ANALIZA E NEVOJAVE PËR TRAJNIME TË NVM-ve

Republika e Kosovës Republika Kosova-Republic of Kosovo Qeveria Vlada-Government - Ministarstvo Trgovine i Industrije- Ministry of Trade and Industry Agjencia për Investime dhe Përkrahjen e Ndërmarrjeve në Kosovë (KIESA) Agencija za Investicije i Podršku Preduzeča na Kosovu (KIESA) Kosovo Investment and Enterprise Support Agency (KIESA) ANALIZA E NEVOJAVE PËR TRAJNIME TË NVM-ve

IMPLEMENTUES I PROJEKTIT: D&D Business Support Center Sheshi. "Edit Durham", H1, Nr.11, 10000 Prishtinë, Republika e Kosovës Tel: +377(0)44-693-564, E-mail: info@dd-bsc.com www.dd-bsc.com FINANCUAR NGA: Agjencia për Investime dhe Përkrahjen e Ndërmarrjeve në Kosovë Agencija za Investicije i Podršku Preduzeča na Kosovu Kosovo Investment and Enterprise Support Agency AUTORËT: Safet Fazliu Afrim Kamishi Valjeta Tuzi Flakë Hajdini PRISHTINË, TETOR 2017 Faqe 2

PËRMBAJTJA LISTA E FIGURAVE 6 LISTA E SHKURTESAVE 7 1. PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE 8 2. METODOLOGJIA E HULUMTIMIT 12 3. ANALIZA E TË DHËNAVE TË GJENERUARA NGA ANKETA 14 3.1. PJESA I - Informatat e përgjithshme mbi NVM-të 14 3.1.1. Periudha e themelimit të ndërmarrjeve 14 3.1.2. Struktura e të punësuarve sipas moshës dhe gjinisë në NVM-të e anketuara 15 3.1.3. Struktura e të punësuarve sipas kualifikimit arsimor në NVM-të e anketuara 16 3.1.4. Certifikimi i ndërmarrjeve të anketuara me standarde kombëtare apo ndërkombëtare 17 3.2. PJESA II Trajnimet e vijuara nga ndërmarrjet 18 3.2.1. Menaxhimi i burimeve njerëzore në ndërmarrjet e anketuara 18 3.2.2. Trajnimi i të punësuarve në të kaluarën 19 3.2.3. Llojet e trajnimeve të vijuara në të kaluarën, nga punëtorët e ndërmarrjeve të anketuara 20 3.2.4. Ndikimi i trajnimeve në performancën e të punësuarve 21 3.2.5. Forma e organizimit të trajnimeve (fizike/online) 22 3.2.6. Ndikimi i trajnimeve online në performancën e të punësuarve në NVM-të e anketuara 23 3.2.7. Mënyra e organizimit të trajnimeve 24 3.2.8. Burimi kryesor i financimit të trajnimeve në të kaluarën 25 3.2.9. Vlerësimi i përfitimeve nga trajnimet në raport me kostot e trajnimeve 26 3.2.10. Arsyet e mos-vijimit së trajnimeve në të kaluarën 27 3.2.11. Pengesat dhe vështirësitë në procesin e punës dhe sfidat e NVM-ve nga mungesa e pjesëmarrjes në trajnime 28 3.3. PJESA III - Nevoja e NMV-ve për trajnime në të ardhmen 29 3.3.1. Nevoja e ndërmarrjeve për trajnime menaxheriale 29 3.3.1.1. Nevoja për trajnime menaxheriale 29 3.3.1.2. Nevoja për trajnimet mbi burimet njerëzore 31 3.3.1.3. Nevoja për trajnime në prokurim publik dhe tenderim 33 3.3.1.4. Nevoja për trajnime në menaxhim financiar 35 3.3.1.5. Nevoja për trajnime mbi vlerësimin e tregut 37 3.3.1.6. Nevoja për trajnimet në fushën e marketingut 38 3.3.2. Nevoja e ndërmarrjeve për trajnime operative/ administrative 39 Faqe 3

3.3.2.1. Nevoja për trajnime operative/ administrative 40 3.3.2.2. Nevoja për trajnime në përgatitjen dhe menaxhimin e projekteve 41 3.3.2.3. Nevoja për trajnime në menaxhim të financave dhe kontabiliteti 43 3.3.2.4. Nevoja për trajnime mbi shërbimin ndaj klientëve 44 3.3.2.5. Nevoja për trajnime mbi teknologjinë e komunikimit, shfrytëzim efecient të energjisë dhe certifikim të produkteve 45 3.3.3. Nevojat e ndërmarrjeve për trajnime teknike dhe/ ose profesionale 47 3.3.4. Gatishmëria e ndërmarrjeve të anketuara për trajnime online 50 4. PËRMBLEDHJE DHE REKOMANDIME 51 5. SHTOJCA 1 PYETËSORI 54 LISTA E TABELAVE TABELA 1 - Krahasimi i kërkesave të NVM-ve për trajnime... 11 TABELA 2 - Periudha e themelimit të ndërmarrjeve... 14 TABELA 3 - Struktura e të punësuarve meshkuj në NVM-të e anketuara... 15 TABELA 4 - Struktura e të punësuarave femra në NVM-të e anketuara... 15 TABELA 5 - Struktura e të punësuarve sipas kualifikimit arsimor... 16 TABELA 6 - Certifikimit i NVM-ve të anketuara me standarde kombëtare/ ndërkombëtare... 17 TABELA 7 - Menaxhimi i burimeve njerëzore në 800 NVM-të e anketuara.... 18 TABELA 8 - Pjesëmarrja e punëtorëve në trajnime në të kaluarën... 19 TABELA 9 - Llojet e trajnimeve të mbajtura deri tani nga punëtorët e NVM-ve... 20 TABELA 10 - Ndikimi i trajnimeve në performancën e të punësuarve... 21 TABELA 11 - Forma e organizimit të trajnimeve... 22 TABELA 12 - Ndikimi i trajnimeve online në performancën e të punësuarve.... 23 TABELA 13 - Organizimi i trajnimeve... 24 TABELA 14 - Burimi kryesor i financimit të trajnimeve... 25 TABELA 15 - Vlerësimi i përfitimeve në raport me kostot për trajnime nga respodentët... 26 TABELA 16 - Arsyet e mos-vijimit së trajnimeve... 27 TABELA 17 - Pengesat/ vështirësitë në procesin e punës dhe sfidat që NVM-të i hasin nga mungesa e trajnimeve... 28 TABELA 18 - Nevoja e mikro-ndërmarrjeve për trajnime menaxheriale... 29 TABELA 19 - Nevoja e ndërmarrjeve të vogla për trajnime menaxheriale... 30 TABELA 20 Nevoja e ndërmarrjeve të mesme për trajnime menaxheriale... 30 TABELA 21 - Nevoja e mikro- ndërmarrjeve për trajnimet mbi burimet njerëzore... 31 TABELA 22 - Nevoja e ndërmarrjeve të vogla për trajnimet mbi burimet njerëzore... 31 TABELA 23 - Nevoja e ndërmarrjeve të mesme për trajnimet mbi burimet njerëzore... 32 TABELA 24 - Nevoja e mikro-ndërmarrjeve për trajnime në prokurim publik dhe tenderim... 33 TABELA 25 - Nevoja e ndërmarrjeve të vogla për trajnime në prokurim publik dhe tenderim... 33 Faqe 4

TABELA 26 - Nevoja e ndërmarrjeve të mesme për trajnime në prokurim publik dhe tenderim... 34 TABELA 27 - Nevoja e mikro-ndërmarrjeve për trajnime në menaxhim financiar... 35 TABELA 28 - Nevoja e ndërmarrjeve të vogla për trajnime në menaxhim financiar... 35 TABELA 29 - Nevoja e ndërmarrjeve të mesme për trajnime në menaxhim financiar... 36 TABELA 30 - Nevoja e mikro-ndërmarrjeve për trajnime mbi vlerësimin e tregut... 37 TABELA 31 - Nevoja e ndërmarrjeve të vogla për trajnime mbi vlerësimin e tregut... 37 TABELA 32 - Nevoja e ndërmarrjeve të mesme për trajnime mbi vlerësimin e tregut... 37 TABELA 33 - Nevoja e mikro-ndërmarrjeve për trajnimet në fushën e marketingut... 38 TABELA 34 - Nevoja e ndërmarrjeve të vogla për trajnimet në fushën e marketingut... 38 TABELA 35 - Nevoja e ndërmarrjeve të mesme për trajnimet në fushën e marketingut... 39 TABELA 36 - Nevoja e mikro-ndërmarrjeve për trajnime operative/ administrative... 40 TABELA 37 - Nevoja e ndërmarrjeve të vogla për trajnime operative/ administrative... 40 TABELA 38 - Nevoja e ndërmarrjeve të mesme për trajnime operative/ administrative... 40 TABELA 39 - Nevoja e mikro-ndërmarrjeve për trajnime në përgatitjen dhe menaxhimin e projekteve... 41 TABELA 40 - Nevoja e ndërmarrjeve të vogla për trajnime në përgatitjen dhe menaxhim e projekteve... 42 TABELA 41 - Nevoja e ndërmarrjeve të mesme për trajnime në përgatitjen dhe menaxhim e projekteve... 42 TABELA 42 - Nevoja e mikro-ndërmarrjeve për trajnime në menaxhim të financave dhe kontabilitetit... 43 TABELA 43 - Nevoja e ndërmarrjeve të vogla për trajnime në menaxhim të financave dhe kontabilitetit... 43 TABELA 44 - Nevoja e ndërmarrjeve të mesme për trajnime në menaxhim të financave dhe kontabilitetit... 44 TABELA 45 - Nevoja e mikro-ndërmarrjeve për trajnime mbi shërbimin ndaj klientëve... 44 TABELA 46 - Nevoja e ndërmarrjeve të vogla për trajnime mbi shërbimin ndaj klientëve... 45 TABELA 47 - Nevoja e ndërmarrjeve të mesme për trajnime mbi shërbimin ndaj klientëve... 45 TABELA 48 Nevoja e mikro-ndërmarrjeve për trajnime mbi teknologjinë e komunikimit, shfrytëzim efecient të energjisë dhe certifikim të produkteve... 46 TABELA 49 - Nevoja e ndërmarrjeve të vogla për trajnime mbi teknologjinë e komunikimit, shfrytëzim efecient të energjisë dhe certifikim të produkteve... 46 TABELA 50 - Nevoja e ndërmarrjeve të mesme për trajnime mbi teknologjinë e komunikimit, shfrytëzim efecient të energjisë dhe certifikim të produkteve... 46 TABELA 51 - Nevoja e mikro-ndërmarrjeve për trajnime teknike dhe/ ose profesionale... 47 TABELA 52 - Nevoja e ndërmarrjeve të vogla për trajnime teknike dhe/ ose profesionale... 48 TABELA 53 - Nevoja e ndërmarrjeve të mesme për trajnime teknike dhe/ ose profesionale... 48 TABELA 54 - Gatishmëria e ndërmarrjeve të anketuara për trajnime online... 50 TABELA 55 - Trajnimet e rekomanduara... 52 Faqe 5

LISTA E FIGURAVE FIGURA 1 - Periudha e themelimit të ndërmarrjeve... 14 FIGURA 2 - Të punësuarit në NVM sipas moshës dhe gjinisë... 16 FIGURA 3 - Struktura e të punësuarve sipas kualifikimit arsimor... 17 FIGURA 4 - Certifikimit i NVM-ve me standarde kombëtare/ ndërkombëtare... 17 FIGURA 5 - Menaxhimi i burimeve njerëzore në NVM... 18 FIGURA 6 - Pjesëmarrja e punëtorëve në trajnime të mëhershme... 19 FIGURA 7 - Llojet e trajnimeve të mbajtura deri tani nga punëtorët e NVM-ve... 20 FIGURA 8 - Ndikimi i trajnimeve në performancën e punëtorëve... 21 FIGURA 9 - Forma e organizimit të trajnimeve... 22 FIGURA 10 - Ndikimi i trajnimeve online në performancën e të punësuarve... 23 FIGURA 11 - Organizimi i trajnimeve... 24 FIGURA 12 - Burimi kryesor i financimit të trajnimeve... 25 FIGURA 13 - Vlerësimi i përfitimeve në raport me kostot për trajnime nga respodentët... 26 FIGURA 14 - Arsyet e mos-vijimit së trajnimeve... 27 FIGURA 15 - Pengesat/ vështirësitë në procesin e punës dhe sfidat që NVM-të i hasin nga mungesa e trajnimeve... 28 FIGURA 16 Nevoja e NVM-ve për trajnime menaxheriale... 31 FIGURA 17 Nevoja e NVM-ve për trajnime në fushën e burimeve njerëzore... 32 FIGURA 18 Nevoja e NVM-ve për trajnime në prokurim publik dhe tenderim... 34 FIGURA 19 Nevoja e NVM-ve për trajnime në menaxhim të financave... 36 FIGURA 20 Nevoja e NVM-ve për trajnime mbi vlerësimin e tregut... 38 FIGURA 21 Nevoja e NVM-ve për trajnime në fushën e marketingut... 39 FIGURA 22 Nevoja e NVM-ve për trajnime operative/administrative... 41 FIGURA 23 Nevoja e NVM-ve për trajnime në përgatitjen dhe menaxhimin e projekteve... 43 FIGURA 24 Nevoja e NVM-ve për trajnime në menaxhim të financave dhe kontabilitetit... 44 FIGURA 25 Nevoja e NVM-ve për trajnime mbi shërbimin ndaj klientëve... 45 FIGURA 26 Nevoja e NVM-ve për trajnime mbi teknologjinë e komunikimit, shfrytëzim efecient të energjisë dhe certifikim të produkteve... 47 FIGURA 27 Nevoja e NVM-ve për trajnime profesionale dhe/ose administrative... 49 FIGURA 28 - Gatishmëria e ndërmarrjeve të anketuara për trajnime online... 50 Faqe 6

LISTA E SHKURTESAVE ANT CE HACCAP ISO KE KIESA MTI NVM NP NSH NT SEECEL SPSS Analiza e Nevojave për Trajnime Konformiteti Evropian Analiza e Rreziqeve dhe Kontrollit të Pikave Kritike Organizata Ndërkombëtare për Standardizime Komisioni Evropian Agjencia për Investime dhe Përkrahjen e Ndërmarrjeve në Kosovë Ndërmarrje të Vogla dhe të Mesme Ndërmarrje Ndërmarrje Ndërmarrjet Qendra e Evropës Juglindore e të Mësuarit për Ndërmarrësi Paketa Statistikore për Shkenca Sociale Faqe 7

1. PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE Burimet njerëzore, padyshim që janë një ndër faktorët kryesorë në qëndrueshmërinë dhe zhvillimin e sektorit privat, gjegjësisht ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme. Bazuar në shumë hulumtime të realizuara deri më tani, në këtë hulumtim, si dhe në çdo opinion të nxjerrë nga komuniteti i biznesit, rezulton se NVM-të në Republikën e Kosovës ballafaqohen me vështërsi serioze, në rekrutimin e fuqisë punëtore në harmoni me nevojat e tyre. Kjo vjen si rrjedhojë e nivelit të ulët të edukimit formal dhe joformal karshi nevojave të tregut të punës, të ofruara nga institucionet arsimore në të gjitha nivelet, si ato të sektorit publik poashtu edhe atij privat. Duke qenë të ekspozuara në një treg të hapur, nën konkurrencën rajonale dhe ndërkombëtare, NMV-ve kosovare të ballafaquara me këtë sfidë, iu vështirësohet qëndrueshmëria dhe mundësia për rritje të konkurrueshmërisë, si në tregun vendor ashtu edhe në qasjen në eksport. Nga ana tjetër, zhvillimi i kapaciteteve njerëzore, respektivisht aftësimi i punëkërkuesve, është parakusht qenësor edhe për tërheqjen e investimeve të huaja direkte. Qëllimi i këtij hulumtimi, të financuar nga / KIESA dhe implementuar nga D&D Business Support Center, është vlerësimi i gjendjes aktuale lidhur me kapacitetet e burimeve njerëzore në NVM, si dhe identifikimi i nevojave për trajnime, për të punësuarit në NVM-të në Kosovë. Të gjeturat nga ky hulumtim do t i shërbejnë KIESA-s dhe institucioneve të tjera relevante, për ndërtimin e politikave mbështetëse për NVM-të, si dhe në zhvillimin e programeve dhe projekteve në funksion të lehtësimit të qasjes në trajnime adekuate, në formë online, në fushat e nevojshme për të punësuarit në NVM-të në Kosovë. Ky hulumtim, ndër të tjera pasqyron të gjeturat nga anketimi me 800 NVM të anketuara, për pikat me theks të veçantë në: Rëndësinë e trajnimeve për ndërmarrjet, Përfitimet kryesore të ndërmarrjeve nga trajnimet, Sfidat që ndërmarrjet hasin në mungesë të trajnimeve, Fushat në të cilat ndërmarrjet kanë nevojë për trajnime, Gatishmëritë dhe mundësitë e ndërmarrjeve për të shfrytëzuar trajnimet online, si dhe Propozimin e formës së trajnimeve online, e cila do të jetë e pranueshme dhe shfrytëzueshme nga ndërmarrjet. Në këtë analizë të nevojave për trajnime, është përfshirë një mostër prej 800 NVM-ve nga tërë territori i Kosovës, respektivisht në shtatë regjionet e Republikës së Kosovës (Prishtinë, Prizren, Ferizaj, Gjilan, Pejë, Gjakovë dhe Mitrovicë). Për më tepër, në këtë hulumtim, janë bërë disa krahasime, për çështje specifike dhe relevante në raport me hulumtime tjera (përafërsisht të ngjashme), të realizuara në të kaluarën nga organizata të ndryshme. Gjithashtu, janë gjeneruar edhe shumë të dhëna të tjera të rëndësishme edhe për strukturën e të punësuarve në NVM. Sa i përket nivelit të arsimimit për të punësuarit në NVM, si një tregues i rëndësishëm i zhvillimit të NVM-ve, nga ky hulumtim rezulton se në Kosovë dominon numri i të punësuarve me arsimim të mesëm Faqe 8

me 68.1%, përderisa në vitin 2013, sipas hulumtimit të realizuar nga SEECEL, kjo përqindje ka qenë 73.36%, që ka qenë përqindja më e lartë e punëtorëve me arsimim të mesëm, krahasuar me Kroacinë me 70.06%, Shqipërinë me 61.43% dhe Turqinë me 38.49%. 1 Poashtu, është evidentuar edhe përqindja e të punësuarve meshkuj në ndërmarrje në Kosovë, e cila është dukshëm më e lartë (71%) se sa ajo e femrave (29%). Nëse e krahasojmë strukturën gjinore të të punësuarve, me mesataren e vendeve të Ballkanit Perëndimor dhe Turqisë (në bazë të hulumtimit të realizuar nga SEECEL në vitin 2013, që ishte 35% për mikro ndërmarrjet dhe 49% në ndërmarrjet e mesme), mund të thuhet se mesatarja e të punësuarave femra në Kosovë, është dukshëm më e ulët në krahasim me atë të Ballkanit Perëndimor dhe Turqisë. 2 Hulumtimi ka identifikuar fushat kryesore, në të cilat ndërmarrjet kanë shprehur nevojë parësore për intervenim (si shumë të nevojshme ), e që ka reflektuar me listën e trajnimeve më shumë të kërkuara, si në vijim (si pikë krahasuese janë marrë trajnimet specifike, të kërkuara me mbi 10%): 1. Trajnimet menaxheriale, me një përfshirje të përgjithshme prej 14.05%, me kërkesa të veçanta për fushat në vijim: a) Plan biznesi 30.75% b) Menaxhim i përgjithshëm i ndërmarrjes 21.75% c) Planifikim strategjik dhe organizim 19.88 % 2. Trajnimet në menaxhim financiar, me përfshirje të përgjithshme me prej 3.22%, mirëpo me kërkesë më të madhe për trajnimet e veçanta si: d) Kërkim i fondeve nga KE 12.13% 3. Trajnimet mbi vlerësimin e tregut, me përfshirje të përgjithshme prej 11.81%, me kërkesa të veçanta për fushat në vijim: e) Vlerësimi i tregut të brendshëm 13.88 % f) Qasja në import dhe procedurat e importit 12.38% g) Qasja në eksport dhe procedurat e eksportit 11.75% 4. Trajnimet në marketing, me përfshirje të përgjithshme prej 38.46%, me kërkesa të veçanta për fushat në vijim: h) Strategjia e shitjes 43.75 % i) Plani i marketingut 38.63% j) Mjetet e marketingut 33.00% 5. Trajnimet operative/ administrative, me përfshirje të përgjithshme prej 7.10%, mirëpo me kërkesë më të madhe për trajnimet e veçanta si: k) Zhvillimi i produkteve / shërbimeve 14.25 % l) Komunikimi me palë 11.88% 6. Trajnimet në përgatitjen dhe menaxhimimn e projekteve, me përfshirje të përgjithshme prej 12.97%, me kërkesa të veçanta për fushat në vijim: m) Aplikimi për projekte/ grante 25.88% n) Përgatitja e aplikacioneve (Forma e aplikacionit) 19.38% o) Nënshkrimi i kontratës 17.13% p) Implementimi i kontratës 14.38% q) Përdorimi i asistencës teknike për përgatitjen e projektit 10.13% 7. Trajnimet në menaxhim të financave dhe kontabilitet, me përfshirje të përgjithshme prej 12.46%, me kërkesa të veçanta për fushat në vijim: r) Kontabiliteti financiar 14.50% 1 SEECEL: Training needs analysis for SMEs Western Balkans and Turkey s experience (2013) p.33 2 SEECEL: Training needs analysis for SMEs Western Balkans and Turkey s experience (2013) p.28 Faqe 9

s) Taksat dhe tatimet 14.13% 8. Trajnimet mbi shërbimin ndaj klientëve, me përfshirje të përgjithshme prej 20.54%, me kërkesa të veçanta për fushat në vijim: t) Komunikimi me klientë 28.63% u) Komunikimi dhe gjuhët e huaja i 16.63% v) Rrjetëzim 16.38% Vlen të theksohet se për trajnimet për burimet njerëzore, informacion dhe teknologji, si dhe trajnimet teknike profesionale, interesimi i shprehur nga NVM-të e anketuara, ka qenë nën 10%. Faktor tjetër i rëndësishëm, në zhvillimin dhe adaptimin e ndryshimeve të ambientit të të bërit biznes, është struktura demografike e të punësuarve në NVM. Kështu, nga hulumtimi i zhvilluar rezulton se numri më i madh i të punësuarve në Kosovë përfshin grupmoshën 25 49 vjeç, me 77.77% tek ndërmarrjet mikro, si dhe 76.40% tek ndërmarrjet e mesme, ndërsa krahasuar me të dhënat nga raporti i SEECEL 2013, kjo përqindje e grup moshës është përafërsisht e njejtë edhe në vendet e Ballkanit Perëndimor dhe Turqisë, e që përfshin 73.2% tek ndërmarrjet mikro dhe 64.9% tek ndërmarrjet e mesme. 3 Gjatë hulumtimit është analizuar edhe menaxhimi i burimeve njerëzore, me ç rast rezultatet tregojnë se tek ndërmarrjet në Kosovë, burimet njerëzore menaxhohen nga pronari në 95% të rasteve, ndërsa 99% tek ndërmarrjet mikro. Sipas raportit të SEECEL 2015, në vendet e Ballkanit Perëndimorë dhe Turqisë, rreth 75% të ndërmarrjeve mikro, burimet njerëzore menaxhohen nga vet pronari i ndërmarrjes. 4 Sa i përket mënyrës së organizimit të trajnimeve, sipas hulumtimit të realizuar nga SEECEL në vitin 2013, 49% e ndërmarrjeve në Kosovë, kanë organizuar trajnime të brendshme (me ekspertë brenda ndërmarrjes) ndërsa raporti i tanishëm tregon se trajnimet e brendshme marrin pjesë me 15.3% në totalin e përgjithshëm të trajnimeve të realizuara. Nga numri i përgjithshëm i trajnimeve, 61.3% prej tyre janë organizuar me ekspertë jashtë ndërmarrjes (46.0% trajnime të jashtme me ekspertë vendorë; 15.3% trajnime të jashtme me ekspertë ndërkombëtarë), ndërsa sipas hulumtimit të realizuar nga SEECEL, në vitin 2013 kjo shifër në Kosovë ishte 26%. 5 Krahasimi i kërkesave për trajnime të NVM-ve të anketuara në Kosovë, është bërë me raportin e realizuar nga SEECEL, për vendet e Ballkanit Perëndimor dhe Turqisë, në vitin 2015. Këtu janë krahasuar vetëm trajnimet e kërkuara të NVM-ve në hulumtimin e SEECEL, me trajnimet përafërsisht të njëjta të hulumtimit të tanishëm. 3 SEECEL: Training needs analysis for SMEs Western Balkans and Turkey s experience (2013) p.32 4 SEECEL: Training needs analysis for SMEs Western Balkans and Turkey s experience (2015) p.36 5 SEECEL: Training needs analysis for SMEs Western Balkans and Turkey s experience (2013) p.45 Faqe 10

TABELA 1 - Krahasimi i kërkesave të NVM-ve për trajnime Trajnimet e kërkuara Raporti nga SEECEL 2015, për vendet e Ballkanit Perëndimor dhe Turqisë, përfshirë Kosovën Raporti ANT 2017 - Kosovë 1 2 1 2 Marketing dhe shitje 40% 41% 10% 38% Menaxhimi kualitativ dhe standardet 39% 41% 5% 9% Vlerësimi i tregut 41% 39% 4% 12% Planifikimi strategjik dhe organizimi 37% 39% 13% 20% Komunikimi dhe gjuhët e huaja 37% 35% 4% 17% Menaxhimi i burimeve njerëzore 40% 34% 5% 8% Menaxhimi financiar dhe kontabiliteti 39% 34% 8% 12% Teknologjia e informacionit dhe komunikimit 49% 32% 2% 5% Energjia efiçiente 36% 31% 3% 3% Burimi: SEECEL 2015; Të dhënat nga hulumtimi (ANT, 2017) Shënim: Vlerësimi i nevojave të NVM-ve për trajnimet e mësipërme është realizuar përmes shkallës së vlerësimit të nevojës për trajnime, të deklaruar nga ndërmarrjet ku: 1 - nënkupton që ndërmarrjet deri diku kanë nevojë për trajnime; dhe 2 - nënkupton që ndërmarrjet kanë shumë nevojë për trajnime. Tabela e mësipërme paraqet krahasimin e nevojave të NVM-ve për trajnimet e theksuara, me ç rast mund të vërehet se vlerësimi i nevojave të NVM-ve në vendet e Ballkanit Perëndimor (përfshirë Kosovën) dhe Turqisë, është më i lartë se sa nevojat e theksuara nga NVM-të e anketuara në këtë hulumtim, për të gjitha llojet e trajnimeve. Trajnimi më i kërkuar, si në hulumtimin e SEECEL-it, poashtu edhe në këtë hulumtim, është trajnimi për marketing dhe shitje, ku 41% e NVM-ve të raportuara në SEECEL kanë deklaruar që kanë shumë nevojë për këtë trajnim, 40% e kanë vlerësuar deri diku të nevojshëm, derisa 38% nga NVMtë e anketuara në këtë hulumtim, e kanë vlerësuar si shumë të nevojshëm, si dhe 10% e tyre deri diku të nevojshëm. 6 6 SEECEL: Training needs analysis for SMEs Western Balkans and Turkey s experience (2015) p.38 Faqe 11

2. METODOLOGJIA E HULUMTIMIT Anketimi i NVM-ve është zhvilluar nëpërmjet pyetësorit, i cili është hartuar posaçërisht për këtë hulumtim nga kompania konsulente D&D Business Support Center dhe është aprovuar nga Agjencia për Investime dhe Përkrahjen e Ndërmarrjeve në Kosovë (KIESA). Anketa e realizuar ka mundësuar gjenerimin e të dhënave të rëndësishme statistikore dhe opinione të ndryshme, që krijojnë mundësi për të bërë vlerësime, analiza të trendeve zhvillimore, analiza krahasuese midis sektorëve të NVM-ve në periudha të ndryshme kohore për burimet njerëzore në NVM, përkatësisht identifikimin e nevojave për ngritjen e kapaciteteve të tyre. Pyetësori është dizajnuar ashtu që të sigurojë informacione të përgjithshme dhe specifike rreth analizës së nevojave për trajnime (ANT) të NVM-ve. Pyetësori përmban gjithsej 36 pyetje, me disa nën-pyetje për qëllimin e lartpërmendur. Pyetësori është ndarë në tri (3) pjesë: Pjesa I, përmban informata të përgjithshme të NVM-ve, përfshirë të dhënat e ndërmarrjes, vitin e themelimin, sektorin, veprimtarinë, strukturën e të punësuarve sipas moshës dhe gjinisë, shkallën e kualifikimit arsimor të punonjësve dhe certifikimin eventual të ndërmarrjes me standarde kombëtare ose ndërkombëtare. Pjesa II, përmban informata për trajnime paraprake të vijuara nga NVM-të, format e trajnimeve të deritanishme (online apo fizike), efektin e trajnimeve të mbajtura në performancën e punonjësve, mënyrën e organizimit të trajnimeve (ekspertë brenda ndërmarrjes, ekspertë vendorë apo ndërkombëtarë), mënyrat e financimit të trajnimeve, arsyet e mos vijimit të trajnimeve dhe pengesat që kanë hasur në procesin e punës për shkak të mungesës së trajnimeve adekuate. Pjesa III, përmban informata rreth nevojave për trajnime në të ardhmen. Në pyetësor janë listuar rreth 74 lloje të trajnimeve të grupuara në 3 kategori kryesore: o Trajnime menaxheriale, o Trajnime operative/ administrative dhe o Trajnime profesionale/ teknike. Realizimi i hulumtimit është bërë me metodën e intervistave direkte në mes të anketuesve dhe respondentëve, përkatësisht me pronarët ose përfaqësuesit e NVM-ve. Pas realizimit të punës në teren, pyetësorët janë procesuar në aplikacionin SPSS, dhe njëkohësisht është bërë kontrolli i vazhdueshëm i përputhshmërisë së anketave të realizuara me mostrën e paracaktuar për anketim. Në hulumtim janë përfshirë 800 ndërmarrje, sipas strukturës së mostrës së paracaktuar, si në vijim: 600 mikro-ndërmarrje, ndërmarrjet që punësojnë deri në 9 punëtorë; o 300 ; o 90 ; o 210. 150 ndërmarrje të vogla, ndërmarrjet që punësojnë nga 10-49 punëtorë; o 70 ; o 10 ; o 70. Faqe 12

50 ndërmarrje të mesme, ndërmarrjet që punësojnë 50-249 punëtorë. o 35 ; o 5 ; o 10. Hulumtimi është realizuar në gjithë territorin e Kosovës, ku shpërndarja mostrës është bërë në raport me numrin e përgjithshëm të ndërmarrjeve të regjistruara në secilin regjion, dhe që ka strukturën si në vijim: o Regjioni i Prishtinës (319), o Regjioni i Prizrenit (89), o Regjioni i Ferizajt (87), o Regjioni i Gjilanit (83), o Regjioni i Pejës (84), o Regjioni i Gjakovës (62) dhe o Regjioni i Mitrovicës (76). Faqe 13

Republika e Kosovës 3. ANALIZA E TË DHËNAVE TË GJENERUARA NGA ANKETA 3.1. PJESA I - Informatat e përgjithshme mbi NVM-të Pjesa e I-rë e pyetësorit përmban informata të përgjithshme të NVM-ve, përfshirë të dhënat e ndërmarrjes, vitin e themelimin, sektorin, veprimtarinë, strukturën e të punësuarve sipas moshës dhe gjinisë, shkallën e kualifikimit arsimor të punonjësve dhe certifikimin eventual të ndërmarrjes me standarde kombëtare ose ndërkombëtare. Të dhënat e gjeneruara nga anketa e realizuar, janë paraqitur në detaje në vijim. 3.1.1. Periudha e themelimit të ndërmarrjeve Duke u bazuar në të dhënat e gjeneruara nga anketa, është bërë klasifikimi i ndërmarrjeve në bazë të periudhës së tyre të themelimit, përfshirë këtu periudhën para vitit 1989, nga viti 1990 deri në vitin 1999, periudhën prej vitit 2000 deri në vitin 2010 dhe periudha e fundit prej vitit 2011deri 2017. Në tabelën 2 janë paraqitur të gjeturat e anketës në lidhje me periudhën e themelimit të NVM-ve të anketuara. TABELA 2 - Periudha e themelimit të ndërmarrjeve Mikro E vogël E mesme i i Periudha e themelimit përgjithshëm Para 1989 21 5 15 41 6.83% 8 0 1 9 6.00% 5 0 1 6 12.00% 56 7.00% 1990-1999 37 5 20 62 10.33% 15 2 13 30 20.00% 7 2 7 16 32.00% 108 13.50% 2000-2010 2011-2017 11 7 12 5 30 0 31 92 240 40.00% 32 8 38 78 52.00% 14 2 2 18 36.00% 336 42.00% 49 83 257 42.84% 15 0 18 33 22.00% 9 1 0 10 20.00% 300 37.50% 90 21 0 600 100.0% 70 10 70 150 100.0% 35 5 10 50 100.0% 800 100.0% Sipas të dhënave të prezantuara në figurën 1, vërehet se përqindja më e madhe e ndërmarrjeve të anketuara janë themeluar në periudhën në mes viteve 2011-2017 apo38% prej tyre, rreth 42% e ndërmarrjeve të anketuara kanë filluar veprimtarinë e tyre gjatë periudhës 2000-2010, derisa 13% i takojnë periudhës së viteve 1990-1999. Pjesa tjetër e ndërmarrjeve, apo 7% janë themeluar para viteve të 90-ta. Nga tabela 2, mund të vërehet se ndërmarrjet e themeluara tash e 6 vite janë kryesisht të madhësisë mikro, pjesa më e madhe e ndërmarrjeve të themeluara nga vitet 2000-2010 janë të madhësisë se vogël dhe ndërmarrjet e mesme janë kryesisht të themeluara nga viti 1990-1999. 38% 7% 14% Para 1989 1990-1999 2000-2010 42% 2011-2017 FIGURA 1 - Periudha e themelimit të ndërmarrjeve Faqe 14

Republika e Kosovës 3.1.2. Struktura e të punësuarve sipas moshës dhe gjinisë në NVM-të e anketuara Në tabelën 3 dhe 4, është paraqitur në detaje struktura e moshës dhe gjinisë së të punësuarve në ndërmarrjet e anketuara. Kjo analizë është bërë në numrin e përgjithshëm të ndërmarrjeve të anketuara, si dhe në strukturën e ndërmarrjeve sipas madhësisë dhe sektorit. Vlen të theksohet se nga numri i përgjithshëm i të punësuarve në ndërmarrjet e anketuara, në strukturën gjinore, dominojnë të punësuarit meshkuj me 70.6%, ndërsa në strukturën e moshës, tek femrat dominon grupmosha 25-29 vjeç me 24.2% dhe tek meshkujt grupmosha 30-34 vjeç me 20.1%. Detajet tjera analitike mund të shihen në tabelat vijuese (tabelat 3 dhe 4): TABELA 3 - Struktura e të punësuarve meshkuj në NVM-të e anketuara Mikro E vogël E mesme Grup mosha 18 deri 24 64 14 35 113 8.8% 142 4 73 219 11.2% 248 18 54 320 11.6% 652 10.8% 25 deri 29 166 45 68 279 21.7% 198 14 142 354 18.1% 313 62 80 455 16.4% 1088 18.1% 30 deri 34 144 34 91 269 20.9% 207 28 166 401 20.4% 423 37 80 540 19.5% 1210 20.1% 35 deri 39 113 33 63 209 16.2% 231 17 122 370 18.9% 323 62 108 493 17.8% 1072 17.8% 40 deri 44 87 15 37 139 10.7% 131 14 84 229 11.7% 324 29 48 401 14.5% 769 12.8% 45 deri 49 68 13 37 118 9.2% 97 16 91 204 10.3% 171 47 41 259 9.3% 581 9.7% 50 deri 54 54 10 36 100 7.8% 53 12 57 122 6.2% 129 30 30 189 6.8% 411 6.8% 55 deri 59 24 9 16 49 3.8% 24 0 19 43 2.2% 60 8 10 78 2.8% 170 2.8% Mbi 60 vjet 5 2 4 11 0.9% 12 0 7 19 1.0% 28 0 8 36 1.3% 66 1.1% 725 175 387 1287 100.0% 1095 105 761 1961 100.0% 2019 293 459 2771 100.0% 6019 100.0% TABELA 4 - Struktura e të punësuarave femra në NVM-të e anketuara Mikro E vogël E mesme Grup mosha 18 deri 24 41 10 38 89 16.8% 44 12 73 129 20.6% 200 3 28 231 17.2% 449 18.0% 25 deri 29 65 33 46 144 27.3% 81 19 76 176 28.1% 253 7 25 285 21.2% 605 24.2% 30 deri 34 66 13 28 107 20.2% 64 7 70 141 22.4% 220 8 33 261 19.4% 509 20.3% 35 deri 39 32 24 11 67 12.6% 32 6 32 70 11.2% 162 4 31 197 14.7% 334 13.4% 40 deri 44 26 2 13 41 7.7% 21 8 17 46 7.3% 122 0 9 131 9.7% 218 8.7% 45 deri 49 24 7 9 40 7.5% 14 2 18 34 5.4% 113 6 3 122 9.1% 196 7.8% 50 deri 54 17 2 6 25 4.7% 10 0 6 16 2.6% 82 0 5 87 6.5% 128 5.1% 55 deri 59 10 1 4 15 2.8% 14 0 0 14 2.2% 16 0 4 20 1.5% 49 2.0% Mbi 60 vjet 1 0 1 2 0.4% 1 0 0 1 0.2% 9 0 1 10 0.7% 13 0.5% 282 92 156 530 100.0% 281 54 292 627 100.0% 1177 28 139 1344 100.0% 2501 100.0% Faqe 15

Republika e Kosovës Në figurën 2, është pasqyruar pjesëmarrja e punëtorëve në baza gjinore, të ndara në grup mosha të ndryshme, ku vërehet një numër dukshëm më i lartë i gjinisë mashkullore me 70.6% nga numri i përgjithshëm, derisa, numri i femrave të punësuara në NVM, është gjetur të jetë rreth 29.4% nga numri i përgjithshëm. Mbi 60 vjet Prej 55 deri 59 vjet Prej 50 deri 54 vjet Prej 45 deri 49 vjet Femra Meshkuj Prej 40 deri 44 vjet Prej 35 deri 39 vjet Prej 30 deri 34 vjet Prej 25 deri 29 vjet Prej 18 deri 24 vjet 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 FIGURA 2 - Të punësuarit në NVM sipas moshës dhe gjinisë 3.1.3. Struktura e të punësuarve sipas kualifikimit arsimor në NVM-të e anketuara Nga këndvështrimi i shkallës së kualifikimit arsimor, ky hulumtim nxjerr në pah se shkollimi i mesëm prinë me 68.1%, i pasuar me të punësuarit me arsimim të lartë me 19.9% e të punësuarve në NVM-ve të anketuara. Në tabelën 5, është paraqitur shkalla e kualifikimit arsimor në bazë të madhësisë dhe sektorit të ndërmarrjeve të anketuara. TABELA 5 - Struktura e të punësuarve sipas kualifikimit arsimor Mikro E vogël E mesme i i përgjithshëm Shkalla e kualifikimit arsimor Arsim Fillor 56 9 11 76 4.2% 123 15 77 215 8.3% 260 19 43 322 7.8% 613 7.2% Arsim i Mesëm 712 182 340 1234 67.9% 975 95 666 1736 67.1% 2179 251 403 2833 68.9% 5803 68.1% Arsim i Lartë 221 62 177 460 25.3% 220 36 270 526 20.3% 559 32 122 713 17.3% 1699 19.9% Arsim Pasuniversitar 18 14 15 47 2.6% 58 14 40 112 4.3% 197 19 30 246 6.0% 405 4.8% 1007 267 543 1817 100% 1376 160 1053 2589 100% 3195 321 598 4114 100% 8520 100% Faqe 16

Republika e Kosovës Shkalla e arsimimit për të punësuarit në NVM-të e anketuara, për qëllime të këtij hulumtimi është ndarë në katër shkallë kualifikimesh arsimore të pasqyruara në figurën 3. Siç u përmend më lartë, të dhënat e këtij hulumtimi tregojnë për dominimin të konsiderueshëm të arsimimit të mesëm, me një pjesëmarrje prej 68.1% të numrit të përgjithshëm të punësuarve. 5% 7% Arsim fillor 19.9% Arsim i mesëm Arsim i lartë 68% Arsim Pasuniversitar FIGURA 3 - Struktura e të punësuarve sipas kualifikimit arsimor 3.1.4. Certifikimi i ndërmarrjeve të anketuara me standarde kombëtare apo ndërkombëtare Rezultatet nga ky hulumtim, tregojnë për një përqindje shumë të ulët të aplikimit të standardeve të cilësisë tek NVM-të e anketuara, respektivisht certifikimit me këto standarde. Shumica absolute e NVMve të anketuara, apo 95% prej tyre kanë deklaruar se nuk janë të certifikuara me asnjë lloj standardi. Tabela 6, pasqyron të gjeturat lidhur me numrin e ndërmarrjeve të certifikuara me standarde kombëtare apo ndërkombëtare. TABELA 6 - Certifikimit i NVM-ve të anketuara me standarde kombëtare/ ndërkombëtare Mikro E vogël E mesme Certifikimi i i përgjithshëm Jo 295 86 209 590 98.00% 58 10 70 138 92.00% 18 4 9 31 62.00% 759 95.00% Po 5 4 1 10 2.00% 12 0 0 12 8.00% 17 1 1 19 38.00 % 41 5.00% 300 90 210 600 100.0% 70 10 70 150 100.0% 35 5 10 50 100.0% 800 100.0% Nga numri i përgjithshëm prej 800 NVM-ve, vetëm 41 prej tyre, apo 5% e ndërmarrjeve, kanë deklaruar se janë të certifikuara me standarde, prej tyre 31 ndërmarrje kanë të integruara sistemin e standardeve ISO, ndërsa 10 ndërmarrje të tjera kanë standarde HACCAP, CE apo standarde tjera, derisa 95% nuk janë të pajisura me ndonjë standard, apo janë në proces e sipër për t u certifikuar. 5% Jo Po 95% FIGURA 4 - Certifikimit i NVM-ve me standarde kombëtare/ ndërkombëtare Faqe 17

Republika e Kosovës 3.2. PJESA II Trajnimet e vijuara nga ndërmarrjet Pjesa e dytë e këtij hulumtimi, përmban informata për trajnimet paraprake, të vijuara nga NVM-të e anketuara, format e trajnimeve të deritanishme (online apo fizike), efektin e trajnimeve të vijuara në performancën e punonjësve, mënyrën e organizimit të trajnimeve (ekspertë brenda ndërmarrjes, ekspertë vendorë apo ndërkombëtarë), mënyrat e financimit të trajnimeve, arsyet e mos vijimit të trajnimeve dhe sfidat që kanë hasur NVM-të për shkak të mungesës së trajnimeve adekuate. 3.2.1. Menaxhimi i burimeve njerëzore në ndërmarrjet e anketuara Tabela 7, pasqyron aspektin e menaxhimit të burimeve njerëzore, nëse ky menaxhim bëhet nga pronari, drejtori, apo departamenti i burimeve njerëzore. Nga rezultatet e paraqitura në tabelën e mëposhtme, shihet se mikro-ndërmarrjet kanë një strukturë më të thjeshtë organizative dhe burimet njerëzore menaxhohen nga vet pronari, për dallim nga ndërmarrjet e mesme, të cilat kanë një strukturë relativisht më të avancuar organizative. TABELA 7 - Menaxhimi i burimeve njerëzore në 800 NVM-të e anketuara. Mikro E vogël E mesme Përgjegjës për burime njerëzore i i përgjithshëm Pronari 299 90 205 594 99.00% 62 10 60 132 Drejtori (I ndryshëm nga pronari) Departamenti për B. Njerëzore 88.00 % 22 3 9 34 68.00% 760 95.00% 1 0 4 5 1.00% 6 0 8 14 9.30% 8 1 0 9 18.00 % 28 3.50% 0 0 1 1 0.00% 2 0 2 4 2.70% 5 1 1 7 14.00% 12 1.50% 300 90 210 600 100.0% 70 10 70 150 100.0 % 35 5 10 50 100% 800 100.0% Nga figura 5, mund të shihet se përgjegjësia për menaxhimin e burimeve njerëzore në NVM-të e anketuara dominohet nga pronarët, me ç rast në 95% të ndërmarrjeve të anketuara përgjegjës është vet pronari, në 3% është drejtori dhe vetëm në 2% janë departamentet e burimeve njerëzore. Nëse e analizojmë përgjegjësinë e udhëheqjes së burimeve njerëzore në bazë të madhësisë së ndërmarrjeve, tek mikro ndërmarrjet përgjegjësia bie tek: pronari në 99% të rasteve, tek ndërmarrjet e vogla 88%, ndërsa tek ndërmarrjet e mesme vërehet një përqindje më e ulët e përgjegjësisë së pronarit dhe një përqindje më e larte e drejtorëve dhe departamenteve te burimeve njerëzore. Kjo tregon se ndërmarrjet më të mëdha, kanë struktura organizative më të avancuara menaxheriale. Pronari 2% 3% 95% Drejtori (I ndryshëm nga pron.) Departamenti për B. Njerëzore FIGURA 5 - Menaxhimi i burimeve njerëzore në NVM Faqe 18

Republika e Kosovës 3.2.2. Trajnimi i të punësuarve në të kaluarën Në tabelën 8, është paraqitur numri i ndërmarrjeve që kanë vijuar trajnime në të kaluarën, ku nga gjithsej 800 NVM të anketuara, rezulton se 248 apo 31% prej tyre, kanë vijuar ndonjë trajnim në të kaluarën. Nga pika 3.2.2 deri tek pika 3.2.9 janë trajtuar vetëm përgjigjet e 248 ndërmarrjeve, që kanë deklaruar se kanë vijuar trajnime në të kaluarën. TABELA 8 - Pjesëmarrja e punëtorëve në trajnime në të kaluarën Trajnime të mbajtura më herët Mikro E vogël E mesme i i përgjithshëm Jo 215 55 171 441 73.5% 42 6 46 94 62.7% 9 2 6 17 34% 552 69% Po 85 35 39 159 26.5% 28 4 24 56 37.3% 26 3 4 33 66% 248 31% 300 90 210 600 100% 70 10 70 150 100% 35 5 10 50 100% 800 100% Nga anketimi i zhvilluar, rezulton se 69% të NVM-ve të anketuara nuk kanë vijuar trajnime në të kaluarën, ndërsa 31% e tyre kanë vijuar ndonjë lloj trajnimi. Analizuar më tutje, rezultatet tregojnë se: tek ndërmarrjet mikro, vetëm 26.5% prej tyre kanë vijuar trajnime në të kaluarën, tek ndërmarrjet e vogla 37.3%, ndërsa ndërmarrjet e mesme kanë përqindje më të lartë të vijimit së trajnimeve, me rreth 66%. 31% Jo Po 69% FIGURA 6 - Pjesëmarrja e punëtorëve në trajnime të mëhershme Faqe 19

3.2.3. Llojet e trajnimeve të vijuara në të kaluarën, nga punëtorët e ndërmarrjeve të anketuara Varësisht nga veprimtaria që zhvillojnë ndërmarrjet, kanë variuar edhe trajnimet që ato i kanë vijuar deri më tani. Në tabelën e mëposhtme (Tabela 9), janë pasqyruar trajnimet më të vijuara nga 248 NVM-të e anketuara, të cilat kanë deklaruar se të punësuarit e tyre kanë vijuar ndonjë trajnim në të kaluarën. TABELA 9 - Llojet e trajnimeve të mbajtura deri tani nga punëtorët e NVM-ve 10 Trajnimet më të vijuara nga bizneset Nr. i bizneseve 1 Trajnime profesionale 27 2 Menaxhimi i biznesit 23 3 Rrobaqepësi, dizajn mode 22 4 Marketing 17 5 Kontabilitet 17 6 Trajnime të shitjes 16 7 Trajnime të estetikës 16 8 Ndërmarrësi 14 9 Linja e prodhimit 13 10 Plan biznesi 11 Nga tabela 9, vërehet se trajnimet më të vijuara nga punëtorët e ndërmarrjeve të anketuara, janë trajnimet profesionale (27), trajnimet për menaxhim biznesi (23), për rrobaqepësi dhe dizajn të modës (22), marketing (17), kontabilitetet (17), shitje (16), estetikë (16), ndërmarrësi (14), linja të prodhimit (13) dhe trajnime për plan biznesi (11). Përveç trajnimeve të listuara në tabelën 9, 72 ndërmarrje të anketuara kanë deklaruar që kanë vijuar edhe trajnime të tjera, varësisht nga aktiviteti i tyre afarist, si trajnime për ueb dizajn, riparim të stolive, punë dore, farmaci, etj. Plan biznesi 11 Linja e prodhimit Ndërmarrësi 13 14 Trajnime të estetikës Trajnime të shitjes 16 16 Kontabilitet Marketing 17 17 Rrobaqepësi, dizajn mode 22 Menaxhimi I biznesit 23 Trajnime profesionale 27 0 5 10 15 20 25 30 FIGURA 7 - Llojet e trajnimeve të mbajtura deri tani nga punëtorët e NVM-ve Faqe 20

Republika e Kosovës 3.2.4. Ndikimi i trajnimeve në performancën e të punësuarve Duke marrë parasysh se qëllimi i trajnimit të punonjësve në ndërmarrje, është ngritja e performancës së punëtorëve dhe rrjedhimisht rritja e qëndrueshmërisë dhe konkurrushmërisë së ndërmarrjeve, përmes këtij hulumtimi, është trajtuar edhe efekti i trajnimeve të realizuara më parë, në ngritjen e performancës së punëtorëve. Të gjeturat nga ky këndvështrim, janë pasqyruar në tabelën 10. TABELA 10 - Ndikimi i trajnimeve në performancën e të punësuarve Sa kanë shtuar trajnimet përformanën e të punësuarve? Mikro E vogël E mesme i i përgjithshëm Shumë 49 15 21 85 53.46% 14 2 12 28 50.0% 13 1 4 18 54.55% 131 52.82% Mesatarisht 30 15 18 63 39.62% 10 2 11 23 41.1% 12 2 0 14 42.42% 100 40.32% Pak 6 3 1 10 6.29% 3 0 1 4 7.1% 1 0 0 1 3.03% 15 6.05% Aspak 0 1 0 1 0.63% 1 0 0 1 1.8% 0 0 0 0 0.0% 2 0.81% 85 34 40 159 100.0% 28 4 24 56 100% 26 3 4 33 100.0% 248 100.0% Figura 8, tregon se shumica e ndërmarrjeve, ose 53% prej tyre, kanë vlerësuar trajnimet e vijuara si shumë efektive, ndërsa 40% e të anketuarve kanë dhëne vlerësim mesatarisht për trajnimet e vijuara. Vetëm 6% kanë thënë se trajnimet e vijuara kanë qenë pak të efektshme dhe 1% i kanë vlerësuar si aspak të efektshme. 40% 6% 1% 53% Shumë Mesatarisht Pak Aspak FIGURA 8 - Ndikimi i trajnimeve në performancën e punëtorëve Faqe 21

Republika e Kosovës 3.2.5. Forma e organizimit të trajnimeve (fizike/online) Nga aspekti i mënyrës së organizimit apo realizimit të trajnimeve në të kaluarën (trajnime fizike apo online), nga ky hulumtim rezulton se në të kaluarën kanë dominuar trajnimet fizike me 92.3%. Rezultatet më të detajuara mund të shihen në tabelën 11: TABELA 11 - Forma e organizimit të trajnimeve Në çfarë forme kanë qenë trajnimet e deritanishme? Mikro E vogël E mesme i i përgjithshëm Fizike 80 31 34 145 91.20% 27 3 22 52 92.86% 25 3 4 32 97.00% 229 92.30% Online 1 0 1 2 1.30% 1 0 0 1 1.79% 0 0 0 0 0.00% 3 1.20% Fizike dhe Online 4 3 5 12 7.50% 0 1 2 3 5.35% 1 0 0 1 3.00% 16 6.50% 85 34 40 159 100.0% 28 4 24 56 100.0% 26 3 4 33 100.0% 248 100.0% 1% 7% Fizike Online 92% Fizike dhe Online FIGURA 9 - Forma e organizimit të trajnimeve Trajnimet që 248 ndërmarrjet i kanë vijuar në të kaluarën, janë mbajtur në formë fizike (salla, klasa) ose në formën online. Rezultatet e këtij hulumtimi tregojnë se: 92% e ndërmarrjeve kanë vijuar trajnimet në formë fizike, 1% në formë online dhe 7% në forme të kombinuar (fizike dhe online). Vlen të ceket se pjesa më e madhe, apo 7% e ndërmarrjeve që kanë vijuar trajnime të kombinuara (fizike dhe online), janë ndërmarrjet mikro. Faqe 22

Republika e Kosovës 3.2.6. Ndikimi i trajnimeve online në performancën e të punësuarve në NVM-të e anketuara Të gjeturat e këtij hulumtimi tregojnë për një përqindje shumë të vogël të ndërmarrjeve, të cilat kanë vijuar ndonjë trajnim online në të kaluarën, (vetëm 2.37% prej tyre). Detajet e vlerësimit të NVM-ve të anketuara, lidhur me shkallën e ndikimit të trajnimeve në performancën e të punësuarve në NVM, janë paraqitur në tabelën 12, ku vlen të theksohet se 58 % prej tyre, i kanë vlerësuar trajnimet paraprake si shumë të efektshme. TABELA 12 - Ndikimi i trajnimeve online në performancën e të punësuarve. Trajnimet online, sa kanë qenë të efektshme? Mikro E vogël E mesme i i përgjithshëm Shumë 3 1 6 10 71.43% 0 0 1 1 25.00% 0 0 0 0 0.00% 11 57.90% Mesatarisht 1 2 0 3 21.43% 0 1 2 3 75.00% 1 0 0 1 100.0% 7 36.80% Pak 1 0 0 1 7.14% 0 0 0 0 0.00% 0 0 0 0 0.00% 1 5.30% Aspak 0 0 0 0 0.00% 0 0 0 0 0.00% 0 0 0 0 0.00% 0 0.00% 5 3 6 14 100.0% 0 1 3 4 100.0% 1 0 0 1 100.0% 19 100.0% Lidhur me efektet e trajnimeve online në performancën e punëtorëve të trajnuar, 58% e ndërmarrjeve të anketuara, këtë formë të trajnimeve e kanë vlerësuar si shumë efektive në ngrijën performancës së punëtorëve të tyre, 37% e NVM-ve e kanë vlerësuar me mesatarisht, ndërsa vetëm 5% e kanë vlerësuar si pak të efektshme, ndërkohë që nuk ka pasur ndërmarrje që trajnimet online i kanë vlerësuar si aspak të suksesshme. 5% 0% Shumë 37% Mesatarisht 58% Pak Aspak FIGURA 10 - Ndikimi i trajnimeve online në performancën e të punësuarve Faqe 23

Republika e Kosovës 3.2.7. Mënyra e organizimit të trajnimeve Nga këndvështrimi i organizimit të trajnimeve, me ekspertë të brendshëm (brenda ndërmarrjes) dhe/apo të jashtëm (ekspertë jashtë ndërmarrjes), rezulton se 46% e ndërmarrjeve të anketuara, të cilat kanë realizuar trajnime për stafin e ndërmarrjeve të tyre, i kanë realizuar ato me ekspertë jashtë ndërmarrjes (ekspertë vendorë). Më detajisht, rezultatet krahasuese në këtë aspekt, mund të shihen në tabelën vijuese (tabela 13): TABELA 13 - Organizimi i trajnimeve Si kanë qenë të organizuara trajnimet? Mikro E vogël E mesme i i përgjithshëm Të brendshme - të ofruara nga stafi i ndërmarrjes Të jashtme - të ofruara jashtë ndërmarrjes nga ekspertë vendorë Të jashtme - të ofruara jashtë ndërmarrjes nga ekspertë ndërkombëtarë 14 3 2 19 12.3% 6 3 1 10 16.1% 7 1 1 9 29.0% 38 15.3% 51 21 17 89 57.4% 10 0 9 19 30.6% 5 1 0 6 19.4% 114 46.0% 8 1 13 22 14.2% 4 2 7 13 21.0% 2 1 0 3 9.7% 38 15.3% Të kombinuara 11 8 6 25 16.1% 11 1 8 20 32.3% 10 0 3 13 41.9% 58 23.4% 84 33 38 155 100% 31 6 25 62 100% 24 3 4 31 100% 248 100% 24% 15% Të brendshme - të ofruara nga stafi I ndërmarrjes Të jashtme - të ofruara jashtë ndërmarrjes nga ekspertë vendorë 15% 46% Të jashtme - të ofruara jashtë ndërmarrjes nga ekspertë ndërkombëtar Të kombinuara FIGURA 11 - Organizimi i trajnimeve Në bazë të të dhënave të nxjerra nga hulumtimi, është vërejtur se 15% e ndërmarrjeve kanë organizuar trajnime të brendshme (me ekspertë brenda ndërmarrjes). Numër më i madh i trajnimeve janë trajnime të jashtme, me ekspertë vendorë, me rreth 46%, ndërsa 15% janë trajnime të jashtme, me ekspertë ndërkombëtarë, si dhe 24% e trajnimeve janë organizuar me kombinim të ekspertëve vendorë dhe ndërkombëtarë, nga brenda ose jashtë ndërmarrjes. Faqe 24

Republika e Kosovës 3.2.8. Burimi kryesor i financimit të trajnimeve në të kaluarën Nga aspekti i burimeve të financimit të trajnimeve, rezulton se pjesa më e madhe e ndërmarrjeve të anketuara, apo 57% prej atyre ndërmarrjeve që kanë trajnuar punëtorët e tyre në të kaluarën, financimin e trajnimeve e kanë realizuar nga burimet vetanake, respektivisht buxheti i ndërmarrjes. Më detajisht, burimet e financimit të trajnimeve në të kaluarën, janë pasqyruar në tabelën 14. TABELA 14 - Burimi kryesor i financimit të trajnimeve Cili ka qenë burimi kryesor i financimit të trajnimeve? Mikro E vogël E mesme i i përgjithshëm Vetanake 38 16 24 78 48.40% 17 4 18 39 70.91% 21 1 4 26 81.25% 143 57.70% Të punësuarit 9 5 4 18 11.20% 3 0 1 4 7.28% 2 0 0 2 6.25% 24 9.70% Institucionet publike Organizata ndërkombëtare 17 8 4 29 18.00% 1 0 2 3 5.45% 2 0 0 2 6.25% 34 13.70% 21 5 7 33 20.50% 4 0 2 6 10.91% 1 0 0 1 3.12% 40 16.10% Tjetër 1 2 0 3 1.90% 2 0 1 3 5.45% 0 1 0 1 3.13% 7 2.80% 86 36 39 161 100.0% 27 4 24 55 100.0% 26 2 4 32 100.0% 248 100.0% Nga figura 12, vërehet se 57% e ndërmarrjeve të anketuara, kanë përdorur burimet financiare vetanake për organizimin e trajnimeve të nevojshme, kurse 16% e tyre kanë siguruar fonde nga organizatat ndërkombëtare, nga institucionet publike 14%, nga vet të punësuarit 10%, si dhe nga burime të tjera (zakonisht nga selia qendrore e përfaqësisë) 3%. Gjithashtu, nëse shikohet struktura e financimeve në bazë të madhësisë se ndërmarrjeve, vërehet një strukturë e ngjashme, ku burimet financiare vetanake dominojnë si tek ndërmarrjet mikro, ashtu edhe tek ato të vogla dhe të mesme. 16% 3% 14% 57% 10% Vetanake Të punësuarit Institucionet publike Organizata ndërkombëtare Tjetër FIGURA 12 - Burimi kryesor i financimit të trajnimeve Faqe 25

Republika e Kosovës 3.2.9. Vlerësimi i përfitimeve nga trajnimet në raport me kostot e trajnimeve Siç është cekur më lartë, ndërmarrjet që për organizimin e trajnimeve kanë përdorur buxhetin vetanak, janë gjithsej 143 ndërmarrje apo 57% prej tyre, nga gjithsej 248 ndërmarrje që kanë trajnuar punëtorët në të kaluarën. Lidhur me shkallën e kënaqshmërisë së NVM-ve të anketuara me përfitimet nga trajnimet në raport me koston e organizimit të tyre, është paraqitur tabela 15, me të dhënat në vijim: TABELA 15 - Vlerësimi i përfitimeve në raport me kostot për trajnime nga respodentët Nëse ka qenë financim vetanak, sa ka qenë i kushtueshme në raport me përfitimet? Mikro E vogël E mesme i i përgjithshëm Shumë 1 2 3 6 7.79% 0 0 0 0 0.00% 2 0 1 3 10.70% 9 6.29% Mesatarisht 13 7 13 33 42.86% 12 1 14 27 71.06% 10 0 1 11 39.30% 71 49.66% Pak 15 4 3 22 28.57% 3 1 2 6 15.79% 6 1 1 8 28.60% 36 25.17% Aspak 3 1 2 6 7.79% 0 1 1 2 5.26% 2 0 1 3 10.70% 11 7.69% Pa përgjigje 7 2 1 10 12.99% 1 1 1 3 7.89% 3 0 0 3 10.70% 16 11.19% 39 16 22 77 100.0% 16 4 18 38 100.0% 23 1 4 28 100.0% 143 100.0% Siç shihet nga të dhënat e nxjerra nga anketa dhe të paraqitura në figurën 13, pjesa më e madhe e ndërmarrjeve të anketuara, rreth 50%, i vlerësojnë trajnimet e organizuara si mesatarisht të kushtueshme në raport me përfitimet e marra nga ato, ndërsa 25% e të anketuarve i vlerësojnë më pak të kushtueshme, 8% aspak të kushtueshme, 6% shumë të kushtueshme dhe 11% nuk kanë dhënë përgjigje. Shikuar nga madhësia e ndërmarrjeve vërehet një strukturë e përafërt e përgjigjeve tek të tri llojet e ndërmarrjeve, si te ndërmarrjet mikro, te vogla dhe të mesme, ku dominon përgjigja e vlerësimit mesatarisht e kushtueshme, e që pasohet nga përgjigja pak të kushtueshme. 8% 25% 11% 6% 50% Shumë Mesatarisht Pak Aspak Pa përgjigje FIGURA 13 - Vlerësimi i përfitimeve në raport me kostot për trajnime nga respodentët Faqe 26

Republika e Kosovës 3.2.10. Arsyet e mos-vijimit së trajnimeve në të kaluarën Nga mostra e hulumtimit prej 800 ndërmarrjeve, 552 ndërmarrje apo 69% e ndërmarrjeve të anketuara, janë deklaruar se nuk kanë vijuar ndonjë trajnim në të kaluarën. Gjatë hulumtimit janë analizuar arsyet e mos vijimit së trajnimeve dhe në bazë të vlerësimeve që ndërmarrjet kanë dhënë në këtë pyetje, rezulton se 42% prej tyre, nuk i kanë vlerësuar të nevojshme trajnimet, pasuar me përgjigjet e tjera të pasqyruara në tabelën vijuese (Tabela 16): TABELA 16 - Arsyet e mos-vijimit së trajnimeve Mikro E vogël E mesme Arsyet e mos vijimit së trajnimeve më herët i i përgjithshëm Kostoja e lartë 15 8 8 31 7.00% 4 1 3 8 8.50% 1 0 1 2 11.80% 41 7.40% Nuk janë vlerësuar të nevojshme trajnimet Nuk kemi pasur njohuri rreth mundësive të trajnimeve Nuk na janë përshtatur mundësitë e ofruara për trajnime 93 16 75 184 41.70% 17 5 20 42 44.70% 6 1 3 10 58.80% 236 42.80% 69 18 62 149 33.80% 14 0 14 28 29.80% 2 1 1 4 23.50% 181 32.80% 27 6 14 47 10.70% 7 0 4 11 11.70% 0 0 1 1 5.90% 59 10.70% Tjetër 11 6 13 30 6.80% 0 0 5 5 5.30% 0 0 0 0 0.00% 35 6.30% 215 54 172 441 100.0% 42 6 46 94 100.0% 9 2 6 17 100% 552 100.0% Nga hulumtimi është vërejtur se, arsyeja e mos vijimit së trajnimeve, tek një numër i madh i ndërmarrjeve apo 43% prej tyre, është se nuk i kanë vlerësuar të nevojshëm trajnimet, 33% kanë deklaruar se nuk kanë pasur njohuri rreth mundësive të trajnimeve, 11% prej tyre se nuk iu janë përshtatur mundësitë e ofruara për trajnime, 7% se kostot kanë qenë të larta, ndërsa 6% kanë dhënë përgjigje të tjera. 11% 6% 7% Kostoja e lartë Nuk janë vlerësuar të nevojshme trajnimet 33% 43% Nuk kemi pasur njohuri rreth mundësive të trajnimeve Nuk na janë përshtatur mundësitë e ofruara për trajnime Tjetër FIGURA 14 - Arsyet e mos-vijimit së trajnimeve Faqe 27

Republika e Kosovës 3.2.11. Pengesat dhe vështirësitë në procesin e punës dhe sfidat e NVM-ve nga mungesa e pjesëmarrjes në trajnime Me qëllim të identifikimit të vështirësive, që ndërmarrjet i hasin nga mungesa e pjesëmarrjes në trajnime, është bërë analiza vijuese, nga rezulton se shitjet e pamjaftueshme janë sfida kryesore për NVM-të. Lidhur me këtë çështje, renditja e vlerësimeve të ndërmarrjeve të anketuara është pasqyruar në tabelën 17. TABELA 17 - Pengesat/ vështirësitë në procesin e punës dhe sfidat që NVM-të i hasin nga mungesa e trajnimeve Mikro E vogël E mesme Cilat janë pengesat/ vështirësitë Menaxhim i dobët i ndërmarrjes Mungesa e kontrollit adekuat Shitjet e pa mjaftueshme 1 3 4 8 1.82% 0 1 1 2 2.13% 0 0 0 0 0.00% 10 1.81% 8 3 7 18 4.09% 6 0 3 9 9.57% 0 0 1 1 5.56% 28 5.07% 82 18 76 176 40.00% 11 0 11 22 23.40% 3 1 1 5 27.78% 203 36.78% Marketingu jo adekuat 30 12 29 71 16.14% 7 1 11 19 20.22% 1 0 0 1 5.55% 91 16.49% Rendimenti dhe eficenca në prodhim/ shërbime 16 3 2 21 4.77% 7 2 2 11 11.70% 4 0 0 4 22.22% 36 6.52% Tjetër 7 2 4 13 2.95% 3 0 2 5 5.32% 0 0 0 0 0.00% 18 3.26% Pa përgjigje 70 14 49 133 30.23% 8 2 16 26 27.66% 2 1 4 7 38.89% 166 30.07% 214 55 171 440 100.0% 42 6 46 94 100.0% 10 2 6 18 100.0% 552 100.0% Nga ndërmarrjet e anketuara, 37% e tyre deklarojnë se vështirësitë që i hasin në punë nga mungesa e pjesëmarrjes në trajnime, janë shitjet e pamjaftueshme, ndërsa 16.5% e tyre theksojnë mungesën e marketingut adekuat. Pengesat tjera të përmendura nga NVM-të e anketuara kanë qenë menaxhimi i dobët i ndërmarrjes (2%), mungesa e kontrollit adekuat (5%), rendimenti dhe efikasiteti në prodhim apo shërbime (3%), dhe të tjera (3%), ndërsa në anën tjetër, 30% e NVM-ve nuk janë përgjigjur në këtë pyetje. 30% 2% 5% Menaxhim i dobët i ndërmarrjes Mungesa e kontrollit adekuat Shitjet e pa mjaftueshme 3% 7% 16% 37% Marketingu jo adekuat Rendimenti dhe eficenca në prodhim/ shërbime Tjetër Pa përgjigje FIGURA 15 - Pengesat/ vështirësitë në procesin e punës dhe sfidat që NVM-të i hasin nga mungesa e trajnimeve Faqe 28

3.3. PJESA III - Nevoja e NMV-ve për trajnime në të ardhmen Pjesa III, e pyetësorit dhe rrjedhimisht e këtij hulumtimi, përmban informata rreth nevojave të NVM-ve për trajnime në të ardhmen, ku janë listuar 74 lloje të trajnimeve të propozuara në 3 kategori kryesore: o Trajnime menaxheriale; o Trajnime operative/ administrative; dhe o Trajnime profesionale/ teknike. Vlerësimi i nevojave të NVM-ve për trajnimet e mësipërme, është realizuar përmes tri (3) shkallëve të vlerësimit, ku: o 0 - Nënkupton që ndërmarrjet nuk kanë nevojë për trajnime; o 1 - Nënkupton që ndërmarrjet deri diku kanë nevojë për trajnime; dhe o 2 - Nënkupton që ndërmarrjet kanë shumë nevojë për trajnime. Në vijim të këtij raporti, është analizuar në detaje nevoja e NVM-ve për këto trajnime, si dhe janë identifikuar nevojat e menjëhershme dhe nevojat afatgjate të NVM-ve për trajnime. 3.3.1. Nevoja e ndërmarrjeve për trajnime menaxheriale Në pjesën e trajnimeve menaxheriale, janë përzgjedhur gjithsej 37 trajnime, të cilat janë cilësuar si më të rëndësishmet e kësaj fushe, ku të njëjtat janë ndarë në gjashtë (6) grupe kryesore të trajnimeve, duke përfshirë: o Trajnimet menaxheriale; o Burimet njerëzore; o Prokurim publik dhe tenderim; o Menaxhim financiar; o Vlerësim i tregut; dhe o Marketing. Në këtë pjesë, është analizuar nevoja e NVM-ve të anketuara për trajnime menaxheriale dhe janë identifikuar nevojat e menjëhershme dhe ato afatgjate të ndërmarrjeve për këto trajnime. 3.3.1.1. Nevoja për trajnime menaxheriale Në kategorinë e trajnimeve menaxheriale, janë përfshirë trajnimet si: menaxhimi i përgjithshëm i ndërmarrjes, planifikimi strategjik dhe organizimi, përpilimi i planit të biznesit, vendimmarrja menaxheriale, e të ngjashme. Në tabelat 18, 19 dhe 20, janë listuar trajnimet e ofruara në këtë fushë, si dhe nevoja e NVM-ve të anketuara për të vijuar këto trajnime: TABELA 18 - Nevoja e mikro-ndërmarrjeve për trajnime menaxheriale Faqe 29

TRAJNIMET MENAXHERIALE Mikro Prodhues Shërbyes Tregtar Planifikim strategjik dhe organizim 209 43 48 67 7 16 138 29 43 69.00% 13.17% 17.83% Plan biznesi 166 33 101 51 6 33 115 30 65 55.33% 11.50% 33.17% Menaxhimi i përgjithshëm i ndërmarrjes 223 23 54 66 7 17 143 18 49 72.00% 8.00% 20.00% Vendimmarrja menaxheriale 267 15 18 84 3 3 188 6 16 89.83% 4.00% 6.17% Menaxhimi kualitativ dhe ndërmarrja 267 10 23 83 3 4 188 7 15 89.67% 3.33% 7.00% Menaxhimi dhe vlerësimi i riskut 273 12 15 85 1 4 194 9 7 92.00% 3.67% 4.33% Prezantim dhe përfqësim biznesi 252 12 36 77 2 11 168 9 33 82.83% 3.83% 13.33% Ndjekja e rekomandimeve të auditorëve TABELA 19 - Nevoja e ndërmarrjeve të vogla për trajnime menaxheriale TRAJNIMET MENAXHERIALE 291 5 4 86 2 2 203 3 4 96.67% 1.67% 1.67% E vogël Prodhues Shërbyes Tregtar Planifikim strategjik dhe organizim 40 6 24 6 1 3 45 10 15 60.67% 11.33% 28.00% Plan biznesi 41 7 22 6 1 3 47 9 14 62.67% 11.33% 26.00% Menaxhimi i përgjithshëm i ndërmarrjes 44 6 20 7 0 3 44 8 18 63.33% 9.33% 27.33% Vendimmarrja menaxheriale 54 4 12 6 2 2 53 9 8 75.33% 10.00% 14.67% Menaxhimi kualitativ dhe ndërmarrja 58 3 9 8 1 1 54 6 10 80.00% 6.67% 13.33% Menaxhimi dhe vlerësimi i riskut 60 5 5 8 1 1 60 4 6 85.33% 6.67% 8.00% Prezantim dhe përfqësim biznesi 50 3 17 10 0 0 48 8 14 72.00% 7.33% 20.67% Ndjekja e rekomandimeve të auditorëve 66 2 2 9 0 1 67 0 3 94.67% 1.33% 4.00% TABELA 20 Nevoja e ndërmarrjeve të mesme për trajnime menaxheriale E mesme TRAJNIMET MENAXHERIALE Prodhues Shërbyes Tregtar Planifikim strategjik dhe organizim 21 7 7 3 1 1 6 2 2 60.00% 20.00% 20.00% Plan biznesi 20 9 6 4 0 1 7 2 1 62.00% 22.00% 16.00% Menaxhimi i përgjithshëm i ndërmarrjes 21 6 8 4 0 1 5 1 4 60.00% 14.00% 26.00% Vendimmarrja menaxheriale 26 6 3 4 1 0 8 1 1 76.00% 16.00% 8.00% Menaxhimi kualitativ dhe ndërmarrja 23 6 6 4 1 0 9 0 1 72.00% 14.00% 14.00% Menaxhimi dhe vlerësimi i riskut 25 5 5 4 0 1 8 1 1 74.00% 12.00% 14.00% Prezantim dhe përfqësim biznesi 22 5 8 4 1 0 5 2 3 62.00% 16.00% 22.00% Ndjekja e rekomandimeve të auditorëve 28 4 3 4 0 1 8 1 1 80.00% 10.00% 10.00% Faqe 30

Në figurën 16, është paraqitur grafikisht edhe nevoja e ndërmarrjeve për trajnimet e fushës menaxheriale, ku siç është cekur më lartë, nevoja më e madhe është treguar për trajnimin mbi hartimin e planit të biznesit, i cili është vlerësuar si shumë i nevojshëm nga 30.75% e ndërmarrjeve, deri diku i nevojshëm nga 12.3% e tyre, derisa është cilësuar si i pa nevojshëm nga 57.13%. Një tjetër trajnim i rëndësishëm në këtë pjesë të trajnimeve, është edhe trajnimi rreth menaxhimit të përgjithshëm të ndërmarrjes, i cilësuar si shumë i nevojshëm nga 21.75% e NVM-ve, deri diku i nevojshëm nga 8.63% e ndërmarrjeve dhe jo relevant nga 69.93% e tyre. Planifikimi strategjik dhe organizimi, po ashtu është cilësuar si trajnim i nevojshëm nga NVM-të e anketuara, ku 19.88% e ndërmarrjeve e kanë cilësuar si shumë të nevojshëm, derisa 13.25% kanë deklaruar që ky trajnim është deri diku i nevojshëm në ndërmarrjet e tyre. Një pjesë relativisht e madhe e të anketuarve, apo 66.88%, e kanë vlerësuar këtë trajnim si jo relevant për veprimtarinë e tyre. Ndjekja e rekomandimeve të auditorëve 95.25% 2.13% 2.63% Prezantim dhe përfqësim biznesi 79.50% 5.25% 15.25% Menaxhimi dhe vlerësimi i riskut 89.63% 4.75% 5.62% Menaxhimi kualitativ dhe ndërmarrja 86.75% 4.62% 8.63% Vendimmarrja menaxheriale 86.25% 5.88% 7.88% Menaxhimi i përgjithshëm i ndërmarrjes 69.63% 8.63% 21.75% Plan biznesi 57.13% 12.13% 30.75% Planifikim strategjik dhe organizim 66.88% 13.25% 19.88% 0 - I pa nevojshëm 1 - Deri diku i nevojshëm 2 - Shumë i nevojshëm FIGURA 16 Nevoja e NVM-ve për trajnime menaxheriale 3.3.1.2. Nevoja për trajnimet mbi burimet njerëzore Në grupin e trajnimeve për burime njerëzore, janë përfshirë trajnimet si menaxhimi i burimeve njerëzore, delegimi i përgjegjësive, kontrolli dhe matja e performancës, motivimi i punëtorëve dhe menaxhimi i kohës. Në tabelat 21, 22 dhe 23, janë pasqyruar rezultatet e anketës në lidhje me nevojat e ndërmarrjeve për trajnime në këtë fushë. TABELA 21 - Nevoja e mikro- ndërmarrjeve për trajnimet mbi burimet njerëzore Mikro BURIMET NJERËZORE Prodhues Shërbyes Tregtar Menaxhim i burimeve njerëzore 271 15 14 86 2 2 194 7 9 91.83% 4.00% 4.17% Delegim i përgjegjësive 283 11 6 83 2 5 202 6 2 94.67% 3.17% 2.17% Kontroll dhe matje e performancës 274 11 15 83 3 4 194 9 7 91.83% 3.83% 4.33% Motivim 272 13 15 81 3 6 189 11 10 90.33% 4.50% 5.17% Menaxhim i kohës 264 12 24 81 3 6 188 10 12 88.83% 4.17% 7.00% TABELA 22 - Nevoja e ndërmarrjeve të vogla për trajnimet mbi burimet njerëzore Faqe 31

E vogël BURIMET NJERËZORE Prodhues Shërbyes Tregtar Menaxhim i burimeve njerëzore 52 5 13 6 1 3 52 7 11 73.33% 8.67% 18.00% Delegim i përgjegjësive 60 3 7 6 1 3 60 4 6 84.00% 5.33% 10.67% Kontroll dhe matje e performancës 51 7 12 6 3 1 58 9 3 76.67% 12.67% 10.67% Motivim 53 6 11 6 1 3 56 6 8 76.67% 8.67% 14.67% Menaxhim i kohës 55 4 11 7 1 2 53 7 10 76.67% 8.00% 15.33% TABELA 23 - Nevoja e ndërmarrjeve të mesme për trajnimet mbi burimet njerëzore E mesme BURIMET NJERËZORE Prodhues Shërbyes Tregtar Menaxhim i burimeve njerëzore 23 3 9 4 0 1 5 2 3 64.00% 10.00% 26.00% Delegim i përgjegjësive 27 4 4 4 0 1 8 1 1 78.00% 10.00% 12.00% Kontroll dhe matje e performancës 23 6 6 4 0 1 9 0 1 72.00% 12.00% 16.00% Motivim 25 4 6 4 0 1 7 2 1 72.00% 12.00% 16.00% Menaxhim i kohës 25 4 6 4 0 1 8 1 1 74.00% 10.00% 16.00% Nga të dhënat e tabelave paraprake (21, 22 dhe 23), janë paraqitur grafikisht edhe nevojat e NVM-ve për trajnime në fushën e burimeve njerëzore (Figura 17). Trajnimet më të nevojshme, janë gjetur të jenë: Trajnimi për menaxhimin e kohës, ku 9.13% e NVM të anketuara kanë deklaruar se kanë shumë nevojë për një trajnim të tillë, 5.25% e tyre e cilësojnë këtë si deri diku të nevojshëm, kurse 85.63% nuk kanë shprehur fare interesim për trajnimin në fjalë. Menaxhimi i burimeve njerëzore, ka zgjuar interesim për 8.13% të NVM-ve të anketuara, të cilat e kanë vlerësuar si shumë të nevojshëm këtë trajnim, deri diku të nevojshëm e kanë vlerësuar 5.25% e tyre, derisa 86.63% e NVM-ve të anketuara, këtë trajnimin e kanë vlerësuar si të pa nevojshëm. Trajnimi për motivim të punëtorëve, është cilësuar si shumë i nevojshëm nga 7.63% e ndërmarrjeve, 5.75% kanë deklaruar se ky trajnim është deri diku i nevojshëm, derisa 86.63% e NVM-ve të anketuara e kanë vlerësuar si të pa nevojshëm për ndërmarrjen. Menaxhim i kohës 85.63% 5.25% 9.13% Motivim 86.63% 5.75% 7.63% Kontroll dhe matje e performancës 87.75% 6.00% 6.25% Delegim i përgjegjësive 91.63% 4.00% 4.38% Menaxhim i burimeve njerëzore 86.63% 5.25% 8.13% 0 - I pa nevojshëm 1 - Deri diku i nevojshëm 2 - Shumë i nevojshëm FIGURA 17 Nevoja e NVM-ve për trajnime në fushën e burimeve njerëzore Faqe 32

3.3.1.3. Nevoja për trajnime në prokurim publik dhe tenderim Në kategorinë e trajnimeve për prokurim publik dhe tenderim, janë listuar trajnimet si: rregullat dhe procedurat e prokurimit publik, plani i prokurimit, e-prokurimi, zbatimi i kontratave publike, përgatitja e dosjes së tenderit dhe të ngjashme. Për më tepër, në tabelat në vijim (tabela 24, 25 dhe 26), janë paraqitur gjetjet e anketës për nevojat e NVM-ve të anketuara për trajnime në këtë fushë. TABELA 24 - Nevoja e mikro-ndërmarrjeve për trajnime në prokurim publik dhe tenderim PROKURIM PUBLIK DHE TENDER Rregullat kombëtare dhe procedurat e aplikuara në prokurim publik Mikro Prodhues Shërbyes Tregtar 265 20 15 82 5 3 182 15 13 88.17% 6.67% 5.17% Plani i prokurimit 264 18 18 83 3 4 181 13 16 88.00% 5.67% 6.33% Prokurimi elektronik 264 13 23 82 2 6 180 9 21 87.67% 4.00% 8.33% Zbatimi i kontratave publike 270 12 18 83 3 4 185 6 19 89.67% 3.50% 6.83% Përgatitja e termave të referencës 276 10 14 82 4 4 189 10 11 91.17% 4.00% 4.83% Përgatitja e dosjeve të tenderit, lansimi i tenderëve/ thirrjet për propozim Komisioni i vlerësimit te tenderit/ Paneli i listës se shkurtër Procedurat e tenderit të shërbimeve/ furnizimeve/ punimeve/ granteve 271 12 17 82 1 7 192 8 10 90.83% 3.50% 5.67% 278 12 10 85 1 4 197 8 5 93.33% 3.50% 3.17% 273 13 14 83 2 5 194 8 8 91.67% 3.83% 4.50% TABELA 25 - Nevoja e ndërmarrjeve të vogla për trajnime në prokurim publik dhe tenderim PROKURIM PUBLIK DHE TENDER Rregullat kombëtare dhe procedurat e aplikuara në prokurim publik E vogël Prodhues Shërbyes Tregtar 54 7 9 8 1 1 56 8 6 78.67% 10.67% 10.67% Plani i prokurimit 52 5 13 9 1 0 59 4 7 80.00% 6.67% 13.33% Prokurimi elektronik 52 5 13 9 1 0 56 6 8 78.00% 8.00% 14.00% Zbatimi i kontratave publike 54 7 9 9 1 0 59 5 6 81.33% 8.67% 10.00% Përgatitja e termave të referencës 58 6 6 9 1 0 59 5 6 84.00% 8.00% 8.00% Përgatitja e dosjeve të tenderit, lansimi i tenderëve/ thirrjet për propozim Komisioni i vlerësimit te tenderit/ Paneli i listës se shkurtër Procedurat e tenderit të shërbimeve/ furnizimeve/ punimeve/ granteve 59 4 7 9 1 0 56 5 9 82.67% 6.67% 10.67% 63 3 4 8 1 1 62 3 5 88.67% 4.67% 6.67% 60 3 7 9 1 0 62 3 5 87.33% 4.67% 8.00% Faqe 33

TABELA 26 - Nevoja e ndërmarrjeve të mesme për trajnime në prokurim publik dhe tenderim PROKURIM PUBLIK DHE TENDER Rregullat kombëtare dhe procedurat e aplikuara në prokurim publik E mesme Prodhues Shërbyes Tregtar 27 3 5 4 0 1 8 0 2 78.00% 6.00% 16.00% Plani i prokurimit 26 5 4 4 0 1 8 0 2 76.00% 10.00% 14.00% Prokurimi elektronik 27 4 4 4 0 1 6 1 3 74.00% 10.00% 16.00% Zbatimi i kontratave publike 28 3 4 5 0 0 8 0 2 82.00% 6.00% 12.00% Përgatitja e termave të referencës 29 3 3 4 0 1 8 0 2 82.00% 6.00% 12.00% Përgatitja e dosjeve të tenderit, lansimi i tenderëve/ thirrjet për propozim Komisioni i vlerësimit te tenderit/ Paneli i listës se shkurtër Procedurat e tenderit të shërbimeve/ furnizimeve/ punimeve/ granteve 28 2 5 5 0 0 8 1 1 82.00% 6.00% 12.00% 28 2 5 5 0 0 9 0 1 84.00% 4.00% 12.00% 27 4 4 5 0 0 7 0 3 78.00% 8.00% 14.00% Figura 18, pasqyron nevojat e NVM-ve të anketuara për trajnime në fushën e prokurimit publik dhe tenderimit. Trajnimi i cilësuar si më i nevojshmi nga ky grup trajnimesh, është gjetur të jetë trajnimi për prokurim elektronik, i cili është vlerësuar si shumë i nevojshëm nga 9.88% e NVM-ve të anketuara, si deri diku të nevojshëm e kanë vlerësuar 5.13% e tyre, ndërsa si jo relevant për veprimtarinë e tyre e kanë cilësuar 85% e NVM-ve. Një tjetër trajnim me interes për NVM-të e anketuara, është gjetur të jetë edhe trajnimi për plan të prokurimit, ku 8.13% e ndërmarrjeve e kanë vlerësuar si shumë të nevojshëm, 6.13% si deri diku të nevojshëm dhe 85.75% si të pa nevojshëm. Zbatimi i kontratave publike ka zgjuar interes për 7.75% të NVM-ve të anketuara, të cilat e kanë vlerësuar si shumë të nevojshëm, 4.63% të tyre e kanë cilësuar si deri diku të nevojshëm, ndërsa si jo relevant e kanë vlerësuar 87.63 % e tyre. Procedurat e tenderit të shërbimeve/ furnizimeve/ 90.00% 4.25% 5.75% Komisioni i vlerësimit te tenderit/ Paneli i listës se shkurtër 91.88% 3.75% 4.38% Përgatitja e dosjeve të tenderit, lansimi i tenderëve/ thirrjet 88.75% 4.25% 7.00% Përgatitja e termave të referencës 89.25% 4.88% 5.88% Zbatimi i kontratave publike 87.63% 4.62% 7.75% Prokurimi elektronik 85.00% 5.13% 9.88% Plani i prokurimit 85.75% 6.12% 8.13% Rregullat kombëtare dhe procedurat e aplikuara në 85.75% 7.38% 6.88% 0 - I pa nevojshëm 1 - Deri diku i nevojshëm 2 - Shumë i nevojshëm FIGURA 18 Nevoja e NVM-ve për trajnime në prokurim publik dhe tenderim Faqe 34

3.3.1.4. Nevoja për trajnime në menaxhim financiar Trajnimet e ofruara tek kjo kategori, kryesisht janë trajnime që kanë të bëjnë me: planifikimin financiar dhe atë të investimeve, analizën kost/benefit, planifikimin dhe rrjedhën e fondeve, certifikimin, etj. Në tabelat vijuese (tabela 27, 28 dhe 29), është paraqitur nevoja e NVM-ve të anketuara për të vijuar këto trajnime. TABELA 27 - Nevoja e mikro-ndërmarrjeve për trajnime në menaxhim financiar Mikro MENAXHIM FINANCIAR Prodhues Shërbyes Tregtar Planifikim financiar 285 8 7 86 2 2 198 10 2 94.83% 3.33% 1.83% Planifikim i investimeve 282 7 11 85 3 2 199 9 2 94.33% 3.17% 2.50% Analiza kost/ benefit e produktit/biznesit 285 5 10 86 3 1 200 5 5 95.17% 2.17% 2.67% Rrjedha e fondeve 293 3 4 88 2 0 202 7 1 97.17% 2.00% 0.83% Planifikimi i fondeve 287 8 5 88 1 1 205 2 3 96.67% 1.83% 1.50% Kërkimi i fondeve nga KE (Komisioni Evropian) 249 4 47 81 4 5 198 5 7 88.00% 2.17% 9.83% Certifikimi/ Verifikimi i shpenzimeve 294 2 4 90 0 0 208 0 2 98.67% 0.33% 1.00% Mbyllja e programeve 298 1 1 89 1 0 207 2 1 99.00% 0.67% 0.33% Rialokimi i fondeve 298 1 1 89 1 0 208 1 1 99.17% 0.50% 0.33% TABELA 28 - Nevoja e ndërmarrjeve të vogla për trajnime në menaxhim financiar E Vogël MENAXHIM FINANCIAR Prodhues Shërbyes Tregtar Planifikim financiar 58 8 4 8 2 0 63 4 3 86.00% 9.33% 4.67% Planifikim i investimeve 59 6 5 8 2 0 62 3 5 86.00% 7.33% 6.67% Analiza kost/ benefit e produktit/biznesit 64 3 3 9 0 1 62 3 5 90.00% 4.00% 6.00% Rrjedha e fondeve 66 3 1 10 0 0 65 3 2 94.00% 4.00% 2.00% Planifikimi i fondeve 66 3 1 9 1 0 64 3 3 92.67% 4.67% 2.67% Kërkimi i fondeve nga KE (Komisioni Evropian) 49 1 20 9 1 0 60 3 7 78.67% 3.33% 18.00% Certifikimi/ Verifikimi i shpenzimeve 65 0 5 10 0 0 62 4 4 91.33% 2.67% 6.00% Mbyllja e programeve 68 1 1 10 0 0 67 1 2 96.67% 1.33% 2.00% Rialokimi i fondeve 68 1 1 10 0 0 66 3 1 96.00% 2.67% 1.33% Faqe 35

TABELA 29 - Nevoja e ndërmarrjeve të mesme për trajnime në menaxhim financiar E Mesme MENAXHIM FINANCIAR Prodhues Shërbyes Tregtar Planifikim financiar 30 4 1 4 0 1 8 0 2 84.00% 8.00% 8.00% Planifikim i investimeve 30 3 2 4 0 1 9 0 1 86.00% 6.00% 8.00% Analiza kost/ benefit e produktit/biznesit 30 4 1 4 1 0 9 0 1 86.00% 10.00% 4.00% Rrjedha e fondeve 31 3 1 4 1 0 9 0 1 88.00% 8.00% 4.00% Planifikimi i fondeve 31 3 1 4 1 0 9 0 1 88.00% 8.00% 4.00% Kërkimi i fondeve nga KE (Komisioni Evropian) 24 1 10 4 1 0 9 0 1 74.00% 4.00% 22.00% Certifikimi/ Verifikimi i shpenzimeve 30 2 3 5 0 0 9 0 1 88.00% 4.00% 8.00% Mbyllja e programeve 32 2 1 5 0 0 9 0 1 92.00% 4.00% 4.00% Rialokimi i fondeve 31 3 1 5 0 0 9 0 1 90.00% 6.00% 4.00% Trajnimi i cilësuar si më i nevojshmi nga ky grup trajnimesh, është gjetur të jetë trajnimi për kërkim të fondeve nga Komisioni Evropian (KE), i cili është vlerësuar si shumë i nevojshëm nga 12.13% e NVMve të anketuara, deri diku të nevojshëm e kanë vlerësuar 2.5% e ndërmarrjeve, derisa si jo relevant për veprimtarinë e tyre e kanë cilësuar 85.38% e NVM-ve. Planifikimi i investimeve ka zgjuar interesim për 3.63% të NVM-ve, të cilat e kanë vlerësuar si shumë të nevojshëm dhe 4.13% të tyre që e kanë cilësuar si deri diku të nevojshëm, kundrejt 92.25% të NVM-ve që këtë trajnim e kanë cilësuar si jo relevant për ndërmarrjen. Një tjetër trajnim me interes për NVM-të, del të jetë edhe trajnimi për analizën kost/ benefit të investimit, ku 3.38% e ndërmarrjeve e kanë vlerësuar si shumë të nevojshëm, 3% si deri diku të nevojshëm dhe 93.63% si të pa nevojshëm. Rialokimi i fondeve 98.00% 1.25% 0.75% Mbyllja e programeve 98.13% 1.00% 0.88% Certifikimi/ Verifikimi i shpenzimeve 96.63% 1.00% 2.38% Kërkimi i fondeve nga KE 85.38% 2.50% 12.13% Planifikimi i fondeve 95.38% 2.75% 1.88% Rrjedha e fondeve 96.00% 2.75% 1.25% Analiza kost/ benefit e produktit/biznesit 93.63% 3.00% 3.38% Planifikim i investimeve 92.25% 4.12% 3.63% Planifikim financiar 92.50% 4.75% 2.75% 0 - I pa nevojshëm 1 - Deri diku i nevojshëm 2 - Shumë i nevojshëm FIGURA 19 Nevoja e NVM-ve për trajnime në menaxhim të financave Faqe 36

3.3.1.5. Nevoja për trajnime mbi vlerësimin e tregut Një tjetër grup trajnimesh, që është trajtuar në këtë hulumtim, ka të bëjë me vlerësimin e tregut, respektivisht vlerësimin e tregut të brendshëm dhe vlerësimin e tregut rajonal, qasjen në import/eksport dhe procedurat e import/eksportit. Në tabelat 30, 31 dhe 32, është dhënë në detaje edhe nevoja e ndërmarrjeve mikro, të vogla dhe të mesme për trajnime në këtë fushë. TABELA 30 - Nevoja e mikro-ndërmarrjeve për trajnime mbi vlerësimin e tregut VLERËSIMI I TREGUT Qasja në eksport dhe procedurat e eksportit Qasja në import dhe procedurat e importit Mikro Prodhues Shërbyes Tregtar 248 10 42 89 1 0 202 4 4 89.83% 2.50% 7.67% 259 9 32 85 1 4 176 12 22 86.67% 3.67% 9.67% Vlerësim i tregut te brendshëm 258 14 28 83 2 5 174 8 28 85.83% 4.00% 10.17% Vlerësim i tregut rajonal 264 9 27 86 2 2 192 9 9 90.33% 3.33% 6.33% TABELA 31 - Nevoja e ndërmarrjeve të vogla për trajnime mbi vlerësimin e tregut VLERËSIMI I TREGUT Qasja në eksport dhe procedurat e eksportit Qasja në import dhe procedurat e importit E vogël Prodhues Shërbyes Tregtar 46 2 22 9 0 1 60 4 6 76.67% 4.00% 19.33% 53 2 15 9 1 0 53 4 13 76.67% 4.67% 18.67% Vlerësim i tregut te brendshëm 50 2 18 8 2 0 53 2 15 74.00% 4.00% 22.00% Vlerësim i tregut rajonal 53 2 15 9 1 0 58 3 9 80.00% 4.00% 16.00% TABELA 32 - Nevoja e ndërmarrjeve të mesme për trajnime mbi vlerësimin e tregut E mesme VLERËSIMI I TREGUT Prodhues Shërbyes Tregtar Qasja në eksport dhe procedurat e eksportit Qasja në import dhe procedurat e importit 16 4 15 5 0 0 6 0 4 54.00% 8.00% 38.00% 20 5 10 5 0 0 7 0 3 64.00% 10.00% 26.00% Vlerësim i tregut te brendshëm 19 3 13 4 0 1 7 0 3 60.00% 6.00% 34.00% Vlerësim i tregut rajonal 21 3 11 5 0 0 9 0 1 70.00% 6.00% 24.00% Në figurën 20, është paraqitur nevoja e ndërmarrjeve për trajnime në fushën e vlerësimit të tregut, ku trajnimi për vlerësimin e tregut të brendshëm, është vlerësuar si shumë i nevojshëm nga 13.88% e NVM-ve, deri diku i nevojshëm nga 4.13%, kurse 82% e ndërmarrjeve të anketuara kanë deklaruar se ky trajnim është jo relevant për veprimtarinë e tyre. Trajnimi për qasjen në import dhe procedurat e Faqe 37

importit, është vlerësuar si i nevojshëm nga 12.38% e NVM-ve, 4.25% e kanë vlerësuar si deri diku të nevojshëm, kurse 83.38% e shohin si të pa nevojshëm. Një tjetër trajnim me interes për NVM-të, është edhe trajnimi për qasjen në eksport dhe procedurat e eksportit, i vlerësuar si shumë i nevojshëm prej 11.75% e ndërmarrjeve të anketuara, deri diku i nevojshëm për 3.13% prej tyre, dhe jo i nevojshëm për 85.13% të NVM-ve të anketuara. Nga ana tjetër, 9.25% e ndërmarrjeve të anketuara kanë deklaruar se trajnimi për vlerësimin e tregut rajonal, është shumë i nevojshëm, një numër prej 3.63% të NVM-ve, e kanë vlerësuar si deri diku të nevojshëm, kurse pjesa më e madhe e tyre (87.13%), e kanë vlerësuar si jo të nevojshëm për veprimtarinë e tyre. Vlerësim i tregut rajonal 87.13% 3.63% 9.25% Vlerësim i tregut te brendshëm 82.00% 4.12% 13.88% Qasja në import dhe procedurat e importit 83.38% 4.25% 12.38% Qasja në eksport dhe procedurat e eksportit 85.13% 3.13% 11.75% 0 - I pa nevojshëm 1 - Deri diku i nevojshëm 2 - Shumë i nevojshëm 3.3.1.6. Nevoja për trajnimet në fushën e marketingut FIGURA 20 Nevoja e NVM-ve për trajnime mbi vlerësimin e tregut Në këtë grup trajnimesh janë përfshirë trajnimet për: planifikim të marketingut, strategjinë e shitjes dhe mjetet e marketingut. Këto trajnime kanë tërhequr në masë të madhe vëmendjen e NVM-ve, duke bërë kështu, që të rangohen ndër trajnimet më të nevojshme për NVM-të e anketuara. TABELA 33 - Nevoja e mikro-ndërmarrjeve për trajnimet në fushën e marketingut Mikro MARKETING Prodhues Shërbyes Tregtar Planifikimi i marketingut 162 34 104 48 16 26 100 25 85 51.67% 12.50% 35.83% Strategjia e shitjes 152 32 116 46 12 32 88 23 99 47.67% 11.17% 41.17% Mjetet e marketingut 179 26 95 58 10 22 117 26 67 59.00% 10.33% 30.67% TABELA 34 - Nevoja e ndërmarrjeve të vogla për trajnimet në fushën e marketingut E vogël MARKETING Prodhues Shërbyes Tregtar Planifikimi i marketingut 31 4 35 5 1 4 31 6 33 44.67% 7.33% 48.00% Strategjia e shitjes 27 5 38 6 0 4 25 5 40 38.67% 6.67% 54.67% Mjetet e marketingut 35 3 32 6 0 4 37 7 26 52.00% 6.67% 41.33% Faqe 38

TABELA 35 - Nevoja e ndërmarrjeve të mesme për trajnimet në fushën e marketingut E mesme MARKETING Prodhues Shërbyes Tregtar Planifikimi i marketingut 15 4 16 4 0 1 4 1 5 46.00% 10.00% 44.00% Strategjia e shitjes 15 4 16 4 0 1 4 2 4 46.00% 12.00% 42.00% Mjetet e marketingut 16 4 15 4 0 1 8 0 2 56.00% 8.00% 36.00% Bazuar në të dhënat e anketës, grafikisht është paraqitur edhe nevoja ndërmarrjeve për trajnime në fushën e marketingut. Siç shihet edhe tek figura 21, strategjia e shitjes, është cilësuar si shumë i nevojshëm nga 43.75% e ndërmarrjeve të anketuara, deri diku i nevojshëm nga 10.38% e tyre, si dhe nga 45.88% e tyre, është vlerësuar si i pa nevojshëm. Po ashtu, edhe planifikimi i marketingut është vlerësuar lartë nga ndërmarrjet e anketuara, ku 38.63% e NVM-ve e kanë vlerësuar si shumë të nevojshëm, 11.38% deri diku të nevojshëm, derisa, 50% e tyre e kanë cilësuar si të pa nevojshëm. Trajnimi për mjetet e marketingut ka zgjuar interes për 33% të NVM-ve, të cilat e kanë vlerësuar si shumë të nevojshëm, 9.5% të tyre që e kanë cilësuar si deri duku të nevojshëm, derisa 57.5% të NVMve e kanë cilësuar si jo relevant për ndërmarrjen. Mjetet e marketingut 57.50% 9.50% 33.00% Strategjia e shitjes 45.88% 10.38% 43.75% Planifikimi i marketingut 50.00% 11.38% 38.63% 0 - I pa nevojshëm 1 - Deri diku i nevojshëm 2 - Shumë i nevojshëm FIGURA 21 Nevoja e NVM-ve për trajnime në fushën e marketingut 3.3.2. Nevoja e ndërmarrjeve për trajnime operative/ administrative Në kategorinë e trajnimeve operative/ administrative, janë përzgjedhur 23 trajnime, të cilat janë vlerësuar si më me rëndësi në këtë fushë, ku të njëjtat janë ndarë në pesë (5) grupe kryesore të trajnimeve, duke përfshirë këtu: o Trajnimet operative/ administrative, o Përgatitja dhe menaxhimi i projekteve, o Menaxhimi i financave dhe kontabiliteti, o Shërbim ndaj klientëve, o Të tjera; Në vijim të këtij raporti është analizuar nevoja e NVM-ve për trajnime operative/ administrative dhe janë identifikuar nevojat e menjëhershme dhe ato afatgjatë të NVM-ve për këto trajnime. Faqe 39

3.3.2.1. Nevoja për trajnime operative/ administrative Trajnimet e ofruara tek kjo kategori, janë kryesisht trajnime që kanë të bëjnë me: zhvillimin e produkteve apo shërbimeve, komunikimin me palë, menaxhimin e keshit, menaxhimin e zyrës, e të ngjashme. Në tabelat 36, 37 dhe 38, janë paraqitur tabelat përkatëse me trajnimet e kërkuara në këtë fushë, si dhe shkalla e nevojave të NVM-ve për të vijuar këto trajnime. TABELA 36 - Nevoja e mikro-ndërmarrjeve për trajnime operative/ administrative TRAJNIME OPERATIVE/ ADMINISTRATIVE Mikro Prodhues Shërbyes Tregtar Zhvillimi i produkteve/shërbimeve 245 11 44 76 4 10 184 5 21 84.17% 3.33% 12.50% Menaxhimi i zyrës 282 8 10 88 1 1 202 4 4 95.33% 2.17% 2.50% Koordinimi 284 6 10 88 1 1 204 4 2 96.00% 1.83% 2.17% Raportimi 286 6 8 88 0 2 205 3 2 96.50% 1.50% 2.00% Menaxhimi i kesh-it 281 11 8 87 1 2 196 3 11 94.00% 2.50% 3.50% Komunikimi me palë 255 12 33 82 2 6 182 5 23 86.50% 3.17% 10.33% TABELA 37 - Nevoja e ndërmarrjeve të vogla për trajnime operative/ administrative TRAJNIME OPERATIVE/ ADMINISTRATIVE E vogël Prodhues Shërbyes Tregtar Zhvillimi i produkteve/shërbimeve 49 5 16 6 1 3 61 3 6 77.33% 6.00% 16.67% Menaxhimi i zyrës 58 6 6 9 0 1 63 4 3 86.67% 6.67% 6.67% Koordinimi 59 4 7 9 0 1 63 4 3 87.33% 5.33% 7.33% Raportimi 59 5 6 9 0 1 66 3 1 89.33% 5.33% 5.33% Menaxhimi i kesh-it 56 7 7 8 0 2 62 3 5 84.00% 6.67% 9.33% Komunikimi me palë 52 4 14 7 2 1 59 3 8 78.67% 6.00% 15.33% TABELA 38 - Nevoja e ndërmarrjeve të mesme për trajnime operative/ administrative TRAJNIME OPERATIVE/ ADMINISTRATIVE E mesme Prodhues Shërbyes Tregtar Zhvillimi i produkteve/shërbimeve 24 3 8 3 1 1 4 1 5 62.00% 10.00% 28.00% Menaxhimi i zyrës 26 5 4 3 0 2 6 2 2 70.00% 14.00% 16.00% Koordinimi 26 4 5 3 0 2 8 1 1 74.00% 10.00% 16.00% Raportimi 27 4 4 3 0 2 8 1 1 76.00% 10.00% 14.00% Menaxhimi i kesh-it 26 6 3 4 0 1 7 2 1 74.00% 16.00% 10.00% Komunikimi me palë 26 4 5 4 0 1 5 1 4 70.00% 10.00% 20.00% Faqe 40

Në figurën 22, të gjeneruar nga të dhënat e anketës, janë identifikuar nevojat e NVM-ve për trajnime operative/ administrative. Trajnimi i cilësuar si më i nevojshmi nga ky grup trajnimesh, është gjetur të jetë trajnimi për zhvillimin e produktit apo shërbimit, i cili është vlerësuar si shumë i nevojshëm nga 14.25% e NVM-ve të anketuara, si deri diku të nevojshëm e kanë vlerësuar 4.25% e ndërmarrjeve, derisa si jo relevant për veprimtarinë e tyre e kanë cilësuar 81.5% e NVM-ve. Një tjetër trajnim me interes për NVM-të, është gjetur të jetë erdhe trajnimi për komunikim me palë, ku 11.88% e ndërmarrjeve e kanë vlerësuar si shumë të nevojshëm, 4.13% si deri diku të nevojshëm dhe 84% si të pa nevojshëm. Menaxhimi i keshit, ka zgjuar interes për 5% të NVM-ve të cilat e kanë vlerësuar si shumë të nevojshëm, 4.13% të tyre që e kanë cilësuar si deri diku të nevojshëm, ndërsa 90.88% të NVM-ve këtë trajnim e kanë cilësuar si jo relevant për ndërmarrjen. Komunikimi me palë Menaxhimi i kesh-it Raportimi Koordinimi Menaxhimi i zyrës Zhvillimi i produkteve/shërbimeve 84.00% 90.88% 93.88% 93.00% 92.13% 81.50% 4.12% 11.88% 4.12% 2.75% 3.00% 3.75% 4.25% 14.25% 5.00% 3.38% 4.00% 4.12% FIGURA 22 Nevoja e NVM-ve për trajnime operative/administrative 3.3.2.2. Nevoja për trajnime në përgatitjen dhe menaxhimin e projekteve Tek trajnimet për përgatitjen dhe menaxhimin e projekteve, janë listuar trajnimet si: aplikimi për projekte apo grante, përgatitja e formës së aplikimit, kontraktimi dhe implementimi i kontratës, e të ngjashëm. Tabelat 39, 40 dhe 41, përshkruajnë nevojën e shprehur të ndërmarrjeve për trajnime në këtë fushë. TABELA 39 - Nevoja e mikro-ndërmarrjeve për trajnime në përgatitjen dhe menaxhimin e projekteve PËRGATITJA DHE MENAXHIMI I PROJEKTEVE Komunikimi gjate përgatitjes se projektit Përdorimi i asistencës teknike për përgatitjen e projektit/ grantit Përgatitja e aplikacioneve (Forma e Aplikacionit) Mikro Prodhues Shërbyes Tregtar 236 34 30 70 13 7 194 13 3 83.33% 10.00% 6.67% 214 41 45 69 9 12 193 12 5 79.33% 10.33% 10.33% 189 22 89 67 6 17 186 13 11 73.67% 6.83% 19.50% Aplikimi për projekte/ grante 174 17 109 58 7 25 175 13 22 67.83% 6.17% 26.00% Kontraktimi 211 11 78 65 4 21 191 10 9 77.83% 4.17% 18.00% Implementimi i kontratës 222 16 62 65 4 21 195 9 6 80.33% 4.83% 14.83% Kuptimi dhe zbatimi i dispozitave ligjore dhe rregullat relevante kombëtare/ udhëzimet për zbatimin (implementimin e projektit) 0 - I pa nevojshëm 1 - Deri diku i nevojshëm 2 - Shumë i nevojshëm 248 28 24 78 6 6 203 6 1 88.17% 6.67% 5.17% Organizimi i eventeve, takimeve etj. 254 29 17 81 6 3 203 5 2 89.67% 6.67% 3.67% Faqe 41

TABELA 40 - Nevoja e ndërmarrjeve të vogla për trajnime në përgatitjen dhe menaxhim e projekteve E vogël PËRGATITJA DHE MENAXHIMI I Prodhues Shërbyes Tregtar PROJEKTEVE Komunikimi gjate përgatitjes se projektit Përdorimi i asistencës teknike për përgatitjen e projektit/ grantit Përgatitja e aplikacioneve (Forma e Aplikacionit) 55 9 6 10 0 0 63 6 1 85.33% 10.00% 4.67% 52 9 9 9 1 0 61 6 3 81.33% 10.67% 8.00% 43 7 20 8 1 1 54 8 8 70.00% 10.67% 19.33% Aplikimi për projekte/ grante 38 8 24 8 0 2 51 6 13 64.67% 9.33% 26.00% Nënshkrimi i kontratës 48 7 15 9 0 1 60 5 5 78.00% 8.00% 14.00% Implementimi i kontratës 50 6 14 9 0 1 63 3 4 81.33% 6.00% 12.67% Kuptimi dhe zbatimi i dispozitave ligjore dhe rregullat relevante kombëtare/ udhëzimet për zbatimin (implementimin e projektit) 60 4 6 9 1 0 64 4 2 88.67% 6.00% 5.33% Organizimi i eventeve, takimeve etj. 62 2 6 9 1 0 62 6 2 88.67% 6.00% 5.33% TABELA 41 - Nevoja e ndërmarrjeve të mesme për trajnime në përgatitjen dhe menaxhim e projekteve PËRGATITJA DHE MENAXHIMI I PROJEKTEVE Komunikimi gjate përgatitjes se projektit Përdorimi i asistencës teknike për përgatitjen e projektit/ grantit Përgatitja e aplikacioneve (Forma e Aplikacionit) E mesme Prodhues Shërbyes Tregtar 23 9 3 4 0 1 8 1 1 70.00% 20.00% 10.00% 24 6 5 4 0 1 9 0 1 74.00% 12.00% 14.00% 24 5 6 4 0 1 8 0 2 72.00% 10.00% 18.00% Aplikimi për projekte/ grante 21 6 8 4 0 1 7 0 3 64.00% 12.00% 24.00% Nënshkrimi i kontratës 24 5 6 4 0 1 9 0 1 74.00% 10.00% 16.00% Implementimi i kontratës 23 7 5 4 0 1 9 0 1 72.00% 14.00% 14.00% Kuptimi dhe zbatimi i dispozitave ligjore dhe rregullat relevante kombëtare/ udhëzimet për zbatimin (implementimin e projektit) 23 8 4 4 0 1 8 0 2 70.00% 16.00% 14.00% Organizimi i eventeve, takimeve etj. 24 7 4 4 0 1 8 0 2 72.00% 14.00% 14.00% Duke u bazuar në rezultatet e anketës, është paraqitur grafikisht edhe nevoja NVM-ve për trajnime rreth përgatitjes dhe menaxhimit të projekteve. Siç shihet tek figura 23, aplikimi për projekte apo grante është cilësuar si shumë i nevojshëm nga 25.88% e ndërmarrjeve të anketuara, deri diku i nevojshëm nga 7.13% e tyre, si dhe është vlerësuar si i pa nevojshëm nga 67% i NMV-e. Gjithashtu, trajnimi për përgatitjen e aplikacionit është vlerësuar kënaqshëm nga ndërmarrjet e anketuara, ku 19.38% e NVM-ve e kanë vlerësuar si shumë të nevojshëm, 7.75% deri diku të nevojshëm, derisa, 72.88% e tyre e kanë cilësuar si të pa nevojshëm. Trajnimi, nënshkrimi i kontratës ka zgjuar interes për 17.13% të NVM-ve, të cilat e kanë vlerësuar si shumë të nevojshëm, 5.25% të tyre që e kanë cilësuar si deri diku të nevojshëm, derisa 77.63% e ndërmarrjeve e kanë cilësuar si jo relevant. Faqe 42

Organizimi i eventeve, takimeve etj. 88.38% 7.00% 4.62% Kuptimi dhe zbatimi i dispozitave ligjore dhe rregullat 87.13% 7.13% 5.75% Implementimi i kontratës 80.00% 5.62% 14.38% Nënshkrimi i kontratës 77.63% 5.25% 17.13% Aplikimi për projekte/ grante 67.00% 7.13% 25.88% Përgatitja e aplikacioneve (Forma e Aplikacionit) 72.88% 7.75% 19.38% 79.38% 10.50% 10.13% Komunikimi gjate përgatitjes se projektit 82.88% 10.63% 6.50% 0 - I pa nevojshëm 1 - Deri diku i nevojshëm 2 - Shumë i nevojshëm FIGURA 23 Nevoja e NVM-ve për trajnime në përgatitjen dhe menaxhimin e projekteve 3.3.2.3. Nevoja për trajnime në menaxhim të financave dhe kontabiliteti Në listën e trajnimeve për financa dhe kontabilitet, janë ofruar trajnimet si kontabiliteti menaxherial, kontabiliteti financiar dhe trajnimi për taksa dhe tatime. Në tabelat 42, 43 dhe 44 janë pasqyruar rezultatet e anketës në lidhje me nevojat e ndërmarrjeve për trajnime në fushën e financave dhe kontabilitetit. TABELA 42 - Nevoja e mikro-ndërmarrjeve për trajnime në menaxhim të financave dhe kontabilitetit MENAXHIMI I FINANCAVE DHE KONTABILITET Mikro Prodhues Shërbyes Tregtar Kontabiliteti menaxherial 265 19 16 83 4 3 178 18 14 87.67% 6.83% 5.50% Kontabiliteti financiar 254 18 28 80 3 7 147 24 39 80.17% 7.50% 12.33% Taksat dhe tatimet 246 20 34 81 3 6 151 26 33 79.67% 8.17% 12.17% TABELA 43 - Nevoja e ndërmarrjeve të vogla për trajnime në menaxhim të financave dhe kontabilitetit MENAXHIMI I FINANCAVE DHE KONTABILITET E vogël Prodhues Shërbyes Tregtar Kontabiliteti menaxherial 51 4 15 10 0 0 55 4 11 77.33% 5.33% 17.33% Kontabiliteti financiar 52 3 15 10 0 0 51 3 16 75.33% 4.00% 20.67% Taksat dhe tatimet 51 4 15 9 1 0 52 4 14 74.67% 6.00% 19.33% Faqe 43

TABELA 44 - Nevoja e ndërmarrjeve të mesme për trajnime në menaxhim të financave dhe kontabilitetit MENAXHIMI I FINANCAVE DHE KONTABILITET E mesme Prodhues Shërbyes Tregtar Kontabiliteti menaxherial 23 6 6 4 0 1 4 2 4 62.00% 16.00% 22.00% Kontabiliteti financiar 24 5 6 4 0 1 5 1 4 66.00% 12.00% 22.00% Taksat dhe tatimet 25 4 6 4 0 1 5 1 4 68.00% 10.00% 22.00% Tek nevojat e NVM-ve për trajnime në kontabilitet dhe financa, vërejmë se interesim më i lartë është treguar për trajnime në kontabilitet financiar, ku 14.5% e ndërmarrjeve janë deklaruar që ky trajnim është shumë i nevojshëm, 7.13% deri diku i nevojshëm, ndërsa 78.38% e ndërmarrjeve e kanë vlerësuar si jo të nevojshëm. Trajnimi për taksa dhe tatime, është vlerësuar si shumë i nevojshëm nga 14.13% e NVM-ve, 7.88% e kanë vlerësuar si deri diku të nevojshëm, kurse 78% i shohin këto trajnime si jorelevante për veprimtarinë e tyre. Për kontabilitetin menaxherial, 8.75% e ndërmarrjeve të anketuara kanë deklaruar se është trajnim shumë i nevojshëm, një pjesë prej 7.13% e kanë vlerësuar si deri diku të nevojshëm, kurse pjesa më e madhe e tyre, apo 84.13%, e kanë vlerësuar si jo të nevojshëm. Taksat dhe tatimet 78.00% 7.88% 14.13% Kontabiliteti financiar 78.38% 7.13% 14.50% Kontabiliteti menaxherial 84.13% 7.13% 8.75% 0 - I pa nevojshëm 1 - Deri diku i nevojshëm 2 - Shumë i nevojshëm FIGURA 24 Nevoja e NVM-ve për trajnime në menaxhim të financave dhe kontabilitetit 3.3.2.4. Nevoja për trajnime mbi shërbimin ndaj klientëve Trajnimet për shërbim ndaj klientëve, kanë rezultuar si trajnime të vlerësuara relativisht lartë, nga NVM-të e anketuara. TABELA 45 - Nevoja e mikro-ndërmarrjeve për trajnime mbi shërbimin ndaj klientëve Mikro SHËRBIMI NDAJ KLIENTËVE Prodhues Shërbyes Tregtar Komunikimi me klient 215 17 68 63 7 20 128 13 69 67.67% 6.17% 26.17% Rrjetëzimi 252 3 45 75 6 9 170 12 28 82.83% 3.50% 13.67% Komunikimi dhe gjuhët e huaja 251 11 38 76 1 13 165 11 34 82.00% 3.83% 14.17% Faqe 44

TABELA 46 - Nevoja e ndërmarrjeve të vogla për trajnime mbi shërbimin ndaj klientëve E vogël SHËRBIMI NDAJ KLIENTËVE Prodhues Shërbyes Tregtar Komunikimi me klient 42 1 27 6 1 3 42 1 27 60.00% 2.00% 38.00% Rrjetëzimi 44 4 22 8 0 2 50 3 17 68.00% 4.67% 27.33% Komunikimi dhe gjuhët e huaja 48 2 20 7 0 3 54 2 14 72.67% 2.67% 24.67% TABELA 47 - Nevoja e ndërmarrjeve të mesme për trajnime mbi shërbimin ndaj klientëve E mesme SHËRBIMI NDAJ KLIENTËVE Prodhues Shërbyes Tregtar Komunikimi me klient 20 5 10 5 0 0 4 1 5 58.00% 12.00% 30.00% Rrjetëzimi 26 4 5 5 0 0 6 1 3 74.00% 10.00% 16.00% Komunikimi dhe gjuhët e huaja 24 3 8 5 0 0 6 1 3 70.00% 8.00% 22.00% Në figurën 25, është paraqitur grafikisht nevoja dhe gatishmëria e NVM-ve për të vijuar trajnime për shërbim ndaj klientit, ku 28.63% e ndërmarrjeve kanë deklaruar se kanë shumë nevojë për trajnimin komunikimi me klientë, 5.75% e tyre e shohin si deri diku të nevojshëm një trajnim të tillë, kurse 65.63%, nuk kanë nevojë për këtë trajnim. Trajnimi për rrjetëzim është parë shumë i nevojshëm nga 16.38% e NVM-ve, deri diku i nevojshëm nga 4.13% e tyre dhe jo i nevojshëm nga 79.5% e NVM-ve. Trajnimi për komunikim dhe gjuhët e huaja është vlerësuar si shumë i nevojshëm nga 16.63% e NVMve, deri diku i nevojshëm nga 3.88%, derisa 79.5% e vlerësojnë si jo relevant për veprimtarinë e tyre. Komunikimi dhe gjuhët e huaja 79.50% 3.88% 16.63% Rrjetëzimi 79.50% 4.12% 16.38% Komunikimi me klient 65.63% 5.75% 28.63% 0 - I pa nevojshëm 1 - Deri diku i nevojshëm 2 - Shumë i nevojshëm FIGURA 25 Nevoja e NVM-ve për trajnime mbi shërbimin ndaj klientëve 3.3.2.5. Nevoja për trajnime mbi teknologjinë e komunikimit, shfrytëzim efecient të energjisë dhe certifikim të produkteve Këtu janë përfshirë nevojat për trajnimet si sistemi kompjuterik i bazuar në transferimin elektronik të të dhënave, shfrytëzimi elektronik i të dhënave, cilësia, standardet dhe certifikimi i produkteve, trajnime këto që nuk kanë zgjuar interesim edhe aq të madh tek NVM-të e anketuara. Në tabelat 48, 49 dhe 50 është paraqitur nevoja e NVM-ve për të vijuar këto trajnime. Faqe 45

TABELA 48 Nevoja e mikro-ndërmarrjeve për trajnime mbi teknologjinë e komunikimit, shfrytëzim efecient të energjisë dhe certifikim të produkteve INFORMACIONI DHE TEKNOLOGJIA E KOMUNIKIMIT Sistemi kompjuterik i bazuar [transferimi elektronik i të dhënave] Mikro Prodhues Shërbyes Tregtar 289 5 6 86 2 2 196 3 11 95.17% 1.67% 3.17% Shfrytëzimi efiçient i energjisë 284 10 6 86 3 1 206 2 2 96.00% 2.50% 1.50% Cilësia, standardi dhe certifikimi i produkteve 271 5 24 84 3 3 201 4 5 92.67% 2.00% 5.33% TABELA 49 - Nevoja e ndërmarrjeve të vogla për trajnime mbi teknologjinë e komunikimit, shfrytëzim efecient të energjisë dhe certifikim të produkteve INFORMACIONI DHE TEKNOLOGJIA E KOMUNIKIMIT Sistemi kompjuterik i bazuar [transferimi elektronik i të dhënave] E vogël Prodhues Shërbyes Tregtar 61 3 6 10 0 0 59 2 9 86.67% 3.33% 10.00% Shfrytëzimi efiçient i energjisë 62 3 5 9 0 1 65 2 3 90.67% 3.33% 6.00% Cilësia, standardi dhe certifikimi i produkteve 55 6 9 10 0 0 62 2 6 84.67% 5.33% 10.00% TABELA 50 - Nevoja e ndërmarrjeve të mesme për trajnime mbi teknologjinë e komunikimit, shfrytëzim efecient të energjisë dhe certifikim të produkteve INFORMACIONI DHE TEKNOLOGJIA E KOMUNIKIMIT Sistemi kompjuterik i bazuar [transferimi elektronik i të dhënave] E mesme Prodhues Shërbyes Tregtar 25 3 7 5 0 0 8 1 1 76.00% 8.00% 16.00% Shfrytëzimi efiçient i energjisë 29 2 4 5 0 0 9 0 1 86.00% 4.00% 10.00% Cilësia, standardi dhe certifikimi i produkteve 26 4 5 5 0 0 9 0 1 80.00% 8.00% 12.00% Nga figurën 26, shihet se interesim më i madh është treguar për trajnimin cilësia, standardi dhe certifikimi i produkteve, ku 6.63% e NVM-ve, kanë deklaruar që kanë shumë nevojë për këtë fushë trajnimesh, 3% e kanë vlerësuar si deri diku të nevojshëm, ndërsa 90.38% e kanë vlerësuar si jo të nevojshëm. Sistemi kompjuterik i bazuar, apo transferimi elektronik i të dhënave, është vlerësuar si modul shumë i nevojshëm nga 5.25% e NVM-ve, deri diku i nevojshëm nga 2.38% e tyre, kurse 92.38% kanë deklaruar që ky trajnim është i pa nevojshëm. Shfrytëzimi efeçient i energjisë, është trajnim i cili është vlerësuar si shumë i nevojshëm nga 2.88% e ndërmarrjeve, deri diku i nevojshëm nga 2.75% e tyre dhe jo-relevant nga 94.38% e NVM-ve. Faqe 46

Cilësia, standardi dhe certifikimi i produkteve 90.38% 3.00% 6.63% Shfrytëzimi efiçient i energjisë 94.38% 2.75% 2.88% Sistemi kompjuterik i bazuar [transferimi elektronik i të dhënave] 92.38% 2.38% 5.25% 0 - I pa nevojshëm 1 - Deri diku i nevojshëm 2 - Shumë i nevojshëm FIGURA 26 Nevoja e NVM-ve për trajnime mbi teknologjinë e komunikimit, shfrytëzim efecient të energjisë dhe certifikim të produkteve 3.3.3. Nevojat e ndërmarrjeve për trajnime teknike dhe/ ose profesionale Në këtë grup trajnimesh, janë përfshirë module specifike dhe teknike që i përkasin industrive, respektivisht sektorëve apo veprimtarive të veçanta të NVM-ve, qoftë në fushën e prodhimit, shërbimeve apo tregtisë. Vlen të theksohet se krahasimi i përgjigjeve për nevojat e ndërmarrjeve për këto trajnime me numrin e përgjithshëm të ndërmarrjeve të anketuara, mund të mos jetë shumë relevant për faktin se nevojat për këto module apo trajnime, mund të mos i përkasin të gjitha veprimtarive të ndërmarrjeve. Në tabelat 51, 52 dhe 53 janë listuar trajnimet teknike/ profesionale dhe nevoja e ndërmarrjeve për të përfituar nga këto trajnime. TABELA 51 - Nevoja e mikro-ndërmarrjeve për trajnime teknike dhe/ ose profesionale TRAJNIME PROFEIONALE DHE/ OSE ADMINISTRATIVE Mikro Prodhues Shërbyes Tregtar Teknik ndërtimtari 297 1 2 85 2 3 206 2 2 98.00% 0.83% 1.17% Teknik elektricist 297 1 2 88 0 2 200 1 9 97.50% 0.33% 2.17% Riparim i instalimeve elektrike 299 0 1 90 0 0 196 2 12 97.50% 0.33% 2.17% Teknik i instalimeve të ujit dhe kanalizimeve 296 0 4 90 0 0 202 1 7 98.00% 0.17% 1.83% Teknik enterieri 280 3 17 88 1 1 202 1 7 95.00% 0.83% 4.17% Teknik makinerie 283 3 14 86 0 4 201 1 8 95.00% 0.67% 4.33% Automekanikë dhe përdorimi teknologjisë digjitale 288 1 11 84 0 6 199 1 10 95.17% 0.33% 4.50% Zdrukthëtari 253 2 45 89 0 1 200 3 7 90.33% 0.83% 8.83% Dizajn Grafik 259 4 37 87 1 2 205 1 4 91.83% 1.00% 7.17% Rrobaqepësi dhe dizajn mode 244 1 55 88 0 2 199 1 10 88.50% 0.33% 11.17% IT dhe zhvillues i ueb-it/ aplikacioneve 289 0 11 85 2 3 204 2 4 96.33% 0.67% 3.00% Agjystator 289 1 10 86 0 4 206 2 2 96.83% 0.50% 2.67% Estetikë 296 0 4 66 1 23 204 2 4 94.33% 0.50% 5.17% Kuzhinier dhe gastronomi 269 2 29 76 0 14 207 2 1 92.00% 0.67% 7.33% Faqe 47

TABELA 52 - Nevoja e ndërmarrjeve të vogla për trajnime teknike dhe/ ose profesionale TRAJNIME PROFEIONALE DHE/ OSE ADMINISTRATIVE E vogël Prodhues Shërbyes Tregtar Teknik ndërtimtari 65 2 3 9 0 1 66 0 4 93.33% 1.33% 5.33% Teknik elektricist 62 1 7 10 0 0 66 0 4 92.00% 0.67% 7.33% Riparim i instalimeve elektrike 67 1 2 9 0 1 68 0 2 96.00% 0.67% 3.33% Teknik i instalimeve të ujit dhe kanalizimeve 68 1 1 10 0 0 67 0 3 96.67% 0.67% 2.67% Teknik enterieri 60 2 8 10 0 0 67 0 3 91.33% 1.33% 7.33% Teknik makinerie 56 3 11 9 0 1 68 0 2 88.67% 2.00% 9.33% Automekanikë dhe përdorimi teknologjisë digjitale 59 1 10 10 0 0 68 0 2 91.33% 0.67% 8.00% Zdrukthëtari 52 2 16 10 0 0 68 0 2 86.67% 1.33% 12.00% Dizajn Grafik 59 4 7 9 1 0 64 0 6 88.00% 3.33% 8.67% Rrobaqepësi dhe dizajn mode 65 1 4 10 0 0 69 0 1 96.00% 0.67% 3.33% IT dhe zhvillues i ueb-it/ aplikacioneve 67 2 1 10 0 0 69 0 1 97.33% 1.33% 1.33% Agjystator 68 0 2 10 0 0 70 0 0 98.67% 0.00% 1.33% Estetikë 69 0 1 9 0 1 69 0 1 98.00% 0.00% 2.00% Kuzhinier dhe gastronomi 66 1 3 10 0 0 69 1 0 96.67% 1.33% 2.00% TABELA 53 - Nevoja e ndërmarrjeve të mesme për trajnime teknike dhe/ ose profesionale TRAJNIME PROFEIONALE DHE/ OSE ADMINISTRATIVE E mesme Prodhues Shërbyes Tregtar Teknik ndërtimtari 32 1 2 4 0 1 10 0 0 92.00% 2.00% 6.00% Teknik elektricist 30 3 2 5 0 0 9 0 1 88.00% 6.00% 6.00% Riparim i instalimeve elektrike 33 2 0 5 0 0 10 0 0 96.00% 4.00% 0.00% Teknik i instalimeve të ujit dhe kanalizimeve 34 1 0 5 0 0 10 0 0 98.00% 2.00% 0.00% Teknik enterieri 32 1 2 5 0 0 10 0 0 94.00% 2.00% 4.00% Teknik makinerie 31 2 2 5 0 0 9 0 1 90.00% 4.00% 6.00% Automekanikë dhe përdorimi teknologjisë digjitale 34 1 0 5 0 0 9 1 0 96.00% 4.00% 0.00% Zdrukthëtari 29 1 5 5 0 0 10 0 0 88.00% 2.00% 10.00% Dizajn Grafik 28 1 6 5 0 0 10 0 0 86.00% 2.00% 12.00% Rrobaqepësi dhe dizajn mode 33 1 1 5 0 0 9 0 1 94.00% 2.00% 4.00% IT dhe zhvillues i ueb-it/ aplikacioneve 34 1 0 5 0 0 10 0 0 98.00% 2.00% 0.00% Agjystator 34 1 0 5 0 0 10 0 0 98.00% 2.00% 0.00% Estetikë 33 1 1 5 0 0 10 0 0 96.00% 2.00% 2.00% Kuzhinier dhe gastronomi 34 0 1 5 0 0 10 0 0 98.00% 0.00% 2.00% Faqe 48

Gjatë analizimit të nevojave të NVM-ve për trajnime profesionale dhe/ose teknike, interesim më i lartë rezulton të jetë për trajnimet në zdrukthëtari, ku 9.5% e ndërmarrjeve janë deklaruar se ky trajnim është shumë i nevojshëm, 1% deri diku i nevojshëm, derisa 89.5% e ndërmarrjeve e kanë vlerësuar si jo të nevojshëm. Trajnimi për rrobaqepësi dhe dizajn mode, është vlerësuar si i nevojshëm nga 9.25% e NVM-ve, 0.5% e kanë vlerësuar si deri diku të nevojshëm, kurse 90.25% e NMV-ve e shohin si jorelevant për veprimtarinë e tyre. Në anën tjetër, 7.75% e ndërmarrjeve të anketuara kanë deklaruar se trajnimet në dizajn grafik janë shumë të nevojshme, një pjesë prej 1.5% i kanë vlerësuar si deri diku të nevojshme, kurse pjesa më e madhe e tyre, apo 90.75%, këto trajnime i kanë vlerësuar si jo të nevojshme. Një tjetër trajnim me interes për NVM-të, është trajnimi për kuzhinë dhe gastronomi, i vlerësuar si i nevojshëm për 6% të ndërmarrjeve të anketuara, deri diku i nevojshëm për 0.75% të tyre, dhe jo i nevojshëm për 93.25% të NVM-ve të anketuara. Kuzhinier dhe gastronomi 93.25% 0.75% 6.00% Estetikë 95.13% 0.50% 4.38% Agjystator 97.25% 0.50% 2.25% IT dhe zhvillues i ueb-it/ aplikacioneve 96.63% 0.88% 2.50% Rrobaqepësi dhe dizajn mode 90.25% 0.50% 9.25% Dizajn Grafik 90.75% 1.50% 7.75% Zdrukthëtari 89.50% 1.00% 9.50% Automekanikë dhe përdorimi teknologjisë digjitale 94.50% 0.63% 4.88% Teknik makinerie 93.50% 1.13% 5.38% Teknik enterieri 94.25% 1.00% 4.75% Teknik i instalimeve të ujit dhe kanalizimeve 97.75% 0.38% 1.88% Riparim i instalimeve elektrike 97.13% 0.63% 2.25% Teknik elektricist 95.88% 0.75% 3.38% Teknik ndërtimtari 96.75% 1.00% 2.25% 0 - I pa nevojshëm 1 - Deri diku i nevojshëm 2 - Shumë i nevojshëm FIGURA 27 Nevoja e NVM-ve për trajnime profesionale dhe/ose administrative Faqe 49

Gjithsej Gjithsej Gjithsej Republika e Kosovës 3.3.4. Gatishmëria e ndërmarrjeve të anketuara për trajnime online Një tjetër pikë e rëndësishme e këtij hulumtimi, është edhe gatishmëria dhe mundësitë e ndërmarrjeve për të shfrytëzuar trajnimet online, që ka rezultuar me një gatishmëri të lartë të ndërmarrjeve të anketuara, apo 62.9% prej tyre janë deklaruar për këtë formë të organizimit të trajnimeve. TABELA 54 - Gatishmëria e ndërmarrjeve të anketuara për trajnime online Mikro E vogël E Mesme A jeni te gatshëm për trajnime online? Gatishmëria për trajnime Të gatshëm 188 55 128 62% 49 4 42 63% 26 2 9 74% 503 62.9% Jo të gatshëm 112 35 82 38% 21 6 28 37% 9 3 1 26% 297 37.1% Gjithsej 300 90 210 100% 70 10 70 100% 35 5 10 100% 800 100.0% Të dhënat e gjeneruara nga anketimi i 800 NVM-ve, rreth gatishmërisë së tyre për të shfrytëzuar trajnimet online, tregojnë se pjesa më e madhe kanë shprehur interesim për trajnime online (62.9%). Më të gatshëm për të përfituar nga kjo formë e trajnimeve janë ndërmarrjet e mëdha, derisa nga 37.1% që kanë deklaruar se nuk preferojnë trajnimet online, shumica janë ndërmarrje mikro dhe të vogla. 37% 63% Të gatshem Jo të gatshëm FIGURA 28 - Gatishmëria e ndërmarrjeve të anketuara për trajnime online Faqe 50