20. desember 2016 Alþingiskosningar 29. október 2016 General elections to the Althingi 29 October 2016 Samantekt Kosið var til Alþingis 29. október 2016. Við kosningarnar voru alls 246.542 á kjörskrá eða 74,1% landsmanna. Af þeim greiddu 195.203 atkvæði eða 79,2% kjósenda. Kosningaþátttaka kvenna var 79,5% en karla 78,8%. Kosningaþátttakan var breytileg eftir aldri og var hún minni meðal yngri en eldri kjósenda. Við kosningarnar greiddu 31.558 manns atkvæði utan kjörfundar eða 16,2% kjósenda en sambærilegt hlutfall var 16,6% í kosningunum 2013. Í kosningunum buðu tólf stjórnmálasamtök fram lista, þar af níu í öllum kjördæmum. Af 1.302 frambjóðendum á landinu öllu voru 707 karlar eða 54,3% og 595 konur, 45,7%. Í þremur efstu sætum framboðslistanna var hlutfall kvenna einnig 45,7%. Af kjörnum þingmönnum voru 33 karlar eða 52,4% og 30 konur, 47,6%. Hafa aldrei fleiri konur verið kjörnar á þing. Úrslit kosninganna 29. október 2016 urðu þau að gild atkvæði voru 189.648 (97,2%), auðir seðlar 4.874 (2,5%) og aðrir ógildir seðlar 678 (0,3%). Sjö stjórnmálasamtök hlutu hver um sig meira en 5% atkvæða og kjörna fulltrúa á þing. Björt framtíð hlaut 7,2% atkvæða og fjóra menn kjörna, Framsóknarflokkur hlaut 11,5% gildra atkvæða og átta menn kjörna, Viðreisn 10,5% og sjö þingmenn, Sjálfstæðisflokkur 29,0% og 21 þingmann, Píratar 14,5% og tíu þingmenn, Samfylkingin 5,7% og þrjá þingmenn, Vinstrihreyfingin grænt framboð 15,9% og tíu þingmenn. Önnur stjórnmálasamtök fengu samtals 10.889 atkvæði sem samsvarar 5,7% gildra atkvæða. Inngangur Í þessu riti er fjallað um nokkur atriði varðandi framkvæmd alþingiskosninganna 29. október 2016. Gerð er grein fyrir kosningaþátttöku, tölum um kjósendur og greidd atkvæði á kjörfundi og utan kjörfundar, kjörsókn eftir aldri svo og aðstoð við kosningu. Fjallað er um frambjóðendur og framboðslista en tólf stjórnmálasamtök buðu fram að þessu sinni. Loks er niðurstöðum kosninganna gerð skil, gildum og ógildum atkvæðum, úrskurði kjörbréfanefndar Alþingis um ágreiningsatkvæði og ennfremur skiptingu atkvæða og kjörinna fulltrúa eftir stjórnmálasamtökum og kjördæmum.
2 Tafla 1. Helstu niðurstöður í alþingiskosningum 29. október 2016 Table 1. Main results of the general elections to the Althingi 29 October 2016 Hlutfallsleg Kjörnir skipting þingmenn Gild atkvæði Percent of Members Valid votes valid votes elected Alls Total 189.648 100,0 63 Björt framtíð Bright Future (A) 13.578 7,2 4 Framsóknarflokkur Progressive Party (B) 21.792 11,5 8 Viðreisn Reform (C) 19.870 10,5 7 Sjálfstæðisflokkur Independence Party (D) 54.992 29,0 21 Íslenska þjóðfylkingin Icelandic National Alliance (E) 303 0,2 Flokkur fólksins People s Party (F) 6.707 3,5 Húmanistaflokkurinn The Humanist Party (H) 33 0,0 Píratar Pirate Party (P) 27.466 14,5 10 Alþýðufylkingin People s Front of Iceland (R) 571 0,3 Samfylkingin The Social Democratic Alliance (S)* 10.894 5,7 3 Dögun Dawn (T)** 3.275 1,7 Vinstri hreyfingin grænt framboð The Left-Green Movement (V) 30.167 15,9 10 * Samfylkingin jafnaðarmannaflokkur Íslands; ** Dögun stjórnmálasamtök um réttlæti, sanngirni og lýðræði. Mynd 1. Atkvæðahlutfall stjórnmálaflokka á landinu öllu 2016 Figure 1. Results of the general elections 2016. Percent of votes (V) 15,9% Annað Other 5,7% (A) 7,2% (B) 11,5% Björt framtíð (A) Framsóknarflokkur (B) Viðreisn (C) (S) 5,7% (C) 10,5% Sjálfstæðisflokkur (D) Píratar (P) Samfylkingin (S) (P) 14,5% Vinstri hreyfingin grænt framboð (V) Önnur stjórnmálasamtök Other (D) 29,0% Note: See English terms of political organisations in table 1 above.
3 Kosningalög Framkvæmd kosninganna Hinn 16. maí 2000 samþykkti Alþingi ný lög um kosningar til Alþingis (nr. 24/2000). Nýju lögin byggðust á stjórnarskrárbreytingu sem samþykkt var 1999. Í lögunum fólust veigamiklar breytingar á kjördæmaskipan landsins. Grundvallarmarkmið nýju laganna var að draga úr misvægi atkvæða eftir búsetu en jafnframt að tryggja enn frekar en áður að úthlutun þingsæta til stjórnmálasamtaka sé í samræmi við atkvæðatölu þeirra á landinu öllu. Kjördæmum var fækkað úr átta í sex en fjöldi þingmanna var óbreyttur, eða 63. Kosningalögin kveða á um tiltekinn fjölda þingsæta í hverju kjördæmi en landskjörstjórn ber þó að endurskoða skiptingu sæta að loknum hverjum alþingiskosningum eins og fram kemur hér síðar. Samkvæmt lögunum eru kjördæmin og fjöldi þingsæta sem hér segir: Norðvesturkjördæmi, Norðausturkjördæmi og Suðurkjördæmi 10 þingsæti hvert, Suðvesturkjördæmi, Reykjavíkurkjördæmi suður og Reykjavíkurkjördæmi norður 11 þingsæti hvert. Endurskoðunarákvæði Leiðrétting misvægis milli kjördæma Í 9. gr. kosningalaganna er endurskoðunarákvæði sem mælir fyrir um tilfærslu þingsæta milli kjördæma í næstu alþingiskosningum á eftir. Þetta endurskoðunarákvæði er fært í lög til að leiðrétta misvægi atkvæða milli kjördæma svo að kjósendur að baki hverju þingsæti í einu kjördæmi nái ekki að verða helmingi færri en kjósendur að baki hverju þingsæti í einhverju öðru kjördæmi. Kosið var samkvæmt nýju kosningalögunum í fyrsta sinn í alþingiskosningunum 2003. Niðurstöður þeirra kosninga sýndu að kjósendur að baki hverju þingsæti í Norðvesturkjördæmi voru helmingi færri en kjósendur að baki hverju þingsæti í Suðvesturkjördæmi. Samkvæmt ákvörðun landskjörstjórnar skyldu því, við næstu almennu alþingiskosningar, níu þingsæti vera í Norðvesturkjördæmi (voru áður 10), átta kjördæmissæti og eitt jöfnunarsæti, en tólf þingsæti í Suðvesturkjördæmi (áður 11), tíu kjördæmissæti og tvö jöfnunarsæti. Þingsætunum 63 var því skipt þannig milli kjördæma í kosningunum 2007: Norðvesturkjördæmi 9 þingsæti, Norðausturkjördæmi og Suðurkjördæmi 10 þingsæti hvort, Suðvesturkjördæmi 12 þingsæti, Reykjavíkurkjördæmi norður og suður 11 þingsæti hvort. Var þessi skipting óbreytt í kosningunum 2009. Niðurstöður kosninganna 2009 höfðu hins vegar í för með sér breytingu á fjölda þingsæta í tveimur kjördæmum. Samkvæmt auglýsingu landskjörstjórnar frá 4. maí 2009 1 skyldu við næstu almennu þingkosningar vera átta þingsæti í Norðvesturkjördæmi, þar af eitt jöfnunarsæti, en 13 þingsæti í Suðvesturkjördæmi, þar af tvö jöfnunarsæti. 2 Þetta átti því við í kosningunum 2013 en í öðrum kjördæmum var fjöldi þingsæta sem fyrr 10 í bæði Norðausturkjördæmi og Suðurkjördæmi og 11 í hvoru Reykjavíkurkjördæmanna. Þessi sami fjöldi þingsæta eftir kjördæmum átti einnig við um alþingiskosningarnar 2016 sbr. auglýsingu landskjörstjórnar frá 6. maí 2013. 3 Landskjörstjórn gaf út auglýsingu 29. september 2016 (nr. 825/2016) í samræmi við ákvæði kosningalaga um mörk kjördæma í Reykjavík fyrir alþingiskosningarn- 1 Auglýsing nr. 433/2009. 2 Sbr. 5. mgr. 31. gr. stjórnarskrárinnar nr. 33/1944 og 9. gr. laga um kosningar til Alþingis nr. 24/2000. 3 Auglýsing nr. 439/2013.
4 ar 29. október 2016 en ákvað breytingu á þeirri auglýsingu 14. október sama ár þar sem mörk kjördæmanna í Grafarholti voru skýrð nánar. 1 Mynd 2. Kjördæmaskipan 2016 Figure 2. Constituencies in Iceland 2016 Skýrslugerð Löng hefð er fyrir því að Hagstofa Íslands taki saman skýrslur um almennar kosningar á Íslandi og í 116. grein kosningalaga nr. 24 frá árinu 2000 segir: Kjörstjórnir skulu senda Hagstofu Íslands skýrslu um kosninguna ritaða á eyðublöð sem Hagstofan lætur í té. Í aðdraganda alþingiskosninganna 29. október 2016 lét Hagstofa Íslands kjörstjórnum og yfirkjörstjórnum kjördæma í té eyðublöð til útfyllingar vegna skýrslugerðar um niðurstöður kosninganna. Leitað var eftir upplýsingum um fjölda kjörstaða og kjördeilda, fjölda kjósenda eftir kyni, fjölda greiddra atkvæða á kjörfundi, fjölda greiddra utankjörfundaratkvæða og loks heildarfjölda atkvæða. Að loknum kosningum sendu kjörstjórnir yfirkjörstjórnum niðurstöður sínar og tóku yfirkjörstjórnir síðan saman yfirlit sem Hagstofa Íslands fékk til sinnar skýrslugerðar. Upplýsinga aflað um aðstoð við kosningu Gagnasöfnun um kjörsókn eftir aldri Hagstofa aflaði jafnframt upplýsinga frá yfirkjörstjórnum um aðstoð við kosningu á kjörfundi og frá sýslumönnum um aðstoð við kosningu utan kjörfundar sbr. lög nr.111/2012 um breytingar á lögum um kosningar til Alþingis og lögum um kosningar til sveitarstjórna. Alþingi samþykkti 16. maí 2014 þingsályktun (nr. 33/143) um að fela forsætisráðherra að hlutast til um að Hagstofa Íslands kallaði eftir upplýsingum frá kjörstjórnum um kjörsókn eftir fæðingarári við almennar kosningar og þjóðaratkvæðagreiðslur frá og með árinu 2014. Að fengnum tilmælum forsætisráðuneytis vorið 2014 1 Auglýsing nr. 855/2016.
5 ákvað Hagstofan að standa að úrtaksrannsókn á kjörsókn einstaklinga eftir aldri til viðbótar hefðbundinni gagnasöfnun við sveitarstjórnarkosningarnar vegna kosningaskýrslna Hagstofunnar. Með vísan til áðurnefndrar þingsályktunar sendi Hagstofa nú við alþingiskosningarnar eins og við forsetakjör 2016, rafræn skráningarskjöl til yfirkjörstjórna kjördæma með ósk um að þau yrðu fyllt út að kosningum loknum og send Hagstofu rafrænt. Leitast var við að minnka svarbyrði kjörstjórna og að hafa persónuverndarsjónarmið í fyrirrúmi við söfnun upplýsinga. Gögn frá landskjörstjórn Ágreiningsatkvæði til úrskurðar hjá kjörbréfanefnd Alþingis Hagstofa Íslands fékk lista yfir frambjóðendur, skýrslur yfirkjörstjórna og greinargerð um úrslit kosninganna frá landskjörstjórn vegna skýrslugerðarinnar. Við vinnslu þessarar kosningaskýrslu er einnig stuðst við niðurstöður kjörbréfanefndar Alþingis um 54 ágreiningsatkvæði sem innanríkisráðuneytið sendi Alþingi til meðferðar að loknum kosningum í samræmi við 1. mgr. 104. gr. laga nr. 24/2000. Úrskurður kjörbréfanefndar sem Alþingi samþykkti hafði í för með sér smábreytingar á áður útgefnum niðurstöðum landskjörstjórnar um gild og ógild atkvæði og hefur verið tekið tillit til þeirra í þessari skýrslu. Endurútreikningur á atkvæðatölum að baki þingmönnum og varaþingmönnum liggur þó ekki fyrir þegar þetta er ritað en ljóst er að úrskurðurinn hafði ekki áhrif á úthlutun þingsæta. 1 Aðstoð við kosningu Eins og getið var hér framar voru gerðar breytingar á kosningalögum með lögum nr. 111/2012 um aðstoð við kosningu sem gildi tóku 18. október 2012. Kjósendur, sem lögin taka til, hafa nú með tilteknum skilyrðum sjálfir rétt til að ákveða hver aðstoði þá við atkvæðagreiðslu utan kjörfundar og á kjörfundi. Hagstofa kallar eftir upplýsingum um aðstoð við kosningu Hagstofa óskaði eftir svörum við eftirfarandi spurningum hjá yfirkjörstjórnum kjördæma varðandi aðstoð við kosningu á kjördag og hjá sýslumönnum varðandi aðstoð við kosningu utan kjörfundar: 1. Hve margir kjósendur nutu aðstoðar kjörstjóra/kjörstjórnarmanns við kosningu á kjörfundi/utan kjörfundar? 2. Hve margir kjósendur nutu aðstoðar fulltrúa sem viðkomandi hafði sjálfur valið (án vottorðs frá réttindagæslumanni)? 3. Hve margir kjósendur kusu með aðstoð fulltrúa sem viðkomandi hafði sjálfur valið og staðfest er með vottorði réttindagæslumanns? 574 kjósendur fengu aðstoð við kosningu þar af 151 með fulltrúa að eigin vali Upplýsingar bárust frá yfirkjörstjórnum kjördæmanna sex og öllum sýslumannsembættum sem nú eru níu talsins. Í heild fengu 574 kjósendur aðstoð við að kjósa, 249 karlar og 325 konur. Af þessum hópi fengu 292 aðstoð við að kjósa utan kjörfundar en 282 á kjörfundi. Alls fengu 423 kjósendur aðstoð kjörstjóra/kjörstjórnarmanns við að kjósa (73,7%) en 151 aðstoð fulltrúa að eigin vali (26,3%). Af þessum hópi voru nokkrir sem kusu með aðstoð fulltrúa að eigin vali og staðfestu vottorði réttindagæslumanns eins og nú er einnig heimilt við tilteknar aðstæður. 1 www.althingi.is/pdf/alit_kjorbrefanefndar_2016.pdf
6 Tafla 2. Kjósendur sem fengu aðstoð við kosningu í alþingiskosningum 2016 Table 2. Voters receiving assistance with voting in general elections 2016 Fjöldi Number Hlutfall Percent Alls Karlar Konur Alls Karlar Konur Total MalesFemales Total MalesFemales Alls Total 574 249 325 100,0 100,0 100,0 Aðstoð kjörstjóra/kjörstjórnarmanns Assistance of an election official 423 180 243 73,7 72,3 74,8 Aðstoð fulltrúa að eigin vali Assistance of a person of own choice 151 69 82 26,3 27,7 25,2 án vottorðs réttindagæslumanns without a certificate of a rights protection officer 147 66 81 25,6 26,5 24,9 staðfest með vottorði réttindagæslumanns with a certificate of a rights protection officer 4 3 1 0,7 1,2 0,3 Fjöldi á kjörskrá Hverjir mega kjósa? Kjörskrárstofn Samkvæmt kosningalögum á hver íslenskur ríkisborgari 18 ára og eldri með lögheimili hér á landi kosningarrétt við kosningar til Alþingis. Íslenskur ríkisborgari 18 ára og eldri með lögheimili hér á landi á jafnframt kosningarrétt í átta ár eftir að hann flytur lögheimili sitt af landinu, talið frá 1. desember fyrir kjördag. Slíkur ríkisborgari á einnig kosningarrétt eftir þann tíma, hafi hann sótt um það samkvæmt nánari reglum kosningalaga. Þjóðskrá lætur sveitarstjórnum í té stofn að kjörskrá, svonefndan kjörskrárstofn, sem þær gera svo úr garði að úr verður gild kjörskrá. Kjörskrá skal sveitarstjórn leggja fram almenningi til sýnis eigi síðar en 10 dögum fyrir kjördag og ber sveitarstjórn að leiðrétta kjörskrá, ef við á, fram á kjördag. Með endanlegri kjörskrá hefur verið tekið tillit til fjölda látinna og þeirra sem fengið hafa nýtt ríkisfang eftir að kjörskrárstofn var unninn, svo og annarra leiðréttinga sem gerðar hafa verið á kjörskrárstofninum. Á kjörskrárstofni sem Þjóðskrá birti voru skráðir alls 246.515 kjósendur, eða 27 færri en á endanlegri kjörskrá að loknum kosningum. Yfirleitt eru fleiri á kjörskárstofni en endanlegri kjörskrá en að þessu sinni fengu þeir Íslendingar sem hafa verið búsettir erlendis lengur en í 8 ár rýmkaðan frest 1 til þess að sækja um að verða teknir á kjörskrá eða til 29. september en kjörskrárstofnar voru miðaðir við 24. september. Kjósendur á kjörskrá Við alþingiskosningarnar 29. október 2016 voru 246.542 manns á kjörskrá, eða 74,1% allra landsmanna. Í alþingiskosningum 2013 var þetta hlutfall 73,6%. Síðasta stóra breytingin á kosningarétti landsmanna var samþykkt árið 1984 þegar kosningaaldur var lækkaður úr 20 árum í 18 og fleiri takmarkandi þættir á kosningarétti rýmkaðir. Á kjörskrárstofni árið 2016 voru 13.841 með lögheimili erlendis, eða 5,6% allra sem höfðu kosningarrétt (tafla 4). Nýir kjósendur með kosningarrétt (sem höfðu ekki aldur til að kjósa í kosningunum 2013) voru 15.743, eða 6,4% allra kjósenda. 1 Sbr. l. nr. 91/2016.
7 Tafla 3. Kosningaþátttaka í alþingiskosningum 1995 2016 Table 3. Participation in general elections 1995 2016 1995 1999 2003 2007 2009 2013 2016 Kjósendur á kjörskrá Voters on the electoral roll 191.973 201.443 211.304 221.330 227.843 237.807 246.542 Hlutfall af íbúatölu Percent of population 71,8 72,8 73,0 71,1 71,4 73,6 74,1 Karlar Males 95.921 100.517 105.426 110.382 113.574 118.573 122.899 Konur Females 96.052 100.926 105.878 110.948 114.269 119.234 123.643 Greidd atkvæði Votes cast 167.751 169.424 185.392 185.071 193.975 193.828 195.203 Karlar Males 83.708 84.228 91.930 91.978 95.962 96.121 96.863 Konur Females 84.043 85.196 93.462 93.093 98.013 97.707 98.340 Kosningaþátttaka, % Participation, % 87,4 84,1 87,7 83,6 85,1 81,5 79,2 Karlar Males 87,3 83,8 87,2 83,3 84,5 81,1 78,8 Konur Females 87,5 84,4 88,3 83,9 85,8 81,9 79,5 Tafla 4. Table 4. Kjósendur á kjörskrá og kjörskrárstofni fyrir alþingiskosningar 2016 Voters on the electoral roll and on the preliminary electoral roll prior to general elections 2016 Reykja- Reykja- Norð- Norð- Suð- víkur- víkur- Alls vestur- austur- Suður- vestur- kjörd. kjörd. Total kjörd. kjörd. kjörd. kjörd. suður norður Kjósendur á kjörskrá alls Voters on the electoral roll, total 246.542 21.481 29.564 35.436 68.240 45.770 46.051 Karlar Males 122.899 10.998 14.970 18.210 33.566 22.339 22.816 Konur Females 123.643 10.483 14.594 17.226 34.674 23.431 23.235 Kjósendur á kjörskrárstofni alls Voters on preliminary elctoral roll 246.515 21.479 29.569 35.458 68.242 45.731 46.036 Karlar Males 122.888 10.995 14.965 18.223 33.567 22.327 22.811 Konur Females 123.627 10.484 14.604 17.235 34.675 23.404 23.225 Kjósendur með lögheimili erlendis Domicile abroad 13.841 810 1.255 1.684 3.928 3.013 3.151 Kjósendur með lögheimili erlendis, % Domicile abroad, % 5,6 3,8 4,2 4,7 5,8 6,6 6,8 Note: See English terms of constituencies in table 5 on page 8. Kjósendur á hvern þingmann Þó að kosningalögunum hafi verið breytt 1 árið 2000 til að jafna stærð kjördæma urðu niðurstöður úr kosningunum 2003 og 2009 þær að u.þ.b. helmingi færri kjósendur voru í fámennasta kjördæminu (Norðvesturkjördæmi) en því fjölmennasta (Suðvesturkjördæmi). Var fjölda þingsæta í þessum kjördæmum breytt í kjölfarið sbr. bls. 3. 1 Sbr. l. nr. 24/2000.
8 Fjöldi kjósenda á kjörskrá að baki hverju þingsæti við alþingiskosningarnar árið 2013 gaf ekki tilefni til að breyta fjölda þingsæta fyrir næstu alþingiskosningar 1 þ.e. árið 2016. Í kosningunum 2016 voru fæstir kjósendur á hvern þingmann í Norðvesturkjördæmi, eða 2.685, en flestir kjósendur voru á hvern þingmann í Suðvesturkjördæmi, eða 5.249 (tafla 5). Hlutfallið þarna á milli er undir tveimur og gefur það samkvæmt ákvæðum kosningalaga ekki tilefni til að breyta fjölda þingsæta fyrir næstu alþingiskosningar. Gaf landskjörstjórn út auglýsingu þar að lútandi 7. nóvember 2016 (nr. 927/2016). Tafla 5. Kjósendur á kjörskrá á hvern þingmann 2016 Table 5. Voters on the electoral roll per member of the Althingi 2016 Kjósendur á kjörskrá Kjósendur Kjósendur á hvern á bak við á kjörskrá Fjöldi þingmann þingm. m.v. Voters on þingmanna Voters per hæstu tölu í electoral Members of member of kjördæmi, roll Althingi Althingi % 1 Allt landið Whole country 246.542 63 3.913 Norðvesturkjördæmi Northwest 21.481 8 2.685 51,2 Norðausturkjördæmi Northeast 29.564 10 2.956 56,3 Suðurkjördæmi South 35.436 10 3.544 67,5 Suðvesturkjördæmi Southwest 68.240 13 5.249 100,0 Reykjavíkurkjördæmi suður Reykjavík south 45.770 11 4.161 79,3 Reykjavíkurkjördæmi norður Reykjavík north 46.051 11 4.186 79,8 1 Sbr. ákvæði 9. gr. laga nr. 24/2000 um kosningar til Alþingis. Voters per member of Althingi as percent of the highest number in any constituency. Kosningaþátttaka 79,2% Kosningaþátttaka Við alþingiskosningarnar 29. október 2016 greiddu atkvæði alls 195.203 2 kjósendur, eða 79,2% allra kosningabærra manna. Er þetta lægri kosningaþátttaka en árið 2013 (tafla 3) og lægsta kosningaþátttaka í alþingiskosningum síðan 1933. Þátttaka kvenna var 79,5% en 78,8% hjá körlum fyrir landið í heild. Þátttökuhlutfall kvenna var heldur hærra en karla í öllum kjördæmum (tafla 6), og einnig hærra í 41 sveitarfélagi af 74 (tafla 26). Frá og með þingkosningunum 1995 hefur kosningaþátttaka kvenna verið meiri en karla, en í þingkosningum fram að því var þátttaka karla ætíð meiri en kvenna. 1 Sbr. auglýsingu landskjörstjórnar nr. 439/2013 frá 6. maí 2013. 2 Greidd atkvæði samkvæmt skýrslum yfirkjörstjórna um kosningaþátttöku til Hagstofu eru þremur fleiri en greidd atkvæði samkvæmt skýrslu landskjörstjórnar um úrslit kosninganna (sjá bls. 20) There were three more votes cast according to the election reports on voting participation to Statistics Iceland than the number of votes in the outcome of the elections according to the report of The National Electoral Commission.
9 Mynd 3. Kosningaþátttaka í alþingiskosningum eftir kyni 1959 2016 Figure 3. Participation in general elections by sex 1959 2016 100 % 95 90 85 80 75 1959 1959 1963 1967 1971 1974 1978 1979 1983 1987 1991 1995 1999 2003 2007 2009 2013 2016 (júní)(okt.) Alls Total Karlar Males Konur Females Kosningaþátttaka meiri á landsbyggð en höfuðborgarsvæði Kosningaþátttaka var mest í Norðvesturkjördæmi, 81,2%, en minnst í Reykjavíkurkjördæmi norður, 77,9%, eins og 2013. Í einstökum sveitarfélögum var kosningaþátttakan hæst í Eyja- og Miklaholtshreppi (90,2%) en lægst í Sandgerði (73,2 %) (tafla 26). Kosningaþátttaka á höfuðborgarsvæðinu öllu var 78,9% á móti 79,7% á landsbyggðinni. Var þátttaka kvenna hærri en karla í báðum tilvikum. Tafla 6. Kosningaþátttaka í alþingiskosningum 2016 Table 6. Participation in general elections 2016 Reykja- Reykja- Atkvæði Norð- Norð- Suð- víkur- víkuralls vestur- austur- Suður- vestur- kjörd. kjörd. Total kjörd. kjörd. kjörd. kjörd. suður norður Greidd atkvæði Votes cast 195.203 17.444 23.613 27.828 54.667 35.787 35.864 Karlar Males 96.863 8.868 11.880 14.246 26.845 17.349 17.675 Konur Females 98.340 8.576 11.733 13.582 27.822 18.438 18.189 Greidd atkvæði af kjósendum á kjörskrá, % Participation of voters on electoral roll, % 79,2 81,2 79,9 78,5 80,1 78,2 77,9 Karlar Males 78,8 80,6 79,4 78,2 80,0 77,7 77,5 Konur Females 79,5 81,8 80,4 78,8 80,2 78,7 78,3 Utankjörfundaratkvæði, % 1 Absentee votes, % 1 16,2 18,1 18,9 14,8 15,5 15,5 16,2 Sveitarfélög eftir kosningaþátttöku Municipalities by participation < 74,9% 5 1 4 75,0 79,9% 22 8 8 3 1 1 1 80,0 84,9% 34 11 11 7 5 85,0 89.9% 13 6 1 6 90,0 94,9% 1 1 Note: See English terms of constituencies in table 5 on page 8. 1 Hlutfall af greiddum atkvæðum. Percent of votes cast.
10 Tafla 7. Kosningaþátttaka á höfuðborgarsvæði og landsbyggð 2016 Table 7. Participation in and outside the capital region 2016 Kjósendur á kjörskrá Kosninga- Greidd atkvæði Voters on the þátttaka, % Votes cast electoral roll Participation, % Höfuðborgarsvæði Capital region 126.318 160.061 78,9 Karlar Males 61.869 78.721 78,6 Konur Females 64.449 81.340 79,2 Landsbyggð Outside Capital region 68.885 86.481 79,7 Karlar Males 34.994 44.178 79,2 Konur Females 33.891 42.303 80,1 Skýringar Notes: Höfuðborgarsvæðið nær til Reykjavíkurkjördæmis suður, Reykjavíkurkjördæmis norður og Suðvesturkjördæmis. Landsbyggð nær yfir Norðvesturkjördæmi, Norðausturkjördæmi og Suðurkjördæmi. Capital region refers to the the constituencies Reykjavík south, Reykjavík north and Southwest constituency. Outside Capital region covers the constituencies Northwest, Northeast and South. Kjörsókn eftir aldri Þátttakan hækkar með aldri Eins og getið er hér framar (bls. 4 5) aflaði Hagstofa upplýsinga um kjörsókn eftir aldri við alþingiskosningarnar frá yfirkjörstjórnum, á grundvelli þingsályktunar Alþingis. Óskað var eftir upplýsingum um alla kjósendur. Kosningaþátttakan við alþingiskosningarnar var breytileg eftir aldri og almennt hækkaði hún með aldri. Hún var minnst hjá aldurshópnum 20 24 ára (65,7%) og næst minnst hjá 18 19 ára (68,7%). Hæst var hlutfallið hjá 65 69 ára (90,2%) en lækkaði síðan með aldri úr því. Var þróunin svipuð hjá körlum og konum hvað þetta varðar en konur voru með meiri þátttöku en karlar fram til 65 69 ára aldurs þegar þetta snérist við og þátttaka karla meðal þeirra eldri var meiri en kvenna (tafla 21). Samanburður við kjörsókn eftir aldri við sveitarstjórnarkosningarnar 2014 og forsetakjör 2016 sýnir svipaða þróun og við alþingiskosningarnar en munurinn á þátttöku yngri og eldri kjósenda var hlutfallslega meiri 2014. 1 Í heild var kosningaþátttakan 2014 66,5% eða talsvert minni en bæði við forsetakjörið (75,7%) og alþingiskosningarnar 2016 (79,2%). 1 https://hagstofa.is/utgafur/nanar-um-utgafu?id=55767
11 Mynd 4. Kosningaþátttaka eftir kyni og aldri í alþingiskosningum 2016 Figure 4. Participation by sex and age in general elections 2016 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 % 18 19 20 24 25 29 30 34 35 39 40 44 45 49 50 54 55 59 60 64 65 69 70 74 75 79 80+ Karlar Males Konur Females Meðalkjörsókn Average participation Kjörsókn eftir aldri og kjördæmi Sé litið á kosningaþátttökuna eftir þremur aldurshópum og kjördæmum, sbr. mynd 5, sést að í þeim öllum fer þátttakan hækkandi með aldri. Var þátttaka 18 29 ára minnst í Suðurkjördæmi (64,1%) en mest í Reykjavíkurkjördæmi norður (69,7%). Þátttaka 30 39 ára var minnst í Reykjavíkurkjördæmi suður (72,7%) en hæst í Norðvesturkjördæmi (77,4%). Var þátttaka 40 ára og eldri yfir meðaltali kjörsóknar í öllum kjördæmunum (tafla 21). Mynd 5. Kosningaþátttaka eftir aldri og kjördæmi í alþingiskosningum 2016 Figure 5. Participation by age and constituency in general elections 2016 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 % Norðvestur Norðaustur Suður Suðvestur Reykjavík suður Reykjavík norður 18 29 ára 30 39 ára 40+ ára Meðaltal Average Kjörsókn eftir aldri og stærð sveitarfélaga Á heildina litið var mynstrið það sama í mismunandi stærð sveitarfélaga, kosningaþátttakan hækkaði með hækkandi aldri. Var þátttakan minnst í fjölmennasta sveitarfélaginu, Reykjavík (78,0%) en mest í sveitarfélögum með 2.000 4.999 íbúa (81,7%). Í aldurshópi 18 29 ára var þátttakan minnst í sveitarfélögum undir 1.000 íbúum (65,4%) en hjá 30 ára og eldri átti það við í sveitarfélögum með 10.000 íbúa eða fleiri. Í aldurshópi 18 29 ára var kjörsóknin hins vegar mest í Reykjavík (69,5%) en hjá 30 39 ára var hún mest í sveitarfélögum með undir 1.000 íbúum (77,8%) og hjá 40 ára og eldri í sveitarfélögum með 2.000 4.999 ibúa (87,5%).
12 Í sveitarstjórnarkosningunum 2014 var kjörsóknin almennt meiri eftir því sem sveitarfélögin voru fámennari og átti það við alla aldurshópa. Mynd 6. Kosningaþátttaka eftir aldri og íbúafjölda í sveitarfélögum 2016 Figure 6. Participation by age and population of municipalities 2016 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 % >=100.000 Reykjavík 10.000 99.999 5.000 9.999 2.000 4.999 1.000 1.999 <999 18 29 ára 30 39 ára 40+ ára Meðaltal Average Atkvæðagreiðsla utan kjörfundar Kjósandi sem gerir ráð fyrir að vera fjarverandi á kjördag eða geta ekki sótt kjörfund af öðrum ástæðum hefur heimild til að greiða atkvæði utan kjörfundar, sbr. 56. gr. kosningalaga (nr. 24/2000). 16,2% atkvæða utan kjörfundar Af þeim sem greiddu atkvæði í þingkosningunum 2016 skiluðu 31.558 manns atkvæði sínu utan kjörfundar, eða 16,2% kjósenda. Í þingkosningunum 2013 var hlutfallið 16,6%. Fleiri karlar en konur greiddu atkvæði utan kjörfundar, 17,1% á móti 15,3% kvenna, og er það samkvæmt venju. Hæst var hlutfallið í Norðausturkjördæmi (18,9%), en lægst (14,8%) í Suðurkjördæmi. Hlutfall utankjörfundaratkvæða af kjósendum á kjörskrá var 12,8% (tafla 8).
13 Tafla 8. Utankjörfundaratkvæði eftir kjördæmi 2016 Table 8. Absentee votes in general elections by constituency 2016 Alls Karlar Konur Total Males Females Utankjörfundaratkvæði alls Absentee votes, total 31.558 16.535 15.023 Norðvesturkjördæmi 3.149 1.655 1.494 Norðausturkjördæmi 4.460 2.354 2.106 Suðurkjördæmi 4.109 2.292 1.817 Suðvesturkjördæmi 8.496 4.390 4.106 Reykjavíkurkjördæmi suður 5.537 2.817 2.720 Reykjavíkurkjördæmi norður 5.807 3.027 2.780 Hlutfall af greiddum atkvæðum Percent of votes cast 16,2 17,1 15,3 Norðvesturkjördæmi 18,1 18,7 17,4 Norðausturkjördæmi 18,9 19,8 17,9 Suðurkjördæmi 14,8 16,1 13,4 Suðvesturkjördæmi 15,5 16,4 14,8 Reykjavíkurkjördæmi suður 15,5 16,2 14,8 Reykjavíkurkjördæmi norður 16,2 17,1 15,3 Hlutfall af kjósendum á kjörskrá Percent of voters on the electoral roll 12,8 13,5 12,2 Norðvesturkjördæmi 14,7 15,0 14,3 Norðausturkjördæmi 15,1 15,7 14,4 Suðurkjördæmi 11,6 12,6 10,5 Suðvesturkjördæmi 12,5 13,1 11,8 Reykjavíkurkjördæmi suður 12,1 12,6 11,6 Reykjavíkurkjördæmi norður 12,6 13,3 12,0 Note: See English terms of constituencies in table 5 on page 8. 12 stjórnmálasamtök buðu fram Fleiri karlar en konur í framboði Framboðslistar og frambjóðendur Í alþingiskosningunum 2016 buðu alls 12 stjórnmálasamtök fram lista þar af níu í öllum kjördæmunum sex. Til samanburðar buðu árið 2013 11 stjórnmálasamtök fram í öllum kjördæmum. Samtökin sem buðu fram 2016 voru: Björt framtíð (A), Framsóknarflokkur (B), Viðreisn (C), Sjálfstæðisflokkur (D), Íslenska þjóðfylkingin (E), Flokkur fólksins (F), Húmanistaflokkurinn (H), Píratar (P), Alþýðufylkingin (R), Samfylkingin (S), Dögun (T) og Vinstrihreyfingin grænt framboð (V). Boðnir voru fram 62 framboðslistar á landinu öllu í kosningunum 2016 samanborið við 72 í kosningum 2013 (tafla 9). Frambjóðendur voru alls 1.302 og skiptust þeir í 707 karla og 595 konur. Hlutfall karla af frambjóðendum var 54,3% en kvenna 45,7% og er þetta hærra hlutfall kvenna en í kosningunum 2013 (41,9%). Konur voru um þriðjungur frambjóðenda í 1. sæti framboðslistanna en nærri tveir af hverjum þremur í 2. sæti. Af frambjóðendum í fyrstu þremur sætum listanna voru karlframbjóðendur 101 (54,3%) en kvenframbjóðendur 85 (45,7%). Fleiri karlar en konur voru í framboði í hverju hinna sex kjördæma landsins (53 58%) og einnig í 1. 3. sæti listanna þar (46 60%) að undanskyldu einu, Reykjavík suður (töflur 10 og 11).
14 Tafla 9. Framboð til alþingiskosninga 1983 2016 Table 9. Candidate lists in general elections 1983 2016 Stjórnmála- Framboðs- Frambjóðendur Candidates samtök listar Fjöldi Number Hlutfall Percent Political Candidate Alls Karlar Konur Karlar Konur organisations lists Total Males Females Males Females 1983 7 45 556 361 195 64,9 35,1 1987 10 64 958 521 437 54,4 45,6 1991 11 67 1.029 560 469 54,4 45,6 1995 10 56 843 418 425 49,6 50,4 1999 8 51 776 464 312 59,8 40,2 2003 7 37 776 447 329 57,6 42,4 2007 6 36 756 399 357 52,8 47,2 2009 7 42 882 517 365 58,6 41,4 2013 15 72 1.512 879 633 58,1 41,9 2016 12 62 1.302 707 595 54,3 45,7 Höfuðborgarsvæði og landsbyggð Frambjóðendur eftir stjórnmálasamtökum Karlar voru í meirihluta frambjóðenda bæði á höfuðborgarsvæði og landsbyggð (53% og 56%) og átti það einnig við um frambjóðendur í 1.-3. sæti (52% og 57%). (mynd 7). Skipting frambjóðenda eftir kyni var jöfn hjá tveimur af tólf samtökum sem buðu fram og nærri jöfn hjá öðrum fjórum. Hjá öðrum voru karlar á bilinu 56 72% frambjóðenda og konur 28 44%. Hlutfall kvenna meðal frambjóðenda var hæst hjá Samfylkingunni, Bjartri framtíð og Vinstrihreyfingunni grænu framboði (52%) en lægst hjá Íslensku þjóðfylkingunni (28%) (tafla 10).
15 Tafla 10. Frambjóðendur við alþingiskosningar 2016 Table 10. Candidates for general elections 2016 Fjöldi Number Hlutfall Percent Alls Karlar Konur Karlar Konur Total Males Females Males Females Allir frambjóðendur All candidates Alls Total 1.302 707 595 54,3 45,7 Norðvesturkjördæmi 160 93 67 58,1 41,9 Norðausturkjördæmi 200 108 92 54,0 46,0 Suðurkjördæmi 220 121 99 55,0 45,0 Suðvesturkjördæmi 260 142 118 54,6 45,4 Reykjavíkurkjördæmi suður 242 127 115 52,5 47,5 Reykjavíkurkjördæmi norður 220 116 104 52,7 47,3 Stjórnmálasamtök Political organis. 1.302 707 595 54,3 45,7 Björt framtíð (A) 126 61 65 48,4 51,6 Framsóknarflokkur (B) 126 66 60 52,4 47,6 Viðreisn (C) 126 63 63 50,0 50,0 Sjálfstæðisflokkur (D) 126 63 63 50,0 50,0 Íslenska þjóðfylkingin (E) 36 26 10 72,2 27,8 Flokkur fólksins (F) 126 70 56 55,6 44,4 Húmanistaflokkurinn (H) 22 15 7 68,2 31,8 Píratar (P) 126 86 40 68,3 31,7 Alþýðufylkingin (R) 110 66 44 60,0 40,0 Samfylkingin (S) 126 60 66 47,6 52,4 Dögun (T) 126 70 56 55,6 44,4 Vinstrihreyfingin grænt framboð (V) 126 61 65 48,4 51,6 Note: See English terms of political organisations in table 1 on page 2. Karlar skipa oftar 1. sæti lista konur oftar 2. sæti Tveir af hverjum þremur frambjóðenda í 1. sæti listanna voru karlar en tveir af hverjum þremur í 2. sæti voru konur. Voru jafnmargir karlar og konur í 1. 3. sæti listanna hjá tveimur af þeim níu samtökum sem buðu fram í öllum kjördæmum (tafla 11) og fleiri konur en karlar hjá þremur samtökum.
16 Tafla 11. Frambjóðendur í 1. 3. sæti við alþingiskosningar 2016 Table 11. Candidates in 1st 3rd place on lists for general elections 2016 Fjöldi Number Hlutfall Percent Alls Karlar Konur Karlar Konur Total Males Females Males Females Frambjóðendur Candidates Í 1. sæti in 1st place on lists 62 42 20 67,7 32,3 Í 2. sæti in 2nd place 62 22 40 35,5 64,5 Í 3. sæti in 3rd place 62 37 25 59,7 40,3 Frambjóðendur í 1. 3. sæti á listum Candidates in 1st 3rd place on lists Alls Total 186 101 85 54,3 45,7 Norðvesturkjördæmi 30 18 12 60,0 40,0 Norðausturkjördæmi 30 17 13 56,7 43,3 Suðurkjördæmi 33 18 15 54,5 45,5 Suðvesturkjördæmi 30 16 14 53,3 46,7 Reykjavíkurkjördæmi suður 33 15 18 45,5 54,5 Reykjavíkurkjördæmi norður 30 17 13 56,7 43,3 Stjórnmálasamtök Political organis. 186 101 85 54,3 45,7 Björt framtíð 18 7 11 38,9 61,1 Framsóknarflokkur 18 11 7 61,1 38,9 Viðreisn 18 9 9 50,0 50,0 Sjálfstæðisflokkur 18 12 6 66,7 33,3 Íslenska þjóðfylkingin 6 4 2 66,7 33,3 Flokkur fólksins 18 9 9 50,0 50,0 Húmanistaflokkurinn 3 2 1 66,7 33,3 Píratar 18 11 7 61,1 38,9 Alþýðufylkingin 15 10 5 66,7 33,3 Samfylkingin 18 7 11 38,9 61,1 Dögun 18 11 7 61,1 38,9 Vinstrihreyfingin grænt framboð 18 8 10 44,4 55,6 Note: See English terms of political organisations in table 1on page 2.
17 Mynd 7. Frambjóðendur eftir kyni í alþingiskosningunum 2016 Figure 7. Candidates by sex in general elections 2016 Frambjóðendur eftir kyni Candidates by sex Frambjóðendur í 1. 3. sæti Candidates in 1st 3rd place on lists Konur Females 46% Karlar Males 54% Konur Females 46% Karlar Males 54% Frambjóðendur á höfuðborgarsvæði Candidates in the capital region Frambjóðendur á landsbyggð Candidates outside the capital region Konur Females 47% Karlar Males 53% Konur Females 44% Karlar Males 56% Frambjóðendur í 1. 3. sæti á höfuðborgarsvæði Candidates in 1st 3rd place on lists in capital region Frambjóðendur í 1. 3. sæti á landsbyggð Candidates in 1st 3rd place on lists outside the Capital region Konur Females 48% Karlar Males 52% Konur Females 43% Karlar Males 57%
18 Meðalaldur frambjóðenda var 47,2 ár Meðalaldur frambjóðenda á kjördag 29. október 2016 var 47,2 ár, meðalaldur karla 48,0 ár og kvenna nokkru lægri eða 46,2 ár (tafla 12). Af stjórnmálasamtökum var meðalaldur frambjóðenda hæstur hjá Húmanistaflokknum 56,8 ár og lægstur hjá Alþýðufylkingunni 41,4 ár (tafla 23). Meðalaldur frambjóðenda var heldur hærri í Reykjavíkurkjördæmum og Suðvesturkjördæmi en öðrum kjördæmum (tafla 24). Meðalaldur karla var hærri en kvenna hjá 11 samtökum af 12 sem buðu fram. Um sex af hverjum tíu frambjóðendum í heild var á aldrinum 30 59 ára. Yngstu frambjóðendurnir voru 18 ára en sá elsti 92 ára. Mynd 8. Aldursdreifing frambjóðenda eftir kyni 2016 Figure 8. Age of candidates in general elections 2016 25 % 20 15 10 5 0 18 29 ára years 30 39 40 49 50 59 60 69 70 79 80 ára og eldri years and older Karlar Males Konur Females
19 Tafla 12. Frambjóðendur eftir kyni, aldri og kjördæmi 2016 Table 12. Candidates by sex, age and constituency 2016 80 Meðal- 18 29 30 39 40 49 50 59 60 69 70 79 ára aldur Alls ára ára ára ára ára ára and Mean Total years years years years years years older age Alls Total 1.302 213 260 266 262 195 88 18 47,2 Norðvesturkjördæmi 160 29 29 32 34 18 17 1 46,8 Norðausturkjördæmi 200 28 37 48 45 33 6 3 46,9 Suðurkjördæmi 220 49 39 39 40 33 17 3 46,2 Suðvesturkjördæmi 260 38 50 60 53 45 13 1 47,1 Reykjavíkurkjördæmi suður 242 40 62 37 47 36 14 6 47,1 Reykjavíkurkjördæmi norður 220 29 43 50 43 30 21 4 48,8 Karlar Males 707 115 125 132 156 119 51 9 48,0 Norðvesturkjördæmi 93 15 15 15 22 14 12 48,8 Norðausturkjördæmi 108 18 18 24 23 19 4 2 46,8 Suðurkjördæmi 121 27 13 23 24 22 9 3 48,1 Suðvesturkjördæmi 142 18 27 28 36 27 5 1 48,2 Reykjavíkurkjördæmi suður 127 21 27 16 28 21 11 3 48,8 Reykjavíkurkjördæmi norður 116 16 25 26 23 16 10 47,4 Konur Females 595 98 135 134 106 76 37 9 46,2 Norðvesturkjördæmi 67 14 14 17 12 4 5 1 44,0 Norðausturkjördæmi 92 10 19 24 22 14 2 1 47,0 Suðurkjördæmi 99 22 26 16 16 11 8 43,9 Suðvesturkjördæmi 118 20 23 32 17 18 8 45,8 Reykjavíkurkjördæmi suður 115 19 35 21 19 15 3 3 45,3 Reykjavíkurkjördæmi norður 104 13 18 24 20 14 11 4 50,3 Note: See English terms of constituencies in table 5 on page 8. Staða/störf frambjóðenda 40% frambjóðenda flokkast sem sérfræðingar Staða eða störf frambjóðenda eru tilgreind á framboðslistum. Hafa störf 1.106 frambjóðenda verið flokkuð í níu flokka á grundvelli Ístarf95 flokkunarkerfisins en staða 196 skiptist í þá sem eru ekki á vinnumarkaði (87) (t.d. öryrkja, lífeyrisþega, heimavinnandi, fyrrverandi starfsmenn (starf tilgreint), atvinnulausa (3), námsmenn (96) og ótilgreint (10) (tafla 13). Alls 518 frambjóðendur (40%) flokkast sem sérfræðingar og 221 (17%) sem stjórnendur og embættismenn, þar af höfðu rúmlega fimmtungur verið alþingismenn á síðasta kjörtímabili. Þriðja stærsta starfsstéttin er þjónustu- og verslunarfólk en í henni eru 102 frambjóðendur (8%). Ef miðað er við þá 1.106 sem áður getur og sá hópur er borinn saman við hlutfallslega skiptingu starfandi á vinnumarkaði árið 2015 kemur í ljós að hlutfall stjórnenda og embættismanna svo og sérfræðinga er helmingi hærra meðal frambjóðenda en meðal starfandi á vinnumarkaði. Hins vegar er hlutfall frambjóðenda í flestum öðrum starfaflokkum allt að því helmingi lægra í samanburði við sömu starfaflokka á vinnumarkaðnum. Hlutfallslega jafnstór hópur kvenna og karla sem frambjóðenda eru stjórnendur og embættismenn en munur er á hlutfalli kynja í flestum hinna starfaflokkanna.
20 Tafla 13. Frambjóðendur eftir stöðu/starfsstétt 2016 Table 13. Candidates by status/occupation 2016 Fjöldi Number Hlutfallsleg skipting Percent Alls Karlar Konur Alls Karlar Konur Total Males Females Total Males Females Frambjóðendur alls Candidates total 1.302 707 595 100 100 100 Stjórnendur og embættismenn Senior officials and managers 221 122 99 17,0 17,3 16,6 Sérfræðingar Professionals 518 249 269 39,8 35,2 45,2 Sérmenntað starfsfólk Associate professionals 90 45 45 6,9 6,4 7,6 Skrifstofufólk Clerks 13 4 9 1,0 0,6 1,5 Þjónustu- og verslunarfólk Service and shopworkers 102 56 46 7,8 7,9 7,7 Bændur og fiskimenn Agricultural and fishery workers 53 46 7 4,1 6,5 1,2 Iðnaðarmenn Craft and related trades workers 57 53 4 4,4 7,5 0,7 Véla- og vélgæslufólk Plant and machine operators 23 19 4 1,8 2,7 0,7 Ósérhæft starfsfólk Elementary occupations 29 21 8 2,2 3,0 1,3 Ekki á vinnumarkaði Not in labour market 87 34 53 6,7 4,8 8,9 Atvinnulausir Unemployed 3 2 1 0,2 0,3 0,2 Námsmenn Students 96 50 46 7,4 7,1 7,7 Ótilgreint Unspecified 10 6 4 0,8 0,8 0,7 Skýringar Notes: Staða/störf sem tilgreind eru við frambjóðendur á framboðslistum flokkuð eftir Ístarf95 flokkunarkerfinu eftir því sem við á. Ekki á vinnumarkaði: m.a. öryrkjar, lífeyrisþegar, heimavinnandi, og þeir sem titla sig sem fyrrverandi og starf tilgreint. Status/occupations of candidates on lists grouped according to Ístarf95 Classification System. Not in labour market refers to e.g. pensionists, homeworkers and former employed in various occupations. Niðurstöður landskjörstjórnar Mismunur greiddra atkvæða og talinna atkvæða Ágreiningsatkvæði Úrslit kosninganna 29. október 2016 Í alþingiskosningunum 2016 voru greidd atkvæði alls 195.200 samkvæmt skýrslu landskjörstjórnar um úrslit kosninganna. Gild atkvæði voru þar talin 189.626, auðir seðlar 4.874 og aðrir ógildir seðlar 700. Samkvæmt skýrslum yfirkjörstjórna til Hagstofu um kosningaþátttöku var fjöldi greiddra atkvæða á kjörfundi og utan kjörfundar alls 195.203 eða þremur atkvæðum fleiri en talin atkvæði samkvæmt úrslitum kosninganna. Munar tveimur atkvæðum á greiddum atkvæðum samkvæmt skýrslum um kosningaþátttöku og skýrslum um úrslit kosninganna í Reykjavíkurkjördæmi suður og einu atkvæði í Reykjavíkurkjördæmi norður. Fram komu alls 37 utankjörfundaratkvæði sem ágreiningur var um, í Reykjavíkurkjördæmi suður og 16 í Reykjavíkurkjördæmi norður. Voru þessi atkvæði hvorki talin sem greidd atkvæði (kosningaþátttaka) né talin atkvæði við úrslit kosninganna af hálfu yfirkjörstjórna en þess getið að merkt hafi verið við viðkomandi kjósendur í kjördeildarbækur. Svipuð staða kom upp við forsetakjör 2016 en þá voru ágreiningsatkvæðin talin með í uppgjöri um kosningaþátttöku.
21 Hagstofa leitaði eftir upplýsingum frá öðrum yfirkjörstjórnum um hvernig háttað væri meðferð ágreiningsatkvæða af þessu tagi við skýrslugerðina. Ekki fékkst afgerandi svar í öllum tilvikum en svör yfirleitt á þann veg að ef atkvæði væru metin ógild á grundvelli 91. gr. laga nr. 24/2000 væru slík atkvæði ekki tekin til greina hvorki sem greidd atkvæði né talin atkvæði. Til að samræmis sé gætt milli kjördæma voru ofangreind utankjörfundaratkvæði í Reykjavíkurkjördæmi suður og norður ekki talin með í uppgjöri Hagstofu. Ágreiningsatkvæði til úrskurðar hjá Alþingi Endanleg úrslit Sjö stjórnmálasamtök með kjörna þingmenn Tölur landskjörstjórnar um gild og ógild atkvæði og fleiri atriði breyttust lítillega í kjölfar álits kjörbréfanefndar Alþingis 6. desember 2016 og samþykktar Alþingis sama dag en breyttu þó engu um úthlutun þingsæta 1. Nefndin fékk 54 ágreiningsatkvæði til meðferðar frá innanríkisráðuneyti í samræmi við 1. málsgr. 104. gr. laga nr. 24/2000 um kosningar til Alþingis. Þrjú atkvæði komu frá yfirkjörstjórn Suðurkjördæmis, 19 frá yfirkjörstjórn Reykjavíkurkjördæmis norður og 32 frá yfirkjörstjórn Reykjavíkurkjördæmis suður. Við úrskurðinn fjölgaði gildum atkvæðum alls um 22 og ógildum atkvæðum fækkaði um sömu tölu miðað við útgefnar niðurstöður. Dreifðust þessi 22 gildu atkvæði á fimm stjórnmálasamtök. Framsóknarflokkur fékk eitt atkvæði, Sjálfstæðisflokkur tvö, Píratar 17 atkvæði, Samfylkingin eitt, og Vinstrihreyfingin grænt framboð eitt atkvæði. Að teknu tilliti til úrskurðar kjörbréfanefndar var heildarfjöldi gildra atkvæða 189.648 og ógildra atkvæða 5.552, 4.874 auð og 678 önnur ógild. Niðurstöðurnar sem gerð er nánari grein fyrir hér á eftir eru að teknu tilliti til úrskurðar um ágreiningsatkvæðin með einni undantekningu. Endurútreikningur um úthlutun þingsæta þ.e. um atkvæðamagn að baki hverjum þingmanni og varaþingmanni er ekki að vænta fyrr en á næsta ári, af hálfu Alþingis, því eru tölur þar að lútandi í töflu 27 bráðabirgðatölur. Verða þær lagfærðar þegar endanlegar tölur liggja fyrir bæði í veftöflu og vefútgáfu Hagtíðinda. Sjö af þeim 12 stjórnmálasamtökum sem buðu fram fengu þingmenn kjörna. Sjálfstæðisflokkurinn hlaut flest atkvæði á landinu öllu, 54.992, en það jafngildir 29,0% af öllum gildum atkvæðum og fékk hann 21 þingmann kjörinn. Vinstrihreyfingin grænt framboð fékk 30.167 atkvæði, 15,9% og tíu þingmenn. Píratar fengu 27.466 atkvæði, 14,5% og einnig tíu þingmenn. Framsóknarflokkurinn fékk 21.792 atkvæði, 11,5% og átta þingmenn. Viðreisn, nýtt stjórnmálaafl fékk 19.870 atkvæði, 10,5% og sjö þingmenn. Björt framtíð fékk 13.578 atkvæði, 7,2% og fjóra þingmenn og Samfylkingin fékk 10.894 atkvæði, 5,7% og þrjá þingmenn kjörna. Önnur stjórnmálasamtök, fimm talsins, fengu hvert um sig minna en 5% gildra atkvæða og því engan mann kjörinn en samtals fengu þau 10.889 atkvæði (5,7%) (töflur 1 og 14). 1 https://www.althingi.is/pdf/alit_kjorbrefanefndar_2016.pdf
22 Tafla 14. Niðurstöður alþingiskosninga eftir kjördæmi 2016 Table 14. Results of general elections by constituency 2016 Reykja- Reykja- Norð- Norð- Suð- víkur- víkur- Alls vestur- austur- Suður- vestur- kjörd. kjörd. Total kjörd. kjörd. kjörd. kjörd. suður norður Greidd atkvæði Votes cast 195.200 17.444 23.613 27.828 54.667 35.785 35.863 Auðir og ógildir seðlar Blank and void ballots 5.552 684 910 812 1.366 905 875 Gild atkvæði alls Valid votes, total 189.648 16.760 22.703 27.016 53.301 34.880 34.988 Björt framtíð 13.578 590 774 1.565 5.458 2.518 2.673 Framsóknarflokkur 21.792 3.482 4.542 5.154 4.062 2.564 1.988 Viðreisn 19.870 1.044 1.482 1.983 6.857 4.440 4.064 Sjálfstæðisflokkur 54.992 4.951 6.014 8.509 18.049 8.930 8.539 Íslenska þjóðfylkingin 303 90. 213... Flokkur fólksins 6.707 412 645 973 1.742 1.614 1.321 Húmanistaflokkurinn 33.... 33. Píratar 27.466 1.823 2.265 3.458 7.227 6.030 6.663 Alþýðufylkingin 571. 211 74 103 79 104 Samfylkingin 10.894 1.054 1.816 1.725 2.532 1.945 1.822 Dögun 3.275 282 415 611 893 578 496 Vinstrihreyfingin grænt framboð 30.167 3.032 4.539 2.751 6.378 6.149 7.318 Hlutfallsleg skipting Percent breakdown Gild atkvæði Valid votes 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Björt framtíð 7,2 3,5 3,4 5,8 10,2 7,2 7,6 Framsóknarflokkur 11,5 20,8 20,0 19,1 7,6 7,4 5,7 Viðreisn 10,5 6,2 6,5 7,3 12,9 12,7 11,6 Sjálfstæðisflokkur 29,0 29,5 26,5 31,5 33,9 25,6 24,4 Íslenska þjóðfylkingin 0,2 0,5. 0,8... Flokkur fólksins 3,5 2,5 2,8 3,6 3,3 4,6 3,8 Húmanistaflokkurinn 0,0.... 0,1. Píratar 14,5 10,9 10,0 12,8 13,6 17,3 19,0 Alþýðufylkingin 0,3. 0,9 0,3 0,2 0,2 0,3 Samfylkingin 5,7 6,3 8,0 6,4 4,8 5,6 5,2 Dögun 1,7 1,7 1,8 2,3 1,7 1,7 1,4 Vinstrihreyfingin grænt framboð 15,9 18,1 20,0 10,2 12,0 17,6 20,9 Skýringar Notes: Niðurstöður eru að teknu tilliti til álits kjörbréfanefndar og samþykkis Alþingis um ágreiningsatkvæði frá 6. desember 2016. Results including the ruling of Althingi of disputed votes from 6 December 2016. See English terms of political organisations in table 1 on page 2. Fylgisbreytingar Nokkur breyting varð á fylgi stjórnmálasamtaka í alþingiskosningunum 2016 miðað við kosningarnar 2013. Þrenn samtök bættu fylgi sitt, þ.e. Sjálfstæðisflokkurinn, Vinstrihreyfingin grænt framboð og Píratar, en önnur þrenn töpuðu fylgi, þ.e. Framsóknarflokkurinn, Björt framtíð og Samfylkingin. Ein ný samtök fengu þingmenn kjörna, Viðreisn, en önnur fimm stjórnmálasamtök sem buðu fram 2016 fengu ekki mann kjörinn á þing.
23 Mynd 9. Fylgi stjórnmálasamtaka í alþingiskosningum 2009, 2013 og 2016 Figure 9. Results of general elections by political organisation 2009, 2013 and 2016 35 % 30 25 20 15 10 5 0 (B) (D) (S) (V) (O) (A) (Þ/P) (C) Aðrir 2009 2013 2016 Other Skýring Note: (B) = Framsóknarflokkur; (D) = Sjálfstæðisflokkur; (S) = Samfylkingin; (V) = Vinstrihreyfingin grænt framboð; (O) = Borgarahreyfingin; (A) = Björt framtíð; (Þ/P) = Píratar; (C) = Viðreisn. See English terms in table 1 on page 2. Fylgi á höfuðborgarsvæði og landsbyggð Ef fylgi flokka á höfuðborgarsvæði og landsbyggð við kosningarnar 2016 er skoðað kemur í ljós að Framsóknarflokkurinn var með rúmlega helmingi meira fylgi hlutfallslega á landsbyggðinni en höfuðborgarsvæðinu. Fylgi Bjartrar framtíðar, Viðreisnar og Pírata var hins vegar meira á höfuðborgarsvæði en landsbyggð en hjá Sjálfstæðisflokki og Vinstrihreyfingunni grænu framboði var fylgið svipað á báðum svæðum (tafla 15). Mynd 10. Fylgi stjórnmálasamtaka á höfuðborgarsvæði og landsbyggð í alþingiskosningum 2016 Figure 10. Percent of votes by political organisation in and outside the Capital region in general elections 2016 35,0 % 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 (A) (B) (C) (D) (P) (S) (V) Aðrir Höfuðborgarsvæði Capital region Landsbyggð Outside capital region
24 Tafla 15. Atkvæði stjórnmálasamtaka á höfuðborgarsvæði og landsbyggð í alþingiskosningum 2016 Table 15. Votes to political organisations in and outside Capital region in general elections 2016 Atkvæði alls Atkvæði alls, % Votes total Votes total, % Höfuðborgar- Landsbyggð Höfuðborgar- Landsbyggð svæði Outside svæði Outside Capital capital Capital capital region region region region Gild atkvæði alls Total number of valid votes 123.169 66.479 100 100 Björt framtíð 10.649 2.929 8,6 4,4 Framsóknarflokkur 8.614 13.178 7,0 19,8 Viðreisn 15.361 4.509 12,5 6,8 Sjálfstæðisflokkur 35.518 19.474 28,8 29,3 Íslenska þjóðfylkingin. 303. 0,5 Flokkur fólksins 4.677 2.030 3,8 3,1 Húmanistaflokkurinn 33. 0,0. Píratar 19.920 7.546 16,2 11,4 Alþýðufylkingin 286 285 0,2 0,4 Samfylkingin 6.299 4.595 5,1 6,9 Dögun 1.967 1.308 1,6 2,0 Vinstrihreyfingin grænt framboð 19.845 10.322 16,1 15,5 Note: See English terms of political organisations in table 1 on page 2. Auð atkvæði 2,5% og önnur ógild atkvæði 0,3% Greidd atkvæði í alþingiskosningum skiptast í gild atkvæði, auða seðla og ógilda. Kosningaþátttaka reiknast út frá greiddum atkvæðum í heild en fylgi stjórnmálasamtaka út frá gildum atkvæðum. Ævinlega verður nokkur fjöldi greiddra atkvæða ógildur í kosningum ýmist sökum þess að kjósandi skilar auðum seðli eða ómerkir hann viljandi eða af vangá. Í kosningunum 2016 skiluðu 4.874 kjósendur auðum seðlum, en það samsvarar 2,5% greiddra atkvæða, en 678 atkvæðaseðlar töldust ógildir, sem jafngildir 0,3% greiddra atkvæða. Samanlögð tala auðra og ógildra atkvæða var því 5.552 eða 2,8% greiddra atkvæða. Er þetta hærra hlutfall en í alþingiskosningunum 2013 en þá var þetta hlutfall 2,5% en það var 1,8% að meðaltali í alþingiskosningunum 1971 2009. Árið 2016 var hlutfall auðra seðla 2,0 3,7% eftir kjördæmum og hlutfall ógildra atkvæða á bilinu 0,2% til 0,5% (tafla 16).
25 Tafla 16. Auðir seðlar og ógildir í alþingiskosningum 2016 Table 16. Blank and void ballots in general elections 2016 Auðir seðlar og ógildir Blank and void ballots Auðir Ógildir Gild Greidd seðlar seðlar atkvæði atkvæði Alls Blank Void Valid Votes Total ballots ballots votes cast Atkvæði alls Votes total 5.552 4.874 678 189.648 195.200 Norðvesturkjördæmi 684 642 42 16.760 17.444 Norðausturkjördæmi 910 839 71 22.703 23.613 Suðurkjördæmi 812 741 71 27.016 27.828 Suðvesturkjördæmi 1.366 1.197 169 53.301 54.667 Reykjavíkurkjördæmi suður 905 755 150 34.880 35.785 Reykjavíkurkjördæmi norður 875 700 175 34.988 35.863 Höfuðborgarsvæði Capital region 3.146 2.652 494 123.169 126.315 Landsbyggð Outside capital region 2.406 2.222 184 66.479 68.885 Hlutföll af greiddum atkvæðum Percent of votes cast 2,8 2,5 0,3 97,2 100,0 Norðvesturkjördæmi 3,9 3,7 0,2 96,1 100,0 Norðausturkjördæmi 3,9 3,6 0,3 96,1 100,0 Suðurkjördæmi 2,9 2,7 0,3 97,1 100,0 Suðvesturkjördæmi 2,5 2,2 0,3 97,5 100,0 Reykjavíkurkjördæmi suður 2,5 2,1 0,4 97,5 100,0 Reykjavíkurkjördæmi norður 2,4 2,0 0,5 97,6 100,0 Höfuðborgarsvæði Capital region 2,5 2,1 0,4 97,5 100,0 Landsbyggð Outside capital region 3,5 3,2 0,3 96,5 100,0 Note: See English terms of constituencies in table 5 on page 8. Kjörnir þingmenn Úthlutun þingsæta samkvæmt lögum nr. 24/2000 Þingmönnum fjölgaði úr 60 í 63 í alþingiskosningunum 1987 á grundvelli breytingar á stjórnarskránni árið 1984. Hefur sá fjöldi þingmanna haldist síðan enda þótt kosningalög hafi verið endurskoðuð á tímabilinu. Ný kosningalög nr. 24/2000 kveða hins vegar á um breytta skipan við úthlutun þingsæta, en fyrst var kosið eftir þeim lögum í alþingiskosningunum 2003. Í töflu 17 er sýnd úthlutun þingsæta eftir kjördæmum en fyrir þá sem vilja kynna sér núgildandi úthlutunarreglur nánar vísast til 106. 110. gr. í áðurnefndum lögum. Í þessu riti eru þó einnig birtir í töflu lokaútreikningar landskjörstjórnar fyrir úthlutun þingsæta (endurreiknaðar tölur á grundvelli úrskurðar kjörbréfanefndar verða birtar síðar) ásamt lista yfir 63 kjörna þingmenn og jafnmarga varaþingmenn, fæðingardag þeirra og listabókstaf (tafla 27).
26 Tafla 17. Úthlutun þingsæta 2016 Table 17. Allocation of parliamentary seats 2016 Heildarfjöldi sæta Kjördæmissæti Jöfnunarsæti skv. 1. mgr. 8. gr. 1 skv. 2. mgr. 8. gr. 1 skv. 2. mgr. 8. gr. 1 Seats Seats allocated Adjustment total 1 by constituency 1 seats 1 Alls Total 63 54 9 Norðvesturkjördæmi 8 7 1 Norðausturkjördæmi 10 9 1 Suðurkjördæmi 10 9 1 Suðvesturkjördæmi 13 11 2 Reykjavíkurkjördæmi suður 11 9 2 Reykjavíkurkjördæmi norður 11 9 2 Note: See English terms of constituencies in table 5 on page 8. 1 Tala þingsæta skv. 8. gr. laga nr. 24/2000 um kosningar til Alþingis með síðari breytingum og sbr. auglýsingu landskjörstjórnar nr. 439/2013. Allocation of parliamentary seats according to Act No.24/2000 Concerning Parliamentary Elections to the Althingi and Advertisement No. 439/2013 of the National Electoral Commission. Aldrei fleiri konur verið kjörnar á þing Af 63 þingmönnum sem kjörnir voru í alþingiskosningunum 2016 voru 32 nýir þingmenn, það er þeir sátu ekki sem aðalmenn á síðasta þingi. 1 Kjörnir voru 33 karlar (52,4%) og 30 konur (47,6%) og fjölgaði um fimm konur meðal þingmanna frá kosningunum 2013. Hafa aldrei fleiri konur verið kjörnar á þing. Fjöldi þeirra jafngildir 91 konu á hverja 100 kjörna karla, en hlutfallið var 66 árið 2013. Undir lok síðasta kjörtímabils var hlutfall kvenna af þingmönnum þó komið í 46% með þeim fjórum konum sem tekið höfðu sæti þingmanna sem látið höfðu af þingstörfum 2. Skipting varaþingmanna eftir kyni var á annan veg því að í þeim hópi voru konur í meirihluta, eða 36 (57,1%) og karlar 27 (42,9%). Sé fjöldi þingmanna og varaþingmanna tekinn saman var fjöldi karla 60 og kvenna 66. Eins og áður er getið voru fleiri karlar en konur í framboði í kosningunum 2016, en hlutfall karla var 54,3% og kvenna 45,7% (tafla 10). 1 www.althingi.is/thingmenn/tilkynningar-um-thingmenn/kynning-fyrir-nyja-thingmenn 2 www.althingi.is/thingmenn/althingismannatal/konur-a-althingi/kjornar-konur/