të ndalojë kalkulimin e interesit. 10