21. desember 2017 Alþingiskosningar 28. október 2017 General elections to the Althingi 28 October 2017 Samantekt Kosið var til Alþingis 28. október 2017. Við kosningarnar voru alls 248.485 á kjörskrá eða 73,4% landsmanna. Af þeim greiddu 201.792 atkvæði eða 81,2% kjósenda. Kosningaþátttaka kvenna var 82,1% en karla 80,3%. Kosningaþátttakan var breytileg eftir aldri og var hún minni meðal yngri en eldri kjósenda. Við kosningarnar greiddu 37.557 manns atkvæði utan kjörfundar eða 18,6% kjósenda en sambærilegt hlutfall var 16,2% í kosningunum 2016. Í kosningunum buðu 11 stjórnmálasamtök fram lista, þar af níu í öllum kjördæmum. Af 1.244 frambjóðendum á landinu öllu voru 689 karlar eða 55,4% og 555 konur, 44,6%. Voru konur rúmur þriðjungur frambjóðenda í fyrsta sæti listanna (37%) en rúmur helmingur í 2. og 3. sæti. Af kjörnum þingmönnum voru 39 karlar eða 61,9% og 24 konur, 38,1%. Fækkaði kjörnum konum um sex frá kosningunum 2016. Úrslit kosninganna 28. október 2017 urðu þau að gild atkvæði voru 196.259 (97,3%), auðir seðlar 4.813 (2,4%) og aðrir ógildir seðlar 709 (0,4%). Átta stjórnmálasamtök hlutu hver um sig meira en 5% atkvæða og kjörna fulltrúa á þing. Framsóknarflokkur hlaut 10,7% gildra atkvæða og átta menn kjörna, Viðreisn 6,7% og fjóra þingmenn, Sjálfstæðisflokkur 25,2% og 16 þingmenn, Flokkur fólksins 6,9% og fjóra þingmenn, Miðflokkurinn 10,9% og sjö þingmenn, Píratar 9,2% og sex þingmenn, Samfylkingin 12,1% og sjö þingmenn, Vinstrihreyfingin grænt framboð 16,9% og ellefu þingmenn. Önnur stjórnmálasamtök fengu samtals 2.870 atkvæði sem samsvarar 1,5% gildra atkvæða. Inngangur Í þessu riti er fjallað um nokkur atriði varðandi framkvæmd alþingiskosninganna 28. október 2017. Gerð er grein fyrir kosningaþátttöku, tölum um kjósendur og greidd atkvæði á kjörfundi og utan kjörfundar, kjörsókn eftir aldri svo og aðstoð við kosningu. Fjallað er um frambjóðendur og framboðslista en ellefu stjórnmálasamtök buðu fram að þessu sinni. Loks er niðurstöðum kosninganna gerð skil, gildum og ógildum atkvæðum, úrskurði kjörbréfanefndar Alþingis um ágreiningsatkvæði og ennfremur skiptingu atkvæða og kjörinna fulltrúa eftir stjórnmálasamtökum og kjördæmum.
2 Tafla 1. Helstu niðurstöður í alþingiskosningum 28. október 2017 Table 1. Main results of the general elections to the Althingi 28 October 2017 Hlutfallsleg Kjörnir skipting þingmenn Gild atkvæði Percent of Members Valid votes valid votes elected Alls Total 196.259 100 63 Björt framtíð Bright Future (A) 2.394 1,2 Framsóknarflokkur Progressive Party (B) 21.017 10,7 8 Viðreisn Reform (C) 13.122 6,7 4 Sjálfstæðisflokkur Independence Party (D) 49.548 25,2 16 Flokkur fólksins People s Party (F) 13.502 6,9 4 Miðflokkurinn The Central Party (M) 21.337 10,9 7 Píratar The Pirate Party (P) 18.053 9,2 6 Alþýðufylkingin People s Front of Iceland (R) 375 0,2 Samfylkingin The Social Democratic Alliance (S)* 23.654 12,1 7 Dögun Dawn (T)** 101 0,1 Vinstri hreyfingin grænt framboð The Left-Green Movement (V) 33.156 16,9 11 *Samfylkingin jafnaðarmannaflokkur Íslands; **Dögun stjórnmálasamtök um réttlæti, sanngirni og lýðræði. Mynd 1. Atkvæðahlutfall stjórnmálaflokka á landinu öllu 2017 Figure 1. Results of the general elections 2017, percent of votes (V) 16,9% Önnur 1,5% (B) 10,7% (C) 6,7% Framsóknarflokkur (B) Viðreisn (C) Sjálfstæðisflokkur (D) (S) 12,1% (P) 9,2% (D) 25,2% Flokkur fólksins (F) Miðflokkurinn (M) Píratar (P) Samfylkingin (S) Vinstri hreyfingin grænt framboð (V) Önnur stjórnmálasamtök Other (M) 10,9% (F) 6,9% Note: See English terms of political organisations in table 1 above.
3 Kosningalög Framkvæmd kosninganna Hinn 16. maí 2000 samþykkti Alþingi ný lög um kosningar til Alþingis (nr. 24/2000). Nýju lögin byggðust á stjórnarskrárbreytingu sem samþykkt var 1999. Í lögunum fólust veigamiklar breytingar á kjördæmaskipan landsins. Grundvallarmarkmið nýju laganna var að draga úr misvægi atkvæða eftir búsetu en jafnframt að tryggja enn frekar en áður að úthlutun þingsæta til stjórnmálasamtaka sé í samræmi við atkvæðatölu þeirra á landinu öllu. Kjördæmum var fækkað úr átta í sex en fjöldi þingmanna var óbreyttur, eða 63. Kosningalögin kveða á um tiltekinn fjölda þingsæta í hverju kjördæmi en landskjörstjórn ber þó að endurskoða skiptingu sæta að loknum hverjum alþingiskosningum eins og fram kemur hér síðar. Samkvæmt lögunum eru kjördæmin og fjöldi þingsæta sem hér segir: Norðvesturkjördæmi, Norðausturkjördæmi og Suðurkjördæmi 10 þingsæti hvert, Suðvesturkjördæmi, Reykjavíkurkjördæmi suður og Reykjavíkurkjördæmi norður 11 þingsæti hvert. Endurskoðunarákvæði Leiðrétting misvægis milli kjördæma Í 9. gr. kosningalaganna er endurskoðunarákvæði sem mælir fyrir um tilfærslu þingsæta milli kjördæma í næstu alþingiskosningum á eftir. Þetta endurskoðunarákvæði er fært í lög til að leiðrétta misvægi atkvæða milli kjördæma svo að kjósendur að baki hverju þingsæti í einu kjördæmi nái ekki að verða helmingi færri en kjósendur að baki hverju þingsæti í einhverju öðru kjördæmi. Kosið var samkvæmt nýju kosningalögunum í fyrsta sinn í alþingiskosningunum 2003. Niðurstöður þeirra kosninga sýndu að kjósendur að baki hverju þingsæti í Norðvesturkjördæmi voru helmingi færri en kjósendur að baki hverju þingsæti í Suðvesturkjördæmi. Samkvæmt ákvörðun landskjörstjórnar skyldu því, við næstu almennu alþingiskosningar, níu þingsæti vera í Norðvesturkjördæmi (voru áður 10), átta kjördæmissæti og eitt jöfnunarsæti, en tólf þingsæti í Suðvesturkjördæmi (áður 11), tíu kjördæmissæti og tvö jöfnunarsæti. Þingsætunum 63 var því skipt þannig milli kjördæma í kosningunum 2007: Norðvesturkjördæmi 9 þingsæti, Norðausturkjördæmi og Suðurkjördæmi 10 þingsæti hvort, Suðvesturkjördæmi 12 þingsæti, Reykjavíkurkjördæmi norður og suður 11 þingsæti hvort. Var þessi skipting óbreytt í kosningunum 2009. Niðurstöður kosninganna 2009 höfðu hins vegar í för með sér breytingu á fjölda þingsæta í tveimur kjördæmum. Samkvæmt auglýsingu landskjörstjórnar frá 4. maí 2009 1 skyldu við næstu almennu þingkosningar vera átta þingsæti í Norðvesturkjördæmi, þar af eitt jöfnunarsæti, en 13 þingsæti í Suðvesturkjördæmi, þar af tvö jöfnunarsæti. 2 Þetta átti því við í kosningunum 2013 en í öðrum kjördæmum var fjöldi þingsæta sem fyrr 10 í bæði Norðausturkjördæmi og Suðurkjördæmi og 11 í hvoru Reykjavíkurkjördæmanna. Þessi sami fjöldi þingsæta eftir kjördæmum átti við um alþingiskosningarnar 2016 og einnig nú við alþingiskosningarnar 2017 sbr. auglýsingu landskjörstjórnar frá 7. nóvember 2016. 3 1 Auglýsing nr. 433/2009. 2 Sbr. 5. mgr. 31. gr. stjórnarskrárinnar nr. 33/1944 og 9. gr. laga um kosningar til Alþingis nr. 24/2000. 3 Auglýsing nr. 927/2016.
4 Landskjörstjórn gaf út auglýsingu 28. september 2017 (nr. 836/2017) í samræmi við ákvæði kosningalaga um mörk kjördæma í Reykjavík fyrir alþingiskosningarnar 28. október 2017. Mynd 2. Kjördæmaskipan 2017 Figure 2. Constituencies in Iceland 2017 Skýrslugerð Löng hefð er fyrir því að Hagstofa Íslands taki saman skýrslur um almennar kosningar á Íslandi og í 116. grein kosningalaga nr. 24 frá árinu 2000 segir: Kjörstjórnir skulu senda Hagstofu Íslands skýrslu um kosninguna ritaða á eyðublöð sem Hagstofan lætur í té. Í aðdraganda alþingiskosninganna 28. október 2017 lét Hagstofa Íslands kjörstjórnum og yfirkjörstjórnum kjördæma í té eyðublöð til útfyllingar vegna skýrslugerðar um niðurstöður kosninganna. Leitað var eftir upplýsingum um fjölda kjörstaða og kjördeilda, fjölda kjósenda eftir kyni, fjölda greiddra atkvæða á kjörfundi, fjölda greiddra utankjörfundaratkvæða og loks heildarfjölda atkvæða. Að loknum kosningum sendu kjörstjórnir yfirkjörstjórnum niðurstöður sínar og tóku yfirkjörstjórnir síðan saman yfirlit sem Hagstofa Íslands fékk til sinnar skýrslugerðar. Upplýsinga aflað um aðstoð við kosningu Gagnasöfnun um kjörsókn eftir aldri Hagstofa aflaði jafnframt upplýsinga frá yfirkjörstjórnum um aðstoð við kosningu á kjörfundi og frá sýslumönnum um aðstoð við kosningu utan kjörfundar sbr. lög nr.111/2012 um breytingar á lögum um kosningar til Alþingis og lögum um kosningar til sveitarstjórna. Alþingi samþykkti 16. maí 2014 þingsályktun (nr. 33/143) um að fela forsætisráðherra að hlutast til um að Hagstofa Íslands kallaði eftir upplýsingum frá kjörstjórnum um kjörsókn eftir fæðingarári við almennar kosningar og þjóðaratkvæðagreiðslur frá og með árinu 2014. Að fengnum tilmælum forsætisráðuneytis vorið 2014 ákvað Hagstofan að standa að úrtaksrannsókn á kjörsókn einstaklinga eftir
5 aldri til viðbótar hefðbundinni gagnasöfnun við sveitarstjórnarkosningarnar vegna kosningaskýrslna Hagstofunnar. Með vísan til áðurnefndrar þingsályktunar sendi Hagstofa nú við alþingiskosningarnar eins og við forsetakjör 2016 og alþingiskosningar 2016, rafræn skráningarskjöl til yfirkjörstjórna kjördæma með ósk um að þau yrðu fyllt út að kosningum loknum og send Hagstofu rafrænt. Leitast var við að minnka svarbyrði kjörstjórna og að hafa persónuverndarsjónarmið í fyrirrúmi við söfnun upplýsinga. Gögn frá landskjörstjórn Ágreiningsatkvæði til úrskurðar hjá kjörbréfanefnd Alþingis Hagstofa Íslands fékk lista yfir frambjóðendur, skýrslur yfirkjörstjórna og greinargerð um úrslit kosninganna frá landskjörstjórn vegna skýrslugerðarinnar. Við vinnslu þessarar kosningaskýrslu er einnig stuðst við niðurstöður kjörbréfanefndar Alþingis um 49 ágreiningsatkvæði sem dómsmálaráðuneytið sendi Alþingi til meðferðar að loknum kosningum í samræmi við 1. mgr. 104. gr. laga nr. 24/2000. Úrskurður kjörbréfanefndar sem Alþingi samþykkti hafði í för með sér smábreytingar á áður útgefnum niðurstöðum landskjörstjórnar um gild og ógild atkvæði og hefur verið tekið tillit til þeirra í þessari skýrslu. Endurútreikningur á atkvæðatölum að baki þingmönnum og varaþingmönnum liggur þó ekki fyrir þegar þetta er ritað en ljóst er að úrskurðurinn hafði ekki áhrif á úthlutun þingsæta. 1 Aðstoð við kosningu Eins og getið var hér framar voru gerðar breytingar á kosningalögum með lögum nr. 111/2012 um aðstoð við kosningu sem gildi tóku 18. október 2012. Kjósendur, sem lögin taka til, hafa nú með tilteknum skilyrðum sjálfir rétt til að ákveða hver aðstoði þá við atkvæðagreiðslu utan kjörfundar og á kjörfundi. Hagstofa kallar eftir upplýsingum um aðstoð við kosningu Hagstofa óskaði eftir svörum við eftirfarandi spurningum hjá yfirkjörstjórnum kjördæma varðandi aðstoð við kosningu á kjördag og hjá sýslumönnum varðandi aðstoð við kosningu utan kjörfundar: 1. Hve margir kjósendur nutu aðstoðar kjörstjóra/kjörstjórnarmanns við kosningu á kjörfundi/utan kjörfundar? 2. Hve margir kjósendur nutu aðstoðar fulltrúa sem viðkomandi hafði sjálfur valið (án vottorðs frá réttindagæslumanni)? 3. Hve margir kjósendur kusu með aðstoð fulltrúa sem viðkomandi hafði sjálfur valið og staðfest er með vottorði réttindagæslumanns? 468 kjósendur fengu aðstoð við kosningu þar af 113 með fulltrúa að eigin vali Upplýsingar bárust frá yfirkjörstjórnum kjördæmanna sex og öllum sýslumannsembættum sem nú eru níu talsins. Í heild fengu 468 kjósendur aðstoð við að kjósa, 196 karlar og 272 konur. Af þessum hópi fengu 194 aðstoð við að kjósa utan kjörfundar en 274 á kjörfundi. Alls fengu 355 kjósendur aðstoð kjörstjóra/kjörstjórnarmanns við að kjósa (75,9%) en 113 aðstoð fulltrúa að eigin vali (24,1%). Af þessum hópi voru nokkrir sem kusu með aðstoð fulltrúa að eigin vali og staðfestu vottorði réttindagæslumanns eins og nú er einnig heimilt við tilteknar aðstæður. Á heildina litið voru færri kjósendur sem nú nutu aðstoðar við kosningu en við alþingiskosningarnar 2016 svo og við forsetakosningarnar sama ár. 1 http://www.althingi.is/pdf/alit_kjorbrefanefndar_2017.pdf
6 Tafla 2. Kjósendur sem fengu aðstoð við kosningu í alþingiskosningum 2017 Table 2. Voters receiving assistance with voting in general elections 2017 Fjöldi Number Hlutfall Percent Alls Karlar Konur Alls Karlar Konur Total MalesFemales Total MalesFemales Alls Total 468 196 272 100,0 100,0 100,0 Aðstoð kjörstjóra/kjörstjórnarmanns Assistance of an election official 355 144 211 75,9 73,5 77,6 Aðstoð fulltrúa að eigin vali Assistance of a person of own choice 113 52 61 24,1 26,5 22,4 án vottorðs réttindagæslumanns without a certificate of a rights protection officer 110 50 60 23,5 25,5 22,1 staðfest með vottorði réttindagæslumanns with a certificate of a rights protection officer 3 2 1 0,6 1,0 0,4 Fjöldi á kjörskrá Hverjir mega kjósa? Kjörskrárstofn Samkvæmt kosningalögum á hver íslenskur ríkisborgari 18 ára og eldri með lögheimili hér á landi kosningarrétt við kosningar til Alþingis. Íslenskur ríkisborgari 18 ára og eldri með lögheimili hér á landi á jafnframt kosningarrétt í átta ár eftir að hann flytur lögheimili sitt af landinu, talið frá 1. desember fyrir kjördag. Slíkur ríkisborgari á einnig kosningarrétt eftir þann tíma, hafi hann sótt um það samkvæmt nánari reglum kosningalaga. Þjóðskrá lætur sveitarstjórnum í té stofn að kjörskrá, svonefndan kjörskrárstofn, sem þær gera svo úr garði að úr verður gild kjörskrá. Kjörskrá skal sveitarstjórn leggja fram almenningi til sýnis eigi síðar en 10 dögum fyrir kjördag og ber sveitarstjórn að leiðrétta kjörskrá, ef við á, fram á kjördag. Með endanlegri kjörskrá hefur verið tekið tillit til fjölda látinna og þeirra sem fengið hafa nýtt ríkisfang eftir að kjörskrárstofn var unninn, svo og annarra leiðréttinga sem gerðar hafa verið á kjörskrárstofninum. Á kjörskrárstofni sem Þjóðskrá birti voru skráðir alls 248.502 kjósendur, eða 17 fleiri en á endanlegri kjörskrá að loknum kosningum. Kjósendur á kjörskrá Við alþingiskosningarnar 28. október 2017 voru 248.485 manns á kjörskrá, eða 73,4% allra landsmanna. Í alþingiskosningum 2016 var þetta hlutfall 74,1%. Síðasta stóra breytingin á kosningarétti landsmanna var samþykkt árið 1984 þegar kosningaaldur var lækkaður úr 20 árum í 18 og fleiri takmarkandi þættir á kosningarétti rýmkaðir. Á kjörskrárstofni árið 2017 voru 13.461 með lögheimili erlendis, eða 5,4% allra sem höfðu kosningarrétt (tafla 4).
7 Tafla 3. Kosningaþátttaka í alþingiskosningum 1999 2017 Table 3. Participation in general elections 1999 2017 1999 2003 2007 2009 2013 2016 2017 Kjósendur á kjörskrá Voters on the electoral roll 201.443 211.304 221.330 227.843 237.807 246.542 248.485 Hlutfall af íbúatölu Percent of population 72,8 73,0 71,1 71,4 73,6 74,1 73,4 Karlar Males 100.517 105.426 110.382 113.574 118.573 122.899 123.817 Konur Females 100.926 105.878 110.948 114.269 119.234 123.643 124.668 Greidd atkvæði Votes cast 169.424 185.392 185.071 193.975 193.828 195.203 201.792 Karlar Males 84.228 91.930 91.978 95.962 96.121 96.863 99.441 Konur Females 85.196 93.462 93.093 98.013 97.707 98.340 102.351 Kosningaþátttaka, % Participation, % 84,1 87,7 83,6 85,1 81,5 79,2 81,2 Karlar Males 83,8 87,2 83,3 84,5 81,1 78,8 80,3 Konur Females 84,4 88,3 83,9 85,8 81,9 79,5 82,1 Tafla 4. Table 4. Kjósendur á kjörskrá og kjörskrárstofni fyrir alþingiskosningar 2017 Voters on the electoral roll and on the preliminary electoral roll prior to general elections 2017 Reykja- Reykja- Norð- Norð- Suð- víkur- víkur- Alls vestur- austur- Suður- vestur- kjörd. kjörd. Total kjörd. kjörd. kjörd. kjörd. suður norður Kjósendur á kjörskrá alls Voters on the electoral roll, total 248.485 21.521 29.620 36.143 69.544 45.584 46.073 Karlar Males 123.817 11.008 15.016 18.483 34.222 22.228 22.860 Konur Females 124.668 10.513 14.604 17.660 35.322 23.356 23.213 Kjósendur á kjörskrárstofni alls Voters on preliminary elctoral roll 248.502 21.516 29.618 36.154 69.498 45.607 46.109 Karlar Males 123.833 11.008 15.009 18.494 34.201 22.245 22.876 Konur Females 124.669 10.508 14.609 17.660 35.297 23.362 23.233 Kjósendur með lögheimili erlendis Domicile abroad 13.461 827 1.169 1.644 3.853 2.911 3.057 Kjósendur með lögheimili erlendis, % Domicile abroad, % 5,4 3,8 3,9 4,5 5,5 6,4 6,6 Note: See English terms of constituencies in table 5 on page 8. Kjósendur á hvern þingmann Þó að kosningalögunum hafi verið breytt 1 árið 2000 til að jafna stærð kjördæma urðu niðurstöður úr kosningunum 2003 og 2009 þær að u.þ.b. helmingi færri kjósendur voru í fámennasta kjördæminu (Norðvesturkjördæmi) en því fjölmennasta (Suðvesturkjördæmi). Var fjölda þingsæta í þessum kjördæmum breytt í kjölfarið sbr. bls. 3. 1 Sbr. lög nr. 24/2000.
8 Fjöldi kjósenda á kjörskrá að baki hverju þingsæti við alþingiskosningarnar árið 2013 gaf ekki tilefni til að breyta fjölda þingsæta fyrir næstu alþingiskosningar 1 þ.e. árið 2016. Það sama átti við að loknum alþingiskosningum 2016 sbr. auglýsingu landskjörstjórnar nr. 927/2016. Í kosningunum 2017 voru fæstir kjósendur á hvern þingmann í Norðvesturkjördæmi, eða 2.690, en flestir kjósendur voru á hvern þingmann í Suðvesturkjördæmi, eða 5.350 (tafla 5). Hlutfallið þarna á milli er undir tveimur og gefur það samkvæmt ákvæðum kosningalaga ekki tilefni til að breyta fjölda þingsæta fyrir næstu alþingiskosningar. Gaf landskjörstjórn út auglýsingu þar að lútandi 7. nóvember 2017 (nr. 944/2017). Tafla 5. Kjósendur á kjörskrá á hvern þingmann 2017 Table 5. Voters on the electoral roll per member of the Althingi 2017 Kjósendur á kjörskrá Kjósendur Kjósendur á hvern á bak við á kjörskrá Fjöldi þingmann þingm. m.v. Voters on þingmanna Voters per hæstu tölu í electoral Members of member of kjördæmi, roll Althingi Althingi % 1 Allt landið Whole country 248.485 63 3.944 Norðvesturkjördæmi Northwest 21.521 8 2.690 50,3 Norðausturkjördæmi Northeast 29.620 10 2.962 55,4 Suðurkjördæmi South 36.143 10 3.614 67,6 Suðvesturkjördæmi Southwest 69.544 13 5.350 100,0 Reykjavíkurkjördæmi suður Reykjavík South 45.584 11 4.144 77,5 Reykjavíkurkjördæmi norður Reykjavík North 46.073 11 4.188 78,3 1 Sbr. ákvæði 9. gr. laga nr. 24/2000 um kosningar til Alþingis. Voters per member of Althingi as percent of the highest number in any constituency. Kosningaþátttaka 81,2% Kosningaþátttaka Við alþingiskosningarnar 28. október 2017 greiddu atkvæði alls 201.792 2 kjósendur, eða 81,2% allra kosningabærra manna. Er þetta hærri kosningaþátttaka en árið 2016 (tafla 3). þegar hún var 79,2%. Þátttaka kvenna var 82,1% en 80,3% hjá körlum fyrir landið í heild. Þátttökuhlutfall kvenna var heldur hærra en karla í öllum kjördæmum (tafla 6), og einnig hærra í 58 sveitarfélögum af 74 (tafla 26). Frá og með þingkosningunum 1995 hefur kosningaþátttaka kvenna verið meiri en karla, en í þingkosningum fram að því var þátttaka karla ætíð meiri en kvenna. 1 Sbr. auglýsingu landskjörstjórnar nr. 439/2013 frá 6. maí 2013. 2 Greidd atkvæði samkvæmt skýrslum yfirkjörstjórna um kosningaþátttöku til Hagstofu eru ellefu fleiri en greidd atkvæði samkvæmt skýrslu landskjörstjórnar um úrslit kosninganna (sjá bls. 20). There were eleven more votes cast according to the election reports on voting participation to Statistics Iceland than the number of votes in the outcome of the elections according to the report of The National Electoral Commission.
9 Mynd 3. Kosningaþátttaka í alþingiskosningum eftir kyni 1959 2017 Figure 3. Participation in general elections by sex 1959 2017 100 % 95 90 85 80 75 1959 (júní) 1963 1971 1978 1983 1991 1999 2007 2013 2017 Alls Total Karlar Males Konur Females Kosningaþátttaka meiri á landsbyggð en höfuðborgarsvæði Kosningaþátttaka var mest í Norðvesturkjördæmi, 83,0%, en minnst í Reykjavíkurkjördæmi norður, 79,8%, eins og 2013 og 2016. Í einstökum sveitarfélögum var kosningaþátttakan hæst í Fljótsdalshreppi (92,5%) en lægst í Skorradalshreppi og Svalbarðshreppi (72,2 %) (tafla 26). Kosningaþátttaka á höfuðborgarsvæðinu öllu var 81,0% á móti 81,6% á landsbyggðinni. Var þátttaka kvenna hærri en karla í báðum tilvikum. Tafla 6. Kosningaþátttaka í alþingiskosningum 2017 Table 6. Participation in general elections 2017 Reykja- Reykja- Atkvæði Norð- Norð- Suð- víkur- víkuralls vestur- austur- Suður- vestur- kjörd. kjörd. Total kjörd. kjörd. kjörd. kjörd. suður norður Greidd atkvæði Votes cast 201.792 17.872 24.409 28.914 57.255 36.598 36.744 Karlar Males 99.441 9.017 12.223 14.617 27.973 17.620 17.991 Konur Females 102.351 8.855 12.186 14.297 29.282 18.978 18.753 Greidd atkvæði af kjósendum á kjörskrá, % Participation of voters on electoral roll, % 81,2 83,0 82,4 80,0 82,3 80,3 79,8 Karlar Males 80,3 81,9 81,4 79,1 81,7 79,3 78,7 Konur Females 82,1 84,2 83,4 81,0 82,9 81,3 80,8 Utankjörfundaratkvæði, % 1 Absentee votes, % 1 18,6 19,5 24,3 16,2 19,1 16,6 17,6 Sveitarfélög eftir kosningaþátttöku Municipalities by participation < 74,9% 4 2 1 1 75,0 79,9% 8 2 1 4 1 80,0 84,9% 38 12 13 7 5 1 85,0 89.9% 21 8 5 7 1 90,0 94,9% 4 2 1 1 Note: See English terms of constituencies in table 5 on page 8. 1 Hlutfall af greiddum atkvæðum. Percent of votes cast.
10 Tafla 7. Kosningaþátttaka á höfuðborgarsvæði og landsbyggð 2017 Table 7. Participation in and outside the capital region 2017 Kjósendur á kjörskrá Kosninga- Greidd atkvæði Voters on the þátttaka, % Votes cast electoral roll Participation, % Höfuðborgarsvæði Capital region 130.597 161.201 81,0 Karlar Males 63.584 79.310 80,2 Konur Females 67.013 81.891 81,8 Landsbyggð Outside Capital region 71.195 87.284 81,6 Karlar Males 35.857 44.507 80,6 Konur Females 35.338 42.777 82,6 Skýringar Notes: Höfuðborgarsvæðið nær til Reykjavíkurkjördæmis suður, Reykjavíkurkjördæmis norður og Suðvesturkjördæmis. Landsbyggð nær yfir Norðvesturkjördæmi, Norðausturkjördæmi og Suðurkjördæmi. Capital region refers to the the constituencies Reykjavík south, Reykjavík north and Southwest constituency. Outside Capital region covers the constituencies Northwest, Northeast and South. Kjörsókn eftir aldri Þátttakan hækkar með aldri Eins og getið er hér framar (bls. 4 5) aflaði Hagstofa upplýsinga um kjörsókn eftir aldri við alþingiskosningarnar frá yfirkjörstjórnum, á grundvelli þingsályktunar Alþingis. Óskað var eftir upplýsingum um alla kjósendur. Kosningaþátttakan við alþingiskosningarnar var breytileg eftir aldri og hækkaði almennt með aldri. Hún var minnst hjá aldurshópnum 20 24 ára (69,6%) og næst minnst hjá 25 29 ára (72,4%). Hæst var hlutfallið hjá 65 69 ára (91,2%) en lækkaði síðan með aldri úr því. Var þróunin svipuð hjá körlum og konum hvað þetta varðar en konur voru með meiri þátttöku en karlar fram til 65 69 ára aldurs þegar þetta snérist við og þátttaka karla meðal þeirra eldri var meiri en kvenna (tafla 21). Athygli vekur að kosningaþátttaka hjá yngsta aldurshópnum 18 19 ára er hærri en hjá þeim aldurshópum sem næstir þeim koma. Samanburður við kjörsókn eftir aldri við sveitarstjórnarkosningarnar 2014, forsetakjör 2016 og alþingiskosningar það sama ár sýnir svipaða þróun og við alþingiskosningarnar nú en munurinn á þátttöku yngri og eldri kjósenda var hlutfallslega mestur 2014 en minnstur 2017. 1 Í heild var kosningaþátttakan 2014 66,5% eða talsvert minni en bæði við forsetakjörið (75,7%) og alþingiskosningarnar 2016 (79,2%) og 2017 (81,2%). 1 https://hagstofa.is/utgafur/nanar-um-utgafu?id=55767
11 Mynd 4. Kosningaþátttaka eftir kyni og aldri í alþingiskosningum 2017 Figure 4. Participation by sex and age in general elections 2017 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 % 18 19 20 24 25 29 30 34 35 39 40 44 45 49 50 54 55 59 60 64 65 69 70 74 75 79 80+ Karlar Males Konur Females Meðal kjörsókn Average participation Kjörsókn eftir aldri og kjördæmi Sé litið á kosningaþátttökuna eftir þremur aldurshópum og kjördæmum, sbr. mynd 5, sést að í þeim öllum fer þátttakan hækkandi með aldri. Var þátttaka 18 29 ára minnst í Suðurkjördæmi (67,7%) en mest í Reykjavíkurkjördæmunum (73,1%). Þátttaka 30 39 ára var minnst í Suðurkjördæmi (74,6%) en hæst í Norðvesturkjördæmi (78,3%). Var þátttaka 40 ára og eldri yfir meðaltali kjörsóknar í öllum kjördæmunum (tafla 21). Mynd 5. Kosningaþátttaka eftir aldri og kjördæmi í alþingiskosningum 2017 Figure 5. Participation by age and constituency in general elections 2017 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 % Norðvestur Norðaustur Suður Suðvestur Reykjavík suður Reykjavík norður 18 29 ára 30 39 ára 40+ ára Meðaltal Average Kjörsókn eftir aldri og stærð sveitarfélaga Á heildina litið var mynstrið það sama í mismunandi stærð sveitarfélaga, kosningaþátttakan hækkaði með hækkandi aldri. Var þátttakan minnst í fjölmennasta sveitarfélaginu, Reykjavík (80,0%) en mest í sveitarfélögum undir 1.000 íbúum (84,4%). Í aldurshópi 18 29 ára var þátttakan minnst í sveitarfélögum með 1.000 1.999 íbúa (68,2%) en hjá 30 ára og eldri átti það við Reykjavík. Í aldurshópi 18 29 ára var kjörsóknin hins vegar mest í Reykjavík (73,1%) en hjá 30 39 ára var hún mest í sveitarfélögum með undir 1000 íbúum (80,2%) og einnig hjá 40 ára og eldri (89,0%).
12 Mynd 6. Kosningaþátttaka eftir aldri og íbúafjölda í sveitarfélögum 2017 Figure 6. Participation by age and population of municipalities 2017 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 % >=100.000 Reykjavík 10.000 99.999 5.000 9.999 2.000 4.999 1.000 1.999 <999 18 29 ára 30 39 ára 40+ ára Meðaltal Average Atkvæðagreiðsla utan kjörfundar Kjósandi sem gerir ráð fyrir að vera fjarverandi á kjördag eða geta ekki sótt kjörfund af öðrum ástæðum hefur heimild til að greiða atkvæði utan kjörfundar, sbr. 56. gr. kosningalaga (nr. 24/2000). 18,6% atkvæða utan kjörfundar Af þeim sem greiddu atkvæði í þingkosningunum 2017 skiluðu 37.557 manns atkvæði sínu utan kjörfundar, eða 18,6% kjósenda. Í þingkosningunum 2016 var hlutfallið 16,2%. Fleiri karlar en konur greiddu atkvæði utan kjörfundar, 19,1% á móti 18,1% kvenna, og er það samkvæmt venju. Hæst var hlutfallið í Norðausturkjördæmi (24,3%), en lægst (16,2%) í Suðurkjördæmi. Hlutfall utankjörfundaratkvæða af kjósendum á kjörskrá var 15,1% (tafla 8).
13 Tafla 8. Utankjörfundaratkvæði eftir kjördæmi 2017 Table 8. Absentee votes in general elections by constituency 2017 Alls Karlar Konur Total Males Females Utankjörfundaratkvæði alls Absentee votes, total 37.557 18.984 18.573 Norðvesturkjördæmi 3.483 1.788 1.695 Norðausturkjördæmi 5.923 2.978 2.945 Suðurkjördæmi 4.690 2.491 2.199 Suðvesturkjördæmi 10.923 5.476 5.447 Reykjavíkurkjördæmi suður 6.065 3.004 3.061 Reykjavíkurkjördæmi norður 6.473 3.247 3.226 Hlutfall af greiddum atkvæðum Percent of votes cast 18,6 19,1 18,1 Norðvesturkjördæmi 19,5 19,8 19,1 Norðausturkjördæmi 24,3 24,4 24,2 Suðurkjördæmi 16,2 17,0 15,4 Suðvesturkjördæmi 19,1 19,6 18,6 Reykjavíkurkjördæmi suður 16,6 17,0 16,1 Reykjavíkurkjördæmi norður 17,6 18,0 17,2 Hlutfall af kjósendum á kjörskrá Percent of voters on the electoral roll 15,1 15,3 14,9 Norðvesturkjördæmi 16,2 16,2 16,1 Norðausturkjördæmi 20,0 19,8 20,2 Suðurkjördæmi 13,0 13,5 12,5 Suðvesturkjördæmi 15,7 16,0 15,4 Reykjavíkurkjördæmi suður 13,3 13,5 13,1 Reykjavíkurkjördæmi norður 14,0 14,2 13,9 Note: See English terms of constituencies in table 5 on page 8. 11 stjórnmálasamtök buðu fram Fleiri karlar en konur í framboði Framboðslistar og frambjóðendur Í alþingiskosningunum 2017 buðu alls 11 stjórnmálasamtök fram lista þar af níu í öllum kjördæmunum sex. Til samanburðar buðu árið 2016 einnig níu stjórnmálasamtök fram í öllum kjördæmum. Samtökin sem buðu fram 2017 voru: Björt framtíð (A), Framsóknarflokkur (B), Viðreisn (C), Sjálfstæðisflokkur (D), Flokkur fólksins (F), Miðflokkurinn (M), Píratar (P), Alþýðufylkingin (R), Samfylkingin (S), Dögun (T) og Vinstrihreyfingin grænt framboð (V). Boðnir voru fram 59 framboðslistar á landinu öllu í kosningunum 2017 samanborið við 62 í kosningum 2016 (tafla 9). Frambjóðendur voru alls 1.244 og skiptust þeir í 689 karla og 555 konur. Hlutfall karla af frambjóðendum var 55,4% en kvenna 44,6% og er þetta lægra hlutfall kvenna en í kosningunum 2016 (45,7%). Konur voru 37,3% frambjóðenda í 1. sæti framboðslistanna en 59,3% í 2. sæti. Samantekið var fjöldi kvenna 88 og karla 89 í fyrstu þremur sætum listanna. Fleiri karlar en konur voru í framboði í hverju hinna sex kjördæma landsins (52 59%) og einnig í 1. 3. sæti listanna í fjórum af sex kjördæmum (53 56%) (töflur 10 og 11).
14 Tafla 9. Framboð til alþingiskosninga 1987 2017 Table 9. Candidate lists in general elections 1987 2017 Stjórnmála- Framboðs- Frambjóðendur Candidates samtök listar Fjöldi Number Hlutfall Percent Political Candidate Alls Karlar Konur Karlar Konur organisations lists Total Males Females Males Females 1987 10 64 958 521 437 54,4 45,6 1991 11 67 1.029 560 469 54,4 45,6 1995 10 56 843 418 425 49,6 50,4 1999 8 51 776 464 312 59,8 40,2 2003 7 37 776 447 329 57,6 42,4 2007 6 36 756 399 357 52,8 47,2 2009 7 42 882 517 365 58,6 41,4 2013 15 72 1.512 879 633 58,1 41,9 2016 12 62 1.302 707 595 54,3 45,7 2017 11 59 1.244 689 555 55,4 44,6 Höfuðborgarsvæði og landsbyggð Karlar voru í meirihluta frambjóðenda bæði á höfuðborgarsvæði og landsbyggð (57% og 53%) og átti það einnig við um frambjóðendur í 1. 3. sæti á landsbyggð (52%) (mynd 7).
15 Frambjóðendur eftir stjórnmálasamtökum Skipting frambjóðenda eftir kyni var jöfn hjá þremur af ellefu samtökum sem buðu fram og nærri jöfn hjá öðrum þremur. Hjá öðrum voru karlar á bilinu 35 73% frambjóðenda og konur 27 65%. Hlutfall kvenna meðal frambjóðenda var hæst hjá Dögun sem bauð fram í aðeins einu kjördæmi (65%) en lægst hjá Alþýðufylkingunni (27%) (tafla 10). Tafla 10. Frambjóðendur við alþingiskosningar 2017 Table 10. Candidates for general elections 2017 Fjöldi Number Hlutfall Percent Alls Karlar Konur Karlar Konur Total Males Females Males Females Allir frambjóðendur All candidates Alls Total 1.244 689 555 55,4 44,6 Norðvesturkjördæmi 144 75 69 52,1 47,9 Norðausturkjördæmi 200 110 90 55,0 45,0 Suðurkjördæmi 200 103 97 51,5 48,5 Suðvesturkjördæmi 260 151 109 58,1 41,9 Reykjavíkurkjördæmi suður 220 129 91 58,6 41,4 Reykjavíkurkjördæmi norður 220 121 99 55,0 45,0 Stjórnmálasamtök Political organis. 1.244 689 555 55,4 44,6 Björt framtíð (A) 126 63 63 50,0 50,0 Framsóknarflokkur (B) 126 65 61 51,6 48,4 Viðreisn (C) 126 63 63 50,0 50,0 Sjálfstæðisflokkur (D) 126 61 65 48,4 51,6 Flokkur fólksins (F) 126 80 46 63,5 36,5 Miðflokkurinn (M) 126 81 45 64,3 35,7 Píratar (P) 126 79 47 62,7 37,3 Alþýðufylkingin (R) 90 66 24 73,3 26,7 Samfylkingin (S) 126 63 63 50,0 50,0 Dögun (T) 20 7 13 35,0 65,0 Vinstrihreyfingin grænt framboð (V) 126 61 65 48,4 51,6 Note: See English terms of political organisations in table 1 on page 2.
16 Karlar skipa oftar 1. sæti lista konur oftar 2. sæti Meirihluti frambjóðenda í 1. sæti listanna voru karlar (63%) en í 2. sæti voru konur í meirihluta (59%). Voru jafnmargir karlar og konur í 1. 3. sæti listanna samanlagt hjá þremur af þeim níu samtökum sem buðu fram í öllum kjördæmum (tafla 11) og fleiri konur en karlar hjá öðrum þremur samtökum. Tafla 11. Frambjóðendur í 1. 3. sæti við alþingiskosningar 2017 Table 11. Candidates in 1st 3rd place on lists for general elections 2017 Fjöldi Number Hlutfall Percent Alls Karlar Konur Karlar Konur Total Males Females Males Females Frambjóðendur Candidates Í 1. sæti in 1st place on lists 59 37 22 62,7 37,3 Í 2. sæti in 2nd place 59 24 35 40,7 59,3 Í 3. sæti in 3rd place 59 28 31 47,5 52,5 Frambjóðendur í 1. 3. sæti á listum Candidates in 1st 3rd place on lists Alls Total 177 89 88 50,3 49,7 Norðvesturkjördæmi 27 15 12 55,6 44,4 Norðausturkjördæmi 30 16 14 53,3 46,7 Suðurkjördæmi 30 14 16 46,7 53,3 Suðvesturkjördæmi 30 12 18 40,0 60,0 Reykjavíkurkjördæmi suður 30 16 14 53,3 46,7 Reykjavíkurkjördæmi norður 30 16 14 53,3 46,7 Stjórnmálasamtök Political organisations 177 89 88 50,3 49,7 Björt framtíð 18 7 11 38,9 61,1 Framsóknarflokkur 18 9 9 50,0 50,0 Viðreisn 18 9 9 50,0 50,0 Sjálfstæðisflokkur 18 12 6 66,7 33,3 Flokkur fólksins 18 10 8 55,6 44,4 Miðflokkurinn 18 11 7 61,1 38,9 Píratar 18 7 11 38,9 61,1 Alþýðufylkingin 12 8 4 66,7 33,3 Samfylkingin 18 7 11 38,9 61,1 Dögun 3 0 3 0,0 100,0 Vinstrihreyfingin grænt framboð 18 9 9 50,0 50,0 Note: See English terms of political organisations in table 1on page 2.
17 Mynd 7. Frambjóðendur eftir kyni í alþingiskosningunum 2017 Figure 7. Candidates by sex in general elections 2017 Frambjóðendur eftir kyni Candidates by sex Frambjóðendur í 1. 3. sæti Candidates in 1st 3rd place on lists Konur Females 45% Karlar Males 55% Konur Females 50% Karlar Males 50% Frambjóðendur á höfuðborgarsvæði Candidates in the capital region Frambjóðendur á landsbyggð Candidates outside the capital region Konur Females 43% Karlar Males 57% Konur Females 47% Karlar Males 53% Frambjóðendur í 1. 3. sæti á höfuðborgarsvæði Candidates in 1st 3rd place on lists in capital region Frambjóðendur í 1. 3. sæti á landsbyggð Candidates in 1st 3rd place on lists outside the Capital region Konur Females 51% Karlar Males 49% Konur Females 48% Karlar Males 52%
18 Meðalaldur frambjóðenda var 46,8 ár Meðalaldur frambjóðenda á kjördag 28. október 2017 var 46,8 ár, meðalaldur karla 47,3 ár og kvenna nokkru lægri eða 46,1 ár (tafla 12). Af stjórnmálasamtökum var meðalaldur frambjóðenda hæstur hjá Flokki fólksins 55,4 ár og lægstur hjá Pírötum 42,3 ár (tafla 23). Meðalaldur frambjóðenda var hæstur í Reykjavíkurkjördæmi suður en lægstur í Norðvesturkjördæmi (tafla 24). Meðalaldur karla var hærri en kvenna hjá átta samtökum af 11 sem buðu fram. Rúmlega sex af hverjum 10 frambjóðendum í heild var á aldrinum 30 59 ára. Yngstu frambjóðendurnir voru 18 ára en sá elsti 88 ára. Mynd 8. Aldursdreifing frambjóðenda eftir kyni 2017 Figure 8. Age of candidates in general elections 2017 30 % 25 20 15 10 5 0 18 29 ára years 30 39 40 49 50 59 60 69 70 79 80 ára og eldri years and older Karlar Males Konur Females
19 Tafla 12. Frambjóðendur eftir kyni, aldri og kjördæmi 2017 Table 12. Candidates by sex, age and constituency 2017 80 Meðal- 18 29 30 39 40 49 50 59 60 69 70 79 ára aldur Alls ára ára ára ára ára ára and Mean Total years years years years years years older age Alls Total 1.244 194 247 288 244 166 91 14 46,8 Norðvesturkjördæmi 144 26 37 31 27 14 7 2 44,0 Norðausturkjördæmi 200 23 36 53 45 32 9 2 47,4 Suðurkjördæmi 200 26 47 43 40 27 15 2 46,9 Suðvesturkjördæmi 260 49 34 59 59 39 18 2 47,1 Reykjavíkurkjördæmi suður 220 32 52 39 37 27 28 5 48,3 Reykjavíkurkjördæmi norður 220 38 41 63 36 27 14 1 45,9 Karlar Males 689 115 131 134 138 104 61 6 47,3 Norðvesturkjördæmi 75 13 21 10 15 12 4 45,0 Norðausturkjördæmi 110 13 18 29 21 20 7 2 48,4 Suðurkjördæmi 103 15 23 19 20 15 10 1 47,1 Suðvesturkjördæmi 151 32 16 27 39 26 10 1 47,5 Reykjavíkurkjördæmi suður 129 19 27 20 23 18 20 2 49,4 Reykjavíkurkjördæmi norður 121 23 26 29 20 13 10 45,6 Konur Females 555 79 116 154 106 62 30 8 46,1 Norðvesturkjördæmi 69 13 16 21 12 2 3 2 43,0 Norðausturkjördæmi 90 10 18 24 24 12 2 46,2 Suðurkjördæmi 97 11 24 24 20 12 5 1 46,8 Suðvesturkjördæmi 109 17 18 32 20 13 8 1 46,5 Reykjavíkurkjördæmi suður 91 13 25 19 14 9 8 3 46,7 Reykjavíkurkjördæmi norður 99 15 15 34 16 14 4 1 46,4 Note: See English terms of constituencies in table 5 on page 8. Staða/störf frambjóðenda 38% frambjóðenda flokkast sem sérfræðingar Staða eða störf frambjóðenda eru tilgreind á framboðslistum. Hafa störf 1.037 frambjóðenda verið flokkuð í níu flokka á grundvelli Ístarf95 flokkunarkerfisins en staða 207 frambjóðenda skiptist í að vera ekki á vinnumarkaði (81) (t.d. öryrkja, lífeyrisþega, heimavinnandi, fyrrverandi starfsmenn í tilgreindu starfi), námsmenn (120) og ótilgreint (6) (tafla 13). Alls 466 frambjóðendur (38%) flokkast sem sérfræðingar og 225 (18%) sem stjórnendur og embættismenn, þar af höfðu rúmlega fjórðungur verið alþingismenn á síðasta kjörtímabili. Þriðja stærsta starfsstéttin er sérmenntað starfsfólk en í henni voru 100 frambjóðendur (8%). Ef hópur 1.037 starfaflokkaðra frambjóðenda er borinn saman við hlutfallslega skiptingu starfandi á vinnumarkaði árið 2016 kemur í ljós að hlutfall stjórnenda og embættismanna svo og sérfræðinga er tvöfalt hærra meðal frambjóðenda en meðal starfandi á vinnumarkaði. Hins vegar er hlutfall frambjóðenda í flestum öðrum starfaflokkum mun lægra í samanburði við sömu starfaflokka á vinnumarkaðnum. Hlutfallslega stærri hópur karla en kvenna sem frambjóðenda eru stjórnendur og embættismenn en hlutfall kvenna sem sérfræðinga er hærra en karla. Meðal frambjóðenda er hlutfallslega jafnstór hópur kvenna og karla sérmenntað starfsfólk og einnig þjónustu- og skrifstofufólk en munur er á hlutfalli kynja í flestum hinna starfaflokkanna.
20 Tafla 13. Frambjóðendur eftir stöðu/starfsstétt 2017 Table 13. Candidates by status/occupation 2017 Fjöldi Number Hlutfallsleg skipting Percent Alls Karlar Konur Alls Karlar Konur Total Males Females Total Males Females Frambjóðendur alls Candidates total 1.244 689 555 100,0 100,0 100,0 Stjórnendur og embættismenn Senior officials and managers 225 133 92 18,1 19,3 16,6 Sérfræðingar Professionals 466 214 252 37,5 31,1 45,4 Sérmenntað starfsfólk Associate professionals 100 56 44 8,0 8,1 7,9 Skrifstofufólk Clerks 7 4 3 0,6 0,6 0,5 Þjónustu- og verslunarfólk Service and shopworkers 89 51 38 7,2 7,4 6,8 Bændur og fiskimenn Agricultural and fishery workers 59 43 16 4,7 6,2 2,9 Iðnaðarmenn Craft and related trades workers 50 48 2 4,0 7,0 0,4 Véla- og vélgæslufólk Plant and machine operators 19 17 2 1,5 2,5 0,4 Ósérhæft starfsfólk Elementary occupations 22 11 11 1,8 1,6 2,0 Ekki á vinnumarkaði Not in labour market 81 41 40 6,5 6,0 7,2 Námsmenn Students 120 67 53 9,6 9,7 9,5 Ótilgreint Unspecified 6 4 2 0,5 0,6 0,4 Skýringar Notes: Staða/störf sem tilgreind eru við frambjóðendur á framboðslistum flokkuð eftir Ístarf95 flokkunarkerfinu eftir því sem við á. Ekki á vinnumarkaði: m.a. öryrkjar, lífeyrisþegar, heimavinnandi, og þeir sem titla sig sem fyrrverandi í tilgreindu starfi. Status/occupations of candidates on lists classified according to Ístarf95 Classification System. Not in labour market refers to e.g. pensionists, homeworkers and former employed in various occupations. Niðurstöður landskjörstjórnar Mismunur greiddra atkvæða og talinna atkvæða Ágreiningsatkvæði Úrslit kosninganna 28. október 2017 Í alþingiskosningunum 2017 voru greidd atkvæði alls 201.781 samkvæmt skýrslu landskjörstjórnar um úrslit kosninganna. Gild atkvæði voru þar talin 196.250, auðir seðlar 4.813 og aðrir ógildir seðlar 718. Sá nánar um endanleg úrslit á bls. 21. Samkvæmt skýrslum yfirkjörstjórna til Hagstofu um kosningaþátttöku var fjöldi greiddra atkvæða á kjörfundi og utan kjörfundar alls 201.792 eða ellefu atkvæðum fleiri en talin atkvæði samkvæmt úrslitum kosninganna. Munar þessum ellefu atkvæðum á greiddum atkvæðum samkvæmt skýrslum um kosningaþátttöku og skýrslum um úrslit kosninganna í Reykjavíkurkjördæmi norður og er óútskýrður. Fram komu alls 28 utankjörfundaratkvæði, í Reykjavíkurkjördæmi suður og 21 í Reykjavíkurkjördæmi norður, sem úrskurðuð voru ógild á grundvelli 91.gr. l. 24/2000. Voru þessi atkvæði talin sem greidd atkvæði (kosningaþátttaka) enda merkt við þau í kjördeildarbækur en ekki sem talin atkvæði við úrslit kosninganna af hálfu yfirkjörstjórna. Svipuð staða kom upp við alþingiskosningarnar 2016. Af því tilefni leitaði Hagstofa eftir upplýsingum frá öðrum yfirkjörstjórnum um hvernig háttað væri meðferð atkvæða af þessu tagi við skýrslugerðina. Ekki fékkst afgerandi svar í öllum tilvikum en svör yfirleitt á þann veg að ef atkvæði væru metin ógild á grundvelli 91. gr. laga nr. 24/2000 væru slík atkvæði hvorki tekin til
21 greina sem greidd atkvæði né talin atkvæði. Til að samræmis sé gætt milli kjördæma voru ofangreind utankjörfundaratkvæði í Reykjavíkurkjördæmi suður og norður hvorki talin með í uppgjöri Hagstofu þá né nú. Ágreiningsatkvæði til úrskurðar hjá Alþingi Endanleg úrslit Átta stjórnmálasamtök með kjörna þingmenn Tölur landskjörstjórnar um gild og ógild atkvæði og fleiri atriði breyttust lítillega í kjölfar álits kjörbréfanefndar Alþingis 14. desember 2017 og samþykktar Alþingis sama dag en breyttu þó engu um úthlutun þingsæta 1. Nefndin fékk 49 ágreiningsseðla til meðferðar frá dómsmálaráðuneyti í samræmi við 1. málsgr. 104. gr. laga nr. 24/2000 um kosningar til Alþingis. Fimm seðlar komu frá yfirkjörstjórn Suðurkjördæmis, tveir úr Norðausturkjördæmi, þrír úr Reykjavíkurkjördæmi suður og 39 úr Reykjavíkurkjördæmi norður. Við úrskurðinn fjölgaði gildum atkvæðum alls um níu og ógildum atkvæðum fækkaði um sömu tölu miðað við útgefnar niðurstöður. Dreifðust þessi níu gildu atkvæði á sex stjórnmálasamtök. Framsóknarflokkur fékk eitt atkvæði, Sjálfstæðisflokkur þrjú, Miðflokkurinn eitt, Píratar tvö atkvæði, Samfylkingin eitt, og Vinstrihreyfingin grænt framboð eitt atkvæði. Hjá Flokki fólksins bættist við eitt gilt atkvæði en annað atkvæði sem áður hafði verið talið gilt var metið ógilt. Að teknu tilliti til úrskurðar kjörbréfanefndar var heildarfjöldi gildra atkvæða 196.259 og ógildra atkvæða 5.522, 4.813 auð og 709 önnur ógild. Niðurstöðurnar sem gerð er nánari grein fyrir hér á eftir eru að teknu tilliti til úrskurðar um ágreiningsatkvæðin með einni undantekningu. Endurútreikningur um úthlutun þingsæta þ.e. um atkvæðamagn að baki hverjum þingmanni og varaþingmanni er ekki að vænta fyrr en á næsta ári, af hálfu Alþingis, því eru tölur þar að lútandi í töflu 27 bráðabirgðatölur. Verða þær lagfærðar þegar endanlegar tölur liggja fyrir bæði í veftöflu og vefútgáfu Hagtíðinda. Átta af þeim 11 stjórnmálasamtökum sem buðu fram fengu þingmenn kjörna. Sjálfstæðisflokkurinn hlaut flest atkvæði á landinu öllu, 49.548, en það jafngildir 25,2% af öllum gildum atkvæðum og fékk hann 16 þingmenn kjörna. Vinstrihreyfingin grænt framboð fékk 33.156 atkvæði, 16,9% og 11 þingmenn. Samfylkingin fékk 23.654 atkvæði, 12,1% og sjö þingmenn kjörna. Miðflokkurinn, nýtt stórnmálaafl fékk 21.337 eða 10,9% og sjö menn kjörna. Framsóknarflokkurinn fékk 21.017 atkvæði, 10,7% og átta þingmenn. Píratar fengu 18.053 atkvæði, 9,2% og sex þingmenn. Flokkur fólksins fékk 13.502 atkvæði, 6,9% og fjóra menn kjörna. Viðreisn, fékk 13.122 atkvæði, 6,7% og einnig fjóra þingmenn. Önnur stjórnmálasamtök, þrjú talsins, fengu hvert um sig minna en 5% gildra atkvæða og því engan mann kjörinn (5% er lágmark til að fá þingmann kjörinn) en samtals fengu þau 2.870 atkvæði (1,5%) (töflur 1 og 14). 1 http://www.althingi.is/pdf/alit_kjorbrefanefndar_2017.pdf
22 Tafla 14. Niðurstöður alþingiskosninga eftir kjördæmi 2017 Table 14. Results of general elections by constituency 2017 Reykja- Reykja- Norð- Norð- Suð- víkur- víkur- Alls vestur- austur- Suður- vestur- kjörd. kjörd. Total kjörd. kjörd. kjörd. kjörd. suður norður Greidd atkvæði Votes cast 201.781 17.872 24.409 28.914 57.255 36.598 36.733 Auðir og ógildir seðlar Blank and void ballots 5.531 620 798 857 1.515 877 855 Gild atkvæði alls Valid votes, total 196.259 17.252 23.611 28.057 55.740 35.721 35.878 Björt framtíð 2.394 135 169 289 846 449 506 Framsóknarflokkur 21.017 3.177 3.386 5.231 4.425 2.897 1.901 Viðreisn 13.122 423 495 871 5.277 3.043 3.013 Sjálfstæðisflokkur 49.548 4.233 4.787 7.058 17.216 8.145 8.109 Flokkur fólksins 13.502 911 1.005 2.510 3.616 2.914 2.546 Miðflokkurinn 21.337 2.456 4.389 4.000 5.282 2.701 2.509 Píratar 18.053 1.169 1.295 1.985 4.641 4.076 4.887 Alþýðufylkingin 375 110 75 85 105 Samfylkingin 23.654 1.681 3.275 2.691 6.771 4.661 4.575 Dögun 101 101 Vinstrihreyfingin grænt framboð 33.156 3.067 4.700 3.321 7.591 6.750 7.727 Hlutfallsleg skipting Percent breakdown Gild atkvæði Valid votes 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Björt framtíð 1,2 0,8 0,7 1,0 1,5 1,3 1,4 Framsóknarflokkur 10,7 18,4 14,3 18,6 7,9 8,1 5,3 Viðreisn 6,7 2,5 2,1 3,1 9,5 8,5 8,4 Sjálfstæðisflokkur 25,2 24,5 20,3 25,2 30,9 22,8 22,6 Flokkur fólksins 6,9 5,3 4,3 8,9 6,5 8,2 7,1 Miðflokkurinn 10,9 14,2 18,6 14,3 9,5 7,6 7,0 Píratar 9,2 6,8 5,5 7,1 8,3 11,4 13,6 Alþýðufylkingin 0,2 0,5 0,1 0,2 0,3 Samfylkingin 12,1 9,7 13,9 9,6 12,1 13,0 12,8 Dögun 0,1 0,4 Vinstrihreyfingin grænt framboð 16,9 17,8 19,9 11,8 13,6 18,9 21,5 Skýringar Notes: Niðurstöður eru að teknu tilliti til álits kjörbréfanefndar og samþykkis Alþingis um ágreiningsatkvæði frá 14. desember 2017. Results including the ruling of Althingi of disputed votes from 14 December 2017. See English terms of political organisations in table 1 on page 2. Fylgisbreytingar Nokkur breyting varð á fylgi stjórnmálasamtaka í alþingiskosningunum 2017 miðað við kosningarnar 2016. Þrenn samtök bættu hlutfallslegt fylgi sitt, þ.e. Samfylkingin, Vinstrihreyfingin grænt framboð og Flokkur fólksins (hafði engan þingmann en fékk nú fjóra þingmenn kjörna). Fimm samtök sem voru með þingmenn kjörna 2016 töpuðu fylgi, þ.e. Björt framtíð (var með þrjá þingmenn en fékk engan kjörinn nú), Framsóknarflokkurinn, Viðreisn, Sjálfstæðisflokkurinn og Píratar. Dögun og Alþýðufylkingin töpuðu einnig fylgi en þau fengu engan mann kjörinn hvorki 2016 né nú. Ein ný samtök, Miðflokkurinn, fengu hins vegar sjö þingmenn kjörna 2017.
23 Mynd 9. Fylgi stjórnmálasamtaka í alþingiskosningum 2013, 2016 og 2017 Figure 9. Results of general elections by political organisation 2013, 2016 and 2017 35,0 % 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 (A) (B) (C) (D) (F) (M) (Þ/P) (S) (V) Aðrir 2013 2016 2017 Other Skýring Note: (A) = Björt framtíð; (B) = Framsóknarflokkur; (C) = Viðreisn; (D) = Sjálfstæðisflokkur; (F) = Flokkur fólksins; (M) Miðflokkurinn; (Þ/P) = Píratar; (S) = Samfylkingin; (V) = Vinstrihreyfingin grænt framboð;. See English terms in table 1 on page 2. Fylgi á höfuðborgarsvæði og landsbyggð Fylgi Framsóknarflokks og Miðflokks var hlutfallslega helmingi meira á landsbyggðinni en höfuðborgarsvæðinu. Fylgi Viðreisnar og Pírata var hins vegar meira á höfuðborgarsvæði en landsbyggð en hjá Sjálfstæðisflokki, Flokki fólksins, Samfylkingunni og Vinstrihreyfingunni grænu framboði var fylgið nokkuð svipað á báðum svæðum (tafla 15). Mynd 10. Fylgi stjórnmálasamtaka á höfuðborgarsvæði og landsbyggð í alþingiskosningum 2017 Figure 10. Percent of votes by political organisation in and outside the Capital region in general elections 2017 30,0 % 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 (B) (C) (D) (F) (M) (P) (S) (V) Aðrir Other Höfuðborgarsvæði Capital region Landsbyggð Outside capital region
24 Tafla 15. Atkvæði stjórnmálasamtaka á höfuðborgarsvæði og landsbyggð í alþingiskosningum 2017 Table 15. Votes to political organisations in and outside Capital region in general elections 2017 Atkvæði alls Atkvæði alls, % Votes total Votes total, % Höfuðborgar- Landsbyggð Höfuðborgar- Landsbyggð svæði Outside svæði Outside Capital capital Capital capital region region region region Gild atkvæði alls Total number of valid votes 127.339 68.920 100 100 Björt framtíð 1.801 593 1,4 0,9 Framsóknarflokkur 9.223 11.794 7,2 17,1 Viðreisn 11.333 1.789 8,9 2,6 Sjálfstæðisflokkur 33.470 16.078 26,3 23,3 Flokkur fólksins 9.076 4.426 7,1 6,4 Miðflokkurinn 10.492 10.845 8,2 15,7 Píratar 13.604 4.449 10,7 6,5 Alþýðufylkingin 265 110 0,2 0,2 Samfylkingin 16.007 7.647 12,6 11,1 Dögun 101 0,1 Vinstrihreyfingin grænt framboð 22.068 11.088 17,3 16,1 Note: See English terms of political organisations in table 1 on page 2. Auð atkvæði 2,4% og önnur ógild atkvæði 0,4% Greidd atkvæði í alþingiskosningum skiptast í gild atkvæði, auða seðla og ógilda. Kosningaþátttaka reiknast út frá greiddum atkvæðum í heild en fylgi stjórnmálasamtaka út frá gildum atkvæðum. Ævinlega verður nokkur fjöldi greiddra atkvæða ógildur í kosningum ýmist sökum þess að kjósandi skilar auðum seðli eða ómerkir hann viljandi eða af vangá. Í kosningunum 2017 skiluðu 4.813 kjósendur auðum seðlum, en það samsvarar 2,4% greiddra atkvæða, en 709 atkvæðaseðlar töldust ógildir, sem jafngildir 0,4% greiddra atkvæða. Samanlögð tala auðra og ógildra atkvæða var því 5.522 eða 2,7% greiddra atkvæða. Er þetta heldur lægra hlutfall en í alþingiskosningunum 2016 (2,8%) en það var 1,9% að meðaltali í alþingiskosningunum 1971 2013. Árið 2017 var hlutfall auðra seðla 1,9 3,3% eftir kjördæmum og hlutfall ógildra atkvæða á bilinu 0,2% til 0,4% (tafla 16).
25 Tafla 16. Auðir seðlar og ógildir í alþingiskosningum 2017 Table 16. Blank and void ballots in general elections 2017 Auðir seðlar og ógildir Blank and void ballots Auðir Ógildir Gild Greidd seðlar seðlar atkvæði atkvæði Alls Blank Void Valid Votes Total ballots ballots votes cast Atkvæði alls Votes total 5.522 4.813 709 196.259 201.781 Norðvesturkjördæmi 620 582 38 17.252 17.872 Norðausturkjördæmi 798 736 62 23.611 24.409 Suðurkjördæmi 857 754 103 28.057 28.914 Suðvesturkjördæmi 1.515 1.261 254 55.740 57.255 Reykjavíkurkjördæmi suður 877 769 108 35.721 36.598 Reykjavíkurkjördæmi norður 855 711 144 35.878 36.733 Höfuðborgarsvæði Capital region 3.247 2.741 506 127.339 130.586 Landsbyggð Outside capital region 2.275 2.072 203 68.920 71.195 Hlutföll af greiddum atkvæðum Percent of votes cast 2,7 2,4 0,4 97,3 100,0 Norðvesturkjördæmi 3,5 3,3 0,2 96,5 100,0 Norðausturkjördæmi 3,3 3,0 0,3 96,7 100,0 Suðurkjördæmi 3,0 2,6 0,4 97,0 100,0 Suðvesturkjördæmi 2,6 2,2 0,4 97,4 100,0 Reykjavíkurkjördæmi suður 2,4 2,1 0,3 97,6 100,0 Reykjavíkurkjördæmi norður 2,3 1,9 0,4 97,7 100,0 Höfuðborgarsvæði Capital region 2,5 2,1 0,4 97,5 100,0 Landsbyggð Outside capital region 3,2 2,9 0,3 96,8 100,0 Note: See English terms of constituencies in table 5 on page 8. Kjörnir þingmenn Úthlutun þingsæta samkvæmt lögum nr. 24/2000 Þingmönnum fjölgaði úr 60 í 63 í alþingiskosningunum 1987 á grundvelli breytingar á stjórnarskránni árið 1984. Hefur sá fjöldi þingmanna haldist síðan enda þótt kosningalög hafi verið endurskoðuð á tímabilinu. Ný kosningalög nr. 24/2000 kveða hins vegar á um breytta skipan við úthlutun þingsæta, en fyrst var kosið eftir þeim lögum í alþingiskosningunum 2003. Í töflu 17 er sýnd úthlutun þingsæta eftir kjördæmum en fyrir þá sem vilja kynna sér núgildandi úthlutunarreglur nánar vísast til 106. 110. gr. í áðurnefndum lögum. Í þessu riti eru þó einnig birtir í töflu lokaútreikningar landskjörstjórnar fyrir úthlutun þingsæta (endurreiknaðar tölur á grundvelli úrskurðar kjörbréfanefndar verða birtar síðar) ásamt lista yfir 63 kjörna þingmenn og jafnmarga varaþingmenn, fæðingardag þeirra og listabókstaf (tafla 27).
26 Tafla 17. Úthlutun þingsæta 2017 Table 17. Allocation of parliamentary seats 2017 Heildarfjöldi sæta Kjördæmissæti Jöfnunarsæti skv. 1. mgr. 8. gr. 1 skv. 2. mgr. 8. gr. 1 skv. 2. mgr. 8. gr. 1 Seats Seats allocated Adjustment total 1 by constituency 1 seats 1 Alls Total 63 54 9 Norðvesturkjördæmi 8 7 1 Norðausturkjördæmi 10 9 1 Suðurkjördæmi 10 9 1 Suðvesturkjördæmi 13 11 2 Reykjavíkurkjördæmi suður 11 9 2 Reykjavíkurkjördæmi norður 11 9 2 Note: See English terms of constituencies in table 5 on page 8. 1 Tala þingsæta skv. 8. gr. laga nr. 24/2000 um kosningar til Alþingis með síðari breytingum og sbr. auglýsingu landskjörstjórnar nr. 927/2016. Allocation of parliamentary seats according to Act No.24/2000 Concerning Parliamentary Elections to the Althingi and Advertisement No. 927/2016 of the National Electoral Commission. Konum fækkar á Alþingi Af 63 þingmönnum sem kjörnir voru í alþingiskosningunum 2017 voru 19 nýir þingmenn, það er þeir sátu ekki sem aðalmenn á síðasta þingi. 1 Kjörnir voru 39 karlar (61,9%) og 24 konur (38,1%) og fækkaði um sex konur meðal þingmanna frá kosningunum 2016. Fjöldi þeirra jafngildir 62 konum á hverja 100 kjörna karla, en hlutfallið var 91 árið 2016. Skipting varaþingmanna eftir kyni var á annan veg því að í þeim hópi voru konur í meirihluta, eða 37 (58,7%) og karlar 26 (41,3%). Sé fjöldi þingmanna og varaþingmanna tekinn saman var fjöldi karla 65 og kvenna 61. Eins og áður er getið voru fleiri karlar en konur í framboði í kosningunum 2017, en hlutfall karla var 55,4% og kvenna 44,6% (tafla 10). Tafla 18. Kjörnir fulltrúar í alþingiskosningum 1987 2017 Table 18. Elected members in general elections to the Althingi 1987 2017 Fjöldi Number Hlutfall Percent Alls Karlar Konur Karlar Konur Total Males Females Males Females 1987 63 50 13 79,4 20,6 1991 63 48 15 76,2 23,8 1995 63 47 16 74,6 25,4 1999 63 41 22 65,1 34,9 2003 63 44 19 69,8 30,2 2007 63 43 20 68,3 31,7 2009 63 36 27 57,1 42,9 2013 63 38 25 60,3 39,7 2016 63 33 30 52,4 47,6 2017 63 39 24 61,9 38,1 1 http://www.althingi.is/thingmenn/tilkynningar-um-thingmenn/kynning-fyrir-nyja-althingismenn