Mikilvægi velferðarríkisins Er velferðarríkið að drepa okkur? Stefán Ólafsson Erindi á aðalfundi BSRB, 15. október 2010
Viðhorf frjálshyggjumanna til velferðarríkisins Þetta á við um velferðarkerfið. Við höfum ekki efni á að reka það af svipuðum gæðum og á hinum Norðurlöndunum. Það er að drepa okkur. Við verðum að skera það niður á eins mannúðlegan og hagkvæman hátt og við getum, Ragnar Árnason prófessor, á fundi hjá samtökum atvinnurekenda í janúar 2010
Sagt er að ríkið hafi blásið út fyrir hrun
Stækkaði ríkið um of á frjálshyggjutímanum? Opinber útgjöld sem % af VLG 1990-2007 Ríkið stóð í stað, þ.e. óx í takti við þjóðarbúskapinn frá 1991 til 2007
Er Ísland með stærsta og dýrasta velferðarríkið? Útgjöld til velferðarmála 2007 Opinber útgjöld til félags- og heilbrigðismála, sem % af VLG 35 Heimild: Eurostat 11 30 30 29 28 28 28 27 27 26 25 25 25 24 23 22 19 19 19 19 18 18 15 14 13 13 16 22 21 21 31 30 25 20 15 10 5 0
Mikilvægi velferðarríkisins í kreppunni Mildar áhrif kreppunnar Ver lágtekjufólk
Þróun lágmarkstryggingar lífeyrisþega Hækkun lágmarkslífeyris=42% Hækkun almennrar launavísitölu=7,5% Heimild: TR
Lágmarkstrygging lífeyrisþega 1990 6l 2010 Lífeyrislágmarkið sem % af lægstu launum (daglaunatryggingu, með eingreiðslum) Lífeyrisþegar með lágar tekjur standa betur m.v. lægstu laun á árinu 2009 en áður hefur verið Lífeyrislágmark sem % af lægstu launum hjón (hlutur hvors um sig) Lífeyrislágmark sem % af lægstu launum einhleypir Heimild: TR
Raunverulegar tekjur lífeyrisþega 2007 til 2010
Rauntekjur allra lífeyrisþega 2007 2010 Meðaltekjur í maí hvert árið sundurgreindar, fyrir og ejir skak Heimild: TR Útreikningar Guðmundar Helga Hjaltalín
Samanburður tekna öryrkja og ellilífeyrisþega Meðaltekjur í maí 2007 og 2010 sundurgreindar, fyrir og ejir skak Öryrkjar Ellilífeyrisþegar Heimild: TR Útreikningar Guðmundar Helga Hjaltalín
Skattbyrði tekjuhópa 2008 og 2009 Lágtekjufólki var hlíft skattbyrði þeirra lækkaði
Lífeyrisþegar saxa á verkafólk Heildartekjur lífeyrisþega sem % af heildarlaunum verkafólks Meðaltöl 2007 2009 100 90 80 70 85.8 85.5 67.4 71.1 92.8 81.9 60 50 40 30 20 10 0 2007 2008 2009 Ellilífeyrisþegar Öryrkjar Heimildir: TR og Hagstofa Íslands
Fjárhagsþrengingar heimila: Erfiðleikar við að láta enda ná saman í venjulegum útgjöldum, 2004 til 2009 Færri ellilífeyrisþegar voru í vandræðum 2009 en var 2007 og 2004! Heimildir: Hagstofa Íslands 2010 Fjárhagsvandi heimilanna
Þiggjendur Wárhagsaðstoðar sveitarfélaga Fjöldi á ári, frá 2003 6l 2009 Fleiri leituðu eftir og fengu fjárhagsaðstoð vegna þrenginga árið 2003 en árið 2009
Atvinnuleysi 2009 er frekar lí6ð á Íslandi m.v. Evrópu
Staðan: >Lágtekjufólk og lífeyrisþegar með lágar tekjur hafa verið varin í kreppunni. >Mörg úrræði vegna húsnæðisskulda og atvinnuleysis voru innleidd. Er það nóg?
Mikilvægi velferðarríkisins til lengri tíma Velferðarríkin norrænu veita almenningi bestu lífskjör í heimi
Ólíkar leiðir Mismunandi árangur Hvaða leiðir? Amerískur kapítalismi Evrópskur? Þrjár helstu gerðir velferðarríkja (Esping-Andersen; Francis Castles o.fl.) Skandinavísk (jafnaðarmiðuð) Engilsaxnesk (frjálshyggjumiðuð) Meginlandskerfin (þýska fyrirmyndin atvinnutengd réttindi) Önnur líkön (Suður Evrópa; Asía, o.fl.) Skandinavía og Bandaríkin/Engilsaxar eru með andstæðustu leiðirnar
Munur frjálshyggjuríkja og velferðarríkja Heimild: OECD 2009
Hagsældarstig Samanburður: Norðurlönd og Engilsaxnesk lönd Heimild: OECD 2009
Atvinnustig Samanburður: Norðurlönd og Engilsaxnesk lönd Heimild: OECD, Employment Outlook 2009
Fátækt og ójöfnuður Samanburður: Norðurlönd og Engilsaxnesk lönd
Aðrar útkomur: Samanburður: Norðurlönd og Engilsaxnesk lönd Einnig fjallað um: Heilsufar; Menntun Fjölskylduaðstæður (barnaheimili, fjölskyldubætur, skattaívilnanir) Samfélagsgæði (samheldni, afbrot) Samþættir mælikvarðar (UN, WE-Forum) Samkeppnishæfni; kynjajafnrétti Huglæg lífsgæði Ánægja með líf og samfélagið Tækifærasamfélagið (fél. hreyfanleika)
Útkomur: Samanburður: Norræn og Enskumælandi lönd Samantekt 38 mælikvarðar á lífskjör Bestu útkomur: Norrænar þjóðir = 31 skipti Engilsaxneskar þjóðir = 3 skipti Álíka útkoma beggja hópa = 4 skipti Bandaríkin með bestu útkomu = 3 skipti Bandaríkin með verstu útkomu = 14 skipti
Ráðstöfunartekjur hátekjufólks Samanburður: Norðurlönd og Engilsaxnesk lönd KaumáKur ráðstöfunartekna hjá hæstu 10% samræmdur ($ og PPP), 2005 Heimild: OECD 2008
Ráðstöfunartekjur lágtekjufólks Samanburður: Norðurlönd og Engilsaxnesk lönd KaumáKur ráðstöfunartekna hjá lægstu 10% samræmdur ($ og PPP), 2005 Heimild: OECD 2008
Barnafátækt og velferðarríki Mun minni fátækt er í stærri velferðarríkjum
Lífsgæði þjóða Average Nordic Denmark Sweden Norway Finland Iceland Average NV-Europe 0.770 0.792 0.784 0.755 0.747 0.722 0.667 Röðun eftir þjóðahópum Netherlands Switzerland Luxembourg 0.727 0.707 0.704 Austria 0.675 Lífsgæðavísitala 2005-8 Belgium France Germany Average English Speaking 0.629 0.623 0.603 0.602 9 efnisþættir: Efnahagur, heilsa, atvinnustig, menntun, tekjuskipting, minnkun fátæktar, fjölskylduaðstæður, samfélagsþátttaka, huglæg velferð (ánægja með lífið og samfélagið) Australia Canada New Zealand UK Ireland USA Average S-Europe Spain Italy Greece Portugal Average E-Europe Czech Republic Slovakia Hungary Poland 0.643 0.643 0.641 0.628 0.575 0.479 0.451 0.507 0.459 0.450 0.389 0.390 0.552 0.438 0.433 0.351 69 mælingar dregnar saman í eina Turkey Average Asian Japan South Korea 0.176 0.504 0.538 0.470 0.000 0.100 0.200 0.300 0.400 0.500 0.600 0.700 0.800 0.900 Lífsgæðavísitala Þjóðmálastofnunar HÍ, 2005-2008
Mikilvægi velferðarríkisins Mildar áhrif kreppunnar > Ísland fer betur út úr kreppunni en Írland, Eistland, Lettland, Litháen, Ungverjaland, Grikkland, Spánn, USA o.fl. Ver lágtekjufólk (kjör og þjónustu) > Velferðarríkið drepur engan en bjargar mörgum! Veitir almenningi bestu lífskjör til lengri tíma Lífskjör almennings: Frjálshyggjuríkin standa velferðarríkjunum langt að baki. Mjög langt. Takk fyrir!