ULOGATA NA DIREKTOROT VO PROFESIONALNIOT RAZVOJ NA NASTAVNICITE. Apstrakt

UDK 371.124.035.3 : 371.113 (497.7) Jove JANKULOVSKI ULOGATA NA DIREKTOROT VO PROFESIONALNIOT RAZVOJ NA NASTAVNICITE Apstrakt Гlobalizacijata, brziot razvoj i prodor na tehnikata i tehnologijata vo obrazovanieto, trendovite i tendenciite, brzite promeni na obrazovniot pazar nametnuvaat kompleksni o~ekuvawa i barawa od obrazovanieto. Interesentite od obrazovanieto o~ekuvaat u~enicite da se sposobni za natamo{no uspe{no obrazovanie, vrabotuvawe ili za samovrabotuvawe. Za da mo`at u~ili{tata soodvetno da odgovorat na vakvite predizvici, tie treba se stremat kon podobruvawe na kvalitetot na svojata rabota zaradi {to poadekvatno osposobuvawe na u~enicite. Postojat pove}e razli~ni na~ini kako da se obezbedi obrazovna inovacija koja }e go dvi`i u~ili{teto kon postignuvawe na podobri rezultati. Menaxiraweto na profesionalniot razvoj na nastavnicite od strana na direktorot e eden od mo`nite na~ini za podigaweto na kvalitetot na rabotata na nastavnicite. Ovoj trud istra`uva{e kako menaxiraweto na profesionalniot razvoj na nastavnicite vlijae vrz motiviranosta na nastavnicite za rabota. So istra`uvaweto se ispita vo kolkava mera preku planirawe, sledewe i vrednuvawe na profesionalniot razvoj na nastavnicite, direktorot gi motivira nastavnicite za rabota, gi pottiknuva nastavnicite da pokrenuvaat samostojni inicijativi za efikasno realizirawe na nastavniot proces i da gi primenuvaat steknatite znaewa, sposobnosti i ve{tini vo nastavniot proces. Istra`uvaweto poka`a deka direktorot koj adekvatno go menaxira profesionalniot razvoj na nastavnicite go zgolemuva kvalitetot na rabotata na nastavnicite pri toa obezbeduvaj}i prilagoduvawe na nastavnicite kon barawata na obrazovniot pazar i interesentite i ednovremeno obrazovanie na idni produktivni gra ani na globalnoto op{testvo. Klu~ni zborovi: profesionalen razvoj na nastavnicite, profesionalen razvoj na direktorot, pedago{ki voda~, sledewe i vrednuvawe na nastavnata rabota, motivirawe, globalizacija, informacioni i komunikacioni tehnologii - IKT. Прилози (Contributions) V, 2008, 09-10 69

Jove Jankulovski The Role of the Director in the Professional Development of Teachers Abstract Globalisation, rapid development and penetration of technique and technologies in education, trends and tendencies, quick changes of educational market are imposing different expectation and demands to the education. Stakeholder s expectations towards education are students to be capable of continuing their education successfully, employ-ment, or selfemployment. In order schools to be able to appropriately respond to such challenges, they should aim towards improvement of the work quality due to more adequate student s empowerment. There exist various ways how to secure educational innovation that will move school towards achieving better results. Director that is managing teacher s professional development is one of the possible ways in raising quality of teachers work. This paper explored how management of professional development of teachers influences motivation of teachers for work. It was examined to what extend director motivates teachers for work, encourages teachers to initiate independent initiatives for efficient realisation of educational process and to apply gained knowledge, capabilities and skills in teaching process via planning, monitoring and evaluation of professional development of teachers. Research showed that director who adequately manages teacher s professional development increases the quality of teachers work and at the same time is securing teachers to meet the demands of the educational market and stakeholders, and at the same time education of future citizens of the global society. Key words: teacher s professional development, director professional development, pedagogical leader, monitoring and evaluation of teacher work, motivation, globalisation, information and communication technologies ICT. Voved Т ranzicionite promeni vo koi se nao a op{testvoto i dinamikata na tie promeni nametnuvaat mnogu predizvici pred gra aninot. Intenzivnite turbulencii koi so sebe gi nosi tranzicijata vleguvaat vo site "pori" na op{testvoto. Brziot razvoj na tehnikata i tehnologiite, dopolnitelno gi intenzivira i prodlabo~uva turbulenciite so toa {to go zgolemuva predizvicite pred sekoj od nas. Globalizacijata i trendovite na internacionalno nivo se nametnuvaat kako neminovnost i od svoja strana vnesuvaat se pokompleksni 70 Прилози (Contributions) V, 2008, 09-10

Ulogata na direktorot vo profesionalniot razvoj na nastavnicite barawa i o~ekuvawa od ekonomijata i op{testvoto. Vo ovie uslovi i obrazovanieto ne mo`e i ne smee da se razgleduva izolirano od site ovie promeni, bidej}i seto toa nepovratno vlijae na site akteri vo vospitno-obrazovniot proces i site zainteresirani strani za nego, od ednostavna pri~ina {to pred site niv se nametnuvaat novi barawa, o~ekuvawa i potrebi od razli~ni aspekti. Taka, ulogata koja treba da ja realiziraat direktorot, nastavnicite i u~enicite vo vospitno-obrazovniot proces ve}e e promeneta i postojano se menuva za da odgovara na potrebite i kontekstot. U~enicite kako korisnici, klienti i proizvoditeli na obrazovnite uslugi treba da bidat postaveni vo centarot na vospitno-obrazovniot proces i da se aktivni akteri i oblikuva~i na procesot vo koj tie se steknuvaat so znaewa, sposobnosti, ve{tini, stavovi. Odnosno, u~enicite treba aktivno da u~estvuvaat vo aktivnostite na u~eweto koi se koristat da se dostignat celite na u~eweto, u~enicite se aktivni u~esnici vo procesot na u~ewe i nosat del od odgovornosta za rezultatite od u~eweto. Zna~i, mo`e da se ka`e ako profesionalniot razvoj na nastavnicite porano bil tema interesna za nastavnicite i direktorite na u~ili{tata, sega e neophodna potreba i toa bez ogled dali nastavnicite doa aat od nenastavnite fakulteti i voop{to ne se soo~ile so problematiki od sferata na pedagogijata, didaktikata i metodikata ili pak doa aat od nastavnite fakulteti. Na site akteri vo obrazovniot proces im e potrebno profesionalno usovr{uvawe za da mo`at da bidat vo tek so barawata i trendovite koi se pojavuvaat ili nametnuvaat vo obrazovanieto i da se vo sostojba da odgovorat na o~ekuvawata na site zainteresirani strani. Imaj}i go vo vid site ovie procesi i faktori normalno se nametnuva kako neophodna ulogata na direktorot da go oblikuva i naso~uva profesionalniot razvoj na nastavnicite vo nasoka na motivirawe i organizirawe na nastavnicite za dostignuvawe na ovie o~ekuvawa, preku pottiknuvawe i promovirawe na kvalitetnite nastavnici. Sekako deka vodeweto na profesionalniot razvoj na nastavnicite vo sklad so potrebite Прилози (Contributions) V, 2008, 09-10 71

Jove Jankulovski i celite na u~ili{teto e edna od mnogu va`nite ulogi na direktorot vo uspe{noto menaxirawe so u~ili{teto. Trgnuvaj}i od site ovie barawa i o~ekuvawa od direktorot, ovoj trud istra`i kakva e ulogata na direktorot vo menaxiraweto na profesionalniot razvoj na nastavnicite so cel podigawe na kvalitetot na rabota na nastavnicite na zadovolstvo na u~enicite, nivnite roditeli, po{irokata zednica i op{testvoto vo celina. 1. Istra`uvawe Profesionalniot razvoj na nastavnicite (Peček, 2000) otsekoga{ bil tema interesna za nastavnicite i direktorite na u~ili{tata, posebno, ako nastavnicite doa aat od nenastavnite fakulteti, odnosno za nastavnicite koi vo tekot na svoeto akademsko obrazovanie voop{to ne se soo~ile so sferata na pedagogijata, didaktikata i metodikata. Toa voop{to ne zna~i deka na nastavnicite koi doa aat od nastavnite fakulteti ne im e potrebno profesionalno usovr{uvawe, naprotiv i tie treba profesionalno da se usovr{uvaat za da mo`at da bidat vo tek so barawata i trendovite koi se pojavuvaat ili nametnuvaat vo obrazovanieto. Zna~ajni promeni vo sferata na organizirawe na profesionalniot razvoj na nastavnicite se zapo~nuvaat od 1992/93 godina vo osnovnoto obrazovanie i 1998/99 godina vo srednoto stru~no obrazovanie. Ovie aktivnosti za usovr{uvawe na nastavnicite za razlika od porano se rabotilni~ki orientirani i so niza na interaktivni ve`bi nastavnicite steknuvaat prakti~ni i primenlivi znaewa. So toa se podiga samodoverba na nastavnicite za prenesuvawe na steknatoto pome u ostanatite kolegi i primenuvawe vo rabotata so u~enicite, so {to se zgolemuva motiviranosta i zainteresiranosta na nastavnicite za rabotata za podignuvaweto na kvalitetot na nastavata. Istovremeno, so toa se podiga zadovolstvoto na u~enicite i nivnite roditeli od kvalitetot na znaewata, ve{tinite, stavovite i sposobnostite koi tie gi dobivaat vo u~ili{teto. 72 Прилози (Contributions) V, 2008, 09-10

Ulogata na direktorot vo profesionalniot razvoj na nastavnicite Spodeluvaweto na informacii od korist za u~ili{teto i nastavnicite vo vrska so dvi`ewata na obrazovniot pazar i pazarot na trud, trendovite vo obrazovanieto, promenite koi se podgotvuvaat vo obrazovniot sistem sozdava prostor na me usebna doverba vo koj direktorot poka`uva gri`a za socijalnite i profesionalnite potrebi na nastavnicite i sekako za obezbeduvawe na statusot i sigurnosta na kvalitetnite nastavnici. Sledeweto na efektite od profesionalniot razvoj na nastavnicite najneposredno mo`e da se sogleda preku primenata na ona {to nastavnicite osoznale i go steknale vo tekot na nivniot profesionalen razvoj. Za da mo`e direktorot toa da go sledi (Kiryacou, 1993), toj }e treba niz niza aktivnosti da ja dobie relevantna informacija za toa vo kolkava mera i so kakov kvalitet se realizira taa primena. Vo momentot koga site akteri, a posebno u~enicite, }e gi po~uvstuvaat efektite od profesionalniot razvoj na nastavnicite, toga{ e jasno deka u~ili{teto se razviva i ~ekori kon podobruvawe na kvalitetot na svojata rabota. Detalno analizirawe na potrebite za profesionalen razvoj na nastavnicite (Peček, 2000) spored konkretnite identifikuvani potrebi na nastavnicite i u~ili{teto vo koj aktivno }e bidat vklu~eni i nastavnicite vo mnogu }e mo`e da pomogne za podgotvuvawe na plan za profesionalen razvoj na nastavnicite. Na vakov na~in, motiviranosta i zainteresiranosta na nastavnicite za rabotata i nivniot profesionalen razvoj ima mo`nost zna~itelno da porasne. Imaj}i go vo vid site ovie procesi i faktori normalno se nametnuva kako neophodna ulogata na direktorot da go naso~uva profesionalniot razvoj na nastavnicite vo nasoka na obezbeduvawe na sigurnost na rabotnoto mesto na nastavnikot preku pottiknuvawe i promovirawe na kvalitetnite nastavnici i sekako za potrebite i celite na u~ili{teto kako edna od negovite mnogu va`ni ulogi vo uspe{noto menaxirawe so u~ili{teto. Прилози (Contributions) V, 2008, 09-10 73

Jove Jankulovski 2. Analiza na dobienite rezultati Za potrebite na ova istra`uvawe be{e opfatena populacijata koja ja so~inuvaa direktori i nastavnici vo osnovnite u~ili{ta vo Makedonija. Od populacijata na site direktori i nastavnici vo osnovnite i srednite u~ili{ta (stru~ni u~ili{ta i gimnazii) vo Republika Makedonija be{e izdvoen stratumot na direktori i nastavnici vo osnovni u~ili{ta imaj}i predvid deka: "Stratifikuvan primerok se primenuva za populacija so heterogena struktura kade se o~ekuva heterogenosta da vlijae vrz pojavata." (Smilevski, 2006). Opfateni bea u~ili{ta od urbani i ruralni sredini i u~ili{tata so razli~na golemina za da se obezbedi reprezentativen primerok. Osnovna istra`uva~ka postapka koja se koriste{e vo ramkite na ova istra`uvawe be{e anketirawe. Anketiraweto se izvede preku pismeno anketirawe na direktorite i pismeno anketirawe na nastavnicite. Anketnite pra{alnici bea kombinirani so dominanten broj na formalizirani pra{awa, so toa {to maksimalno se izbegnuva{e mo`noto koristewe na neformalizirani pra{awa. Nekoi od pra{awata vo anketnite pra{alnici za direktorite se povtoruvaa i vo anketnite pra{alnici za nastavnicite za da se dobie validna informacija za pogledite na direktorite i nastavnicite za realnata sostojba vo u~ili{tata. Vo ramkite na ovoj trud, zaradi goleminata na analizata koja proizleze od istra`uvaweto }e bidat prezentirani samo del od sporedbata na dobienite rezultati od anketiraweto na direktorite i nastavnicite. Taka, pra{aweto 3 vo anketniot pra{alnik za direktorite ima mnogu sli~nosti so pra{aweto 12 vo anketniot pra{alnik za nastavnicite. Na narednata slika e prika`ana spredbata na sli~nite pra{awa. 74 Прилози (Contributions) V, 2008, 09-10

Ulogata na direktorot vo profesionalniot razvoj na nastavnicite Планирање на професионален развој 35% 33% 30% 25% 26% 24% 20% 15% 10% 5% 0% 10% 14% 10% директори наставници 1 2 3 1. Koga go planirate profesionalniot razvoj na nastavnicite vo godi{nata programa za rabota na u~ili{teto zemate predvid: (direktori) 1) Projaveniot interes na nastavnicite 2) Soznanija za proekti vo ~ii ramki se obezbeduva usovr{uvawe na nastavnicite 3) Soznanija za aktvnostite koi gi organizira Biroto za razvoj na obrazovanieto i MON 12. Kako se planira profesionalniot razvoj na nastavnicite vo u~ili{teto? (nastavnici) 1) Projaveniot interes na nekoi od nastavnicite + Projaveniot interes na site nastavnici 2) Soznanija za proekti vo ~ii ramki se obezbeduva usovr{uvawe na nastavnicite 3) Soznanija za aktivnostite koi gi organizira Biroto za razvoj na obrazovanieto i MON I vo dvata slu~ai raspored na odgovorite na pra{awata koi dobile najmnogu i najmalce odgovori e skoro ist. Toa {to na prvo mesto i kaj nastavnicite i kaj direktorite e rangirano pra{aweto deka pri planiraweto na profesionalniot razvoj na Прилози (Contributions) V, 2008, 09-10 75

Jove Jankulovski nastavnicite im se va`ni soznanijata za proekti vo ~ii ramki se obezbeduva usovr{uvawe na nastavnicite. Popravilno bi bilo proektite da ne vlijaat vrz planiraweto, tuku vrz osnova na planiraweto da se odbidraat proekti kade toa bi se realiziralo. Verojatno e deka nemaweto na finansiski resursi gi prinuduva u~ili{tata da zavisat od proektite. Pra{aweto 5 vo anketniot pra{alnik za direktorite e isto so pra{aweto 7 vo anketniot pra{alnik za nastavnicite. 5. Na koj na~in gi pottiknuvate nastavnicite profesionalno da se usovr{uvaat? (direktori) a) Na sostanoci na nastavni~ki kolegium b) Na sostanoci na soveti na paralelki v) Preku sostanoci na aktivi g) Niz neformalni razgovori so nastavnicite d) Gi informiram preku oglasna tabla ) Preku sostanoci posveteni na nivno profesionalno usovr{uvawe 7. Na koj na~in Ve pottiknuva direktorot profesionalno da se usovr{uvate? (nastavnici) a) Na sostanoci na nastavni~ki kolegium b) Na sostanoci na soveti na paralelki v) Preku sostanoci na aktivi g) Niz neformalni razgovori so nastavnicite d) Informirawe preku oglasna tabla ) Preku sostanoci posveteni na profesionalno usovr{uvawe na nastavnicite 76 Прилози (Contributions) V, 2008, 09-10

Ulogata na direktorot vo profesionalniot razvoj na nastavnicite Поттик на наставниците за професионално усовршување 40% 30% 20% 10% 0% 38% 31% 27% 16% 15% 8% 2% 6% 7% а 0% б в г д ѓ 27% 23% директори наставници Ovde e interesno {to direktorite i nastavnicite ne mislat posebno razli~no. Imeno, nastavni~kite kolegiumi se najkoristen na~in na pottik, a najnepraktikuvan na~in e oglasnata tabla. Edinstvenoto razijduvawe e kaj sostanocite na aktivite. Interesno e {to direktorite mislat vo 15% od odgovorite deka neformalnite ragovori se prifatliv pottik, a nastavnicite mislat samo vo 5% od slu~aite. Vo optimalen slu~aj o~ekuvano opcija za najsoodveten na~in na pottik na nastavnicite e na toa da se posveti pove}e vnimanie i da se organiziraat sostanoci za taa namena, {to e otvora prostor za podobruvawe vo u~ili{tata. U{te edna direktna i golema sli~nost postoi vo formulacijata na opra{awata vo anketnite pra{alnici za direktorite i za nastavnicite vo pra{awata 11 i 15 soodvetno. 9. Kako gi motivirate nastavnicite? (direktori) a) Javni pofalbi na sostanoci b) Javni pofalbi preku oglasna tabla v) Delegirawe na zada~i i odgovornosti na nastavnicite g) Vklu~uvawe vo procesot na donesuvawe na odluki Прилози (Contributions) V, 2008, 09-10 77

Jove Jankulovski d) Davawe mo`nosti za profesionalen razvoj na nastavnicite ) Uspe{nite nastavnici imaat prednost vo u~estvo vo proekti/aktivnosti i napreduvawe e) Nagraduvawe na nastavnicite (materijalni ili finansiski) `) Promovirawe na uspe{nite nastavnici nadvor od u~ili{teto 15. [to najpove}e Ve motivira? (nastavnici) Rangirajte spored va`nost od 1 do 6 (kade 1 e najva`no, a 6 najneva`no) a) Javni pofalbi na sostanoci b) Javni pofalbi preku oglasna tabla v) Uspe{nite nastavnici imaat prednost vo u~estvo vo proekti/aktivnosti i napreduvawe g) Nagraduvawe na nastavnicite spored postignatite rezultati (materijalni ili finansiski) d) Promovirawe na uspe{nite nastavnici nadvor od u~ili{teto ) Davawe mo`nosti za profesionalen razvoj i usovr{uvawe 78 Прилози (Contributions) V, 2008, 09-10

Ulogata na direktorot vo profesionalniot razvoj na nastavnicite Како директорот ги мотивира наставниците? 16% 4% 19% 12% 10% 23% 0% 16% а б в г д ѓ е ж Што ги мотивира наставниците? 15% 15% 12% 16% 20% 22% а б в г д ѓ Pra{awe 11 direktori Pra{awe 15 nastavnici Pra{awa koi si odgovaraat vo dvata pra{alnici 1 2 3 4 5 6 a) 23% a) 20% b) 0% b) 2% v) 16% ne g) 10% ne d) 19% ) 12% ) 16% v) 16% e) 4% g) 15% `) 12% d) 15% Прилози (Contributions) V, 2008, 09-10 79

Jove Jankulovski Мотивација на наставниците 25% 20% 15% 10% 5% 0% 23% 20% 22% 19% 16% 16% 16% 15% 12% 12% 4% 0% 1 2 3 4 5 6 директори наставници Vo sporedbata pome u {to direktorite mislat deka gi motivira nastavnicite i kako nastavnicite sakaat da bidat motivirani ima razliki. Pogolema razlika ima vo koristeweto na oglasnata tabla i promoviraweto na uspe{ni nastavnici nadvor od u~ili{teto. Delimi~no razli~no mislewe postoi okolu opcijata davawe mo`nosti za profesionalen razvoj na nastavnicite, koja direktorite ne{to ponisko ja ocenile vo sporedba so nastavnicite, {to treba da e signal za direktorite da nudat pove}e mo`nosti za profesionalen razvoj na nastavnicite. Jasno e deka o~ekuvawata na direktorot od nastavnicite se edni, a o~ekuvawata na nastavnicite od direktorot drugi. Zatoa, prepora~livo e vo site fazi na procesot na vodewe na profesionalen razvoj na nastavnicite, da bidat vklu~eni i nastavnicite. Praktikuvaweto na principot na participativnost na nastavnicite vo rabotite koi se odnesuvaat na nivnata rabota i efektite od rabotata od strana na direktorot vo mnogu go podobruva zadovolstvoto od rabotata na rabotnoto mesto nastavnik {to i samata analiza na anketniot pra{alnik za direktorite i anketniot pra{alnik za nastavnicite go poka`uva. Od analizata na rezultatite dobieni vo ramkite na ova istra`uvawe se potvrdi deka na~inot na menaxiraweto na profesionalniot razvoj na nastavnicite vlijae vrz podigaweto na kvalitetot na rabotata na nastavnicite preku sledeweto i 80 Прилози (Contributions) V, 2008, 09-10

Ulogata na direktorot vo profesionalniot razvoj na nastavnicite vrednuvaweto na profesionalniot razvoj na nastavnicite i planiraweto na profesionalniot razvoj na nastavnicite. Koga planira{ za godina, zasadi p~enka. Koga planira{ za dekada, zasadi drvo. Koga planira{ do`ivotno, obu~uvaj i educiraj lu e. Kineska anti~ka pogovorka Zaklu~ni sogleduvawa Klu~na cel za obrazovniot sistem e da se te`nee kon zgolemuvawe na kvalitetot, rezultatite i postignuvawata od u~eweto na site direktno vklu~eni vo procesot na u~ewe. Nekolku avtori (Stoll, Fink, & Earl, 2003) gi iska`aa svoite perspektivi po ova pra{awe kako: "Vodstvoto za u~ewe ne e destinacija so fiksni koordinati na kompas, tuku patuvawe so mnogu otstapuvawa i duri nekoi slepi zavr{etoci... Ovie u~ewa mo`at da bidat zavisni... i povrzani so drugi u~ewa, kako {to napreduva patuvaweto." Obrazovaniot sistem treba svojata cel da ja ostvari vo uslovi na zna~itelno vlijanie na globalizacijata i globalnite trendovi vo obrazovanieto, nezadr`liviot probiv na informacionite i komunikacioni tehnologii, nestabilen i fluktuira~ki obrazoven pazar. Od ovie pri~ini, gradeweto na imix i rejting na u~ili{teto stanuva se pova`no. Za u~ili{teto da mo`e da stekne i odr`i dobar ugledot vo opkru`uvaweto, site vraboteni vo toa u~ili{te }e moraat da se anga`iraat da ja postignat baranata i o~ekuvanata obrazovna inovacija od niv i so toa da obezbedat podigawe na kvalitetot na obrazovaniot proces. Edna od mo`nostite toa da se ostvari e da se odgovori na barawata i o~ekuvawata na u~enicite i ednovremeno toa da e vo sklad so trendovite na globalno nivo i trendovite na lokalno ili nacionalno nivo. Toa vodi kon menuvawe na obrazovnata paradigma: u~enikot treba da se postavi vo centarot na u~eweto i u~enikot da e aktiven faktor vo procesot na u~ewe. Za da mo`at nastavnicite toa da go storat, kako neophodna se nametnuva potrebata od izgraduvaweto na svesta za potrebata od nivno profesionalno usovr{uvawe i soodvetno na toa, izgraduvawe na sistem za profesionalno usovr{uvawe na nastavnicite koj }e im ovozmo`i tie da mo`at kontinuirano da si ja podobruvaat rabotata. (Bush & Middlewood, 2005). Ova ne e ednostaven zafat koj mo`e da se slu~i ednostavno kako {to mo`e da se re~e. Zatoa, na profesionalniot razvoj na nastavnicite treba da se gleda kako imperativ vo rabotata i Прилози (Contributions) V, 2008, 09-10 81

Jove Jankulovski `iveeweto na u~ili{teto {to e edna od obvrskite koi direktorot treba uspe{no da gi sprovede. Direktorot preku sledeweto na nastavnata rabota ima kompleten uvid vo rabotata na nastavnicite, gi poznava kapacitetite, potrebite i interesite na nastavnicite, ima informacii za trendovite vo obrazovanieto, strate{kite dvi`ewa i promeni vo obrazovanieto, obrazovniot pazar i pazarot na trud. Od ovie pri~ini mo`e da se smeta deka toj e resursno lice i klu~en faktor vo menaxiraweto na profesionalniot razvoj na nastavnicite. Dol`nost na direktorot e da gi pottikne nastavnicite da se usovr{uvaat, odnosno, direktorot postojano da raboti na podigawe na svesta na nastavnicite za zna~eweto i korista od nivniot profesionalen razvoj za niv. Vodeweto na vakva gri`a za nastavnicite e dopolnitelen motiv za niv tie da ja podobruvaat svojata rabota i da se izdignuvaat vo svojata profesija. Planiraweto na profesionalniot razvoj na nastavnicite e dolgotraen proces vo koj treba aktivno da se vklu~at i nastavnicite vo site negovi fazi. Pri toa, ako profesionalniot razvoj na nastavnicite se naso~i kon harmonizirawe na celite i potrebite na u~ili{teto so `elbite, o~ekuvawata, potrebite i celite na nastavnicite, toga{ mo`e da se o~ekuva da se zgolemi motiviranosta na nastavnicite za rabota. Realiziraweto na aktivnostite za profesionalen razvoj na nastavnicite i potoa primenata na steknatite soznanija od tie aktivnosti vo kontekst na u~ilnicata i u~ili{teto isto taka se va`ni elementi vo celiot proces na profesionalen razvoj na nastavnicite. Sogleduvawata na direktorot od sledeweto i vrednuvaweto na primenata na steknatite sposobnosti od profesionalnoto usovr{uvawe na nastavnicite mo`at povtorno da se iskoristat vo planiraweto na naredniot ciklus usovr{uvawa za nastavnicite. Za ovoj proces da e potpolno transparenten i da bide kompletno prifaten od nastavnicite, bez rezerva ili misla deka mo`e nekomu da e zakana, vklu~uvaweto na nastavnicite vo gradewe na kriteriumi so koi }e se sledi nastavnata rabota i efektite od nivniot profesionalen razvoj, e neophodno potrebno. Koga nastavnicite ~uvstvuvaat deka tie imaat del od "sopstvenosta", toga{ tie go prifa}aat sledeweto i vrednuvaweto kako del od sekojdnevnata nastavni~ka rabota i se motivirani da gi postignuvaat o~ekuvawata koi se postavuvaat pred niv {to se potvrdi so istra`uvaweto prevzmeno vo ovoj trud. Za direktorot da mo`e da go vodi profesionalniot razvoj na nastavnicite vo nasoka koja }e ovozmo`uva u~eweto i kvalitetot na 82 Прилози (Contributions) V, 2008, 09-10

Ulogata na direktorot vo profesionalniot razvoj na nastavnicite site procesi vo u~ilnicata da bide fokus na aktivnostite na nastavnicite, potrebno e i toj da se usovr{uva. I toa potrebno e da se usovr{uva tokmu vo nasoka na optimalno, transparentno i participativno vodewe na profesionalniot razvoj na nastavnicite vo site fazi od toj proces - trgnuvaj}i od pribiraweto na informaciite do evaluacijata na primenata vo u~ilnicata i efektot vrz u~enicite. Vo Nacionalnata programa za razvoj na obrazovanieto vo Republika Makedonija 2005-2015, jasno e deklarirana potrebata od profesionalen razvoj na nastavnicite vo Makedonija: "Vo Republika Makedonija ne postoi sistem na stru~no i profesionalno usovr{uvawe na nastavnicite". Za uspe{no vodeweto na profesionalniot razvoj na nastavnicite mo`at da se iskoristat pozitivnite iskustva od drugite zemji kade ve}e postoi podolga tradicija na organizirawe na profesionalniot razvoj na nastavnicite. Na primer vo SAD, ve}e se napraveni golem broj istra`uvawa vo ovaa sfera i postojat raboti koi mo`at da se primenuvaat i kaj nas. "Upatstvata na Amerikanskata federacija na nastavnici (AFN) za kreirawe na programi za profesionalen razvoj koi pravat razlika" (American Federation of Teachers, 2002), se naj~esto koristeni dokumenti pri determiniraweto na programskite dokumenti na obrazovanite vlasti vo razli~nite dr`avi na SAD. I drugi zemji imaat razraboteni upatstva, standardi, preporaki, nasoki za organizirawe i izveduvawe na profesionalniot razvoj na nastavnicite: Kanada, Avstralija, Obedinetoto Kralstvo itn, koi mo`at da se koristat kako proveren izvor na iskustva. Pri toa, treba da se vnimava, koga }e se primenuvaat iskustvata od drugite zemji, kriti~ki da se primenuvaat, kako {to veli Koren (2003), bidej}i ako se zemat izvorno i neadaptirani vo na{, makedonski kontekst, mo`da da bidat neprimenlivi, ili da sozdadat nekorisni i nesakani efekti. Nastavnicite osposobeni na vakov na~in i direktorite koi so optimalna ume{nost go vodat profesionalniot razvoj na nastavnicite, sozdavaat prijatna sredina za rabota, sredina vo koja sorabotkata e pred natprevarot, sredina vo koja procesot na u~ewe e glaven pottik i za individualnite nastavnici i za direktorot i za u~enicite. Vo takva sredina site akteri - u~enicite, nastavnicite i direktorot se zadovolni od rabotata i rezultatite od rabotata. Takva sredina vo takvoto u~ili{te mo`e da ~ekori napred vo kvalitetno osposobuvawe na u~enicite, vo svojot razvoj i prepoznatlivost. Samo taka u~ili{teto mo`e da stekne i odr`i dobar ugled vo opkru`uvaweto, ako edinstvena cel mu e razvoj zaradi kvalitet. Za Прилози (Contributions) V, 2008, 09-10 83

Jove Jankulovski toa da se ostvari na profesionalniot razvoj na nastavnicite }e mora da se gleda kako imperativ vo rabotata i `iveeweto na u~ili{teto, odnosno, toa treba da e imperativ vo rabotata na direktorot. Vo takva organizacija - organizacija koja u~i, sekoj nastavik e voda~, sekoj direktor e u~itel, a sekoe dete e uspeh. Literatura 1. American Federation of Teachers. (2002), Principles of Professional Development, AFT s Guidelines for Creation of Professional Development Programs that Make a Difference, http://www.aft.org/pubs-reports/downloads/teachers/principles.pdf, prevzemeno vo juni 2007 godina 2. Bush, T. (2003), Theories of Educational Leadership and Management, Third edition, London: Sage Publications Ltd. 3. Bush, T., and Middlewood, D. (2005), Leading and Managing People in Education, London: Sage Publications Ltd. 4. Department for Children, Schools and Families (2002), Time for Standards: reforming the school workforce. London: Department for Children, Schools and Families DfES. 5. Erčulj, J., Koren, A., (2003), O vodenju vzgojno-izobraževalnih organizacij, Vodenje v vzgojи in izobraževanju, 1/2005, 7 16, Sola za ravnatelje. 6. Evans, L. (1998), Staff Motivation, Morale and Job Satisfaction, Paul Chapman Publishing, London. 7. Everard, K. and others, (2004), Effective School Management, Paul Chapman Publishing, London, Great Britain. 8. Fullan, M. (1999), Change Forces: The Sequel, Falmer Press, London. 9. Kiryacou, C. (1993), Essential Teaching Skills, Oxford, Blackewell. 10. Committee on Culture and Education, Parliamentary Assembly of the Council of Europe. (1999), Nonformal Education, http://assembly.coe.int/documents/workingdocs/doc99/edoc8595.htm, prevzemeno vo septemvri 2007 godina. 11. Koren, A. (2003), Globalisation and Knowledge Transfer: A Case Study of Tuzla Canton Leaders` training. Proceedings of the 4 th International Conference of the Faculty of Management Koper, University of Primorska Knowledge Society Challenges to Management: Globalisation, Regionalism and EU Enlargement Process: 183-192. 12. Kramar, M. (1999), Didaktična analiza izobraževalno-vzgojnega procesa, Šola za ravnatelje, Ljubljana. 13. Ministerstvo za obrazovanie i nauka na Republika Makedonija. (2004), Nacionalna programa za razvoj na obrazovanieto vo Republika Makedonija 2005-2015, Skopje. 14. Manevska, V. (2003), Voved vo teorijata na verojatnost i matemati~ka statistika, Univerzitet "Sv. Kliment Ohridski", Bitola. 15. Peček, P. (2000), Raznolilost kakavosti, Šola za ravnatelje, Ljubljana. 16. Rogers, A. (2004), Looking again at non-formal and informal education - towards a new paradigm, the encyclopedia of informal education, www.infed.org/biblio/non_formal_paradigm.htm. Last updated: August 23, 2004. prevzemeno vo septemvri 2007 godina 17. Smilevski, C. (2006), Metodologija na istra`uvawe, Pedago{ki fakultet, Bitola. 18. Stoll, L., Fink, D., and Earl, L. (2003), It s About Learning (and It s About Time), London: Routledge Falmer. 19. State of New Jersey, Department of Education. (2006), Academic and Professional Standards, http://www.state.nj.us/education/profdev/standards.htm, prevzemeno vo juni 2007 godina. 20. Wiersma, W. (2000) Research Methods in Education, University of Toledo, Allyn and Bacon. 84 Прилози (Contributions) V, 2008, 09-10