Тренер: Тошкент Молия институти профессори Аюпов Равшан Хамдамович ayupovrx@tfi.uz
"Инсон зарурият билан чамбарчас боғлиқ эканлигини билмас экан, эркин бўла олмайди, чунки инсон фақат зарурият исканжасидан қутилиш учун уриниб, эркинликка эришиши мумкин, бироқ бу уринишлар ҳеч қачон тўлиқ муваффақиятли бўла олмайди".
Адабиётлар: 1. Фарберман Б.Л. Передовые педагогические технологии. Т.: ФАН, 2000. 2. Авлиёқулов Н. Замонавий ўқитиш технологиялари.тошкент, 2001. 3. Adams, William J. and B. J. Jansen. (1997). Information Technology and the Classroom of the Future. Presented at the Society for Information Technology in Education Conference. Orlando, FL. Retrieved 19 February 2005 from: http://jimjansen.tripod.com/academic/pubs/site97/site97.pdf. 4. Woods, H. Arthur and Charles Chiu. (2003). Wireless Response Technology in College Classrooms. Retrieved 2 March 2005 from Michigan Virtual University s web site, Tools: The Technology Source: http://ts.mivu.org/default.asp?show=article&id=1045 5. Р. Х. Аюпов, Г.Р. Болтабоева. «Инновацион таълим усуллари ва воситалари». Т.: ТМИ, 2014 йил, 160 бет. 6. Ш. Шаякубов, Р. Аюпов. Интерфаол таълим усуллари. Т.: «Тафаккур Бустони» нашриёти, 2012 йил, 150 бет. 7. Ш. Шаякубов, Р. Аюпов. Электрон педагогика ва мультимедиа воситалари. Т.: ТМИ нашриёти, 2016 йил, 230 бет.
Медиатаълим" ("медиообразование ", "media education") шахснинг оммавий коммуникация воситалари (медиа) ёрдамида янада такомиллашуви ва максадли ривожланиши булиб, унинг асосий максади инсонга медиамулокот куникмаларини сингдириш, ижодий, коммуникатив кобилиятларини ривожлантириш, танкидий мушохадага ургатиш, медиаматнни тахлил килиш ва бахолай олиш куникмаларини хосил килиш хамда информационн технология воситалари ёрдамида уз-узини ифодалашнинг турли хил усулларини узлаштириш ва намоён килишдир.
*- медиа воситаларидан интеграллашган ва укув режаси асосида предметлараро кесимда фойдаланиш; *- медиамавзуларни конкрет укув предмети доирасида доирасида куриб чикиш; *- аналитик ва амалий ишлар оркали медиани танкидий равишда тушунишни ривожлантириш; *- уз медиаресурсларини яратишда турли хил куринишлардан, имкониятлардан ва технологиялардан фойдаланиш; *- укитувчининг ва талабаларнинг информацион ресурслар ва медиа билан ишлашдаги тажрибасини хамда унинг шахсий хаётдаги муаммоларни кандай хал эта олишини; *- медиавоситалар ёрдамида илмий изланиш фаолиятини ташкил килишни; *- аудиовизуал саводхонликни ва ундан фойдалана олишни урганишни.
*Шахснинг медиа ёрдамида танкидий фикрлаш кобилиятини ривожлантириш *Медиаматнларни кабул кила олиш, бахолаш, тушуниш ва тахлил кила олиш кобилиятини ривожлантириш; *Инсонларни демократик ва очик жамиятда яшашга ургатиш; *Медиаматнларда намоён буладиган ижтимоий, маданий, сиёсий ва иктисодий маъноларни тушуниш кобилиятини ривожлантириш; *Медиаматн ва медиа маълумотлардаги турли куринишлардаги информацияни тушуна олишга урганиш; *Шахснинг коммуникатив кобилиятларини ривожлантириш; *Медиаматнларни ва уларнинг эстетик сифатларини тушуниш, бахолаш олиш хамда улар билан ишлай олиш куникмаларини ривожлантириш.
"медиа" тушунчаси лотинча "media" (восита) тушунчасидан келиб чиккан ва у хозирги замонда оммавий ахборот воситалари (печат, фото, радио, телевидение, кино, мультимедиали компьютер тизимлари, интернет) атамасининг синоними сифатида ишлатилади.
Медиамаданият информацион, коммуникацион, моддий воситалар ва интеллектуал курсатгичларнинг жамламаси булиб, шахснинг ижтимоий ривожланиш даражасига таъсир килади.
* Информацион маданият таълим ва амалий сохалардаги масалаларни еча олишга имкон берадиган билимлар ва куникмалар мажмуи булиб, у уз таркибига маълумот кидириш, уни таснифлаш, мухимини ажратиб олиш, информацияни турли куринишларда ифода кила олиш коммуникаци воситаларидан фойдалана олишни камраб олади. Информацион маданиятни талабаларга етказувчи субъект укитувчи хисобланиб, унинг узи информация ишлаб чикаради ва бу кандай амалга оширилишини талабаларга курсатади.
Информацион маданият кандай имкониятлар беради? *Жамиятнинг информацион ресурсларини ва информацион коммуникация воситаларини самарали ишлатишига имкон беради хамда бу максадлар учун информатизация ва информацион технологиялар буйича эришилган энг илгор янгиликлардан фойдаланишга имкон яратади.
*Узгариб турадиган хаётий холатларда тезкорлик билан мослашиш ва янгиликларни мустакил узлаштира олиш; *Маълумотлар ва билимлар мажмуаси билан малакали равишда ишлай олиш; *Мустакил равишда танкидий фикрлаш ва олинган билимларни кандай килиб реал хаётда куллай олишни аник билиш; *Ижодий фикрлаш ва ва янги инновацион гояларни генерация кила олиш; *Турли хил ижтимоий гурухларда мулокотга кира олиш, узгалар билан турли усулларда коммуникация кила олиш ва бир вактда бир неча йуналишларда ишлай олиш; *Узининг интеллектини, маънавий-маданий даражасини ва дунёкарашини ривожлантириш учун мустакил ишлай олиш.
Информацион жамият индустриал жамиятдан кейинги ривожланиш концепцияси ва цивилизациянинг янги ривожланиш боскичи булиб, унда ишлаб чикаришнинг асосий махсулоти сифатида информация ва билимлар тушунилади.
Медиасаводхонлик (инглизча мedia literacy) деганда инсонда танкидий фикрлаш куникмаларини хосил кила олиш максадида медиавоситалар ёрдамида турли хил медиаматнларни хосил килиш, тушуна ва ишлата олиш, бахолай олиш, танкидий тахлил кила олиш, ярата олиш ва уларни узата олиш куникмалари даражаси тушунилади.
Медиаматн информацион ёки бадиий куринишдаги маълумотлар туплами булиб, медиасаводхонлик даражасини ошириш учун яратилади. Масалан, макола, тасвир, инфограмма, аудио, видеоролик, фильм, радио ёки телекурсатув ва бошкалар.
Медиакомпонент деганда куйидаги элементлар мажмуини тушуниш мумкин : * Информациянинг замонавий турларини акс эттирувчи медиаматн куринишидаги информацион ресурс; * Медиамаълумотларни тез ва самарадор кидириб топиш имконини яратадиган медиаматн ахтариш алгоритми; * Медиаматнни бахолаш ва унга нисбатан танкидий бахо бериш имконини берадиган медиаматнни тахлил килиш услубияти; * Шахсий медиамахсулотлар ярата олиш техника ва технологияси.
Презентация ёки такдимот информацияни бирор бир шахсга ёки оммага самарали равишда етказиб бериш, унинг мохиятини тушунарли тарзда намоён этиш, керакли маълумотни ажратиб олиш ва унинг маъносини курсатиб бериш усули
*Ушбу доска компьютерга уланган сенсор экран булиб, ундаги маълумотлар проектор оркали узатилиши ёки укилиши мумкин. Интерактивная доска таълим муассасаларининг укитувчи ва талабаларига укув жараёнини ташкил этишнинг анъанавий ва замонавий усулларини уникал тарзда бирлаштирган холда амалга оширишга имкон беради. Унинг ёрдамида исталган дастурий таъминот билан ишлаш мумкин ва шу вактнинг узида талабалар билан ишлашнинг индивидуал, коллектив, кооператив ва оммавий турларини самарали равишда амалга ошириш мумкин. Бунда аудитория учун материалларни намойиш этишнинг асосий усули сифатида такдимот (презентация) ва интерактив мулокот усули хизмат килади.
*Бу дидактик, дастурий ва техник комплекс булиб, асосан интернет тармоги воситасида талаба ва укитувчи каерда булганлигига боглик булмаган холда таълим жараёнини ташкил этиш учун мулжалланилган. Тармок ресурслари ёрдамида таълим жараёнини ташкил этиш талабалар ва укитувчининг максадга йуналтирилган ва алохида ташкил этилган мулокот жараёни булиб, унда укитишнинг дастурий-техник воситалари ва турли-туман тармок ресурсларидан кенг фойдаланилади.
*Укитувчилар ва талабаларнинг шахсий компьютерлари мониторида укув-методик маълумотларнинг акс этиши тескари алокани ва назоратни амалга оширишга имкон беради; *Таълим жараёни иштирокчилари орасида реал (on-line) режимда ва кечикилган (off-line) режимда укув, методик, илмий ва амалий ва бошка турдаги маълумотларнинг тезкорлик билан алмашинувига имкон беради; *Узатилган ва кабул килинган маълумотларни кайта ишлаш имконини яратади (саклаш, чоп этиш, таснифлаш, тахрирлаш, курсатиш ва бошкалар); *Информациянинг турли хилдаги манбаъларига кириш имконини яратади (порталлар, электрон кутубхоналар, интеренет ресурлари ва бошкалар); *Чатлар, ижтимоий сайтлар, теле- ва видеоконференциялар воситасида укитувчи ва талабаларнинг коллектив куринишдаги мулокотини ташкил этиш имкониятини яратади.
*Товуш ва видео маълумотлар воситасида утказиладиган таълим муассасасидаги, олий таълим муасасалари орасидаги коллектив йигилишлар булиб, улар купинча махсус воситалар (проектор, экран, аудиокурилмалар, видеокурилмалар, синхрон таржима воситалари ва бошкалар) билан жихозланган конференц залларга утказилади.
*Компьютерлар воситасида интернет оркали мулокот килишга имкон берувчи текин дастурий таъминот булиб, унинг ёрдамида стационар ва мобил телефонларга кунгироклар килиш хам мумкин.
*(англ. blog, ёки web log ходисаларнинг интернет-журнали, интернет-кундалик, онлайн-кундалик) узига хос веб-сайт булиб, унинг асосий мохияти доимий равишда тулдирилиб туриладиган ёзувлар (маълумотлар)дир. Бу маълумотлар матн, тасвир ёки мультимедиа куринишида булиши мумкин. Блоглар учун давомийлиги унчалик узун булмаган ёзувлар хосдир. Блогларни юритувчи инсонларни блоггерлар деб номланади. Тармокнинг барча блоглари йигиндиси блогосфера деб номланган. *Муаллифлар буйича блоглар шахсий, гурухли (корпоратив, клубли) ёки жамоавий (очик) булиши мумкин. *Маъноси буйича тематик ёки умумий булади. *Жойлашиши буйича тармокли, автоном ва мустакил хостингли турларга булиш мумкин.
*Дастурий таълимнинг мохияти берилаётган укув материалларининг юкори даражада аник таркибий кисмларга булинганлиги ва уни узлаштиришни кадам ба кадам бахоланишидир. Бунда маълумот кичик булакларда монитор экранида ёки когозда келтирилади. Шундан сунг укувчи хар бир булак учун мос булган алохида топширикни бажаради ва унинг узлаштириш даражаси аникланади. Агарда у шу булакни узлаштира олсагина, унга кейинги булак берилади ва хоказо. *Дастурий таълим таълим олувчига унинг учун айнан мос булган тарзда ва кетма-кетликда билим олишга имкон беради.
*(инглизча simulation «моделлаштириш») бирор бир жараённи механик ёки компьютер дастурий-техник воситалари ёрдамида имитация килишдир. Купчилик холларда «симулятор» сузи компьютер дастурларига нисбатан ишлатилади.
*Компьютерда (ёки бир канча узаро уланган компьютерларда) моделлаштириш унда ишлаётган махсус дастур оркали амалга оширилади ва бирор бир тизимнинг абстракт моделини (математик, информацион, статистик ва бошкалар) амалга оширади. Хозирги замонда компьютер моделлари математик моделлаштиришнинг оддий бир ускунаси сифатида ишлатилади ва бу физикада, астрофизикада, механикада, химияда, биологияда, иктисодиётда, социологияда ва бошка фанларда кенг микёсда ишлатилади. Компьютердаги информацион моделлар моделлаштирилаётган объект хакида янги маълумотлар олиш учун ёки тизимнинг турли шароитларда узини кандай тутишини урганиш учун ишлатилади. Айникса хавфли шароитларни кузда тутадиган, жуда киммат ва мураккаб холатларда ушбу моделни ишлатиш катта самара беради.
*Масаланинг куйилиши, яъни, моделлаштириш объектининг аникланилиши; *Жараённинг концептуал моделини ишлаб чикиш, тизимнинг асосий элементларини аниклаш ва элементар жараёнларни аниклаштириш; *формализация, яъни, математик моделга утиш, алгоритм яратиш ва унинг асосида дастур ёзиш; *Компьютерли тажрибаларни редалаштириш ва уларни утказиш; *Натижаларни тахлил килиш ва маъносини билиш; *Купинча аналитик (алгебраик ёки дифференциал ва бошкача тенгламалар куринишидаги моделлар) ва имитацион (урганилаётган тизимни моделлаштира оладиган элементар операциялар куринишидаги) моделлаштириш усуллари ишлатилиши мумкин.
"Мунозара мобайнида обрўли шахсларнинг айтганларига мурожаат қиладиган инсон идрокидан эмас, хотирасидан фойдаланади".