CA 19-9 þymens prognozinë vertë sergantiems virðkinamojo trakto ligomis

MOKSLO DARBAI SCIENTIFIC PAPERS Laboratorinë medicina. 2016, t. 18, Nr. 3(71), p. 123 128. CA 19-9 þymens prognozinë vertë sergantiems virðkinamojo trakto ligomis Paulius Bielskis 1 Ernestas Dvinelis 1 Karolis Bielskis 2 Goda Denapienë 3 Jonas Valantinas 3 1 Vilniaus universiteto Medicinos fakultetas Faculty of Medicine, Vilnius University, Vilnius, Lithuania El. paðtas: bielskis.paulius@gmail.com 2 Tilburgo universiteto Ekonomikos fakultetas, Tilburgas, Nyderlandai Tilburg University, School of Economics, Tilburg, Netherlands 3 Vilniaus universiteto ligoninës Santariðkiø klinikø Hepatologijos, gastroenterologijos ir dietologijos centras The Centre of Hepatology, Gastroenterology and Dietetics, Vilnius University Hospital Santariskiu Klinikos Santrauka Ávadas. CA 19-9 (kar bo hid ra ti nis an ti ge nas 19-9) yra ka sos vë þio þy - muo, ta èiau ga li bû ti ir kaip ant ri nis tul þies pûs lës, sto ro sios þar nos bei skran dþio vë þio, taip pat me ta sta ziø ke pe ny se þy muo. CA 19-9 kie kis ga li pa di dë ti ser gant ak ty viuo ju he pa ti tu, tul þies pûs lës ir la ta kø li go - mis, kasos uþdegimu. Ty ri mo tiks las. Ið ana li zuo ti ir áver tin ti vë þio þy mens CA 19-9 prog no zi næ ver tæ ser gant virð ki na mo jo trak to li go mis. Me to di ka. At lik ta ret ros pek ty vi 257 pa cien tø duo me nø ana li zë. Átrauk ti pa cien tai, ku riems at lik tas CA 19-9 þy mens ty ri mas. Ver tin ti de mo gra finiai duo me nys, la bo ra to ri niai ro dik liai bei diag no zës. Sta tis - ti në ana li zë at lik ta nau do jant Sta ta 13, MS Ex cel 2010 sta tis ti nius pa ke tus. Re zul ta tai. Á ty ri mà átrauk ti 257 pa cien tai, gy dy ti VULSK: 141 vy - ras (54,86 %) ir 116 mo te rø (45,14 %). Vi du ti nis am þius 64,53 ± 15,39 me tø (22 93). Pa cien tø, ser gan èiø on ko lo gi në mis li go mis, bu vo 72 (28,02 %), ne on ko lo gi në mis li go mis 185 (71,98 %). CA 19-9 þy - mens vi dur kis ser gant on ko lo gi në mis li go mis 453,18 ± 222,24 ku/l, ne on ko lo gi në mis li go mis 80,54 ± 54,51 ku/l (p=0,045). Tir to je gru pë je CA 19-9 þy muo pa si þy mi 65 % jaut ru mu on ko lo gi nei li gai, esant nu ro dy - tai ski ria ma jai nor mos reikð mei 37 ku/l, spe ci fið ku mas sie kë 75 % (p=0,0056). Ûmi nio pan kre a ti to ar lë ti nio pan kre a ti to pa û më ji mo at ve ju 47 % at ve jø CA 19-9 per þen gë ski ria mà jà nor mos reikð mæ. Iðvados. Tir to je gru pë je virð ki na mo jo trak to li go mis daþ niau sir go vy res nio am þiaus þmo nës, vy rai daþ niau nei mo te rys. Vë þio þy muo CA 19-9 on ko lo gi niø pa cien tø gru pë je bu vo sta tis tið kai reikð min gai di - des nis nei ne ser gan èiø on ko lo gi në mis li go mis. Nor ma li CA 19-9 ver të daþ niau siai lei dþia at mes ti on ko lo gi ná pro ce sà, ta èiau pa di dë jæs CA 19-9 ne vi sa da pa tvir ti na vë þi næ li gà, to dël ne tu rë tø bû ti vie nin te lis diag no zæ pa tvir ti nan tis ro dik lis. Reikð mi niai þo dþiai: CA 19-9, vë þio þy muo, pan kre a ti tas, ka sos vë þys, ami la zë, li pa zë. ÁVADAS Vëþio þymenys, tai specifinës makromolekulës, kurios gali bûti nustato - mos kraujyje, ðlapime ar reèiau kituose kûno skysèiuose. Ðias medþiagas gali iðskirti navikas arba pats organiz - mas reaguodamas á vëþiná procesà, taèiau jas gamina ir nepaþeistos làste - lës, todël gali bûti aptinkamos ir visið - kai sveikame organizme, jø gali pa - daugëti ir sergant kitomis, ne onkolo - gi në mis li go mis. Tai daþ nai su ke lia sun ku mø diag no zuo jant li gà ir jos pradþià, taip pat svarbu nustatyti ne tik vë þio þy me ná, bet ir jo po ky tá lai ko at þvil giu. To dël vë þio þy me nys daþ - niausiai naudojami siekiant stebëti atsakà á gydymà arba atpaþinti ankstyvus ligos atkryèius. Iðskyrus prostatos LABORATORINË MEDICINA 2016, t. 18, Nr. 3(71) 123

Paulius Bielskis, Ernestas Dvinelis, Karolis Bielskis, Goda Denapienë, Jonas Valantinas specifiná antigenà (PSA), kiti vëþio þy - menys nepasiþymi pakankamu jaut - ru mu ir spe ci fið ku mu, to dël ne nau do - jami pacientø atrankai [1]. Vëþio þymenys daþniausiai yra nu - sta to mi nau do jant mo nok lo ni nius an - tikûnus siekiant nustatyti kraujo se - ru mo an ti ge nus, ku rie yra su si jæ su specifiniais piktybiniais procesais or - ganizme. CA 19-9 (karbohidratinis an - tigenas 19-9) yra vienintelis patvirtin - tas vëþio þymuo, plaèiai naudojamas kli ni ki niuo se ty ri muo se diag no zuo - jant ka sos vë þá, ta èiau trûks ta tiks liø duo me nø apie jo vaid me ná nu sta tant ka sos vë þio sta di jà, re zek ta bi lu mà operacijos metu, atsakà á chemoterapi - ná gy dy mà bei prog no zæ. CA 19-9 pir - mà kar tà at ras tas 1979 me tais, sie - kiant atskirti specifinius storosios þar - nos vë þio an ti ge nus mo nok lo ni niais antikûnais, taèiau po poros metø buvo pa ste bë ta, jog ka sos vë þys taip pat ið - skiria ðá antigenà [2]. Antigenas yra plaèiausiai iðtirtas ir labiausiai klinið - kai naudojamas kasos vëþio þymuo. Ta èiau CA 19-9 ver ti ni mas pa cien - tams, ser gan tiems ka sos vë þiu, yra ri - botas dël maþo jautrumo, klaidingai ne igia mø re zul ta tø Le wis an ti ge no ne igia mo fe no ti po pa cien tams, ku riø or ga niz mas ne sin te ti na CA 19-9 (5 10 %), ir dël pa di dë ju sio klai din gai tei gia mø re zul ta tø skai èiaus esant obst ruk ci nei gel tai (10 60 %) [3]. Re - miantis uþsienio ðaltiniø duomenimis ga li ma teig ti, kad CA 19-9 þy muo yra svarbus nustatant iðgyvenamumà po kasos vë þio ope ra ci jos bei na vi ko re - zek ta bi lu mà. Jei gu prieð ope ra ci jà CA 19-9 þy mens ver të yra ma þes në nei 37 ku/l, tai pacientø iðgyvenamumo vi dur kis yra di des nis (32 36 më ne - siai), palyginti su tais pacientais, ku - riø CA 19-9 ver të prieð ope ra ci jà bu vo di des në nei 37 ku/l (12 15 më ne siø). Jei gu CA 19-9 ver të yra ma þes në nei 100 ku/l, vadinasi, navikas yra rezek - ta bi lus, jei CA 19-9 ver të yra di des në nei 100 ku/l, navikas yra nerezektabilus ar ba yra me ta sta ziø [3]. Taip pat, kai ku riø ty ri mø duo me ni mis, esant vietiðkai iðplitusiam arba toli paþen - gu siam (esant to li mø jø me ta sta ziø) ka sos na vi kui, CA 19-9 ver të bu vo pa - ki lu si net 60 80 % pa cien tø [4]. Be CA 19-9 þy mens, svar bø vaid - me ná diag no zuo jant virð ki na mo jo trakto navikus atlieka ir CEA (karcino emb rio ni nis an ti ge nas) þy muo. Ta - èiau në vie nas ið ðiø bio lo gi niø þy me - nø nëra naudojamas kasdienëje prak - tikoje vëþiniø ligø atrankiniams tyri - mams. CA 19-9 ir CEA yra ant ri niai tul þies pûs lës, sto ro sios þar nos bei skran dþio vë þio, me ta sta ziø ke pe ny se diag nos ti kos þy me nys. Jø kon cen tra - cija kraujyje gali bûti padidëjusi tiems pa cien tams, ku rie ne tu ri pik ty bi nio naviko, ir normali koncentracija tiems ligoniams, kuriems yra patvirtinta vë - þio diag no zë. To dël ðie du þy me nys daþniausiai nenaudojami vëþiui diag - no zuo ti, jie la biau tin ka pik ty bi nio proceso pasikartojimui organizme nu - statyti arba atsakui á gydymà vertinti. Re mian tis uþ sie nio vals ty biø au to - riais galima teigti, kad pacientams, ser gan tiems sto ro sios þar nos vë þiu, CA 19-9 ir CEA kon cen tra ci jos krau jy - je bûna labiau padidëjusios esant vëlyvo sioms vë þio sta di joms ir ið pli tu - sioms me ta sta zëms. Vi sø am þiaus gru piø pa cien tams CA 19-9 ver tës vi - dur kis bû na di des nis nei CEA, ta èiau vyresniems kaip 75 metø pacientams CEA vertës vidurkis yra didesnis [5]. Ser gant vëlyvøjø stadijø storosios þarnos vë þiu, CA 19-9 vir ði ja nor mos ri bà 41 % at ve jø, o esant dar ir me ta sta - ziø 68 % at ve jø. CA 19-9 ir CEA kar - tu bû na pa di dë jæ 79 % ðiø pa cien tø. Padidëjusi CEA koncentracija kraujy - je leidþia nustatyti storosios þarnos re - ci dy và 88 % at ve jø, o pa di dë ju si CA 19-9 50 % at ve jø [6]. CA 19-9 kiekis gali padidëti ser - gant ne tik onkologinëmis ligomis, bet ir ak ty viuo ju he pa ti tu, tul þies pûs lës ir latakø ligomis, ûminiu pankreatitu arba esant lëtinio pankreatito paûmë - ji mui. At me tus vi sus on ko lo gi nius procesus, ið visø nepiktybiniø ligø or - ganizme daþniausiai CA 19-9 þymuo bûna pakilæs virð normos ribos ser - gant pan kre a ti tu. Re mian tis uþ sie nio au to riø pub li ka ci jo mis, CA 19-9 þy - muo daþnai yra lyginamas dviejø pa - cien tø gru piø: ser gan èiø pan kre a ti tu ir ser gan èiø ka sos vë þiu. Ðio vë þio þy - mens ver të bei jaut ru mas bû na daug didesnis sergant piktybiniu kasos na - viku nei pankreatitu. CA 19-9 jautrumas ser gant ka sos na vi ku svy ruo ja nuo 68 % iki 92 %, o ser gant pan kre a - ti tu jis yra daug ma þes nis: lë ti nio pan - kreatito paûmëjimo atveju 27 30 %, ûmi nio pan kre a ti to at ve ju 28 36 % [9 11]. Siekiant atskirti gerybines ir piktybines kasos ligas, pasirenkama CA 19-9 ri ba yra 300 ku/l. Jei ka sos li - ga yra ge ry bi në, tai daþ niau siai CA 19-9 ver të < 300 ku/l, o jei gu pik ty - bi në, tai > 300 ku/l [9, 12]. Ta èiau pa - stebëta, jog padidinus skiriamàjà normos reikð mæ, ku ri daþ niau siai yra 37 ku/l, iki 100 ku/l, spe ci fið ku mas ka sos na vi kui ið au go iki 98 %, bet jaut - rumas sumaþëjo iki 68 %, padidinus iki 1000 ku/l specifiðkumas iðaugo iki 99,8 %, o jaut ru mas su ma þë jo iki 41 % [13]. Sergant cholangitu arba esant tul - þies latakø obstrukcijai, daþnai paste - bimas padidëjæs CA 19-9 kiekis kraujo se ru me, taèiau ðio þymens vertës dy - dis neturi jokiø sàsajø su akmenø dy - dþiu arba jø kiekiu tulþies latakuose [14]. Esant obstrukcinei geltai, daþnai CA 19-9 rodiklis nustatomas siekiant atskirti gerybinius ir piktybinius pro - cesus. Jeigu yra nustatyta gerybinë obstrukcinë gelta, CA 19-9 rodiklis bû - na padidëjæs 61 % atvejø, jeigu piktybinë obstrukcinë gelta, CA 19-9 padi - dëja 86 % visø atvejø. Jeigu atlikus tulþies latakø drenavimà CA 19-9 vertë ið lie ka di des në nei 90 ku/l, tai yra labai didelë tikimybë, kad obstrukcijà sukëlë piktybinis procesas [16, 17]. CA 19-9 vertë gali bûti padidëjusi ir sergant ávairiomis kepenø ligomis. Remiantis uþsienio ðaltiniais, 51,7 % pa cien tø, tu rin èiø he pa ti to C vi ru sà ir ser gan èiø lë ti ne ke pe nø li ga, bei 48,4 % pa cien tø, tu rin èiø he pa ti to B virusà ir serganèiø lëtine kepenø liga, turi padidëjusá CA 19-9 rodiklá. Ser - gant kepenø liga, tiriamojo vëþio þy - mens CA 19-9 reikð më, di des në nei 37 ku/l, daþnai rodo lëtiná virusiná he - pa ti tà. Pa di dë ju si ðio ro dik lio ver të nëra specifiðka vëþinio proceso vysty - muisi kepenyse, o labiau atspindi fib - rozës sunkumà ir virusinës etiologijos hepatità. CA 19-9 vertë esant kepenø cirozei padidëja daþniau nei sergant lëtiniu virusiniu hepatitu. CA 19-9 bû - na pa di dë jæs 43,3 % at ve jø ser gan - tiems lë ti niu he pa ti tu C ir 56,3 % at ve - jø esant hepatito C viruso sukeltai ke - pe nø ci ro zei. Tas pat bû din ga ir he pa - tito B viruso nulemtoms kepenø ligoms. CA 19-9 bû na pa di dë jæs 45,1 % at ve jø ser gant lë ti niu he pa ti tu B ir 58 % atvejø esant hepatito B viruso sukeltai kepenø cirozei [20, 21]. DAR BO TIKS LAS Pagrindinis ðio darbo tikslas iðanali - zuoti visø Vilniaus universiteto ligoni - nës San ta rið kiø kli ni kø (VUL SK) Gast ro en te ro lo gi jos sky riu je gy dy tø pa cien tø, ku riems 2013 2014 m. bu vo atliktas CA 19-9 þymens tyrimas, duo - me nis ir áver tin ti ðio vë þio þy mens prognozinæ vertæ sergant virðkinamojo trakto ligomis. Iðkelti uþdaviniai: retrospektyviai surinkti duomenis apie pa cien tus, ku rie 2013 2014 m. bu vo gy do mi VULSK Gast ro - enterologijos skyriuje ir kuriems atliktas CA 19-9 þy mens ty ri mas; ávertinti pacientø demografinius duomenis, laboratorinius rodiklius bei diagnozes; atlikti statistinæ analizæ naudo - jant MS Ex cel 2010 ir Sta ta 13 sta - tistinius paketus; pateikti iðvadas ir rekomendaci - jas dël CA19-9 vë þio þy mens pri tai ko - mumo. 124 LABORATORINË MEDICINA 2016, t. 18, Nr. 3(71)

CA 19-9 þymens prognozinë vertë sergantiems virðkinamojo trakto ligomis TYRIMO MEDÞIAGA IR METODAI At lik ta ret ros pek ty vi pa cien tø, 2013 2014 m. gy dy tø Vil niaus uni ver - si te to li go ni nës San ta rið kiø kli ni kø (VUL SK) Gast ro en te ro lo gi jos sky riu - je, kli ni ki niø duo me nø ana li zë. Átraukti 257 pacientai, kuriems atlik - tas CA 19-9 þy mens ty ri mas. Pa si - rinkta skiriamoji CA 19-9 reikðmë 37 ku/l. Analizuojant pacientø ligos istorijas elektroniniø ligos istorijø siste mo je (ELI), bu vo ver tin ti de mo gra - finiai duomenys, laboratoriniai rodik - liai bei diag no zës. Duo me nys ap do ro ti ir statistinë analizë atlikta naudojant Sta ta 13 ir MS Ex cel 2010 sta tis ti - nius pa ke tus. Hi po te zëms tik rin ti bu - vo nau do ja mi Stju den to, chi kvad ra to testai, pasirinktas reikðmingumo lygmuo =0,05. DARBO REZULTATAI Áver ti nus gau tus duo me nis ir at li kus jø analizæ statistiniais paketais, gauti rezultatai pateikiami toliau. Á tyrimà bu vo átrauk ti 257 pa cien tai, gy dy ti VULSK Gast ro en te ro lo gi jos sky riu je 2013 2014 me tais. Ti ria mà jà gru pæ su da rë 141 vy ras (54,86 %) ir 116 mo - te rø (45,14 %). Vi du ti nis ti ria mø jø am þius 64,53 ± 15,39 me tø (22 93). Pacientø pasiskirstymas pagal amþiø pateikiamas paveiksle. Visi 257 pacientai buvo suskirstyti á dvi gru pes pa gal tai, ar ser ga on ko lo - gi ne ar ne on ko lo gi ne li ga. On ko lo gi ne li ga sir go 72 pa cien tai ið vi sø 257, o ne onkologine liga 185 pacientai. Ið visos on ko lo gi niø li gø pa cien tø gru pës dau - giau sia sir go ka sos vë þiu (18 ið 72), kiek maþiau pastebëta tulþies pûslës vëþio, cho lan gio kar ci no mø ir sto ro sios þarnos vëþio atvejø, kitø lokalizacijø na vi kø bu vo dar ma þiau (þr. 1 len te læ). Tarp visø onkologine liga sirgusiø pacientø didþiausias CA 19-9 vertës vidurkis buvo nustatytas pacientams, sergantiems kasos vëþiu, daug maþes - nis ðio þy mens ver tës vi dur kis ser gan - tiems tulþies pûslës vëþiu, cholangio - karcinoma, storosios þarnos ir kitø lo - kalizacijø navikais (þr. 1 lentelæ). Ið visø ne onkologine liga sirgusiø pa cien tø dau giau sia þmo niø, ku riems VULSK Gast ro en te ro lo gi jos sky riu je 2013 2014 m. bu vo at lik tas CA 19-9 þymens tyrimas, sirgo kasos ligomis (lëtinio pankreatito paûmëjimu arba ûmi niu pan kre a ti tu), kiek ma þiau pa - cientø sirgo kepenø ligomis (aktyvia ke pe nø ci ro ze, he pa ti tu), o tre èi à jà grupæ pagal atvejø daþná sudarë tul - þies pûslës ar latakø ligomis (tulþies Pav. Pacientø duomenø pasiskirstymas pagal amþiø Fig. Data distribution according to patients age 1 len te lë. Onkologine liga sirgusiø pacientø CA 19-9 verèiø vidurkis Ta b le 1. CA 19-9 average values in oncological diseases Onkologinës ligos Skaièius CA 19-9 vidurkis Ka sos vë þys 18 880,67 ± 508,57 Tul þies pûs lës ir la ta kø vë þys 14 565,26 ± 448,49 Sto ro sios þar nos vë þys 11 340,84 ± 428,34 Plau èiø vë þys 4 243,55 ± 352,89 Skran dþio vë þys 4 697,28 ± 925,17 Ke pe nø vë þys 6 65,57 ± 95,77 Ki ti na vi kai 15 63,85 ± 53,02 2 len te lë. Ne onkologine liga sirgusiø pacientø CA 19-9 verèiø vidurkis Ta b le 2. CA 19-9 average values in non-oncological diseases Ne onkologinës ligos Skaièius CA 19-9 vidurkis Pan kre a ti tas 53 189,82 ± 153,82 Tul þies pûs lës ir la ta kø li gos 39 80,22 ± 66,55 Ke pe nø li gos 26 45,14 ± 35,62 He pa ti tas 20 44,29 ± 33,76 Ki tos li gos 47 21,62 ± 25,90 3 len te lë. CA 19-9 ver èiø vi dur kis Ta b le 3. CA 19-9 average values pûslës ar latakø akmenlige, ûminiu cholangitu) sirgæ pacientai (þr. 2 lente - læ). Ið visø ne onkologine liga sirgusiø pacientø didþiausias CA 19-9 vertës vidurkis buvo nustatytas sergantiems ûmi niu cho lan gi tu, ðiek kiek ma þes nis vidurkis sergantiems ûminiu pan - kreatitu ir esant lëtinio pankreatito pa û më ji mui. Ki tø ne on ko lo gi niø li gø atveju CA 19-9 vidurkis buvo gerokai maþesnis arba neperþengë skiriamosios nor mos ri bos (þr. 2 len te lë). Tir to je 257 pa cien tø gru pë je CA 19-9 þymuo pasiþymëjo 65 % jaut - Onkologinës ligos Ne onkologinës ligos CA 19-9 453,18 ± 222,24 ku/l 80,54 ± 54,51 ku/l ru mu on ko lo gi nei li gai, esant nu ro dy - tai ski ria ma jai nor mos reikð mei 37 ku/l. Ðio vë þio þy mens spe ci fið ku - mas on ko lo gi nei li gai sie kë 75 % (p=0,0056). Atliekant mokslo tiriamàjá darbà bu vo áver tin tas ir CA 19-9 þy mens ver - èiø vidurkis sergant onkologinëmis ir ne onkologinëmis ligomis. Onkologi - nëmis ligomis serganèiø pacientø grupë je CA 19-9 ver tës vi dur kis bu vo dau - giau nei 5 kar tus di des nis nei ne on ko - lo gi niø pa cien tø gru pë je (þr. 3 len te lë). Ið visø 72 onkologine liga sirgusiø pa cien tø 64 % at ve jø CA 19-9 þy mens LABORATORINË MEDICINA 2016, t. 18, Nr. 3(71) 125

Paulius Bielskis, Ernestas Dvinelis, Karolis Bielskis, Goda Denapienë, Jonas Valantinas vertë virðijo skiriamàjà normos reikðmæ 37 ku/l. Ne on ko lo gi ne li ga sir gu - siø pa cien tø gru pë je ûmi nio pan kre a - tito arba lëtinio pankreatito paûmëji - mo me tu 43 % vi sø at ve jø CA 19-9 vir - ðijo skiriamàjà normos vertæ, o kitø ne onkologiniø ligø metu ðis vëþio þymuo normos reikðmæ virðijo dar dvigubai ma þiau kar tø nei nepik ty bi niø ka sos li gø at ve ju (þr. 4 len te læ). Vertinant laboratorinius rodiklius pa ste bë ta, kad pa cien tams, ser gan - tiems onkologinëmis ligomis, nustaty - tas didesnis lipazës ir laktato dehidro - ge na zës (LDH) kie kis nei tiems, ku rie serga ne onkologinëmis ligomis. Amilazës rodiklio vertë onkologiniø ligo - niø gru pë je bu vo ma þes në nei ne on ko - loginiø ligoniø. Vertinant laboratori - nius ro dik lius sta tis tið kai pa ti ki mo skir tu mo ne gau ta. Ana li zuo jant ki tus laboratorinius rodiklius, jø áverèiø vi - durkiø skirtumai abiejose tiriamøjø grupë se bu vo ne reikð min gi (þr. 5 len - te læ). REZULTATØ APTARIMAS Ap þvel gæ uþ sie nio li te ra tû ros duo me - nis pastebëjome, jog darbø, kuriuose bû tø ti ria mas CA 19-9 kie kis krau jo se ru me ser gant ávai rio mis virð ki na - mojo trakto ligomis, nëra daug. Daþ - niausiai pasirenkama tam tikra loka - lizacija, viena ar kelios patologijos, kai yra tiriamas minëtas þymuo. Mûsø ty - rimo metu buvo atrinkti pacientai, ku - riems tam tikru laikotarpiu buvo tiria - mas CA 19-9 þy muo neat si þvel giant á diagnozæ. Taèiau rezultatai buvo gauti panaðûs á skelbiamus uþsienio litera - tû ro je. Mû sø gau tais duo me ni mis, CA 19-9 þy mens kie kis daþ niau nu sta - to mas vy rams (54,86 %) nei mo te rims (45,14 %), o vidutinis pacientø amþius yra 64,53 ± 15,39 me tø (22 93). Uþ sie - nio literatûros duomenimis, CA 19-9 daþ niau ti ria mas vy rams (62 %) nei moterims (38 %), vidutinis ligoniø amþius yra 63 me tai (29 96) [23]. Pa vyz - dþiui, sergant hepatoceliuline karcino - ma, minëtasis vëþio þymuo daþniau nustatomas vyrams nei moterims, o serganèiøjø amþiaus vidurkis yra dau - giau kaip 50 me tø, ta èiau në ra ko re - lia ci jos tarp CA 19-9 þy mens ir ly ties bei am þiaus [24]. Ma no ma, kad vy - rams CA 19-9 vë þio þy muo nu sta to mas daþniau nei moterims dël lytiniø hor - monø átakos, nes remiantis ankstesnëmis studijomis, teigiama, kad pro - lak ti nas tu ri ne igia mà po vei ká CA 19-9 kie kiui ir dël to jis ma þë ja [25]. Remdamiesi uþsienio literatûra ir palyginæ tyrimø iðvadas su mûsø gau - tais rezultatais, galime teigti, kad ið 4 len te lë. Kaip daþnai padidëja CA 19-9 reikðmës sergant ávairiomis ligomis Ta b le 4. How often CA 19-9 values increase in different diseases Pa cien tai Pacientai (>37 ku/l) Procentai, % On ko lo gi nës li gos 72 46 64 Pan kre a ti tas 53 23 43 Ki tos ne on ko lo gi nës li gos 132 24 18 5 len te lë. Laboratoriniø rodikliø verèiø vidurkiai Ta b le 5. Average values of laboratory indicators Onkologinës ligos Ne onkologinës ligos Patikimumas Ami la zë 256,63 ± 176,26 U/L 353,10 ± 127,26 U/l p=0,35 Lak ta to de hid ro ge na zë 325,64 ± 134,39 U/L 210,29 ± 140,62 U/l p=0,08 Li pa zë 433,5 ± 224,24 U/L 258,57 ± 151,69 U/l p=0,16 visø onkologine liga serganèiø pacien - tø daþ niau siai CA 19-9 ty ri mas yra at - liekamas tiems, kurie serga kasos vë - þiu. Mû sø duo me ni mis, ka sos vë þiu sir go apie 25 % pa cien tø, ku riems bu - vo nustatyta onkologinë liga (18 ið 72). Literatûros duomenimis, ðis skaièius bu vo toks pat apie 25 % pa cien tø, ku - riems at lie ka mas CA 19-9 ty ri mas, serga kasos vëþiu [26]. Mûsø tyrimo metu buvo nustatomas CA 19-9 vertës vidurkis, bûdingas ávairioms onkologinëms ligoms. Kasos vëþio atveju þy - mens vi dur kis sie kë 880,67 ± 508,57 ku/l. Ðá re zul ta tà sun - ku palyginti su uþsienio literatûroje pateikiamais rezultatais, nes CA 19-9 vidurkis pateikiamas konkreèios vëþio sta di jos at ve ju, taip pat prieð ir po gy - dymo, vertinant atsakà á gydymà ir na vi ko recidyvo galimybæ, o mes ðiø pa ra met rø nenagrinëjome. Remiantis kitø ðaliø publikacijomis, CA 19-9 vi - dur kis esant IA ka sos vë þio sta di jai sie kia 40,05 ku/l, IIA sta di jai 469,64 ku/l, IIB sta di jai 747,79 ku/l, III sta di jai 709,98 ku/l, o IV sta di - jai 3239 ku/l [27]. Pa gal mû sø su rink tus duo me nis antroje vietoje tarp visø navikø buvo tul þies pûs lës ir la ta kø vë þys. Ið vi sø tirtø navikø ðiø lokalizacijø navikai su da rë apie 19,4 % vi sø na vi kø, ku - riems esant at lie ka mas CA 19-9 ty ri - mas. Apþvelgæ uþsienio literatûrà, ga - lime daryti iðvadà, jog ðios lokalizaci - jos navikø paplitimas yra panaðus, tai yra sie kia 17,9 % vi sø na vi kø, ku riems esant at lie ka mas CA 19-9 ty ri mas [18]. Mûsø atlikto tyrimo duomenys ro do, kad tul þies pûs lës ir la ta kø vë þio atveju CA 19-9 þymens vidurkis siekë 565,26 ± 448,49 ku/l. Re mian tis ki tø uþsienio kolegø straipsniais ðis skai - èius yra ma þes nis ir su da ro 290,31 ± 5,34 ku/l [28]. Skir tu mas ga - lë jo at si rasti dël nevienodo imties dy - dþio bei skir tin gø li gø sta di jø, nes á tai atliekant tyrimà neatsiþvelgta. Storo - sios þarnos vëþio daþnumà ðiame tyrime vertinti sunku, nes paprastai ðiam navikui diagnozuoti naudojamas kar - ci no emb rio ni nis an ti ge nas (CEA), o CA 19-9 þy muo yra tik ant ras pa gal svarbà. Taigi apþvelgæ duomenis pa - stebëjome, kad CA 19-9 tyrimas vëþinë mis li go mis ser gan tiems pa cien - tams daþniausiai atliekamas kasos vë - þio, tulþies pûslës ir latakø navikø atve jais, o ðio þy mens ver tës vi dur kis skiriasi esant ávairioms navikø stadi - joms, taip pat prieð ir po gy dy mo, to dël á ðias aplinkybes reikëtø atkreipti dë - mesá prieð interpretuojant ðio vëþio þy - mens skaitinæ vertæ. Palyginæ uþsienio autoriø tyrimø iðvadas su mûsø gautais rezultatais, pastebëjome, kad ið visø ne onkologine li ga ser gan èiø pa cien tø daþ niau siai CA 19-9 tyrimas yra atliekamas tiems, ku rie ser ga ûmi niu pan kre a ti tu ar ba lë ti nio pan kre a ti to pa û më ji mu. Mû sø duomenimis, atliekant minëto þymens tyrimà, lëtinio pankreatito paûmëji - mu ar ba ûmi niu pan kre a ti tu sir go 29 % pa cien tø (53 ið 185). Li te ra tû ros duomenimis, ðis rezultatas yra pana - ðus 46 % ne on ko lo gi ne li ga ser gan - èiø pa cien tø, ku riems at lie ka mas CA 19-9 vëþio þymens tyrimas, serga lë ti nio pan kre a ti to pa û më ji mu ar ba ûmi niu pan kre a ti tu [18]. Po pan kre a - tito pagal ðio þymens nustatymo daþná eina kepenø ligos (aktyvi kepenø ciro - zë arba lëtinis aktyvus hepatitas) arba tulþies pûslës ar latakø ligos (ûminis cholangitas, tulþies pûslës ar latakø ak men li gë). Ðie re zul ta tai ið es mës atitinka ir kitø ðaliø skelbiamus duo - me nis, ta èiau uþ sie nio li te ra tû ro je daþniausiai nagrinëjamos konkreèios lokalizacijos patologijos, taip pat daþ - niausiai nustatoma, kiek konkreèios ligos pacientø turi padidëjusá CA 19-9 þymená. Mûsø nustatytà CA 19-9 þymens jautrumà ir specifiðkumà onkologinei ligai palyginti su uþsienio autoriø pub - likacijomis yra labai sudëtinga, nes to - kiø ty ri mø, kai ðio þy mens jaut ru mas 126 LABORATORINË MEDICINA 2016, t. 18, Nr. 3(71)

CA 19-9 þymens prognozinë vertë sergantiems virðkinamojo trakto ligomis ir specifiðkumas nustatomas onkologi - nei ligai, beveik neatlikta. Daþniau - siai ðio vë þio þy mens jaut ru mas ir spe - cifiðkumas yra nustatomas kasos vë - þiui. Mû sø re zul ta tai áver ti nus CA 19-9 jautrumà ir specifiðkumà on - kologinei ligai buvo tokie: jautrumas 65 %, spe ci fið ku mas 75 %. Uþ sie nio autoriø publikacijose daþniausiai pa - tei kia mas ðio þy mens jaut ru mas ir specifiðkumas kasos vëþiui ir rezulta - tai yra to kie: jaut ru mas 78 82 %, spe ci fið ku mas 92 96 % [26, 29]. Sa vo ty ri me ne skai èia vo me CA 19-9 þy - mens jautrumo ir specifiðkumo kasos vë þiui, nes im tis bu vo per ne lyg ma þa, kad bûtø galima gauti statistiðkai pa - tikimus rezultatus. Kadangi ðis vëþio þymuo yra daþniausiai nustatomas ir yra labiausiai susijæs su kasos vëþiu, to dël jo jaut ru mas ir spe ci fið ku mas ka sos vë þiui yra daug di des nis nei mû - sø gautais duomenimis. Vertindami, kaip daþnai CA 19-9 þymuo perþengia skiriamàjà normos ri bà 37 ku/l, ir pa ly gi næ mû sø gau tus rezultatus su literatûroje skelbiamais duomenimis, matome, kad rezultatai ðiek tiek skiriasi. Mûsø duomenimis, CA 19-9 þy mens ver të pa di dë ja 64 % visø tiriamø onkologiniø ligoniø. Uþ - sie nio au to riai skel bia, kad ðio þy mens vertë gali padidëti 68 81 % visø onko - lo gi niø li gø at ve jø, ið ku riø daþ niau - siai ser gant ka sos vë þiu [9, 30 32]. Pan kre a ti to (ûmi nio pan kre a ti to ar lë - tinio pankreatito paûmëjimo) atveju mûsø gauta CA 19-9 vertë padidëjo 43 % visø atvejø. Kitø ðaliø autoriai tei gia, kad ðio þy mens ver të ga li pa di - dëti tik 30 % pankreatito atvejø [9]. Analizuodami kitus laboratorinius rodiklius (amilazæ, lipazæ, laktato de - hid ro ge na zæ), pa ste bë jo me, kad mû sø gau ti re zul ta tai ir tie duo me nys, ku - riuos pateikia uþsienio autoriai, beveik sutampa. Amilazës vertë bûna di - des në ne on ko lo gi niø li goniø grupëje, o lipazës ir LDH onkologiniø ligoniø grupëje [33, 34]. Tokius rezultatus ga - lima paaiðkinti tuo, kad amilazës kie - kis pa di dë ja daug anks èiau nei li pa - zës, ji grei èiau pa sie kia sa vo di dþiau - sià koncentracijà organizme ir grei - èiau sumaþëja, o lipazës kiekis padidë - ja vëliau, taèiau ilgiau iðlaiko savo di - dþiausià koncentracijà. Galima teigti, kad didesnë amilazës vertë bûdinga ûminëms bûklëms ar procesams (pvz., ûminiam pankreatitui), o didesnë lipa zës ver të lë ti niams pro ce sams (pvz., on kologinëms ligoms). IÐVADOS 1) Tirtoje 257 pacientø grupëje virðki na mo jo trak to li go mis daþ niau sirgo vyresnio amþiaus þmonës, vyrai daþ niau nei mo te rys. 2) Vëþio þymuo CA 19-9 onkologiniø pacientø grupëje buvo statistiðkai reikðmingai didesnis nei nesergan - èiø onkologinëmis ligomis. Summary 3) On ko lo gi niø li gø gru pë je dau giau - sia buvo pacientø, serganèiø kasos vë þiu, o ne on ko lo gi niø li gø gru pë - je dau giau sia pa si tai kë ûmi nio pankreatito arba lëtinio pankreati - to paûmëjimo atvejø. 4) Nor ma li CA 19-9 ver të (<37 ku/l) daþniausiai leidþia atmesti onkolo - gi ná pro ce sà, ta èiau pa di dë jæs CA 19-9 ne visada patvirtina vëþinæ ligà, todël neturëtø bûti vienintelis diagnozæ patvirtinantis rodiklis. 5) Ser gan tiems on ko lo gi në mis li go - mis pacientams nustatytas dides - nis li pa zës, LDH kie kis ir ma þes në amilazës rodiklio vertë nei ne on - ko lo gi niø pa cien tø gru pë je, ta èiau statistiðkai patikimo skirtumo ne - gauta. Gauta: 2016 05 11 Priimta spaudai: 2016 09 28 CA 19-9 PROGNOSTIC VALUE IN DIGESTIVE SYSTEM DISEASES Paulius Bielskis, Ernestas Dvinelis, Karolis Bielskis, Goda Denapienë, Jonas Valantinas In tro duc tion. CA 19-9 (car bo hy drate antigen 19-9) is a marker of pan cre atic can cer but it also might be a sec ond ary marker of gall blad der, co lon and stom - ach can cer or hepatic metastases. CA 19-9 value might be en larged in ac - tive hep a ti tis, pan cre ati tis, gall blad der and bile ducts dis eases. The aim of the re search. Analyze and as sess can cer marker CA 19-9 prog - nos tic value in di ges tive sys tem dis eases. Methods. A ret ro spec tive anal y sis of 257 pa tients clin i cal data was made. The re search in cludes pa tients which had the lab o ra tory test of CA 19-9 done for them. Dur ing the anal y sis we as sessed de mo - graph ics, lab o ra tory tests and di ag no ses. Sta tis ti cal anal y sis per formed by us ing STATA 13 and MS Ex cel 2010. Results. Anal y sis group con sisted of 257 pa tients treated in VULSK: 141 men (54.86%) and 116 women (45.14%). Mean age 64.53±15.39 years (22 93). Pa - tients with oncological dis eases 72 (28.02%); non-oncological dis eases 185 (71.98%). CA 19-9 mean for pa tients with oncological dis eases 453.18±222.24 ku/l; non-oncological dis - eases 80.54±54.51 ku/l (p=0.045). In anal y sis group CA 19-9 marker had 65% sen si tiv ity for oncological dis ease when the nor mal value is 37 ku/l or less, spec i - fic ity was 75% (p=0.0056). 48% cases of acute pan cre ati tis or ex ac er ba tion of chronic pan cre ati tis had CA 19-9 marker greater than 37 ku/l. Conclusion. The larg est part of pa - tients of anal y sis group were el derly, men suf fered from di ges tive sys tem dis - eases more of ten than women. CA 19-9 marker value in pa tients with oncological dis eases group was sta tis ti cally sig nif i - cantly higher than in pa tients with nononcological dis eases group. The nor mal CA 19-9 value usu ally let us re ject oncolog i cal pro cess, on the other hand en - larged value of CA 19-9 not al ways con - firms the oncological dis ease. For this rea son, CA 19-9 marker might not be the only indicator confirming diagnosis. Keywords: CA 19-9, tu mor marker, pan - cre ati tis, pan cre atic can cer, am y lase, lipase. LITERATÛRA 1. Perkins GL, Slat er ED, Sanders GK, Prichard JG. Se rum tu mor mark ers. Amer i can Fam ily Phy si cian 2003; 68(6): 1075 82. 2. Poruk KE, Gay DZ, Brown K, Mulvihill JD, Boucher KM, Scaife CL, et al. The clin i cal util ity of CA 19-9 in pan cre atic adenocarcinoma: di ag nos tic and prog nos tic up dates. Cur rent Mo - lec u lar Med i cine 2013; 13(3): 340 51. 3. Ballehaninna UK, Cham ber lain RS. Se rum CA 19-9 as a biomarker for pan - creatic cancer a comprehensive re - view. In dian Jour nal of Sur gi cal On col - ogy 2011; 2(2): 88 100. 4. Jiang XT, Tao HQ, Zou SC. De tec tion of serum tumor markers in the diagnosis and treat ment of pa tients with pan cre - atic can cer. Hepatobiliary and Pan cre - atic Dis eases In ter na tional 2004; 3(3): 464 8. 5. Vukobrat-Bijedic Z, Husic-Selimovic A, Sofic A, Bijedic N, Bjelogrlic I, Gogov B, et al. Can cer an ti gens (CEA and CA 19-9) as mark ers of ad vanced stage of colorectal car ci noma. Med i cal Ar - chives 2013; 67(6): 397 40. 6. Novis BH, Gluck E, Thomas P, Steele GD, Zurawski VR Jr, Stew art R, et al. Se rial lev els of Ca 19-9 and CEA in co lonic can cer. J Clin Oncol 1986; 987: 993. 7. Nakatani H, Kumon T, Kumon M, Ha - ma da S, Okanoue T, Kawamura A, et al. High se rum lev els of both carcino - embryonic an ti gen and car bo hy drate LABORATORINË MEDICINA 2016, t. 18, Nr. 3(71) 127

Paulius Bielskis, Ernestas Dvinelis, Karolis Bielskis, Goda Denapienë, Jonas Valantinas an ti gen 19-9 in a pa tient with sig moid co lon can cer with out mertastasis. J Med In vest 2012; 59(3 4): 280 3. 8. Selcukbiricik F, Bilici A, Tural D, Erdamar S, Soyluk O, Buyukunal E, et al. Are high ini tial CEA and CA19-9 lev els as so ci ated with the pres ence of K-ras mu ta tion in pa tients with met a - static colorectal can cer? Tu mor Biol 2013; 34(4): 2233 9. 9. Bedi MM, Gan dhi MD, Ja cob G, Lekha V, Venugopal A, Ramesh H. CA 19-9 to dif fer en ti ate be nign to ma - lig nant masses in chronic pan cre ati tis: is there any ben e fit? In dian Jour nal of Gastroenterology 2009; 28(1): 24 7. 10. Safi F, Roscher R, Bittner R, Schenkluhn B, Dopfer HP, Beger HG. High sen si tiv ity and spec i fic ity of CA 19-9 for pan cre atic car ci noma in com par i son to chronic pan cre ati tis. Serological and immunohistochemical find ings. Pan creas 1987; 2(4): 398 403. 11. Cure E, Basturk A, ahin M, Cure M C, Coskun HS, sler M. The eval u a tion of tumor markers in acute pancreatitis. Turk ish Jour nal of Can cer 2007; 37(1): 11 5. 12. Nouts A, Levy P, Voitot H, Bernades P. Di ag nos tic value of se rum CA 19-9 an - ti gen in chronic pan cre ati tis and pan - cre atic adenocarcinoma. Gastro - enterologie Clinique et Biologique 1998; 22(2): 152 9. 13. Duffy MJ, Stur geon C, Lamerz R, Haglund C, Klapdor R, Nicolini A. Tu - mor mark ers in pan cre atic can cer: a Eu ro pean Group on Tu mor Mark ers (EGTM) sta tus re port. An nals of On col - ogy 2010; 21(3): 441 7. 14. Dogan UB, Gumurdulu Y, Golge N, Kara B. Re la tion ship of CA 19-9 with choledocholithiasis and cholangitis. The Turk ish Jour nal of Gastro - enterology 2011; 22(2): 171 7. 15. Sheen-Chen SM, Sun CK, Liu YW, Eng HL, Ko SF, Kuo CH. Ex tremely el - e vated CA 19-9 in acute cholangitis. Di - ges tive Dis eases and Sci ences 2007; 52(11): 3140 2. 16. Marelli D, Caruso S, Pedrazzani C, Neri A, Fernandes E, Marini M, et al. CA 19-9 se rum lev els in ob struc tive jaun dice: clin i cal value in be nign and malignant conditions. American Jour - nal of Sur gery 2009; 198(3): 333 9. 17. La Greca G, So fia M, Lombardo R, Latteri S, Ricotta A, Puleo S, et al. Ad - just ing CA 19-9 val ues to pre dict ma lig - nancy in ob struc tive jaun dice: in flu - ence of bilirubin and C-reactive pro - tein. World Jour nal of Gastro - enterology 2012; 18(31): 4150 5. 18. Mor ris-stiff G, Teli M, Jar dine N, Puntis MC. CA 19-9 an ti gen lev els can distinguish between benign and malig - nant pancreaticobiliary dis ease. Hepatobiliary and Pan cre atic Dis eases In ter na tional 2009; 8(6): 620 6. 19. Sahin M, Cure E, Isler M, Barut I. El e - vated CA 19-9 lev els in pa tient with cholecystitis. Firat Med i cal Jour nal 2007; 12(1): 81 3. 20. Bertino G, Ardiri AM, Boemi P, Bruno CM, Valenti M, Mazzarino MC, et al. Mean ing of el e vated CA 19-9 se - rum lev els in chronic hep a ti tis and HCV-re lated cir rho sis. Mi nerva Gastro enterologica e Dietologica 2007; 53(4): 305 9. 21. Bertino G, Ardiri AM, Calvagno GS, Malaguarnera G, Interlandi D, Vacante M. Car bo hy drate 19.9 an ti gen se rum lev els in liver dis ease. BioMed Re search In ter na tional 2013; 1 6. 22. Montalto M, Santoro L, Vastola M, Curigliano V, Ricci R, Vecchio FM, et al. Nor mali sa tion of high CA 19-9 val - ues in au to im mune hep a ti tis af ter steroidal treat ment. In ter na tional Jour nal of Immunopathology and Phar ma col ogy 2005; 18(3): 603 7. 23. Park JK, Paik WH, Ryu JK, Kim YT, Kim YJ, Kim J, et al. Clin i cal sig nif i - cance and re vis it ing the mean ing of CA 19-9 blood level be fore and af ter the treat ment of pan cre atic ductal adeno - carcinoma: anal y sis of 1446 pa tients from the pan cre atic can cer co hort in a sin gle in sti tu tion. Plos One 2013; DOI: 10.1371/jour nal.pone.0078977. 24. Zhang J, Huang T, Zhang F, Xu J, Chen G, Wang X, et al. Prog nos tic role of se rum car bo hy drate an ti gen 19-9 lev els in pa tients with resectable hepatocellular carcinoma. Tumor Biol - ogy 2015; 36(4): 2257 61. 25. Wang YZ, Zhou YW, Xie XY, Li GL, Wang XH, Li FY, et al. The lev els of car bo hy drate an ti gen 19-9 are as so ci - ated with gen der and age in Chi nese pop u la tion. Clin i cal Lab o ra tory 2013; 59(7 8): 813 7. 26. Pavai S, Yap SF. The clin i cal sig nif i - cance of el e vated lev els of se rum CA 19-9. Med J Ma lay sia 2003; 58: 667 72. 27. Ballehaninna UK, Cham ber lain RS. The clin i cal util ity of se rum CA 19-9 in the diagnosis, prognosis and manage - ment of pan cre atic adenocarcinoma: An ev i dence based ap praisal. Jour nal of Gas tro in tes ti nal On col ogy 2012; 3(2): 105 19. 28. Qin XL, Wang ZR, Shi JS, Lu M, Wang L, He QR. Util ity of se rum CA 19-9 in di ag no sis of cholangiocarci - noma: In comparisonwith CEA. World Jour nal of Gastroenterology 2004; 10(3): 427 32. 29. Kilic M, Gocmen E, Tez M, Ertan T, Keskek M, Koc M. Value of pre op er a - tive se rum CA 19-9 lev els in pre dict ing resectability for pan cre atic can cer. Ca - na dian Jour nal of Sur gery 2006; 49(4): 241 4. 30. Cwik G, Wallner G, Skoczylas T, Ciechanski A, Zinkiewicz K. Can cer an - ti gens 19-9 and 125 in the dif fer en tial di ag no sis of pan cre atic mass le sions. Arch Sur gery 2006; 141(10): 968 73. 31. Minato Y, Kamisawa T, Tabata T, Hara S, Kuruma S, Chiba K, et al. Pan - creatic cancer causing acute pancreati - tis: a com par a tive study with can cer pa tients with out pan cre ati tis and pan - cre ati tis pa tients with out can cer. Jour - nal of Hepato-Biliary-Pan cre atic Sci - ences 2013; 20(6): 628 33. 32. Hata S, Sakamoto Y, Yamamoto Y, Nara S, Esaki M, Shimada K, et al. Prog nos tic im pact of post op er a tive se - rum CA 19-9 lev els in pa tients with resectable pancreatic cancer. Annals of surgical oncology 2012; 19(2): 636 41. 33. Pacheco RC, Oliveira LC. Lipase/am y - lase ra tio in biliary acute pan cre ati tis and al co holic acute/acutized chronic pan cre ati tis. Arquivos de Gastro - enterologia 2007; 44(1): 35 8. 34. Devanath A, Kumari J, Joe J, Pe ter S, Rajan S, Sabu L, et al. Use ful ness of lipase/am y lase ra tio in acute pan cre - atitis in South India population. Indian Jour nal of Clin i cal Bio chem is try 2009; 24(4): 361 5. 128 LABORATORINË MEDICINA 2016, t. 18, Nr. 3(71)