JEZGRO KURIKULUMA ZA PREDŠKOLSKI ODGOJ I OBRAZOVANJA

Republika e Kosovës Republika Kosova - Republic of Kosovo Qeveria Vlada Government Ministria earsimit, e Shkencës dhe e Teknologjisë Ministarstva Obrazovanja Nauke i Tehnologije Ministry of Education Science and Technology JEZGRO KURIKULUMA ZA PREDŠKOLSKI ODGOJ I OBRAZOVANJA 2012

MINISTARSTVO OBRAZOVANJA, NAUKE I TEHNOLOGIJE Uredništvo: Nehat Mustafa Drita Kadriu RamushLekaj Jezićki urednik: SulejmanDermaku Slaganje: Granit Salihu-KGT Naslovna strana: Granit Salihu-KGT

RepublikaeKosovesRepublika Kosova-RepublicofKosovo Qeveria-Vlada-Government MinistriaeArsimit,eShkencesdheTeknologjise-MinistarstvazaObrazovanjeNauku itehnologiju-ministry ofeducation Science&Technology KabinetiiMinistrit/KabinetMinistraICabinetoftheMinister Br. 290/01B Datum:22.10.2012 Ministarstvo Obrazovanja, Nauke i Tehnologije (MONT), u skladu članova 4, 21, 22 Zakona br. 03/L-189 o javnoj upravi Republike Kosova, (Službeni List, br. 82, 21 oktobar 2010) kao i na osnovu člana 8 stav 1.4 i priloga 6 Uredbe br. 02/2011 o oblastima administrativne odgovornosti Kancelarije Premijera i ministarstva kao i Okvira Kurikule preduniverzitetskog obrazovanja Republike Kosova usvojeno odlukom br. 262/0 18 datuma 29.08.2011, donijelo je: ODLUKU 1. Usvaja se dokumenat: Jezgro kurikuluma za predškolski odgoj i obrazovanja na Kosovu. 2. Dokumenat: Jezgro kurikuluma za predškolski odgoj i obrazovanja na Kosovu, je kompletiran i primjenjivan u preduniverzitetsko obrazovanje na Kosovu. 3. Odluka stupa na snagu na dan potpisivanja. Obrazloženje Dokumenat: Jezgro kurikuluma za predškolski odgoj i obrazovanja na Kosovu, cilja neprekidnu i naprednu promjenu predunivezitetskog obrazovanja u Republici Kosovo, postavlja temelje poboljšanja kvaliteta i jednakosti za primjenu kurikuluma za sve đake. Ovaj dokumenat će služiti kao prava osnova za izradu i primjenu niz drugih dokumenata, planova i programa, školskih udžbenika i drugih pedagoških uputstava za razvijanje obrazovanja prvog preduniverzitetskog nivoa, zato je odlučeno kao u dispozitivu ove odluke. Odluka se šalje: 1. Kabinetu Ministra; 2. Generalnom sekretaru; 3. Odjeljenju za razvoj preduniverzitetskog obrazovanja (RPO); 4. Arhivi.

Riječ Ministra Učenici, nastavnici, roditelji, predstavnici obrazovanja i vi građani Republike Kosova, pre godinu dana u vašim rukama svih onih koji su na bilo koji način bili povezani sa preduniverzitetskom obrazovanjem, Ministarstvo za Obrazovanje, Nauku i Tehnologiju Republike Kosovo, nakon usvajanja, donijelo je Okvir Kurikuluma preduniverzitetskog obrazovanja na Kosovu. Sada, na osnovu ovog dokumenta-jezgro kurikuluma, se promoviše jedna nova usitnjena i veoma konkretna vizija vlade Republike Kosovo. Ovaj dokument je namijenjen i služi nastavnicima, učenicima, roditeljima, direktorima škola i zajednice u cjelini. Značajnosti jezgra kurikuluma, struktura, ciljevi i načela preduniverzitetskog obrazovanja su od težine jednog osnovnog dokumenta, koji određuje i reguliše načine nastave, učenja, metodologiju, evaluaciju, itd. Sadržaji ovog dokumenta su obavezni da se primjenjuju u svim javnom i privatnom obrazovnim ustanovama u Republici Kosovo. Jezgro kurikuluma sadrži cijelu strukturu predškolskog i osnovnog, nisko srednjeg i više srednjeg obrazovanja. Unutrašnji sadržaji detaljno određuju funkcije u obrazovanju na svim nivoima preduniverzitetskog obrazovanja, snage učenja, stepene kurikuluma, ishode učenja, oblasti kurikuluma, nastavne planove, izbornu nastavu, uputstva (metodologije) organizovanja procesa učenja, procjene učenika i druge aspekte u vezi primjene. Ovi dokumenti, vjerujem da ispunjavaju sve uslove društva za svaki formalni nivo preduniverzitetskog obrazovanja. To stvara nove mogućnosti za razvijanje kod učenika, znanje, vještine, stavovi i vrijednosti za uzgajanje ličnog, nacionalnog identiteta, državne i kulturne pripadnosti, za promoviranje opštih kulturnih i građanskih vrijednosti, razvijanje odgovornosti prema sebi, drugima, društvu i životnoj sredini, kao i da budu pripremljen za život i rad u različitim društvenim i kulturnim kontekstima, za razvoj preduzetništva i korišćenje tehnologije kao proces doživotnog učenja. Profesionalnom posvećenošću je omogućeno primjenjivanje jezgre kurikuluma dosljedan i održiv u svim formalnim nivoima preduniverzitetskog obrazovanja. Ovaj cilj je postignut oslanjajući se na princip sveobuhvatnosti, razvoja stručnosti, integrirane i koherentne nastave i učenja, u autonomiju i fleksibilnost na nivou škola, na odgovornosti i polaganje računa. Principi koji će nužno uticati na poboljšanje kvaliteta obrazovanja. Svi dokumenti jezgre kurikuluma su strukturirani oko jednog sistema od šest glavnih nadležnosti i izgrađeni na sedam kurikulumske oblasti. Želim da osiguram sve kome je posvećen ovaj dokumenat, da formalni nivoi predunverzitetskog obrazovanja na Kosovu su u skladu sa međunarodnim klasifikacijom obrazovanja (ISCED) izrađen od strane UNESCO-a. Zato, nadam se da je urađeno rad od ključnog značaja i za dugoročnu održivost da bi jezgre kurikuluma se mogu primjeniti na svim nivoima formalnog preduniverzitetskog obrazovanja, počevši od predškolskog vaspitanja do osnovnog obrazovanja, nižeg srednjeg obrazovanja, visokog srednjeg obrazovanja (za gimnazije i stručne škole). Na ovaj način, Ministarstvo ispunjava još jedan cilj od vladinog projekta, da ovaj dokument omogućava napredak u razvoju nadležnosti kod učenika, u razvijanju uspješnih nastavnika, i roditelja koji znaju tačno dostignuća nadležnosti kod svoje djece. Jezgro kurikuluma omogućava izradu planova i programa sa osnovom u školama, udžbenika i drugih resursa, kao i mnogim drugim dokumentima koje olakšavaju nastavu i učenje na osnovu kompetencija. Sa ovim važnim i odražavajućem korakom reformi obrazovnog sistema Republike Kosova se kompletira i pokaže se posjećenost za finalizaciju našeg projekta za Evropsko obrazovanje međunarodnog priznanja. S poštovanjem, Prof. Dr. Ramë Buja, Ministar

Skraćenice JK RUS OK SK KK OKK RNF MONT V P RUP PP T RMT RG Jezgrokurikuluma Rezultati učenja po stepenu Oblast kurikuluma Stepen kurikuluma Kurikulum Kosova Okvir Kurikuluma Kosova Rezultati učenja po oblasti Ministarstvo Obrazovanja, Nauke i Tehnologije Vještina Predmet Rezultati učenja po predmetu Plan i program Tema Rezultati učenja po temama Radna Grupa

Sadržaj Odluka... 3 Riječ Ministra... 4 Skraćenice... 5 I. Uvod Značaj jezgra Kurikuluma... 10 Strukturapreduniverzitetskog obrazovanja... 10 Ciljevi preduniverzitetskog obrazovanja... 12 Strukturajezgra Kurikuluma... 13 II. Jezgro Kurikuluma za predškolski odgoj i osnovno obrazovanje 1. Šta je jezgro Kurikuluma?... 16 2. Struktura jezgra Kurikuluma za predškolski odgoj i osnovno obrazovanje... 16 3. Osobine osnovnog obrazovanja (I V razredi)... 17 4. Stručnosti učenja... 17 5. Stepeni Kurikuluma... 18 III. Oblasti Kurikuluma za predškolski odgoj i osnovno obrazovanje Oblasti Kurikuluma.... 32 Rezultati učenja po oblasti Kurikuluma(RUO)...32 Strukturaoblasti Kurikuluma... 32 Oblast Kurikuluma Jezici i komunikacija... 33 Oblast Kurikuluma-Umjetnosti... 40 Oblast Kurikuluma-Matematika...48 Oblast kurikuluma Prirodne nauke... 55 Oblast kurikuluma Društvo i životna sredina... 63 Oblast kurikuluma - Zdravlje i blagostanje... 70 Oblast kurikuluma Život i rad... 77 IV. PLANOVI I PROGRAMI 1. Definicija... 88 2. Opštinastavni plan (opšti fond časova) za preduniverzitetsko obrazovanje... 88 3. Nastavniplan za predškolski razredi razrede osnovne škole... 89 4. Kriterijumi za izradu nastavnog plana... 91 5. Sprovođenje nastavnog plana... 91 6. Autonomija škole... 92

V. IZBORNI KURIKULUM ZA PRVI NIVO 1. Koncepti... 95 2. Svrha...... 96 3. Sadržaj i realizacija... 96 4. Struktura Izbornog kurikuluma... 96 5. Postupak za izradu izbornog kurikuluma... 96 6. Procedure za odabir izbornog predmeta... 96 7. Sprovođenje... 96 VI. OPŠTA METODOLOGIJA UPUTSTVA 1. Uvod... 100 2. Definicija... 100 3. Povezanost rezultata učenja po stepenima sa rezultatima učenja po oblastima kurikuluma/ nastave... 100 4. Nastava i učenje sa učenikom U centru i sveobuhvatnost.... 101 5. Nastava i učenje zasnovano na integrirani pristup... 102 6. Nastava i Učenje Zasnovano na Stručnosti.... 102 7. Diferencirana nastava i učenje... 103 8. Među-nastavna pitanja... 104 9. Van-nastavna pitanja... 104 VII. OCENJIVANJE OPŠTA UPUTSTVA 1. Uvod... 108 2. Svrhe ocjenjivanja... 108 3. Osnovna načela ocjenjivanja.... 108 4. Unutrašnje ocjenjivanje.... 108 5. Spoljašnja ocjenjivanja... 111 Bibliografija... 126 U izradi jezgra kurikuluma učestvovali su:... 128

I. UVOD Značaj jezgre kurikuluma Struktura preduniverzitetskog obrazovanja Ciljevi preduniverzitetskog obrazovanja Načela preduniverzitetskog obrazovanja Zajednička pitanja dokumenata jezgre kurikuluma Struktura jezgre kurikuluma

Značaj jezgre kurikuluma Jezgro kurikulum je dokumenat koji u kosovskim školama čini primjenljivo Okvir Kurikuluma Kosova, usvojen od strane MONT-a u avgust 2011 godine. Ovim dokumentom su utvrđuju rezultati kompetencija za različite oblasti života, izraženih kroz činjeničnog i proceduralnog znanja, kroz vještina, stavova i vrijednosti koje treba biti razvijene od strane učenika tokom određenih vremenskih perioda kao i pristupi, metodologija primjene, nadgledanje i ocjenjivanje. Takođe, ovaj dokument određuje raspodjelu vremena po oblastima kurikuluma i međusobnih veza, koji omogućavaju napredak u razvoju vještina kod učenika. Dokumenat jezgra kurikuluma podržava: učenike - u njihovom postepenom razvoju, u razvoj vještina za doživotno obrazovanje i laka socijalna integracija, da se pripremaju da se suoče sa životnim izazovima; nastavnike - tokom planiranja i realizacije uspješnog rada sa učenicima - nastavne aktivnosti u učionici i izvan učionice, prilikom odgovora na pitanja: Zašto i zbog čega učenici treba da uče; Šta, kada, koliko i kako će učiti učenici, kao i šta, kada i kako će se ocijeniti dostignuća učenikarealizacija i efikasnost nastavnih aktivnosti i roditelji - za tačno praćenja dostignuća svoje djece u određenim vremenskim periodima na osnovi znanja, ponašanja, osjećajnosti i stavova koje pokazuju u različitim životnih situacija, u skladu sa rezultatima učenja nastavne i kurikulskih stepena. Struktura preduniverzitetskog obrazovanja Formalni nivoi preduniverzitetskog obrazovanja na Kosovu su u skladu sa međunarodnom sistemom klasifikacije obrazovanja (ISCED), izrađen od strane UNESCO-a, postoje razlike u sastavu strukture jezgra kurikuluma ISCED 1, u okviru koga je predškolski razred, koja je dio osnovnog obrazovanja. Svi formalni nivoi preduniverzitetskog obrazovanja su podijeljeni u formalne podnivoe, sa naznakom - stepeni kurikuluma, koje imaju specifične namjene i u funkciju su prema svojim nazivima (Pogledajte tabelu ispod nazive za svaki stepen kurikuluma i odjeljak 2 ovog dokumenta). Jezgre kurikulumi (izrađeni) za sve nivoe formalnog preduniverzitetskog obrazovanja, kao : Jezgro kurikuluma za razvoj u ranom djetinjstvu (od rođenja do 5 godina); Jezgro kurikuluma za predškolsko i osnovno vaspitanje; Jezgro kurikuluma za nisko srednje obrazovanje; Jezgro kurikuluma za visoko srednje obrazovanje (Jezgro kurikuluma za gimnazije i Jezgro kurikuluma za stručne škole). 10

Međunarodni standard klasifikacije obrazovanja - Formalni nivoi preduniverzitetskog obrazovanja na Kosovu Stepeni kurikuluma Jezgro kurikuluma ISCED ISCED 3 Visoko srednje obrazovanje (X-XII razred) XIIrazred Stepen kurikuluma 6: Konsolidacija i specijalizacija Jezgro kurikuluma za X-XII razreda visokog srednjeg obrazovanja X-XIrazred Stepen kurikuluma 5: Opšti osnovni i stručni razvoj ISCED 2 Nisko srednje obrazovanje (VI-IX razred) VIII-IXrazred Stepen kurikuluma 4: Pojačanje i usmjeravanje Jezgro kurikuluma za VI-IX razreda niskog srednjeg obrazovanja VI-VII razred Stepen kurikuluma 3: Dalji razvoj i usmjeravanje ISCED 1 ISCED0 Osnovno obrazovanje (I-V razred) Predškolsko obrazovanje (vaspitanje) Osnovno obrazovanje RazrediIII-V Osnovno obrazovanje I-IIrazred Pred osnovni razred Starost 0-5 Stepen kurikuluma 2: pojačanje i razvijanje Stepen kurikuluma 1 Osnovno sticanje Pripremni stepen kurikuluma: Vaspitanje u rano djetinjstvo Jezgro kurikuluma za pred osnovno obrazovanje i I-V razreda osnovnog obrazovanja Jezgro kurikuluma predškolsko vaspitanje Svako jezgro kurikuluma je u skladu sa opštim ciljevima preduniverzitetskog obrazovanja i primjenjuju se poštujući osnovna načela koji proističu iz Okvira Kurikuluma Kosova. Ciljevi preduniverzitetskog obrazovanja Na svakom formalnom nivou preduniverzitetskog obrazovanja učenici treba da razviju znanja, vještine, stavove i vrijednosti u skladu sa zahtjevima demokratskog društva kroz: kultivisanje ličnog, nacionalnog identiteta, državne i kulturne pripadnosti, promoviranja opštih kulturnih i građanskih vrijednosti razvoj lične odgovornosti, odgovornosti za druge, odgovornosti za društvo i životnu sredinu, obučavanja za život i rad u različitim društvenim i kulturnim kontekstima; razvoj preduzetništva i korišćenja tehnologije, obučavanje za doživotno učenje. 11

Načela preduniverzitetskog obrazovanja Primjena jezgra kurikuluma obezbjeđujedosljednost i održivost na svim nivoima formalnog preduniverzitetskog obrazovanja na osnovu ovih načela: Jednaka sveobuhvatnostdjece i mladih na kvalitetno obrazovanje; Razvoj vještina,koje se ogledaju na rezultatima učenja koji se očekuje da će se postići progresivno i dosljedno od svih učenika u različitim periodima školovanja; Integrirana i koherentna nastava i učenje, koje promoviše potpuno učenje, ugledavši međusobne veze i međuzavisnosti prirode i svijeta stvaranom od čovjeka sa znanjem i informacijama koje učenici imaju o tome; Autonomija i fleksibilnost na školskom nivoutokom primjene jezgra kurikuluma i izborni dio koji ogleda u godišnjoj izradi nastavnog plana i metodologije nastave i učenja; Odgovornost i polaganje računa, koja se ogleda na stvaranju kulture dosljednog ocjenjivanja - praćenje napretka tokom primjene zahtjeva kurikuluma preko prikupljanja i analiza podataka, dokumentovanje izazova i rešenja, ka boljoj zastupljenosti tokom ispunjavanja zahtjeva kurikuluma i poboljšanje kvaliteta obrazovanja. Zajednička pitanja dokumenata jezgre kurikuluma Svi dokumenti jezgre kurikuluma su strukturirani oko jednog sistema od šest glavnih stručnosti, u skladu sa ciljevima preduniverzitetkog obrazovanja i sedam kurikularnih oblasti. Šest stručnosti, prisutne u svim jezgrama kurikuluma, su : Stručnosti komunikacije i izražavanja; Stručnosti razmišljanja; Stručnosti učenja; Stručnosti za život, rad i životnu sredinu; Lične stručnosti; Stručnosti građanstva. Dok, sedam kurikularne oblasti prisutne u svim jezgrama kurikulama su: 1. Jezici i komunikacija; 2. Umjetnosti; 3. Matematika; 4. Prirodne nauke; 5. Društvo i životna sredina; 6. Zdravlje i blagostanje; 7. Život i rad. Rezultati učenja za svaki stepen i rezultati učenja za svaku oblast čine vidljivim stručnosti i kurikularne oblasti iz svakog nivoa formalnog obrazovanja i svakom kurikularnom stepenu (vidjeti sekcije II i III ovog dokumenta. 12

8. 9. 10. Struktura jezgre kurikuluma 11. Jezgro kurikuluma sadrži sljedeću strukturu: Oblast djelovanja, strukturu i opšti opis formalnog nivoa odgovarajućeg obrazovanog sistema Oblast djelovanja glavnih stepena kurikuluma za formalni odgovarajući nivo Rezultati učenja za glavne stepene kurikuluma, koji izražavaju neophodan nivo za postizanje ključnih stručnosti na kraju svakog nivoa kurikuluma Kako će se koristiti rezultati za učenje za glavni stepen kurikule u procesu učenja i ocjenjivanja 12. - Zahtjevi napretka u oblastima kurikuluma, uključujući i minimalne zahtjeve za prelazak iz jednog glavnog stepena kurikuluma - Kriterijumi i oblici ocjenjivanja Oblasti kurikuluma i njihovo djelovanje po glavnim stepenima kurikuluma Rezultati učenja za oblasti kurikuluma za svaki stepen kurikuluma Kako koristiti rezultate učenja u oblastima tokom nastavnog procesa i procesa ocjenjivanja - Zahtjevi napretka u oblasti nastavnih planova i programa, uključujući i minimalne zahtjeve za prolaz Glavni nivo Nastavni plan - Kriterijumi i oblici evaluacije Nastavni plan i program Predmeti u okviru oblasti kurikuluma i njihove oblasti djelovanja Uputstva (metodologije) za organizovanje nastavnog procesa Ocjenjivanje đaka Aspekti u vezi primjene. 13. 13

II. Jezgro Kurikulama za predškolski odgoj i osnovno obrazovanje Šta je Jezgro Kurikuluma? StrukturaeKurikulamaza predškolski odgoj i osnovno obrazovanjeosobinepredškolskog odboja Osobine osnovnog obrazovanja Stručnosti učenja Stepeni Kurikuluma Stepeni Kurikulama za predškolski odgojiosnovno obrazovanje Sprovođenje rezultatapo stepenu

Šta je jezgro kurikuluma? Jezgro kurikuluma za predškolski odgoj i osnovno obrazovanje,je osnovni dokumenat koji reguliše obavljanje nastave, učenje, metodologija, ocjenjivanja, itd.na prvom nivou obrazovanja na Kosovu.Ovaj dokumenat, čije odredbe su postavljene od strane MONT-a je obavezan za sve vaspitne obrazovne ustanove u Republici Kosovo. Jezgro kurikuluma je izrađen na osnovu Okvira Kurikuluma Kosova. Jezgro kurikulumapodrazumevacilj,ukupni rezultati, osnovni rezultati učenja, uputstva za metodološke predavanja i učenja i kriterijuma za ocjenjivanje za oblasti i stepeni kurikuluma.kurikulum takođe daje jasnu sliku o znanja, vještina, stavova i vrijednosti koje učenici treba da razviju, dostignu i usvoje po stepenima i nivoima. Ovaj dokument služi nastavnicima, učenicima, roditeljima, direktorima škola i zajednici uopšte i omogućava školama da ispune individualne potrebe učenika. Kurikulum pruža jednake mogućnosti za sve učenike i pruža mogućnosti za uključivanje i uspeh, bez obzira na teškoće. To omogućava učenicima da razviju duboko razumijevanje njihovih uloga i odgovornosti kao građani, pomaže učenicima da se suočavaju sa moralnim i društvenim problemima i različite okolnosti sa kojima se suočavaju u njihov i život. 1. Struktura jezgra kurikuluma za predškolski odgoj i osnovno obrazovanje U jezgru kurikuluma su opisani: osobine predškolskog odgoja osobine osnovnog obrazovanja stručnost učenja za ovaj nivo stepeni Kurikuluma rezultati učenja po stepenima oblasti Kurikuluma nastavni plan izborni časovi uputstva (metodologije) za organizovanje nastavnog procesa procjena učenika ostali aspekti povezani sprovođenjem Jezgra kurikuluma pokriva sedam kurikularne oblasti, koje se određuju od strane MONT- a su obavezne za sve škole u Republici Kosova ( javne i privatne ). 2. Osobine predškolskog odgoja Predškolski odgoj(uzrast5 6god.)je na osnovuokk-a postao dio sistema obaveznog obrazovanja na Kosovu. Ovaj razred predstavlja period brzog i dinamičnog fizičkog razvoja, kognitivnog, emocionalnog i socijalnog razvoja djeteta. Imajući u vidu značaj ove faze razvoja, učenje je usredsređeno na podsticanje radoznalost djeteta o sebi, porodici, prijateljima, prirodi, znanja, kulture i novih tehnologija. Cilj ovoga je da se podstakne dječija kreativnost i entuzijazam u borbi protiv nova iskustva i priprema da se suočavaju realnim situacijama. U ovom razredu djeca se izlažu na osnovnim iskustvima učenja (upoznavanje sa slovima, figurama, brojevima, bojama, zvucima, konceptima itd.). U ovom razredu djeca treba ohrabrivati da razviju vještine komunikacije i izražavanja na maternjem jeziku, sposobnosti obraćanja pažnje, koncentriranja i socijalizacije. Sve ovo se može postići kroz igru kao osnovna djelatnost predškolskog odgoja. 16

3. Osobine osnovnog obrazovanja (I V razred) Na ovom nivou, iskustva učenja u školi treba da doprinesu za prilagodljivost djece na jedan sistematičniji oblik učenja kroz "igru / rada / učenja ", razlikujući igru od obaveze. Sprovođenje nastavnog procesa vrši se na integriran način i omogućuje djeci da što bolje razumiju njihov odnos sa prirodnim okruženjem i okruženjem koje je stvorio čovjek. Tokom nivoa osnovnog obrazovanja, vaspitno-obrazovni rad je usredsređen na savladavanje osnovne pismenosti i na postavljanje dobru osnovu za kognitivni razvoj, socijalno-emotivni i motorni razvoj. Posebna pažnja posvećena je razvoju ličnosti djeteta i pozitivnih stavova prema učenju kao osnova za razvoj osnovnih vještina za učenje, "nastava za učenje". Nastavni proces u osnovnom obrazovanju organizuje se, koordinira, omogućava i olakšava se od razrednog učitelja, uz asistenciju, po potrebi, od nastavnika i asistenata i po mogućnosti imati podršku od specijalizovani predmetnih nastavnika. 4. Stručnost u učenju Kompetencije se ogledaju u ishodima učenja, koji su uopšteni i podrazumjevaju ono što učenici treba da postignu na progresivan i neprekidan način do kraja obaveznog obrazovanja. Kompetencije obuhvataju jedan integriran i koherentan sistem primjenjivih i prenosivih znanja, vještina i stavova, koje će učenicima pomoći da se suoče sa izazovima digitalne epohe tržišne ekonomije, koja se zasniva na znanju, u svijetu međusobno zavisnih odnosa. Kompetencije predviđene Okvirom kurikuluma Kosova proizilaze iz opštih ciljeva preduniverzitetskog obrazovanja i određuju glavne ishode učenja, koje učenici treba da postignu na progresivan i neprekidan način tokom preduniverzitetskog obrazovanja. Glavne kompetencije predviđene za sistem preduniverzitetskog obrazovanja u Republici Kosovo su: Stručnost u komuniciranju i izražavanju Stručnost u razmišljanju Stručnost u učenju Stručnost u život, rad i životnu sredinu Lična stručnost Građanska stručnost Stručnost u komuniciranju i izražavanju, stručnost u razmišljanju kao i stručnost u učenju su od instrumentalne prirode: oni čine osnovu za druge stručnosti, koje se više odnose na određenim okolnostima i sadržajem, kao što su stručnosti neophodne za privatni, javni i profesionalni život. Stručnost u komuniciranju i izražavanje ("Efikasni komunikator" ) U cilju da se djeca i mladi razvijaju kao ličnosti, uče i aktivno učestvuju u društvo, važno je da razumiju poruke koje se šalju njima i adekvatno izražavaju kroz jezik, simbole, znakove, kodovima i umjetničkim oblicima. Da efikasno komuniciraju, učenici se podržavaju da koriste nezavisna, kritička i kreativna sredstva i mogućnosti komuniciranja i izražavanja. Stručnost u razmišljanju ("Kreativno razmišljanje") Osim sposobnosti da se identifikuju i pristup odgovarajućih znanja informacije/ izvora, učenici imaju potrebe da razviju i kapacitet za pristupanje znanju na kritičan način, kreativan i interaktivan način. 17

Stručnost za doživotno učenje ("Uspješan učenik") Za jednog "uspješnog učenika" škola se stalno zalaže da kultiviše dječju radoznalost i interesovanje da uče i razvijaju sposobnosti učenja. Škola takođe mora biti svjesna stilova i efikasnih nastavnih strategija. Stručnosti za život, za rad i životnu sredinu ("Produktivni doprinosilac" ) Škole su dužne da pripreme učenike da rade samostalno i da shvate njihovu ulogu i odgovornost u zaštiti i poboljšanja životne sredine. Lične Stručnosti ("zdrav pojedinac") Škole pripremaju učenike da na efikasan i konstruktivan način učestvuju u porodičnom, društvenom i poslovnom životu. U tom smislu, učenici su podržani da budu svjesni o sebi i imaju povjerenja u sebi, ali istovremeno da budu otvoreni i da imaju povjerenja kod drugih. Građanske stručnosti ("Odgovoran građanin") Učenje o tome kako živjeti zajedno smatra se glavnim izazovom današnjice i sutrašnjice. Ova stručnost obezbjeđuje da učenici budu u stanje da se ponašaju kao odgovorni građani, uzimajući u obzir uski i širi smisao. 5. Stepeni kurikuluma Okvir kurikuluma definiše koncept stepena kurikuluma zahvaljujući broja zajedničkih osobina koje se odnose na socijalno - psihički razvoj učenika. Stepeni kurikuluma imaju zajedničke: Stručnosti koje treba postići Zahtjeve za napredak Kriterijume za ocjenjivanje 5.1 Stepeni kurikulamaza predškolski odgoj i osnovno obrazovanje Okvir kurikuluma je organizovan prema stepenima kurikuluma, koje predstavljaju zajedničke osobine koje se odnose na razvoj djeteta i zahtjeve kurikuluma. Oni predstavljaju mjerilo za određivanje glavnih stručnosti koje treba da budu savladane, zahtjeve za napredak u učenju, organizovanje nastave i iskustva učenja, pristupe i kriterijume za ocjenjivanja kao i odgovorna ustanova za njihovo postizanje. Stepeni kurikuluma su podijeljeni u periode u okviru jednog ili dva formalna nivoa obrazovanja, koje uključuju od jedan do tri razreda. Jezgra kurikulum za prvi nivo ima dva stepena: Prvi Stepen kurikuluma - Osnovno sticanje (koje obuhvata predškolski odgoj i I i II razred) Drugi nivo kurikuluma - Jačanje i razvoj ( III, IV i V razred) 18

MSKO1 MSKO0 KuRRIKulaBëRtHaMëPëRKlaSënPaRaFIlloREdHEaRSIMInFIlloRtëKoSoVëS Osnovno Stepen obrazovanje Kurikulama2:Jačanje i III-V razredi razvoj Osnovno obrazovanje Stepen I-II razredi Kurikulama1Osnovno Predškolski odgoj sticanje Pripremni stepen Uzrast 0-5 kurikuluma:obrazovanje u ranom djetinjstvu 1 Stepen Osnovno sticanje(predškolski odgojiiiii razredi osnovnog obrazovanja) Na ovom stepenu,učenici se izlažu sistematskim pristupima učenju. Oni će biti upoznati sa sljedećih iskustvima učenja: Sticanje na osnovni nivo komunikacije i izražavanja na maternjem jeziku Osnovna komunikacija na engleskom jeziku Sticanje osnovnih elemenata čitanja, pisanja i računanje sa brojevima Istraživanje i poznavanje životne sredine Poznavanje i razumijevanje prava, obaveza i njihove odgovornosti u učionici, u školi i u svakodnevni život Kreativno izražavanje kroz igru, simbola i osnovnih oblika umjetničkog izražavanja Stvaranje iskustva uspješnog učenja kao pojedinac i kao dio grupe 5.2 Rezultati učenja po Stepenima (RUS) Rezultati učenja se definišu kao: "Izjave što opisuju ono šta treba da zna, vjeruje, procjeni i biti u stanju da napravi jednog učenika na kraju stepena ili nivoa".rezultati izražavaju jedan spektar oblasti, uključujući: znanja, razumjevanja, vještine, stavovi kompetencije i vrijednosti. Rezultati učenja po stepenu sudio jezgra Kurikuluma, oni su predviđeni da budu prisvojeni od svih učenika na završetku stepeni Kurikuluma. Ishodi učenja ne pokrivaju sve što su učenici naučili ili morali da uče preko određenog nivoa. Oni izražavaju osnovne zahtjeve postizanja prema vladanje ključnih kompetencija na kraju određenog stepena kurikuluma. Ishodi učenja po stepenu promovišu dalju integraciju u oblastima kurikuluma u funkciji razvoja ključnih kompetencija definiranih Okvira kurikuluma. Oni izražavaju očekivanja učitelja, obrazovnim vlastima, roditelja i društva u odnosu konkretnih dostignuća, mjerljivi, učenika na kraju svakog stepena kurikuluma. Ishodi učenja daju jasnu sliku o tome šta učenici nakon završetka stepena kurikuluma obavezno treba da znaju, biti u stanju da izraze i urade i što postavljaju uslov za prelaz sa jednog nivoa na drugi nivo školovanja. 19

Br. Rezultati učenja za 1 stepen i glavna ovlašćenja Nivo DOSTIGNUĆA učenika 1 2 3 4 5 Popravna podrška Vrste podrške za učenike Načini Podrška talentiranih Načini I Stručnost komuniciranja i izražavanja efikasni komunikator 1. Čita naglašeno jedan prethodni nepročitani tekst, bar od pola stranice, koji se odnosi na jednu temu koja odgovara njegovom uzrastu. 2. Piše kratak tekst (oko pola stranice - oko250 riječi) na zadatu temu. 3. Predstavlja najmanje jedno mišljenje o određenoj temi u grupne diskusije u trajanju od 3-5 minuta. 4. Prepričava događaj o jednom slušanom tekstu (od auditivna sredstva, audiovizualna ili od učitelja), čiji sadržaj ne sadrži više od jedne stranice štampanog teksta. 5. Izražava datu poruku od jednog običnog književnog teksta koji je pročitan kroz jedan od oblika izražavanja, kao što su: govor, pisanje, crtanje, dramatizacija -igrajući ulogama, pjevanje ili ples. 6. Identifikuje glavne likove od jedne priče, drame, filma, pjesme ili igru, koja je odgovarajuća za uzrast i obavlja ulogu jednog od likova u interakciji sa vršnjacima. 7. Opisuje prirodno okruženje i stvoreno od čovjeka na različite oblike izražavanja, kojima je okružen ili neki društveni događaj i to predstavlja pred drugima. 8. Izrazi za 3-5 minuta ispred vršnjacima i drugih iskustva i emocije koje su ga pratile u toku gledanja filma, dramu ili dokumentarac (odgovarajuće njegovom uzrastu), slušajući jednu priču, gledanje ili obavljanje jednog plesa, slušanje ili performanse jedne pjesme ili melodije, u jednom od oblika izražavanja. 9. Naziva objekte na stranim jezicima, akcije ili pojave i prevodi ih na maternjem jeziku riječi koji čuje od stranog jezika, navedenih u zadatku. 20

II Kompetencija za razmišljanje kreativan mislilac 2. 1. Nalazi osobine (u jednom aspektu: matematički, prirodne nauke ili drugih oblasti) iz objekta, pojavu ili događaja navedeni u zadatak, odvaja i zatim upoređuje svoje nalaze u grupi Razjašnjava govoreći o proceduri rešenje jednog matematičkog problema (sa osnovnim matematičkim akcijama) sa kojim se suoči ili bio suočen u jednoj životnoj situaciji. 3. 4. 5. 6. Gradi različite geometrijske tijela i različite figure od kartona, plastelina, gline i od različite materijale recikliranja oslanjajući se na svoje mašte. Upoređuje objekte, različite predmete koje su predstavljene od učitelja klasifikovati ih u oblicima, veličine, boje, sastav, starosti, ili pod bilo kog drugog elementa, opisuje položaje koje zauzimaju u prirodi ili u društvu (okolnoj sredini) i prikazuju međuzavisnost između njih. Razdvaja rizične saobraćajne znakove i druge rizike iz drugih informativnih znakova navedene kao zadatak i pokazuje značaj jedne od njih u jednom od oblika izražavanja, tokom razrade sa primjerima koje pokazuju kako treba da se ponašaju u slučaju opasnosti. Pronalazi i deli u grupe zajedničke karakteristike i posebne karakteristike između živih biča, između događaja ili između pojave koje su poznati za njega, piše o ovome bar pola stranice bilježnice (oko 250 riječi) ili predstavlja na jedan od oblika izražavanja. 7. Izgrađuje tekstove, objekte ili animacije po mašte na osnovu elemenata ili materijalnih podataka. 8. III 1. 2. Opravdava ispred grupe način za riješavanje jednog problema od jezika, matematike, prirodne nauke, društvo, zdravlje ili iz drugih oblasti u trajanju od 3-5 minuta. Stručnost u učenju Uspješan učenik Odabira materijale / alatke, kao što su papir, plastelin, štapići, boje, računaljka, itd., da bi izvršio određeni zadatak i opravda izbor koji je napravio. Prati uputstva koja su navedene u knjizi ili u drugim materijalom kako bi sproveo akciju / aktivnost / zadatak koji se traži od njega / nje. 3. Postavlja pitanja i odgovara na pitanja o temi / problema / naveden zadatak na jedan od oblika izražavanja. 4. Riješi problem na nezavisan način, navedeni zadatak i predstavlja ispred drugih moguće načine rešenja. 21

5. Nezavisno nadzire svoj napredak na jedan zadatak, aktivnost koristeći različite tehnike za pronalazak grešaka (kao obilježavanje grešaka - teškoće) i ispravlja ih sve dok traži rešenje navedenog problema. 6. Prikuplja i klasifikuje materijale od svoje performanse za pripremu ili bogaćenju ličnog dosijea 7. Identifikuje svoja znanja koje ima i koje mu pomažu da izvrši određeni zadatak ili aktivnost i zahtjeva savjeti, informacije tokom događaja teškoće. IV Stručnost za život, rad i životnu sredinu Produktivan podnosioc Priprema jednostavni dnevni plan, pisan, nacrtan, sa znacima ili simbolima, sa dva ili tri njihove dnevne aktivnosti, 1. uzimajući u obzir vrijeme, mjesto, materijale i potrebna sredstva za njihovo vršenje / izrada. 2. 3. 4. 5. Kontroliše sredstva/ materijale i vrijeme koje ima na raspolaganju tokom obavljanje zadataka / aktivnosti (u učionici / unutar ili van škole). Razgovara sa vršnjacima o ponašanju učenika u učionici ili jedne određene grupe ljudi prema drugima ili prema sredini koja ih okružuje, tokom izvođenja jedne određene aktivnosti. Pronalazi sličnosti i razlike između neke aktivnosti koju radi u školi i aktivnosti koju radi kod kuće, i opisuje ih pojedinačno kroz jedan od oblika izražavanja, a zatim o njima diskutuje sa cijelom grupom. Identifikuje potrebne resurse (materijale, sredstva, itd.) i pravilno ih koristi za izvršavanja jednog zadatka ili jedne aktivnosti u učionici, školi, kod kuće ili u naselju/zajednici 6. Diskutuje u grupi o čistim prostorima i bezbjednim (zdravim) sredinama i obrnuto u svom okruženju i navodi najmanje jedan način za nadgledanje ili poboljšanje situacije. V Lične kompetencije Zdrav pojedinac 1. 2. 3. Pred drugima predstavlja način sprovođenja osnovnih pravila lične higijene (fizičke, odjeće i obuće, ličnih stvari) i higijene sredine u kojoj živi i radi, kroz razne oblike izražavanja. Učestvuje u fizičkim aktivnostima (kao,redovigrupiranje,hodanje, orijentacija u prostoru itd.)i u sportskim igrama,pokušava da postigne određene standarde, igra pravedno, i upravlja svojim emocijama kao u slučaju pobjede ili gubljenja (prihvata poraz ili slavi pobjedu Pravi spisak (u jednom od oblika izražavanja, kao što su pisanje ili crtanje, itd.) hrane koju konzumira i rjeđa je po bitnosti za njegovo zdravlje, i preduzima preventivne mjere u cilju zaštite od bolesti koje prouzrokuju prekomjerno i nečisto konzumiranje hrane. 20

4. 5. 6. 7. KuRRIKulaBëRtHaMëPëRKlaSënPaRaFIlloREdHEaRSIMInFIlloRtëKoSoVëS Pokazuje način iskorištavanja upravljanja slobodnim vremenom u korist svog zdravlja i dobrobiti, i razmjenjuje iskustva sa drugima. Sarađuje sa ostalima bez obzira na njihovo poreklo, sposobnosti i posebne potrebe, u cilju postizanja nekog zajedničkog cilja u jednoj aktivnosti u učionici/školi i van nje. Pokazuje načine rješavanja jednog konflikta sa kojim se suočio ili jednog konflikta u njegovom okruženju, i sa grupom deli svoja mišljenja i osjećanja Stara se da stvori zdravo okruženje u prostoriji u kojoj izvodi neku aktivnost, tako što sebi stvara odgovarajuće uslove za rad (provjetravanje, korišćenje svijetlosti, maksimalno iskorištavanje prostora, održavanje čistoće, uredno održavanje stvari koje se nalaze u prostoriji, itd.) VI Građanska kompetencija odgovoran građanin 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Predstavlja uloge i odgovornosti članova svoje porodice ili neke druge grupe čiji je član (grupa za igru, aktivnost), i ističe svoje zadatke i diskutuju o njima sa svojim vršnjacima. Diskutuju u grupi i u saradnji sa članovima grupe određuje unutrašnja pravila za grupu, učionicu, kao pravila za izvođenje aktivnosti si, pravila o ponašanju, održavanju čistoće, itd Obrazlaže potrebu za sprovođenjem pravila u igri, u učionici/školi, na ulici ili u porodici i predstavlja posljedice nesprovođenja nekog pravila u određenom primjeru Identifikuje društvene vrijednosti koje se njeguju u učionici, školi ili porodici (kao na primjer, uzajamno povjerenje, tolerancija, solidarnost, poštovanje i ljubaznost, itd.) Izdvaja organizovanje nekog događaja u porodici, učionici ili u naselju i opisuje kroz razne oblike izražavanja pojedinačne doprinose članova njegovom zajedničkom realizovanju Izražava svoje mišljenje pošto je prethodno zatražio dozvolu od grupe, poštuje mišljenje svakog člana grupe tako što ih aktivno sluša, odlučuje u saradnji sa svim članovima o načinima koji vode ka završetku jedne određene aktivnosti. Identifikuje potrebne osobe i usluge, od kojih treba da traži pomoć u slučaju opasnosti po njegovo fizičko ili mentalno zdravlje, koju prouzrokuje priroda ili čovjek (jedan događaj koji je dala za primjer nastavnica ili primjer iz svakodnevnog života), a zatim o tome diskutuju sa grupom 21

Prilikom primjenjivanja ishoda učenja po stepenima kurikuluma, nastavnik treba da podijeli svaki ishod učenja na pet nivoa postignuća, kako bi mogao da tačno prati postignuće svakog učenika za određeni ishod učenja. Zatim, u zavisnosti od nivoa postignuća za svaki ishod učenja, nastavnik planira dodatne aktivnosti za učenike koji zaostaju u postizanju određenog ishoda učenja i planira dodatne aktivnosti za učenike koji su postigli sve nivo postignuća za određeni ishod učenja. Primjer: vidi podjelu ishoda učenja u dole prikazanoj tabeli. Nr. Ishodi učenja za 1. stepen kurikulm a i ključne kompetencije I Kompetecij a za komunikac iju I izražavanje efektivni komunikat or 1. Čita naglas tekst od najmanje pola strane, koji ranije nije pročitao, u kojem se govori o temi koja je prikladna za učenikov uzrast. Učenik počinje da radi zadatak, ali nije prethodno pregledao tekst; on/ona ima poteškoća u artikulaciji slova u čitanju riječi u cjelini, u povezivanju riječi u Nivo DOSTIGNUĆA učenika I 2 3 4 5 rečenicu, itd. Učenik počinje da radi zadatak, ali nije prethodno pregledao tekst:on/o na ima poteškoća u artikulaciji slova, u tečnom čitanju nekih riječi, ima poteškoća u tečnom čitanju rečenica u cjelini, itd. Učenik počinje da radi zadatak tako što prethodno pregleda tekst: on/ona dobro artikuliše slova, povezuje riječi u rečenicu; ali ne izgovara riječi dovoljno tečno. Učenik počinje da radi zadatak tako što prethodno pregleda tekst: on/ona veoma dobro artikuliše slova, povezuje riječi u odgovarajuće rečenicu; čita bez prekida; ali ima malo poteškoća sa tečnim govorom Učenik počinje da radi zadatak tako što prethodno pregleda tekst:on/on a veoma dobro artikuliše slova, u potpunosti povezuje riječi u odgovarajuć e rečenicu; ton, brzina i naglasak su tačni, govori veoma tečno Vrste podrške za učenike Popravna podrška Nastav nik odlučuje o tome kako će pružiti podršku učeniku i koje će dodatne aktivnosti Načini organizovati Koje će metode primjen iti, uzevši u obzir učeniko v stil učenja Isti postupak treba primjeniti za podjelu svih ostalih ishoda učenja za stepen kurikuluma. Podrškka za talentovane Nastavnik odlučuje o tome kako će pružiti podršku učeniku, i koje će dodatne aktivnosti organizova ti Načni Koje će metode primjeniti, uzevši u obzir učenikov stil učenja Stepen 2 Utvrđivanje i razvoj (razredi III, IV i V osnovnog obrazovanja) Na ovom stepenu se učeniku/nici pruža podrška u konsolidaciji osnovnog savladavanja čitanja, pisanja, komunikacije i tehnika učenja koje predstavljaju osnovu za dalje učenje, i pri tom se on/ona izlaže: 24 tačnom korišćenju maternjeg jezika u usmenoj i pisanoj komunikaciji; osnovnom znanju i komunikaciji na engleskom jeziku usmenoj i pisanoj; tačnom korišćenju aritmetičkih simbola i operacija; novim znanjima i konceptima u oblasti prirodnih nauka, društvenih nauka i ITK; podsticanju kulturnog izražavanja kroz znake, simbole i oblike umjetničkog izražavanja; razvoju strukturiranog razmišljanja orijentiranog na rješavanje problema; shvatanje i odgovornost za sebe, za druge i za sredinu; obogaćivanje informacija koristeći razne izvore; planiranju i realizaciji nastavnih zadataka; povezivanju teoretskih znanja sa praktičnim problemima; razvoju pozitivnih stavova o sebi i o drugima; kritičkom i kreativnom pristupu rješavanju problema.

Rezultatiučenja za drugi stepen (2) Vidi u Odjeljku VI realizaciju ovih ishoda. Br. Rezultati učenja za 1 stepen i glavna ovlašćenja Nivo DOSTIGNUĆA učenika 1 2 3 4 5 Popravna podrška Vrste podrške za učenike Načini Podrška talentiranih Načini I Stručnost komuniciranja i izražavanja efikasni komunikator 1. Ispravno čita naglas jedan književni ili ne književni tekst koji ranije nije pročitao. 2. Piše tekst u dužini od jedne strane (500 riječi) ili više na jednu određenu temu. 3. Aktivno sluša izlaganje jednog drugog učenika i učestvuje u diskusiji, pri čemu najmanje dva puta postavlja pitanje, ili komentariše ili traži objašnjenje u vezi sa datom temom. 4. 5. Izražava svoj stav prema jednom događaju ili učinku i svoj doživljaj tokom gledanja jednog filma ili dokumentarac prikladno za njegov uzrast, tokom čitanja jedne knjige, tokom slušanja muzičke interpretacije, tokom posjete jednoj izložbi, tokom recitacije ili igranja uloga, u jednom od oblika izražavanja, kao što su govor, pisanje, crtanje, mimika, pokreti, itd. Učestvuje u organizovanju umjetničke predstave prikladne za njegov uzrast, koristeći razne oblike izražavanja. 6. Identifikuje glavne likove jedne priče, drame, jednog filma, jedne pjesme ili nekog događaja iz svakodnevnog života, pronalazi razlike među njima tako što sastavlja spisak njihovih osobina koje im se dopadaju i onih koje im se ne dopadaju, diskutuju o njima, odigrava ulogu jednog od likova u saradnji sa vršnjacima. 7. Usmeno ili u pisanom obliku izražava jednu prostu rečenicu na strani jezik i prevodi na maternji jezik druge proste rečenice koje čuje putem audio ili audiovizuelnih aparata ili od nastavnika na stranom jeziku 8. Pred ostalima izlaže jednu temu u trajanju od 10 minuta, koristeći ITK ili neku drugu tehnologiju, odgovara na pitanja koja postavljaju ostali učenici i postavlja pitanja tokom i nakon izlaganja, kako bi nastavio da traži nove informacije. 25

II Kompetencije za razmišljanje Kreativan mislilac 1. Identifikuje zajedničke i različite osobine predmeta, živih bića, pojava ili događaja, datih u zadatku, predstavlja ih pred ostalima u jednom od oblasti izražavanja 2. Identifikuje ista, različita ili glavna pitanja jedne iste teme ili jednog istog preuzetih sa dva ili više različita izvora informacija (udžbenici, novine, internet, ljudski izvori ili ostali izvori) 3. Tokom diskusije izlaže argumente o saglasnosti ili protivljenju jednom izraženom mišljenju ili ponašanju koje manifestuje jedna ili više osoba (u učionici/školi ili na nekom drugom mestu). 4. Rješava zadatak iz jezika, aritmetike, geometrije, prirodnih nauka, društva ili neke druge oblasti i daje jedan ili više primjera iz svakodnevnog života za primjenjivanje ovog pristupa u sličnim situacijama. 5. Sastavlja tekst, pravi predmete, animacije ili neke druge stvarikoristeći mašti i pažljivo sledi data uputstva i koristi date elemente ili materijale. 6. Opisuje jednu određenu pojavu (prirodnu, društvenu - istorijsku) u jednom od oblika izražavanja, i navodi promjene koje se dešavaju ili su se dogodile u njegovom okruženju, kao posljedica te pojave. 7. Izlaže i argumentima obrazlaže način rješavanja jednog određenog problema/zadatka iz raznih oblasti (matematika, jezici, prirodne nauke, društvene nauke, umjetnosti, zdravstveno vaspitanje... itd.) u trajanju od 6-10 minuta. 8. Razlikuje predmete, tijela, objekte, prirodne ili društvene pojave date u zadatku na osnovu njihovih karakteristika (sastava, osobina, transformacija ili pozicija u vremenu i prostoru i međusobne interakcije). III Kompetencija za učenje uspješan učenik 1. Upoređuje svoj napredak sa svojim prethodnim iskustvom tokom izrade jednog određenog zadatka ili određene aktivnosti. 2. Koristi lični dosije za identifikaciju prednosti i nedostataka u jednoj određenoj oblasti i priprema plan za neophodne ispravke. 3. Identifikuje kvalitete koje posjeduje i kvalitete koje treba da razvije kako bi učio kroz jedan određeni zadatak ili jednu određenu aktivnost i kako bi sarađivao sa drugima. 4.Upravlja svojim ponašanjem, materijalima/sredstvima i vremenom koji su mu na raspolaganju tokom izrade/izvršavanja pojedinačnog ili zajedničkog zadatka/aktivnosti u učionici/školi ili van nje. 26

5. Upoređuje svoj napredak sa svojim prethodnim iskustvom tokom izrade jednog određenog zadatka ili određene aktivnosti. 6. Koristi lični dosije za identifikaciju prednosti i nedostataka u jednoj određenoj oblasti i priprema plan za neophodne ispravke. 7. Identifikuje kvalitete koje posjeduje i kvalitete koje treba da razvije kako bi učio kroz jedan određeni zadatak ili jednu određenu aktivnost i kako bi sarađivao sa drugima. 8.Upravlja svojim ponašanjem, materijalima/sredstvima i vremenom koji su mu na raspolaganju tokom izrade/izvršavanja pojedinačnog ili zajedničkog zadatka/aktivnosti u učionici/školi ili van nje. 9. Efikasno upotrebljava/primjenjuje informacije/znanja za rješavanje jednog određenog problema/zadatka, korišćenjem ITK ili neke druge tehnologije, predstavlja svoje iskustvo pred drugima za 6-10 minuta. IV Kompetencija za život, rad i sredinu - produktivan doprinosilac 1. Priprema autobiografiju u kojoj predstavlja sebe sa svojim ličnim podacima i afinitetima za određene oblasti, tako što pronalazi zajedničke karakteristike za poželjne profesije. 2. Priprema plan rada za jednu nedelju i navodi najbitnije aktivnosti, i obrazloženje zašto ih je izabrao. 3. Priprema mali projekat u kojem navodi glavne aktivnosti u vezi sa jednim određenim pitanjem, školom ili naseljem, i određuje ostale elemente koji ga čine sprovodljivijim, kao što su vrijeme, mjesto, materijali, sredstva potrebna za njihovo izvršavanje, itd. 4. Diskutuju u grupi o stanju sredine u kojoj se nalazi na osnovu snimaka ( opažanja, slike, itd.) i u saradnji sa članovima grupe priprema spisak mogućih aktivnosti za nadgledanje i poboljšanje situacije. 5. Debatuje sa vršnjacima o ponašanju učenika u učionici laboratoriji, u školi i u ostalim sredinama ili o ponašanju jedne određen grupe u jednoj određenoj situaciji, tako što brani svoje ideje konkretnim primjerima. 6. Identifikuje najčešću hranu, ostale porodične potrošne materijale ili lične troškove, i izračunava troškove za jednu nedelju, dobijene podatke predstavlja u obliku tabele/grafikona i u nekom drugom obliku. 27

7. Čita etiketu, uputstva za korišćenje raznih proizvoda (odjeće, hrane, lijekova ili tehnike) i objašnjava poreklo, sastav, način održavanja ili opasnosti u slučaju nepravilne upotrebe. 8. U obliku tabela, grafikona, crteža ili nekom drugom obliku predstavlja aktivnosti staranja o nekom živom biću, koje njemu omogućuju razvoj, rast ili očuvanje njegovog/oj zdravlja. V. Lična kompetencija zdrav pojedinac 1. Pred drugima predstavlja način sprovođenja osnovnih pravila lične higijene (fizičke, odjeće i obuće, ličnih stvari) i higijene sredine u kojoj živi i radi, kroz razne oblike izražavanja. 2. Učestvuje u fizičkim aktivnostima igrama pokreta i sportskim igrama, pokušava da postigne određene standarde, igra pravedno, upravlja svojim emocijama i pred drugima predstavlja svoje fizičko i duševno stanje nakon realizovanja neke fizičke aktivnosti ili sportske igre. 3. Priprema spisak (kroz jedan od oblika izražavanja pisanje, crtanje, itd.) hrane koju njegova porodica koristi i razvrstava je na osnovu kalorija, a zatim je klasifikuje u zdravu i manje zdravu hranu. 4. Čita informacije navedene na pakovanjima hrane i u grupi diskutuju o tim informacijama (hranjive vrijednosti, rok trajanja, itd.). 5. Identifikuje prednosti i nedostataka svoje ličnosti i izlaže svoje mišljenje o poboljšanju, kroz razne oblike izražavanja. 6. Predlaže alternative za konstruktivno rješavanje jednog ličnog konflikta, tako što prethodno pažljivo analizira okolnosti koje su dovele do konflikta, razmjenjuje svoja iskustva, mišljenja i osjećanja za članovima grupe. 7. Razlikuje i opisuje uloge osoba i usluge neophodne za traženje pomoći u određenim situacijama opasnosti po svoje fizičko i mentalno zdravlje. 8. Aktivno sarađuje sa svim vršnjacima (bez obzira na njihovo poreklo, sposobnosti ili posebne potrebe) u postizanju jednog zajedničkog cilja (projekta/aktivnosti u učionici/školi ili van nje). 9. Obezbjeđuje zdravo okruženje u okolnostima u kojima izvršava jednu određenu aktivnost, tako što sebi i ostalim učesnicima stvara odgovarajuće uslove za rad (provjetravanje, korišćenje svjetlosti, maksimalno iskorištavanje prostora, održavanje čistoće, uredno održavanje stvari koje ga okružuju, itd.). VI. Građanska kompetencija odgovoran građanin 1. U raznim oblicima predstavlja prava i odgovornosti članova svoje porodice, i diskutuje o njima sa drugima, nakon toga ih upoređuje sa pravima i odgovornostima učenika, nastavnika i upravnog osoblja u školi ili osoblja neke druge ustanove. 2. Izražava, sluša i poštuje mišljenje svakog člana i zajedno sa njima odlučuje o načinima na koji će završiti jednu zajedničku aktivnost. 28

3. Manifestuje postupke koji izražavaju ljubaznost u raznim situacijama i konkretnim primjerom pokazuje njihovu primjenu u učionici/školi, u porodici ili u zajednici. 4. Predlaže i razmjenjuje sa drugovima/drugaricama u razredu svoje mišljenje o postupku biranja članova grupa za razne aktivnosti, članova razrednih ili školskog veća, njihov sastav i njihove uloge. 5. Učestvuje u određivanju pravila igre, pravila u učionici, školi (npr. predlaže pravila, upravlja predlozima koje daju drugi, itd.) i argumentuje bitnost poštovanja nekog predloženog pravila, kroz razne oblike izražavanja, tako što opisuje posljedice nepoštovanja tog pravila. 6. Identifikuje dve ili više socijalne organizacije i opisuje (u pisanom ili nekom drugom obliku) načine/mogućnosti na koje razni ljudi mogu da organizuju nešto zajedničko. 7. Hronološkim redoslijedom predstavlja razne aspekte promjena u porodici ili u svom okruženju (kao na primjer stambene zgrade, proslave, odjeću, ishranu način ishrane, upravljanje porodičnom ekonomijom, prava, odgovornosti i donošenje odluka u porodici, itd..) ili neke od glavnih ličnosti ili događaja svog naroda, pri čemu razlikuje prošlost od budućnosti. 8. Konkretnim primjerom predstavlja ponašanja koja treba pokazati u slučaju opasnosti od prirodnih nepogoda ili onih koje prouzrokuje čovjek, kao što su požar, poplave, zemljotres, komunikacija sa nepoznatim osobama, itd. 29

III. Oblasti Kurikuluma za predškolski odgoj i osnovno obrazovanje Jezici i komunikacija Umjetnosti Matematika Prirodne nauke Društvo i životna sredina Zdravlje i blagostanje Život i rad

Oblasti Kurikuluma Oblasti kurikuluma predstavljaju osnovu za organizaciju vaspitno-obrazovnog procesa u škole na određenim nivoima i stepenima kurikuluma.kurikulum Kosova je organizovan na sedam oblasti Kurikuluma koji se primjenjuju od predškolskog nivoa do srednje visoke, uključujući kao i opšte obrazovanje, tako i stručno obrazovanje. Oblasti Kurikuluma se sastoje od jednog ili više predmeta.oblasti kurikuluma su: 1. Jezici i komunikacija 2. Umjetnosti 3. Matematika 4. Prirodne nauke 5. Društvo i sredina 6.Zdravlje i blagostanje 7.Život i rad Rezultati učenja po oblasti Kurikuluma(RUO) Rezultati učenja u oblastima kurikuluma (RUO) omogućavaju integraciju i opšti pristup učenju posebnih predmeta unutar oblasti kurikuluma. Rezultati učenja po oblastima pružaju: povezanost između predmeta i aktivnosti učenja koje se sprovode u okviru jedne oblasti Kurikuluma u cilju integriranja odgovarajući znanja, vještine i stavove ponuđene kroz predmeti i uopšte, ohrabrujući integriranog učenja; Promovišu pristup baziran na ovlašćenja, omogućavajući razvoj jednog zajedničkog sistema međusobno povezanih iskustava učenja, pružaju platformu za razvoj planova i nastavnih programa Omogućavaju primjenu nove nastavne prakse na nivou škole, ohrabrujući razvoj planova i programa zasnovanih na školu. Za svaku oblast kurikuluma određuju se ishodi učenja, koji omogućuju postizanje ključnih kompetencija. Oblasti učenja obuhvataju jedan ili više nastavnih predmeta ili modula. Predmeti i moduli su zasnovani na ciljevima i ishodima učenja, koji su određeni za odgovarajuću oblast kurikuluma. Neki predmeti jedne oblasti kurikuluma mogu se integrirati na raznim stepenima kurikuluma. Struktura oblasti kurikuluma Svaka oblast kurikuluma ima ovu strukturuorganizovanja materijala Uvod Obrazloženje i opis Koncepti i opis Pristup zasnovan na kompetencijama Ishodi učenja za oblast kurikuluma Međukurikularna pitanja Dodjela vremena opis Nastavna sredstva i izvorimetodološka uputstva Uputstva za ocjenjivanje 32