VELKOMIN. Vinsamlegast hafið slökkt á farsímum meðan á tónleikum stendur. Tónleikagestir eru beðnir um að klappa aðeins í lok tónverka.

Similar documents
Ritstuldarvarnir. Sigurður Jónsson

Vinsamlegast hafið slökkt á farsímum meðan á tónleikum stendur. Paul Lewis áritar geisladiska sína í hléi fyrir framan Eldborg á 2. hæð.

Part 66. Requirements for exercising privileges Highlights of New Part 66 rule

Vinsamlegast hafið slökkt á farsímum meðan á tónleikum stendur.

VELKOMIN. Vinsamlegast hafið slökkt á farsímum meðan á tónleikum stendur.

VELKOMIN. Vinsamlegast hafið slökkt á farsímum meðan á tónleikum stendur.

Anna-Maria stjórnar Sibeliusi. 12. mars 2015 í Hörpu 13. mars 2015 í Hofi

VELKOMIN. Vinsamlegast hafið slökkt á farsímum meðan á tónleikum stendur.

Möguleg útbreiðsla trjátegunda með hækkandi hitastigi á Íslandi

Sinfóníuhljómsveit Íslands (IS) Sæunn & Víkingur Eldborg, Harpa 19:30. Efnisskrá / Program. Sebastian Fagerlund Drifts (2017) 11

Ravel og Dvořák. 7. apríl 2016

Hilary spilar Prokofiev. Benjamin Shwartz, hljómsveitarstjóri Hilary Hahn, einleikari 2009/10

Beethoven og tæknikröfur. píanósónötu nr. 26 Les Adieux. Elín Arnardóttir

Tilraunahúsið Úrræði fyrir raungreinakennslu

Drumming. Slagverkshópurinn Kroumata Félagar úr Sinfóníuhljómsveit Íslands 2010/11

Ashkenazy á Listahátíð. 25. maí 2016

VELKOMIN. Vinsamlegast hafið slökkt á farsímum meðan á tónleikum stendur. Áætluð tímalengd: Sálmasinfónía: 22 Scheherazade.2: 50

OPEN DAYS 2011 LOCAL EVENTS COUNTRY LEAFLET. East Iceland / Austurlands ICELAND / ÍSLAND

Samanburður vindmæla. Samanburðarmælingar í mastri LV v/búrfell 15. ágúst 30.sept 2011

Ný tilskipun um persónuverndarlög

Listaháskóli Íslands Tónlistardeild Tónsmíðar. Tónlist Leifs Þórarinssonar

Vinsamlegast hafið slökkt á farsímum meðan á tónleikum stendur.

Stríð og friður. Baldur Brönniman, hljómsveitarstjóri Ari Þór Vilhjálmsson, einleikari 2010/11

Viðhorf erlendra söluaðila. Spurningakönnun framkvæmd í desember 2016 á meðal erlendra söluaðila á póstlista Íslandsstofu sem telur 4500 aðila.

3 Bjarki Már Viðarsson 12 Íþróttabandalag Reykjanesbæjar NT 1:53,54. 1 Óskar Rafael Karlsson 11 Íþróttabandalag Reykjanesbæjar 1:51,58 1:47,33

Háskólabrú fjarnám. Bókalisti vorönn önn. Félagsvísinda- og lagadeild

Vinsamlegast hafið slökkt á farsímum meðan á tónleikum stendur.

Fyrirhuguð heimsókn borgarstjórans í Philadelphia, Pennsylvaníuríki, Bandaríkjunum, til Reykjavíkur dagana 31. maí til 2.

Summer Concerts 2007

Skítsama um allt, frá hægri eða vinstri

VELKOMIN. Vinsamlegast hafið slökkt á farsímum meðan á tónleikum stendur. Áætluð tímalengd: Fyrri hluti: 48 Seinni hluti: 48

Ég vil læra íslensku

SNERTIFLETIR ÍSLANDSSTOFU VIÐ FLUGREKENDUR

Inngangur og yfirlit yfir rafmagnsvélar

Rannsóknarskýrsla í sálfræði 103 á vorönn 2008 um. viðhorf nemenda til nokkurra þátta í skólastarfi ME.

Power Engineering - Egill Benedikt Hreinsson. Lecture 25. Examples 2. Sýnidæmi 2

Háskólabrú- staðnám. Bókalisti - Vorönn önn. Félagsvísinda- og lagadeild

Norrænir músíkdagar. Nordic Music Days

Akureyrarbær Starfsmannakönnun 2015

Mánudaga - föstudaga KEF - Airport» Reykjanesbær» Keilir» Fjörður» Reykjavík/HÍ

Mikilvægi samræmdrar svæðisbundinar kortlagningar Hvað fangar hug og hjarta ferðamannsins

ANNUAL SAFETY REVIEW. Þróunar og greiningarstofa Division of Development and Analysis

VELKOMIN. Vinsamlegast hafið slökkt á farsímum meðan á tónleikum stendur. Lengd tónleikanna er um það bil 2 klukkustundir með hléi.

VELKOMIN. Vinsamlegast hafið slökkt á farsímum meðan á tónleikum stendur. Áætluð tímalengd verka: Forleikur: 10 Fimm söngvar: 22 Sinfónía: 28

Einhvers staðar á milli Schuberts og Sigvalda Kaldalóns

Leiðbeiningar um notkun XML-þjónustu Veðurstofu Íslands fyrir norðurljós

Dafnis og Klói. Eva Ollikainen, hljómsveitarstjóri Hamrahlíðarkórarnir Þorgerður Ingólfsdóttir, kórstjóri 2009/10

Að störfum í Alþjóðabankanum

Grafísk hönnun og hip-hop Þróun umslagahönnunar í hip-hop tónlist

Félagsauður á Íslandi Þróun og skýringar á mun milli landa. Efnisyfirlit. Þátttaka í félögum og þjóðmálum. Þróun félagsauðs í grannríkjunum

Aðalheiður L. Guðmundsdóttir Myndlistardeild, lektor Vegna þátttöku í listfræðiráðstefnunni [no title] í Kaupmannahöfn í október.

Hin grátandi kona. Kynjafræðileg aðferðafræði og verk Doru Maar og Picasso. Ritgerð til BA- prófs í listfræði

Rannsóknarstofa í fjölmenningarfræðum. Raddir fjölbreyttra kennarahópa

Enginn maður hér á landi, annar en ég, hefur rétt til að lesa Der Tod in Venedig

CHEMISTRY. Efnajöfnur. Efnajöfnur. Kafli 3. Kafli 3. Hlutfallareikningur: AðA. reikna út fnum. Efnajöfnur. Efnajöfnur. Efnajöfnur

Stóra myndin. Uppbygging þekkingarsamfélags. Kristrún Frostadóttir, hagfræðingur Viðskiptaráðs Aðalfundur SFS 19. maí 2017

Könnunarverkefnið PÓSTUR

INNANLANDSFARÞEGAR UM ÍSLENSKA ÁÆTLUNARFLUGVELLI 2016

Dystópíur uppgangskynslóðarinnar

Chaplin - Modern Times. 8. & 9. maí 2015

TÓNLIST, KVIKMYNDIR, SJÓNVARP, LEIKHÚS, LISTIR, ÍÞRÓTTIR, MATUR OG ALLT ANNAÐ

Notkun tíðahvarfahormóna hjá íslenskum konum árin

Stakerfðavísar hjá sauðfé - ráðstefna í Frakklandi í desember 2003

KVER HAFRANNSÓKNASTOFNUNAR

Tónlistin í þögninni

Bubbi Morthens. * Viðkomandi sveit hefur ekki gefið út neitt efni, né eru til hljóðritanir með sveitinni svo vitað sé.

Félagsþjónusta sveitarfélaga Municipal social services

VESTANPÓSTUR. Munið Sólarkaffið, 25. janúar á Broadway! sjá nánar á bls. 13. Janúar 2008 Útgefandi: Ísfirðingafélagið í Reykjavík 1. tbl. 20. árg.

Maðurinn í málverki. eftir Ragnar Þórisson. Listaháskóli Íslands Myndlistardeild B.A.-ritgerð (janúar 2010) Leiðbeinandi: Ragna Sigurðardóttir

Menning í Múlakoti. Gróðrarstöð lista á fyrri hluta 20. aldar. Ásta Friðriksdóttir. Lokaverkefni til MA-gráðu Háskóli Íslands Hugvísindasvið

VESTANPÓSTUR. Heimsókn til ísfirskra víkinga í Noregi. Meðal efnis: Janúar 2006 Útgefandi: Ísfirðingafélagið í Reykjavík 1. tbl. 18. árg.

Klettafjöllin, Grand Canyon og Laramide byltingin

Aðventutónleikar. Nicholas Kraemer, hljómsveitarstjóri Katherine Watson, einsöngvari James Gilchrist, einsöngvari 2010/11

Saga fyrstu geimferða

Notkun á dýrum í listsköpun: Dýr sem list og list sem dýr

Hugvísindasvið. Lesið í landið. Fyrirbærafræði, fornleifaskráning og menningarlandslag. Ritgerð til B.A.-prófs. Ásta Hermannsdóttir

Til að forritið vinni með Word þarf að hlaða niður á tölvuna forritsstubbnum Cite While You Write

Fæðuvenjur á unglingsárum og miðjum aldri og tengsl við áhættu á brjóstakrabbameini

Íslenzkar Gramóphón-plötur

Ferðalag áhorfandans

FRÍTT EINTAK TÓNLIST, KVIKMYNDIR, SJÓNVARP, LEIKHÚS, LISTIR, ÍÞRÓTTIR, MATUR OG ALLT ANNAÐ

TÓNLIST, KVIKMYNDIR, SJÓNVARP, LEIKHÚS, LISTIR, ÍÞRÓTTIR, MATUR OG ALLT ANNAÐ

Hvað felst í menntun til sjálfbærrar þróunar og hvernig getur hún verið þungamiðja skólastarfs?

INNANLANDSFARÞEGAR UM ÍSLENSKA ÁÆTLUNARFLUGVELLI 2014

Ólafur Björnsson HANNES HÓLMSTEINN GISSURARSON

Innihaldsyvirlit. til vegleiðing umsiting av kundum í FSL-debitor. seinast dagført 15. aug. 2017

2. tölublað, 5. árgangur. Nóvember 2009

Íslenskukennsla útlendinga við Háskóla Íslands

Ari Teitsson. (2005, 8. nóvember). Til upprifjunar. Bændablaðið, bls. 6. Berry, T., (1996). Business Plan Pro. Oregon: Palo Alto Software.

Gleðilega hátíð. JÓNSSON & LE MACKS jl.is SÍA. Landsbankinn landsbankinn.is

OP LISTIN OG ÁHRIF HENNAR Á HÖNNUN

TÓNLIST, KVIKMYNDIR, SJÓNVARP, LEIKHÚS, LISTIR, ÍÞRÓTTIR, MATUR OG ALLT ANNAÐ

EES-viðbætir við Stjórnartíðindi EB

[fjou:lɪð] mitt er svo [fuŋkt]!

1.3 Jean Luc Nancy um skynjun og tilveru Almennt um innsetningar Judith Rugg um innra og ytra rými... 11

Fjallkrækill Fyrsta fórnarlamb hlýnandi loftslags á Íslandi?

Snemma hafði jeg yndi af óð

Áhrif upplýsingarinnar sem koma fram í völdum ritum um veraldleg efni eftir aðra Íslendinga en Magnús Stephensen frá tímabilinu

Nú ber hörmung til handa

INNGANGUR 2 GAMLI HEIMURINN 3 NÝI HEIMURINN 12 REVÍAN 21 TANGÓ 23 ÍSLAND LÍFIÐ VIÐ STRÖNDINA 29 GLÆSTAR VONIR ÞRIÐJA ÁRATUGARINS 32

Transcription:

6. SEPTEMBER 2018 OG

VELKOMIN Vinsamlegast hafið slökkt á farsímum meðan á tónleikum stendur. Tónleikagestir eru beðnir um að klappa aðeins í lok tónverka. Tónleikarnir eru í beinni útsendingu á RÚV og á Rás 1 og eru aðgengilegir á ruv.is. Áætluð tímalengd tónleika: Ungverskur mars: 5 Fiðlukonsert: 35 Tríó: 30 Bolero: 15 Uppto kur með Sinfóníuhljómsveit I slands má finna á YouTube- og Spotify-rásum hljómsveitarinnar. A Spotify má einnig finna lagalista með allri tónlist starfsársins. Aðalstyrktaraðili :

FIM06 SEP 19:30 TÓNLEIKAR Í ELDBORG RAVEL OG BARTÓK Yan Pascal Tortelier hljómsveitarstjóri Renaud Capuçon einleikari EFNISSKRÁ Hector Berlioz Marche hongroise (Ungverskur mars, 1846) Béla Bartók Fiðlukonsert nr. 2 (1937 38) Allegro non troppo Andante tranquillo Allegro molto HLÉ Maurice Ravel Tríó í a-moll (1914, úts. Yan Pascal Tortelier) Modéré Pantoum: Assez vif Passacaille: Très large Final: Animé Maurice Ravel Bolero (1928) For information in English about tonight s programme, please visit the Iceland Symphony Orchestra website: en.sinfonia.is 3

YAN PASCAL TORTELIER HLJÓMSVEITARSTJÓRI Yan Pascal Tortelier kemur úr þekktri franskri tónlistarfjölskyldu; faðir hans, Paul Tortelier, var einn mesti sellóleikari Frakklands á 20. öld. Yan Pascal hóf ungur nám í fiðlu- og píanóleik og stundaði einnig nám í hljómfræði og kontrapunkti hjá Nadiu Boulanger. Fjórtán ára gamall vann hann til fyrstu verðlauna í fiðlukeppni við Tónlistarháskólann í París og þreytti sama ár frumraun sína sem einleikari með Fílharmóníuhljómsveit Lundúna. Hugur hans stefndi þó annað og að loknu námi í hljómsveitarstjórn hjá Franco Ferrara í Siena starfaði hann um níu ára skeið sem aðstoðarstjórnandi Orchestre National du Capitole de Toulouse. Tortelier var aðalhljómsveitarstjóri Ulster-hljómsveitarinnar í Belfast á Norður Írlandi frá 1989 1992 og BBC-fílharmóníunnar á árunum 1992 2003. Þá var hann aðalgestastjórnandi Pittsburgh-sinfóníunnar frá 2005 2008 og aðalstjórnandi Sinfóníuhljómsveitarinnar í São Paulo í Brasilíu frá 2009 2011 og er nú heiðursgestastjórnandi hennar. Tortelier tók við stöðu aðalstjórnanda Sinfóníuhljómsveitar Íslands haustið 2016. Yan Pascal Tortelier hefur í gegnum tíðina stjórnað mörgum af helstu hljómsveitum heimsbyggðarinnar. Þar má meðal annars nefna Sinfóníuhljómsveit Lundúna, Concertgebouwhljómsveitina í Amsterdam, Tékknesku fílharmóníuna, Filharmonien í Ósló, Filarmonica della Scala í Mílanó, Philadelphia Orchestra, Fílharmóníusveitirnar í Lundúnum, Sankti Pétursborg og Los Angeles og sinfóníuhljómsveitirnar í Boston, Chicago og Montréal. Tortelier hefur um langt árabil starfað fyrir Chandosútgáfuna og hljóðritað fjöldamörg verk, einkum með Ulsterhljómsveitinni og BBC-fílharmóníunni. Afraksturinn er meðal annars verðlaunadiskar með hljómsveitarverkum eftir Ravel (þar á meðal eigin hljómsveitarútsetning á píanótríói Ravels), César Franck, Albert Roussel og Henri Dutilleux. Árið 2017 var hann sæmdur heiðursorðu franska lýðveldisins, Légion d honneur, fyrir störf sín í þágu franskrar tónlistar á heimsvísu. 4

RENAUD CAPUÇON EINLEIKARI Renaud Capuçon er einn fremsti tónlistarmaður Frakklands um þessar mundir og hefur vakið athygli um allan heim fyrir leik sinn. Hann er fæddur árið 1976, hóf tónlistarnám fjögurra ára gamall og stundaði á unglingsárum nám við Tónlistarháskólann í París. Hann lærði síðan í Berlín hjá Thomas Brandis og Isaac Stern og var um þriggja ára skeið konsertmeistari Gustav Mahler-ungsveitarinnar undir stjórn Claudios Abbado. Capuçon hefur komið fram með flestum helstu tónlistarmönnum og hljómsveitum heims. Hann hefur leikið með Berlínarfílharmóníunni undir stjórn Bernards Haitink, með Sinfóníuhljómsveitinni í Boston undir stjórn Christophs von Dohnányi, Orchestre de Paris undir stjórn Christophs Eschenbach, Þjóðarhljómsveit Frakklands undir stjórn Valerís Gergíev, og Fílharmóníusveit Los Angeles undir stjórn Gustavos Dudamel. Nýverið hefur hann komið fram á tónleikum með Lundúnasinfóníunni, Kammerhljómsveit Evrópu og Camerata Salzburg. Þá hefur hann leikið kammertónlist með Mörthu Argerich, Daniel Barenboim, Yuja Wang, Yefim Bronfman og Vadim Repin, auk þess sem hann kemur oft fram ásamt bróður sínum, sellistanum Gautier Capuçon. Hann er listrænn stjórnandi páskatónlistarhátíðar í Aix-en-Provence og var skipaður listrænn stjórnandi Sommets Musicaux í Gstaad árið 2016. Capuçon hljóðritar eingöngu fyrir Erato/Warner Classics og hefur gefið út mikinn fjölda geisladiska. Meðal þeirra nýjustu má nefna konserta eftir Bach og Vasks ásamt Kammersveit Evrópu, og konserta eftir Brahms og Alban Berg ásamt Fílharmóníusveit Vínarborgar og Daniel Harding. Honum var veitt franska heiðursorðan Chevalier de la Légion d honneur árið 2016. 5

HECTOR BERLIOZ UNGVERSKUR MARS Hector Berlioz (1803 69) var eitt helsta tónskáld Frakklands á öðrum fjórðungi 19. aldar. Sagt hefur verið að hljómsveitin hafi verið eina hljóðfærið sem Berlioz kunni að höndla, en það gerði hann líka svo eftir var tekið. Hann var að vissu leyti faðir útsetningartækni í nútímaskilningi, uppgötvaði liti sem engum hafði komið til hugar að sinfóníuhljómsveit gæti kallað fram. Kennslubók hans í hljómsveitarútsetningu var fyrsta lykilverk sinnar tegundar, Grand traité d instrumentation et d orchestration (1843). Það var engin tilviljun að Berlioz hreifst svo af blæbrigðum hljómsveitarinnar því að mótunarár hans voru mikill uppgangstími hljómsveitarspils í París. TÓNLISTIN Á ÍSLANDI Ungverskur mars Berlioz hefur ekki hljómað oft á tónleikum Sinfóníuhljómsveitar I slands. Þó var hann til dæmis fluttur á útvarpstónleikum hljómsveitarinnar árið 1980 undir stjórn Páls P. Pálssonar, og á óperutónleikum á Listahátíð í Reykjavík árið 2000 undir stjórn Giorgios Croci. Þá var Fordæming Fásts flutt í heild í Háskólabíói árið 2005 og fór Kristinn Sigmundsson með hlutverk Mefistófelesar, en Rumon Gamba stjórnaði hljómsveitinni. Einn af helstu áhrifavöldum úr hópi skálda á tónhöfunda 19. aldar var Johann Wolfgang von Goethe, ekki síst skáldverk hans Fást. Við texta þaðan voru samin ógrynni verka, jafnt í smáum sem stórum formum til dæmis sönglagið Meine Ruh ist hin eftir Schubert, Szenen aus Goethes Faust eftir Schumann og áttunda sinfónía Mahlers. Berlioz las Fást þegar bókin kom út í franskri þýðingu árið 1828, og hreifst svo af verkinu að hann samdi við það Huit scènes de Faust ( Átta atriði úr Fást ), sem varð hans fyrsta útgefna verk, ópus 1. Sautján árum síðar, þegar Berlioz hafði öðlast heimsfrægð fyrir tónsmíðar sínar, sneri hann sér aftur að þessu efni. La Damnation de Faust ( Fordæming Fásts, 1846) er risastórt verk fyrir fjóra einsöngvara, kór, barnakór og hljómsveit, um ástir þeirra Fásts og Margrétar í skugga hins djöfullega Mefistófelesar. Fyrsti þáttur verksins gerist á sléttum Ungverjalands. Fást dáist að fegurð náttúrunnar en á vegi hans verður flokkur ungverskra hermanna á leið til orrustu. Á þessu augnabliki í verkinu vitnar Berlioz í kunnan ungverskan mars, Rákóczi-marsinn svonefnda sem ungverskir fiðluleikarar léku gjarnan á fyrstu áratugum 19. aldar og sem var um skeið eins konar óopinber þjóðsöngur Ungverja. Berlioz var ekki einn um það meðal tónskálda að fá þetta stef að láni í stærri tónsmíðar. Þeim sem vilja heyra aðra meðferð á sama stefi er til dæmis bent á Ungverska rapsódíu nr. 15 eftir Franz Liszt, sem einmitt var fæddur í Ungverjalandi og því voru hæg heimatökin þegar kom að því að meðhöndla þetta frísklega stef. 6

BÉLA BARTÓK FIÐLUKONSERT NR. 2 Béla Bartók (1881 1945) var helsta tónskáld Ungverjalands á 20. öld og uppruni hans mótaði lífsstarfið allt. Hann leit á það sem hlutverk sitt að bjarga þjóðlegri tónlist heimalands síns frá gleymsku. Franz Liszt og Johannes Brahms höfðu í verkum sínum notað ungverska sígaunamúsík sem hljómaði á kaffihúsum borganna. En Ungverjar áttu líka annars konar tónlist. Í fáförnum fjallahéruðum var að finna bændur og alþýðufólk sem kunni ógrynnin öll af söngvum með framandi blæ. Bartók ferðaðist um sveitir landsins, festi bændasöngva á vaxhólkahljóðrita og varð með tíð og tíma afkastamikill þjóðlagasafnari og fræðimaður. Hann hélt sig ekki einungis við sveitir heimalands síns heldur safnaði nærri 10.000 þjóðlögum frá Rúmeníu, Slóvakíu, Búlgaríu, Króatíu og Serbíu, og hélt jafnvel í leiðangur til Norður-Afríku í því skyni. Eftir því sem árin liðu varð tónlist Bartóks gegnsýrð af anda þjóðlagsins. Jafnvel þegar hún var að öllu leyti frumsamin ber hún blæ bændasöngvanna sem urðu honum eins og annað móðurmál. TÓNLISTIN Á ÍSLANDI Sinfóníuhljómsveit I slands hefur þrisvar sinnum áður leikið Fiðlukonsert nr. 2 eftir Béla Bartók á tónleikum. I tvo fyrri skiptin var Gyo rgy Pauk í hlutverki einleikarans en stjórnendur voru Adam Fischer (1978) og Tamas Vesto (1992). Patricia Kopachinskaya lék konsertinn í Eldborg árið 2013 og þá stjórnaði Ilan Volkov hljómsveitinni. Þegar Bartók samdi fiðlukonsert sinn nr. 2 á árunum 1937 38 stóð hann á hátindi ferils síns. Hugmyndin að verkinu kom frá ungverska fiðluleikaranum Zoltán Székely sem frumflutti það í Amsterdam ári síðar. Þegar Székely falaðist eftir verkinu lét Bartók í ljós þá ósk að semja einþáttung í stóru tilbrigðaformi í stað hefðbundins þriggja þátta konsertforms, en Székely tók dræmt í þá tillögu. Segja má að Bartók hafi farið bil beggja, því að þótt þættirnir séu þrír gætir áhrifa tilbrigðaformsins í gegnum verkið allt. Annar þáttur er stef með tilbrigðum, en auk þess má segja að þriðji þáttur verksins sé eins konar tilbrigði við þann fyrsta. Fáum módernistum tókst á fyrstu áratugum 20. aldar að sameina framsækna tónsköpun og þjóðararf á svo sannfærandi hátt sem Bartók. Þetta heyrist glöggt í upphafstöktum fiðlukonsertsins sem minna á spunakennda ungverska þjóðlagatónlist. Þótt tónlist Bartóks sé um margt nýstárleg hélt hann þó fast í tilfinningu fyrir grunntóni, að ein tónmiðja lægi til grundvallar tónlistinni á hverjum tíma. Í seinna meginstefi fyrsta þáttar fer hann þó lengra í átt að tóntegundaleysi en oftast áður og virðist hér undir áhrifum frá tólftónahætti Arnolds Schönberg. Annar þáttur konsertsins er dulúðug stemningstónlist og sver sig í ætt við það sem oft er kallað næturtónlist í verkum Bartóks, þar sem innblástur virðist sóttur meðal annars í töfrahljóð næturinnar. Kaflinn er sex tilbrigði við blítt og hjartnæmt stef fiðlunnar. Í lokaþættinum 7

notar Bartók að mörgu leyti sama efnivið og í þeim fyrsta, en raðar honum upp með öðru móti. Þegar Bartók lauk við konsertinn var hann eini fiðlukonsert hans sem almennt var vitað um. Það var ekki fyrr en árið 1958 sem annað verk Bartóks í þessari grein kom í leitirnar, konsert sem hann samdi á fyrsta áratug 20. aldar fyrir æskuást sína, fiðluleikarann Steffi Geyer, en stakk undir stól þegar ljóst var að hún endurgalt ekki tilfinningar hans. Þegar sá konsert kom aftur í ljós var farið að kalla hann fiðlukonsert nr. 1 og því hefur verkið sem Bartók samdi handa Székely allar götur síðan borið heitið fiðlukonsert nr. 2. MAURICE RAVEL TRÍÓ Í A-MOLL TÓNLISTIN Á ÍSLANDI Píanótríó Ravels hljómar nú í fyrsta sinn á I slandi í hljómsveitarbúningi, en það hefur margsinnis verið flutt hér á landi í upprunalegri gerð. Tríó Reykjavíkur hefur flutt verkið, m.a. á 10 ára afmælistónleikum í Hafnarborg 1998, Trio Nordica lék það í Borgarleikhúsinu 1995 og Víkingur Heiðar Ólafsson flutti það ásamt strengjaleikurum á Reykjavík Midsummer Musichátíðinni 2012 og aftur 2016, svo fátt eitt sé nefnt. Maurice Ravel (1875 1937) var ekki sérlega afkastamikill höfundur kammertónlistar, heldur beindi hann kröftum sínum fremur að píanótónlist og hljómsveitarverkum. Hann hafði í raun ekki samið nema þrjú fullgild kammerverk á ferlinum þegar hann hóf að semja píanótríó sitt árið 1913: fiðlusónötu sem ekki var gefin út fyrr en að honum látnum, meistaralegan strengjakvartett og Inngang og Allegro fyrir hörpu, flautu, klarínett og strengjakvartett. Þegar Ravel hóf að semja tríóið dvaldi hann sumarlangt í Baskalandi, í sjávarþorpinu St. Jeande-Luz skammt frá fæðingarstað sínum. Þar komst hann vel á veg með verkið en lauk því ekki fyrr en ári síðar, skömmu eftir að heimsstyrjöld braust út. Ravel var ákveðinn í því að þjóna landi sínu með einu eða öðru móti en umsókn hans um herþjónustu var hafnað þar sem hann var of smávaxinn. Í staðinn gerðist hann sjúkraflutningamaður og tríóinu lauk hann á mettíma haustið 1914 til þess að hann gæti hafið störf sem fyrst. Tríó Ravels (fyrir píanó, fiðlu og selló) er almennt talið eitt helsta kammerverk hans og ásamt píanótríói nr. 2 eftir Shostakovitsj merkasta framlag til þessarar greinar tónlistarinnar á 20. öld. Tónlistin er litrík og fjölbreytt en um leið afar krefjandi fyrir flytjendur. Til grundvallar fyrsta þætti liggur baskneskur danshrynur. Dansinn zortziko einkennist af síkvikum hryn; hann er nóteraður í 8/8 en innbyrðis skiptist hver taktur í 3+2+3 slög. Þótt kaflinn hafi að sumu leyti þjóðlegt yfirbragð er framsetning stefjanna samkvæmt klassískri hefð, í sónötuformi með tveimur meginstefjum og úrvinnslu þeirra um miðbikið. Í öðrum þætti byggir Ravel einnig á gamalgrónu tónlistarformi, sem í þetta sinn er scherzó/tríó. Hér fléttast meginstefin saman 8

með áhugaverðum hætti og líklega er það þetta sem Ravel vísaði til þegar hann gaf þættinum hina sjaldséðu yfirskrift Pantoum, sem er bragarháttur ættaður frá Malasíu, eins konar ferskeytla. Frönsk skáld, til dæmis Victor Hugo og Charles Baudelaire, höfðu ort undir áhrifum þessa bragarháttar, sem einkennist af því að önnur og fjórða lína hvers erindis verða fyrsta og þriðja lína í hinu næsta. Þriðji þáttur er passacaglia, eða tilbrigði um síendurtekna átta takta bassalínu sem fyrst hljómar í píanói (í sellóum og bössum í útsetningu Torteliers). Lokakaflinn er hraður og sérlega glæsilegur, og eins og í fyrsta þætti notar Ravel ósamhverfan hryn í þetta sinn fimm- og sjöskiptan takt til skiptis sem gefur tónlistinni aukna spennu og kraft. Yan Pascal Tortelier, aðalstjórnandi Sinfóníuhljómsveitar Íslands, hefur sagt í viðtali að Ravel sé það tónskáld sem stendur hjarta mínu næst. Hann telur píanótríó Ravels eitt af meginverkum kammertónlistar á 20. öld og vann að hljómsveitarútsetningu sinni í fjögur ár. Ekki er leiðum að líkjast því að sjálfur var Ravel einn snjallasti hljómsveitarútsetjari sem sögur fara af. Útsetning Torteliers hljómaði í fyrsta sinn árið 1993, á tónleikum á Promstónlistarhátíð BBC í Royal Albert Hall þar sem hann stjórnaði sjálfur Fílharmóníuhljómsveit breska útvarpsins. TÓNLISTIN Á ÍSLANDI I slendingar fengu fyrst að kynnast Bolero í kvikmynd með sama nafni, með Carole Lombard og George Raft í aðalhlutverkum, sem var sýnd í Gamla bíói við miklar vinsældir árið 1935. Myndin fjallaði um tvo dansara og lék verk Ravels lykilhlutverk í myndinni. Bolero hljómaði einnig af og til í Ríkisútvarpinu, fyrst árið 1941, en á tónleikum var það frumflutt í Háskólabíói 1966 af SI undir stjórn Bohdans Wodiczko. Aðrir sem stjórnað SI við flutning verksins eru m.a. Jean-Pierre Jacquillat, Osmo Vänskä, Michel Tabachnik, Keri-Lynn Wilson, Rumon Gamba og Daníel Bjarnason. Síðast hljómaði verkið á menningarnótt 2018 undir stjórn finnska hljómsveitarstjórans Klaus Mäkelä. MAURICE RAVEL BOLERO Maurice Ravel á að hafa sagt: Ég hef samið eitt meistaraverk, og það er Bolero. Því miður er engin tónlist í því. Í raun hitti tónskáldið hér naglann á höfuðið, því að innihald verksins er ekki ýkja fjölbreytt hvað tónlistina snertir. Yfir síendurteknum hrynslætti sneriltrommu hljómar einfalt stef sem leikið er hvað eftir annað þær sautján mínútur sem verkið varir, með nýjum einleikshljóðfærum í hvert sinn og vaxandi styrkleika verkið á enda. Snilld verksins felst einmitt í því að Ravel tekst að byggja upp spennu gegnum stigvaxandi dýnamík án þess að hlustandinn þreytist á því sem fyrir eyru ber. Ravel samdi Bolero samkvæmt beiðni ballettdansmærinnar Idu Rubinstein, sem langaði að semja dans við spænska tónlist. Upphaflega óskaði hún eftir því að Ravel útsetti fyrir sig píanólög eftir Albéniz, en þegar útgefandinn synjaði þeim leyfis tók Ravel sig til og samdi nýtt verk. Bolero er spænskur dans sem naut mikilla vinsælda á 19. öld. Verk Ravels hefst á dæmigerðum bolero-hryn í þrískiptum takti, og smám saman bætast hljóðfærin við, eitt af einu með stefið, og ávallt fjölgar í hópnum 9

þar til hljómsveitin öll leikur af fullum krafti. Sagan segir að eftir frumflutninginn hafi kona ein komið að máli við Ravel og sagt: Þetta nýja verk yðar er hreinasta brjálæði! Tónskáldið svaraði: Þá hafið þér skilið það fullkomlega! Þótt Bolero sé einfalt að byggingu er ekki þar með sagt að það sé auðvelt í flutningi. Það hefur verið kallað Everesttindur sneriltrommuleikarans og má það til sanns vegar færa þar sem hrynur trommunnar er undirstaða verksins alls. Hljómsveitarstjórar hafa ekki allir náð fullkomnum tökum á verkinu. Frægt er þegar ítalska goðsögnin Arturo Toscanini stjórnaði Bolero í París vorið 1930 að Ravel viðstöddum. Tónskáldið tók stjórnandann á teppið eftir flutninginn, sagði að tempóið hefði verið allt of hratt. Nokkrir þeirra sem voru staddir baksviðs í óperuhúsinu lýstu samskiptum þeirra en frásögnum ber ekki að öllu leyti saman. Einn sagði að Ravel hefði einfaldlega tekið upp vasaúr sitt reiður á svip, hvæst Einni og hálfri mínútu of hratt!, snúist á hæl og strunsað burt. Ravel og Toscanini hittust aldrei aftur. Árni Heimir Ingólfsson 10

SINFÓNÍUHLJÓMSVEIT ÍSLANDS 6. SEPTEMBER 2018 1. FIÐLA Nicola Lolli Vera Panitch Una Sveinbjarnardóttir Laura Liu Pálína A rnadóttir Bryndís Pálsdóttir Laufey Jensdóttir Olga Bjo rk Ólafsdóttir Zbigniew Dubik Rósa Hrund Guðmundsdóttir Lin Wei Helga Þóra Bjo rgvinsdóttir Andrzej Kleina Laufey Sigurðardóttir 2. FIÐLA Joaquín Páll Palomares Peter Andreas Nielsen Margrét Þorsteinsdóttir Roland Hartwell Christian Diethard Sigurlaug Eðvaldsdóttir Gunnhildur Daðadóttir Kristján Matthíasson Dóra Bjo rgvinsdóttir Þórdís Stross Ólo f Þorvarðsdóttir Greta Guðnadóttir VÍÓLA Þórunn Ósk Marinósdóttir Þórarinn Már Baldursson Wiktor Rudzik Guðrún Hrund Harðardóttir Móeiður Anna Sigurðardóttir Sarah Buckley Herdís Anna Jónsdóttir Kathryn Harrison Guðrún Þórarinsdóttir A sdís Hildur Runólfsdóttir SELLÓ Sigurgeir Agnarsson Sigurður Bjarki Gunnarsson Margrét A rnadóttir Bryndís Halla Gylfadóttir Bryndís Bjo rgvinsdóttir Steiney Sigurðardóttir Hrafnkell Orri Egilsson Ólo f Sigursveinsdóttir BASSI Hávarður Tryggvason Páll Hannesson Gunnlaugur Torfi Stefánsson Jacek Karwan Jóhannes Georgsson Þórir Jóhannsson FLAUTA A shildur Haraldsdóttir Melkorka Ólafsdóttir Martial Nardeau ÓBÓ Julia Hantschel Peter Tompkins Sandra Simón Monje KLARÍNETT Arngunnur A rnadóttir Grímur Helgason Rúnar Óskarsson SAXÓFÓNN Haukur Freyr Gro ndal Ólafur Jónsson FAGOTT Arvid Larsson Bryndís Þórsdóttir Brjánn Ingason HORN Austin Larson Emil Friðfinnsson Frank Hammarin Joseph Ognibene TROMPET Einar Jónsson Eiríkur Örn Pálsson Guðmundur Hafsteinsson Kasper Knudsen BÁSÚNA Sigurður Þorbergsson Oddur Bjo rnsson David Bobroff TÚBA Nimrod Ron HARPA Katie Buckley Elísabet Waage CELESTA Anna Guðný Guðmundsdóttir PÁKUR Eggert Pálsson SLAGVERK Steef van Oosterhout Frank Aarnink Pétur Grétarsson Kjartan Guðnason Einar Valur Scheving Ólafur Hólm Einarsson Yan Pascal Tortelier aðalhljómsveitarstjóri Vladimir Ashkenazy aðalheiðursstjórnandi Osmo Vänskä heiðursstjórnandi Anna Þorvaldsdóttir staðartónskáld Arna Kristín Einarsdóttir framkvæmdastjóri A rni Heimir Ingólfsson listrænn ráðgjafi Margrét Sigurðsson fjármálafulltrúi Grímur Grímsson sviðsstjóri Anna Sigurbjo rnsdóttir tónleikastjóri Hjo rdís A stráðsdóttir fræðslustjóri Kristbjo rg Clausen nótna- og skjalavörður Sigþór J. Guðmundsson sviðsstjóri Margrét Ragnarsdóttir markaðs- og kynningarstjóri Jo kull Torfason markaðsfulltrúi Una Eyþórsdóttir mannauðsstjóri Larissa Weidler umsjónarmaður nótna 11

Dagskrá Sinfóníuhljómsveitar Íslands á nýju starfsári er afar fjölbreytt og spennandi. Hægt er að kynna sér ólíkar tónleikaraðir nánar á vef hljómsveitarinnar sinfonia.is. Áskrift er besta leiðin til þess að tryggja sér öruggt sæti og gott verð. Sala áskrifta- og Regnbogakorta stendur yfir í miðasölu Hörpu og á sinfonia.is. Miðasala í Hörpu sinfonia.is harpa.is 528 50 50 @icelandsymphony / #sinfó 12