Stakerfðavísar hjá sauðfé - ráðstefna í Frakklandi í desember 2003

Size: px
Start display at page:

Download "Stakerfðavísar hjá sauðfé - ráðstefna í Frakklandi í desember 2003"

Transcription

1 Stakerfðavísar hjá sauðfé - ráðstefna í Frakklandi í desember 2003 Jón Viðar Jónmundsson 1 og Emma Eyþórsdóttir 2 1 Bændasamtökum Íslands 2 Rannsóknarstofnun landbúnaðarins/lbh á Hvanneyri Inngangur Fyrsta heimsráðstefna um stórvirka erfðavísa fyrir frjósemi hjá sauðfé var haldin í Armidale í Ástralíu árið Þar voru í fyrsta sinn settar fram vísbendingar um Booroola genið hjá ástralska Merinó fénu. Margir rekja útbreiðslu á þessu fé vítt um heim beint til þessa fundar. Tilraunir með það urðu á næstu árum mjög umfangsmiklar í starfi margra tilraunastöðva, sem fengust við rannsóknir á sauðfé víða um heim. Rétt er einnig að nefna ráðstefnu, sem haldin var í Edinborg árið 1983, um frjósemi hjá sauðfé. Á þeirri ráðstefnu kom Þokugenið fyrst fram á sjónarsviðið. Í júlí 1990 var síðan önnur heimsráðstefna um ofurfrjósemi hjá sauðfé haldin í Toulouse í Frakklandi. Þar var kynnt feikilega mikið efni sem að langstærstum hluta fjallaði um Booroola féð víða að úr heiminum. Héðan frá Íslandi voru á þessari ráðstefnu nokkur erindi sem tengdust Þokufénu, en árin á undan hafði J.P. Hanrahan frá Írlandi verið við mælingar sínar hér á landi á fjölda egglosa hjá íslensku sauðfé. Á síðasta ári var aftur kominn tími til að vísindamenn sem starfa að erfðarannsóknum á sauðfé hittust til að bera saman bækur sínar. Því var blásið til heimsráðstefnu í Toulouse í Frakklandi í desember 2003 að frumkvæði L. Bodin sem starfar þar. Fagsvið ráðstefnunnar var talsvert víðara en á fyrri ráðstefnum, eða stakerfðir hjá sauðfé og geitum. (Workshop on major genes and QTL in sheep and goat). Við lögðum land undir fót og sóttum þessa ráðstefnu, sem haldin var dagana desember. Í farteskinu voru þrjú erindi. Eitt, sem við höfðum tekið saman ásamt Stefáni Aðalsteinssyni, um stakerfðir hjá íslensku sauðfé og nýtingu þekkingar þar um í íslenskri sauðfjárrækt. Annað fjallaði um nýjan frjósemiserfðavísi sem við teljum okkur hafa fundið og kennum við upphaf sitt, ána Lóu í Hafrafellstungu í Öxarfirði. Þriðja greinin, sem kynnt var sem veggspjald, voru niðurstöður úr spurningalista, sem sendur var síðastliðið vor til allmargra bænda hér á landi, sem bjuggu yfir reynslu í sambandi við nýtingu á fé með Þokugenið. Erindi ráðstefnunnar er að finna í umfangsmikilli skýrslu frá henni. Hér á eftir verður brugðið ljósi á nokkra athyglisverðustu þættina, sem fram komu á ráðstefnunni, en ekki er mögulegt hér að fjalla um nema örlítinn hluta þess sem þar kom fram. Nokkuð var af erindum um geitur og liggja þær hér að öllu óbættar hjá garði. Þá verður ekki fjallað um íslensku erindin hér. Í þessu skrifaða erindi er fjallað um talsvert fleiri þætti, sem fram komu á ráðstefnunni, en þá sem hægt verður að fjalla um á fundinum. Erfðamengi sauðfjár Fyrsti hluti ráðstefnunnar voru erindi þar sem fjallað var um þær aðferðir sem menn hefðu til að greina og staðfesta erfðavísa og uppbyggingu genakorta. Hér verður ekki fjallað neitt um slíka aðferðafræði. Fram kom að í genakortum í dag væru hjá sauðfé skilgreind merkigen. Í leit að erfðavísum er auk þess orðin veruleg hjálp af nákvæmum genakortum í öðrum tegundum; mannfólki, músum, svínum og nautgripum. Þegar farið er að bera saman kortin á milli tegunda þá finnast litningabútar hér og hvar sem

2 eru sameiginlegir á milli tegunda og þannig opnast oft möguleikar til að flytja þekkingu frá rannsóknum í öðrum tegundum. Vafalítið mun slíkt hjálpa mikið til í framtíðinni að fylla í myndina hjá sauðfé og mynda þéttari genakort, þar sem DNA rannsóknir á sauðfé munu aldrei verða jafn umfangsmiklar og í fyrrnefndum tegundum. Mikið af leit út frá merkigenum byggir á að finna tengsl þeirra við mælingar á eiginleikum, sem verið er að leita að erfðavísum fyrir. Rétt er að vekja athygli á því að skortur á víðtækum gagnasöfnum er mjög víða í heiminum einn helsti þröskuldurinn í rannsóknum á sauðfé í samanburði við t.d. nautgripi. Vert er að vekja athygli á þeirri sérstöðu sem er hér á landi með öflugri upplýsingagrunn um sauðfé en víðast annars staðar þekkist. Í einu erindanna var minnt á mikilvægi þess að halda uppi samræmdu nafnakerfi á erfðavísunum jafnskjótt og þeir finnast. Slík örnefnanefnd hefur starfað fyrir sauðfé undir skammstöfuninni COGNOSAG og má minna á að Stefán Aðalsteinsson var í þeim hópi vísindamanna, sem hleyptu henni af stokkunum. Eiginleikar a) Ull, skinn og ullargæði Rannsóknir á þessum eiginleikum hjá sauðfé eiga sitt höfuðvígi í Ástralíu líkt og vænta má og gerður þarlendir vísindamenn gerðu grein fyrir stöðu rannsóknanna. Litarerfðavísar eru eitt besta dæmið um stakerfðavísa hjá sauðfé, sem lengi hafa verið þekktir og víða hagnýttir í ræktunarstarfi og þá ekki hvað síst hér á landi. Veigamesta erfðavísasætið (A-sætið) hefur verið staðsett á litningi 13. Ýmis fleiri gen eða erfðavísaflokkar eru þekktir, sem hafa mikil áhrif bæði á ullargæði og ullarvöxt. Ástralíumenn hafa lagt feikilega mikið í rannsóknir á þessu sviði á síðari árum þar sem unnið er að fjölþættum markmiðum. Jafnhliða leit að erfðavísum er verið að leita frekari þekkingar á samspili þátta sem stýra ullarvexti og ullargæðum. Neikvætt samband ullarmagns og fínleika ullar er m.a. þáttur, sem mikil áhersla er lögð á að komast fram hjá. Það virðist sem í upphafi hafi Ástralar haft miklar hugmyndir um að ná skjótum árangri með að einangra einstök gen og geta síðan beitt erfðatækni við flutning þeirra. Þeir hafa nú uppgötvað að leiðin þangað er líklega lengri en þeir ætluðu í upphafi. Mjög stórt rannsóknaverkefni er í gangi í Ástralíu með blendingshóp af Romney x Merinó fé þar sem fram fara miklar og nákvæmar mælingar á miklum fjölda eiginleika, jafnhliða greiningu á merkigenum. Enn hafa þessar rannsóknir ekki leitt til niðurstaðna sem mögulegt hefur verið að nýta í hagnýtu ræktunarstarfi. b. Frjósemi Mikilvirkir erfðavísar, sem hafa áhrif á frjósemi, voru eins og fram hefur komið, öðru fremur aflvakinn að þessari ráðstefnu. G.H. Davis frá Nýja-Sjálandi gaf yfirlit um stöðu í þessum efnum. Hann hefur ásamt J.P. Hanrahan á Írlandi verið í forystu rannsókna í þessum efnum í heiminum á síðustu tveimur áratugum. Byrjun á þessari þróun verður eins og áður segir rakin til 1980 þegar fram komu hugmyndir um að ofurfrjósemi í Booroola, sem þá var stofn af Merinó fé á tilraunastöð í Ástralíu, mætti skýra með áhrifum af einum stórvirkum erfðavísi. Fé af þessum stofni dreifðist síðan til rannsóknarstöðva víða um heim og miklar rannsóknir hófust á þessum eiginleika ásamt leit að sjálfu geninu. Á meðan genið var óþekkt var ekki hægt að greina arfberana nema með afkvæmarannsóknum á hrútum, sem að sjálfsögðu var bæði kostnaðarsamt og tímafrekt. Árið 1993 staðsettu nýsjálenskir

3 vísindamenn merkigen tengt Booroola geninu á litningi 6. Próf fyrir merkigeninu var hægt að nýta til að áætla Booroola arfgerðina og er sagt að öryggi þess hafi verið um 90%. Miklar rannsóknir til að einangra sjálft genið (FecB) hófust í framhaldi af þessu og árið 2001 fundu hópar vísindamanna á Nýja-Sjálandi, í Frakklandi og í Skotlandi genið nær samtímis. Frá þeim tíma er því fyrir hendi aðferð (DNA próf) til nákvæmrar staðfestingar á því hvort viðkomandi einstaklingur er arfberi. Það að nú er mögulegt að staðfesta genið hefur leitt af sér aðra skemmtilega leit. Uppruni þessa eiginleika hafði lengstum verið á huldu en H.N. Turner, sem hóf rannsóknir á þessu fé, taldi sig þekkja sögusagnir um að það mætti rekja til blöndunar við indverskt fé sem flutt hefði verið til Ástralíu fyrir rúmum tveim öldum. Þetta hefur nú verið staðfest þar sem Garole (Bengal) dvergféð á Norðaustur Indlandi virðist vera nánast arfhreint fyrir þessum sama erfðavísi. Síðan hefur á þennan hátt mátt rekja að það er þetta sama gen, sem er að finna í Java fénu í Indónesíu og menn töldu til skamms tíma annað slíkt frjósemisgen og í Kína eru fundin fjárkyn sem heita Hu og Han þar sem þetta gen er einnig að finna. Áhrif Booroola gensins voru vel þekkt áður en það sjálft var greint. Í arfblendnu ástandi leiðir það til aukningar um eitt fætt lamb á hverja á og arfhreinar ær fæða um 1,5 lömb hver aukalega. Þessi áhrif eru of mikil til þess að leiða til mikillar hagnýtra nota. Genið hefur verið flutt í fjölda fjárkynja víða um heim, en slíkar tilraunir hafa verið gerðar í það minnsta í á öðrum tug landa. Gerð var grein fyrir notkun á Booroola í blendingsrækt í tveim mismunandi kynjum. Í Ísrael hófst flutningur á geninu í Assaf kynið þar í landi. Þar er um að ræða fé, sem notað er til mjólkurframleiðslu að hluta, og lömbin því vanin undan ánum rúmlega mánaðar gömul og fóðruð frá þeim aldri til slátrunar. Með blendingsrækt hefur verið komið upp stofni af mjög frjósömu Assaf fé. Þá var greint frá viðamiklum samanburðartilraunum í Frakklandi þar sem geninu hafði verið blandað í mjög ófrjósamt fé af Merinos d Arles kyni. Ærnar sem hafa genið skila um 40% meiri þunga lamba á fæti eftir hverja á við 70 daga aldur lamba. Þessu fylgir að vísu talsverður fjöldi lamba sem þarf að fóstra sem heimaganga. Um 1990 var Inverdale (FecX I ) genið uppgötvað í Romney á Nýja-Sjálandi og um líkt leyti annað gen í sama fjárkyni, sem nefnt er Hanna (FecX H ), en þau eru kennd við þær hjarðir þar sem þau voru fyrst greind. Bæði þessi gen hafa lík áhrif og leiða til aukningar um 0,6 lömb hjá arfblendnum ám sem hafa þau. Þessi gen hafa þá sérstöðu að þau eru kynbundin, þ.e. staðsett á X litningi og erfast því ekki frá feðrum til sona. Bæði þessi gen hafa nú verið greind og fundið að um er að ræða tvær mismunandi stökkbreytingar þó að svipfarsáhrif þeirra séu þau sömu. Annað sérkenni þessara gena er að í arfhreinu ástandi valda þau ófrjósemi, eggjastokkar hjá arfhreinum ám eru óvirkir. Þetta leiðir til þess að framræktun á eiginleikanum verður að gerast eftir ákveðnum reglum. Í dag er sagður verulegur áhugi á Nýja-Sjálandi fyrir hrútum sem hafa genið, bæði af Romney og Texel kynjum. Nýsjálendingar hafa metið að við hefðbundnar búskaparaðstæður þar í landi sé aukaverðgildi slíkra hrúta vegna gensins 3350 NZ$. Erfðum á Woodlands geninu (FecX2 W ) var fyrst lýst árið 1999, en það fannst í hjörð af Coopworth fé og er uppruni þess rakin til myndunar á því kyni við háskólann í Lincoln um Erfðir á þessu geni eru mjög flóknar. Það er kynbundið en því til viðbótar eru erfðir þess það sem kallað er imprinted (tjáning gensins háð því frá hvoru foreldra genið erfist). Áhrif af geninu, þegar það er tjáð, eru um 0,25 fædd lömb eftir hverja á. Ærin verður að erfa genið frá föður sínum til að það sé í tjáð (gen frá móðurinn er þögult). Því til viðbótar þarf hrúturinn að hafa erft genið frá móður, sem hefur genið í þöglu formi. Þessar erfðir hafa því afar slitrótt birtingarform,

4 frjósemishrútarnir koma fram við og við með nokkurra kynslóða bili. Fundist hefur önnur ættarlína í Coopworth fé þar sem fram koma sams konar erfðir og er hún kennd við Meterell. Talið er hugsanlegt að þetta gen sé mjög útbreitt í þessu fjárkyni og því sé hér ef til vill um sama genið að ræða. Slíkt verður þó ekki fullyrt fyrr en genið verður greint. Að því er unnið að krafti, en Davis taldi samt líklegt að nokkur ár liðu áður en það lokamarkmið næðist. Woodland genið leiðir ekki til ófrjósemi í arfhreinum ám. Cambridge kynið á Bretlandi er myndað fyrir um þremur áratugum við samblöndum af fé af ýmsum fjárkynjum þar í landi, sem þekkt var fyrir afbrigðilega mikla frjósemi. Fyrir tæpum tveimur áratugum settu Hanrahan og Owen fram tilgátur um að hina miklu frjósemi mætti skýra með stórvirkum erfðavísum í þessu fé. Þeir hafa nú verið staðfestir og fremur tveir en einn. Annars vegar er um að ræða kynbundnar erfðir, sem lýsa sér á líkan hátt og hjá Inverdale, og önnur stökkbreyting (FecX G ) en sú sem lýst er í Inverdale og Hanna. Hins vegar er búið að greina gen á litningi 5 (FecG H ). Þetta gen veldur einnig ófrjósemi í arfhreinum ám en í arfblendnum ám eykur það egglos um 1,4 egg hjá ánni. Í Belclare fénu á Írlandi lýsti Hanrahan ofurfrjósemi fyrir um einum og hálfum áratug og taldi þá að hún yrði ekki skýrð með áhrifum af einu geni. Frekari rannsóknir hafa sýnt fram á þrjú mismunandi gen hjá þessu fé, sem öll skapa verulega aukna frjósemi hjá ánum. Um er að ræða tvær mismunandi stökkbreytingar á X litningi, sem hafa lík áhrif og þær sem áður er lýst. Önnur er sú sama og hjá Cambridge fénu en hin er ný (FecX B ). Þriðji erfðavísirinn þarna er einnig sá sami og greindur er í Cambridge fénu. Fari saman kynbundið gen og frjósemisgenið á litningi 5 þá koma fram ófrjóar ær. Árið 1998 birti L. Bodin ásamt samstarfsmönnum sínum í Frakklandi vísbendingar um stórvirka frjósemiserfðavísa í Lacaune fénu, sem er mikilvægasta fjárkynið þar í landi. Hjá þeim hafa síðan verið í gangi miklar rannsóknir á þessu, sem hafa leitt í ljós að hið minnsta tvo stórvirka erfðavísa er að finna hjá þessu fé. Þarna finnst enn ein stökkbreyting á kynlitningi (FecX L?) sem hefur öll þau sömu áhrif á hliðstæðar stökkbreytingar og áður eru nefndar. Síðan er búið að staðsetja nokkuð nákvæmlega gen á litningi 11. Áhrif af þessu geni á frjósemi eru líklega mjög áþekk og fyrir íslensku genin. Þokugenið (FecI) er þrátt fyrir það að koma næst Booroola geninu í aldri um nákvæma lýsingu á áhrifum þess enn í meiri þoku en þau gen, sem hér hefur verið fjallað um. Þau áhrif þess, sem fyrst var lýst á frjósemi, hafa verið rækilega staðfest í öllum síðari rannsóknum. Sömu áhrif eru einnig mæld í hjörðum af Cheviot fé á Bretlandi, sem genið var flutt í fyrir tæpum tveimur áratugum. Fyrir liggur prófun á að ekki er um að ræða sama gen og Booroola genið og augljóslega er það ekki úr flokki kynbundnu erfðavísanna. Þarna á fundinum lýstum við einnig nýju geni í íslensku sauðfé, sem virðist hafa mjög hliðstæð áhrif og Þoku genið og allt bendir til að erfist á sama hátt. Þetta gen kennum við við upphaf sitt, ána Lóu í Hafrafellstungu í Öxarfirði. Leiða má að því gild rök að þetta gen sé til orðið við stökkbreytingu í þessum einstaklingi. Líklega er leitun á jafn forvitnilegu rannsóknarefni og því að komast að því hvort hér sé um tvö aðskilin gen að ræða, eða tvær mismunandi stökkbreytingar í sama sæti, eða sömu stökkbreytingu í bæði skiptin. Hver sem niðurstaðan yrði er hún jafn forvitnileg til að svara sé leitað. Þá eru til lýsingar á ofurfrjósemi í tveimur kynjum, sem bæði eru í mikilli útrýmingarhættu. Hugmyndir eru um að hana megi skýra með áhrifum stórvirkra gena. Annað er Olkuska féð í Póllandi en hitt Belle-Ile féð í Frakklandi.

5 Á næstu árum má vænta þess að niðurstöður fari að birtast um fé þar sem tveir eða fleiri mismunandi erfðavísar fyrir ofurfrjósemi hafa verið sameinaðir í sama einstaklingi. Slíkar kindur eru enn sárafáar en Davis taldi þær litlu vísbendingar, sem væri komnar, benda til að um samleggjandi áhrif erfðavísanna væri að ræða. Þessir erfðavísar, sem hér hefur verið lýst, hafa gefið tilefni til rannsókna sem leitast við að skýra hin lífeðlisfræðilegu áhrif genanna. McNatty frá Nýja-Sjálandi, sem lengi hefur verið í fararbroddi slíkra rannsókna, lýsti því sem þar hefur komið fram á síðustu árum. Mjög margt er enn óljóst, en flest bendir samt til að um sé að ræða mjög flókið samspil, sem stýri þroska eggfrumunnar og hve næm hún sé fyrir hormónaáhrifum þeim, sem stjórna vexti hennar. Mikill áhugi er í læknisfræði- og lyfjafræðirannsóknum til að nota þetta fé til rannsókna til að öðlast aukinn skilning á þeim þáttum, sem stjórna vexti og þroska eggfrumunnar og þá um leið frjósemi. Bandaríkjamaðurinn Notter greindi frá niðurstöðum úr úrvali fyrir burði áa utan hefðbundins burðartíma, sem fram fór við tilraunastöð Virginia háskólans á síðustu tveimur áratugum í blendingsfé þar (Dorset x Rambouillet x Finnskt fé). Greinileg svörun vegna úrvalsins kom fram. Hann taldi að greinilega hefði komið í ljós að svörun kæmi ekki skýrt fram fyrr en við annan burð og í framhaldi hans. Leit að erfðavísum, sem geti skýrt erfðabreytileika í þessum þætti, hefur ekki enn skilað neinum marktækum niðurstöðum. Til gamans má geta um rannsókn frá Nýja-Sjálandi þar sem gerð hefur verið leit að merkigenum, sem hafa áhrif á erfðir á fjölda spena hjá sauðfé. Um er að ræða erfðahóp sem myndaður var við blöndun á Merinó x Romney fé. Vísbendingar um merkigen fundust á litningum 6 og 7. Áhugi á þessu tengist að sjálfsögðu möguleikum á að mynda stofn af ofurfrjósömu fé sem hefði fjóra mjólkandi spena. c. Mjólkurframleiðsla Nokkur erindi fjölluðu um eiginleika hjá mjólkurfé í Miðjarðarhafslöndunum. Nokkuð nákvæmlega var lýst feikilega umfangsmiklu verkefni, sem í gangi er til að leita erfðavísa fyrir mjólkurmagn og efnaþætti mjólkur hjá þekktustu kynjunum í Frakklandi og á Ítalíu. Einnig er þar verið að skoða eiginleika sem tengjast júgur- og spenagerð hjá ánum. Kynntar voru fyrstu niðurstöður úr þessum rannsóknum. d. Kjötframleiðsla Erindi, sem tengdust kjötframleiðslueiginleikum, voru fá. Mjög gott yfirlit um stöðu þekkingar í sambandi við rannsóknir á Callipyge geninu í Dorset fénu í Bandaríkjunum var flutt þarna. Áhrif þessa erfðavísis í einstaklingum sem tjá genið er stóraukinn vöðvavöxtur, sem oft mælist á bilinu 25-40% en er mismunandi eftir vöðvaflokkum. Þessi aukna vöðvasöfnun er ekki kominn fram í lömbum við fæðingu, þannig að burðarerfiðleikar eru ekki tengdir eiginleikanum. Vaxtarhraði og fóðurnýting er töluvert betri hjá þessum einstaklingum en öðrum og fitusöfnun mun minni. Einnig kemur fram minni ullarvöxtur. Neikvæður þáttur, sem tengist þessum eiginleika, er hins vegar að kjöt af þessum lömbum er seigara en af öðrum. Það er samt háð skrokkhlutun, er áberandi fyrir hryggvöðva en kemur hins vegar ekki fram í lærum. Erfðavísirinn fyrir þessum eiginleika er staðsettur á litningi 18 og var gerð grein fyrir þeim rannsóknum, sem hafa verið og eru í gangi, til að skýra lífeðlisfræðileg áhrif þessa erfðavísis. Erfðir á þessum eiginleika eru mjög sérstakar og eru nefndar polar overdominance og lýsa sér í sem stystu máli þannig að eiginleikinn birtist aðeins í arfblendunum einstaklingum sem hafa erft stökkbreytinguna frá föður sínum. Gen, sem valda auknum vöðvavexti hjá sauðfé, eru

6 einnig þekkt í öðrum kynjum þó að áhrif þeirra séu miklu minni. Þessi gen eru einnig staðsett á litningi 18 mjög nálægt Callipyge geninu. Í umfjöllun um þessa eiginleika var flutt mjög áhugavert erindi um músatilraunir. Myostatin genið hefur verið þekkt alllengi í búfé og það tengist vöðvasöfnun eins og tvöföldum vöðva (double-muscling) í nautgripum og svínum. Um leið og jákvæð áhrif slíkra eiginleika á vöðvasöfnun og kjötgæði eru vel þekkt eru einnig þekkt neikvæð áhrif á frjósemi og streitu hjá gripunum. Mýs hafa lengi verið notaðar í tilraunum sem módel fyrir eiginleika hjá búfé, ekki hvað síst í vaxtar- og lífeðlisfræðirannsóknum. Í þeirri tilraun, sem þarna var greint frá, hafði músalínu, sem býr yfir sérstökum erfðavísi fyrir þéttan vöxt (compact) verið blandað við línur af risavöxnum músum. Þannig urðu til ótrúleg vöðvabúnt. Í framræktun voru síðan framleiddar þrjár arfgerðir með tilliti til gensins fyrir þéttan vöxt, arfhrein arfgerð, arfblendin arfgerð og án gensins. Gerð var grein fyrir geysilegum mun sem kom fram á þessum arfgerðum. Það vakti athygli að miklu færri arfhrein vöðvabúnt komu fram en eðlilegt var og bendir til affalla á fósturstigi. Fádæma mikill munur kom fram í útliti, vefjasamsetningu og einstökum líffærum. Þessi tilraun sýnir alveg ótrúlegan mun arfgerða með tilliti til vöðvasöfnunar en um leið umhugsunarverð áhrif á einstök líffæri. e. Sjúkdómar Ávinningur af nýtingu merkigena er líklega hvergi meiri en ef slík gen tengjast sjúkdómsnæmi eða mótstöðu gegn sjúkdómum. Langsamlega þekktasta dæmi um slíkt er Príon genið og tengsl þess við næmi fyrir riðuveiki hjá sauðfé. Nokkuð var af erindum af þessu rannsóknarsviði. Þar voru m.a. rannsóknir þar sem leitað er að fleiri genum príon geninu, sem gætu haft áhrif á þróun riðunnar hjá fénu. Einnig var skýrt frá rannsóknum þar sem verið var að velta fyrir sér tengslum príon arfgerðanna við aðra eiginleika. Þekking á slíku er nauðsynlegur grunnur áður en farið er í víðtækt úrval með tilliti til riðuarfgerðanna Annað mjög stórt rannsóknarsvið í tengslum við sauðfjársjúkdóma tengist mótstöðu gegn sníkjudýrasmiti. Það verður æ algengara að fram koma stofnar af sníkjudýrum, sem hafa mótstöðu gegn þekktum ormalyfjum, og því hefur áhugi á að nýta erfðamótstöðu gegn sníkjudýrasmiti aukist mikið. Umfangsmiklar tilraunir í Eyjaálfu á síðustu tveimur áratugum hafa varpað skýru ljósi á mikinn erfðabreytileika hjá sauðfé í þessum eiginleika. Erindi var flutt þarna þar sem gerð var grein fyrir leit Ástralíumanna að merkigenum til að nýta í þessu sambandi. Niðurstöðurnar hafa enn skilað fáu nýtilegu og var í erindinu ekki síður gerð grein fyrir margs konar annmörkum, sem fram koma í sambandi við mælingar á mótstöðu gegn ormasmiti. Nýting upplýsinga um stakerfðavísa í ræktunarstarfi Yfirlitserindi um nýtingu merkigena í ræktunarstarfinu flutti einn af þekktari kynbótafræðingum Frakklands í nautgriparækt, D. Boichard. Hann gerði mjög glögga grein fyrir því að þessar upplýsingar kæmu ekki í stað hins hefðbundna kynbótamats, sem við þekkjum og vinnum með í dag, heldur er hér um að ræða viðbótarupplýsingar sem verða til að treysta grunninn í matinu. Gildi þessara upplýsinga verður því mest þegar vankantar eru á mælingum eða söfnun upplýsinga í hefðbundnum ferli. Nærtæk dæmi eru kynbundnir eiginleikar, eiginleikar mældir seint á ævi gripsins, slátureiginleikar, eiginleikar sem hafa lágt arfgengi, eiginleikar þar sem öflum upplýsinga er dýr o.s.frv. Að sama skapi hafa slíkar upplýsingar minni þýðingu fyrir eiginleika þar sem upplýsingagrunnur er þegar traustur og framkvæmd úrvalsins er með verulegu öryggi.

7 Hann flokkaði úrval í grundvelli merkigena í þrjá flokka, sem hann kallaði MAS1, MAS2 og MAS3. Í fyrsta flokknum er stuðst við fjölda merkigena, sem hafa fremur ónákvæma staðsetningu, í öðrum flokknum er unnið á grundvelli mjög vel staðsettra merkigena og í MAS3 er um það að ræða að genið sjálft, sem hefur áhrif á eiginleikann, er þekkt og mögulegt er að greina það af fyllsta öryggi. Hann taldi að þessar úrvalsaðferðir muni ekki fá mikla þýðingu í sauðfjárræktarstarfi nema MAS3. Framkvæmd samkvæmt hinum leiðunum væri of kostnaðarsöm til að skila árangri fyrir grein eins og sauðfjárrækt þar sem kynbótagripir væru ekki verðmætari en raun ber vitni. Víðtækasta notkun á merkigenum í sauðfjárrækt í heiminum í dag er án efa í ræktunaráætlunum, sem nú er unnið eftir í mörgum ESB löndum, og miða að því að rækta sauðfé með mótstöðu gegn riðu. Umfangsmiklar áætlanir á þessu sviði voru kynntar á ráðstefnunni, annars vegar fyrir Bretland (fyrirlesari forfallaðist þannig að erindið liggur aðeins fyrir sem prentað erindi en var ekki flutt á ráðstefnunni) og hins vegar Frakkland. Markmiðið í þessum ræktunaráætlunum er skýrt, það er að auka tíðni þeirra arfgerða príongensins sem eru þekktar fyrir mótstöðu gegn riðuveiki. Stefnt er að því að útrýma úr fjárstofnunum VRQ samstæðunni og um leið er lögð áhersla á að auka hlutdeild ARR/ARR arfgerðar sem mest í öllum fjárkynjum. Í tengslum við þessar áætlanir er framkvæmd ótrúlega víðtæk arfgerðagreining á fé í þessum löndum. Samkvæmt bresku upplýsingunum hefur yfir hálf milljón sauðfjár þar í landi verið arfgerðagreind í tengslum við þetta verkefni og í Frakklandi eru arfgerðagreiningar vegna þessa verkefnis á bilinu þúsund á hverju ári. Þessum greiningum er að sjálfsögðu forgangsraðað, þannig að mest áhersla er lögð á sæðingarstöðvarhrúta og því næst hrútastofn ræktunarbúanna og þannig fikrað sig niður eftir ræktunarpíramídanum. Ljóst er að í íslenskri sauðfjárrækt er þörf á að taka þessi mál til umræðu og ef til vill að móta ræktunarstefnu með tilliti til þessa þáttar, líkt og orðið er í löndum Evrópu. Það sem fyrir okkur er talsvert umhugsunarefni er að ARR arfgerðin hefur ekki enn fundist hjá íslensku sauðfé og er það samkvæmt því við best vitum eina fjárkynið þar sem þessir þættir hafa verið rannsakaðir sem svo hagar til um. Í lok ráðstefnunnar fór fram umræða um að gera tilraun til að koma á víðtækara og meira samstarfi aðila vítt um heim sem vinna að erfðarannsóknum hjá sauðfé. Þörfin fyrir slíkt er brýn. Sauðfjárræktin virðist um allan heim eiga undir högg að sækja í sífellt harðnandi baráttu um fjármagn til rannsókna. Þörfin fyrir markvisst starf þar sem komist er hjá tvíverknaði er því ákaflega mikil. Það sem aftur á móti vinnur að vissu marki gegn slíkri þróun er að talsvert mikið af rannsóknarstarfi á þeim sviðum, sem hér hafa verið rædd, er unnið undir merkjum einkaleyfa. Það bindur margt af því fólki, sem að þessu vinnur, í sambandi við miðlun á upplýsingum, sem fram koma í rannsóknarverkefnunum, til annarra. Heimildir Proceedings of the international workshop on major genes and QTL in sheep and goat 8-11 December 2003, Toulouse (France). (Skýrsluna má nálgast hjá höfundum erindisins).

Part 66. Requirements for exercising privileges Highlights of New Part 66 rule

Part 66. Requirements for exercising privileges Highlights of New Part 66 rule Part 66 Requirements for exercising privileges Highlights of New Part 66 rule Part 66.A.20(b) privileges The holder og an aircraft maintenance licence may not exercise its privileges unless: 1. In compliance

More information

Ritstuldarvarnir. Sigurður Jónsson

Ritstuldarvarnir. Sigurður Jónsson Ritstuldarvarnir Sigurður Jónsson sigjons@hi.is Aðgangur að Turnitin 1. Beint í Turnitin á www.turnitin.com 2. Gegnum Moodle-námskeið Kennarar og nemendur halda sig í Moodleumhverfinu Fá frumleikaskýrslu

More information

Möguleg útbreiðsla trjátegunda með hækkandi hitastigi á Íslandi

Möguleg útbreiðsla trjátegunda með hækkandi hitastigi á Íslandi Möguleg útbreiðsla trjátegunda með hækkandi hitastigi á Íslandi Björn Traustason og Þorbergur Hjalti Jónsson, Mógilsá Fagráðstefna 25.mars 2010 Inngangur Landfræðileg greining til að meta útbreiðslu nokkurra

More information

Samanburður vindmæla. Samanburðarmælingar í mastri LV v/búrfell 15. ágúst 30.sept 2011

Samanburður vindmæla. Samanburðarmælingar í mastri LV v/búrfell 15. ágúst 30.sept 2011 Samanburður vindmæla Samanburðarmælingar í mastri LV v/búrfell 15. ágúst 30.sept 2011 Haustþing Veðurfræðifélagsins 2011 Tegundir vindmæla Til eru margar mismunandi gerðir vindmæla sem byggja á mismunandi

More information

Tilraunahúsið Úrræði fyrir raungreinakennslu

Tilraunahúsið Úrræði fyrir raungreinakennslu Tilraunahúsið Úrræði fyrir raungreinakennslu Ari Ólafsson dósent í tilraunaeðlisfræði Eðlisfræðiskor HÍ og Raunvísindastofnun Háskólans Tilraunahúsið p.1/18 Sýnishorn af markmiðum ríkisvalds í menntamálum

More information

Ný tilskipun um persónuverndarlög

Ný tilskipun um persónuverndarlög UT Messa SKÝ, 9. febrúar 2012 Hörður Helgi Helgason Um fyrirlesara 1999 2000-03 2003-06 2006- Héraðsdómslögmaður Persónuvernd Ráðgjafi, evrópsk persónuv.lög LM lögmenn -> Landslög munið #utmessan Boligen

More information

OPEN DAYS 2011 LOCAL EVENTS COUNTRY LEAFLET. East Iceland / Austurlands ICELAND / ÍSLAND

OPEN DAYS 2011 LOCAL EVENTS COUNTRY LEAFLET. East Iceland / Austurlands ICELAND / ÍSLAND OPEN DAYS 2011 LOCAL EVENTS COUNTRY LEAFLET East Iceland / Austurlands ICELAND / ÍSLAND INDEX I. Regional Partnerships Official Partners of the OPEN DAYS 2011 East Iceland... 3 Austurlands... 5 2 I. Regional

More information

Viðhorf erlendra söluaðila. Spurningakönnun framkvæmd í desember 2016 á meðal erlendra söluaðila á póstlista Íslandsstofu sem telur 4500 aðila.

Viðhorf erlendra söluaðila. Spurningakönnun framkvæmd í desember 2016 á meðal erlendra söluaðila á póstlista Íslandsstofu sem telur 4500 aðila. Viðhorf erlendra söluaðila Spurningakönnun framkvæmd í desember 2016 á meðal erlendra söluaðila á póstlista Íslandsstofu sem telur 4500 aðila. Viðhorf erlendra söluaðila desember 2016 VIÐMIÐ TEGUND FYRIRTÆKIS

More information

Mikilvægi samræmdrar svæðisbundinar kortlagningar Hvað fangar hug og hjarta ferðamannsins

Mikilvægi samræmdrar svæðisbundinar kortlagningar Hvað fangar hug og hjarta ferðamannsins Morgunverðarfundur Ferðamálastofu Grand hótel, Reykjavík 14. apríl 2011 Mikilvægi samræmdrar svæðisbundinar kortlagningar Hvað fangar hug og hjarta ferðamannsins Dr. Edward H. Huijbens Forstöðumaður /

More information

Stóra myndin. Uppbygging þekkingarsamfélags. Kristrún Frostadóttir, hagfræðingur Viðskiptaráðs Aðalfundur SFS 19. maí 2017

Stóra myndin. Uppbygging þekkingarsamfélags. Kristrún Frostadóttir, hagfræðingur Viðskiptaráðs Aðalfundur SFS 19. maí 2017 Stóra myndin Uppbygging þekkingarsamfélags Kristrún Frostadóttir, hagfræðingur Viðskiptaráðs Aðalfundur SFS 19. maí 2017 Bakgrunnur Viðskiptaráð Íslands 1 Yfirlit 1. Hvað eru þekkingarkjarnar? 2. Hvað

More information

Rannsóknarskýrsla í sálfræði 103 á vorönn 2008 um. viðhorf nemenda til nokkurra þátta í skólastarfi ME.

Rannsóknarskýrsla í sálfræði 103 á vorönn 2008 um. viðhorf nemenda til nokkurra þátta í skólastarfi ME. í sálfræði 103 á vorönn 2008 um viðhorf nemenda til nokkurra þátta í skólastarfi ME. Rannsóknin á að gera grein fyrir afstöðu nemenda við Menntaskólanum á Egilsstöðum til nýgerða breytinga á stoðtímakerfi

More information

FRAMKVÆMDARREGLUGERÐ FRAMKVÆMDASTJÓRNARINNAR (ESB) nr. 489/2012. frá 8. júní 2012

FRAMKVÆMDARREGLUGERÐ FRAMKVÆMDASTJÓRNARINNAR (ESB) nr. 489/2012. frá 8. júní 2012 Nr. 28/32 EES-viðbætir við Stjórnartíðindi Evrópusambandsins FRAMKVÆMDARREGLUGERÐ FRAMKVÆMDASTJÓRNARINNAR (ESB) nr. 489/2012 2013/EES/28/07 frá 8. júní 2012 um framkvæmdarreglur vegna beitingar 16. gr.

More information

Samspil menntunar og þróunar strandbúnaðar - dæmi -

Samspil menntunar og þróunar strandbúnaðar - dæmi - Samspil menntunar og þróunar strandbúnaðar - dæmi - Rannveig Björnsdóttir Strandbúnaður 2017, Grand Hótel Reykjavík, 13.-14.mars YFIRLIT erindis Dæmi: doktorsverkefni RBj 2005-2010 BAKGRUNNUR VANDAMÁLIÐ

More information

SNERTIFLETIR ÍSLANDSSTOFU VIÐ FLUGREKENDUR

SNERTIFLETIR ÍSLANDSSTOFU VIÐ FLUGREKENDUR SNERTIFLETIR ÍSLANDSSTOFU VIÐ FLUGREKENDUR Ingvar Örn Ingvarsson Verkefnisstjóri, ferðaþjónusta og skapandi greinar Samgöngufundur á Norðurlandi, 19. nóvember 2015 Meginstoðir stefnu og lykilárangursþættir

More information

Rannsóknarstofa í fjölmenningarfræðum. Raddir fjölbreyttra kennarahópa

Rannsóknarstofa í fjölmenningarfræðum. Raddir fjölbreyttra kennarahópa Rannsóknarstofa í fjölmenningarfræðum Raddir fjölbreyttra kennarahópa Sólveig Karvelsdóttir, lektor, HÍ Hafdís Guðjónsdóttir, dósent, HÍ Rannsóknin er hluti af tveimur rannsóknum Fjölbreyttir kennarahópar

More information

Akureyrarbær Starfsmannakönnun 2015

Akureyrarbær Starfsmannakönnun 2015 Akureyrarbær Starfsmannakönnun 2015 Q1. Ert þú karl eða kona? Karl 229 19.83% Kona 926 80.17% Fjöldi 1155 Q2. Á hvaða aldursbili ert þú? 30 ára eða yngri 190 16.42% 31-40 ára 257 22.21% 41-50 ára 312 26.97%

More information

EES-viðbætir við Stjórnartíðindi EB

EES-viðbætir við Stjórnartíðindi EB ÍSLENSK útgáfa EES-viðbætir við Stjórnartíðindi EB I EES-STOFNANIR 1. EES-ráðið 2. Sameiginlega EES-nefndin 3. Sameiginlega EES-þingmannanefndin 4. Ráðgjafarnefnd EES ISSN 1022-9337 Nr. 54 8. árgangur

More information

Sumarbeit sauðfjár á ræktuðu landi og fóðurrepju

Sumarbeit sauðfjár á ræktuðu landi og fóðurrepju 245 Fræðaþing landbúnaðarins 4, 2007 Sumarbeit sauðfjár á ræktuðu landi og fóðurrepju Þórey Bjarnadóttir 1, Jóhannes Sveinbjörnsson 2 og Emma Eyþórsdóttir 2 Búnaðarsambandi Suðurlands 1 og Landbúnaðarháskóla

More information

Ég vil læra íslensku

Ég vil læra íslensku Ég vil læra íslensku 16 Föt Föt Évlí - 16 föt 1 hlusta Generated by Foxit PDF Creator Foxit Software benda lita teikna klippa líma strákur stelpa ekki stelpa/ekki strákur hugsa Évlí - 16 föt 2 hlusta íslenskur

More information

Horizon 2020 á Íslandi:

Horizon 2020 á Íslandi: Horizon 2020 á Íslandi: - Árangur Íslands í Horizon2020 - Hvernig getur Rannís veitt ykkur aðstoð? Kristmundur Þór Ólafsson Alþjóðasvið Rannís Landstengiliður (NCP) fyrir H2020 Hvað er H2020? Rammaáætlun

More information

Power Engineering - Egill Benedikt Hreinsson. Lecture 25. Examples 2. Sýnidæmi 2

Power Engineering - Egill Benedikt Hreinsson. Lecture 25. Examples 2. Sýnidæmi 2 1 Examples 2 Sýnidæmi 2 2 Example 25-1 Gefið er 3 fasa, 3 teina raforkukerfi samkvæmt meðfylgjandi einlínumynd. Allar stærðir á myndinni eru í einingakerfinu ( per unit ). Seríuviðnám háspennulínanna er

More information

Klettafjöllin, Grand Canyon og Laramide byltingin

Klettafjöllin, Grand Canyon og Laramide byltingin Klettafjöllin og Grand Canyon 1 Klettafjöllin, Grand Canyon og Laramide byltingin Kristbjörg María Guðmundsdóttir Eitt af fallegustu handverkum náttúruaflanna er án efa að finna í vesturhluta Norður-Ameríku.

More information

KVER HAFRANNSÓKNASTOFNUNAR

KVER HAFRANNSÓKNASTOFNUNAR KV 2018-3 KVER HAFRANNSÓKNASTOFNUNAR Greining á mögulegum eldisuppruna 12 laxa sem veiddust í tveimur ám á Vestfjörðum árið 2017 Analysis of 12 salmon caught in two rivers in the Icelandic Westfjords 2017

More information

Gengið og verðlagsmælingar til mjög langs tíma

Gengið og verðlagsmælingar til mjög langs tíma Gengið og verðlagsmælingar til mjög langs tíma Gylfi Magnússon Viðskiptafræðideild Ritstjóri Ingjaldur Hannibalsson Rannsóknir í félagsvísindum XIII. Erindi flutt á ráðstefnu í október 2012 Reykjavík:

More information

CHEMISTRY. Efnajöfnur. Efnajöfnur. Kafli 3. Kafli 3. Hlutfallareikningur: AðA. reikna út fnum. Efnajöfnur. Efnajöfnur. Efnajöfnur

CHEMISTRY. Efnajöfnur. Efnajöfnur. Kafli 3. Kafli 3. Hlutfallareikningur: AðA. reikna út fnum. Efnajöfnur. Efnajöfnur. Efnajöfnur CHEMISTRY The Central 9th Edition Hlutfallareikningur: AðA reikna út frá formúlum og efnajöfnum fnum Lavoisier: Massi varðveitist í efnahvörfum. : lýsa efnahvörfum. Efnajafna : Hvarfefni og myndefni: 2H

More information

Inngangur og yfirlit yfir rafmagnsvélar

Inngangur og yfirlit yfir rafmagnsvélar 1 Inngangur og yfirlit yfir rafmagnsvélar Introduction to rotating machines 2 Grunnhugtök og meginþættir Klassískar gerðir véla Riðstraumsvélar Samfasavél (synchronous machine) Spanvél (induction machine

More information

Fyrirkomulag forsjár barna af erlendum uppruna

Fyrirkomulag forsjár barna af erlendum uppruna Fyrirkomulag forsjár barna af erlendum uppruna Samanburðarrannsókn nóvember 2012 Ari Klængur Jónsson www.mcc.is Árnagötu 2-4 400 Ísafjörður Sími: 450-3090 Fax: 456-0215 mcc@mcc.is 1 Velferðarráðuneytið

More information

Leiðbeiningar um notkun XML-þjónustu Veðurstofu Íslands fyrir norðurljós

Leiðbeiningar um notkun XML-þjónustu Veðurstofu Íslands fyrir norðurljós Leiðbeiningar um notkun XML-þjónustu Veðurstofu Íslands fyrir norðurljós XML-þjónustan veitir aðgang að nýjum norðurljósagögnum Veðurstofunnar sem birt eru á www.vedur.is. Slóð XML-þjónustunnar er http://xmlweather.vedur.is/aurora?op=xml&type=index

More information

Viðhorfskönnun meðal erlendra söluaðila um íslenska ferðaþjónustu. September 2018

Viðhorfskönnun meðal erlendra söluaðila um íslenska ferðaþjónustu. September 2018 Viðhorfskönnun meðal erlendra söluaðila um íslenska ferðaþjónustu September 2018 Samantekt Íslandsstofa framkvæmdi viðhorfskönnun í júlí og ágúst 2018 meðal erlendra söluaðila sem selja ferðir til Íslands.

More information

Hugvísindasvið. Lesið í landið. Fyrirbærafræði, fornleifaskráning og menningarlandslag. Ritgerð til B.A.-prófs. Ásta Hermannsdóttir

Hugvísindasvið. Lesið í landið. Fyrirbærafræði, fornleifaskráning og menningarlandslag. Ritgerð til B.A.-prófs. Ásta Hermannsdóttir Hugvísindasvið Lesið í landið Fyrirbærafræði, fornleifaskráning og menningarlandslag Ritgerð til B.A.-prófs Ásta Hermannsdóttir Janúar 2011 Háskóli Íslands Hugvísindasvið Fornleifafræði Lesið í landið

More information

Áhrif lofthita á raforkunotkun

Áhrif lofthita á raforkunotkun Áhrif lofthita á raforkunotkun Orkuspárnefnd Júlí 2017 Áhrif lofthita á raforkunotkun Orkuspárnefnd Orkustofnun Júlí 2017 Útgefandi: Orkustofnun, Grensásvegi 9, 108 Reykjavík Sími: 569 6000, Fax, 568

More information

STOÐKERFISVERKIR HJÁ HJÚKRUNARDEILDARSTJÓRUM OG TENGSL VERKJA VIÐ STREITU

STOÐKERFISVERKIR HJÁ HJÚKRUNARDEILDARSTJÓRUM OG TENGSL VERKJA VIÐ STREITU Þórey Agnarsdóttir, Heilbrigðiseftirliti Norðurlands eystra á Akureyri Hafdís Skúladóttir, Háskólanum á Akureyri Hjördís Sigursteinsdóttir, Háskólanum á Akureyri Sigríður Halldórsdóttir, Háskólanum á Akureyri

More information

Til að forritið vinni með Word þarf að hlaða niður á tölvuna forritsstubbnum Cite While You Write

Til að forritið vinni með Word þarf að hlaða niður á tölvuna forritsstubbnum Cite While You Write Veflæga heimildaskráningarforritið EndNote Web er notað til að halda utan um tilvísanir og búa til heimildaskrár. Hægt er að flytja tilvísanir úr bókasafnsskrám og gagnasöfnum inn í forritið. EndNote Web

More information

Mánudaga - föstudaga KEF - Airport» Reykjanesbær» Keilir» Fjörður» Reykjavík/HÍ

Mánudaga - föstudaga KEF - Airport» Reykjanesbær» Keilir» Fjörður» Reykjavík/HÍ / 1004720-1004720-3-ABC 2.1.2018 09::16 Mánudaga - föstudaga KEF - Airport» Reykjanesbær»»» Reykjavík/HÍ 06:42 06:44 06:45 06:47 06:51 06:52 06: 07:17 07:18 07:22 07:28 07:29 07:31 07:32 07:34 07:36 07:38

More information

Sjónarhorn View. Outline view - Yfirlitshamur. Normal view (2000)/Notes Page View (Office97) - minnispunktahamur

Sjónarhorn View. Outline view - Yfirlitshamur. Normal view (2000)/Notes Page View (Office97) - minnispunktahamur Power Point leiðbeiningar Sjónarhorn View Normal view (2000)/Notes Page View (Office97) - minnispunktahamur Outline view - Yfirlitshamur Hér er hægt að rita minnispunkta við hverja glæru fyrir þann sem

More information

Fóðurrannsóknir og hagnýting

Fóðurrannsóknir og hagnýting Fóðurrannsóknir og hagnýting Uppskeruhátíð rannsókna Gunnar Örn Kristjánsson Strandbúnaður 2018, Grand Hótel Reykjavík, 19.-20. mars. Grundvöllur fóðurgerðar Þarfir hjá eldisfisk Efnaþarfir til vaxtar

More information

Reykjavík-Rotterdam, rannsókn á vöruútflutningi til Niðurlands (Hollands) Reykjavík-Rotterdam, a study of exports of goods to the Netherlands

Reykjavík-Rotterdam, rannsókn á vöruútflutningi til Niðurlands (Hollands) Reykjavík-Rotterdam, a study of exports of goods to the Netherlands 2. nóvember 2015 Reykjavík-Rotterdam, rannsókn á vöruútflutningi til Niðurlands (Hollands) Reykjavík-Rotterdam, a study of exports of goods to the Netherlands Samantekt Markmið þessarar rannsóknar er að

More information

Ný persónuverndarlöggjöf 259 dagar til stefnu Alma Tryggvadóttir

Ný persónuverndarlöggjöf 259 dagar til stefnu Alma Tryggvadóttir Ný persónuverndarlöggjöf 259 dagar til stefnu Alma Tryggvadóttir Sérfræðingur í persónurétti Yfirlit Stóra myndin Skyldur GDPR Aðlögunarferli Áskoranir og praktísk ráð 2 3 Yfirlit: Hvað er GDPR?» GDPR

More information

VESTANPÓSTUR. Heimsókn til ísfirskra víkinga í Noregi. Meðal efnis: Janúar 2006 Útgefandi: Ísfirðingafélagið í Reykjavík 1. tbl. 18. árg.

VESTANPÓSTUR. Heimsókn til ísfirskra víkinga í Noregi. Meðal efnis: Janúar 2006 Útgefandi: Ísfirðingafélagið í Reykjavík 1. tbl. 18. árg. STO FNA Ð 1945 VESTANPÓSTUR Janúar 2006 Útgefandi: Ísfirðingafélagið í Reykjavík 1. tbl. 18. árg. Meðal efnis: Heimsókn til ísfirskra víkinga í Noregi VESTANPÓSTUR 2006 Ábyrgðarmaður: Guðfinnur Kjartansson

More information

VIKA VIÐFANGSEFNI EFNISTÖK NÁMSEFNI ANNAÐ

VIKA VIÐFANGSEFNI EFNISTÖK NÁMSEFNI ANNAÐ Kennsluáætlun vor 2017 Enska 8. bekkur Kennsluáætlun þessi tekur mið af hæfniviðmiðum sem fram koma í Aðalnámskrá Grunnskóla og skólanámskrá Grunnskóla Grindavíkur VIKA VIÐFANGSEFNI EFNISTÖK NÁMSEFNI ANNAÐ

More information

Félagsauður á Íslandi Þróun og skýringar á mun milli landa. Efnisyfirlit. Þátttaka í félögum og þjóðmálum. Þróun félagsauðs í grannríkjunum

Félagsauður á Íslandi Þróun og skýringar á mun milli landa. Efnisyfirlit. Þátttaka í félögum og þjóðmálum. Þróun félagsauðs í grannríkjunum Félagsauður á Íslandi Þróun og skýringar á mun milli landa Efnisyfirlit Þróun félagsauðs í grannríkjunum Bandaríkin Skandinavía Meginland Evrópu Þróunin á Íslandi Félagsþátttaka Frumtengsl Félagsrof Félagsauður,

More information

Félagsþjónusta sveitarfélaga Municipal social services

Félagsþjónusta sveitarfélaga Municipal social services 2011:1 27. maí 2011 Félagsþjónusta sveitarfélaga Municipal social services Samantekt Frá árinu 1987 hefur Hagstofa Íslands leitað upplýsinga frá sveitarfélögum árlega um fjárhagsaðstoð, félagslega heimaþjónustu

More information

Upplýsingaleit á Internetinu Heilsa og lífsstíll. Dr. Ágústa Pálsdóttir dósent, bókasafns- og upplýsingafræði Háskóli Íslands

Upplýsingaleit á Internetinu Heilsa og lífsstíll. Dr. Ágústa Pálsdóttir dósent, bókasafns- og upplýsingafræði Háskóli Íslands Upplýsingaleit á Internetinu Heilsa og lífsstíll Dr. Ágústa Pálsdóttir dósent, bókasafns- og upplýsingafræði Háskóli Íslands Yfirlit erindis Meginmarkmið og bakgrunnur Nokkrar skilgreiningar Rannsóknaraðferðir

More information

Loftmengun vegna jarðvarmavirkjanna

Loftmengun vegna jarðvarmavirkjanna Loftmengun vegna jarðvarmavirkjanna Kynning fyrir verkefnisstjórn 3. áfanga rammaáætlunar. 9.desember 2014 Þorsteinn Jóhannsson thorsteinnj@ust.is Nýting lághitasvæða og háhitasvæða Mun minni umhverfisáhrif

More information

[fjou:lɪð] mitt er svo [fuŋkt]!

[fjou:lɪð] mitt er svo [fuŋkt]! Hugvísindasvið [fjou:lɪð] mitt er svo [fuŋkt]! Um skiptihljóðið /f/ í máli stúlku á fimmta ári Ritgerð til B.A.-prófs Rannveig Garðarsdóttir Maí 2012 Háskóli Íslands Hugvísindasvið Íslenska [fjou:lɪð]

More information

VIKA VIÐFANGSEFNI EFNISTÖK NÁMSEFNI ANNAÐ

VIKA VIÐFANGSEFNI EFNISTÖK NÁMSEFNI ANNAÐ Kennsluáætlun vor 2017 Enska 9. bekkur Kennsluáætlun þessi tekur mið af hæfniviðmiðum sem fram koma í Aðalnámskrá Grunnskóla og skólanámskrá Grunnskóla Grindavíkur VIKA VIÐFANGSEFNI EFNISTÖK NÁMSEFNI ANNAÐ

More information

Áhrif brennisteins díoxíðs (SO 2 ) á heilsufar

Áhrif brennisteins díoxíðs (SO 2 ) á heilsufar Áhrif brennisteins díoxíðs (SO 2 ) á heilsufar Þórólfur Guðnason yfirlæknir Sóttvarnalæknir, Embætti landlæknis Nóvember 2014 Gastegundir frá eldgosum >95% H 2 O, CO 2 SO 2

More information

Stefnumótun. tun Rf. Hlutverk (Mission) Why we exist. Gildi (Core values) What we believe in. Framtíðarsýn (Vision) What we want to be

Stefnumótun. tun Rf. Hlutverk (Mission) Why we exist. Gildi (Core values) What we believe in. Framtíðarsýn (Vision) What we want to be Stefnumótun tun Rf Hlutverk (Mission) Why we exist Gildi (Core values) What we believe in Framtíðarsýn (Vision) What we want to be Stefna (Strategy) Our Game plan Stefnumiðað árangursmat Balanced Scorecard

More information

Forseti Íslands á. 9. tölublað 2009 Fimmtudagur 14. maí Blað nr. 304 Upplag

Forseti Íslands á. 9. tölublað 2009 Fimmtudagur 14. maí Blað nr. 304 Upplag 8 Félagsleg skylda að vinna að hagsmunum bænda 12 Forseti Íslands á afmæli í dag: Landbúnaður er náðargjöf 16-18 Fósturdauði í gemlingum og ám 9. tölublað 2009 Fimmtudagur 14. maí Blað nr. 304 Upplag 20.200

More information

Samstarf heimila og skóla frá sjónarhorni kennara á Íslandi og í Englandi

Samstarf heimila og skóla frá sjónarhorni kennara á Íslandi og í Englandi Lokaverkefni til B.Ed. prófs Samstarf heimila og skóla frá sjónarhorni kennara á Íslandi og í Englandi Eru ánægðir foreldrar bestu bandamenn kennara? Halldóra Gísladóttir 300955-5419 Kennaraháskóli Íslands

More information

Health at a Glance: OECD Indicators 2005 Edition. Heilbrigðismál í hnotskurn: Rit OECD Samantekt. Summary in Icelandic. Útdráttur á íslensku

Health at a Glance: OECD Indicators 2005 Edition. Heilbrigðismál í hnotskurn: Rit OECD Samantekt. Summary in Icelandic. Útdráttur á íslensku Health at a Glance: OECD Indicators 2005 Edition Summary in Icelandic Heilbrigðismál í hnotskurn: Rit OECD 2005 Útdráttur á íslensku Samantekt Heilbrigðiskerfi í OECD ríkjum verða sífellt umfangsmeiri

More information

Geislavarnir ríkisins

Geislavarnir ríkisins GR 96:05 Geislavarnir ríkisins Icelandic Radiation Protection Institute Geislaálag vegna notkunar sérhæfðra tannröntgentækja Guðlaugur Einarsson, yfirröntgentæknir Tord Walderhaug, eðlisfræðingur ReykjavRk,

More information

Snælandsskóli Haustönn 2017 Námsgrein Enska Bekkur 10. bekkur Kennari: Hafdís Ágúst ágúst

Snælandsskóli Haustönn 2017 Námsgrein Enska Bekkur 10. bekkur Kennari: Hafdís Ágúst ágúst Snælandsskóli Haustönn 2017 Námsgrein Enska Bekkur 10. bekkur Kennari: Hafdís Ágúst 15. 18. ágúst 21. 25. ágúst 28. ág 1. sept. 15. skipulagsdagur 16. skipulagsdagur 17. Skipulagsdagur 18. skipulagsdagur

More information

Samsvörun milli heildarmagns tannátu meðal 12 og 15 ára barna (DMFT/DMFS) og tannátu í lykiltönnum

Samsvörun milli heildarmagns tannátu meðal 12 og 15 ára barna (DMFT/DMFS) og tannátu í lykiltönnum Samsvörun milli heildarmagns tannátu meðal 12 og 15 ára barna (MFT/MFS) og tannátu í lykiltönnum SVANHVÍT. SÆMUNSÓTTIR*, THR ASPEUN**, SIGURÐUR RÚNAR SÆMUNSSN***, INGA. ÁRNAÓTTIR* HEIRIGÐISVÍSINASVIÐ HÁSKÓA

More information

Tengsl streituvaldandi þátta í starfsumhverfi, svefns og stoðkerfisverkja hjá millistjórnendum í opinberri þjónustu

Tengsl streituvaldandi þátta í starfsumhverfi, svefns og stoðkerfisverkja hjá millistjórnendum í opinberri þjónustu n Fræðigreinar STJÓRNMÁL Tengsl streituvaldandi þátta í starfsumhverfi, svefns og stoðkerfisverkja hjá millistjórnendum í opinberri þjónustu Sigríður Halldórsdóttir, prófessor, heilbrigðisvísindasviði

More information

Eftirspennt Brúargólf Klóríðinnihald í nokkrum steyptum brúargólfum

Eftirspennt Brúargólf Klóríðinnihald í nokkrum steyptum brúargólfum Eftirspennt Brúargólf Klóríðinnihald í nokkrum steyptum brúargólfum Útg. Dags. Höf. Rýnir Samþykkur Lýsing 3 11/01 2006 GG EH Lokaskýrsla II 2 21/12 2005 GG SvSv Lokaskýrsla I 1 15/12 2005 GG Uppkast 1

More information

HVERNIG Á AÐ META ÁHÆTTU?

HVERNIG Á AÐ META ÁHÆTTU? 85 HVERNIG Á AÐ META ÁHÆTTU? Það er hægt að mæla áhættu og minnka hana. Árið 1988 var ávöxtun á hlutabréfum Flugleiða 47,2% en þremur árum síðar, árið 1991, var hún neikvæð um 11,9%. Ávöxtun spariskírteina

More information

Könnunarverkefnið PÓSTUR

Könnunarverkefnið PÓSTUR Könnunarverkefnið PÓSTUR Þáttakenndur í verkefninu UM PÓST Rauði hópur Vor 2010 Börn fædd 2005 Hópstjóri: Tatjana Lind Jónsson Unnið var með Könnunaraðferðinni (The Project Approach). Stuðst var við bókina

More information

Námsferð til Ulricehamn Svíþjóð, mars 2013

Námsferð til Ulricehamn Svíþjóð, mars 2013 Námsferð til Ulricehamn Svíþjóð, mars 2013 Svíþjóð - stjórnsýslan Þrjú formleg stjórnsýslustig Sveitarfélög, 290 talsins (Local level) Lén, 20 talsins (Regional level) Landsstjórn, 349 þingmenn (National

More information

Skítsama um allt, frá hægri eða vinstri

Skítsama um allt, frá hægri eða vinstri Hugvísindasvið Skítsama um allt, frá hægri eða vinstri Pólitíkin og pönkið Ritgerð til B.A.-prófs Valur Gunnarsson Janúar 2010 Háskóli Íslands Hugvísindasvið Almenn bókmenntafræði Skítsama um allt, frá

More information

Hagvísir Vesturlands. Börn í sveitum á Vesturlandi

Hagvísir Vesturlands. Börn í sveitum á Vesturlandi ISSN 1670-5556 Vífill Karlsson Hagvísir Vesturlands Skýrsla nr. 1 2015 Samtök sveitarfélaga á Vesturlandi E F N I S Y F I R L I T Myndir... 1 Töflur... 2 1 Samandregnar niðurstöður... 3 2 Inngangur...

More information

HUGPRÓ Betw Be ar tw e ar QA & Agile

HUGPRÓ Betw Be ar tw e ar QA & Agile HUGPRÓ Betware QA & Agile 26.02.2010 Head Quarters Betware Reykjavík Betware DK Copenhagen Denmark Betware Solutions CA Kamloops, BC Betware Madrid Spain Certus Odense Denmark Betware Sp. z o.o. Warsaw

More information

Saga fyrstu geimferða

Saga fyrstu geimferða Lokaverkefni 2015 Réttarholtsskóli Saga fyrstu geimferða Arnar Freyr Jónsson og Oddur Kjartansson 10.FG Hópur 26 Geimöldin Árið 1957 hófst hin svokallaða geimöld sem síðar átti eftir að verða frumkvöðullinn

More information

Skýrsla um starfsemi Rannsóknastofnunar landbúnaðarins

Skýrsla um starfsemi Rannsóknastofnunar landbúnaðarins Skýrsla um starfsemi Rannsóknastofnunar landbúnaðarins 2000 2001 Efnisyfirlit Formáli 3 Starfsemi tilraunastöðvarinnar á Hesti 5 Binding kolefnis og kolefnisbúskapur landsins 11 Belgjurtir bjarga sér sjálfar

More information

Innihaldsyvirlit. til vegleiðing umsiting av kundum í FSL-debitor. seinast dagført 15. aug. 2017

Innihaldsyvirlit. til vegleiðing umsiting av kundum í FSL-debitor. seinast dagført 15. aug. 2017 Innihaldsyvirlit til vegleiðing umsiting av kundum í FSL-debitor seinast dagført 15. aug. 2017 Innihaldsyvirlit...1 Upprættan av kundum við INDIVID...2 Allar fyritøkur og persónar, ið hava føroyskt A-,

More information

VIKA VIÐFANGSEFNI EFNISTÖK NÁMSEFNI ANNAÐ

VIKA VIÐFANGSEFNI EFNISTÖK NÁMSEFNI ANNAÐ Kennsluáætlun vorönn 2018 Enska 9. bekkur Kennsluáætlun þessi tekur mið af hæfniviðmiðum sem fram koma í Aðalnámskrá Grunnskóla og skólanámskrá Grunnskóla Grindavíkur VIKA VIÐFANGSEFNI EFNISTÖK NÁMSEFNI

More information

Notkun tíðahvarfahormóna hjá íslenskum konum árin

Notkun tíðahvarfahormóna hjá íslenskum konum árin Notkun tíðahvarfahormóna hjá íslenskum konum árin 1996-1 Brynja Ármannsdóttir 1 læknanemi Laufey Tryggvadóttir 2 faraldsfræðingur Jón Gunnlaugur Jónasson 1,2,4 sérfræðingur í meinafræði Elínborg J. Ólafsdóttir

More information

Fél403 Vor 2012 Verkefni jan. Vægi 10% Einstaklingsverkefni.

Fél403 Vor 2012 Verkefni jan. Vægi 10% Einstaklingsverkefni. Fél403 Vor 2012 Verkefni 1. 9 23. jan. Vægi Einstaklingsverkefni. 1. Gerið litla könnun með 20 viðföngum (einstaklingum) þar sem þið vinnið með eina fylgibreytu, Y og tvær frumbreytur X 1 og X 2, helst

More information

Dystópíur uppgangskynslóðarinnar

Dystópíur uppgangskynslóðarinnar Hugvísindasvið Dystópíur uppgangskynslóðarinnar Dystópíur François Truffaut og Jean-Luc Godard og áhrif maí 1968 Ritgerð til BA-prófs í kvikmyndafræði Sigurður Helgi Magnússon Maí 2013 Háskóli Íslands

More information

Þróun kennslu læknanema á síðustu áratugum

Þróun kennslu læknanema á síðustu áratugum Kristján Erlendsson læknir dósent kennslustjóri læknadeildar HÍ, yfirlæknir á vísinda- og þróunarsviði Landspítala krerlend@landspitali.is Þróun kennslu læknanema á síðustu áratugum Á síðustu þremur áratugum

More information

Gleðilega hátíð. JÓNSSON & LE MACKS jl.is SÍA. Landsbankinn landsbankinn.is

Gleðilega hátíð. JÓNSSON & LE MACKS jl.is SÍA. Landsbankinn landsbankinn.is REYKJAVIK PRIDE 2. 7. ÁGÚST FREE COPY HINSEGINDAGAR.IS Gleðilega hátíð JÓNSSON & LE MACKS jl.is SÍA Landsbankinn landsbankinn.is 410 4000 VELKOMIN Á HINSEGIN DAGA 2016 WELCOME TO REYKJAVIK PRIDE 2016 Sagan

More information

Erlendir ferðamenn í Reykjavík 2016

Erlendir ferðamenn í Reykjavík 2016 Erlendir ferðamenn í Reykjavík 2016 Erlendir ferðamenn í Reykjavík 2016 Stillt upp fyrir tískumyndatöku í Hörpu. Samantekt unnin fyrir Höfuðborgarstofu mars 2017 Höfundur: Rögnvaldur Guðmundsson Rannsóknir

More information

Maðurinn í málverki. eftir Ragnar Þórisson. Listaháskóli Íslands Myndlistardeild B.A.-ritgerð (janúar 2010) Leiðbeinandi: Ragna Sigurðardóttir

Maðurinn í málverki. eftir Ragnar Þórisson. Listaháskóli Íslands Myndlistardeild B.A.-ritgerð (janúar 2010) Leiðbeinandi: Ragna Sigurðardóttir 1 Maðurinn í málverki eftir Ragnar Þórisson Listaháskóli Íslands Myndlistardeild B.A.-ritgerð (janúar 2010) Leiðbeinandi: Ragna Sigurðardóttir 2 Efnisyfirlit INNGANGUR 3 ABSTRAKTMYNDIR 3 Þrír málarar abstrakt

More information

Ari Teitsson. (2005, 8. nóvember). Til upprifjunar. Bændablaðið, bls. 6. Berry, T., (1996). Business Plan Pro. Oregon: Palo Alto Software.

Ari Teitsson. (2005, 8. nóvember). Til upprifjunar. Bændablaðið, bls. 6. Berry, T., (1996). Business Plan Pro. Oregon: Palo Alto Software. Heimildaskrá Ritaðar heimildir Ari Teitsson. (2005, 8. nóvember). Til upprifjunar. Bændablaðið, bls. 6. Berry, T., (1996). Business Plan Pro. Oregon: Palo Alto Software. Bændasamtök Íslands (2005). Hagtölur

More information

Að störfum í Alþjóðabankanum

Að störfum í Alþjóðabankanum Tímarit um viðskipti og efnahagsmál, útgáfa 2007-2008 Að störfum í Alþjóðabankanum Jónas H. Haralz JEL flokkun: G21, G28, N16, N26, N46 Lykil hugtök: Alþjóðabankinn, Suður-Ameríka, efnahagsmál, hagsaga,

More information

Einelti og líðan. Unnið upp úr könnuninni: Heilsa og lífskjör skólanema, HBSC 2013/2014. Tinna Rut Torfadóttir HUG- OG FÉLAGSVÍSINDASVIÐ

Einelti og líðan. Unnið upp úr könnuninni: Heilsa og lífskjör skólanema, HBSC 2013/2014. Tinna Rut Torfadóttir HUG- OG FÉLAGSVÍSINDASVIÐ Einelti og líðan Unnið upp úr könnuninni: Heilsa og lífskjör skólanema, HBSC 2013/2014 Tinna Rut Torfadóttir HUG- OG FÉLAGSVÍSINDASVIÐ Lokaverkefni til B.A. gráðu í sálfræði Hug- og félagsvísindadeild

More information

Íslenskt sauðfé í Norður-Ameríku

Íslenskt sauðfé í Norður-Ameríku RÁÐUNAUTAFUNDUR 2002 Íslenskt sauðfé í Norður-Ameríku Guðmundur Jóhannesson og Fanney Ólöf Lárusdóttir Búnaðarsambandi Suðurlands (www.bssl.is) INNGANGUR Seint á nítjándu öld munu 6 íslenskar kindur hafa

More information

Fjöldi myndgreiningarannsókna á Íslandi árið 2008.

Fjöldi myndgreiningarannsókna á Íslandi árið 2008. GR 10:03 Fjöldi myndgreiningarannsókna á Íslandi árið 2008. Guðlaugur Einarsson, geislafræðingur Ágúst 2010 Geislavarnir ríkisins Icelandic Radiation Safety Authority Rauðarárstíg 10 150 Reykjavík s. 5528200

More information

Reykholt í Borgarfirði

Reykholt í Borgarfirði RANNSÓKNASKÝRSLUR 2000 4 Reykholt í Borgarfirði Framvinduskýrsla 2000 Guðrún Sveinbjarnardóttir ÞJÓÐMINJASAFN ÍSLANDS ÚTIMINJASVIÐ NATIONAL MUSEUM OF ICELAND DIVISION OF MONUMENTS AND SITES Ljósmynd á

More information

LV Breytingar á grunnvatns- og jarðvatnsborði á áhrifasvæði Kárahnjúkavirkjunar

LV Breytingar á grunnvatns- og jarðvatnsborði á áhrifasvæði Kárahnjúkavirkjunar LV-2014-021 Breytingar á grunnvatns- og jarðvatnsborði á áhrifasvæði Kárahnjúkavirkjunar Mælingar með samanburði á gervitunglamyndum frá 2002, 2010 og 2012 Lykilsíða Skýrsla LV nr: LV 2014 021 Dags: 19.02.2014

More information

Öryggi barna skiptir miklu máli, börnin eru

Öryggi barna skiptir miklu máli, börnin eru Sálfræðiritið Tímarit Sálfræðingafélags Íslands 16. árg. 2011, bls. 73 79 Öryggi barna í innkaupakerrum: Áhrifarík leið til að forðast slys Háskóli Íslands Öryggi barna ætti að skipta foreldra miklu máli.

More information

Fjallkrækill Fyrsta fórnarlamb hlýnandi loftslags á Íslandi?

Fjallkrækill Fyrsta fórnarlamb hlýnandi loftslags á Íslandi? Ritrýnd grein Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags Hörður Kristinsson Fjallkrækill Fyrsta fórnarlamb hlýnandi loftslags á Íslandi? S íðustu áratugina hafa menn mikið velt fyrir sér áhrifum hlýnandi

More information

Umfang og umhverfi frumkvöðlastarfsemi á Íslandi 2006

Umfang og umhverfi frumkvöðlastarfsemi á Íslandi 2006 Umfang og umhverfi frumkvöðlastarfsemi á Íslandi 2006 Rannsóknarmiðstöð HR í nýsköpunar- og frumkvöðlafræðum Rögnvaldur J. Sæmundsson Silja Björk Baldursdóttir Mars 2007 GEM - frumkvöðlastarfsemi 2006

More information

JÓHANNES BJÖRN. Falið vald. Kúnst

JÓHANNES BJÖRN. Falið vald. Kúnst JÓHANNES BJÖRN Falið vald Kúnst 1979, 2009 Jóhannes Björn Lúðvíksson ISBN 978-9979-70-580-2 IV. Þangað sem auðurinn streymir Þegar talað er um eigendur alþjóðlegra banka og margar undirtyllur þeirra, verður

More information

Beethoven og tæknikröfur. píanósónötu nr. 26 Les Adieux. Elín Arnardóttir

Beethoven og tæknikröfur. píanósónötu nr. 26 Les Adieux. Elín Arnardóttir Beethoven og tæknikröfur píanósónötu nr. 26 Les Adieux Elín Arnardóttir Listaháskóli Íslands Tónlistardeild Píanó Beethoven og tæknikröfur píanósónötu nr. 26 Les Adieux Elín Arnardóttir 2013 Útdráttur

More information

KENNSLULEIÐBEININGAR

KENNSLULEIÐBEININGAR Þorsteinn Helgason Miðaldafólk á ferð KENNSLULEIÐBEININGAR Efnisyfirlit Til kennara.... 3 Fólk á ferð á miðöldum... 4 Guðríður Þorbjarnardóttir... 6 Pílagrímar og krossfarar.... 8 Silkileiðin og Markó

More information

Fæðuvenjur á unglingsárum og miðjum aldri og tengsl við áhættu á brjóstakrabbameini

Fæðuvenjur á unglingsárum og miðjum aldri og tengsl við áhættu á brjóstakrabbameini Fæðuvenjur á unglingsárum og miðjum aldri og tengsl við áhættu á brjóstakrabbameini Verkefni til doktorsprófs í lýðheilsuvísindum við Háskóla Íslands Nemandi: Álfheiður Haraldsdóttir Leiðbeinendur: Laufey

More information

Ofbeit í sjó orsök landeyðingar Hugleiðingar um áhrif skollakopps á landrof í ljósi þróunar í Kollsvík

Ofbeit í sjó orsök landeyðingar Hugleiðingar um áhrif skollakopps á landrof í ljósi þróunar í Kollsvík Valdimar Össurarson Ofbeit í sjó orsök landeyðingar Hugleiðingar um áhrif skollakopps á landrof í ljósi þróunar í Kollsvík VÖ/jan/2017 Efni Inngangur... 3 Viðfangsefni og tilgáta... 4 Offjölgun skollakopps...

More information

ANNUAL SAFETY REVIEW. Þróunar og greiningarstofa Division of Development and Analysis

ANNUAL SAFETY REVIEW. Þróunar og greiningarstofa Division of Development and Analysis ANNUAL SAFETY REVIEW 2012 Þróunar og greiningarstofa Division of Development and Analysis Flugmálastjórn Íslands: Annual Safety Review 2012 Útgefandi: Flugmálastjórn Íslands Skógarhlíð 12 105 Reykjavík

More information

Íslenskukennsla útlendinga við Háskóla Íslands

Íslenskukennsla útlendinga við Háskóla Íslands ÞÓRA BJÖRK HJARTARDÓTTIR Íslenskukennsla útlendinga við Háskóla Íslands 1. Fjöldi erlendra stúdenta Á liðnum áratug hefur erlendum stúdentum fjölgað gríðarlega við Háskóla Íslands. Haustið 2000 voru skráðir

More information

1.3 Jean Luc Nancy um skynjun og tilveru Almennt um innsetningar Judith Rugg um innra og ytra rými... 11

1.3 Jean Luc Nancy um skynjun og tilveru Almennt um innsetningar Judith Rugg um innra og ytra rými... 11 Samantekt Í þessari ritgerð er fjallað um rými og innsetningar og sérstaklega verk Elínar Hansdóttur Path og Parallax. Elín er ungur, íslenskur listamaður sem hefur vakið mikla athygli á síðustu árum með

More information

Tíðni persónuleikaraskana á Stór-Reykjavíkursvæðinu

Tíðni persónuleikaraskana á Stór-Reykjavíkursvæðinu Tíðni persónuleikaraskana á Stór-Reykjavíkursvæðinu Eiríkur Líndal 1 klínískur sálfræðingur Jón G. Stefánsson 2 geðlæknir 1 áður, Geðsviði Landspítala, nú, HVERTstarfsendurhæfingu, 2 geðsviði Landspítala.

More information

Samstarf HR og IGI. Ólafur Andri Ragnarsson

Samstarf HR og IGI. Ólafur Andri Ragnarsson Samstarf HR og IGI Ólafur Andri Ragnarsson Leikjaiðnaðurinn 2021 Leikjaiðnaðurinn 2021 5.000 störf 70 milljarðar í heildarútflutningstekjur ef... Photo Ian Parker http://parkerlab.bio.uci.edu/nonscientific_adventures/iceland_man.ht

More information

Klakaströnglar á þorra

Klakaströnglar á þorra Næsta blað kemur út 8. febrúar Auglýsingasíminn er 563 0300 Netfang augl@bondi.is Gláma mjólkaði mest 19 Fræðaþing 2005 13 og 21 Farmallinn sextugur á Íslandi Sjá á bls. 8 Blað nr. 210 Upplag Bændablaðsins

More information

Einstaklingsmunur og þróun læsis hjá fjögra til sjö ára börnum

Einstaklingsmunur og þróun læsis hjá fjögra til sjö ára börnum Menntavísindasvið Háskóla Íslands Grein birt 31. desember 2010 Freyja Birgisdóttir Einstaklingsmunur og þróun læsis hjá fjögra til sjö ára börnum Kynntar verða niðurstöður langtímarannsóknar á þroska,

More information

Sveiflur og breyttar göngur deilistofna. norðaustanverðu Atlantshafi

Sveiflur og breyttar göngur deilistofna. norðaustanverðu Atlantshafi í norðaustanverðu Atlantshafi Jóhann Sigurjónsson Hafrannsóknastofnun Grand Hótel, Reykjavík, 21.-22. nóvember 2013 Efni erindis Deilistofnar Ástand og horfur Uppsjávar þríeykið Norsk-íslensk síld-kolmunni-makríll

More information

SVEPPASÝKINGAR MEÐAL SUNDGESTA

SVEPPASÝKINGAR MEÐAL SUNDGESTA Læknadeild Háskóla Íslands 4. árs rannsóknarverkefni Vorið 1997 SVEPPASÝKINGAR MEÐAL SUNDGESTA Gunnhildur Guðnadóttir, Bárður Sigurgeirsson, Ingibjörg Hilmarsdóttir Ágrip Inngangur: Sveppasýkingar í tánöglum

More information

Skóli Ísaks Jónssonar INNRAMAT Í SKÓLANUM. Skýrsla fyrir skólaárið

Skóli Ísaks Jónssonar INNRAMAT Í SKÓLANUM. Skýrsla fyrir skólaárið Skóli Ísaks Jónssonar INNRAMAT Í SKÓLANUM Skýrsla fyrir skólaárið 2016-2017 Efnisyfirlit Efnisyfirlit... 2 1. Inngangur... 3 2. Markmið og tilgangur matsins... 3 3. Aðferðir og framkvæmd matsins... 3 4.

More information

Lambleysi hjá gemlingum, meinafræðileg greining

Lambleysi hjá gemlingum, meinafræðileg greining Rit LbhÍ nr. 109 Lambleysi hjá gemlingum, meinafræðileg greining Charlotta Oddsdóttir 2018 Rit LbhÍ nr. 109 ISBN 978-9979-881-80-3 ISSN 1670-5785 Lambleysi hjá gemlingum, meinafræðileg greining Charlotta

More information

Útvarpssendistaður á Úlfarsfelli Tæknilegar forsendur

Útvarpssendistaður á Úlfarsfelli Tæknilegar forsendur Útvarpssendistaður á Úlfarsfelli Tæknilegar forsendur Kynning í Dalskóla 6. desember 2018 Gautur Þorsteinsson, verkfræðingur Um útvarpsþjónustu Fyrsta útsending útvarpsdagskrár 1920 Útsendingar útvarps

More information