Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis/ Vlerësimi Strategjik Mjedisor që integrojnë ndryshimet klimatike dhe Biodiversitetin, projekti SLED (2014-IC-108)

Procedurat për Administrimin e VNM dhe VSM REPORT N.2 Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis/ Vlerësimi Strategjik Mjedisor që integrojnë ndryshimet klimatike dhe Biodiversitetin, projekti SLED (2014-IC-108) Procedurat për Administrimin e VNM dhe VSM (15 Tetor 2014)

Procedurat për Administrimin e VNM dhe VSM Autoriteti kontraktues: Programi për Zhvillim i Kombeve të Bashkuara (UNDP) Numri i Kontratës: Titulli i programit: Titulli i Projektit: Komponenti i Projektit: Aktivitetet e Projektit: Titulli i Raportit: 2013-IC-108 Përkrahje në përmbushjen e kërkesave mjedisore për anëtarësim në të ardhmen në BE "Përkrahje për Zhvillim me Emetim të Ultë në Evropën Juglindore (SLED) Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis / Vlerësimi Strategjik Mjedisor që integrojnë ndryshimet klimatike dhe biodiversitetin Hartimi i një seti koherent të procedurave për administrimin e VNM dhe VSM në Kosovë në përputhje me legjislacionin. Konsulenti kombëtar do të marr parasysh, sipas nevojës, që të ketë procedura të hershme që do të zbatohen në periudhën para se njësitë të arrijnë kapacitetin dhe aftësitë e tyre të plota. Set i Procedurave për Administrimin e VNM dhe VSM Data e Raportit: 15 Tetor 2014 Temat e Raportit Periudha e përgatitjes/rishikimit të Raportit: Raportues: Ekspertë të tjerë që kanë kontribuar në finalizimin e Raportit: Të propozohen metoda për të vlerësuar ndikimin në habitatet/speciet gjatë kryerjes së procedurës së VNM dhe VSM në bazë të udhëzimeve ndërkombëtare më të rëndësishme dhe në përputhje me legjislacionin sektorial përkatës të Kosovës dhe të BE-së. Nga15 gushti 2014 deri më 15 tetor 2014 Mr. Giuseppe RAZZA (Konsulent Ndërkombëtar për VNM/VSM) Z. Muhamet MALSIU (Drejtor i DMM-MMPH) Znj. Nezakete HAKAJ (Udhëheqëse e Divisionit të Mbrojtjes së MjedisitMMPH) Z. Shukri SHABANI (Shef i Seksionit VNM/VSM-DMM-MMPH) Znj. Merlinda BLLATA DIBRANI (Përgjegjëse e Seksionit VNM/VSMDMM) Emri, mbiemri dhe pozita Nënshkrimi për miratimin e Raportit Z. Giuseppe RAZZA Ekspert Ndërkombëtar Mr. Muhamet MALSIU Përfituesi i projektit Mohim i përgjegjësisë Opinionet e shprehura në këtë Raport janë të autorëve dhe nuk * Referenca ndaj Kosovës duhet të kuptohet në kontekst të rezolutës së Këshillit të Sigurimit 1244 (1999)

Procedurat për Administrimin e VNM dhe VSM PËRMBAJTJA HYRJE... 4 1 INFORMATA PËR HISTORIKUN DHE DOKUMENTET... 6 1.1 TeR të projektit... 6 1.2 Legjislacioni përkatës... 7 1.2.1 Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis (VNM)... 7 1.2.2 Vlerësimi Strategjik Mjedisor (VSM)... 11 1.2.3 PKIN... 13 2 PROCEDURAT... 18 2.1 Procedurat për administrimin e VNM-së...18 2.1.1 Procedurat e VNM-së të përcaktuara nga legjislacioni Kosovar... 18 2.1.2 Propozimi për një sërë procedurash të VNM-së... 22 2.1.3 Propozimi për një Regjistër (Bazë të të dhënave) për VNM... 24 2.2 Procedurat për administrimin e VSM...27 2.2.1 Procedurat e VSM të përcaktuara nga legjislacioni Kosovar... 27 2.2.2 Propozimi për procedurat e VSM... 29 SHTOJCAT... 30 Shtojca A: Ligjet kosovare që përcaktojnë procedurat e VNM-së...30 Ligji Nr.03/L-214 "Për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis... 30 Administrative Instruction UNMIK No. 09/2004 on Environmental Impact Assessment... 48 Shtojca B: Ligjet Kosovare që ndikojnë në procedurat e VSM-së...60 Ligji Nr. 03/L-0230 për Vlerësimin Strategjik Mjedisor... 60 Faqe i

Procedurat për Administrimin e VNM dhe VSM FJALORTH I SHKURTESAVE Shkurtesat Kuptimi UA Udhëzim Administrativ ADA Agjencia Austriak për Zhvillim ADC Bashkëpunimi Austriak për Zhvillim KK Kuvendi i Kosovës BAT Teknologjia me e Mirë në Dispozicion VP Vendi Përfitues AK Autoriteti Kompetent AKA Autoriteti Kompetent Administrativ KPBPZHRMP Komisioni Parlamentar për Bujqësi, Pylltari, Zhvillim Rural, Mjedis dhe Planifikim Hapësinor. H CCS Kapja e karbonit dhe shtresat gjeologjike CECIS Sistemi i Përbashkët i Komunikimit të Emergjencave dhe Informacionit KEP Klasifikimi, Etiketimi dhe Paketimi RPN Rregullorja për Produktet Ndërtimore DB Databaza DMM Departamenti për Mbrojtjen e Mjedisit DBN Departamenti për Banim dhe Ndërtim DeP Deklarata e Performancës USPZ Urdhëresa Specifike e Planit të Zbatimit UP Uji i Pijshëm DPUKM Drejtoria për Planifikim Urban, Kadastër dhe Mjedis (në Komunat e Kosovës) AM Auditimi Mjedisor SPM Strategjia e Përafrimit Mjedisor KE Komisioni Evropian ECENA Pajtueshmëria mjedisore dhe Rrjeti i Zbatimit për Anëtarësim EE Efiçenca e Energjisë AEM Agjencia Evropiane për Mjedisin EED Direktiva për Efiçiencë të Energjisë MSHS Mjedisi, Shëndetësia dhe Siguria VNM Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis EIONET Rrjeti Evropian për Informacion dhe Vëzhgim Mjedisor VKN Vlerat Kufitare të Ndotjes EMEP Programi Evropian për Monitorim dhe Vlerësim MM Mbrojtja e Mjedisit AMM Agjencia për Mbrojtjen e Mjedisit DMM Departamenti për Mbrojtjen e Mjedisit EQS Standardet e Cilësisë së Mjedisit VTE Vlerësimi Teknik Evropian SUE Sistemi për Uljen e Emetimeve BE Bashkimi Evropian EULEX Misioni i BE-së për Sundimin e Ligjit në Kosovë ZBE Zyra e Bashkimit Evropian PPE Produkte Përdoruese të Energjisë KEM Katalogu Evropian i Mbeturinave VNF Vlerësimi i Ndikimit Financiar DK Direktiva për Përmbytjet UQ Urdhër Qeveritar QeK Qeveria e Kosovës SiH Standard i Harmonizuar IHM Instituti Hidro-Meteorologjik ZCN Zyra Civile Ndërkombëtare KNF Korporata Ndërkombëtare Financiare IFN Institucion Financiar Ndërkombëtar IMPEL Rrjeti i BE-së për Implementimin dhe aplikimin e Ligjit për Mjedisin IMNM Instituti i Mbrojtjes së Natyrës dhe Mjedisit INSPIRE Infrastruktura për Informacion Hapësinor në Komunitetin Evropian ii

Procedurat për Administrimin e VNM dhe VSM Shkurtesat IPA MNI PKIN KEK LCP BKK PVMK AMMK SKM ISHMK MBPZHR PKZH MMPH MAPL SMI UM MeSH SHA PKEE PVVM SVPM OJQ IKSHPK PPjD SVU GZ NP KP DPU PMPU RRMA QRE VNRR ZR KRB KRU VSM SEAD SIDA ZMS AT TAIEX TFBE TeP TeR KB UNDP UNMIK UNSCR PRRU PU BB DKU OBSH PP TFU Kuptimi Instrumenti për Asistencë për Para-Anëtarësim Menaxhimi i Ndotjes Industriale Parandalimi dhe Kontrollimi i Integruar i Ndotjes Korporata e Energjisë së Kosovës Impiant me djegie të madhe Buxheti i Konsoliduar i Kosovës Plani i Kosovës për Veprim në Mjedis Agjensioni për Mbrojtjen e Mjedisi të Kosovës Strategjia e Kosovës për Mjedisin Inspektorati Shtetëror për Mjedisin i Kosovës Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural Plani Zhvillimor Komunal Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor të Kosovës Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal Sistemi për Menaxhimin e Informatave Urdhër Ministror Ministria e Shëndetësisë Shtet Anëtar Plani i Kosovës për Efiçiencën e Energjisë Plani i Kosovës për Veprim në Mjedisin Strategjia e Kosovës për Përafrim në Mjedis Organizatë Jo-Qeveritare Instituti Kombëtar i Shëndetësisë Publike të Kosovës Produkte Pyjore jo Drusore Strategjia Vendore për Ujërat Gazeta Zyrtare Ndërgjegjësimi Publik Konsultimi Publik Distrikti i pellgjeve ujore Planet për Menaxhimin e Pellgjeve Ujore Rrjeti Rajonal i Mjedisit për Anëtarësim Qendra Rajonale e Emergjencës Vlerësimi i Ndikimit Rregullativ Zyrtar për Regjistra Këshilltari Rezident për Binjakëzim Këshilli Rajonal i Ujërave Vlerësimi Strategjik Mjedisor Zbatimi efikas i kontratave raporti dhe rekomandimet për procedurat e lëndëve ekonomike dhe ekzekutimin e vendimeve Agjencia Suedeze për Zhvillim Ndërkombëtar Zonat e Veçanta të Mbrojtura Asistenca Teknike Instrumenti për Asistencë Teknike dhe Shkëmbim Informacioni Traktati për Funksionimin e Bashkimit Evropian Tabela e Përputhshmërisë Termat e Referencës Kombet e Bashkuara Programi për Zhvillim i Kombeve të Bashkuara Misioni i Administratës së Përkohshme të OKB-së në Kosovë Rezoluta e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara Plani Rregullues Urban Plani Urban Banka Botërore Direktiva Kornizë për Ujëra Organizata Botërore e Shëndetësisë Plani i Punës Task Forca për Ujë iii

Procedurat për Administrimin e VNM dhe VSM Hyrje Raporti aktual është finalizuar si rezultat i detyrës së veçantë të Z. Giuseppe RAZZA (ekspert i angazhuar nga UNDP) për të dhënë asistencën e tij Ministrisë së Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor (MMPH) të Kosovës në kuadër të komponentës Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis /Vlerësimi Strategjik Mjedisor që integron Ndryshimet Klimatike dhe Biodiversitetin të komponentët 2 të Projektit Përkrahje për Zhvillimin me Emetime të Ulëta në EJL (SLED) (Këtu e tutje Projekti ), e cila është pjesë e programit Përkrahje në përmbushjen e kërkesave mjedisore për anëtarësim në të ardhmen në BE financuar nga Bashkëpunimi Austriak për Zhvillim (ADC) dhe zbatohet nga Programi për Zhvillim i Kombeve të Bashkuara (UNDP). Kjo asistencë individuale synon të zhvillojë kapacitetet e MMPH-së dhe të palëve të interesit për të integruar çështjet e ndryshimeve klimatike, mundësitë për zhvillimin e politikave, strategjive dhe planeve, dhe të mbështet Ministrinë e njëjtë për krijimin e një strukture efikase që synon analizimin e Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis (VNM) që integron ndryshimet klimatike dhe bidiversitetin prezantuar nga aplikuesit në përputhje me legjislacionin primar dhe sekondar të miratuar tash së voni si dhe për të lëshuar lejet përkatëse. Në kuadër të kësaj kornize, gjatë periudhës nga 15 Qershor 2014 (nënshkrimi i kontratës) deri më 15 Dhjetor 2014, detyrat dhe nën-detyrat e dhëna të identifikuara në TeR duhet të zbatohen dhe të japin produkte gjegjëse siç janë specifikuar në vijim: N. Detyrat N. Nën-detyrat Produkti Afati 1 2 Zhvillimi i kornizës institucionale të aftë për të zbatuar procedurat e VNM dhe VSM në mënyrë fleksibile dhe të orientuar në rezultate sipas procedurave dhe proceseve përkatëse administrative. VNM dhe VSM duhet të marrin parasysh në mënyrë efektive ndryshimet klimatike dhe biodiversitetin (30 ditë pune) Përkrahje për zyrtarët e MMPH për të kontrolluar VNM-të e projekteve më të rëndësishme infrastrukturore nën miratim dhe në dhënjen e lejeve korresponduese dhe nëse projektet marrin parasysh ndryshimet klimatike dhe çështje të biodiversitetit (15 ditë pune) 3 Trajnimi (10 ditë pune) 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 2.1 2.2 2.3 3.1 3.2 3.3 Të bëhet një vlerësim i njësive administrative institucionale, qendrore dhe lokale, për të identifikuar kapacitetet aktuale (numri i stafit, aftësimi i stafit, pajisjet) duke e krahasuar me nevojat e domosdoshme për të përmbushur mandatin e njësive. Për secilën njësi do të bëhet: (i) vlerësimi i trajnimeve të nevojshme sipas kërkesave procedurale të VNM d he VSM; (ii) vlerësimi i Pajisjeve të cilat nevojiten sipas kërkesave procedurale të VNM dhe VSM Në përputhje me legjislacionin të hartohen procedura të kuptueshme për administrimin e VNM dhe VSM në Kosovë. Konsulenti kombëtar sipas nevojës duhet të shqyrtojë, se a duhet të ketë procedura të përkohshme për t u zbatuar për një periudhë para se njësitë të arrijnë kapacitetin dhe aftësinë e tyre të plotë. Të zhvillohet një sistem operacional për kryerjen e procedurave të ekzaminimit dhe studimit gjatë zbatimit të direktivave të VNM dhe VSM.. Të përgatitet një doracak për zyrtarët në nivel qendror dhe lokal se si të kryhet ekzaminimi dhe studimi. Të përgatitet një broshurë, në format të qartë dhe informacione të sakta për procesin e VNM; Në përputhje me Ligjin për Komunitetin Evropian broshura duhet të përmbajë këto informata të zbatueshme për VNM në Kosovë : (i) rrethanat nën të cilat kërkohet VNM; (ii) si do të përcaktohen detyrat e VNM; (iii) hapat për të kryer VNM; (iv) përgjegjësitë gjatë procesit; dhe (v) disponueshmëria e burimeve shtesë të informatave.. Të propozohen metoda për të vlerësuar ndikimin mbi habitate/specie gjatë ndërmarrjes së procedurave për VNM dhe VSM (kjo detyrë do të kryhet në bashkëpunim të ngushtë me zyrtarët e MMPH dhe konsulentët ndërkombëtarë për habitate dhe specie); Të propozohen metoda për të vlerësuar ndikimin mbi habitate/specie gjatë ndërmarrjes së procedurave për VNM dhe VSM (kjo detyrë do të kryhet në bashkëpunim të ngushtë me zyrtarët e MMPH dhe konsulentët ndërkombëtarë për habitate dhe specie) Të përkrahen zyrtarët e MMPH për të kontrolluar dhe vlerësuar në projektet me rëndësi, në zbatim, këto faza të VNM: (1) ekzaminimi; (2) studimi; (3) rishqyrtimi i Raportit për VNM Të asistohet MMPH për të shkruar mendimin lidhur me ndikimet mjedisore që do të paraqiten në Raportin e VNM (Njoftimi për studim). Kjo asistencë duhet të përfshijë verifikimin për: (1) përshkrimin e alternativave të mundshme; (2) përshkrimin e ndikimit të mundshëm mbi mjedisin; (3) arësyet për identifikimin e këtyre ndikimeve; (4) përshkrimin e masave mbrojtëse të parapara që të shmangin, ulin dhe nëse është e mundur të ndalojnë ndikimet negative mbi mjedisin; Të përgatitet materiali për kursin e trajnimit, seancat e trajnimit për zbatimin e VNM/VSM, i cili do të organizohet për personelin e administratës publike Të përgatitet dhe të zbatohet programi i trajnimit për çështje teknike dhe administrative të sistemit të VNM për zyrtarët për çështje mjedisore Të përgatitet dhe të zbatohet programi i trajnimit për zhvilluesit e VNM/VSM Raporti i Vlerësimit Grupi i procedurave për administrimin e VNM-së dhe VSMsë Doracak për kontrollimin dhe përcaktimin e fushëveprimit Broshurë për procesin e VNM Metodat për të vlerësuar ndikimin mbi habitate/speciet 3 Opinionet e MMPH për VNM Procedurat e Komunikimit dhe Bashkëpunimit Materiali i Trajnimit për Zyrtarët Publik Programi i Trajnimit për Zyrtarët Publik Programi i Trajnimit për Zhvilluesit 15.08.2014 15.10.2014 15.10.2014 05.11.2014 15.09.2014 15.10.2014 15.11.2014 25.11.2014 15.11.2014 15.11.2014 4

Procedurat për Administrimin e VNM dhe VSM Në përputhje me TeR të lartpërmendura dhe organizimin e projektit, ky raport i katërt i titulluar "Procedurat për Administrimin e VNM dhe VSM në Kosovë" përfshin rezultate të veçanta që lidhen me Nën-detyrën 1.2, duke përshkruar aktivitetet përkatëse që janë kryer gjatë një periudhë tre mujorëshe të detyrës (15 gusht 2014 15 tetor 2014), përgjatë 17.0 ditë pune si e plotë. Siç tregohet nga tabela e faqes së mëparshme, gjatë të njëjtës periudhë, janë zbatuar nën-detyrat tjera 1.3, 1.4, 1.6, 2.1, 2.2 dhe 2.3, janë përfunduar rezultatet përkatëse dhe janë përfshirë në raportet e tjera. Gjithashtu, duhet të përmendet se ky Raport i tretë, si të gjitha raportet e tjera të detyrës, do të përditësohen vazhdimisht me versione të mëtejshme deri në përfundimin e projektit në mënyrë që të përfshijë informata shtesë të gjetura nga eksperti i UNDP-së apo të marrin në konsideratë ndryshime të mëtejshme në kuadrin institucional dhe ligjor që mund të ndodhin gjatë zbatimit të detyrave të tjera të caktuara. Në përputhje me TeR dhe kërkesat e kontratës nga detyra, ky raport përfshin: hartimi i një grupi koherent të procedurave për administrimin e VNM dhe VSM në Kosovë sipas legjislacionit (shih 3) Para finalizimit të grupit të tillë, eksperti individual gjatë dy muajve të parë të detyrës ka mbledhur informata të përgjithshme (kornizën ligjore, udhëzimet dhe procedurat përkatëse të adoptuara nga donatorët ndërkombëtarë, etj). Ky informacion është përfshirë në "Raportin e Vlerësimit" të dorëzuar më 15 gusht 2014. Megjithatë, analiza legjislative është dyfishuar në këtë raport, në mënyrë që të kuptohet më lehtë nga lexuesit pa pasur nevojë të kërkojnë informacion të tillë në dokumente të tjera. Si përfundim, ky raport "Procedurat për administrimin e VNM dhe VSM në Kosovë" paraqet një udhëzues hap pas hapi dhe një Udhëzues (toolbox) për MMPH, i cili definon procedurat më të mira të aprovimit të një VNM dhe të lëshoj leje të integruara mjedisore, si dhe të monitorojë vazhdimisht përfshirjen e VSM në planet dhe programet kryesore që do të aprovhen në Kosovë, që nxjerr autorizimet përkatëse. Ky raport është organizuar në kapitujt kryesor si në vijim: 1-INFORMATA PËR HISTORIKUN: prezantimi i historikut përkatës, informacione, dokumente dhe qëllimin të përmendur në mënyrë specifike në këtë raport, përveq informacioneve tashmë të përfshira në "Raportin e Vlerësimit". Për këtë arsye, informacioni i përgjitshëm i dobishëm për përcaktimin grupit të procedurave që tashmë janë përfshirë në "Raportin e Vlerësimit" thjeshtë është përmendur në këtë raport, duke u fokusuar në informatat shtesë që janë posaçërisht të dobishme për detajet e procedurave që janë të detyrueshme dhe janë të rekomanduara për finalizimin e një VNM dhe VSM. 2- GRUPI I PROCEDURAVE PËR VNM/VSM: përcaktohen në bazë të legjislacionit kyç kosovar dhe direktivat e BE-së, në bazë të procedurave dhe udhëzimet përkatëse të adoptuara nga donatorët kryesorë. Së bashku me metodat e identifikuara në raportin "Metodat për vlerësimin e ndikimin mbi habitate/specie gjatë procedurës së VNM dhe VSM" dhe pas sistemit operativ të propozuar në "Doracakun për studim dhe vlerësim", procedurat e identifikuara gjithashtu janë përfshirë në një broshurë të veçantë (shih raportin "Broshurë për procesin e VNM") për zyrtarët e MMPH për vlerësimin e VNM-ve, siç kërkohet me paragrafin 2 të nenit 15 të Ligjit nr.03/l-214 "Për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis". Procedurat e identifikuara gjithashtu janë adoptuar nga eksperti i UNDP-së si mjet testimi për rastet praktike përmes ndihmës së MMPH në shkrimin e mendimit të saj sa i përket informacioneve mbi ndikimet mjedisore të paraqitura në Raportin e VNM (Njoftimi për Studim). Kjo ndihmë e më tejshme është përshkruar në një raport tjetër të quajtur "Opinioni i MMPH në lidhje me VNM". Përveç kësaj, procedurat e identifikuara janë përdorur në diskutimet në kuadër të punëtorisë tematike të organizuar nga eksperti i UNDP-së me përkrahjen e UNDP/MMPH në fund të muajit Nëntor 2014. Për përfundimin e këtij dokumenti, duhet të theksohet edhe përkrahja e fuqishme që është dhënë nga zyrtarët kosovar të Departamentit për Mbrojtjen e Mjedisit (DMM) të MMPH. Në veçanti, anëtarët në vijim të një grupi punues të përkushtuar kanë dhënë përkrahje të madhe për zbatimin e projektit: Z. Muhamet MALSIU (Drejtor i DMM), Znj. Nezakete HAKAJ (Kryesuese e Divizionit të Mbrojtjes së Mjedisit brenda DMM), Z. Shukri SHABANI (Kryesues i Komisionit -DMM-MMPH), Z. Naim ALIDEMA (Përgjegjës i Njësive VNM/VSM- DMM-MMPH). Përveç këtyre janë edhe, Znj. Xheva BERISHA-REXHEPI (Menaxhere e projektit SLED-UNDP), Z. Mentor BERISHA (Zyrtar i Projektit -UNDP) dhe Znj. Shkipe DEDA-GJURGJIALI (Analiste e Programit të UNDP) të cilët duhet vlerësuar posaçërisht për bashkëpunimin dhe profesionalizmin e shkëlqyer që kanë dhënë duke i ndihmuar Ekspertit të UNDP të ketë qasje në informatat dhe dokumentacionin relevant dhe të kontaktojë ekspertët dhe punonjësit e përfshirë në projekt. Vlerësim i veçantë duhet shprehur edhe për të gjithë të intervistuarit dhe palët e interesit që kemi takuar, për informacionin e vlefshëm dhe bashkëpunimin aktiv të ofruar. 5

Procedurat për Administrimin e VNM dhe VSM 1 Informata për historikun dhe dokumentet 1.1 TeR të projektit Siç është përmendur tashmë në "Raportin e Vlerësimit", sipas TeR, asistenca ndërkombëtare për MMPH ofruar nga ekspert i përzgjedhur synon të: 1. Detyra 1: Të zhvillojë një kornizë institucionale për zbatimin e procedurave të VNM dhe VSM në mënyrë fleksibile dhe të orientuara në rezultat me procedurat dhe proceset e ndërlidhura administrative (të përfundohet brenda 6 muajve pas nënshkrimit të kontratës, d.m.th. deri më 15 dhjetorit 2014),); Detyra 2: Përkrahje për zyrtarët e MMPH për të kontrolluar VNM-të e projekteve më të rëndësishme infrastrukturore në miratim dhe në dhënien e lejeve përkatëse (të përfundohet brenda 6 muajve pas nënshkrimit të kontratës, d.m.th. deri më 15 dhjetorit 2014), Detyra 3: Të mbajë trajnime (të zbatohet brenda 6 muajve pas nënshkrimit të kontratës, d.m.th. deri më 15 dhjetorit 2014). Në kuadër të Detyrës 1 Detyrës 1të përmendur më lartë, konsulenti ndërkombëtar duhet të përkrahë dhe kontribuojë në zbatimin e nën-detyrave nën kryesimin dhe drejtimin e Drejtorit të Departamentit për Mbrojtjen e Mjedisit (DMM) të MMPH: 1.2 Të hartohet një grup koherent i procedurave për administrimin e VNM dhe VSM në Kosovë në përputhje me legjislacionin. Konsulenti ndërkombëtar duhet të hartojë dhe propozojë procedura të përkohshme dhe procedura përfundimtare. Prandaj, rezultatet e pritura që do të prodhohen me përfundimin e kësaj detyre duhet të ndërpriten brenda 4 muajve pasi nënshkrimi i kontratës është raporti i titulluar "Procedurat për administrimin e VNM dhe VSM" (ky raport) në Kosovë, sipas legjislacionit të përgatitur (procedurat e përkohshme dhe procedurat përfundimtare). Në pajtim me kërkesat e TeR, ky raport përshkruan aktivitetet e zbatueshme dhe rezultatet e arritshme brenda Nën- Detyrës 1.2 së lartë përmendur, e cila po ashtu është bashkërenduar me nën-detyrat tjera të Detyrës 1 e paraparë nga të njëjtat TeR: 1.1 Të bëjë vlerësimin e njësive institucionale administrative, në nivel qendror dhe lokal, për të përcaktuar se si kapacitetet e poseduara (sa i përket stafit, aftësisë së stafit dhe pajisjeve) qëndrojnë në krahasim me atë që është e nevojshme për të përmbushur mandatin e njësisë. Për secilën njësi do të bëhet: o Vlerësimi i nevojave për trajnim në lidhje me kërkesat procedurale të VNM dhe VSM. o Vlerësimi i pajisjeve të cilat nevojiten sipas kërkesave procedurale të VNM dhe VSM. Produkti i ndërlidhur që duhet të prodhohet brenda 2 muajve pas nënshkrimit të kontratës është një "Raport Vlerësimi" i njësive administrative institucionale, si qendrore ashtu edhe lokale: (1) një vlerësim i nevojave për trajnim në lidhje me kërkesat procedurale të VNM dhe VSM ; (2) një vlerësim i nevojave për pajisje në lidhje me këto kërkesa. 1.3 Të zhvilloj një Sistem operativ për procedurat e shqyrtimit dhe studimit gjatë zbatimit të direktivave të VNM-së dhe VSM-së " 1.4 Të përgatitë Doracakun për zyrtarët në nivel qendror dhe lokal se si të kryhet ekzaminimi dhe studimi ". 1.5 Të përgaditë një broshurë në një format të qartë dhe me informata të sakta për procesin e VNM; broshura duhet të përmbajë informata për VNM në Kosovë sipas Ligjit të Komunitetit Evropian si në vijim: (i) rrethanat kur kërkohet VNM; (ii) si të përcaktohet fushëveprimi i VNM; (iii) hapat për të bërë VNM; (iv) përgjegjësitë gjatë procesit; dhe (v) disponueshmërinë e burimeve shtesë të informatave. Prandaj, produkti që duhet të prodhohet brenda 5 muajve pas nënshkrimit të kontratës duhet të jetë Broshura për procesin e VNM. 1.5 Të propozojë metoda për të vlerësuar ndikimin mbi habitate/specie gjatë ndërmarrjes së procedurave për VNM dhe VSM'. Kjo detyrë do të kryhet në bashkëpunim të ngushtë me zyrtarët e MMPH dhe konsulentët ndërkombëtarë për habitate dhe specie, brenda 3 muajve pas nënshkrimit të kontratës. 6

Procedurat për Administrimin e VNM dhe VSM 1.2 Legjislacioni përkatës Legjislacionet kryesore primare dhe sekondare të Kosovës dhe të BE që rregullojnë Mbrojtjen e Mjedisit, VNM, VSM, PKIN, Mbrojtjen e Natyrës-Biodiversitetin dhe Ndryshimet Klimatike janë përmbledhur në Tabelën 1.3.1. në Raportin e Vlerësimit. Prandaj, në seksionet e mëposhtme, analiza është zgjeruar me më shumë detaje në legjislacionin kryesor sekondar që trajton procedurat e VNM dhe VSM, që në thelb përbëhet nga Ligji Kosovar nr. 03/L-214 "Mbi Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis" dhe në Udhëzimin Administrativ Nr 09/2004 "Për vlerësimin e ndikimit në mjedis". Këto dy ligje janë raportuar edhe në versionin e tyre integral në Shtojcat e këtij raporti. Me qëllim që të harmonizohen edhe procedurat për VNM dhe PKIN, ligjet në lidhje me lejet e integruara janë analizuar edhe në këtë seksion. 1.2.1 Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis (VNM) Parlamenti dhe Këshilli Evropian kanë publikuar një version të ri të konsoliduar të Direktivës për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis 2011/92/EU të datës 13 dhjetor 2011 "për vlerësimin e ndikimeve të disa projekteve publike dhe private në mjedis (kodifikimi) 1. Ai është publikuar në GZ më 28 janar 2012 dhe ka hyrë në fuqi 20 ditë më pas. Direktiva konsolidon ndryshimet që i janë bërë Direktivës 85/337/EEC nga Direktiva 97/11/EC; Direktivës 2003/35/EC dhe Direktivës 2009/31/EC. Janë bërë amendamentimet jo substanciale që do të transpozohen në legjislacionin vendor dhe vetëm numrat e neneve janë rishikuar. Vlerësimet mjedisore (VNM dhe VSM) janë dy procedura që sigurojnë se implikimet mjedisore merren parasysh para se të merren vendime. Vlerësimi mjedisor ( Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis ' Direktiva VNM) mund të bëhet për projekte individuale në bazë të Direktivës 85/337/EEC të amendamentuar, (tani Direktiva 2011/92/EU versioni i kodifikuar) ose për planet dhe programet publike në bazë të Direktivës 2001/42/EC ('Vlerësimi Strategjik Mjedisor' Direktiva VSM). Parimi i përbashkët i të dy Direktivave është të sigurohet se planet, programet dhe projektet që kanë gjasa të kenë ndikime domethënëse në mjedis i nënshtrohen vlerësimit mjedisor para se të miratohen apo të autorizohen. Konsultimi me publikun është tipar kryesor i procedurave për vlerësimin mjedisor. Direktivat për vlerësimin mjedisor synojnë të ofrojnë nivel të lartë të mbrojtjes së mjedisit dhe të kontribuojnë në integrimin e çështjeve mjedisore gjatë përgatitjes së projekteve, planeve dhe programeve me synimin e uljes së ndikimit të tyre në mjedis. Ato sigurojnë pjesëmarrjen e publikut në vendimarrje, pra fuqizojnë cilësinë e vendimeve. Prandaj, Direktivat për Vlerësimin Mjedisor janë mjete me rëndësi për një zhvillim të qëndrueshëm. Direktivat VNM për projektet që kanë ndikim domethanës në mjedis rregullojnë vlerësimin e ndikimit përmes procedurës. Vlerësimi i ndikimit mjedisor identifikon, përshkruan dhe vlerëson në mënyrën e duhur, për secilin rast individual, efektet e drejtpërdrejta dhe jo të drejtpërdrejta të projektit duke marrë për bazë faktorët: (a) Njeriun, botën bimore dhe shtazore (b) tokë, ujë, ajër, klimë dhe peisazh; (c) të mirat materiale dhe trashëgiminë kulturore (d) Ndërveprimin ndërmjet faktorëve të përmendur në pikat (a), (b) dhe (c). Pra, Direktiva për VNM parasheh se zhvilluesit mund t i kërkojnë autoritetit përgjegjës të thotë se çfarë duhet të përmbajë informacioni i VNM që do të paraqitet nga zhvilluesi (faza e studimit); zhvilluesi duhet të paraqesë informacionin për ndikimin në mjedis (raporti VNM Shtojca IV); autoritetet për mjedisin dhe publiku (dhe Shtetet Anëtare që preken) duhet të informohen dhe të konsultohen; autoriteti përgjegjës vendos, duke marrë parasysh rezultatet e konsultimit. Publiku informohet për vendimin më pas dhe mund ta kundërshtojë këtë vendim para gjykatës. Në vitin 2009, Ligji Nr.03 / L-024 "Mbi Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis" është miratuar nga Kuvendi i Kosovës (KK). Ky ligj është rishikuar vetëm një vit më vonë në përputhje me raportet e ofruara nga asistenca TAIEX për Kuvendin e Kosovës 2. Për këtë arsye, Ligji Nr.03/L-214 "në VNM" është miratuar nga Kuvendi i Kosovës më 23 shtator 2010. Në 1 Direktiva 2011/92/BE e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit të datës 13 dhjetor 2011, Mbi vlerësimin e efekteve nё mjedis tё disa projekteve publike dhe private (kodifikimin). - http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=oj:l:2012:026:0001:0021:en:pdf 2 Ndihma Afatmesme për Kuvendin e Kosovës (TAIEX KOS IND/EXP 46950) - Giuseppe RAZZA - Raporti Final 7

Procedurat për Administrimin e VNM dhe VSM mënyrë të veçantë, ky ligj "mbi VNM" (Neni 1) rregullon procedurat për identifikimin, vlerësimin dhe raportimin e ndikimeve të projekteve të caktuara në mjedis dhe për procedurat shoqëruese administrative, gjatë procesit të vendimmarrjes nga ana e Ministrisë së Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor për lëshimin e Pëlqimit Mjedisor, dhe siguron që të gjitha informatat relevante lidhur me mjedisin janë ofruar dhe janë marrë parasysh. Në bazë të këtij ligji (Neni 3), VNM identifikon, përshkruan dhe vlerëson në mënyrë të duhur rrethanat e secilit rast individual, efektet e drejtpërdrejta dhe të tërthorta të ndonjë projekti në: 1. Njeriun, botën bimore dhe shtazore 2. tokë, ujë, ajër, klimë dhe peisazh; 3. të mirat materiale dhe trashëgiminë kulturore; 4. ndikimet e ndërsjella të elementeve të cekura në pikat 1, 2 dhe 3. Autoriteti kompetent për zbatimin e procedurës së VNM është MMPH, prandaj Aplikuesi duhet të dorëzojë kërkesën për aprovim të VNM tek e njëjta ministri. Në përputhje me neni 7 të këtij ligji, aplikuesi nuk duhet të jenë të licencuar për ndërtim apo, nuk mund të kryejë një projekt të planifikuar, pa e përfunduar procedurën e VNM, dhe marrjen e Pëlqimit Mjedisor nga Ministria. Neni 10 përcakton fazat e mëposhtme të VNM: (1) përzgjedhja (2) studimi; (3) shqyrtimit të Raportit të VNM. Bazuar në Ligjin Nr. 03/L-025 "Për Mbrojtjen e Mjedisit", Kreu III, një ndërmarrje apo autoritet publik që planifikon të ndërtojë një objekt industrial, të përpunimit, punë apo projekte madhore, nëse një projekt i tillë ka potencial të shkaktoj dëm mjedisor, atëherë ai projekt duhet të i nënshtrohet një vlerësim i ndikimit në mjedis (VNM). Aplikuesi duhet ti ja paraqesë MMPH (Neni 11) kërkesën për fillimin e procedurës së VNM-së së bashku me dokumentacionin shoqërues. Kërkesa duhet të përmbajë emrin, adresën dhe statusin ligjor të aplikuesit, si dhe emrin e projektit. Aplikuesi duhet t`i bashkangjesë aplikacionit: Listën e dokumenteve të përcaktuara nga MMPH sipas llojit dhe natyrës së projekteve ose aktiviteteve zbatuese; Pyetësorin e plotësuar, i përcaktuar nga MMPH sa i përket ndikimeve mjedisore të projektit të propozuar, përshkrimin e lokacionit, përshkrimin e projektit, përshkrimin e ndikimeve të projekteve të mundshme në mjedis. Shtojcat I dhe II listojnë projektet që i nënshtrohen VNM, ndërsa Shtojca III identifikon kriteret e mëposhtme për studimin (scoping) të VNM: 1. Karakteristikat e projektit 2. Vendndodhja e zbatimit të projektit 3. Karakteristikat e ndikimeve të mundshme Bazuar në informatat e prezantuara së bashku me kërkesën dhe sa i përket projekteve të përmendura më lart të renditura në Shtojcën I, Shtojcën II dhe kriteret e përcaktuara në Shtojcën III, MMPH-ja, brenda 10 ditëve nga dita e pranimit të kërkesës, duhet të informojë aplikuesin, me shkrim, për vendimin e marrë, se a është Raporti i VNM i nevojshëm apo jo. Sipas Nenit 13, aplikuesi mund të kërkojë nga MMPH t i jap mendimin me shkrim (Njoftimin e Studimit) sa i përket informative mbi ndikimet mjedisore që duhet të paraqiten në Raportin e VNM-së. Kërkesa e tillë përfshin: 1. përshkrimin e alternativave të mundshme;. 2. përshkrimin e ndikimeve të mundshme në mjedis. 3. arsyet për identifikimin e këtyre ndikimeve. 4. përshkrimin e masave mbrojtëse që parashihen për shmangie, zvogëlim dhe nëse është e mundur përmirësim të efekteve të theksuara të dëmshme në mjedis. Aplikuesi ja paraqet MMPH këtë informacion në një raport të shkurtër studimi, ku do ta konsiderojnë atë dhe do të përgatisin njoftimin e studimit, i cili do ti lëshohet aplikuesit brenda 30 ditëve nga marrja e kërkesës përkatëse. Lëshimi i Njoftimit të Studimit nuk e ndalon MMPH-në të kërkojë informata shtesë në një datë të mëvonshme. Ky Raport i Studimit duhet të përfshihet në Raportin e VNM dhe të bashkëngjitet si shtojcë në Përmbledhjen Jo-Teknike. Raporti i VNM-së është dokumenti themelor i procesit të VNM dhe aplikuesi do ti dorëzojë MMPH-së gjashtë kopje me shkrim dhe dy kopje elektronike për aprovim. Përmbajtjet e raportit janë të specifikuara në Nenin 15. Qeveria e Kosovës në përputhje me nenin 20 paragrafi 4, 5 dhe 6 të Ligjit mbi VNM ka nxjerrë Udhëzimin Administrativ Nr. 09/2004 "Për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis", i cili përcakton procedurat për identifikim, vlerësim, raportim dhe menaxhim e ndikimit në mjedis të projektit të propozuar, nga projektet e renditura në Shtojcat I dhe II 8

Procedurat për Administrimin e VNM dhe VSM bashkëngjitur në këtë UA. Shtojca I e UA Nr.0 9/2004 përcakton aktivitetet që janë pjesë e procesit të plotë të VNM: prodhimi dhe përpunimi i metaleve; industria e mineraleve; industria nxjerrëse, prodhimi i energjisë, industria kimike; infrastruktura e transportit, linjat e transmisionit etj. Me Udhëzimin Administrative nr. 07/11 për licencimin e hartuesve të Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis, UA nr. 09/11 për informimin, pjesëmarrjen e publikut dhe palëve të interesuara në procedurat e vlerësimit të ndikimit në mjedis dhe UA nr. 11/11 për përcaktimin e shumës së pagesës për shërbimet lidhur me Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis transpozimi i Direktivës për VNM është përfunduar dhe janë identifikuar procedurat që do të adoptohen. Mangësitë kryesore legjislative të identifikuara mes Ligjit Kosovar nr. 03/L-214 dhe Direktivave të BE-së janë: Sipas Nenit 20, pika 3 koha për organizimin efektiv të debatit publik është shumë e shkurtër, sidomos duke iu referuar Nenit 7, pika 1 e Direktivës së Këshillit Nr. 85/337/EEC e datës 27 qershor 1985 për Vlerësimin e efekteve në mjedis të disa projekteve publike dhe private ; Koha për debatin publik në rastin e projekteve ndërkufitare duhet të caktohet (Neni 29) Pika e dytë e Nenit 10 të Direktivës së Këshillit Nr. 85/337/EEC e datës 27 qershor 1985 për Vlerësimin e efekteve në mjedis të disa projekteve publike dhe private duhet të transpozohet në Nenin 6 të Ligjit të Kosovës Nr. 03/L-214 për VNM; edhe në Udhëzimin Administrativ Nr. 9/2011 për pjesëmarrjen e publikut, Nenet 11 dhe 12, kohëzgjatja e konsultimeve nuk është specifikuar; Sipas Nenit 15, pika 2, MMPH duhet të nxjerrë Udhëzues specifik për VNM për të përkufizuar Përmbajtjen e Raportit VNM Shtojca 1 nuk transpozon industritë vijuese që konsiderohen të detyrueshme për të kërkuar kryerjen e VNM sipas Direktivës për VNM: o Për sa i takon industrisë kimike VNM duhet të zgjerohet në prodhimin e të gjitha kimikateve bazë organike dhe inorganike si përkufizohen nga Direktiva për VNM dhe jo vetëm nën-kategoritë e specifikuara nga Ligji i Kosovës Nr.03/L-214 për VNM : Lista në Shtojcën 1, Nr. 4 nuk mund të jetë gjithëpërfshirëse; o Direktivat e VNM përshkruajnë edhe përgatitjen e VNM për punime të integruara të shkrirjes fillestare të gizës dhe çelikut pa ndonjë limit të ulët të sasive që prodhohen, ndërsa Ligji i Kosovës Nr. 03/L-214 për VNM (shih pikën 4.2 të Shtojcës 1) i cakton limitet e zbatueshmërisë së detyrimit për të hartuar VNM; o Limiti në Ligjin e Kosovës Nr. 03/L-214 për VNM ka të bëjë me punimet për transferimin e burimeve të ujit ndërmjet lumenjve dhe është më i ulët se limiti që kërkohet nga Direktiva për VNM. Në Shtojcën 2 ekzistojnë dallime të vogla dhe jo përkatëse mes listës së propozuar nga Direktiva për VNM dhe Ligjit të Kosovës Nr. 03/L-214 për VNM, kryesisht në lidhje me realitetin specifik në Kosovë sa i përket anës industriale/prodhimit. Sa i përket statusit të implementimitt, janë nënvizuar çështjet kryesore në vijim: Identifikimi i autoritetit (autoriteteve) përgjegjëse: MMPH është autoriteti përgjegjës i caktuar për zbatimin e Direktivave Horizontale. Autoriteti përgjegjës për zbatimin e procedurave të VNM është MMPH. MMPH, si autoriteti përgjegjës i caktuar për zbatimin e direktivave, kryen edhe përzgjedhjen e projekteve, jep mendimin për llojet e informacionit që duhet të paraqesin aplikuesit dhe lëshon lejet mjedisore. Harmonizimi i procedurave të VNM dhe VSM me sistemin ekzistues të lejeve në vend (p.sh.: PKIN): ligjet e sapo aprovuara për VNM dhe VSM caktojnë kushtet për procedurat e VNM dhe VSM, sidomos për proceset e përzgjedhjes dhe konsultimit. Megjithatë, ende duhet të përcaktohen masat e duhura konkrete, poashtu aktet nënligjore që sigurojnë zbatimin praktik nuk janë zhvilluar ende. Rekomandohet koordinim më i mirë dhe harmonizim me pjesën tjetër të legjislacionit dhe me Institucionet e përfshira (p.sh.: legjislacioni për PKIN) Krijimi i një sistemi të qartë dhe efektiv për leje: koordinimi dhe harmonizimi me legjislacionin dhe procedurat për PKIN rekomandohet fuqimisht. Përfshirja e publikut: konkluzionet dhe rekomandimet kryesore që gjenden në Raportin e VNM dhe në Propozim-Vendimin duhet të publikohen për debat publik (shih Nenin 20 dhe UA Nr. 09/11). Brenda 10 ditësh nga data e pranimit të raportit të VNM, MMPH i informon palët e interesuara dhe publikun për formën, kohën dhe vendin e debatit publik në mënyrë që ata të japin komentet dhe mendimet e tyre për Raportin për VNM. Debati publik mbahet brenda 20 deri 30 ditë pas njoftimit të palëve të interesuara dhe publikut: numri i ditëve për konsultim publik duhet të rritet. Ndërsa numri i ditëve për konsultime publike në rastin e ndikimit ndërkufitar nuk është përcaktuar (Neni 29). Sipas Kreut IV Neni 28, MMPH është e detyruar të informojë palët e interesuara dhe publikun me anë të së paku një gazete ditore lokale që publikohet në territorin që preket nga projekti i planifikuar, si dhe përmes mediave elektronike. Palët e interesuara dhe publiku marrin pjesë në të gjitha fazat e procedurës së VNM, përfshirë dhe 9

Procedurat për Administrimin e VNM dhe VSM procesin e vendimmarrjes. Me anë të akteve të veçanta nënligjore MMPH përcakton mënyrën e informimit, pjesëmarrjen e palëve të interesuara dhe të publikut në procedurën e VNM. Procedurat për pjesëmarrjen e publikut në procesin e VNM specifikohen nga Udhëzimi i ri Administrativ për Informim dhe Pjesëmarrje të Publikut dhe garantohet nivel i mirë i zbatimit. Zhvillimi i legjislacionit sekondar, udhëzuesve dhe rregulloreve: o Neni15 Përmbajtja e Raportit VNM, pika 2, MMPH duhet të nxjerrë Udhëzues specifik për VNM për të përcaktuar Përmbajtjen e Raportit VNM; o Sipas Nenit 39 aktet nën-ligjore për zbatimin e këtij Ligji nxirren brenda gjashtë (6) muajve nga data e hyrjes në fuqi të këtij Ligji. UA Nr. 07/11 për licencimin e hartuesve të Raporteve për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis, UA Nr. 09/11 për informimin, pjesëmarrjen e publikut dhe palëve të interesuara në procedurat e vlerësimit të ndikimit në mjedis dhe UA Nr. 11/11 për të përcaktuar shumën e pagesës për shërbimet që kanë të bëjnë me vlerësimin e ndikimit në mjedis, janë nxjerrë në vitin 2011. Sa i përket statusit të zbatimit, neni 34 ("Mbikëqyrja inspektuese") të Ligjit Nr 03/L-214 "mbi VNM" deklaron se MMPH-ja, përmes Inspektoratit për Mbrojtjen e Mjedisit, është përgjegjëse për të gjitha inspektimet e projektit dhe zbatimit të dispozitave të Ligjit për VNM. Kur Ligji për VNM shkelet dhe për t u zbatuar dispozitat e tij, inspektori për mbrojtjen e mjedisit është i detyruar të dorëzojë raporte te autoriteti përgjegjës duke përmendur me hollësi shkeljet e dispozitave të Ligjit për VNM. Inspektori është përgjegjës për konfirmimin e shkeljeve. Varësisht nga dispozitat e shkelura, parashihen edhe nivele të ndryshme të dënimeve. Neni 36 Autorizimi i Inspektorit për Mbrojtjen e Mjedisit dhe Kapitulli VI Dispozitat për Dënime ). Inspektori përpilon raportin me gjetjet e tij i cili poashtu përmban edhe vlerësimin e situatës dhe masat e propozuara për korrektim. Në bazë të këtij vlerësimi dhe në përputhje me ligjin, inspektori nxjerr vendimin me të cilin do të ngarkohet personi juridik përgjegjës në mënyrë që të ndërmerren masat korrektuese. Ankesa ndaj vendimit të inspektorit mund të parashtrohet në Ministri, brenda afatit prej 15 ditëve. Ankesa parashtrohet në Shkallën e Dytë në Ministri, dhe shqyrtohet brenda afatit prej 30 ditëve nga data e pranimit të ankesës. Në rastin kur pala është e pakënaqur me vendimin e Shkallës së Dytë, ai/ajo ka të drejtën të fillojë kontest administrativ në Gjykatën kompetente brenda 30 ditëve nga data e pranimit të vendimit. Ankesa e paraqitur kundër vendimit të inspektorit nuk e shtyn ekzekutimin e vendimit, përveç kur në është specifikuar ndryshe në aktvendim. Neni 12 ( Vendimi për Përzgjedhje ) deklaron se nëse aplikuesi nuk pajtohet me vendimin e marrë nga MMPH-ja, ai ka të drejtën të parashtrojë ankesë brenda afatit prej 8 ditësh nga dita kur ka pranuar vendimin e MMPH-së. Ankesa shqyrtohet nga Ministria. Neni 23, E drejta për ankesë deklaron se aplikuesi, në përputhje me Ligjin, ka të drejtë të parashtrojë ankesë në Gjykatën përgjegjëse kundër vendimit ndaj ankesës së parashtruar, brenda 30 ditësh nga data e shpalljes së Vendimit për Pëlqim Mjedisor. Ministria është e detyruar të vërë në dispozicion dokumentacionin në lidhje me procedurën e VNM për aplikuesin, atëherë kur kjo gjë kërkohet me shkrim. Informacioni i kërkuar në këtë mënyrë vihet në dispozicion brenda 8 ditëve nga data e pranimit të kërkesës. Neni 24 Qasja në drejtësi deklaron se anëtarët e publikut që kanë interes të mjaftueshëm, çdo organizatë jo-qeveritare që promovon mbrojtjen e mjedisit dhe përmbush kërkesat ligjore në përputhje me ligjin në fuqi, duhet të ketë qasje në procedurat e rishikimit para gjykatës përgjegjëse, për të kundërshtuar përmbajtjen apo procedurat ligjore të vendimeve, akteve apo përjashtimit të akteve që i nënshtrohen pjesëmarrjes së publikut, në përputhje me dispozitat e Ligjit për VNM. Parashtresat për të kundërshtuar vendimin administrativ i drejtohen MMPH-së dhe gjykatës kompetente. Parashtrimi i ankesës për të kundërshtuar vendimet, aktet apo përjashtimin e akteve në procedurën e VNM mund të bëhen pas dhënies së Pëlqimit Mjedisor dhe brenda 30 ditëve nga data e pranimit. Neni 24 Qasja ne drejtësi deklaron se anëtarët e publikut që kanë interes të mjaftueshëm, çdo organizatë jo-qeveritare që promovon mbrojtjen e mjedisit dhe përmbush kërkesat ligjore në përputhje me ligjin në fuqi, duhet të ketë qasje në procedurat e rishikimit para gjykatës përgjegjëse, për të kundërshtuar përmbajtjen apo procedurat ligjore të vendimeve, akteve apo përjashtimit të akteve me subjekt të pjesëmarrjes së publikut, në përputhje me dispozitat e Ligjit për VNM. Parashtresat i drejtohen MMPH-së dhe gjykatës përgjegjëse për të kundërshtuar vendimin administrativ. Aplikacionet për të kundërshtuar vendimet, aktet apo përjashtimin e akteve në procedurën e VNM mund të bëhen pas dhënies së Pëlqimit Mjedisor dhe brenda 30 ditëve nga data e pranimit. Neni 31 ( Qasja në Dokumentacion ) përcakton se Ministria është e obliguar që palëve të interesuara dhe publikut t'iu lë në dispozicion dokumentacionin për procedurën e bërë të VNM-së, në bazë të kërkesës së paraqitur në formë të shkruar, në afat prej tetë (8) ditësh nga dita e pranimit të kërkesës. Secili ka të drejtë të kërkojë kopje të dokumentacionit ose pjesë të tij duke bërë kërkesë me shkrim në MMPH. Brenda 15 ditëve nga data e pranimit të kërkesës, MMPH-ja duhet t ia jep informacionin e kërkuar, ose të i përgjigjet aplikuesit me shkrim. Në procesin e ankesës, ashtu si dhe në procedurën bazë për qasje në informacion, arsyet për refuzim duhet të interpretohen në mënyrë të kufizuar duke marrë parasysh rastin në fjalë edhe interesin e publikut në zbulimin e atij informacioni. Gjithashtu 10

Procedurat për Administrimin e VNM dhe VSM duhet siguruar se kur refuzohet qasja në informacion, arsyet e refuzimit të paraqiten me shkrim duke përfshirë referimin në një organ të pavarur dhe të paanshëm, i cili është i themeluar me ligj. Konkludim, Direktiva e Këshillit Nr. 85/337/EEC e datës 27.06.1985 për Vlerësimin e efekteve në mjedis të disa projekteve publike dhe private (e quajtur gjithashtu Direktiva VNM ), e amendamentuar nga Direktiva Nr. 97/11/EC, nga Direktiva Nr. 2003/35/EC dhe nga Direktiva Nr. 2009/31/EC që është transpozuar tërësisht në Ligjin e ri të Kosovës Nr. 03/L-214 of 23.09.2010 për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis. Prandaj, janë identifikuar vetëm këto pak rekomandime në vijim për ligjin në fuqi në Kosovë: Rekomandohet zgjatja e kohës për një organizim të mirë dhe efektiv të debatit publik, sidomos lidhur me Nenin 7, Pika 1 të së njëjtës Direktivë të VNM 3. Gjithashtu rekomandohet transpozimi i pikës së dytë të Nenit 10 të Direktivës për VNM (përcjellja e informacionit tek një tjetër Shtet Anëtar dhe pranimi i informacionit nga një tjetër Shtet Anëtar do t i nënshtrohet kufizimeve në fuqi në Shtetin Anëtar ku propozohet projekti). Instalimet për trajtimin e kimikateve të mbeturinave duhet të përfshihen në listën e Shtojcës 1 të Ligjit të Kosovës Nr. 03/L-214, pasi impiantet janë të detyruara të kenë autorizim për VNM nga MMPH. Kufizimet vijuese të përfshira në ligjin e Kosovës duhet të ndryshohen progresivisht në vitet e ardhshme për të qenë në pajtim me Direktivën për VNM: (1) të ulet limiti i instalimeve për gazifikimin dhe lëngëzimin e 1,000 ton/ditë ose më shumë të qymyrit ose shistit bituminoz deri në 500 ton/ditë; (2) të zgjerohet VNM e detyrueshme edhe në industrinë kimike tek prodhimi i të gjitha kimikateve bazë organike dhe jo-organike të përkufizuara nga Direktiva VNM dhe jo vetëm tek nën-kategoritë e specifikuara nga Ligji i Kosovës Nr. 03/L-214 për VNM ; (3) të zgjerohet VNM e detyrueshme tek të gjitha punimet e integruara për shkrirjen fillestare të gizës dhe çelikut dhe jo vetëm të atyre me prodhimtari më të lartë se sa limitet e identifikuara nga Ligji i Kosovës Nr. 03/L-214 për VNM (shih pikën 4.2 të Shtojcës 1); (4) të rritet limiti në Ligjin e Kosovës Nr. 03/L-214 për VNM lidhur me punimet për transferimin e burimeve të ujit mes lumenjve (shih pikën 35.1 të Shtojcës 1) tek limiti i identifikuar nga Direktiva VNM (shih pikën 12. (a) të Shtojcës 1). Konkludim, grupi i procedurave të identifikuara dhe të rekomanduara në këtë raport janë bazuar në detyrimet që rrjedhin nga Ligji i Kosovës Nr 03/L-214 "Për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis", Udhëzimi Administrativ Nr. 09/2004 "Për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis" dhe Udhëzimi Administrativ Nr.09/11 "për informimin, pjesëmarrjen e publikut dhe palëve të interesuara në procedurat e vlerësimit të ndikimit në mjedis", të integruara më tej nga rekomandimet e përmendura më sipër në lidhje me transpozimin e plotë të direktivave të BE-së. 1.2.2 Vlerësimi Strategjik Mjedisor (VSM) Direktiva e KE 2001/42/EC për VSM është transpozuar tërësisht në kornizën legjislative të Kosovës me Ligjin Nr.03/L- 230 për Vlerësimin Strategjik Mjedisor, në nëntor 2010. Qëllimi i Ligjit është të sigurojë se pasojat mjedisore të disa planeve dhe programeve janë identifikuar dhe vlerësuar gjatë përgatitjes së tyre dhe para se të miratohen. Procedura e VNS mund të përmbledhet si më poshtë. 1. Përgatitet raporti mjedisor ku identifikohen ndikimet e mundshme në mjedis të planit apo programit të propozuar dhe identifikohen alternativat e arsyeshme të tij. 2. Publiku dhe autoritetet mjedisore informohen dhe konsultohen për draftin e planit apo programit dhe për raportin mjedisor që është përgatitur. 3. S ai përket planeve dhe programeve që mund të kenë efekte domethënëse në mjedisin e një apo më shumë shteteve anëtare, atëherë shteti anëtare në territorin e të cilit po përgatitet plani ose programi duhet të konsultojë shtetin apo shtetet tjera anëtare. Direktiva për VSM është transpozuar me sukses në kornizën legjislative të Kosovës. Nuk janë identifikuar mangësi përkatëse në këtë fazë dhe nuk ka rekomandime të posaçme që duhet të jepen për transpozim më të mirë. Për atë që ka të bëjë me statusin e zbatimit, janë nënvizuar çështjet kryesore në vijim: 3 Neni 14 i Kodit italian të Mjedisit, dekreti legjislativ 152/2006, ka deklaruar se afati kohor për debat publik është 60 ditë 11

Procedurat për Administrimin e VNM dhe VSM Identifikimi i Autoriteti(eve) përgjegjës: Autoriteti qendror për VSM është MMPH, që është përgjegjëse për zbatimin dhe performancën e sistemit të VSM. Autoriteti përgjegjës për të përgatitur raportet e VSM përbëhet nga organe të nivelit qendror dhe lokal. Megjithatë, në të gjitha rastet, përgjegjësia për miratimin e vendimit për përzgjedhje dhe shqyrtim të raportit të VSM i takon nivelit qendror. Autoriteti përgjegjës për VSM, përkatësisht organi administrativ përgjegjës për planifikim është poashtu përgjegjës edhe për përgatitjen e raportit të VSM në përputhje me paragrafët 2 dhe 3 të Nenit 7, Ligji për VSM. MMPH vlerëson përmbajtjen e raportit të VSM. Kur autoriteti përgjegjës është vetë MMPH-ja, atëherë Ministri pas zhvillimit të draftit të parë të planit ose programit, e themelon, një Komision të kualifikuar i cili ka përgjegjësi për të mbikëqyrur procedurën (Neni 4, pika 5 e Ligjit për VSM ). Nuk është identifikuar asnjë kriter specifik për shqyrtim, në fakt MMPH kontrollon që raporti të përmbajë elementët e kërkuar me ligj dhe nëse komentet dhe vërejtjet e dhëna nga organet konsultative dhe publike janë përfshirë. Nëse autoriteti përgjegjës nuk bën vlerësim strategjik të mjedisit në përputhje me ligjin "mbi VSM" atëherë planet, programet dhe modifikimet për të cilat kërkohet vlerësimi strategjik mjedisor sipas Nenin 3 të ligjit "mbi VNS", nuk do të miratohen apo nuk do të i nënshtrohen fare procedurës legjislative për miratim. Përgatitja e raportit mjedisor: Neni 7 Përgatitja e raportit VSM, 3.1., thotë se njohuritë aktuale dhe metodat e vlerësimit do të merren parasysh në Raportin Mjedisor për të dhënë një përshkrim të gjendjes fillestare. Shkalla e saktë e të dhënave dhe informacionit të cilësisë së mirë janë mjete themelore për të garantuar nivel të hollësishëm të vlerësimit: natyra e grumbullimit të të dhënave që kërkon shumë kohë dhe mungesa e kritereve homogjene për studimin dhe përmbajtjen e analizës fillestare, mungesa e një grupi të kritereve standarde të qëndrueshmërisë kundrejt të cilave të vlerësohen Planet dhe Programet që nuk lejojnë zbatimin e plotë të VSM. Kuptimi i alternativave të arsyeshme i paraparë nga Neni 5 i Direktivës dhe i transpozuar në Nenin 7, pika 2.2, duhet gjithashtu të përkufizohet në udhëzuesin specifik vendor në mënyrë që të ofrojë mbështetje për të identifikuar dhe përzgjedhur alternativat e arsyeshme në procedurat individuale. Alternativa 'mos vepro' (do nothing) duhet të përfshihet në raportin mjedisor si e detyrueshme. Sa herë që një autoritet përgjegjës, me përjashtim të Ministrit të MESP, vërteton se një plan apo program mund të ketë ndikime të domethënëse ndërkufitare, ai duhet ta njoftojë Ministrin për mendimin e tij/saj dhe për arsyet për këtë, dhe t i ofrojë Ministrit një kopje të planit apo programit në fjalë dhe të raportit VSM. Konsultimet e publikut dhe autoriteteve mjedisore: Neni 6 i ligjit për VSM përcakton afatin kohor, procedurat dhe informacionin që duhet të vihet në dispozicion për organet konsultative dhe për publikun: brenda 30 ditëve pas marrjes së vendimit, autoriteti përgjegjës i dërgon secilit organ konsultativ këtë vendim dhe deklaratën eventuale. Brenda 30 ditëve pas vendimit, MMPH e informon publikun përmes uebfaqes së Ministrisë dhe me anë të njoftimeve publike. Konsultime ndërkufitare: Në rast të konsultimeve me ndonjë vend tjetër para miratimit të një plani dhe/ose programi, Ministri i MMPH përkufizon afatet dhe kohëzgjatjen e konsultimit për t u siguruar se palët e interesit janë njoftuar si duhet dhe do të kenë mundësinë të reagojnë dhe të shprehin mendimet brenda një kohe të arsyeshme. Ministri është përgjegjës për të informuar vendin e interesuar në përputhje me dispozitat e Nenit 15 të Ligjit për VSM. Në përputhje me Nenin 14, autoriteti përgjegjës merr në shqyrtim raportin për VSM, rezultatet e konsultimit përfshirë edhe konsultimet ndërkufitare, gjatë përgatitjes së planit ose programit dhe para miratimit. Pasi plani ose programi, për të cilin është bërë vlerësimi strategjik mjedisor, miratohet, autoriteti përgjegjës i informon autoritetet konsultative, publikun, personat që janë konsultuar për atë qëllim dhe Ministrin e MMPH për miratimin e planit ose programit, për datën e miratimit si dhe për adresën që mund të ketë ndonjë uebfaqe ku mund të gjendet një kopje e raportit të VSM. Ministri do të informojë shtetin me të cilin janë zhvilluar konsultimet lidhur me planin ose programit për çështjet e referuara në paragrafin 1. të nenit 15. Arsyet për zgjedhjen e planit ose programit nga shqyrtimi i alternative të arsyeshme; dhe Masat që do të merren për të monitoruar efektet e dukshme mjedisore nga zbatimi i planit ose programit. Nuk është raportuar asnjë rast i konsultimeve ndërkufitare. Monitorimi i efekteve të domethënëse në mjedis: Neni 16 i Ligjit për VSM përcakton se autoriteti përgjegjës monitoron efektet e mundhsme në mjedis nga zbatimi i secilit plan ose program me qëllim të identifikimit të efekteve të paparashikuara negative në fazë të hershme në mënyrë që të ndërmerren veprime të menjëhershme rehabilituese. Duhet të përcaktohen udhëzuesit specifikë për të përcaktuar metodat e monitorimit ose për të hartuar udhëzues vendor si të vendosen indikatorët e monitorimit. Mungesa e udhëzuesve të duhur vendor mund të cenojë zbatimin efektiv të dispozitës për monitorim Sa i përket statusit të zbatimit, deri më tani janë bërë shumë pak VSM në baza vjetore. Në nivel vendor VSM janë bërë për kapacitetin e reja gjeneruese të energjisë për Kosova C dhe rrugën nacionale 7. Dy VSM testuese janë filluar në nivel lokal për Planin Zhvillimor Komunal për Junikun dhe Planin Zhvillimor Komunal për Hanin e Elezit. Sipas Nenit 17 zbatimi i Ligjit për VSM monitorohet brenda kornizës së përgjegjësive të përkufizuar nga Ministria dhe detyrat për 12