МЕЃУНАРОДНО СПИСАНИЕ ЗА ОБРАЗОВАНИЕ, ИСТРАЖУВАЊЕ И ОБУКА INTERNATIONAL JOURNAL FOR EDUCATION, RESEARCH AND TRAINING (IJERT)

Transcription

1 ISSN (Printed) ISSN X (Online) МЕЃУНАРОДНО СПИСАНИЕ ЗА ОБРАЗОВАНИЕ, ИСТРАЖУВАЊЕ И ОБУКА INTERNATIONAL JOURNAL FOR EDUCATION, RESEARCH AND TRAINING (IJERT) ijert.fzf.ukim.edu.mk Волумен 1, Број 2, Декември 2015 Volume 1, Issue 2, December 2015

2 Издавач: Универзитет Св. Кирил и Методиј во Скопје Филозофски факултет Институт за педагогија, Република Македонија Меѓународно списание за образование, истражување и обука За издавачот: проф. д-р Горан Ајдински Главен и одговорен уредник: проф. д-р Борче Костов, Универзитет Св. Кирил и Методиј, Филозофски факултет - Скопје, Институт за педагогија, Република Македонија Уредници: проф. д-р Анета Баракоска, Универзитет Св. Кирил и Методиј, Филозофски факултет - Скопје, Институт за педагогија, Република Македонија доц. д-р Елизабета Томевска-Илиевска, Универзитет Св. Кирил и Методиј, Филозофски факултет - Скопје, Институт за педагогија, Република Македонија доц. д-р Алма Тасевска, Универзитет Св. Кирил и Методиј, Филозофски факултет - Скопје, Институт за педагогија, Република Македонија доц. д-р Елена Ризова, Универзитет Св. Кирил и Методиј, Филозофски факултет - Скопје, Институт за педагогија, Република Македонија Уреднички одбор: проф. д-р Снежана Адамческа, Универзитет Св. Кирил и Методиј, Филозофски факултет - Скопје, Институт за педагогија, Република Македонија проф. д-р Марија Тофовиќ-Ќамилова, Универзитет Св. Кирил и Методиј, Филозофски факултет - Скопје, Институт за педагогија, Република Македонија проф. д-р Трајан Гоцевски, Универзитет Св. Кирил и Методиј, Филозофски факултет - Скопје, Институт за педагогија, Република Македонија проф. д-р Зоран Велковски, Универзитет Св. Кирил и Методиј, Филозофски факултет - Скопје, Институт за педагогија, Република Македонија проф. д-р Наташа Ангелоска-Галевска, Универзитет Св. Кирил и Методиј, Филозофски факултет - Скопје, Институт за педагогија, Република Македонија проф. д-р Лена Дамовска, Универзитет Св. Кирил и Методиј, Филозофски факултет - Скопје, Институт за педагогија, Република Македонија проф. д-р Јасмина Делчева-Диздаревиќ, Универзитет Св. Кирил и Методиј, Филозофски факултет - Скопје, Институт за педагогија, Република Македонија проф. д-р Вера Стојановска, Универзитет Св. Кирил и Методиј, Филозофски факултет - Скопје, Институт за педагогија, Република Македонија проф. д-р Сузана Миовска-Спасева, Универзитет Св. Кирил и Методиј, Филозофски факултет - Скопје, Институт за педагогија, Република Македонија д-р Лазар Стошиќ, Колеџ за Професионални студии за наставници, Алексинац, Србија д-р Соња Величковиќ, Колеџ за Професионални студии за наставници, Алексинац, Србија проф. д-р Саша Милич, Филозофски факултет, Универзитет во Никшиќ, Црна Гора проф. д-р Вивиана Лангхер, Клиничка психологија, Оддел за динамична и клиничка психологија, Факултет за медицина и психологија, Универзитет Сапиенца- Рим, Италија проф. д-р Ирина В. Абакумова, Академија за психологија и педагогија Јужен сојузен универзитет-ростов на Дон, Русија проф. д-р Слаѓана Д. Анѓелковиќ, Факултет за географија, Белградски универзитет, Србија проф. д-р Зорица Станисављевиќ-Петровиќ, Универзитет во Ниш, Филозофски факултет, Институт за педагогија, Србија проф. д-р Анџелика Гротерах, Хошуле, Дармштат (Универзитет за применети науки), Оддел за општествени науки и социјална работа, Германија проф. д-р Ала Белоусова, Академија за психологија и педагогија, Јужен сојузен универзитет, Ростов на Дон, Русија проф. д-р Павел Ермаков, Академија за психологија и педагогија, Јужен сојузен универзитет, Ростов на Дон, Русија проф. д-р Синиша Опич, Факултет за образование на наставници, Универзитет во Загреб, Министерство за образование, Хрватска, Централна Европа проф. д-р Патриција Велоти, Образование на адолесценти и возрасни психопатологија, Оддел за образовни науки на Универзитет во Џенова проф. д-р Mark R. Ginsberg, Универзитет Џорџ Мејсон, Колеџ за образование и човечки развој, САД проф. д-р Mилан Матијевич, Факултет за образование на наставници, Универзитет во Загреб, Хрватска проф. д-р Павел Згага, Универзитет во Љубљана, Факултет за образование, Словенија. проф. д-р Мирјана Маврак, Филозофски факултет Сараево, БиХ проф.д-р Јосип Милат, Филозофски факултет, Сплит, Хрватска проф. д-р Миомир Деспотовиќ, Филозофски факултет, Стара зграда, Белград, Србија проф. д-р Мајнерт Мајер, Универзитет во Хамбург, Педагошки факултет, Германија проф. д-р Миле Живчиќ, Агенцијата за стручно образование, обука и образование за возрасни, Хрватска проф. д-р Мехмет Шахин, Факултет за образование, Јилдиз Технички универзитет во Истанбул, Турција проф. д-р Љиљана Речка, Екрем Чабеј Универзитет во Ѓирокастро, Албанија проф. д-р Луциан Циолан, Факултет за психологија и педагошки науки, Универзитет во Букурешт, Романија д-р Maтeја Брејц - виш предавач, Школа за директори, Љубљана. доц. д-р Мануела Томаи, Оддел за динамична и клиничка психологија, Сапиенца, Универзитет во Рим доц. д-р Димитринка Георгиева-Цонкова, Свети Кирил и Методиј, Педагошки факултет, Катедра за теорија и методи на настава по физичко образование, Велико Трново, Бугарија Технички секретар: м-р Марина Василева Техничко уредување: Васко Куцуловски Ликовен дизајн на корица и лого: м-р Дарко Талески Лектура: Маја Цветковска Печати: Тираж: 300 примероци

3 Publisher: Ss. Cyril and Methodius University in Skopje,Faculty of Philosophy Department of Pedagogy,Republic of Macedonia International Journal for Education and Training (IJERT) About the publisher: Prof. Goran Ajdinski, PhD Editor-in-Chief Prof. Borce Kostov, PhD, Ss. Cyril and Methodius University in Skopje, Faculty of Philosophy Institute of Pedagogy, Republic of Macedonia Associate Editors: Prof. Aneta Barakoska, PhD, Ss. Cyril and Methodius University Skopje, Faculty of Philosophy, Institute of Pedagogy, Republic of Macedonia Assoc. Elizabeta Tomevska Ilievska, PhD, Ss. Cyril and Methodius University Skopje, Faculty of Philosophy, Institute of Pedagogy, Republic of Macedonia Assoc. Alma Tasevska, PhD, Ss. Cyril and Methodius University Skopje, Faculty of Philosophy, Institute of Pedagogy, Republic of Macedonia Assoc. Elena Rizova, PhD, Ss. Cyril and Methodius University Skopje, Faculty of Philosophy, Department of Pedagogy, Republic of Macedonia Editorial Board: Prof. Snezana Adamcheska, PhD, Ss. Cyril and Methodius University Skopje, Faculty of Philosophy, Institute of Pedagogy, Republic of Macedonia Prof. Marija Tofovikj-Kjamilova, PhD, Ss. Cyril and Methodius University Skopje, Faculty of Philosophy, Institute of Pedagogy, Republic of Macedonia Prof. Trajan Gocevski, PhD, Ss. Cyril and Methodius University Skopje, Faculty of Philosophy, Institute of Pedagogy, Republic of Macedonia Prof. Zoran Velkovski, PhD, Ss. Cyril and Methodius University Skopje, Faculty of Philosophy, Institute of Pedagogy, Republic of Macedonia Prof. Natasha Angeloska-Galevska, PhD, Ss. Cyril and Methodius University Skopje, Faculty of Philosophy, Institute of Pedagogy, Republic of Macedonia Prof. Lena Damovska, PhD, Ss. Cyril and Methodius University Skopje, Faculty of Philosophy, Institute of Pedagogy, Republic of Macedonia Prof. Jasmina Delcheva-Dizdarevikj, PhD, Ss. Cyril and Methodius University Skopje, Faculty of Philosophy, Institute of Pedagogy, Republic of Macedonia Prof. Vera Stojanovska, PhD, Ss. Cyril and Methodius University Skopje, Faculty of Philosophy, Institute of Pedagogy, Republic of Macedonia Prof. Suzana Miovska-Spaseva, PhD, Ss. Cyril and Methodius University Skopje, Faculty of Philosophy, Institute of Pedagogy, Republic of Macedonia PhD. Lazar Stošič, College for Professional Studies Educators, Aleksinac, Serbia PhD. Sonja Velickovic, College for Professional Studies Educators, Aleksinac, Serbia Prof. Saša Milić, PhD, Faculty of Philosophy, University of Montenegro Prof. Viviana Langher, PhD, Clinical Psychology, Department of Dynamic and Clinica Psychology, Faculty of Medicine and Psychology, Sapienza, University of Rome, Italy Prof. Irina V. Abakumova, PhD, Academy of Psychology and Pedagogy Southern Federal University, Rostov on Don, Russia Prof. Slađana D. Anđelković, PhD, Faculty of Geography, University of Belgrade, Serbia Prof. Zorica Stanisavljević Petrović, PhD, University of Niš, Faculty of Philosophy, Department of Pedagogy, Niš, Serbia Prof. Angelika Groterath, PhD, Hochschule Darmstadt (University of Applied Sciences), Dept. of Social Sciences and Social Work, Darmstadt, Germany Prof. Alla Belousova, PhD, Department of Psychology of Education, Academy of Psychology and Pedagogy, Southern Federal University, Rostov on Don, Russia Prof. Pavel Ermakov, PhD, Academy of Psychology and Pedagogy, Southern Federal University, Rostov on Don, Russia Prof. Sinisa Opic, PhD, Faculty of Teacher Education, University of Zagreb, Department of Education Croatia, Central Europe Prof. Patrizia Velotti, PhD, Education of Adolescent and Adult Psychopathology, Department of Educational Sciences, University of Genoa, Italy Prof. Mark R. Ginsberg, PhD, George Mason University, College of Education and Human Development, USA. Prof. Milan Matijevic, PhD, Faculty of Teacher Education, University of Zagreb, Croatia Prof. Pavel Zgaga, PhD, University of Ljubljana, Faculty of Education, Slovenia. Prof. Mirjana Mavrak, PhD, Faculty of Philosophy of Sarajevo, Bosnia and Herzegovina Prof. Josip Milat, PhD, Faculty of Philosophy - Split, Croatia Prof. Miomir Despotovic, PhD, Faculty of Philosophy Old Building Belgrade, Serbia Prof. Meinert Mayer, PhD, Universität Hamburg, Fakultät für Erziehungswissenschaft, Germany. Prof. Mile Živčić, PhD, Assistant Director for Adult Education Development, Agency for Vocational, Education and Training and Adult Education, Croatia Prof. Mehmet Şahin, PhD, Faculty of Education, Yıldız Technical University, Istanbul, Turkey Prof. Liljana Reçka, PhD, Vice/rector for Science and International Relations, Eqrem Çabej University of Gjirokastra, Albania Prof. Lucian Ciolan, PhD Dean, Faculty of Psychology and Educational Sciences, University of Bucharest, Romanija Prof. Mateja Brejc, PhD, Senior Lecturer, National school for Leadership in Education, Ljubljana, Slovenia Assoc. Manuela Tomai, PhD, Department of Dynamic and Clinical Psychology, Sapienza, University of Rome, Italy Assoc. Dimitrinka Georgieva-Tsonkova, PhD, Ss. Cyril and St. Methodius, Faculty of Education, Department of the Theory and Methods of Teaching Physical Education, Veliko Tarnovo, Bulgaria Technical secretary: Marina Vasileva, M.A. Technical editing: Vasko Kuculovski Art design of cover and logo: Darko Taleski, M.A. Proofreading: Valentina Bachvarovska Printed by: Circulation: 300

4 Содржина Contents УНАПРЕДУВАЊЕ НА РЕЛАЦИИТЕ И МОДЕЛИТЕ НА ИНТЕРАКТИВНА КОМУНИКАЦИЈА ВО БАЛЕТСКОТО ОБРАЗОВАНИЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА... 9 Александра Мијалкова PROMOTION OF RELATIONS AND MODELS OF INTERACTIVE COMMUNICATION IN THE BALLET IN REPUBLIC OF MACEDONIA...15 Aleksandra Mijalkova ВЛИЈАНИЕТО НА РАЗВОЈНОТО/СТРАТЕШКОТО ПЛАНИРАЊЕ ВРЗ ВОСПИТНО ОБРАЗОВНИОТ ПРОЦЕС ВО ОСНОВНОТО УЧИЛИШТЕ...21 Биљана Павлеска THE INFLUENCE OF DEVELOPMENTAL / STRATEGIC PLANNING ON THE EDUCATIONAL PROCESS IN THE PRIMARY SCHOOL Biljana Pavleska УЛОГАТА НА ДИРЕКТОРОТ НА УЧИЛИШТЕТО КАКО ФАСИЛИТАТОР ВО ЕФИКАСНО ВОДЕЊЕ НА ИМПЛЕМЕНТАЦИЈАТА НА СОВРЕМЕНИТЕ МЕТОДИ ВО НАСТАВАТА...35 Елка Даскалова THE ROLE OF THE PRINCIPLE AS A FACILITATOR IN AN EFFECTIVE IMPLEMENTATION OF THE MODERN EDUCATIONAL METHODS...43 Elka Daskalova ИКТ ВО НАСТАВАТА ПО АНГЛИСКИ ЈАЗИК ПОТРЕБА ИЛИ ОБВРСКА Киро Јорданов ICT IN TEACHING ENGLISH NEED OR OBLIGATION...57 Kiro Jordanov КОРИСТЕЊЕ НА СОЦИЈАЛНАТА МРЕЖА EDMODO КАКО ПОДДРШКА НА ОБРАЗОВНИТЕ РЕФОРМИ ВО НАСОКА НА ОСПОСОБУВАЊЕ НА УЧЕНИЦИТЕ ЗА ДОЖИВОТНО УЧЕЊЕ Маја Виденовиќ USING SOCIAL NETWORK EDMODO AS A SUPPORT TO THE EDUCATIONAL REFORMS IN TERMS OF STUDENTS TRAINING FOR LIFELONG LEARNING...73 Maja Videnovic РЕФОРМСКИТЕ ПРОЦЕСИ ВО ЛИКОВНОТО ВОСПИТАНИЕ И ОБРАЗОВАНИЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА...81 Маја Рауник Кирков REFORM PROCESSES IN THE VISUAL ART EDUCATION IN REPUBLIC OF MACEDONIA...87 Maya Raunik Kirkov ЗА И ПРОТИВ РАНГИРАЊЕТО НА УНИВЕРЗИТЕТИТЕ КАКО НОВ ФЕНОМЕН ВО ОБЕЗБЕДУВАЊЕТО КВАЛИТЕТ ВО МАКЕДОНСКОТО ВИСОКО ОБРАЗОВАНИЕ...93 Сузана Пецаковска PROS AND CONS UNIVERSITY RANKING AS THE NEW PHENOMENON FOR QUALITY ASSURANCE IN THE MACEDONIAN HIGHER EDUCATION Suzana Pecakovska

5 МЕНАЏМЕНТ СО ЧОВЕЧКИТЕ РЕСУРСИ ВО ОБРАЗОВАНИЕТО Ѓеорги Ташковски HUMAN RESOURCE MANAGEMENT IN THE EDUCATION Gjeorgi Tashkovski МОТИВАЦИЈА ЗА НАСТАВНИЧКАТА ПРОФЕСИЈА Наташа Анѓелеска MOTIVATION FOR THE TEACHING PROFESSION Natasha Angjeleska АНАЛИТИЧКИ ОСВРТ НА НОВАТА ПЕДАГОШКА ЕВИДЕНЦИЈА ВО ДЕТСКИТЕ ГРАДИНКИ Габриела Дурчевска Георгиева, Весна Пецева ANALITICAL OVERVIEW OF THE NEW PEDAGOGICAL RECORD KEEPING IN THE KINDERGARTENS Gabriela Durcevska Georgieva, Весна Пецева ИМПЛЕМЕНТАЦИЈА НА МОТИВАЦИОНАТА СТРАТЕГИЈА ВРЗ ОДРЖЛИВОСТА НА ПРОЕКТНИТЕ АКТИВНОСТИ ВО УЧИЛИШТАТА Слободанка Бадаровска IMPLEMENTATION OF THE MOTIVATION STRATEGY ON SUSTAINABILITY OF PROJECT ACTIVITIES IN THE SCHOOL Slobodanka Badarovska

6 ПРЕДГОВОР НА ГЛАВНИОТ УРЕДНИК Драги читатели, Најпрво сакам да го изразам моето искрено задоволство како и задоволството на моите најблиски соработници- уредниците на списанието, од големиот интерес кој го предизвика излегувањето од печат на нашиот прв број. Посебно ни е мило што најубавите зборови и позитивни критики после промоцијата на првиот број, ги добивме од оние на кои им е наменето списанието, односно од вкупната педагошка јавност во нашата земја, но и пошироко. Секако голем број пофалби, поддршка и желби за уште поуспешни изданија добивме од сите членови на Уредничкиот одбор, како и од голем број на наши колеги од Филозофскиот факултет кои присуствуваа на промоцијата на првиот број од нашето списание. Ваквите позитивни критики од пошироката научна јавност многу ни значат и ни го потврдуваат чувството на сигурност дека навистина се движиме во вистинска насока. Сето ова ни дава уште поголема решителност сè повеќе да работиме на подобрување на текстовите кои ќе ги публикуваме, понатаму, да ги почитуваме и да ги исполнуваме сите стандарди кои важат за едно меѓународно списание, да добиеме што повеќе индексации и сето она што е потребно нашето списание за брзо време да стане реномирано меѓународно списание со импакт фактор. Се разбира тоа е долг пат, но ние сме спремни да го чекориме и свесни сме дека и најдолгиот пат започнува со првиот чекор. Ова е вториот број од списанието каде што ги презентираме трудовите кои се однесуваат на Реформите кои се преземаат во воспитно- образовните системи. Во извесна смисла, овој број е продолжение на нашиот прв број, бидејќи се работи за трудови со иста тематика. Накратко ќе се задржам на она што ќе го читаат читателите во овој број. Најпрво ќе ги запознаеме читателите со унапредувањето на релациите и моделите на интерактивната комуникација во балетското образование во Р. Македонија. Потоа ќе дознаеме нешто повеќе за влијанието на развојното/стратешко планирање врз воспитно образовниот процес во основното училиште. Читателите ќе имаат можност да се запознаат и со улогата на директорот како фасилитатор во ефикасно водење на имплементацијата на современите методи во наставата. Ќе се постават и дилемите дали ИКТ во наставата по англиски јазик е потреба или обврска и дали користењето на социјалната мрежа ЕДМОДО како поддршка на образовните реформи е во насока на оспособување на учениците за доживотно учење, како и многу интересната дилема со поставување на провокативното прашање: Дали сме за или против рангирањето на универзитетите како нов феномен во обезбедувањето на квалитет во македонското високо образование? Ќе се запознаеме со реформските процеси во ликовното воспитание и образование во Р. Македонија. Посебно е актуелна и интересна темата за менаџментот на човечките ресурси во образованието, а уште поинтересен е трудот кој се одненсува на тоа: Колку мотивацијата е значајна за наставничката професија? Се надеваме дека овие интересни теми ќе го задржат Вашето внимание и уште повеќе, ќе Ве поттикнат на критичко размислување и секако ќе ја разбудат желбата и Вие да го кажете своето мислење преку објавување на свои трудови. Со почит, главен и одговорен уредник проф. д-р Борче Костов

7 EDITORIAL FOREWORD Dear readers, Firstly I would like to express my sincere satisfaction as well as the content of my closest cooperators magazine s editors, from the huge interest caused from the publishing of our first issue. We are especially glad that we received beautiful words and positive review after publishing of the first issue from those whom the magazine was intended for respectively, the overall pedagogical public in the country and beyond. Of course, great number of praises, support and wishes for more successful editions we received from all the members of the Editorial Board, as well as large number of our colleagues from the Philosophical Faculty that were present the promotion of the first number of our magazine. Such positive critics from the wider academic community mean a lot to us and confirm our feeling that we are really moving in the right direction. All of this gives us greater determination to work for improvement of the text that we will publish, respect and fulfill all standards that apply for one national magazine, get more indexation and all that is necessary our magazine shortly to become renowned international journal with impact factor. Of course, it is a long way, but we are ready to go through it and we are aware the longest walk starts with the first step. This is the second issue of the magazine where we present the work related to the Reforms that have been undertaken in the educational systems. In some sense, this issue is continuation of our first issue, because the published works are with similar theme. I will focus shortly on what the customers will read in this issue. Firstly, the readers will be introduced with the improvement of relations and models of interactive communication in the ballet education in R. Macedonia. Later we will get to know something more about the impact of the developmental / strategic planning on the educational process in elementary school. The readers will have opportunity to get to know with the role of the director as facilitator in effective leadership of implementation of modern methods in education. We will lay the dilemmas if the IKT in the English language education and if the usage of the social networks EDMODO as support to educational reforms is in direction of training students for long-life learning, as well as very interesting dilemma with asking provocative question: Are we for or against ranking of Macedonian universities as new phenomenon in quality assurance in the Macedonian higher education? We will give an introduction to the reforms in the art education and general education in R. Macedonia and with implementation in motivational strategy on sustainability in project activities in schools. Exceptionally interesting is the topic for management of human resources in schools, and more important is the effort that refers to it: How important is motivation in teaching profession? We hope that these interesting subjects will keep your attention and it will further encourage your critical thinking and of course, will arouse desire you to tell your opinion by publishing your works. With due respect, Editor-in-chief Prof. Dr. Borče Kostov

8

9 А. Мијалкова, Унапредување на релациите... IJERT 1 (2015) 2 : 9-14 УНАПРЕДУВАЊЕ НА РЕЛАЦИИТЕ И МОДЕЛИТЕ НА ИНТЕРАКТИВНА КОМУНИКАЦИЈА ВО БАЛЕТСКОТО ОБРАЗОВАНИЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Александра Мијалкова Универзитет Свети Кирил и Методиј, Факултет за музичка уметност Скопје, Катедра за балетска педагогија, Република Македонија amijalkova@gmail.com УДК: 793.3: (497.7) Апстракт Унапредувањето на интеракциските компоненти во балетското образование во Република Македонија е елемент од реформските барања за подобрување на квалитетот во балетското образование. Значењето на сите интервенции во таа насока добиваат посебно значење имајќи го предвид нивното имплементирање во два образовни потсистема (средно и високо образование), пришто посебно треба да се инсистира на интензивирање на овие релации во високото образование, како релативно ново и актуелно за нашата заедница. Постои тенденција за градење на вертикален интеракциско-комуникациски модел неопходен за реалзација на наставата и во духот на специфичностите на уметничкиот профил. Оваа општа премиса неопходно бара зајакнување на интеракциско-комуникациските компетенции на наставниците кои се модератори на целиот наставен процес. Дизајнирањето на наставни модели за работа претпоставува развивање на стратегии за зајакнување на вештини за тимска работа. Моделите и организацијата меѓусебно се разликуваат и се детерминирани од специфичностите на наставата во балетското образование, зарадишто не постои универзален модел на организација на тимовите. Во рамките на професионалниот развој постои потреба од развивање на компензирачки обуки за наставниците во функција за унапредување на нивните педагошки компетенции за развивање на интеракциско-комуникациските модели во балетското образование. Клучни зборови: интеракција, комуникација, наставни модели, балетско образование Проучувањата на интеракциско-комуникациските релации во наставата во последната деценија сè повеќе се интензивираат. Овој проблем е ставен во фокусот на истражувачкиот педагошки интерес. Многубројни истражувања ја проучуваат интеракцијата и комуникацијата во наставата, а аспектите на проучувањето се различни, и не ретко се надополнуваат. На тој начин се гради еден конзистентен пристап во проучувањето на овој значаен педагошки проблем. Во овој труд се проучуваат интеракциско-комуникациските релации во балетскомузичкото образование од аспект на испитување на ставовите на наставниците по однос на повеќе проблеми, релевантни за ефектуирањето на интеракцијата во уметничките училишта. Придонесот на вака поставеното истражување е значаен особено заради тоа што во нашата земја интеракциско-комуникациските релации не се истражувани во контекст на наставата во уметничките училишта.

10 А. Мијалкова, Унапредување на релациите... IJERT 1 (2015) 2 : 9-14 Интеракциско-комуникациские односи се испитани преку ставовите и мислењата на наставниците и учениците во балетското и музичкото образование. И покрај тоа што во истражувањето се користени релативно индиректни постапки и техники, при што проблемот на истражувањето може да се истражи и на подиректен начин со користење на други посложени истражувачки постапки, добиени се релевантни податоци за тоа како наставниците и учениците, како два најзначајни фактори во наставата ја оценуваат нивната меѓусебна интеракција и комуникација во наставата. Со првото прашање од прашалникот, наменет за испитување на ставовите и мислењата на наставниците се истражува колкаво е значењето кое наставниците го имаат во наставниот процес, односно дали тие секогаш, често или само понекогаш имаат најзначајна улога и го водат главниот збор на наставата. Според податоците јасно може да се види дека најголем дел од наставниците дури 73,5% сметаат дека тие често имаат најзначајна улога во наставниот процес. За оваа опција во најголем број се определиле наставниците од двете училишта опфатени во истражувачкиот примерок (74,09% респективно 64,28%). Тоа, од своја страна укажува дека наставниците правилно го разбираат значењето и одговорноста на својата работа. Ова дотолку повеќе што вкупниот број на оние наставници кои сметаат дека секогаш или често имаат најзначајна улога во наставата изнесува 220 наставници или дури 94,87% од вкупниот примерок. Од друга страна, разгледувањето на ова прашање ставено во контекст на интеракцискокомуникациските односи помеѓу наставниците и учениците, покажува дека според добиените податоци 73,50% од наставниците сметаат дека не мора секогаш да доминираат во наставата, односно, тие оставаат отворен простор за партиципација на наставниците во наставниот процес. Доколку кон ова се додаде и бројот на оние кои сметаат дека нивната улога на наставата само понекогаш е најзначајна (12 наставници или 5,12%) тогаш станува очигледно дека еден забележително голем дел од наставниците, речиси близу 80% наставниот процес не го разбираат како процес на интеракциски однос со учениците. Најверојатно ваквите ставови на наставниците, покрај останатото се должат и на специфичноста на наставата во балетското и во музичкото образование. Врз основа на добиените податоци во однос на ова прашање не се забележуваат разлики на ниво на процентуални износи помеѓу двете училишта опфатени со истражувачкиот примерок. Од податоците добиени при испитувањето на ставовите на наставниците за тоа дали строгата дисциплина влијае врз успехот на учениците, генерално може да се констатира дека најголем дел од наставниците од двете училишта 79,07% (78,18% респективно 92, 85%) сметаат дека строгата дисциплина често влијае врз успехот на учениците. Вкупно 20,51% од нив строгата дисциплина секогаш ја сметаат за фактор кој позитивно влијае врз успехот во учењето. Со други зборови, вкупно дури 99,10% од испитаните наставници, дисциплината ја доведуваат во тесна корелација со успехот. Имено, според нив секогаш или често строгиот наставник постигнува подобри резултати т-е. учениците се подобри во учењето. При анализата на овие податоци на ниво на процентуална пресметка не се забележливи сигнификантни разлики помеѓу ставовите на наставниците од двете училишта опфатени во истражувачкиот примерок. Доколку овие податоци се споредат со податоците добиени на претходното прашање, според кое најголем дел од наставниците сметаат дека наставникот често

11 А. Мијалкова, Унапредување на релациите... IJERT 1 (2015) 2 : 9-14 или секогаш има главна улога во наставниот процес (88,88%), може да констатира висок степен на совпаѓање. Тоа од своја страна може да упатува на заклучок дека потребата да се има главна улога во наставата, најголем дел од испитаните наставници, најверојатно ја користи за воспоставување на авторитарни односи со учениците и воведување на строга дисциплина, што е спротивно на можноста за воспоставување на добри интеракциско-комуникациски односи со учениците. Од друга страна, со оглед на тоа дека за само 1/4 од наставниците доминантната улога е секогаш нужна во наставата, се поставува прашањето-дали наставниците навистина секогаш сакаат со дисциплина да стигнат до добриот успех на нивните ученици или пак не ги знаат и другите модели за успешно учење, односно не поседуваат вештини за користење на демократскиот стил на наставна работа. Во прилог на оваа констатација одат и податоците добиени од следното прашање со кое се испитува колку наставниците имаат разбирање за потребите на учениците. Од добиените податоци може да се заклучи дека најголем дел од наставниците (184 наставници од музичкото училиште или 83,63% од тој субпримерок и 14 наставници од балетското училиште или 100% од тој субпримерок, што вкупно изнесува 84,61% од целиот истражувачки примерок), сметаат дека наставникот секогаш треба да има разбирање за потребите на учениците, што претпоставува дека еден многу голем дел од наставниците прави напори да излезе во пресрет на таквите потреби. Релативно е мал бројот на оние наставници кои сметаат дека разбирањето на потребите на учениците е потребно само понекогаш, односно дека тоа им пречи во наставната работа (13,67 % респективно 1,09%). Ова укажува на постоење на изразено голема отвореност во насока наставникученик. При тоа целосно е јасно дека наставниците се свесни за тоа дека учениците имаат различни потреби, интереси и можности и дека се емоционални и социјални суштетства, со различно темпо и дека имаат потреба од педагошка поддршка од нивните наставници. Доколку овие податоци се споредат со одговорите на првото и второто прашање и уште еднаш да се потврди констатацијата дека наставниците целосно јасно разбираат дека нивната улога во наставата не треба секогаш да биде доминантна, заради тоа цврсто се држат до спроведување на дисиплина во наставата. При наведување на квалификативите на позитивната емоционална атмосфера во наставата, наставниците целосно добро знаат што е тоа позитивна емоционална клима и кои се нејзините квалификативи. За нив тоа е клима која секогаш се карактеризира со интерактивни односи и акивности помеѓу нив и учениците. Тоа е взаемен однос на субјектите кои учествуваат во наставата, базиран врз демократски стил на наставна работа. Во емоционално позитивната клима постои интеракција во хоризонтална и вертикална насока, а натпреварот е заменет со почитување и соработка. Сите субјекти имаат иста цел и стремат кон нејзино остварување. Доминантната улога на наставникот е трансформирана во улога на поддржувач и насочувач. Постои добра комуникација помеѓу сите субјекти. Во таквите услови сите се чувствуваат безбедно и разбрано. Постои висок степен на меѓусебна доверба и почитување. Сите ги знаат своите права и обврски, создадени се услови во кои ќе бидат задоволени различните интереси и потреби. При прегледот на одговорите констатирано е постоење на широк дијапазон на квалификативи со кои се опишува позитивната клима во наставата. Најосновни се: задоволство, сигурност, разбирање, соработка, отворена комуникација,

12 А. Мијалкова, Унапредување на релациите... IJERT 1 (2015) 2 : 9-14 почитување, отсуство на страв, активност, лични контакти, задоволсво и доверба, разбирање, чувство на припадност, почитување на правата и обврските, почитување на правата на другиот, почитување на разликите, поддршка, подготовка за јавни настапи, директност, исполнетост, искреност, чувство на припадност на класот, желба за учење и напредок и реално оценување. Потребно е да се истакне дека сите квалификативи на позитивната клима во наставата, кои се наведени во прашалникот, во целост соодветствуваат со одделните елементи кон оваа клима и имајќи го предвид широкиот дијапазон на истите, во обработката на податоците, тие се групирани според основните обележја во претходно наведените формулации. Од одговорите кои се однесуваат на испитување на подготвеноста на наставниците за воспоставување на позитивна клима во наставата, може да се согледа дека најголем дел од наставниците (103 наставници или 44,02%), сметаат дека воспоставувањето на позитивната клима во наставата е потребно, но дека тоа тешко се остварува во практиката. Додека пак 24, 09% од наставниците смета дека позитивната клима во наставата не е секогаш потребна. Еднаков е процентуалниот износ на оние наставници за кои позитивната клима е непотребна. Само 6,8% од наставниците можат да воспостават позитивна клима лесно и без проблеми. Тргнувајќи од овие податоци може да се зборува за повеќе констатации кои се наметнуваат како логични. Пред сè судејќи според тоа што најголем дел од испитаните наставници ја согледуваат потребата од работење во услови на позитивна клима, но дека едновремено сметаат дека тешко може да се остварат такви услови за наставна работа, може да се претпостави дека нивните сознанија за значењето на позитивната клима остануваат на теориско ниво, бидејќи тие во врска со ова прашање имаат тешкотии. Доколку кон ова се додаде и бројот на наставниците кои сметаат дека позитивната клима е потребна, но не секогаш (58 наставници или 24,78%), што значи дека и тие многу ретко можат да воспостават таква клима во наставата, тогаш станува уште поочигледно дека вкупно 216 наставници или речиси 50% од вкупниот примерок имаат проблеми со воспоставување на позитивната клима во наставата. Дури речиси 1/4 од наставниците сметаат дека позитивната клима не е потребна во наставата (24,78%). Ставени во контекст на одговорите добиени на претходното прашање, во кое според добиените податоци наставниците многу добро ги познаваат квалификативите на позитивната клима во наставата, станува јасно дека проблемот за нејзиното воспоставување во наставата лежи во прашањето на аплицирање на овие квалификативи во праксата. Се чини дека наставниците не се доволно подготвени да создадат услови на воспоставување на позитивна клима во наставата. Затоа, и покрај тоа што на теоретско ниво прашањето за позитивната клима е апсолвирано, во праксата таа тешко се воспоставува. Наспроти тоа, тие во наставата често воспоставуваат строго контролирани услови на строга дисциплина, која според нивно мислење позтивно влијае врз успехот на учениците. Така и покрај тоа што го разбираат значењето на потребата да се излезе во пресрет на потребите на учениците, со строгата дисциплина и автократскиот стил на наставна работа, наставниците не создаваат добра основа за развој на позитивен, двонасочен, интеракциски и интензивен однос со учениците. Според податоците може да се заклучи дека во балетското-музичко образование постојат оптимални наставни услови за развивање на позитивни и интензивни интеракциско-комуникациски релации помеѓу наставниците и учениците.

13 А. Мијалкова, Унапредување на релациите... IJERT 1 (2015) 2 : 9-14 Крајните сознанија на овој дел од истражувањето во кој се испитани ставовите и мислењата на наставниците од балетско-музичкото образование покажаа дека наставниците често имаат главна улога во наставата, значи користат автократски стил на наставна работа, на што соодветствува и честото користење на строга дисциплина која навидум позитивно влијае врз успехот на учениците, макар што во ваквиот контекст строгата дисциплина е повеќе компатибилна со можноста лесно да се потенцира авторитетот на наставниците. Очигледно е дека наставниците се свесни за значењето на тоа да ги разбираат потребите на учениците за кои знаат дека се различни и многубројни и во најголем дел секогаш сакаат тие потреби да ги разберат и почитуваат. Во услови на позитивна клима со чии квалификативи многу добро се запознаени, тие се соочуваат со проблемот на недостиг на развиени вештини со кои во наставата се воспоставуваат интензивни интеракциско комуникациски релации со учениците. Во услови кога најчесто севкупната образовна и воспитна фукција е ставена само врз нив, бидејќи родителите недоволно партиципираат во наставата, а формите на соработката со нив се традиционални и често дисконтинуирани, наставниците имаат потреба од неформални облици на компензирачка обука со која ќе се развијат вештини за ефективно воспоставување на интеракциско комуникациски релации со учениците, родителите и со своите колеги.

14 А. Мијалкова, Унапредување на релациите... IJERT 1 (2015) 2 : 9-14 Литература 1. Bognar, L., Matijević, M. (2003), Didaktika, Zagreb: Školska knjiga. 2. Bratanic, M. (1993), MIKROPEDAGOGIJA: interakcisko-komunikacijski aspect odgoja: prirucnik za studente i nastavnike, Zagreb: Školska knjiga. 3. Вујаклија, М. (1980), Лексикон страних речи и израза, Београд. 4. Вилотијевиђ, М. (2000), Дидактика (организација наставе), Београд: Научна книга. 5. Gossen C. Diane, (2004), Restitucija-Preobrazba skolske discipline, Zagreb: Alinea 6. Кларин, Б. М. (2000), Педагошка технологија на наставниот процес, Скопје: Педагошки завод на Македонија. 7. Национална програма за развој на образованието во Република Македонија со придружни документи, (2006), Скопје: Министерство за образование и наука на Република Македонија. 8. Neil Clark, (1986), Team Building, Practical Guide for Trainers 9. Pedagoška enciklopedija I i II (1989), (red. N. Potkonjak, P. Šimleša), Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. 10. Попоски, К. (1998), Успешен наставник (самооценување и оценување), Скопје: просветен работник. 11. Reaching potentials: Appropriate curriculum and assessment for youg children, (eds. S. Bredekamp, T. Rosegrant), (2009), Washington, DC: Natioanl Association for the Education of Young Children Washington, DC. 12. Sullivan, M., (1995), Making portfolio assessment easy: Reproducible forms and checklists and strategies for using them, Scholastic Canada Ltd. 13. Sallis, E. (2003), Total quality management in education, Philadelphia, Kogan. 14. Temple, C., Gillet, J. (1984), Language arts. Learning processes and teaching practices, Boston-Toronto Canada: Little, Brown and Company. 15. Тофовиќ-Ќамилова, М. (1995), Уметничката литература и педагошките чувства: Естетичко-педагошко истражување, Скопје: Метафорум А.Д. 16. Тофовиќ-Ќамилова, М. (1996), Книжевни ликови и проблеми: со примери од лектирата за V VIII одделение: прирачник за наставници и студенти, Скопје: Македонска цивилизација.

15 A. Mijalkova, Promotion of relations... IJERT 1 (2015) 2 : PROMOTION OF RELATIONS AND MODELS OF INTERACTIVE COMMUNICATION IN THE BALLET IN REPUBLIC OF MACEDONIA Aleksandra Mijalkova Ss. Cyril and Methodius University, Faculty of music Skopje, The Department for Ballet Pedagogy, Republic of Macedonia amijalkova@gmail.com UDK : 793.3: (497.7) Abstract The promotion of the interaction components of the ballet education in Republic of Macedonia is an element of the reform requests for improvement of the ballet education quality. The meaning of all interventions in that sense is formed having in mind their implementation in two educational sub-systems (secondary and higher education), thus there is special need for intensifying of these relations in the higher education as relatively new and current in our community. There is a tendency of building vertical interaction and communication model necessary for realization of curriculum and in the spirit of the education profile specifications. This general premise requests for necessary strengthening of the interaction and communication competences of the teachers who are moderators of the entire educational process. The design of curriculum work models presents development of strategies for strengthening of the team work skills. The models and organisation are mutually different and they are determined by the specification of the curriculum in the ballet education, therefore there is no universal model for team organisation. Within the frames of the professional development there is a need of developing compensating trainings for the teacher in function of promotion of their pedagogical competences for development of interaction and communication models in the ballet education. Key words: interaction, communication, curriculum models, ballet education The studies of interaction and communication relations in education in the last decade increasingly intensified. This problem is placed in the focus of the pedagogical interest research. Numerous research studies the interaction and communication in education, but aspects of the studies are different, and often complementary. That way it s built a consistent approach in the study of this important pedagogical problem. This paper studies the interaction and communication relations in ballet-musical education from aspect of analyzing the attitudes of the teachers towards several issues relevant to the effectiveness of interaction in art schools. The contribution of this research is particularly important because in our country interaction and communication relations are not explored in the context of teaching in art schools. Interaction and communication relations are examined by the views and opinions of teachers and students in the ballet and music education. Although the study used a relatively indirect procedures and techniques, whereupon the problem of the research can be explored in a more direct way by using other more complex research procedures, obtained relevant data on how teachers and students, as the two most important factors in education, evaluate their mutual interaction and communication in the classroom.

16 A. Mijalkova, Promotion of relations... IJERT 1 (2015) 2 : With the first question of the questionnaire, intended for analyzing the views and opinions of teachers, explore the significance that teachers have in the teaching process, whether they always, often or sometimes have the most important role and have the main word in teaching. According to the data we can clearly see that most of the teachers even 73.5% consider that they often have the most important role in the teaching process. This option was chosen by most teachers from both schools included in the research sample (74.09% respectively 64.28%). This in turn suggests that teachers properly understand the importance and responsibility of their work. Moreover, the total number of those teachers who believe that always or often have the most important role in teaching is 220 teachers or even 94.87% of the total sample. On the other hand, the consideration of this issue placed in the context of interaction and communication relations between teachers and students, indicates that according to the data obtained 73,50% of teachers believe they do not have to dominate in teaching, id est they leave an open space for participation of the teachers in the teaching process. If we add the number of those who consider their role in teaching only sometimes as the most significant (12 teachers or 5.12%) then it becomes obvious that a remarkably large number of teachers, nearly 80% doesn t understand that the teaching process as a process of interaction with the students. Probably such attitudes of teachers, among other things is due to the specificity of teaching ballet and music class. Based on the data on this issue there aren t notables disparities in percentage amounts between the two schools included in the research sample. From the data obtained when examining the attitudes of teachers about whether strict discipline affects student achievement, it can generally be concluded that most of the teachers from both schools 79.07% (78.18% respectively 92, 85%) believe that strict discipline often affects student achievement. Total 20.51% of them always consider strict discipline as a factor that positively affects the success in learning. In other words, a total of even 99.10% of the teachers, take discipline as a synonymy for success. Namely, according to them, it is always or often that strict teachers have better results id est students are better in learning. When analyzing these data, on percentage level, there are not significant differences between the attitudes of teachers from both schools included in the research sample. If these data are compared with data obtained from the previous issue, according to which the majority of teachers believe that the teacher often or always plays a major role in the teaching process (88.88%), may report a high degree of overlap. This in turn may point to the conclusion that the need to have a major role in teaching, most of the teachers, probably used to establish the authoritarian relations with students and the introduction of strict discipline, as opposed to the possibility of establishing good interaction and communication with students. On the other hand, given that only about 1/4 of the teacher s dominant role is always essential in teaching, the question-whether teachers really always want discipline to reach good success from their students or do not know others models for successful learning, respectively do not possess the skills to use the democratic style of teaching. In addition to this conclusion are the data obtained from the following issue that examines how teachers are aware of student s needs. From the data, we can conclude that the majority of teachers (184 teachers from the music school or 83.63% of that sub-sample and 14 teachers from the ballet school

17 A. Mijalkova, Promotion of relations... IJERT 1 (2015) 2 : or 100% of that sub-sample which is total of 84,61% of the entire research sample) believe that the teacher should always have an understanding of the needs of the students, meaning that a very large majority of teachers made efforts to meet those needs. A relatively small number of teachers believe that understanding the needs of the students is necessary only occasionally or that it interferes with the educational work (13.67% respectively 1.09%). This suggests the existence of large openness regarding teacher-student. It is completely clear that teachers are aware that students have different needs, interests and abilities and that they are emotional and social creatures with different tempo and that they require pedagogical support from their teachers. If these data are compared with the answers from the first and second question and once again confirm the conclusion that teachers clearly and fully understand that their role in teaching shouldn t always be dominant, because of that they hold firmly to implement discipline in the classroom. When instancing the qualifications of the positive emotional atmosphere in the classroom, teachers fully know what is a positive emotional climate and what are it s qualifications. For them it is a climate that is always characterized with interactive relations and activity between them and the students. It is a mutual relationship of the entities participating in teaching, based on democratic style of teaching. In emotionally positive climate exists interaction in horizontal and vertical direction, but the competition is replaced with respect and cooperation. All parties have the same goal and strive for its realization. The dominant role of the teacher is transformed into the role of supporter and guider. There is a good communication between all parties. In such conditions all feel safe and understood. There is a high degree of mutual trust and respect. All know their rights and obligations, conditions are created, which will cater the different interests and needs. In reviewing the responses it is noted the existence of a wide range of qualifications describing the positive climate in the classroom. The basic are: pleasure, security, understanding, cooperation, open communication, respect, the absence of fear, activities, personal contacts, pleasure and confidence, understanding, sense of belonging, respect for rights and obligations, respect the rights of others, respect for differences, support, preparation for public appearances, directness, fulfillment, honesty, sense of belonging to the class, desire to learn and progress and real assessment. It is necessary to point out that all the qualifications of the positive climate in the classroom that are listed in the questionnaire, fully correspond to the individual elements to this environment and taking into account the wide range of them, in data processing, they are grouped according to basic features in the aforementioned formulations. From the answers regarding the preparedness of the teachers to establish a positive climate in the classroom, it can be seen that most of the teachers (103 teachers or 44.02%) consider establishing a positive climate in the classroom is necessary but it is difficult to realize in practice. While the 24, 09% of teachers thought that the positive climate in the classroom is not always required. It is an equal amount of those teachers in percentage, that think that positive climate is unnecessary. Only 6.8% of teachers can establish a positive environment easily and smoothly. Starting from these data we can talk about more findings that are imposed as logical. Judging by the fact that most of the teachers recognized the need for work in conditions of a positive climate, but at the same time believe that it is difficult to realize such conditions of teaching, one can assume that their knowledge of the importance

18 A. Mijalkova, Promotion of relations... IJERT 1 (2015) 2 : of the positive climate remains on a theoretical level, because related to this issue they have difficulties. If we add the number of teachers who believe that positive change is necessary, but not always (58 teachers or 24.78%), which means that they rarely can establish that kind of climate in teaching, then it becomes more evident that a total of 216 teachers and nearly 50% of the total sample have problems with establishing a positive climate in the classroom. Even 1/4 of teachers think that the positive climate is not needed in teaching (24.78%). Placed in the context of the responses received to the above question, which according to data obtained, teachers very well know the qualifications of a positive climate in the classroom, it becomes clear that the problem for its establishment in teaching lies in the question of the application of these qualifications in practice. It seems that the teachers are not sufficiently prepared to create conditions for the establishment of a positive climate in the classroom. Therefore, despite the fact that on theoretical level the issue of the positive climate is absolved, in practice it is difficult to establish. In contrast, they often establish strictly controlled conditions of strict discipline, which in their opinion has a positive affects on the students achievement. Even though they understand the importance to meet the needs of the students, with strict discipline and autocratic style of the curriculum, the teachers do not create a good basis for the development of positive, two-way, interactive and intensive relationship with the students. According to the data it can be concluded that in the ballet-musical education there are optimum teaching conditions for the development of positive and intensive interaction and communication relations between teachers and students. The ultimate cognizance of this part of the survey which examined the views and the opinions of the teachers in ballet-musical education, shows that teachers often have a major role in teaching, which means they use autocratic style of teaching, that corresponds with the overuse of strict discipline for positive impact on student achievement, although in this context strict discipline is more compatible with the ability to easily highlight the authority of teachers. It is obvious that teachers are aware of the importance to understand the needs of the students which are numerous and different and most of them always want to understand and respect those needs. Amid positive climate with whose qualifications are very well aware, they face the problem of lack of developed skills that are established in teaching intensive and interactive communication relations with students. In circumstances where the most educational and correctional function is put only on the teacher, because parents insufficiently participate in teaching, and forms of cooperation with them are traditional and often discontinuous, teachers require compensatory informal forms of training that will develop their skills for establishing effective interaction communication relations with students, parents and colleagues.

19 A. Mijalkova, Promotion of relations... IJERT 1 (2015) 2 : References 1. Bognar, L., Matijević, M. (2003), Didactic, Zagreb: School book. 2. Bratanic, M. (1993), MICRO PEAGOGY: interactive communication aspect of education: guide for students and teachers, Zagreb: School book. 3. Vujaklija, М. (1980), Lexicon of foreign word and phrases, Belgrade. 4. Vilotijevich, М. (2000), Didactic (organization of teaching), Belgrade: Scientific book. 5. Gossen C. Diane, (2004), Restitution Transformation of school discipline, Zagreb: Alinea 6. Clarin, B. M. (2000), Pedagogical technology of the teaching process, Skopje: Pedagogical Institute of Macedonia 7. National Programme for the Development of Education in Macedonia with supporting documents, (2006), Skopje: Ministry for education and science of Republic of Macedonia. 8. Neil Clark, (1986), Team Building, Practical Guide for Trainers 9. Educational Encyclopedia I and II (1989), (red. N. Potkonjak, P. Šimleša), Belgrade: Department of textbooks and teaching aids 10. Poposki, К. (1998), A successful teacher (evaluation and assessment),skopje: educator. 11. Reaching potentials: Appropriate curriculum and assessment for young children, (eds. S. Bredekamp, T. Rosegrant), (2009), Washington, DC: National Association for the Education of Young Children Washington, DC. 12. Sullivan, M., (1995), Making portfolio assessment easy: Reproducible forms and checklists and strategies for using them, Scholastic Canada Ltd. 13. Sallis, E. (2003), Total quality management in education, Philadelphia, Kogan. 14. Temple, C., Gillet, J. (1984), Language arts. Learning processes and teaching practices, Boston-Toronto Canada: Little, Brown and Company. 15. Tofovikj-Kjamilova, М. (1995), Literature and pedagogy feelings: aesthetical, pedagogical research, Skopje: Metaforum A.D. 16. Tofovikj Kjamilova, М. (1996), Literary characters and problems, with examples from the reading books from V till VIII grade: guide for teachers and students, Skopje: Macedonian civilization.

20

21 Б. Павлеска, Влијанието на развојното... IJERT 1 (2015) 2 : ВЛИЈАНИЕТО НА РАЗВОЈНОТО/СТРАТЕШКОТО ПЛАНИРАЊЕ ВРЗ ВОСПИТНО ОБРАЗОВНИОТ ПРОЦЕС ВО ОСНОВНОТО УЧИЛИШТЕ Биљана Павлеска ООУ Владо Тасевски Скопје, Република Македонија biljana_pavleska@yahoo.com УДК: Апстракт Овој труд прави обид да се објасни влијанието на развојното/стратешкото планирање врз воспитнообразовниот процес во основното училиште. Промените кои се случуваат всушност се предизвици со кои што сите општествени клетки треба да се справуваат. Заради ова кадрите кои се едуцираат во училиштата треба да се подготвени за да се справат со овие предизвици. Затоа е мошне значајно менаџментот на училиштето да обрне внимание на планирањето, а особено на развојното/стратешкото планирање. Евалуацијата е таа, која ќе констатира што треба да се подобри, да го констатира степенот на развој, степенот на квалитет, бидејќи квалитетот содржи успех и предизвикува задоволство. Од неа произлегува самоевалвацијата, која е анализа на состојбата на училиштето и истата се прави од самото училиште преку тимовите за самоевалвација и претставува континуиран и сложен процес и е клучна за создавање успешно развојно/стратешко планирање на училиштето, кое ќе е во исто време и гарант за квалитетен воспитнообразовен процес во истото училиште. Клучни зборови: промени, развојно/стратешко планирање, самоевалвација, евалвација, интегрална евалвација. ВОВЕД Денешното општество егзистира под мошне сложени услови. Овие сложени услови кај некои автори ги среќаваме како услови на транзиција, промени од старата кон новата парадигма или поедноставно време на парадокси. Како и да е во сите овие конкретизации ќе ја најдеме промената кон која секако е потребно што поскоро да се приспособиме. Промените кои што се случуваат се всушност предизвици со кои што сите општествени клетки треба да се справуваат. Некои од предизвиците на новото време се информатиката, роботиката, новите технологии, екологијата, менаџментот и сл. Заради сето оваа кадрите кои што се едуцираат во училиштата треба да се подготвуваат за да се справаат со овие предизвици. Затоа е мошне значајно моделирањето на водството со цел да се создадат успешни промени во организациите кои ќе доведаат до воспоставување на развојот на истите, развојот на персоналот со нивното усовршување и унапредување и на крајот целосна ефикасност и ефективност на организациите. Менаџментот треба да обрне внимание на планирањето, а особено на стратешкото/развојното, а потоа на останатите менаџерски функции.

22 Б. Павлеска, Влијанието на развојното... IJERT 1 (2015) 2 : I. Планирање Првичната замисла е идеја. Разработената идеја е концепција. Разработената концепција е проекција. Планирањето е социјална појава, една од основните категоријални одредници на човекот како свесно суштество и е својствено за секоја човекова активност. Суштината на планирањето се сосотои во реално предвидување на иднината и успешно остварување на предвиденото и предвидливото. Впрочем во современите динамични и променливи услови и односи на развој, успешни се оние кои најдобро планираат и го реализираат планирањето. Откога постојат луѓето, било како поединци било како составен дел на секоја организација што ја сочинуваат, тие ПЛАНИРААТ, односно ги утврдуваат целите и задачите што сакаат да се постигнат, како и начините на кои тие цели и задачи би можеле да се постигнат. Меѓутоа, основно прашање е КАКО тие планираат и дали со начинот на кој планираат се во состојба да дефинираат рационални цели и задачи за претстојниот период на време, како и да формулираат вистински мерки и акции со кои ќе се обезбеди остварување на планираните цели и задачи. 1. ПОТРЕБА ОД ПЛАНИРАЊЕ Вистинското откривачко патување не е во барањето на нови земји, туку во гледањето со други очи Пруст Планирањето е една од основните категоријални одредници на човекот. Планирањето е потребно за секоја активност на човекот, на секоја организација, па оттаму и потребата за планирање во образованието. Суштината на секое планирање, всушност, е реално предвидување на иднината, стремење за негово реализирање и на крај успешно остварување на предвидувањата. Успешна организација е онаа која ќе изврши најдобро планирање и негова реализација. Во планирањето треба да се предвидат целите, утврдат задачите, усогласат факторите, да се разработат методи и изнајдат начини и патишта за реализација и да се определи тек на работа. Секое училиште си има свои специфичности, така што училишното развојно планирање треба да се базира на постојано истражување, анализирање и откривање на сопствените потреби на училиштето, како и на начинот за успешна реализација на целите поставени во планирањето. Напредокот и промените во воспитно-образовниот систем зависат од развојното планирање. Планирањето во воспитно-образовните институции, всушност претставува план за креирање, проектирање, изведување и одржување на воспитно-образовните форми и методи и организациони процеси.

23 Б. Павлеска, Влијанието на развојното... IJERT 1 (2015) 2 : СТРАТЕШКО/РАЗВОЈНО ПЛАНИРАЊЕ Развојното планирање е процес на формулирање на долгорочни цели, алокација на ресурсите, формулирање развојна политика и долгорочен план. Развојното планирање ни дава одговор на прашањата : Кои сме ние? Кои се нашите капацитети, односно што можеме да направиме? Кои проблеми сакаме да ги решиме? Што сакаме да промениме? На кои клучни проблеми сакаме да одговориме? Кои ни се приоритети? Кога ќе се одговори на овие прашања можно е да се одговори и на следниве : Кои се наши моментални задачи? Како треба да се организираме за да ги постигнеме? Кој, што и кога ќе работи? Особено е важно развојниот план : да го базираме на разбирање на надворешното опкружување ; да го употребиме досегашното работење за да го прошириме разбирањето на надворешното опкружување и нашите капацитети, сила и слабости. Развојното планирање не е нешто што ќе се случи само од себе за време на редовен состанок или состанок за планирање. Тоа бара внимателно планирање за процесот да биде успешен. Кога развиваме или ревидираме стратешки план ние одредуваме параметри за работа на организацијата за 2 или 3 години. Од тие причини има смисла да се потроши време и енергија на развојното планирање. Планирањето на процесот на развојното планирање вклучува : тајминг (временски план); кој треба да е вклучен во процесот; инпут- излезни информации; подготвителна работа; планирање на агенда на процесот. Тајмингот (временскиот план) ги опфаќа прашањата: Кога е потребно да го направиме развојниот план? Развојниот план е потребен во рамките во кои организацијата или некој проект функционално треба да биде развиен, потврден или консолидиран. Колку често е потребно да правиме стратешки план? Тој треба да се прави еднаш во три години и тоа е доволно, освен ако не дојде до драстични промени на организацијата или нејзиното опкружување. Анализата на стратешкиот план може да се прави почесто. Многу е важно да се вклучат сите вработени, бидејќи овој дел на процесот ги одредува принципите на работа- тој ќе појасни зошто од луѓето кои работат во организацијата/проектот, се очекува да работат и се однесуваат на одреден начин.

24 Б. Павлеска, Влијанието на развојното... IJERT 1 (2015) 2 : РАЗВОЈНОТО ПЛАНИРАЊЕ КАКО ПРЕДУСЛОВ ЗА УСПЕШНО ОСТВАРУВАЊЕ НА ВОСПИТНО ОБРАЗОВНИОТ ПРОЦЕС Динамичните промени во воспитно-образовниот процес бараат неопходност од составување развоен план на секое училиште. Успешно училиште е она училиште кое најдобро планира и го реализира планираното. За реализација на развојниот план потребни се ресурси (човечки, физички, трошоци). Потребно е поставување на временска рамка (долгорочна, краткорочна), индикатори (показатели) и извори на докази. Процесот на развојното планирање се одвива низ повеќе фази и чекори 1. Фаза на дијагноза во оваа фаза се утврдува состојбата во училиштето, односно областите во кои се потребни промените. Тоа ќе се направи преку тимската работа во училиштето, преку соработката со родителите и советот на родителите, локалната заедница, БРО и МОН и се разбира учениците. Фаза на фокусирање се одбираат целите и приоритетите и се поставува јасна слика на тежнеењето на училиштето. Фаза на планирање се поставува временска рамка за реализација на поставената цел, се определуваат носителите на планирате активности, критериумите за успех и начинот на вреднување на процесот и резултатите. Фаза на имплементација се подразбира реализација на планираните активности. Фаза на евалвација се вреднуваат резултатите и постигнувањето, се анализираат со цел од нив да произлезат и идните чекори кои ќе допринесат за развој на училиштето. Секое училиште си има свои специфичности. Во некои училишта некои од горе наведените фази ќе се одвиваат побрзо, а во некои побавно. Процесот на одвивање на фазите зависи и од социјалната структура на опкружувањето во кое егзистира училиштето, ресурсите што може да ги искористи при реализација на целите (постоење кина, театри, фабрики и друга инфраструктура која би можела да се искористи), биогеографската положба на училиштето и др. Во училишното развојно планирање покрај наведените фази можат да се разликуваат и следниве чекори 2 : анализа на состојбата на училиштето; утврдување на расположливите ресурси во училиштето и неговото окружување; дефинирање на мисијата; утврдување на потребите и определување на приоритети за промени; дефинирање на развојните цели; определување на задачите, активностите и носителите и временската рамка и евалвација Планирањето е потребно до степенот до кој: 1 Константин Н. П., Мирјана А. А., (2004). Водење на динамично училиште, Биро за развој на образованието, Скопје, (стр.273). 2 Константин Н. П., Мирјана А. А., (2004). Водење на динамично училиште, БРО, Скопје,(стр.274)

25 Б. Павлеска, Влијанието на развојното... IJERT 1 (2015) 2 : една организација мора да ги антиципира промените во опкружувањето и да го намали временското заостанување содржано во процесот на приспособување; 2. менаџментот на организација бара општи рамки за да ги интегрира одлуките и целите; 3. организацијата бара средства со кои претпоставките и премисите мора да бидат појасно подготвени; 4. комуникацијата мора да биде потпомогната, конфликтите разрешени и координацијата и кооперацијата остварени. Менаџерите мора да планираат затоа што тоа им дава насока, го намалува ударот од промените, ги минимизира загубите и непотребностите и поставува стандарди за унапредување на контролата. Од голем број причини заради кои е потребно планирање најважна е потребата да се одговори на брзите промени во опкружувањето, потреба од создавање на проширена основа и друго. 3 Важноста на планирањето се согледува и во извршувањето на следниве работи. 1. води кон подобра позиција на организацијата; 2. помага на организацијата во напредокот на начинот на кој нејзиниот менаџмент размислува најкомпетентно; 3. помага да се одржи флексибилнос.та на организацијата; 4. стимулира коопертивен, интегративен и ентузиастички пристап кон организациските проблеми; 5. укажува како менаџментот да ги оценува и проверува прогресот кон планските цели; 6. води кон подобри општествено-економски корисни резултати; Планирањето треба да се применува на сите нивоа на претпријатието. Секој менаџер формулира цели и определува што треба да се направи за да се остварат истите. Заклучни согледувања За нормално функционирање на секоја организација потребен е добро изработен развоен план. Развојниот план е во функција на реално поставени приоритети кои ќе се реализираат со добра стручна и тимска работа во организацијата. Развојниот план е комплетно претставен со однапред утврдени јасни и општи цели кои се главни приоритети, за да се оствари, со кои ќе имаме успех на целокупната работа во организацијата.саканите резултати се очекува да дадат поттик за понатамошна работа бидејќи се во согласност со визијата на организацијата. Тоа овозможува успех во работата на организацијата и реализација на мисијата и визијата на самата организација. Со училишното развојно планирање се постигнува афирмација и развој на тимската работа, а во таа насока и богатство од идеи за развојот на училиштето. Тоа 3 Бобек Ш. (1999). Менаџмент, економски факултет во Скопје, трето издание (стр. 131), Според изворот Bernard Taylor, Peter Irving: Organized planinag in major U.K. companies, Long range planning, Vol.3, No.4,1971, p.12 емпириски резултати добиени од 27 претпријатија во Велика Британија.

26 Б. Павлеска, Влијанието на развојното... IJERT 1 (2015) 2 : обезбедува развивање на меѓусебната доверба и почит и подобрување на климата во училиштето. Таквата училишна клима се карактеризира со добра комуникација, а тоа во исто време значи и отворена и чесна комуникација. Ваквото планирање им овозможува на вработените во училиштето оспособување за евалуација и самоевалуација на училиштето или преземање одговорност за подобрување на работата на училиштето. Од аспект на подобрувањето на работата на училиштето, многу е важно да се направи промена во насока на подобрување на едукацијата на учениците, а во тој контекст клучниот фактор во правењето разлики во едукацијата на учениците е тоа дали училиштето може да ја приспособи надворешната промена за внатрешни цели. Планот за развој терба да биде конкретен, јасен и реален, релевантен и остварлив. Да поттикнува и да нуди предизвици, а за таа цел треба да ги уважува соодветните потреби на сите интересни групи, да биде заснован на моменталната состојба во училиштето, да ги одразува реалните потреби на училиштето, да се заснова на постоечките ресурси на училиштето и локалната заедница и да биде поддржан од страна на повеќето вработени, ученици, родители и воопшто актери во училиштниот живот.

27 Б. Павлеска, Влијанието на развојното... IJERT 1 (2015) 2 : Литература 1. Јанковски, Д. (2002), Организација на образованието, Битола: Херакли Комерц 2. Кралев, Т. (2003), Основи на менаџмент, Скопје: Интерграфика. 3. Петковски, К., Стојановски М. (1999), План за развој на училиштето, работни материјали за семинари, Скопје: ИСППИ. 4. Петковски, К., Алексова М. (2004), Водење на динамично училиште, Битола: Херакли Комерц. 5. Тип за школско развојно планирање: Школско развојно планирање пут ка школи какву желимо, (1999), Београд: Министарство просвете и спорта Републике Србије. 6. Шуклев, Б., Дракулевски, Љ. (2001), Стратегиски менаџмент, Скопје: Интерграфика. 7. Шуклев, Б. (2004), Менаџмент, Скопје: Интерграфика. 8. Програма за испит за директор, (2006), Планирање и финансии,скопје: ДИЦ. 9. Национална стратегија за економскиот развој на РМ, МАНУ(1997), Скопје

28

29 B. Pavleska, The influence of developmental... IJERT 1 (2015) 2 : THE INFLUENCE OF DEVELOPMENTAL / STRATEGIC PLANNING ON THE EDUCATIONAL PROCESS IN THE PRIMARY SCHOOL Biljana Pavleska OOU Vlado Tasevski Skopje, Republic of Macedonia biljana_pavleska@yahoo.com UDK: Abstract This paper attempts to explain the impact of the developmental/strategic planning on the educational process in primary school. The changes that occur are actually challenges that all the social cellshave to cope with. Because of this the staff that is educated in schools should be prepared to cope with these challenges. It is therefore very important the school management to pay attention to planning, especially to developmental/strategic planning. The evaluation should show what is to be done for better results to conclude the level of development, level of quality, becaus equality include ssuccess and causes pleasure. The self-evaluation is derived from it, which is an analysis of the condition of the school and it is done by the school itself through self-evaluation teams. It is a continuous and complex process and is the key to creating successful developmental/strategic planning of the school, which will be at the same time guarantee for quality educational process in the schools. Keywords: Change, developmental / strategic planning, self-evaluation, evaluation, the integral evaluation. INTRODUCTION Today s society exists under very complicated conditions. These complex requirements of some authors come across as a period of transition, change from the old to the new paradigm or simply time paradoxes. However in all these concretizations we will find the change to which, certainly, is needed as soon as possible to adapt. The changes that occur are actually challenges that all social cells have to deal with. Some of the challenges of modern times are science, robotics, new technologies, environment, management etc. Because of all this the staff who educates in the schools should be prepared to deal with these challenges. It is therefore very important modeling the leadership in order to create successful changes in organizations that will bring establishment of their development, development of the staff with their training and promotion, and eventually full efficiency and effectiveness of organizations. Management should pay attention to planning, especially to strategic / developmental, and then the other management functions. I. Planning The original brainchild is an idea. Developed idea is a concept. The developed concept is a projection.

30 B. Pavleska, The influence of developmental... IJERT 1 (2015) 2 : Planning is a social phenomenon, one of the primary categorical determinants of the human as a conscious being and is typical for every human activity. The essence of planning is consisted in the real prediction of the future and the successful achievement of the intended and foreseeable. After all, in the modern dynamic and changeable conditions and relations of development, we can say that successful people are those that can best plan and implement the planning. Sincethere arepeople, either as individuals or as a part of any organization that they constitute, they PLAN or set goals and objectives they want to achieve, and the ways in which these goals and objectives could be achieved. But the fundamental question is how they planand whether the way in which are planning is able to define rational goals and objectives for the upcoming period of time, and to for mulatereal measures and actions that will ensure the realization of the planned goals and objectives. 1. THE NEED FOR PLANNING The real voyage of discovery consists not in seeking new landscapes, but in having new eyes. Proust The planning is one of the primary categorical determinants of the man. The planning is necessary for every human activity, every organization, hence the need for planning in education. The essence of anyp lanning is actually are alprediction of the future, striving for its realization and finally the successful realization of the forecast. A successful organization is one that will perform best planning and its implementation. In planning it should consider the objectives, identify the tasks, to comply the factors, to developmethods and find ways and path ways to implement and determine the work flow. Each school has it s own peculiarities, so that school-development planning should be based on continuous research, analysis and detection of individual needs of the school and the way of successful realization of the objectives set in the planning. The progress and changes in education are depending on developmental planning. The planning of educational institutions is actually aplan to create, design, execution and maintenance of educational forms and methods and organizational processes STRATEGIC/DEVELOPMENT Planning Development planning is the process of formulating long-term goals, allocation of the resources, formulating development policy and long term plan. Development planning gives us the answer to the questions: Who are we? What areour capabilitiesi.e.what can we do? Which problems dowe want to solve? What dowe want to change? Which are the key issues that we want to answer to? Which are our priorities? When you answer these questions it is possible to answer the following:

31 B. Pavleska, The influence of developmental... IJERT 1 (2015) 2 : What are our immediate tasks? How should we organize ourselves to achieve them? Who, what and when will work? Particularly important is the development plan: To be based on understanding of thee xternal environment; To use the current work to expand our understanding of thee xternal environment and our capabilities, strength and weaknesses. Development planningis not something that will happen by it self during a regular meeting or meeting for planning. It requires care fulplanning for the process to be successful. When we develop or revisea strategic plan we determine the parameters of the organization for 2 or 3 years. For these reasons it makes sense to spend time and energy on the developmental planning. The planning of the process of development planning includes: Timing (time schedules); Who should be involved in the process; Input-output information; Preparatory work; Agenda planning process. The timing (time schedule) covers issues: When it is necessary to make the development plan? The development plan is needed within which an organization or a functional project should be developed, confirmed orc onsolidated. How often is it required to make strategic plan? It should be done every three years and that s enough, unless you come to a drastic change of the organization or its environment. The analysis of the strategic plan can be done more often. It is important to involve all employees because this part of process determines the principles of operation it will explain why people who work in the organization / project are expected to work and behave in a certain way Developmental planning as precondition for successful realization of the educational process The dynamic changes in the educational processes require the necessity of drawing up a development plan of each school. Successful school is the school that plans the best and implements the planned. For the implementation of the development plan are needed resources (human, physical, costs). It is necessary to set time frame (long-term, short-term), indicators and sources of evidence.

32 B. Pavleska, The influence of developmental... IJERT 1 (2015) 2 : The process of developmental planning takes place in several stages and steps 4. Phase of the diagnosis at this stage it is determined the situation at the school i.e., the areas in which changes are needed. This will be done through teamwork in the school, in cooperation with parents and the council of parents, the local community, BDE and MES and certainly the students. Phase of the focusing objectives and priorities are selected and a clear picture of the pursuit of the school is provided. Stage of planning a time frame for realization of the planned goal is set, the carriers of the planned activities, success criteria and evaluation process and results are determined. Phase of implementation means the realization of planned activities. Evaluation Phase the results and achievement are valued, they are analyzed in order out of them to arise the future steps that will contribute to the development of the school. Each school has its own specificities. In some schools, some of the stages above will take place faster, and some slower. The process ofconducting of thephasesdepends on thesocial structure ofthe environment in whichthe schoolexists, the resources that can beusedin the realizationof the objectives(existence ofcinemas,theaters, factories andother infrastructure thatcouldbe used), bio geographicalpositionof the schoolandetc. In the school development planning despite these stages it can be distinguished the following steps, too 5 : Analysis of the school; Determination of the resources available to the school and its environment; Defining the mission; Determining the needs and determining priorities for change; Definition of development goals; Determination of tasks, activities and carriers, the time frame and evaluation. The planning is necessary to the extent that: 1. The organization must anticipate the changes in the environment and reduce the time lag included in the process of a djustment; 2. The management of the organization requires general framework to integrate the decisions and objectives; 3. organization requires means with which the assumptions and premises must be clearly drawn; 4. the communication must be aided, the conflicts resolved and the coordination and cooperation achieved. Managers must make plan because it gives them direction, reduces the impactof the changes, minimizes losses and saves substantial and setsstandards for improving control. 4 Petkovski, C. Aleksova, M. (2004), Running a dynamic school, Bureau for Development of Education, Skopje: Intergrafika 5 IBID

33 B. Pavleska, The influence of developmental... IJERT 1 (2015) 2 : For a number of reasons that planning is needed most important is the need to respond to the rapidly changing environment, the need for creating an extended base, etc 6. The importance of planning has been also seen in the performance of the following activities. 1. It leads toa better positionof the organization; 2. It helps the organization progress in the way that its managemen tis considering the most competent; 3. It helps to maintaint he flexibility of the organization; 4. Stimulates cooperative, integrative and enthusiastic approach to the organizational problems; 5. Indicates the way management should evaluate and verify progress towards planning purposes; 6. Leads to better socio-economically beneficial results; 7. Planning should be applied at all levels of the enterprise. Every manager formulates goals and determines what should be done to achieve them. Conclusion To enable normal functioning of any organization it is required well-made development plan. The development plan is trying realistically to set priorities that will be implemented with good professional and teamwork in the organization. The development plan is fully represented with predefined and clear goals that are key priorities that should be accomplished, in order to have success in the overall operation of the organization. Desired results are expected to providean incentive for further work because they are inaccordance with the vision of the organization. It enable ssuccess in the work of the organization and implementation of the mission and vision of the organization. The promotion and development of team work is achieved with the schooldevelopment planning, and in the same time, a real treasure of ideas for the development of the school. It ensures the development of mutual trust and respect and improves the climate in the school. Such a school climate is characterized by good communication and at the same time it means open and honest communication. Such planning allows school staff training of evaluation and self-evaluation of the school or taking responsibility for improving the work of the school. In terms of improving the work of the school, it is important to make changes in order to improve the education of students, and in this context the key factor in making differences in the education of students is whether the school can adjust the external change for the internal purposes. The development planought to be specific, clear and realistic, relevant andviable. To encourage and to offer challenges, and should therefore accepts the respective needs of allinterest groups, to be based on the current situation in the school, to reflect the real needs of the school, to be based on existing resources of the school and the local community and be supported by most employees, students, parents and in general stakeholders in the school life. 6 Shuclev, B. (1999), Management, Faculty of Economics third edition According to the source Bernard Taylor, Peter Irving: Organized planning in major UK companies, Long range planning, Vol.3, No.4,1971, p.12 empirical results received from 27 companies in the UK (p. 131)

34 B. Pavleska, The influence of developmental... IJERT 1 (2015) 2 : References 1. Yanovsky, D. (2002), Organization of education, Bitola 2. Kralev, T. (2003), Foundations of Management, Skopje 3. Petkovski, K., Stojanovski, M. (2002), Plan for development of school, working materials for seminars 4. Petkovski, C., Aleksova, M. (2004), Running adynamicschool, Bureau for Development of Education, Skopje: Intergrafika 5. Type of School Development Planning: School Development Planning- the path toschoolwe want, the Ministry of Education and Sportsof the Republicof Serbia, Šuklev, B., Drakulevski, Lj. (2001), Strategic Management,Skopje 7. Šuklev, B. (2004), Management, Skopje 8. The Programme for examination of the director Planning and Finance, Skopje National Strategy for economic development of the Republic of Macedonia,MASA, Skopje 1997

35 Е. Даскалова, Улогата на директорот... IJERT 1 (2015) 2 : УЛОГАТА НА ДИРЕКТОРОТ НА УЧИЛИШТЕТО КАКО ФАСИЛИТАТОР ВО ЕФИКАСНО ВОДЕЊЕ НА ИМПЛЕМЕНТАЦИЈАТА НА СОВРЕМЕНИТЕ МЕТОДИ ВО НАСТАВАТА Елка Даскалова ООУ Владо Тасевски Скопје, Република Македонија e_daskalova@yahoo.com УДК: : Апстракт Во овој труд обработени се областите: колку е важно практикувањето на современите образовни методи на работа за успешна современа технологија, проектните активности како дел од современата технологија, примената на Блумовата таксономија, улогата на фасилитаторот при имплементирање на современата технологија како агент на промени, водач на тим, ментор и мотиватор. Во образовниот систем се сретнуваат множество реформи што се предизвикани од реформите во опкружувањето. Во такви околности училиштата треба да се прилагодат кон новите барања. Оттука се наметнува потребата за институционализирање на систем за континуирано образование на возрасните кое се реализира преку проекти кои треба да ги содржат следните фази: постоење на проблем и создавање идеја за проектот за надминување на идентификуваниот проблем. Клучни зборови: фасилитирање, процесни промени, агент на промени, фасилитативно водство, водач на тим, современа технологија, водач ментор. ВОВЕД Минатото не можеме да го менуваме, тоа е историја но, иднината е тајна која може да се насочува. Промена треба и мора да се случува кај единката, за да се случува промена во тимовите, во организациите. За промена, потребно е единката да биде подготвена, да има желба и храброст и претприемачки дух. За сето ова успешно да се случува, потребен е водач- насочувач, водачфасилитатор кој на најефективен и најефикасен начин ќе го стори тоа. Водачот-фасилитатор овозможува промената да се случува со чувство на задоволство и исполнување. Во светот се случуваат огромни промени, темелни пресврти, затоа и можностите за успех се големи. Во образовниот систем се сретнуваат мноштво реформи што се предизвикани од промените во опкружувањето. Во такви околности училиштата треба да се прилагодат кон новите барања. Оттука се наметнува потребата за институционализирање на систем за континуирано образование на возрасните. Континуираното образование се реализира преку проекти кои треба да ги содржат следните фази: постоење на проблем и создавање идеја за проектот за надминување на идентификуваниот проблем. За сето ова да се случи потребен е фасилитатор кој успешно ќе ги имплементира современите образовни методи на работа преку своите особини кои го карактеризираат: агент на промени, водач на тим, тренер и мотиватор.

36 Е. Даскалова, Улогата на директорот... IJERT 1 (2015) 2 : Фасилитаторот, движејќи ја единката, ја движи и организацијата во нови насоки, презема ризици и прави промени, прави луѓето да се чувствуваат добро, ги пречекува новодојдените, ги воведува во работата презентирајќи ги современите образовни методи на работа. Фасилитаторот како тренер настојува кај единката да се случи интериоризација за да биде успешен како агент на промени. Секоја единка за да биде успешна во својата организација, а со тоа и самата организација би требало без застој да има подобрување на квалитетот и истиот мора да биде вистинска опседнатост. Затоа не би требало да се толерира толку голем дел на човековата креативност да биде скандалозно неискористен. Многу организации за да бидат успешни мора да поминат низ длабока културна промена. Вработените ќе мора да размислуваат побрзо, да работат попаметно, да имаат похрабри сништа и да научат да се однесуваат еден кон друг суштински поинаку. Најважно од сè: ваква промена бара и нов вид на водач, водач-фасилитатор. Тој ќе треба да воспостави реална визија и да ја инволвира во организацијата бидејќи истиот е агент на промени. Ќе треба да воспостави кај луѓето чувство за вредност, да го ископа секој грам на креативност бидејќи е водач на тим. Ќе треба да ја практикува комуникациската вештина бидејќи е тренер, и најпосле треба да изнаоѓа начини и вештини со кои ќе ги мотивира луѓето. Улогата и функцијата на директорот-фасилитатор Фасилитаторството е начин на имплементирање на лидерството без примена на наредби. Тоа е внимателно слушање на она што е кажано вербално и невербално, сфаќајќи ја намерата на сите учесници и запазувајќи ги и запомнувајќи ги информациите кои се собрани од страна на групата. Фасилитаторството овозможува одвивање на процес преку кој ќе им се овозможи на учесниците ефикасно користење на времето и концентрирање на проблемот кој групата го поставила Според Блум и Бенс 7, фасилитатор кој води работолница има три улоги: тренер, презентер и олеснувач. Фасилитаторот ја применува секоја улога на различни начини за време на водење на работилницата. Фаслитаторот во улога на тренер е катализатор за учење.тој ги утврдува целите пред работилницата и потоа имплементира план од постапки за достигнување на реализација на поставените цели. Фасилитаторот е изготвувач на план за работилницата. Фасилитаторот во улога на презентер информира, мотивира, внесува забавен дух и опишува. Презентирањето најчесто е еднострана комуникација. Во најголем број примери се претпоставува дека презентерот е експертот чија улога е да ги изложи информациите на публиката. Визуелните додатоци со кои се служат презентерите имаат за целкомуникација меѓу теоријата која ја изложуваат и информациите кои се поткрепа за нивната порака. За разлика од фасилитаторите, презентерите повеќе одговараат на прашања, отколу што поставуваат. Фасилитаторите поставуваат прашања и вешто извлекуваат различни мислења од групата. Наместо да имаат веќе определени резултати како тренерите, 7 Antic, Ivic, Pesikan. (2002). Aktivno ucenje -2, UNICEF

37 Е. Даскалова, Улогата на директорот... IJERT 1 (2015) 2 : или да играат улога на експерти како презентерите, резултатите од фасилитаторот се појавуваат во вид на групна обработка на информациите за одреден проблем. Нивните визуелни помагала, како flip-chart 8, се со намера да ги запаметат идеите, а не да соопштуваат или да го менуваат однесувањето. Во контекст на ова, тренерите организираат работилница, презентерите презентираат теории, а фасилитаторите ги олеснуваат вежбите. Фасилитаторството е уметност. Тоа бара единката одлично да ја познава содржината (теоријата). Презентерот мора да биде способен да интервенира во било кој момент додека трае работилницата. Фасилитатоторот пак мора да има колку што е можно повеќе позитивна енергија, за да може константно да чувствува и проценува заедно со тимот. Каде треба да одат со контекстот на работилницата кој е веќе презентиран? 9 Дали се на почетокот од патувањето? Дали веќе сработиле други работилници? Дали се отпорни? Колку се отпорни? Дали се лути? Отворени? Затворени? Каде заглавиле? Фасилитаторот треба да создаде клима каде што луѓето можат да се чувствуваат доволно безбедно за самите да си вршат оценување. Процесот е континуиран и успехот на работилницата зависи од способноста на фасилитаторот во обработка на емотивните компоненти. Понатаму, фасилитаторот мора да биде способен да го процени сопственото емоционално ниво, константно да го проверува додека истовремено го проценува и емоционалното ниво на тимот. Следниве вештини и атрибути се забележани од различни тренери (Рубен, Бенет & Блум 10 ) преку набљудување на ефективни и компетентни фасилитаторски вештини: Почит- способноста да се искаже почит за другите е важен дел за ефикасна комуникација. Сите луѓе сакаат да веруваат и чувствуваат дека другите ги почитуваат нивните идеи и нивните достигнувања. Фасилитаторот треба секогаш да ги има предвид следниве прашања за да може почитта кон другите да биде дел од неговото однесување: Дали е важна староста за искажување респект/ почит? Колку е важен начинот на зборување? Кои гестови искажуваат почит? Каков вид на контакт со очите искажува почит? Ова се само дел од многуте прашања кои претставуваат генератор и одговор на прашањето Како да покажам дека ги почитувам луѓето со кои работам? 11 Толерирање на двосмисленост способност да се реагира на различни, на нови и непредвидливи ситуации. Неумерена иритираност често води кон фрустрации и непријателство што е некорисен ефект во меѓуперсоналните односи. Учењето за способноста да се владее со чувствата поврзани со двосмисленоста е вештина поврзана со адаптибилноста на нова средина и ефективно поврзување со луѓе кои имаат различен збир на вредности. Однос со луѓето способност да се пренесат знаењето и вештините на начин луѓето да почувствуваат дека се дел од завршениот проект и да почувствуваат дека се корисни поради нивното учество

38 Е. Даскалова, Улогата на директорот... IJERT 1 (2015) 2 : Ентузијазам и посветеност-способност на фасилитаторот да ги инспирира другите преку комуницирање со нивните чувства на ентузијазам и посветеност за работата. Емпатија способност да се ставиш во туѓи чевли (да се ставиш на местото на другиот). Многу од луѓето се привлечени и работат добро со фасилитатори кои се способни да ги разберат работите од нивна гледна точка. Емпатичните фасилитатори ги почитуваат грижите и тешкотиите на ист начин како и успесите. Истрајност/Трпение способност за ефикасна комуникација и тоа од различни причини. Во секој план ќе има доцнење, одложување, логистички проблеми и др., кои го предизвикуваат фасилитаторот. Да се биде свесен дека можеби нема да се успее во завршување на работите веднаш; како и да е со трпение и истрајност, задачата може да се постигне. Најважно, фасилитаторот во улога на тренер мора да биде трпелив со учесниците чиј стил и брзина на работата нема да соодветствува со неговите очекувања. Фасилитаторот исто така треба да ги охрабрува учесниците самите да бидат трпеливи за да можат да се справат со целите што треба да се постигнат, да не бидат обесхрабрени кога нивниот напредок изгледа бавен. Флексибилност во сфаќањето и однесувањето способност за приспособување на очекувањата на фасилитаторот поврзани со учењето кон потребите, стилот на учење и активности поврзани со учењето кон потребите. Одредени активности може да вродат со плод кон една група, но не и кај друга група. Фасилитаторот треба да биде доволно флексибилен за да одговори целисходно на динамиката на групата и искуствата од учењето на таа група, може да бара нови концептуални објаснувања. Лична самосвест, силен личен идентитет фасилитаторите се честопати предизвикувани од учесниците, затоа за нив е важно да бидат секогаш сигурни во својот личен идентитет и да поседуваат високо ниво на самосвест. Така, тие ќе можат да претставуваат пример за учесниците, да бидат поотворени и чесни во нивните односи со нив и поефективни. Толеранција на различностите способност за толерирање на различностите (пр., за вредности, верувања, однесување) е една од клучните способности за постигнување на ефикасни резултати на долг рок. Рефлексија способност човек да се сфати себеси како суштество кое постојано учи низ животот, а сето тоа влијае на неговиот личен и професионален развој. Преку влегување во дискусија со себе, ќе се запрашаат себе си и другите: Што тргна на добро? Што не тргна на добро? Што треба различно да се направи следниот пат? Чувство на хуманост способност најнапред да се признае дека има уште многу да се учи за различностите. Фасилитаторот со ваква способност умее да има предвид дека фасилитаторството не е совршена наука, дека креативноста во дизајнот и техниката е сè уште можна и добредојдена и дека идните истражувања и проценувања ќе имаат уште многу нешта да откриваат во врска со различностите меѓу луѓето. Ова чувство на хуманост создава кај фасилитаторот длабока почит кон различностите. Тој пристапува кон образовниот процес со ова чувство на хуманост. Чувство за хумор овој атрибут може да му помогне на фасилитаторот за поефикасно справување на стресот и притисокот од учењето поврзано со сработување на работата. Со способноста да се насмеат и со разбирањето на различностите, компетентниот фасилитатор може да помогне во надминување на тензијата и да го одржи ентузијазмот кај учесниците во работилницата.

39 Е. Даскалова, Улогата на директорот... IJERT 1 (2015) 2 : Способностите на фасилитаторот треба низ процесот на промена да се почувствуваат, да се практикуваат, фасилитаторот да биде пример по кој ќе се раководат и однесуваат учесниците при реализирање на промената. Да фасилитира за да има успех во секоја работа. Фасилитаторството или фасилитирањето бара најмногу комуникациски вештини: опишување, насочување на решавање проблем, спонтан разговор, соживување со соговорникот, прилагодливост. Ефикасниот и ефективниот директор треба да е ефикасен и ефективен фасилитатор. Подредените очекуваат од директорот-фасилитатор да се грижи за вработените, да ги поттикнува и мотивира при случувањето на промената, да биде инволвиран во промената што се случува. За да може директорот да ја врши улогата фасилитатор, за да може успешно да ги поведе следбениците кон промените, тој треба да биде подготвен за својата улога фасилитатор. Важен елемент, важна карактеристика на водачот фасилитатор е советувањето. Советувањето силно и долготрајно влијае врз луѓето, од што организацијата добива врз својата ефективност. Советувањето е зборување на начин кој помага на единката да реши некој проблем, да создаде услови за подобрување на единката во своето однесување. Советувањето во ниеден момент не смее да ја изгуби функцијата која ги опфаќа следните услови: мислење, примена на искуствени сознанија, познавање на човековата природа, време, чесност, сочувство и љубезност, затоа што нема да биде советување, туку ќе биде наметнување на авторитетот за да му се каже некому што да прави со определени проблеми. За да може фасилитаторот успешно да фасилитира, тој треба да биде модел со следниве квалитети: Да ги почитува вработените, верувајќи дека тие се одговорни за своите акции и идеи. Да се влијае врз развојот на единката преку советувања и воздржување од проекцијана своите вредности врз неа. Колку повеќе директорот-фасилитатор е самосвесен за своите сопствени вредности и потреби, толку помалку ќе биде во можност да ги проектира своите чувства врз подредените. Кредибилитетот е важен квалитет на директорот фасилитатор бидејќи истиот опфаќа праведност кон подредените со што истите го почитуваат и му веруваат Емпатијата е многу важен квалитет на фасилитаторот бидејќи со разбирање на ситуацијата на следбеникот, помага да се справи со проблемот и да се направи стратегија за подобрување на ситуацијата. Директорот за да биде фасилитатор, за да ги имплементира фасилитаторските вештини, најнапред треба да е добар мотиватор. Добриот мотиватор е професионален фасилитатор! Квалитетно образование за сите е пат кон развиено општество. Квалитетното образование се состои од интегрирана визија на системот на образование какво што ни е потребно и стратегија за негово градење. Поаѓајќи од потребата за квалитетно образование за сите, потребни се нови пристапи кои со себе носат отпор, ризик и предизвик. Промените се постојани! Главна пречка при имплементирање на промената е стравот од неуспех, немотивираност, изостанок на тим-лидер, непрактикување

40 Е. Даскалова, Улогата на директорот... IJERT 1 (2015) 2 : на фасилитативно водство од страна на директорите, клучните личности кои треба успешно да ги водат своите следбеници низ процесот на промени. Патот за имплементирање на наученото треба да го олеснува директорот, применувајќи го фасилитативното водство со своите карактеристики.

41 Е. Даскалова, Улогата на директорот... IJERT 1 (2015) 2 : Литература 1. Петковски, К. (2004), Водење на динамично училиште второ изменето издание, Скопје. 2. Институт Отворено општество, програма Чекор по чекор, Македонија. 3. Кралев,Т.(2005) Одбрани поглавја од Основи на менаџментот втор дел, ЦИМ, Скопје 4. D.А.John (1988) The Role of the Creative Outlook in Team Building in Team Building, edited by W. Brendan Reddy with Kaleel Jamison, Institute for Applied Behavioral Science, Virginia, USA and University Associates, San Diego, California, USA. 5. Isak, A. (2000) Upravljanje promenama, Detra centar, Skopje

42

43 E. Daskalova, The role of the principle... IJERT 1 (2015) 2 : THE ROLE OF THE PRINCIPLE AS A FACILITATOR IN AN EFFECTIVE IMPLEMENTATION OF THE MODERN EDUCATIONAL METHODS Elka Daskalova OOU Vlado Tasevski Skopje, Republic of Macedonia e_daskalova@yahoo.com UDK: : Abstract The first chapter of the theses covers several topics such as: the importance of practice of modern educational methods of work for successful advanced technology, project activities as part of modern technology, the application of Bloom s taxonomy, and the role of the facilitator in the implementation of a modern technology as an agent of change, team leader, mentor and motivator. The educational system encounters a set of reforms that are caused by the environment changes. Under such circum stances schools should be adapted to new requirements. Hence there is a need to institutionalize a system for continuous adult education which is implemented through projects that should include the following phases: the existence of a problem and creating an idea about the project for overcoming the identified problem. Keywords: Facilitation, facilitative leadership, team leader, advanced technology, mentor leader. Introduction The past you cannot change, it is a history but, the future is a secret that can be directed. The change should and must take place in each of the individual, in order to have a change in the teams as well as in the organizations. For a change to take place, the individual should be willing to and to have the desire and courage and entrepreneurial spirit, too. For all thisto happen successfully, you need a leader-a guide, a leader-a facilitator who in the most effective and most efficient way would do it. The leader-facilitator allows change to happen with a sense of satisfaction and fulfillment. There are hugechanges which occur worldwide, fundamental upheavals, and that givesthe possibilities for success to be high. In the educational system can be found a multitude of reforms that are caused by changes in the environment. In such circumstances, schools should adapt to the new requirements. Hence there is a need to institutionalize a system of continuing educationfor adults. The continuous educationis realized through projects which need to include the following stages: the existence of aproblemand creatingan idea of the project to overcome the identified problem. For all this to happen it requires a facilitator who will successfully implement modern educational methods of work through its properties that characterize: an agent of change, team leader, coach and motivator. The facilitator, moving the individual, moves the organization in new directions, takes risks and makes changes, make people feel good, welcomes newcomers, introduces the work presenting modern educational methods of work.

44 E. Daskalova, The role of the principle... IJERT 1 (2015) 2 : The facilitator as a coach seeks every individual to achieve interiorisation in order to be successfulas an agent of change. Each individualin order to be successful in its organization and, therefore the organization it self, should have quality improvement without delay and it must be true obsession. Therefore should not be tolerated such a large part of human creativity to be scandalously unused. Many organizations to be success ful must go through a profound cultural change. Employees will have to think faster, work smarter, have more courageous dreams and learn torelate to one an other fundamentally different. Most importantly, such achange requiresa newkind ofa leader, a leader-facilitator. Hewill need to setrealistic visionandto involve itin the organizationas an agent ofchange.he will need toestablish a sense ofvalueamong people,to dig up each gramof creativityasateam leader. It will needto practice communication skills as a coach, and finally needs to find ways and skills that will motivate people. The role and function of the principal-facilitator. The facility is a way of implementing leadership without applying the regulations. It is carefully listening to what is said verbally and nonverbally, realizing the intent of the participants and observing the mandrem embering information that is collected by the group. The facility enables development of a process which will enable participants effectively to use the time and concentrate on the problem that the group sets. According to Bloom and Bens 12, facilitator is the leader of a workshop of three roles: coach, presenter and facilitator. Facilitator apply any role in various ways during the running of the workshop. Тhe facilitator in the role of a coach is a catalyst for learning. He sets goals of the workshop and then implements a plan of actions to achieve the realization of the set goals. The facilitator is a developer of the plan for a workshop. The facilitatorin the role of presenterin forms, motivates, bringsfun spirit and describes. The presentationis usually unilateral communication. In most of the examples it is assumed that the presenter is the expert whose role is to expose the information to the audience. Visual enhancements that are used by the presenter shave an aim -communication between the theory that is exposed and information which is supporting of their message. Unlike facilitators, the presenters answer questions more than they ask. The facilitators ask questions and deftly draw different opinions in the group. Instead of already having certain results as coaches, or playing the role of experts as the presenters, facilitator s results appear in the form of group process of information for a particular problem. Their visual aids, such asflip-chart 13, are intending to memorize ideas and not to communicate or to change behavior. In this context, coaches organize workshop, the presenters present the theories and the facilitators facilitate the exercises. The facility is an art. It requires the individual to have great knowledge in the content (theory). The presenter must be able to intervene at any time during the workshop. The facilitator must have as much as possible positive energy in order constantly to feel and estimate situations together with the team. Where should they 12 Antic, Ivic, Pesikan. (2002). Aktivno ucenje -2, UNICEF 13

45 E. Daskalova, The role of the principle... IJERT 1 (2015) 2 : go with the context of the workshop which is already presented? 14 Is this the beginning of the journey? Have they already done other workshops? Are they resistant? How much resistant? Are they angry? Open? Closed? Where did they stuck? The facilitator needs to create a climate where people can feel safe enough with their own to carry out assessment. The process is continuous and the workshop s success depends on the ability of the facilitator in the processing of emotional components. Furthermore, the facilitator must be able to assess his own emotional level, constantly checking it while he assesses the emotional level of the team. The following skills and attributes are recorded by different coaches (Ruben Bennett & Bloom) 15 by observing effective and competent facilitation skills. Respect- the ability to express respect for others is an important part for effective communication. All people want to believe and feel that others respect their ideas and their achievements. The facilitator should always have in mind the following issues in order the respect for others to become a part of his behavior: 1. Is the age important to express respect/honor? 2. How important is the manner of speaking? 3. What gest ures express respect? 4. What kind of eye contact expresses respect? These are just some of the many issues that represent a generator and answer the question How do you suggest that I respect the people you work? 16 Tolerating ambiguity the ability to react to different, new and unpredictable situations. Excessive irritability often leads to frustration and hostility that is unhelpful effect on interpersonal relationships. Learning about the ability to rule the feelings associated with ambiguity is a skill related to adaptation in the new environment and effectively connect with people who have a different set of values. Relationships the ability to transfer knowledge and skills in a way people can feel that they are part of a completed project and feel that they are useful for their participation. Enthusiasm and commitment-capability of facilitators to inspire others through communication with their feelings of enthusiasm and commitment to work. Empathy the ability to put yourself in someone else s shoes (to put in place of the other). Many people are attracted to and work well with facilitators who are able to understand things from their point of view. Empathetic facilitators respect concerns and difficulties in the same way as successes. Persistence/Patience the ability for effective communication and for different reasons. In each plan there will be delay, postponement, logistical problems etc., which may challenge the facilitator. Being aware that you may not succeed in completing the work immediately; however with patience and perseverance, the task can be achieved. Most importantly, the facilitator in the role of trainer must be patient with participants whose style and speed of work will not correspond to his expectations. The facilitator should also encourage participants to be patient in order to cope with the objectives that should be achieved, not to be discouraged when their progress seems slow

46 E. Daskalova, The role of the principle... IJERT 1 (2015) 2 : Flexibility in understanding and behavior the ability to adapt to the expectations of the facilitators related with learning needs, learning style and learning activities related to the needs. Certain activities may be fruitful to one group, but not in another group. The facilitator should be flexible enough to respond expediently to group s dynamics and learning experiences of the group, he may require new conceptual explanations. Personal self-awareness, a strong personal identity Facilitators are often challenged by the participants, because it is important for them always to be confident in their personal identity and possess a high level of self-awareness. Thus, they can serve as examples for participants to be open and honest in their relations with them more effective. Tolerance of diversity the ability to tolerate diversity (eg. the values, beliefs, behavior) is one of the key capabilities for achieving effective results in the long term. Reflection human ability to comprehend himself as a creature who constantly learns through life, and all that affects his personal and professional development. By entering into a discussion with yourself, you ask yourself and others: What went well? What didn t go well? What should be done differently next time? A sense of humanity the ability to recognize at first that there is still much to learn about diversity. The facilitator with such ability is able to bear in mind that the facility is not a perfect science, that the creativity in design and technique is still possible and welcomed and that future studies and assessments have yet many things to reveal about the differences between people. This sense of humanity creates the facilitator deep respect for diversity. He approaches the educational process with this sense of humanity. A sense of humor-this attribute can help the facilitator for more efficiently counter acting the stress and pressure of learning associated with processing the job. With the ability to laugh and understanding of diversity, competent facilitator can assist in overcoming the tension and to maintain the enthusiasm of the participants in the workshop. The abilities of the facilitator should be felt, practiced through the process of change, the facilitator should be an example by which the participants are governed and refer in implementing the change, to offer assistance to be successful in any job. The facilityor facilitation requires mostly communication skills: describing, direction of problem solving, spontaneous conversation, empathy with the interlocutor, adaptability. The efficient and effective manager must be efficient and effective facilitator. Sub ordinate sexpect from the director-facilitator to take care of employees, to encourage and motivate at the time of the change in the event, to be involved in the change that is happening. In order the principal to perform the role of facilitator, in order to success fully leadt he followers towards the changes, he should be ready for its facilitator role. An important element, an important feature of the leader facilitator is the counseling. The counseling has strong and lasting impact on people, which leads the organization to gain on its effectiveness. The consultation is speaking in a way that helps the individual to solve a problem, to create conditions for the improvement of individual conduct. The counselling must not lose in no time the function which includes the following conditions: opinion, application of experiential knowledge, knowledge of human nature, time, honesty, compassion and kindness, because it will not be counseling, but it would be imposing the authority to tell someone what to do

47 E. Daskalova, The role of the principle... IJERT 1 (2015) 2 : with certain problems. In order successfully to facilitate, the facilitator should be a model with the following qualities: To respectthe employees, believing that they are responsible for their own actions and ideas. To influence the development of the individual through counseling and refraining from the projection of his qualities and valueson it. The more the principal-facilitator isself-conscious about his own values and needs, the less he will be able to project his feelings on subordinates. Credibility is an important quality of the principal-facilitator because it encompasses fairness toward subordinates which leads to respect and trust him Empathyis a very important quality of the facilitator because understanding the situation of the follower helps to deal with the problem and to work out a strategy to improve the situation The principal in order to be a facilitator, to implement facilitation skills, at first he must be a good motivator. A good motivatoris a professional facilitator! Quality education for all is a path to a developed society. Quality educationis consisted of an integrated vision of the educational system which we need and strategy for its building. Considering the need for quality education for all, we need new approaches that carry resistance, risk andchallenge. The changes are permanent! The main obstaclein implementing thechanges is the fear of failure, lack of motivation, absence of team leader, not practicing the facility leadership by principals, key figures who should successfully lead their followers through the process of change. The road to implement the learned should be facilitated by the principal, applying the facility leadership with its features.

48 E. Daskalova, The role of the principle... IJERT 1 (2015) 2 : References 1. Petkovski,K.. (2004), Running adynamicschool- second revised edition, Skopje 2. Open Society Institute, a program Stepby step, Macedonia. 3. Kralev, T. (2005), Selected Chapters from Basics of management - the second part, CIM, Skopje 4. D.A. John, (1988), The Role of the Creative Outlook in Team Building in Team Building, edited by W. Brendan Reddy with Kaleel Jamison, Institute for Applied Behavioral Science, Virginia, USA and University Associates, San Diego, California, USA. 5. A.Isaac, (2000), Management of changes, DetraCenter, Skopje

49 К. Јорданов, ИКТ во наставата... IJERT 1 (2015) 2 : ИКТ ВО НАСТАВАТА ПО АНГЛИСКИ ЈАЗИК ПОТРЕБА ИЛИ ОБВРСКА Киро Јорданов ООУ Славејко Арсов Штип, Република Македонија kiko_jordanov@yahoo.com УДК: : Апстракт Модерното време ни носи промени во целокупното функционирање и во сите пори на општеството. Пред сè значително и забележително за денешнината е брзото ширење на информатичката и компјутерската технологија од здравствените установи, производните капацитети, локалните и државните институции, банките, образованието, домовите и на секое друго можно ниво на функционирање на човештвото. Затоа денес е нужна употребата на ИКТ во наставата како што во минатото за учениците било описменувањето, денес е работата со компјутерската опрема. Учениците, од друга страна, секојдневно се опкружени со модерната технологија, а денешниве генерации и не можат да си замислат ден без модерна технологија, од игри, до телевизија и социјални мрежи за олеснета комуникација, тие многу често дури и се нарекуваат домородци на технологијата. Интересот на учениците сам по себе ја наметнува употребата на информатичката технологија и компјутерите во училиштата и на тој начин некако природно си го зазема местото во училиштата и помеѓу учениците. Поради тоа и Министерството за образование на Република Македонија ја воведува модерната технологија во училиштата и законски, секој наставник мора да употребува минимум на часови со употреба на ИКТ од 30 проценти. Но прашање е дали употребата на компјутерската технологија за некои наставници претставува потреба или обврска наметната од Министерството за образование, и дали сите наставници на технологијата гледаат како предност или недостаток при употребата на часовите? За наставата по англиски јазик користењето на информатичката техноогија е повеќе од неопходна поради природата на предметот. Јазиците поприродно и полесно се совладуваат со употреба на аудио-визуелни и игриви вежби и активности. Увидувајќи ја важноста од аудио-визуелни средства и програми, Бирото за развој на образованието и Британскиот совет, со цел да ја олеснат и унапредат работата на наставниците по англиски јазик во Република Македонија изработија програма и прирачник за употреба на ИКТ во наставата, нешто што би требало да е основна алатка на секој наставник. Клучни зборови: наставник, ИКТ, Министерство за образование, игри, комуникација, технолошки домородци, технологија; ВОВЕД Не ретко можеме да слушнеме дека оној кој не знае да работи на компјутери денес се смета за неписмен, што и не е далеку од вистината. Денес, во време кога информатичката технологија е двигател на целокупната човекова егзистенција и функционирање во образованието во светските текови се наметнува употребата на модерна технологија како аудио-визуелни помагала и компјутерска технологија. Сепак, дали можеме да бидеме задоволни ако имаме компјутери во секое училиште и за секое дете и со тоа да сметаме дека мисијата е завршена? Се разбира

50 К. Јорданов, ИКТ во наставата... IJERT 1 (2015) 2 : не. Надвор од училиштето нашите децата се веќе длабоко навлезени во 21 век, многу повеќе од поголемиот број нивни наставници и затоа за нив училиштето станува здодевно исто како и начинот на кој се употребуваат компјутерите. Учениците со кои работи модерниот наставник се дигитални домородци, термин што се користи да се дефинира новата група на млади луѓе кои раснат играјќи компјутерски игри, слушаат МП3 плеери, дигитални апарати, мобилни телефони и модерна компјутерска техника и технологија. За разлика од старата генерација тие не мораат да ја надминуваат технолошката бариера, тие не треба да вложуваат напори за да научат како се користи компјутер. Оваа генерација е родена во семејства кои имаат компјутери и тие сето тоа само го имаат прифатено здраво за готово. Тоа се дигиталните домородци. За разлика од дигиталните домородци, постарата генерација е принудена да учи како да работи на компјутер и минуваат низ процес кој е адаптација на високотехнолошката опрема. Сето ова е последица на тоа што тие немале ваква опрема и тие се нарекуваат дигитални имигранти. Иако голем дел од нив се имаат приспособено на новата реалност, тие сè уште користат многу од старите стандарди кога размислуваат. Дигиталните имигранти ја печатат својата електронска пошта и ја читаат од хартија, повеќе сакаат да поправаат печатен текст на хартија отколку да го уредат на компјутер, по испраќање на електронска пошта тие им се јавуваат на примателите за да прашаат дали го примиле писмото, кога остваруваат нови контакти тие повеќе сакаат лично да се сретнат со партнерот за да разговараат со него бидејќи целосно не им веруваат на врските засновани врз модерните средства за комуникација. 17 Наставниците пак кои се дигитални имигранти се соочуваат со надминувањето на бариерата наречена високотехнолошка опрема на нивното работно место: имаат потешкотии и одбивност во пополнувањето на електронскиот дневник, водењето и пишувањето на електронски дневни, тематски и годишни подготовки, имаат потешкотии во воведувањето и користењето на помагала во наставниот процес кои содржат дигитални и технолошки содржини како што се проектори, телевизори, компјутери и компјутерска опрема. На нив полесно им е да ги користат старите методи на кои се навикнати и ги практикуваат со години. Она што основно треба да се направи е да се подготват граѓаните па и наставниците, да се едуцираат за бенефитот што можат да го имаат од употребата на информатичко комуникациските технологии, а тоа е исклучиво можно преку процесот на образование и тоа почнувајќи од најмала возраст. Поради оваа причина уште од најмала возраст во образованието се воведува употреба на ТулКид (ToolKid) како компонента на е-школо, а за потребите на децата од најмала возраст. Во наставата уште од ниските одделенија на основното образование е предложена програмата ТулКит за интегрирање на информатичката технологија во наставниот процес, но нема за цел да ги замени применуваните средства, методи и техники користени во наставата, туку има за цел истите да ги дополни, овозможувајќи им на наставниците и учениците да работат во нова средина богата со можности кои нудат нови начини на решавање на поставените барања, односно таа да се прифати како алатка за извршување на работните задачи С. Асатјани, С. (2011). Социјалните Медиуми на Училиште, Скопје, Сандро`с Букс. 18 Јанчески, М., Илијевски н., Ајрулаи,А. Текст и звук Компјутерот во основното училиште, Скопје, USAID, БРО и МЦГО

51 К. Јорданов, ИКТ во наставата... IJERT 1 (2015) 2 : ИКТ во наставата по Англиски јазик Влијанието на дигиталната технологија во образованието по англиски јазик не смее да се потцени. Овој значителен напредок до сега е резултат на свесните напори од страна на чинителите во образовниот сектор. Компјутерите даваат смисла на усвојувањето на вештината слушање со разбирање преку комбинирање на визуелни, слуховни и текстуални информации заедно со интерактивност. Компјутерот и интерактивните технологии ќе им овозможат на наставниците да одберат разни видови на материјали и да ги поддржат онака како што диктираат потребите на учениците користејќи визуелни презентации или интерактивни можности кои ги нуди компјутерот за да им помогне на учениците да развијат добри техники на слушање. Увидувајќи ја потребата од ИКТ во наставата, за потребите на наставниците по англиски јазик БРО заедно со Британскиот совет има изготвено прирачници 19 за наставниците по англиски јазик од прво до деветто одделение 20 за да им помогнат на наставниците часовите да ги изведуваат по мерка на учениците дигитални домородци. Подучување на вештината слушање и разбирање со употреба на ИКТ Поминато е времето кога за слушање на изворниот англиски јазик во училницата се користеше една касета, а учениците се здосадуваа со истиот текст одново и одново. Вештината слушање со разбирање игра критична улога и во комуникациските вештини и во усвојување на јазикот. За оваа круцијална вештина во усвојувањето на англискиот јазик долги години се користеле аудио касетите како основен и корисен материјал кој повеќето од наставниците го користеле во секојдневната настава. Сепак, овие касети се користат сè поретко и поретко, ако може да се каже дека и речиси не се користат во модерната настава; со што се отвора простор за новите технологии. Поради важноста на техниката слушање како и за да им е од помош на наставниците по англиски јазик како втор јазик би навел корисни линкови кои се проверени и употребливи, а бесплатни се и секогаш достапни, сè што ви треба е пристап до интернет. Сигурно ќе ви се допаднат некои од следниве сајтови: е неверојатен линк каде можете да гледате вести од светот, а во исто време нуди и пишана форма со што може да се вежба и вештината читање со разбирање за различни цели. е сајт кој може да се користи за слушање на информации поврзани со културата на Соединетите Американски Држави како и нивната Историја на кој учениците може да читаат, слушаат или во исто време да ги прават и двете работи. Особено е интересен делот Words and Their Stories или Зборови и нивните приказни е исклучителен дел каде што се наведуваат ознаките на американско англискиот јазик во однос на некои изрази. 19 British Council Macedonia. (2013) Digital resources for young learners from grade 1-5: teacher`s manual, Skopje. 20 British Council Macedonia. (2013) Digital resources for young learners from grade 6-9: teacher`s manual, Skopje.

52 К. Јорданов, ИКТ во наставата... IJERT 1 (2015) 2 : com која било од овие интернет адреси ви ги дава текстовите на речиси сите песни. Овие се многу корисни алатки ако сакате да внесете музика во вашите часови по слушање. Ова е несомнено најпосетената интернет страница, учениците се многу запознаени со неа и ќе знаат како да ја користат. На оваа страна можете да најдете речиси сè само со запишување на темата во делот за претражување. o rama.com нуди и целосни записи и материјали за филмови. На овој сајт има многу корисни материјали кои даваат пишана верзија на аудио материјалот. е страница која нуди многу детални информации за филмови кои ќе може да се искористат за активности пред или после читањето, тоа се информации за актери, резиме на филмот, слики од карактерите и различни сцени, видеа, рекламни инсерти, официјалната интернет страница на филмот, саундтракот на филмот итн. или се интернет сајтовите каде што можете да слушате и да ја симнувате музиката која ја сакате и имате пристап до водич за учење со целосни записи, дополнителен вокабулар, дополнителни објаснувања, прашања од областа на културата, дополнителни објаснувања и прашања за разбирање на текстот. е делот од BBC специјално направен за ученици кои англискиот јазик го учат како втор јазик. Овде можете да најдете голем опсег на материјал за вежбање на комуникативните вештини. Што се однесува на делот за слушање, можете да најдете многу корисни материјали на различни теми со записи на текстовите, работни листови за печатење и други корисни ресурси кои може бесплатно да бидат симнати. е функционален линк, не само во однос на квалитетот и разновидноста на материјалите кои се нудат во него туку и поради тоа што може да се избере активност според вашите потреби (нивото на знаење на учениците, темата и тн.) и што е уште поважно, дава многу корисна информација за наставникот, како краток опис на дел. Сè имате на истиот прозорец, само треба да изберете од дадените опции и да кликнете за да слушнете. central skills listening.htm е многу сеопфатна страница за наставниците и за учениците кои учат англиски. Освен пристапот на читателите до голем опсег на материјал за слушање (приказни, песни итн.) и вежби за слушање комбинирани со другите вештини кои може да бидат спуштени од интернет. Оваа интернет страница ни допушта да ја интегрираме вештината слушање со другите вештини бидејќи се дадени линкови за да се пристапи на активности за читање, пишување или вокабулар на истата тема. Диктатите се друг вид на активности кои може да се искористат во делот за слушање. Употребата на диктати на часот по англиски јазик се состои од исклучителна вежба за увежбување на вештината слушање не само бидејќи нуди вежба за слушање туку и бидејќи ни помага да идентификуваме каде учениците грешат со разбирањето. Линкот нуди широк дијапазон на Англиски диктати (од основно ниво се до напредно

53 К. Јорданов, ИКТ во наставата... IJERT 1 (2015) 2 : ниво) кои може да слушате и на крајот да го проверувате текстот во пишана верзија. Ова не само што ќе му помогне на наставникот да си го одмори гласот туку и ќе им овозможи на учениците да слушнат луѓе кои зборуваат на различни акценти. Друга одлична интернет страница за диктати е and write.com. Изговорот е клучната проблематика во развивањето на вештината слушање. Со влегување на com можеме да го слушнеме и спуштиме изговорот на кој било збор. А ако има потреба од уште вежби за изговор, може да се најдат многу вежби на Учениците акцентот може да го вежбаат на: Ова е една листа од избрани и испитани интернет страници кои би можеле да бидат особено корисни во секојдневната настава по англиски јазик и за оние наставници кои се дигитални имигранти би можеле да бидат почетна точка за воведувањето на ИКТ во нивната настава во однос на подучувањето слушање со разбирање, но сепак не треба да се заборави дека интернетот нуди едно море од многу други ресурси кои чекаат да бидат искористени. Подучување граматика со употреба на ИКТ Граматиката како неопходна вештина за усвојување на англискиот, па и на другите јазици за учениците отсекогаш претставувала потешкотија, и се разбира тоа им е една од најдосадните макро вештини за усвојување. Учењето правила, нивно изменување и применување во учебниците со монотони вежби веќе станува дел од минатото. Печатените книги и вежби кои учениците ги повторуваат повторно и повторно го прават изучувањето на Англиската граматика тешко и им задава главоболка дури и самата помисла на граматика, нешто слично како кога мораат да учат математички правила. Денес, кога во многу од училиштата има паметни табли, проектори, секој наставник има свој лап топ, учениците имаат статични компјутери пред себе, подучувањето на граматика добива нова димензија и перспектива. Сега наставниците учењето на англиската граматика можат да го направат уживање и интересна активност на час, па и дома. Предавањето на теоријата може да се осмисли со power point презентација, некое интересно видео со проектирање или пак некоја вежба за откривање. Сепак, овие активности бараат многу поголема креативност од наставникот, многу подолго време за подготовка и потреба од богатство на настваникот со информации и интернет страници. Во однос на граматички вежби со кои учениците би можеле да ги увежбуваат граматичките правила на англискиот јазик како и да го проверуваат и само проверуваат нивото на знаење постојат безброј страници на интернет кои содржат добро подготвнени тестови и граматички вежби. Некои од подобрите и почесто користените ќе ги наведам подолу: е интернет страница која нуди огромен број на вежби за утврдување на знаењата од граматика, сите вежби се направени по теми кои сакате да ги провeрите, како и по ниво на знаење. Потребно е само да ја одредите со кликање на посакуваната граматичка категорија и ниво и да почнете да решавате. Одговорите и

54 К. Јорданов, ИКТ во наставата... IJERT 1 (2015) 2 : проверката ја добивате инстантно после решавањето на задачата само со кликање на опцијата за покажување на одговорот или провери. нуди вежби според потребата од граматички вежби каде корисникот може да ја проверува вежбата инстантно после решавање на секоја реченица, но има и вежби од слушање, предавања и совети, потребно е само да се одбере посакуваната опција. освен вежби од граматика нуди и повеќе други опции, како вежби од вокабулар, тестови, совети за учење, секојдневен англиски, изговор, како и да прочитате на некоја од вашите омилени теми. Огромната предност од овие интернет страници е моменталнниот пристап до резултатот од решавањето како и точноста која ја нудат, разновидноста на вежбите и тоа што му заштедуваат на наставникот време од часот за запишување и средства за копирање на вежбите. Но, сепак потребата од наставникот да ги дообјасни решенијата, да ги наведе учениците на правилно решавање и да ја фасилитира работата на учениците е неминовна, тој треба да им каже зошто некој одговор е точен или неточен, зошто некое решение е вака или онака. Доколку се користат само вежбите не би се постигнала целта на часовите. Покрај овие страни наставниците имаат отворени раце со интернетот и технологијата да пребаруваат и други страни кои секако треба да ги проверат пред да ги предложат за користење на учениците. Подучување на вештината пишување со користење на ИКТ Велиме дека сме го постигнале највисокото ниво на подучување на учениците доколку тие можат да продуцираат свои текстови и ги подучуваме вештина пишување. Не е лесно да се подучуваат учениците како да творат на немајчин јазик, дали тоа би било креативно пишување или пишување за цел, подучувањето пишување бара осет за англискиот јазик како и добро познавање на јазикот. Пишувањето како вештина се почнува да се подучува во почетокот преку учење да се запишуваат основни зборови преку нивото на описменување. За олеснување и унапредување на подучувањето на вештината пишување би можеле да помогнат следниве интернет страници: е страница за правење на флеш карти и вежби за вокабулар зборовни вежби и други активности. дава дефинициии за Англиски зборови и изрази како и примери за нивна употреба и изговор. и се страници за интернет помош за вокабулар и се страници за пронаоѓање на соодветниот збор кој би го употребиле во текст. е страница за повисоко ниво на развивање на вештините за пишување како и развивање и зголемување на фондот на зборови. Ова се само неколку предлога кои може да бидат надградени со бројни други интернет страници и сајтови.

55 К. Јорданов, ИКТ во наставата... IJERT 1 (2015) 2 : ЗАКЛУЧОК Постојано се среќаваме со докази дека технологијата може да го подобри учењето и го подобрува во голема мера кај многу од предметите и секако најмногу тоа е случај кај усвојувањето на јазиците. Сепак, многу од наставниците кои припаѓаат на групата дигитални имигранти не се упатени толку во информатичката технологија како повеќето од нивните ученици дигитални домородци, па често се плашат да работат со нов медиум со кој се помалку запознаени или пак воопшто не се запознаени. За таа цел многу е важно да се напомене потребата од професионално усовршување на наставниците во сферата на употребата на ИКТ во наставата, да им се покаже колку е важна и кои се придобивките од информатичката технологија на часовите особено во изучувањето на сите вештини во наставата по англиски јазик. Постои море од неистражени интернет сајтови кои можат да ги подобрат, разубават и збогатат часовите по англиски јазик кои се лесни за употреба и за наставниците како и за учениците за да усвојат и увежбуваат вештини и компетенции од англискиот јазик во и надвор од училницата. Користењето на овие алатки е предизвик, но не е толку тешко да се достигне и во огромна мера ќе го надгради и нашето предавање и учењето на учениците. Така, за голем број на наставници користењето на компјутерски технологии за учење на јазик на почетокот од 21. век е очигледен и нормален тек на настаните, како што технологијата се испреплете во секојдневното живеење, така и наставата по јазици се потпира на технолошкиот развој.

56 К. Јорданов, ИКТ во наставата... IJERT 1 (2015) 2 : Литература 1. Асатјани, С. (2011). Социјалните Медиуми на Училиште, Скопје, Сандро`с Букс. 2. Јанчески, М., Илијевски н., Ајрулаи,А. Текст и звук Компјутерот во основното училиште, Скопје, USAID, БРО и МЦГО 3. British Council Macedonia. (2013) Digital resources for young learners from grade 1-5: teacher`s manual, Skopje. 4. British Council Macedonia. (2013) Digital resources for young learners from grade 6-9: teacher`s manual, Skopje. Електронска литература 1. Дигитални домородци, дигитални имигранти: asp. 2. Дигитални домородци, дигитални имигранти, дел 2 Дали тие размислуваат поинаку?: 3. Роден во дигитална ера. Разбирањето на првата генерација дигитални домородци: borndigitalbook.com. 4.

57 K. Jordanov, ICT in teaching... IJERT 1 (2015) 2 : ICT IN TEACHING ENGLISH NEED OR OBLIGATION Kiro Jordanov OOU Slavejko Arsov Shtip, Republic of Macedonia kiko_jordanov@yahoo.com UDK: : Abstract The modern time brings changes in the whole functioning and in every pore of the society. Above all it is important and noticeable for the present that the informatics and computing technology is spreading very fast in the medical care, the production capacities, local and state institutions, banks, education, hoes and every other possible level of functioning of the humanity. That is why today the use of ICT in teaching is of crucial importance like in the past it was becoming literate, nowadays it is of the same importance to be able to work with a computer. The students, on the other side, are surrounded with computer technology on a daily basis and the generations of today cannot think of a day without modern technology, games, television and social networks for easier communication, they are even often called the technological natives. The interest of the students implies the use of informatics technology and computers in the school and in that way somehow naturally takes its place in the schools and among the students. Because of that the Ministry of Education of the Republic of Macedonia introduces the modern technology in the schools legally, each teacher has to use a minimum of 30 percent of classes of ICT. But the question is if the use of the computer technology for some teachers represent need or obligation implied by the Ministry of Education, and if all the teachers see the technology as an advantage or disadvantage in class? For the ELT the use of Informatics Technology is more than necessary because of the nature of the subject. It is more natural and easier to acquire it by use of audio and visual and gaming exercises and activities. Seeing the importance of the audio-visual means and programs, the Bureau for Development of the Education and the British Council, in order to ease and promote the work of the teachers of English in the Republic of Macedonia made a program and a manual for usage of ICT in the teaching, something that should be a basic tool for every teacher. Key words: Teacher, ICT, Ministry of Education, games, communication, technological natives, technology. INTRODUCTION We often hear that a person unable to work with computers is considered illiterate, which is not so far from the truth. Nowadays, when informational technology is an instigator of the entire human existence and functionality, in the education all over the world the use of modern technology like audio visual aids and computer technology is imposed. Nevertheless, can we be satisfied if we only have computers in every school and for every child and with that we think that the mission is complete? Of course not. Outside the school, our children are already deep into the 21 st century, much more than most of their teachers and that is why school is becoming boring for most of them as well as the way the computers are used.

58 K. Jordanov, ICT in teaching... IJERT 1 (2015) 2 : The students, with which the modern teacher is working are digital natives, a term which is used to define the new group of young people who grow up playing computer games, listening to MP3 players, digital cameras, mobile telephones and modern computer techniques and technologies. Unlike the old generation they don`t have to surmount the technological barrier, they don`t have to make efforts to learn how to use computers. This generation was born in families who have computers and they have taken all of that for granted. They are the digital natives. Unlike the digital natives, the older generation is forced to learn how to work on a computer and go through a process of adaptation on the high technology equipment. All this is a consequence of the fact that they never had this kind of equipment and they are called digital immigrants. Although a big part of them have adapted to the new reality, they still use a lot of the old standards. The digital immigrants print their and read it from a paper, they rather correct a printed text on a paper than editing it on the computer, after sending the they call the recipient to ask if they have received the mail, when they make new contacts they prefer to meet their partner to talk with him or her because they don`t fully trust the connections based on the modern means of communication. 21 On the other hand, digital immigrant educators are faced with the overcoming the barrier called high technology equipment on their workplace: they have difficulties and aversion towards the filling the electronic grade book, writing electronic lesson plans, thematic and yearly planning, they have difficulties in introducing and using teaching aids in the process of teaching which contain digital and technological contents like projectors, televisions, computers and computer equipment. It is easier for educators to continue to use the old methods. The thing that should be done, is to prepare the citizens and the teachers as well, to educate them for the benefit they can have from the use of the informatics communication technologies, and that is possible only through the process of education starting from the earliest ages. This is the reason why from the earliest ages the ToolKit (a digital classroom gaming program) is introduced in the education from the earliest ages as a component of the e-school, and it is for the needs of the children from the youngest ages. In the process of teaching the lowest grades of the primary education the program ToolKit is proposed for integration of the informatics technology in the teaching process. Its goal is not to replace the previously used means, methods and techniques used in the process of teaching, but rather to supplement them. This allows the teachers and the students to work in a new environment rich with opportunities which offer new ways of solving the requested demands, in other words, it should be accepted as a tool for performing the assignments. 22 ICT in the teaching of English language The influence of the digital technology in the education of English language should not be underestimated. This significant progress until now, is a result of the conscious efforts on the side of the players in the education sector. 21 S. Asatjani, S. (2011). The social media in School, Skopje, Sandro`s Books. 22 Janceski, M., Ilijevski N., Ajrulei,А. Text and sound The Computer in the primary school, Skopje, USAID, BRO and MCCE

59 K. Jordanov, ICT in teaching... IJERT 1 (2015) 2 : The computers give a sense of acquiring the skill of listening with understanding through combining visual, audio and textual information together with the interactivity. The computer and the interactive technologies will allow the teachers to choose from different kinds of materials and to support them as the students` needs dictate by using the visual presentations or the interactive possibilities which the computers offer in order to help the students develop good listening techniques. Realizing the need of using ICT in the process of teaching, for the needs of the English teachers BDE (Bureau for Development of the Education) together with the British Council have made guidebooks 23 for the English language teachers from first to ninth grade 24 to help the teachers teach the lessons according to the needs of the students digital natives. Teaching the skill Listening and understanding with using ICT The time when classroom teachers used a single cassette for listening to authentic English language has passed. The listening skills and comprehension activities plays a critical role in developing communication skills in order to internalize the language. For this crucial skill to develop, the English language, the cassettes were used for many years as the basic yet useful audio material. Nevertheless, these cassettes are used rarely in contemporary classrooms, and this opens a space for the new technologies. Due to the importance of audio and listening development, and as an aid to teachers of English language as a EAL (English as Another language) listed below are useful internet links which are proven and helpful for lesson planning and student practice which are free and easily accessible. is an incredible link where you can watch news from the world, and at the same time it offers a transcription which can be used to exercise the skill reading with understanding of different goals. is a site which can be used for listening to information linked to the culture of the United States of America as well as its history. The site is structured so that students can read and listen at the same time. The part Words and Their Stories is an especially interesting and exceptional part where the meanings of some colloquial phrases in American English language are stated any of these internet sites provides texts of a vast library of English songs. These are very interesting tools if you want to bring in some music in your listening classes. this is undoubtedly the most visited internet page, and the students are very well informed of it and they will know how to use it. On this site you can find almost every thing only by searching the targeted research topic. 23 British Council Macedonia. (2013) Digital resources for young learners from grade 1-5: teacher`s manual, Skopje. 24 British Council Macedonia. (2013) Digital resources for young learners from grade 6-9: teacher`s manual, Skopje.

60 K. Jordanov, ICT in teaching... IJERT 1 (2015) 2 : o rama.com offers full recordings and materials for films. On this site there are very useful materials which give written versions of the audio-video material on this site. is a webpage which offers very detailed information about films that are possible to be used before or after the reading. There is information about actors, resumes about the films, pictures of the actors and different scenes, videos, commercial clips, the official internet pages of the films, the soundtracks. or are the internet sites where you can hear and download any music you like and you will have access to a learning guidebook with complete recordings, additional vocabulary, additional explanations, questions on the field of culture, additional explanations and questions for understanding of the text. is the part of BBC specially designed for students who are learning English as another language. Here you can find a great range of materials for exercising communicative skills. Regarding the part of listening, you can find a lot of useful materials on different topics with records of the texts and printable worksheets which can be downloaded for free. is a functional link, not only according to the quality and the diversity of the material which it is offered in, but also because you can choose an activity according to your needs (the level of the students, the theme etc.) and what is more important, it gives useful information for the teacher to utilize in class. You have everything on the same window, all you have to do is to choose from the given options and click to listen. central skills listening.htm is a very comprehensive page for the teachers and the students who are learning English. In addition to for the access of the readers to a great range of listening materials (stories, songs etc.) and listening exercises combined to other skills which can be downloaded from the internet, this internet page allows us to integrate the listening skill with the other skills because there are links given to access reading activities, writing activities or vocabulary on the same theme. The dictations are another type of activities which can be used in the listening activities. Dictating the English language in class is comprised of an exceptional exercise for practicing the skill not only because it offers practice but also because it helps us identifying where the students make mistakes in the comprehension. The link offers a wide diapason of English dictations (from basic level to advanced level) which you can listen to and check the text in a written version. These will not only help the teacher to rest his/her voice, but it will also make it possible for the students to hear different accents. Another excellent dictation site is and write.com. The pronunciation is the key issue in the developing of the listening skill. By visiting the site com we can listen to and download pronunciations of any word. If there is a further need for pronunciation exercises the students can continue practice usinghttp:// and

61 K. Jordanov, ICT in teaching... IJERT 1 (2015) 2 : This is a list of selected and proven internet sites which can be especially useful in the everyday process of teaching English language. For those teachers who are digital immigrants it can be a starting point for ICT implementation. Therefore we shouldn`t also forget that the internet offers a sea of other resources which are waiting to be explored. Teaching Grammar with the use of ICT The grammar, as a necessary skill for acquisition of the English language, and other languages as well, which for the students has always represented a hardship, is of course one of the most boring macro-skills to acquire. The learning of rules, their repetition and use in the school books with monotonous exercises is becoming a part of the past. The printed books and exercises which the students repeat again and again make the learning English grammar difficult and it gives the students a headache with the mere thought of it. This is something similar to when they have to learn rules in Mathematics. Nowadays, when many of the schools have smart boards, projectors and personal laptops, the students have desktops in front of them, teaching grammar should receive a new dimension and perspective. Teachers have new tools in order to make learning grammar an enjoyable and interesting class activity. The teaching of the theory can be organized with a power point presentation, some interesting videos with projecting or some discovering game. Nevertheless, these activities require creativity on the side of the teacher. The teacher should be knowledgeable about the information required and implementing technology in the classroom. Grammar exercises which the students can evaluate and self-assess levels of knowledge are numerous. Again, some following internet pages containing wellstructured tests and grammar exercises: is an internet page which offers a great number of exercises for consolidating the knowledge of grammar. All the exercises are structured thematically which you would like to check as well as by level of knowledge. You only need to choose the grammar category by clicking on it and initiate the exercise. The answers and evaluation are received instantaneously after completion by both the students and teachers. offers exercises according to the needs of the lesson where the users can check their success immediately after each sentence. Furthermore the site contains listening exercises, tutorials and assistance. offers many options including vocabulary exercises, tests, learning advices, everyday English, pronunciation and selections of readings on generalized topics. The advantage of these internet pages is the instantaneous access to the results from the exercises, as well as the accuracy which they offer the diversity of the exercises and they save the teacher time for preparing tests and materials for the copying of the materials. Still, the need of the teacher`s further explanation of the answers, to lead the students to accurate answers and to facilitate the work of the students is inevitable. He

62 K. Jordanov, ICT in teaching... IJERT 1 (2015) 2 : or she is the one who should tell the students why an answer is correct or incorrect, why some answer is this or that. If only the exercises are used to learn English, the objectives of the lessons would not be achieved. Apart from the provided sites, teachers should explore the internet and technologies. It is crucial when searching other sites to be checked before offering them to the students for their usage. Teaching the skill writing with the use of ICT It is assumed that teachers are successful if the students can produce their own texts and when teachers are teaching them the writing skill. It is not easy to teach the students how to produce in a foreign language, were it to be a creative writing or writing with a goal, teaching writing requests a good sense of the language as well as good knowledge of it. Teaching writing as a skill starts by writing basic words, by teaching them how to read and write. To make it easier to teach writing and to promote the writing skill the following internet pages may be very helpful: is a page for making flash cards and vocabulary exercises word exercises and other activities. gives information for English words and phrases as well as giving examples for their usage and pronunciation. and are sites for internet help for vocabulary and are sites which will help you find the appropriate words which you might use in a text is a web page constructed for a higher level of developing the writing skill as well as improving the vocabulary. Conclusion We constantly want to prove that technology can increase learning and it is doing so to a great extent, with many of the core subjects classes and languages. Still, many of the digital immigrant teachers are not that familiar with the Informatics technology as most of their students who are digital natives, so they are often afraid to work with a new medium with which they are less familiar nor acquainted. It is very important to note that the need for professional development of the teacher in the sphere of ICT is crucial to the process of teaching. When teachers understand how important it is and what the gains are from the Informatics technology in the class, students will develop stronger English language skills. There is a sea of unexplored internet sites which can improve, enhance and enrich the English language lessons. They are easy to use for the teachers and students to adopt and utilize inside and outside the classroom. The use of these tools can be a challenge, but it is not difficult to implement and it will improve the teaching of the instructors and the learning of the students to a great extendthus, for a great number of teachers in the 21 st century it is obvious and a normal course to use computer technologies for teaching a language. Technology has intertwined from everyday living and education. So with language teaching the classroom relies heavily on technological implementation.

63 K. Jordanov, ICT in teaching... IJERT 1 (2015) 2 : References 1. Asatjani, S. (2011). The social Media at School, Skopje, Sandro`s Books. 2. Jancevski, M., Ilijevski N., Ajrulai А., Text and sound The computer in the elementary school, Skopje, USAID, BRO and MCCE 3. British Council Macedonia. (2013) Digital resources for young learners from grade 1-5: teacher`s manual, Skopje. 4. British Council Macedonia. (2013) Digital resources for young learners from grade 6-9: teacher`s manual, Skopje. Electronic literature: 1. Digital natives, digital immigrants: 2. Digital natives, digital immigrants, part 2 Do they think differently?: com/writing/default.asp 3. Born in the digital era. Understanding of the first generation of digital natives: www. borndigitalbook.com. 4.

64

65 М. Виденовиќ, Користење на социјалната мрежа... IJERT 1 (2015) 2 : КОРИСТЕЊЕ НА СОЦИЈАЛНАТА МРЕЖА EDMODO КАКО ПОДДРШКА НА ОБРАЗОВНИТЕ РЕФОРМИ ВО НАСОКА НА ОСПОСОБУВАЊЕ НА УЧЕНИЦИТЕ ЗА ДОЖИВОТНО УЧЕЊЕ Маја Виденовиќ ООУ Крсте Мисирков Скопје, Република Македонија videnovic_maja@yahoo.com УДК: : :004(497.7) Апстракт Глобализацијата и развојот на информатичко комуникациската технологија се процеси кои ја одредуваат насоката во која се движи развојот на образованието. Голем број на реформи се направени во воспитно образовниот систем во Република Македонија последните неколку години настојувајќи да се обезбедат настава и учење кои би ги оспособиле учениците за живот во 21. век. Сите тие имаат за цел подобрување на квалитетот на наставата преку создавање на услови за активно учество на ученикот во истата, напредување според сопствените можности и развивање на знаења, вештини и ставови потребни за живеење во свет кој постојано се менува, користејќи информатичка технологија. За оценување на постигањата на учениците во таков вид на настава неопходно е постојано следење и насочување на учениците преку квалитетна повратна информација и вклучување на учениците во процесот на оценување. Во овој труд се посочени начинот и придобивките од користење на социјалната мрежа Edmodo во наставата. На оваа платформа беа формирани соодветни групи и учениците во нив креираа сопствено е-портфолио каде го документираа својот напредок, пишуваа рефлексија и ја вреднуваа сопствената работа. Добиените повратни информации од наставникот и соучениците ги користеа за да го подобрат учењето и постигнувањата. Целта беше да се утврди колку учениците можат да ја користат оваа платформа за документирање и насочување на сопственото учење. Прибраните податоци се квалитативни и се состојат од написите на Edmodo, било да станува збор за саморефлексија, повратна информација или дискусија. Овие податоци и резултатите од спроведената анкета со ученици покажаа дека учениците сметаат дека Edmodo е корисна алатка за креирање на е-портфолио, а како најголема придобивка ја наведоа флексибилноста за нејзино користење во поглед на простор и време. Учениците успешно може да ја користат оваа социјална мрежа за комуникација, соработка, споделување информации, рефлексија, самоевалуација и насочување на сопственото учење со што се создаваат основните услови за развивање на вештини за доживотно учење. Клучни зборови: социјална мрежа Edmodo, доживотно учење, е-портфолио, самоевалуација, рефлексија Реформи во образованието во насока на оспособување на учениците за доживотно учење Глобализацијата и технолошките промени се процеси кои се развиваат заедно во последните 20-тина години, креирајќи глобална економија опремена со технологија, полна со информации и водена од знаење 25.Успешните модерни економии и општества бараат граѓани со основа за општо образование, желба 25 Tinio, V. L. (2003), ICT in education: e-primers for the information economy, society and polity. New York: UNDP.

66 М. Виденовиќ, Користење на социјалната мрежа... IJERT 1 (2015) 2 : и способност да продолжат да учат, прифатат и развијат ново знаење, вештини и технологии за да бидат пофлексибилни, да преземаат одговорност за своите постапки и да поставуваат високи стандарди (SAQA, 2001). 26 Затоа најважно е да се посвети внимание на образованието на младите луѓе кои би биле способни за живот во 21. век, полн со динамични пресврти, односно да се оспособат за континуирано стекнување на нови знаења, вештини и способности, користејќи технологија. Сето ова мора да се случува во училиштето со нагласување на самонасочувањето на учениците и сопствената одговорност во процесот на учење. Неопходни се иновации во основното образование со силен педагошки фокус на дидактички принципи каде ученикот е во центарот на наставата и зголемено влијание на ученикот во насочување на работата, сето тоа придружено со ИКТ, а наставникот повеќе би имал улога на насочувач на активностите. Училиштата мора да промовираат учење како да се учи, т.е. барање на знаења и вештини кои го промовираат доживотното учење. И самите сме сведоци колку брзиот развој на ИКТ го промени опкружувањето и животот на секој од нас. Ние моментално ги подготвуваме учениците за работни места кои не ни постојат сè уште, користење на технологии кои не се ни измислени, во насока да решаваат проблеми кои што сè уште не постојат. 27 Затоа во свет кој постојано се менува треба да ги оспособиме учениците самостојно да пронајдат начини како да стигнат до потребните знаења. Од овде произлегува и потребата за трансформација на начинот на реализација на наставата која би имала за цел да направи еден премин од учење за стекнување на знаења кон учење за стекнување вештини за учење. Современа настава Наставата која има за цел оспособување на учениците за доживотно учење и самостојно стекнување на знаења го поставува ученикот во центарот на истата, поттикнувајќи го на активно учество на часот, соработка со своите соученици и самостојно доаѓање до податоци и информации кои понатаму ќе може да ги користи. При овој вид на настава, наставникот е само насочувач на активностите и постојано ја следи работата на ученикот давајќи му повратна информација за неговиот напредок и насочувајќи го неговото понатамошно учење. Таква настава овозможува ученикот да се стекне со голем број на знаења, вештини и ставови кои му се потребни за функционирање во свет на промени. Она што е карактеристично за наставата на 21. век се: активно учење наместо пасивно стекнување на знаења, колаборација во групи преку различни комуникациски технологии, учење од автентични ситуации, истражување наместо меморирање, анализирање на информациите, критичко мислење, решавање на проблеми и користење на технологија. Кога зборуваме за развој на вештини за живот во 21. век првенствено се мисли на: вештини за комуникација и соработка, лична и социјална одговорност, дигитални компетенции, способност за критичко размислување, креативност, евалуација, како и вештини за доживотно учење. Потребата учениците да ја согледаат важноста на доживотното учење, односно постојаното барање на нови информации, да размислуваат критички и да 26 Pelgrum, W. J. & Law, N. (2003), ICT in education around the world: Trends, problems and prospects, Paris: UNESCO. 27

67 М. Виденовиќ, Користење на социјалната мрежа... IJERT 1 (2015) 2 : преземаат иницијатива сè повеќе се зајакнува во светот кој постојано се менува. Наставникот мора да најде начин да го олесни преминот од целосна зависност од наставникот кон повеќе само-организиран, свесен и целно воден модел на лична промена. Во современата настава се користат интерактивни методи на поучување, чија главна цел е стекнување на знаења и вештини кои потоа ученикот ќе може да ги примени во секојдневниот живот. ИКТ во насока на создавање современа настава За да се успее во еден динамичен свет, учениците мора да научат како да учат, како да размислуваат, да разберат како функционира технологијата и што може, а што не може да се направи со неа. Информатичко комуникациската технологија е централна иновација во промените кои се случуваат низ светот. Дигиталните медиуми го револуционираат информатичкото општество, а придобивките од ИКТ го менуваат начинот на учење и обезбедуваат пристап до едукативни ресурси многу повеќе од оние кои се традиционално достапни. Оваа нова генерација на ученици има израснато со технологија и добро се снаоѓа во тој свет. Затоа старите начини на учење и поучување не можат да се применуваат, бидејќи со нив на учениците би им било досадно и тие би биле незадоволни од наставата. Наставниците треба да развиваат системи и структури кои би ги активирале, ангажирале и мотивирале учениците во 21. век. За да се промовира доживотно учење треба да се искористи технологијата за поттикнување на нови стилови на учење. Интеграцијата на ИКТ во наставата е клучен елемент за квалитетно образование кое ги следи промените. Голем број на истражувања ги потенцираат придобивките од користење на ИКТ во наставата. Користењето на компјутерот во наставата го подобрува поучувањето и учењето, менувајќи ја улогата на наставникот од предавач на информации во поучувач, советник, соучесник во учењето, ментор, менаџер на ресурси и технологија и посредник кај учениците. 28 Истовремено технологијата му помага на ученикот да ги постигне поставените цели притоа прилагодувајќи го учењето на неговите индивидуални способности. ИКТ им помага на учениците во постигање на основните едукативни барања и ги задоволува инструкциските барања преку индивидуализирање на материјалот според нивото на компетенции на ученикот. На тој начин се создава кооперативна околина за учење која нуди огромна флексибилност која не е присутна во традиционалната училница. 29 Во последните неколку години во образовниот систем во Република Македонија се спроведуваат голем број на реформи кои ја потенцираат потребата од интеграција на ИКТ во наставата и се објаснети во разни концепциски документи: Национална програма за развој на образованието , Програма за развој на ИКТ во образование , Национална стратегија за развој на информатичко општество и Национална стратегија стратегија за развој на е-содржини, кои делумно или целосно го опфатија процесот на компјутеризација и дигитализација на образованието. Во тој контекст не само што се изврши опремување нa училиштата со компјутери, преку проектот Компјутер за секое дете, туку се инвестира и во едукација на наставниот кадар преку разните обуки 28 Jonassen, D. H., Peck, K. L. & Wilson, B. G. (1999), Learning with Technology: A constructivist Perspective, Columbus, Ohio: Prentice Hall. 29 Afshari, M., Bakar, K. A., Su Luan, W., Samah, B. A. & Fooi, F.S. (2009). Factors affecting teachers use of information and communication technology. International Journal of Instruction, 2 (1), p

68 М. Виденовиќ, Користење на социјалната мрежа... IJERT 1 (2015) 2 : за основно користење на ИКТ, користење на апликативен софтвер на мајчин јазик, изготвување на содржини кои во себе инволвираат иновативни пристапи за интеграција на ИКТ во наставниот процес итн. Потенцијалите на технологијата во насока на подобрување на квалитетот на наставата можат да бидат искористени на најразлични начини почнувајќи од пронаоѓање на потребните информации на интернет, преку различните можности за комуникација и соработка, онлајн учење, учење на далечина, сè до готови дигитални содржини и апликативен софтвер кој може да се користи на часот и надвор него. Edmodo и развој на вештини на 21. век Технологијата е навлезена во секој сегмент од човековото живеење и учениците денес комуницираат користејќи разни видови на социјални мрежи, разменуваат информации преку блогови, преземаат документи од интернет, координирајќи и соработувајќи преку wiki страници, пренесуваат информации користејќи ги своите мобилни телефони, и да не заборавиме учејќи преку пребарување на интернет. Овие алатки се само проширувања на начинот на кој размислуваат и затоа нивното користење во наставата се наметнува како неминовност. Станува збор за web 2.0 алатки во кои спаѓаат блоговите, wiki страниците, разни видео споделувања, социјални мрежи и веб апликации. Главни карактеристики на web 2.0 алатките е дека тие се лесни за користење, бесплатни, интерактивни и до нив може да се пристапи директно на интернет, без ограничување во простор и време, што значи може да се применуваат без никакви проблеми на часовите. Самиот термин web 2.0 посочува дека станува збор за двонасочна комуникација, тоа се онлајн платформи кои овозможуваат интеракција и соработка помеѓу корисниците и заедничко креирање на една виртуелна околина, што ги прави учениците активни корисници, креатори и евалуатори на содржините. Постојат различни начини и стратегии за користење на web 2.0 алатките во насока на оспособување на учениците за доживотно учење, но сепак начинот на кој ќе се искористат истите е резултат на креативноста на наставникот и негово поседување на вештините на 21. век. Во овој труд конкретно ќе го анализираме користењето на социјалната образовна мрежа Edmodo во наставата, како простор каде учениците може да комуницираат, соработуваат, креативно да се изразуваат, развиваат дигитални вештини, вреднуваат и да го насочуваат сопственото учење, со еден збор ќе ја видиме улогата на Edmodo во развој на вештини на 21. век и со тоа оспособување на учениците за одредување на насоката во која ќе се движи нивното учење и развој на ставови и вештини за доживотно учење. Edmodo е нов вид на веб базиран систем за учење кој поддржува учење и вмрежување на наставниците и учениците. Едноставен е за користење и безбеден. Има интерфејс на социјална мрежа со додадени можности како задачи, квизови, календар и дополнителни ресурси, што гарантира мотивација кај учениците за нивно користење. Цел на истражување Целта на истражувањето не беше да се измерат или споредат податоци, туку едноставно да се разбере дали Edmodo може да се користи како алатка за насочување на учениците во процесот на учење. Целта беше да се искористи оваа

69 М. Виденовиќ, Користење на социјалната мрежа... IJERT 1 (2015) 2 : социјална мрежа како еден вид електронско портфолио и место за дискусија за напредокот на учениците, одредување на насоки за понатамошно учење преку конкретна повратна информација, при што учењето би се одвивало без просторни и временски ограничувања. За да се види дали може учениците да се вклучат во процесот на следење на сопствената работа и насочување на истата преку рефлексија и подобрување на учењето користејќи повратна информација беа поставени следните прашања: Кои се ставовите на учениците за користење на социјалната мрежа Edmodo како платформа за комуникација и соработка меѓу учениците и наставникот? Дали учениците ќе може да го искористат Edmodo за создавање на свое електронско портфолио? Колку успешно ќе го прават тоа? Колку успешно учениците ќе може да прават рефлексија на своето учење и дали добиената повратна информација ќе ја искористат за насочување на истото? Анализата на одговорите на овие прашања, како и анализата на одговорите од учениците и нивните ставови за примената на Edmodo во наставата, од анкетата, ќе доведе и до утврдување на придобивките од користењето на оваа социјална мрежа за развој на ставови и вештини за доживотно учење. Опис на истражувањето Во истражувањето учествуваа учениците кои ги изучуваат предметите Информатика и Проекти од информатика. За секоја паралелка беше креирана посебна група на оваа платформа со цел истата да се користи како виртуелна училница со што ќе се дозволи учењето да се одвива и надвор од училиштето, но сепак следено од наставникот. Во овој простор учениците и наставникот разменуваа материјали, информации и сè она што е од интерес за содржините кои се изучуваат. Задачи за учениците беа задавани од наставникот со опис на активноста која треба да се реализира, целите кои треба да се постигнат и начинот на кој ќе се вреднува. Исто така може да се поставуваат и квизови и најразлични анкети. Учениците креираа свои профили кориснички сметки на соодветните групи. Секој ученик овде поставуваше свои информации, а се вклучуваше и во реализацијата на активностите дадени од наставникот. Имено за секоја дадена активност, секој ученик ги прикачуваше своите изработки и од него се бараше користејќи ги зададените цели и инструменти за вреднување да се наврати на својата работа и да остави напис кој претставува рефлексија на спроведените активностите. Наставникот ги поттикнуваше во овие написи да ги опишат изработките, активностите кои ги презеле за да ги креираат, да ги објаснат своите јаки страни, потешкотиите на кои наидувале во работата, како ги надминале и што уште би сакале да научат. На тој начин учениците создаваа свое е-портфолио кое претставува рефлексивен дневник за нивниот процес на учење. Континуирано наставникот ги анализираше написите на учениците, нивните изработки и оставаше коментар на секој напис, во вид на пишана повратна информација, насочувајќи го учењето на ученикот. Во исто време наставникот ги поттикнуваше и учениците да ги вреднуваат изработките на своите соученици и да им дадат повратна информација. Учениците имаа доволно време да постапат според добиените повратни информации.

70 М. Виденовиќ, Користење на социјалната мрежа... IJERT 1 (2015) 2 : На крај беше спроведена анкета и поттикната дискусија со учениците за нивните ставови во поглед на користењето на Edmodo, колку овој пристап во работата им се допаѓа, кои се придобивките од истиот, дали им овозможува да се стекнат со вештини за самостојна работа и насочување на сопственото учење и дали им помага да ја преземат одговорноста за сопствениот напредок. Анализа на добиените податоци Прибраните податоци се квалитативни и се состојат од написите на Edmodo, било да станува збор за рефлексија, повратна информација или дискусија. Беа анализирани написите на ученичките кориснички сметки кои претставуваа рефлексивни записи на нивната работа, коментарите на учениците, како и активностите кои беа преземени по дадената повратна информација од наставникот. Овие податоци и резултатите од спроведената анкета со ученици покажаа дека учениците сметаат дека Edmodo е корисна алатка за креирање на е-портфолио, а како најголема придобивка ја наведоа флексибилноста во поглед на простор и време. Сите учениците успешно креираа свои кориснички профили и ја користеа Edmodo за размена на информации и содржини со наставникот и другите соученици. Следејќи ги насоките од наставникот и критериумите за успешност учениците создаваа свое е-портфолио, при што најголем дел од нив имаа и квалитетна рефлексија со детална анализа на своето учење во согласност со нивните изработки. На оспособувањето на учениците за рефлексивен осврт на сопственото учење особено треба да се работи бидејќи со тоа се поттикнуваат на самостојно утврдување на сопствените слабости и идентификување на насоките за понатамошното учење, како една од основните вештини кои треба да ги поседуваат за развивање на способност за доживотно учење. Повратната информација од наставникот ги мотивираше учениците за понатамошна работа и ги поттикна да ја модификуваат својата изработка. Учениците беа поупорни за постигнување на целите кога гледаа дека наставникот детално ја следи нивната работа и ги насочува во процесот на учење. Бидејќи ја имаа можноста за корекција на својата изработка не се плашеа да преземат ризик и да истражуваат нови можности за постигање на целта. Секој ученик работеше според добиените насоки, со сопствено темпо, во зависност од своите можности независно од останатите ученици, со што се постигна извесен степен на индивидуализација на наставата. Сите ученици беа задоволни од користењето на Edmodo во секојдневната работа и затоа оваа социјална мрежа ја сметаат како корисна платформа за рефлексија и комуникација меѓу наставникот и учениците во текот на наставниот процес. Една од најголемите придобивки според учениците е тоа што користењето на Edmodo може да се одвива и надвор од училницата, во време кое на нив им одговара. Ова е огромна придобивка и за наставата бидејќи е очигледно дека учениците посветуваа време на зададените задачи и дома, што значи дека беа поупорни во постигање на поставените цели и бараниот квалитет на истите. Со помош на Edmodo беше создадена околина за учење во која во центарот е ученикот и истиот доби можност да напредува, согласно своите способности. За време на работата учениците и наставникот беа во постојана интеракција.

71 М. Виденовиќ, Користење на социјалната мрежа... IJERT 1 (2015) 2 : Учениците истражуваа, креираа, критички анализираа изработки, пишуваа рефлексија, самостојно ја организираа и насочуваа својата работа. Интересни се и коментарите од учениците добиени од спроведената анкета: Одлично место за комуникација и соработка ; Едноставно за користење ; Ми се допаѓа бидејќи сите мои изработки се на едно место како доказ за мојата работа ; Нестрпливо чекам да видам каков коментар ќе добијам за своите изработки ; Се обидувам да бидам поуспешен, многу ми помогнаа добиените коментари ; Многу повеќе размислувам за тоа што и како учам ; Интересно е што сам го одредувам темпото на мојот напредок ; Ми се допаѓа бидејќи можам да работам и од дома. Заклучок Развојот на вештини за доживотно учење неминовно ја наметнува потребата од интеграција на ИКТ во секојдневната настава, како алатка за комуникација и соработка која ги надминува временските и просторните ограничувања на класичната настава. Од тој аспект, Edmodo е одлична платформа чија интерактивната природа ги прави учениците активни учесници во наставниот процес и ги оспособува за следење на сопствениот напредок, критичко размислување и вреднување како и утврдување на насоки за понатамошно учење и изнаоѓање на решенија за постигање на целта. Флексибилноста во простор и време им овозможува на учениците повеќекратно навраќање на сопствената работа и подобрување на истата при што учењето се одвива и надвор од училницата според темпо кое го одредува ученикот, постигнувајќи индивидуализација на наставата. Учениците успешно може да ја користат оваа социјална мрежа за комуникација, соработка, споделување информации, рефлексија, самоевалуација и насочување на сопственото учење со што се создаваат основните услови за развивање на вештини за доживотно учење.

72 М. Виденовиќ, Користење на социјалната мрежа... IJERT 1 (2015) 2 : Литература 1. Afshari, M., Bakar, K. A., Su Luan, W., Samah, B. A. & Fooi, F.S. (2009). Factors affecting teachers use of information and communication technology. International Journal of Instruction, 2 (1), p Barrett, H. (2007). Authentic Assessment with Electronic Portfolios using Common Software and Web 2.0. Retrieved from 3. Dillenbourg, P. (2000). Virtual Learning Environments. Retrieved November 29, 2013 from 4. Elliott, B. (2008). Assessment 2.0: Modernising assessment in the age of Web 2.0. Retrieved from 5. Jonassen, D. H., Peck, K. L. & Wilson, B. G. (1999). Learning with Technology: A constructivist Perspective. Columbus, Ohio: Prentice Hall. 6. Национална програма за развој на образованието, Скопје: Министерство за образование и наука на Р.Македонија. 7. Националната стратегија за развој на информатичкото општество, Скопје: Министерство за образование и наука на Р.Македонија. 8. Национална стратегија Стратегија за развој на е-содржини Скопје: Министерство за информатичко општество на Р.Македонија. 9. Pelgrum, W. J. & Law, N. (2003). ICT in education around the world: Trends, problems and prospects, Paris: UNESCO. 10. Програма за равој на ИКТ во образованието, Министерство за образование и наука на Р.Македонија. 11. Tinio, V. L. (2003). ICT in education: e-primers for the information economy, society and polity. New York: UNDP. 12. Живановиќ, Р. (2010). Употребата на компјутери и интернет во образовниот систем на РМ. Скопје: Метаморфозис

73 M. Videnovic, Using social network... IJERT 1 (2015) 2 : USING SOCIAL NETWORK EDMODO AS A SUPPORT TO THE EDUCATIONAL REFORMS IN TERMS OF STUDENTS TRAINING FOR LIFELONG LEARNING Maja Videnovic OOU Krste Misirkov Skopje, Republic of Macedonia videnovic_maja@yahoo.com УДК: : :004(497.7) Abstract The education development nowadays is determined by the globalization and development of the information and communication technology. There have been a lot of changes in the educational system in the Republic of Macedonia in the last few years, trying to provide teaching that will train the students for living in the 21st century. These reforms try to improve the quality of teaching through creating conditions for active students participation in it, progress according to their abilities and developing knowledge, skills and attitudes needed for living in a world that is constantly changing, using information technology. In this kind of teaching, students assessment must be conducted by constantly monitoring and guidance of the students using quality feedback and students involvement in the assessment process. This paper pointed out how can the social network Edmodo be used in the classroom and what are the benefits from it. Corresponding groups were formed on this platform for the students and they created their own e-portfolio documenting their progress, writing reflections and self-assessing their own work. The received feedback from the teacher and classmates was used to improve learning and achievements. The aim was to determine whether students can use this platform for documentation and guidance of their own learning. The collected data are qualitative, consisting of posts on Edmodo, whether from selfreflection, feedback or discussion. These data and the results from the survey with the students showed that they consider that Edmodo is a useful tool for creating e-portfolio and as a largest advantage they indicate flexibility in space and time when using it. Students can use this social network for communication, cooperation, sharing information, reflection, self-еvaluation and directing their own learning, by which the basic conditions for the development of lifelong learning skills are created. Keywords: social network Edmodo, lifelong learning, e-portfolio, self-evaluation, reflection Reforms in education in terms of students training for lifelong learning Globalization and technological changes (processes that have accelerated in tandem over the past twenty years) have created a new global economy powered by technology, fueled by information and driven by knowledge 30. Successful modern economies and societies require citizens with a general education, desire and ability to learn continuously, to accept and develop new knowledge, skills and technologies with the aim to achieve greater flexibility, to take responsibility for their actions and to set high standards (SAQA, 2001) 31. The most important is to pay attention to the education of young people who should be capable for living in the 21st century, full of dynamic 30 Tinio, V. L. (2003), ICT in education: e-primers for the information economy, society and polity. New York: UNDP 31 Pelgrum, W. J. & Law, N. (2003), ICT in education around the world: Trends, problems and prospects, Paris: UNESCO.

74 M. Videnovic, Using social network... IJERT 1 (2015) 2 : changes, and to be qualified to continuously acquire new knowledge, skills and abilities, using technology. This must happen in the school with an emphasis on students selfdirection and their self-responsibility of the learning process. Educational innovations in elementary schools are necessary with a strong pedagogical focus on student-cantered and increasingly student-directed didactical approaches facilitated by ICT, whereby teachers should play more of a coaching role. Schools must promote learning to learn, acquisition of knowledge and skills that make possible continuous learning over lifetime. We are all witness of the influence of ICT development over the environment and the everyday lives. We are currently preparing students for jobs that don t yet exist and teaching them to use technologies that haven t been invented, in order to solve problems we don t even know are problems yet. 32 That is a reason why we must prepare our students to find information on their own and to reach the required knowledge independently. These new ways of learning constitute a shift from getting knowledge to getting learning skills. 21st century teaching If we want to empower our students skills for lifelong learning we must put them in the center of the teaching, encouraging for active participation in the classroom, collaboration and getting information on their own which can be used in their further learning. The teacher should just guide students activities and continuously monitor students work giving them constructive feedback and direction for their further learning. On this way students will acquire a lot of knowledge, skills and attitudes that are needed to function in a world of change. The 21st century teaching is characterized by: active learning rather than passive acquisition of knowledge, collaboration in groups through a variety of communication technologies, learning from authentic situations, research rather than memorizing, analyzing the information, critical thinking, problem solving and using technology. When we talk about the development of 21st century skills we think about: communication and cooperation skills, personal and social responsibility, digital competences, critical thinking ability, creativity, evaluation and lifelong learning skills. The need students to be aware about the importance of long life learning, continuously searching for new information, critical thinking and taking initiative is increasingly strengthening in this changing world. Teacher must find ways to support the transition from complete dependency on educational authority toward a more self organized, conscious and purpose-driven model of personal change. Interactive teaching methods should be used in order to get knowledge and skills applicable in everyday life. ICT in the terms of creating 21st century teaching To succeed in a changing world, students must learn how to learn, how to think, to understand how technology works and what we can and cannot do with it. Information and communication technology is central innovation in the changes around the world. Digital media has revolutionized the information society and using ICT is changing 32

75 M. Videnovic, Using social network... IJERT 1 (2015) 2 : the learning providing access to educational resources easier than those traditionally available. This new generation of students have grown up with technology and they are doing quite well in that world. That s why the old ways of learning and teaching can not be applied, with them the students will be bored and dissatisfied with teaching. Teachers should develop systems and structures that will activate, engage and motivate students in the 21st century. Technology should be used to encourage new styles of learning and to promote lifelong learning. Different studies highlight that ICT integration in teaching is a key to quality education that follow the changes. Using computers in teaching enhances teaching and learning, changing the role of the teacher from lecturer to instructor, advisor, co-learner, mentor, technology and resource manager and technology and students mediator. 33 Technology helps students to achieve learning outcomes more easier adapting the learning to their individual capabilities. Besides, computer use assists students in meeting basic educational requirements and it fulfills an instructional need by individualizing the material to the competency level of the learner. In this way, computer use provides an active cooperative learning environment and offers the flexibility that is now mostly absent in the traditional classroom. 34 Over the past few years a large number of reforms that emphasize the ICT integration in the teaching are conducted in the educational system in Macedonia. They are described in various conceptual documents: National Programme for Education Development , Programme for the development of ICT in Education , National Strategy for Information Society Development and Strategy for Development of E-content, which partly or fully covered the process of computerization and digitalization of the education. In that context, equipping the schools with computers through the project Computer for every child was done. Investments in teachers education was conduct through various training courses for basic use of ICT, using different applications, preparation of contents that involve innovative approaches about ICT integration in the teaching process etc. The potential of the technology in order to improve teaching quality can be used in various ways starting from finding the required information online, through various opportunities for communication and collaboration, online learning, distance learning, creating digital contents and using different applications that can be used in and outside the classroom. Edmodo and development of 21st century skills Technology is an essential part of the everyday living and today students communicate using various types of social networks, share information through blogs, download documents from Internet, coordinate and collaborate through wiki pages, share information using their mobile phones, and learn by searching the Internet. The use of these tools in teaching is necessary because they are just extensions of the way students think. We talk about web 2.0 tools including blogs, wikis, various video sharing, social networks and web applications. Key features of web 2.0 tools are that they are easy to use, free, interactive and they can be accessed directly online, without space and time limitation, which means they can be applied without any problems in 33 Jonassen, D. H., Peck, K. L. & Wilson, B. G. (1999), Learning with Technology: A constructivist Perspective, Columbus, Ohio: Prentice Hall. 34 Afshari, M., Bakar, K. A., Su Luan, W., Samah, B. A. & Fooi, F.S. (2009). Factors affecting teachers use of information and communication technology. International Journal of Instruction, 2 (1), p

76 M. Videnovic, Using social network... IJERT 1 (2015) 2 : the classroom. The term web 2.0 points out that it is a two-way communication, they are online platforms that allow interaction and collaboration between users and the joint creation of a virtual environment, which makes students active users, creators and evaluators of the contents. There are different ways and strategies to use web 2.0 tools in order to develop lifelong learning skills at the students, but how they will be used depends on the creativity of the teacher and his possession of the 21st century skills. The use of social education network Edmodo in the teaching as a space where students can communicate, collaborate, creatively express themselves, develop digital skills, evaluate and direct their own learning is analyzed in this paper. The impact of using Edmodo on the 21st century skills development while empowering students for self-directed learning is presented. Edmodo is a new kind of web-based learning system that supports learning and networking of teachers and students. It is simple and secure to use. Looks like every social network with added features such as assignments, quizzes, calendar and additional resources, ensuring motivation among students for their use. Purpose of the study The purpose of the study was not to measure or compare data, but simply to understand whether Edmodo could be used as a tool for guiding students in the learning process. The aim was to use this social network as a kind of electronic portfolio and a place for discussion about students progress, determining guidelines for further learning by constructive feedback, where the learning will take place without time and space limitations. In order to see if students could be involved in the assessment of their achievement, directing their own learning using self-reflection and feedback the following questions were asked: What are the students' attitudes about using social network Edmodo as a platform for communication and collaboration between students and teachers? Can students use Edmodo for creating their e-portfolio? How successful will they do it? How successful will students be in making self-reflection and can they use gathered feedback for guiding and improving their own learning? The analysis of the responses of those questions, as well as the responses of students and their attitudes about using Edmodo, gathered from the survey, will lead to determination of the benefits from using this social network for developing students' attitudes and skills for lifelong learning. Study The study was carried out with the students that attend the subjects Informatics and Projects with ICT. For each class separate group on this platform was created. The aim was to see could we use those groups as a "virtual classrooms" which would allow learning to take place outside the school, but monitored by the teacher. In those

77 M. Videnovic, Using social network... IJERT 1 (2015) 2 : groups students and the teacher exchanged materials, information and different things of interest connected with the curriculum. The teacher gave students different tasks with the description of the activities that should be carried out, shared the objectives that should be achieved and evaluation criteria. Different quizzes and surveys were set. Students created their own profiles accounts on the corresponded group. Each student in his account uploaded information and has been involved in the implementation of the activities given by the teacher. For each activity, students uploaded their work and using given outcomes and success criteria had to reflect on the learning process and write a post about this. The teacher encouraged students in these post to describe their work, activities that they carried out, to explain their strengths, the difficulties during the work, used ways for improvement and what else they would like to learn. In this way, students create their own e-portfolio which is an reflexive diary of their learning. Teacher analyzed students' posts, their works and gave to each students effective feedback, focusing on student learning. At the same time the teacher motivates students to assess each other s work and give each other a feedback. The students had enough time to act according to the received feedback. At the end of the school year the survey was conducted and a discussion was initiated about students' attitudes toward using Edmodo, determining the benefits from it, developing skills for individual work, self-evaluation, self-direction and taking responsibility for their own learning. Data analysis The collected data are qualitative and consist of students' posts on Edmodo, whether it refers to reflection, feedback or discussion. The posts on the students' accounts represented records of their work, the students' comments, as well as activities undertaken according to the given feedback from the teacher and other students, were analyzed. These data and the results of the survey showed that students consider that Edmodo is a useful tool for creating e-portfolio and as a largest advantage they indicate flexibility in space and time when using it. All students successfully created their user accounts and used Edmodo for exchanging information with the teacher and other classmates. Following teacher's guidelines and success criteria all students created their own e-portfolio. The most of them had qualitative reflections with a detailed analyze on their learning according to the products. Here should be pointed that students must be trained for self-reflection, as a way for identification of their strengths, weaknesses and setting directions for further learning which is a base for developing lifelong learning skills. The feedback from the teacher was motivating for the students and inspired them to modify their work. Students were persistent to achieve goals when they saw that the teacher monitor and guide their work. Because they had the opportunity to correct their work they were not afraid to take risk and explore new possibilities for achieving the goals. Each student worked according to the direction that he got, according to his abilities, independently from the other pupils, by which individualization of the teaching was achieved. All students were satisfied from using Edmodo in everyday work and they consider this social network as a useful platform for communication between the teacher and students during the teaching process and reflection on students' work. One of the biggest benefits, according to students, is that they can use Edmodo outside the

78 M. Videnovic, Using social network... IJERT 1 (2015) 2 : classroom, at a time that suits them. This is a huge benefit for teaching, too. Students spend more time on their learning, which means that they were more persistent in achieving the learning outcomes. By using Edmodo student-centered learning environment was created and students got the possibility to progress according to their abilities, through continuously cooperation with the teacher. Students explore, create, reflect on their work, organize and direct their own learning. The comments from students obtained from the survey, were interesting: "A great place for communication and cooperation", "Easy to use"; "I like it because all my work is at one place as a proof for my job"; "I am impatient to see the comments that I will get for my work"; "I'm trying to be more successful, received comments helped me in that"; "I think a lot about what and how I learn"; "It is interesting that I am determining the pace of my progress"; "I like it because I can work from home, too". Conclusion The development of lifelong learning skills inevitably imposes the necessity of ICT integration into daily teaching as a tool for communication and collaboration that exceeds time and space limitation of traditional classroom. From that aspect, Edmodo is an excellent platform which interactive nature makes students active participants in the learning process and enables them to monitor their own progress, reflect on it and direct their further learning. Flexibility in space and time allows students to return to their work and improve it, by their own pace which leads to the individualization of the teaching. Students can use this social network for communication, collaboration, information sharing, reflection, self-evaluation and directing of their own learning, very successful. By all this the basic conditions for development of lifelong learning skills are created.

79 M. Videnovic, Using social network... IJERT 1 (2015) 2 : References 1. Afshari, M., Bakar, K. A., Su Luan, W., Samah, B. A. & Fooi, F.S. (2009). Factors affecting teachers use of information and communication technology. International Journal of Instruction, 2 (1), p Barrett, H. (2007). Authentic Assessment with Electronic Portfolios using Common Software and Web 2.0. Retrieved from 3. Dillenbourg, P. (2000). Virtual Learning Environments. Retrieved November 29, 2013 from 4. Elliott, B. (2008). Assessment 2.0: Modernising assessment in the age of Web 2.0. Retrieved from 5. Jonassen, D. H., Peck, K. L. & Wilson, B. G. (1999). Learning with Technology: A constructivist Perspective. Columbus, Ohio: Prentice Hall. 6. Национална програма за развој на образованието, Скопје: Министерство за образование и наука на Р.Македонија. 7. Националната стратегија за развој на информатичкото општество, Скопје: Министерство за образование и наука на Р.Македонија. 8. Национална стратегија Стратегија за развој на е-содржини Скопје: Министерство за информатичко општество на Р.Македонија. 9. Pelgrum, W. J. & Law, N. (2003). ICT in education around the world: Trends, problems and prospects, Paris: UNESCO. 10. Програма за равој на ИКТ во образованието, Министерство за образование и наука на Р.Македонија. 11. Tinio, V. L. (2003). ICT in education: e-primers for the information economy, society and polity. New York: UNDP. 12. Живановиќ, Р. (2010). Употребата на компјутери и интернет во образовниот систем на РМ. Скопје: Метаморфозис

80

81 М. Р. Кирков, Реформските процеси... IJERT 1 (2015) 2 : РЕФОРМСКИТЕ ПРОЦЕСИ ВО ЛИКОВНОТО ВОСПИТАНИЕ И ОБРАЗОВАНИЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Маја Рауник Кирков Универзитет Св. Кирил и Методиј, Педагошки факултет Свети Климент Охридски Скопје, Република Македонија m.raunik@gmail.com УДК: :7(497.7) 1981/2014 Апстракт Трудот ги презентира концепциските и структурни реформи во ликовното воспитание и образование во Македонија. Анализирани се поставените цели и задачи во предметните програми во однос на добиените резултати во изминатите 33 години. Систематизирани се ликовните подрачја и техники кои се предлагаат како адекватни за ралични возрасти на учениците. Посебно место е даденo на значајните исчекори во однос на квалитетот на ликовното образование во одделни наставни програми како и во проектот Приоди кон визуелно размислување. Резимирани се актуелните светски стандарди во ликовното воспитание и образование и дадени се насоки за неопходни идни реформи. Клучни зборови: ликовно образование, критичко мислење, визуелна писменост, наставни програми, визуелно мислење. Вовед Од најрана возраст, уште пред да научат вербално да се изразуваат, децата од сите цивилизациски периоди и сите возрасти и култури се изразуваат визуелно. Цртањето и сликањето се едни од најраните природни човечки спонтани активности. Детските ликовни творби се презентација на потребата од комуникација, но истовремено и одраз на личниот интелектуален и емоционален развој. Спонтаноста и константноста на овај начин на изразување во одреден период од животот на секој човек е одличен показател за моќноста и значењето на ваквиот вид на човекова активност. За да биде корисно средство во натамошните животни предизвици, оваа активност не треба да остане на тоа спонтано, природно ниво, туку треба да се култивира, оплеменува и развива. Најдобар начин за постигнување на овие стратешки образовни цели е организираното образование во уметностите традиционално познато како ликовно образование. Ликовното образование треба да ја култивира личноста градејќи визуелна писменост преку развој на креативност, имагинација и интуиција, како и со развивање на способности за користење на невербални форми на експресија и комуникација. Ликовното образование треба да ги запознава учениците со различни начини на перцепција и мислење (Clements, & Wachowiak, 2001).

82 М. Р. Кирков, Реформските процеси... IJERT 1 (2015) 2 : Kарактеристики на наставните програми по ликовно образование во Република Македонија Организацијата на наставата по предметот ликовна уметност во Македонија се одликува со доминантно развоен концепт. Во период од 33 години, ( ) реализирани се четири квалитативни промени во дефинирање на наставните програми: 1. Наставна програма од 1981 година: се надоврзува на претходните наставни програми од втората половина на 20. век, со доминантна тенденцијата за истакнување на литературниот аспект на ликовното дело приказната, појавната реалност, со миметичка реализација која овозможува ограничен пристап во широкото поле на ликовна креација. Слободата во творештвото се состои главно од слобода во избор на материјалот, техниката на реализација и мотивот, со што ликовните дела добиваат доминантно илустративен карактер. Огромното поле на ликовни содржини, концепти и соодветни можности за реализација не се вклучени во образовниот процес. Ликовниот јазик не е основа, ниту составен дел на наставните содржини. 2. Наставна програма од 1989 година: се реформира претходнииот концепт и се создава наставната програма со централна поставеност на ликовниот јазик. Наместо мотив, централно место во целото осмислување на наставната содржина зазема ликовната содржина: видови на текстура, надворешен и внатрешен простор, имитација и илузија на текстура, комплементарен контраст... Концепциските промени од 1989 година се радикални и суштински, бидејќи се однесуваат на внесување на базичниот елемент на ликовниот израз ликовниот јазик во стандардната наставна програма. Овој вид на наставна програма е проблемски, односно учениците од прво одделение постепено и систематично, се поставуваат во ликовно проблемска ситуација, која преку креативна игра овозможува активен и креативен однос на ученикот кон ликовниот проблем (Ордев, 2004). 3. Наставна програма од 1997 година: квалитативна промена која претставува конкретизација и дефинирана поставеност на базичните содржини на наставниот предмет врз темелните законитости кои произлегуваат од теоријата на ликовното творештво, односно ликовниот јазик (Ордев, 2004). Ликовните содржини се основа на целата наставна програма од која произлегуваат и целите и задачите. Квалитативен исчекор е дефинирање на ликовните подрачја во наставните програми како: цртање, сликање, обликување во простор, графика, визуелни комуникации и дизајн. Со ваквата структурна поставеност ликовното образование како наставен предмет се здобива со артикулирање на стручна јазичност, која е основен клуч за квалитетно ликовно изразување. Промената на наставата по ликовно образование од мотивска во проблемска е радикална во начинот на реализација, но пред сè во самиот концепт за смислата и намената на ликовното образование. Проблемската настава по ликовно образование (Discipline Based Art Education DBAE) е заснована на предметна стручност и компетентност во реализација на ликовни содржини, ликовни техники и концепти. Нејзина цел е да се организираат и интегрираат знаења и информации акумулирани во тек на вековите во областите како арт продукција, уметничка историја, естетика и критика на ниво адекватно за

83 М. Р. Кирков, Реформските процеси... IJERT 1 (2015) 2 : когнитивните, моторички и емоционални карактеристики на учениците во основното образование, со цел да се направи ова знаење апликативно во наставната пракса и секојдневниот живот. 4. Наставна програма од 2007 година: основа има во Концепција за деветгодишно основно образование која се базира на Национална програма за развој на образование во РМ ( ). Во неа се потенцира дека една од основните цели на деветгодишното основно образование е: поттикнивање на креативност и способност за изразување во подрачја на музика, ликовно творештво и други видови на уметност (стр.77). Како важна цел се истакнува и развивање на комуникациски вештини, критичко мислење и креативност на учениците (стр.77). Значаен исчекор во наставната програма е и одредување часови за анализа на ликовните дела и ликовните творби што од наставниците бара компетенции за стимулирање на критичкото мислење на учениците. Критичко мислење во процесот на ликовно образование Целта на критичката анализа во ликовното образование е да го зголеми разбирањето и почитувањето на општо човечките вредности материјализирани во уметноста. Како што вели Stoddard (2002), таа е: форма на дискурс со кој се проучува делото. Во процесот на ликовно образование, критичкиот однос им овозможува на учениците да перцепираат, разговараат за уметничките дела, искажуваат свои ставови и на тој начин да ги разберат визуелните дела и уметничката креација. Cornett (1999) изјавува: Бидејќи уметностите се практични, експериментални, фокусирани на решавање на проблеми со примена на вештини на мислење од повисок ред кои се есенцијално когнитивни; животот во 21 век бара способности за користење на интуиција како и анализа, синтеза и евалуација за да се постигнат процени со морални разграничувања. Оваа изјава ефикасно предочува како интегрирање на уметноста во наставната програма промовира највисоко ниво на критичко мислење. Значењето на критичкиот став кон уметничките дела во современото ликовно образование е пренесување на разбирањето на делото кон гледачот. Посредничката улога логично го носи овој аспект на културата во сферата на образованието. Најдобар начин да се научи нешто за уметничките дела е да се научат методите на критички став и да се аплицираат во сопствената и работата на другите (Ecker, Hausman, Sandler, 1970, Efland, 2002). Свои стратегии за методички концепции за стимулирање и развивање на критичко мислење предлагаат и Feldman (1970), Hamblen (1984), Housend ( ), Barrett (2003). Проект Приоди кон визуелно размислување ( ) На територија на Република Македонија, модел за имплементација на критичкото мислење во реализација на предметот ликовно образование внесувааат авторите: Арнаудова В., Делчева-Диздаревиќ, Ј., Нацева, Б., Радевска Ј., Дамчевска- Илиевска В., Паскоска Ј., со реализација на проектот: Приоди кон визуелно размислување во периодот од 1997 до 2000 година врз основа на Стратегиите на визуелно мислење (Housen, , СВМ). Стратегиите на визуелно мислење претставуваат методи кои со серија на отворени прашања стимулираат перцепција

84 М. Р. Кирков, Реформските процеси... IJERT 1 (2015) 2 : на селектирани ликовни дела. Вклучуваат дискусија меѓу учениците: размена на сознанија, потврдување со докази, критичка анализа и вербализација. Проектот: Приоди кон визуелно размислување (ПВР), претставува програма која се реализира во 10 наставни часа, креирана да обезбеди можност за истражување и разговор за уметноста. Добените резултати после реализација на програмата во голема мера се поклопуваат со проектираните цели, што ја потврдува успешноста на програмата. Авторите ги наведуваат заклучоците дека ПВР овозможуваат: Стимулирање на критичко и креативно размислување преку дискусија за уметничките дела (набљудување, објаснување, хипотетичко размислување); Поттикнување на активно учество во дискусии и учење низ интеракција; Стимулирање на мотивација и љубопитност; Развивање на способности на учениците за опишување, давање лични проценки, наведување асоцијации, детални опсервации, аргументирани одговори, јасна вербализација, како и покомплексни мисловни операции како анализа, синтеза, апстракција, генерализација. Овој исклучителен проект претставува голем исчекор во квалитетот на реализација на ликовното образование во Р. Македонија и се надоврзува на суштинските промени во наставните програми од овој период. Сметаме дека ваков пристап во реализација на предвидените содржини е неопходен како дел од реализација на ликовно образование во сите основни училишта во Р.Македонија. Актуелни предизвици, концепти и цели на ликовното образование Современите предизвици на 21 век даваат насоки и ги дефинираат неопходните компетенци со кои треба да се стекнат учениците во образовниот процес во различни области од животот. Според анализата на истражувачите од Универзитетот Кембриџ, Велика Британија (Suto, 2013), а врз основа на документи како Процена и реализација на настава за стекнување на способности за 21 век ( Assessment and Teaching of 21st Century Skills- ATC21S, 2013), универзитетите кои нудат врвно образование барат од своите кандидати стекнато ниво на писменост во различни области (математичка, лингвистика, музичка, визуелна...). Визуелната писменост претставува способност да се интерпретираат, користат, проценуваат и создаваат визуелни претстави во различни материјали, техники и медиуми што се употребуваат во традиционалната и современа уметничка пракса: сликарство, скулптура, графика, видео, уметничка инсталација, компјутерски дизајн, веб дизајн, итн. Визуелната писменост е способност да се разберат и продуцираат, замислат и креираат визуелни објекти и претстави кои ефикасно ја пренесуваат саканата порака (Bamford, 2003). На тој начин се постигнува ефикасност во начин комуникацијата со невербални, визуелни средства, неопходна како способност за адекватна акултурација во 21 век. Денес, визуелната писменост станува круцијална вештина и знаење кое е неопходно за секоја квалитетно едуцирана личност истакнуваат: Oring (2000); Atkins (1997); Kirrane (1992). Познавањето на ликовни елементи и техники како и критички став во анализа не се веќе доволни неопходни се способности за продукција на ликовни пораки/дела и комуникација со нив со останатите.

85 М. Р. Кирков, Реформските процеси... IJERT 1 (2015) 2 : Постојат повеќе форми на визуелна комуникација кои вклучуваат гестови, движења, објекти, знаци и симболи. Тие денес се наоѓаат насекаде: реклами, архитектура, мода, компјутерски игри, филмови, скулптури, билборди. За да се вклучи во комуникацијата, индивидуата треба да ги разбира. Значењето на активното читање на видливите информации, базирано на информирана визуализација во современата комуникација е огромно и го насочува вниманието, го унапредува знаењето и ја зголемува посветеноста во секоја предметната област. Заклучок Во креирањето на наставни програми по предметот ликовно образование потребно е да се задржи развојната насока за да се обезбеди стекнување на адекватни знаења, вештини и способности на учениците во основното образование во периодите кои следат. Предизвиците кои ги поставуваат новите потреби дефинираат и внесување на креативни стратегии и насоки во стекнување на соодветна визуелна писменост. Современиот концепт на визуелна писменост опфаќа неколку нивоа кои треба да бидат основа во дефинирање на современи ликовно-методички постапки за стекнување на: Знаења, способности и адекватен вокабулар неопходен за интерпретација, разбирање и проценување на визуелни претстави: слики, графики, цртежи, скулптури, дизајн, објекти, дигитални претстави и визуелни симболи; Знаења за карактеристиките и можностите на ликовните материјали и ликовните техники во креирање на визуелни пораки; Способност за создавање ликовни дела во конвенционални и современи медиуми кои адекватно ќе пренесат визуелна, невербална порака. Овие основни цели на современата наставна програма по предметот ликовно образование овозможуваат реализација на специфични методи и техники со кои учениците ќе можат да дешифрираат, интерпретираат, откријат модел и шаблон во визуелните појави и визуелните дела, да комуницираат со користење на современите дигитални визуелни средства; да го направат своето знаење видливо во сите академски области: да градат интерактивни модели, да тестираат теории во реално време и да користат графички прикази на резултати. Тие методи и техники за основа ги имаат способностите за креација на сопствени визуелни пораки, со што ќе го претстават сопственото ниво на визуелна комуникација.

86 М. Р. Кирков, Реформските процеси... IJERT 1 (2015) 2 : Литература: 1. Арнаудова В., Нацева, Б., Радевска Ј., Дамчевска Илиевска В.(2000). Приоди кон визуелно размислување. Прирачник за наставници. Биро за развој на образованието. ISBN Atkins, R. (1997). Art speak: a guide to contemporary ideas, movements, and buzzwords,1945 to the present. New York: Abbeville Press Publishers. 3. ATC21S (2013). Assessment and Teaching of 21st Century Skills. Official website: atc21s.org (accessed ) 4. Bamford, A. (2003). The visual literacy white paper. UK: Adobe Systems Incorporated. Retrieved August 28, 2006 from pdf/adobe_visual_ literacy_paper.pdf. (accessed ) 5. Clements, R.D., & Wachowiak, F. (2001). Emphasis art: a qualitative art program forelementary and middle schools. New York: Longman Publishers. 6. Cornett, C.E. (1999). The arts as meaning makers: integrating literature and the arts throughout the curriculum. Columbus, OH: Prentice Hall 7. Ecker, D., Hausman, J., Sandler, I. (1970). Conference on art criticism and art education. New York: New York University Press. 8. Efland, A. (2002). Art and cognition: Integrating the visual arts in the curriculum. NY: Teachers College Press 9. Housen, A.( ). Æsthetic Thought, Critical Thinking and Transfer. Arts and Learning Research Journal, Национална програма за развој на образование во Р.М. (2006). Министерство за образование и наука на Република Македонија ISBN COBISS.MK-ID Kirrane, D. E. (1992). Visual learning. Training & Development, 46(9), Oring (2000:58).према Bamford, A. (2003). The visual literacy white paper. UK: Adobe Systems Incorporated. Retrieved August 28, 2006 from education/pdf (accessed ) 13. Ордев, Д. (2004). Методика на наставата по ликовно образование одделенска настава. Педагошки факултет Св. Климент Охридски, Скопје: Stoddard (2002). Curriculum Elementary Education. Hawaii International Conference on Education Curriculum / Art Criticism 15. Suto, I.(2013). 21st Century skills: Ancient, ubiquitous, enigmatic? Research Matters: A Cambridge Assessment Publication.University of Cambridge, U.K.

87 M. R. Kirkov, Reform processes... IJERT 1 (2015) 2 : REFORM PROCESSES IN THE VISUAL ART EDUCATION IN REPUBLIC OF MACEDONIA Maya Raunik Kirkov Ss. Cyril and Methodius University, Faculty of pedagogy Ss Kliment Ohridski Skopje,Republic of Macedonia m.raunik@gmail.com UDK: :7(497.7) 1981/2014 Abstract The work presents concepts and structural reforms in the Visual Art Education in Republic of Macedonia. Proјected aims and objectives in the national programs are analyzed and compared with the results from the past 33 years. Visual areas and techniques are systematized according to different ages of primary school students. Special emphasis is given to the important qualitative achievements in the subject programs and in the proјect Approaches to Visual Thinking. As a conclusion, the text presents the current world standards in Visual Art Education and the traced directions for further reforms. Key words: visual art education, critical thinking, visual literacy, subject content, visual thinking. Introduction Irrespectively of the culture, before acquiring the verbal speech, children express themselves using visual images. The earliest forms of spontaneous human activities are drawings and paintings. Children s visual expressions are a presentation of a need for communication, but in the same time they present a reflection of their individual, intellectual and emotional development. This kind of expression, which is characterized by spontaneity and constancy and is present in a certain period of humans lives, is the most valuable indicator for the power and the meaning of this kind of human activity. However, in order to become a useful tool in future life challenges, children s visual expressions should not stay in that primary, spontaneous level, but need to be cultivated, ennobled and developed. The best way to reach these strategic educational goals is by participating in an organized artistic education traditionally known as visual art education. This kind of education should cultivate each student with visual literacy, develop creativity, imagination, intuition and abilities to use non verbal forms of expression and communication. Visual art education introduces students to the various ways of perception and thinking (Clements, & Wachowiak, 2001). Characteristics of the Visual Art Education Teaching Programs in Republic of Macedonia ( ) The organization of the teaching process in the visual art education in Macedonia is based on a dominantly developmental concept, which refers to the qualitative changes in the national curriculum that are realized in the period of 33 years ( ):

88 M. R. Kirkov, Reform processes... IJERT 1 (2015) 2 : National Visual Art Education Curriculum from 1981: This curriculum presents a continuous extension of the past educational curriculum established in the second half of the 20 th century with a dominant tendency to emphasize the literature aspect in visual art works such as stories, visual appearance and mimetical realization, that allows a limited access to the wide area of visual art creations. The freedom of expression is based mainly on the freedom of choice of the materials, techniques of realization and motive, which gave a dominantly illustrative character to the students works. A wide area of visual art contents, concepts and adequate possibilities for realization are not included in the process. The visual language is not considered as a base nor is an integral part of curriculum. 2. National Visual Art Education curriculum from 1989: The previous concept was reformed and curriculum was created with the visual language in the central position. Instead of a motive, the visual content is the base of the program. Subsequently, this includes line, direction, texture, space, complementary colors, harmonious and contrast shapes, tone, rhythm etc. The conceptual changes from 1989 are radical and essential because they apply the introduction of visual semantic into visual art curriculum. This idea leads to the implementation of the problem based curriculum; this refers to students from first to eight grade which are gradually and systematically placed in a visually problematic situation, in which through a creative engagement they are encouraged to act creatively and imaginatively in order to find a solution for the visual art task (Ordev, 2004). 3. National Visual Art Education curriculum from 1997: The qualitative change presents concretization and defining of the position of the basic content of the teaching subject based on the principles of the theory of visual arts, visual language (Ordev, 2004). Visual art contents are basics forms from which the aims and the objectives are developed. A qualitative step forward is the determination of visual areas in the curriculum content such as: drawing, painting, modeling in space, graphic art, visual communication and design. With such a structure, in order to form a base for a qualitative visual expression the visual art education gained a professional semantic articulation. The changes in the curriculum from a motive based to a problem based concept were a radical step not only towards achieving the realization of the practical work but also towards the positioning of the strategy of a visual art education on another level. Discipline Based Art Education DBAE develops from a subject expertise and competency in the realisation of the teaching process. The main goal, the organisation and integration of knowledge and information accumulated through the centuries in the subject areas like art production, art history, aesthetic, art criticism, has to correspond to the cognitive, mothorical and emotional characteristic of students in primary schools. The main idea was to make this knowledge applicative in teaching praxis and in student s everyday life. 4. National Visual Art Education curriculum from 2007: This curriculum is based on the Conception for nine years primary school education which originates from National Program for Development of Education in Republic of Macedonia ( ). One of the primary aims of the nine year primary school education is the stimulation of creativity and ability for expression in the area of music, visual art and other kinds of arts (p.77). One of the most

89 M. R. Kirkov, Reform processes... IJERT 1 (2015) 2 : important goals is focusing on the development of communication skills, critical thinking and student creativity (Ibid). The determination of number of teaching classes dedicated to critical analyses of visual art work, which is considered as a significant improvement, requires specific teacher competences for the stimulation of the students critical thinking. Critical Thinking in Visual Art Educational Process The aim of critical analysis in visual art education is to improve the understanding and respect of the universal human achievements presented through in the arts. Stoddard (2002) claims that critical analysis is a form of discourse which helps to analyze the works of art. In the process of visual art education, the critical approach enables children to perceive, discuss the artistic work, to express their own thoughts about art and to understand art works and artistic creation. Cornett (1999) states: Because arts are practical, experimental, focused on solving problems with abilities of thinking in higher level which are essentially cognitive; life of 21 th century requires abilities to use the intuition as well as analyses, synthesis and evaluation to reach actual judgments with moral distinctions. This statement efficiently shows how integrating the arts in school curriculum promote the highest level of critical thinking. Critical attitude of the artistic work in contemporary visual art education implies the viewer s transfer of understanding the work. The role of transfer logically takes this aspect of culture into education. The most efficient way to learn something about the art works is to master the techniques of the critical approach and to implement them in one s creative work (Ecker, Hausman, Sandler, 1970; Efland, 2002). Structured strategies for development of methodical concepts aimed to stimulate and develop critical thinking are proposed by Feldman (1970), Hamblen (1984), Housend ( ), Barrett (2003). Project Approaches to Visual Thinking ( ) In Republic of Macedonia, through the realization of the project Approaches to Visual Thinking in the period from , based on Visual Thinking Strategies (Housen, , СВМ) the authors Arnaudova V., Delceva-Dizdarevic, J., Naceva, B., Radevska, J., Damcevska-Ilievska V., Paskoska, J., introduced the model for implementation of the critical thinking in realization of visual art educational process. Visual Thinking Strategies are methods, consisting of series of structured questions, that are used for stimulation of the visual perception of selected art works. They included a discussion among students among which are the interchanges of knowledge, approval with an evidence, critical analysis and verbalization. The project Approaches to Visual Thinking (VTS) is composed from ten teaching classes organized to provide an environment for a research and talk about art works. The results conducted after realization of the program matched in the great scale with the projected aims, which also confirms a success of the program. The authors note that VTS presents the following notions: Stimulation of critical and creative thinking trough a discussion about art works (perception, explanation, hypothetical thinking).

90 M. R. Kirkov, Reform processes... IJERT 1 (2015) 2 : Encouragements for an active participation in discussions and learning through interaction. Stimulation of motivation and curiosity. Development of the abilities for description, creation of personal statement, associations, argument answers, verbalization and high level thinking processes as analysis, synthesis, abstraction and generalization. This extraordinary project presents a valuable change in the quality of realization of the visual art education in Republic of Macedonia and is connected to the strategic changes of the educational system. This concept of education is an obligatory part of the educational curriculum in all primary schools in Republic of Macedonia. Contemporary challenges, concepts and aims of visual art education Contemporary challenges gave directions and defined the students necessary competences in different areas in life. According to the analysis of researchers from Cambridge, UK (Suto, 2013) that are based on the document Assessment and Teaching of 21st Century Skills ATC21S, 2013, the universities which offer a high quality education require a high level of literacy in different areas (mathematic, linguistic, music, visual arts, etc). Visual literacy presents an ability to interpret, use, evaluate and create visual images in different materials, techniques and media which are implemented in the traditional and the contemporary art expression as painting, sculpture, graphic, art installation, graphic design, web design, etc. Visual art literacy is an ability to understand, produce, imagine and create visual art objects and images which can transmit a message (Bamford, 2003). In that way, efficiency in communication with nonverbal, visual means can be in interpreted as ability needed for adequate acculturation in the 21 th century. Nowadays, the visual literacy is becoming a crucial knowledge and ability for every highly educated individual (Oring, 2000; Atkins, 1997; Kirrane, 1992). Solely the knowledge about the characteristic of visual art elements and principles, visual art techniques and critical attitude is not enough. The abilities for production of visual messages and communication with visual means have extended the previous list. There are various forms of visual art communication which include movement, objects, signs, symbols, gestures. They are part of our contemporary life. For instance, they are present in commercials, computer games, architecture, movies, fashion, and sculptures. Each individual has to understand them and to include oneself in communication. The meaning of the active reading of visual information, based on active perception in contemporary communication, implies demand and required ability to focus on attention, improve knowledge and enlarge dedication in each teaching area. Conclusion One of the most crucial elements required for the creation process of the subject curriculum in visual art education is the persistence in developmental direction. It can provide an adequate knowledge, skills and abilities of students in the primary education.

91 M. R. Kirkov, Reform processes... IJERT 1 (2015) 2 : Challenges which are defined by the new needs seek an implementation of creative strategies and concepts responsible for reaching literacy in visual art. Contemporary concept of visual literacy, considered as a base for modern visual methodical aspects, are presented in several levels: Knowledge, abilities and adequate vocabulary which are necessary for interpretation, understanding and evaluation of visual art such as paintings, graphic art, sculptures, design, digital images and visual symbols. Knowledge for implementation of visual materials and techniques. Ability for visual creation in conventional and digital media which can transmit nonverbal, visual message adequately. These basic aims of contemporary teaching process in visual art education enable students to realize the importance of the specific methods and techniques used for interpretation, evaluation and understanding of visual art, communication with contemporary digital means, ability to make their knowledge visible, and establishing the interaction with other areas of study. The presented concept, which is considered to be the main goal in the education, results in the capability to create a highly personal visual statement which can enable an expression at a high level of a visual communication.

92 M. R. Kirkov, Reform processes... IJERT 1 (2015) 2 : References 1. Арнаудова В., Нацева, Б., Радевска Ј., Дамчевска Илиевска В.(2000). Приоди кон визуелно размислување. Прирачник за наставници. Биро за развој на образованието. ISBN Atkins, R. (1997). Art speak: a guide to contemporary ideas, movements, and buzzwords,1945 to the present. New York: Abbeville Press Publishers. 3. ATC21S (2013). Assessment and Teaching of 21st Century Skills. Official website: atc21s.org (accessed ) 4. Bamford, A. (2003). The visual literacy white paper. UK: Adobe Systems Incorporated. Retrieved August 28, 2006 from pdf/adobe_visual_ literacy_paper.pdf. (accessed ) 5. Clements, R.D., & Wachowiak, F. (2001). Emphasis art: a qualitative art program forelementary and middle schools. New York: Longman Publishers. 6. Cornett, C.E. (1999). The arts as meaning makers: integrating literature and the arts throughout the curriculum. Columbus, OH: Prentice Hall 7. Ecker, D., Hausman, J., Sandler, I. (1970). Conference on art criticism and art education. New York: New York University Press. 8. Efland, A. (2002). Art and cognition: Integrating the visual arts in the curriculum. NY: Teachers College Press. 9. Housen, A.( ). Æsthetic Thought, Critical Thinking and Transfer. Arts and Learning Research Journal, Национална програма за развој на образование во Р.М. (2006). Министерство за образование и наука на Република Македонија ISBN COBISS.MK-ID Kirrane, D. E. (1992). Visual learning. Training & Development, 46(9), Oring (2000:58).према Bamford, A. (2003). The visual literacy white paper. UK: Adobe Systems Incorporated. Retrieved August 28, 2006 from education/pdf (accessed ) 13. Ордев, Д. (2004). Методика на наставата по ликовно образование одделенска настава. Педагошки факултет Св. Климент Охридски, Скопје: Stoddard (2002). Curriculum Elementary Education. Hawaii International Conference on Education Curriculum / Art Criticism 15. Suto, I.(2013). 21st Century skills: Ancient, ubiquitous, enigmatic? Research Matters: A Cambridge Assessment Publication.University of Cambridge, U.K.

93 С. Пецаковска, За и против рангирањето... IJERT 1 (2015) 2 : ЗА И ПРОТИВ РАНГИРАЊЕТО НА УНИВЕРЗИТЕТИТЕ КАКО НОВ ФЕНОМЕН ВО ОБЕЗБЕДУВАЊЕТО КВАЛИТЕТ ВО МАКЕДОНСКОТО ВИСОКО ОБРАЗОВАНИЕ Сузана Пецаковска Фондација Отворено општетство-македонија suzana.pecakovska@fosm.mk УДК: (497.7) Апстракт Во последните три децении, универзитетските рангирања го привлекоа вниманието на научниот свет, но и на креаторите на политики и на медиумите. Во ситуација на драстично сменета слика на високо образование и зголемен број на разнообразни високообразовни институции, во Европа и во светот постојат силно спротивставени мислења за универзитетските рангирања како алатка за поголема транспареност и значка за квалитетно високо образование. Овој труд дава преглед на спротивставените аргументи за и против рангирањата на универзитетите и ставајќи ги нив во нашиот контекст, дава куса анализа на овој нов феномен во македонското високо образование. Истовремено, го дискутира прашањето за вистинската потреба, целта и импликациите на универзитетското рангирање врз политиките за обезбедување на квалитетот во македонското ВО. Клучни зборови: рангирање на универзитетите, обезбедување на квалитет, индикатори за квалитет. Рангирање на универзитети: појава, предизвици; Што е рангирањето и зошто е потребно? Знаењето како основа за секоја функционална економија, економски раст и социјален развој, направи високото образование и истражувањата да станат главен приоритет на политиките на многу Влади во светот. Тоа се отсликува во многу национални стратегии кои во фокусот ги ставија зголемените одвојувања за истражувања и развој, зголемувањето на бројот на студенти на докторски студии и зголемувањето на бројот на меѓународните студенти. Сето ова го наметна рангирањето на универзитетите како глобален натпревар за таленти/ истражувачи и студенти од странство и како оценка за тоа колку високообразовните институции се (меѓународно) успешни во нивното привлекување. Според Usher and Savino (2006) универзитетските рангирања се креирани да ја задоволат потребата на пазарот за потранспарентни, споредливи податоци за образовните институции. Претставени со спортски речник и според форматот на тебелите од лигата на шампиони, овие листи ги рангираат универзитетите по опаѓачки редослед, односно најгоре се универзитетите со најмногу број бодови, а најдолу тие со најмалку. Рангирањата всушност ги споредуваат високообразовните институции користејќи сет од различни инфикатори кои тежат различно, во зависност од различните системи за рангирање (Hazelkorn, 2009). Уште од 1983г. со US News and World Report, САД обезбедуваат информации за американските универзитети наменети за идните студенти. Иако според Меѓународната асоцијација на универзитети, во светот има преку 17,000

94 С. Пецаковска, За и против рангирањето... IJERT 1 (2015) 2 : виокообразовни институции, во фокусот на интересирањето на сите овие рангирања се секогаш првите топ 20, топ 50 односно првите 100 рангирани универзитети кои од креаторите на овие рангирања се промовирани како најголеми и најпрестижни произведувачи на знаење и со ова всушност добиваат своевидна значка за квалитет. Постојат повеќе глобални рангирања кои се многу влијателни: Shanghai Jiao Tong Academic Ranking of World Universities или Академско рангирање на светските универзитети на Шангајскиот Џао Тонг универзитетот познато како ARWU (отпочна во 2003г.) Times QS World Uuniversity Ranking Светско универзитетско рангирање (отпочна во 2004); Cybermetrics Lab во Шпанија ja креираше Webometrics за споредба на големината и квалитетот на присуството на ВОИ на веб (во 2004г.) Performance Ranking of Scientific Papers for Research Universities на Higher Education Evaluation & Accreditation Council of Taiwan (во 2007 г.); Leiden Ranking креаиран од Center for Science and Technology Studies (CWTS) којшто користи библиометриски индикатори; Растечката опсесија со рангирањето на ВОИ доведе и до преку 40 национални рангирања.ова се неколку од највлијателните национални рангирања: CHE-HochshulRanking (национално рангирање Германија); US News and World Report (национално рангирање САД); Sunday Times University Guide (национално рангирање Обединето Кралство). Не помалку популарни се, т.н. струкови или еснафски рангирања кои вообичаено се прават од реномирани весници (Economist, Financial Times, Wall Street Journal, Business Week, Guardian) на специфични оддели од универзитетот, односно на професионалните школи по бизнис, право, медицина. Постојат исто така и рангирања кои се фокусираат на специфични аспекти на универзитетските активности. На пр., истражувањата и истражувачките резултати се во фокусот на најдобрите американски истражувачки универзитети во САД (Best American Research Universities) но и на Центарот за наука и технологија (Center for Science and Technology Studies) во Берн, Швајцарија со Champions League ( Лига на шампиони ); Можноста за да интегрира студенти од различни социјални и економиски средини ја мери Journal of Black Higher Education во САД, итн... Многу истражувања покажале дека глобалните рангирања во многу земји значително влијаеле врз јавното мислење, а особено врз финансирањето на ВОИ од државата. Фактот што од новите земји, членки на ЕУ (поранешните комунистички земји) само Романија, Чешка, Унгарија и Словенија имаат универзитет рангиран во првите 500 универзитети на World University Ranking листата на светски универзитети зборува дека прашањето на оценување и обезбедување на квалитетот е многу комплексно и неизбежно прашање што сè повеќе добива на значење и станува приоритет. Веќе неколку децении, во САД, Обединетото Кралство и Австралија овие глобалните рангирања се перцепираат како дополнителен чекор кон поголема транспарентост и отчетност што им помага на студентите и родителите да донесат информирани одлуки за изборот на нивниот универзитет. Глобалните рангирања

95 С. Пецаковска, За и против рангирањето... IJERT 1 (2015) 2 : истовремено се перцепираат и како моќна маркетинг алатка за привлекување странски студенти. На глобалните рангирања многумина гледаат како на голем/ глобален маркет/пазар во кој сите виоскоообразовни институции се ставени на куп, во ист кош иако тие многу се разликуваат меѓусебе (по старост, по големина број на студенти и програми што ги нуди, географска позиционираност и мисија итн). Бидејќи е фокусот ставен на наставата, учењето и истражувањето, националните Влади имаат тенденција лесно да се приклонуваат кон ваквите глобални рангирања како згодна формална алатка која овозможува оценка на работата на ВОИ и податоци за крос-национални споредби (споредување со слични /пандан ВОИ од други земји) и за јавни настапи. За и против рангирањето на универзитетите Со години се водат сериозни дебати околу аргументите за и против рангирањето ан ВОИ. (Hezelkorn, 2009, Van Raan, 2005; Usher and Savino, 2006). Првото клучното прашање е дали постои рангирање/ и дали е воопшто можно едно рангирање да измери/оцени и да спореди високообразовни институции кои толку многу се разликуваат по прилично голем број параметри -мисија, старост, големина итн? Втората клучна забелешка се однесува на користените индикатори и за тежината што му се дава на секој од нив / односно тежината со која тој индикатор учествува во вкупната пресметка. Ова имплицира дека резултатите од рангирањеата можат да бидат различни за иста работа (односно иста категорија која ќе биде предмет на оценка), во зависнот од тоа која методологија и консеквентно, кои индикатори ќе се користат. Рангирањата се потпираат воглавно на квантитативни податоци, и со самото тоа што се мери тоа што може да се измери преку бројки, а не тоа што можеби е најсоодветно да се измери, може да даде нецелосна и нереална слика за квалитетот на ВОИ. Многумина сметаат дека AWRU рангирањето има повеќе воочливи недостатоци. На пр,, со самото тоа што се потпира на податоците добиени од библиометриските и искомерцијализираните бази на податоци со цитирани/индексирани трудови, многумина (Hezelkorn, Van Raan) сметаат дека ги протежира, односно дека им е понаклонето на био-медицинските истражуавања кои се многу позастапени во Tomson ISI наспроти на општествено-хуманистичките истражувања. Друг недостаток е што се потпира примарно на англискиот јазик како универзален јазик на науката, што повторно ги става во незавидна позиција истражувачите од општествено-хуманистичките науки кои тврдат дека националниот јазик е најрелевантен за истражувања во овие дисциплини. Од друга страна пак, импактот/ влијанието на публикуваните трудови во списанија кои се објавени на други јазици а не на англиски е многу ниско. Van Raan (2005) пак смета дека несоодветниот дизајн, несоодветната пресметка и примена на библиометриски индикатори негативно влијаат за тоа библиометриските методи да не бидат доволно ценети од истражувачите. Тој аргументира дека соодветна примена на библиометриските индикатори за оценка на истражувањето речиси и не е можна поради низа технички, но и методолошки проблеми. Како пример за технички проблем со овие бази ја посочува неунифицираноста на имињата на универзитетите и градовите каде тие се наоѓаат (се јавуваат повеќе варијации од името на ист универзитет, особено кога покрај него се појавуваат името на катедрата и/или на пр., на медицинскиот факултет/школо,

96 С. Пецаковска, За и против рангирањето... IJERT 1 (2015) 2 : болницата и градот или предградието на универзитетот). Овој навидум бизарен проблем ја прави пресметката непрецизна а ваквите разлики, според пресметките на Van Raan може да предизвикаат несигурност во глобалното рангирање и еден универзитет може да го чини разлика од 5-10 позиции во европската листа и од позиции во светската листа (стр. 138). Што се донесува пак до методолошките проблеми, иако никој не го оспорува квалитетот и реномето на американските универзитети кои се наоѓаат во првите 100 рангирани универзитети, Van Raan (2005) смета дека потпирањето исклучиво врз цитираните индекси како библиометриските индикатори всушност го прават рангирањето до некаде американски пристрасно бидејќи американските истражувачи се најдоминантни во сообраќајот на цитирање (стр. 138). Дополнително на ова, тој смета дека треба многу да се внимава и да се направи јасна дистинкција за каков труд станува збор- дали се работи за нормален напис ( normal article), notes (белешки) или review (преглед) бидејки импактот првенствено се пресметува од прегледи кои може да се случи најчесто да не се оригинално истражувачко дело, туку да даваат само преглед на состојбата и/или развојот во одрредено научно поле, што никако не е исто и не треба исто да се вреднува. Афилијацијата на Нобеловците како еден од под-индикаторите во рангирањето исто така го гледа како сериозен проблем, бидејќи еден научник може да има позиција на еден универзитет, а да ја сработил научната работа за која добил нобелова награда на сосема друг универзитет. Van Raan посочува дека Шангајското рангирање не треба да користи за евалуациски цели, потенцирајќи дека ова рангирање е само дел од поголемиот проблем во научниот евалуациски циркус. За рангирањето на македонските универзитети Измените на Законот за високо образование од 2010 г. во Република Македонија за првпат воведоа универзитетско рангирање кое треба да биде спроведено од институција по можност од надвор на секои две години. Министерството за образование и наука го ангажираше Шангајскиот Џао Тонг универзитетот познат по ARWU рангирањето кој спроведе две последователни рангирања во 2011 и 2013 г. Во првото, беа рангирани вкупно 19 (државни и приватни) универзитети врз основа на сет од 19 индикатори за академски перформанс и конкурентност кои ги покриваат клучните аспекти на мисијата на ВОИ како што е наставата, истражувањето и социјалните сервиси 35 а 20 институции беа рангирани во второто национално рангирање врз основа на 21 индикатори. Очекувањата на МОН се дека ова рангирање ќе придонесе за зголемена транспарентност, ефикасност и квалитет на високообразовните институции во Република Македонија. Пренесено во контекст на македонското високо образование, се чини дека истите или барем слични технички и методолошки проблеми од глобалните рангирања се релевантни и можат значајно да влијаат врз рангирањето на македонските универзитети. Сериозен технички проблем (барем за првото рангирање) што на извесен начин го констатира и самото Mинистерство за образование и наука на РМ е видот и веродостојноста на обезбедените податоци од високообразовните институции. Написот: Погрешни податоци за шангајското рангирање (дневен весник Дневник од 4 ти август, 2012) се осврна на изјавите од секторот за високо 35 пристапено на:

97 С. Пецаковска, За и против рангирањето... IJERT 1 (2015) 2 : образование при МОН дека: речиси сите приватни универзитети доставија неконзистетни информации што не беше случај со државните универзитети. Написот исто така обрна внимание дека за многу области (број на дипломирани студенти, инвестиции во истражување, научни цитирања, бодовите на матурата на запишаните студенти итн.) дел од македонските универзитети доставија нелогични, т.е. погрешни бројки во текот на националното шангајско рангирање. Во ситуација на драстично сменето високообразовно милје со растечки број на разнообразни провајдери на високообразовни услуги како и недоразвиен/недозаокружен систем за обезбедување квалитет во ВО во земјава, овие реални проблеми го наметнуваат прашањето за вистинската потреба, како и за целта и импликациите на универзитетското рангирање врз политиките за обезбедување на квалитетот во македонското високо образование. Се чини дека мислењата на универзитетските наставници во моментов се поделени и варираат од тоа дека Премногу е рано и ние сега не сме спремни за универзитетско рангирање (интервју бр.1 од ) преку ставот дека Рангирањето не дава или само делумно дава реална слика за квалитетот на високообразовните институции кои се предмет на рангирање (интервју бр. 6 од ) и дека Рангирањето треба да се прави на помали единици на универзитетите/т.е. на факултетите. Ако еден универзитет е добро рангиран, тогаш некако се подразбира дека сѐ што се нуди на тој универзитет е со подеднакво добар квалитет и обратно. Но, тоа е неточно и создава погрешна слика во јавноста (интервју бр.5 од ) до тоа дека Рангирањето на универзитетите во РМ поттикнува здрава конкуренција помеѓу универзитетите и придонесува за поквалитетно високо образование (интервју бр.9 од ). Без намера да се фрли и најмал сомнеж врз компетентноста и професионално завршената работа на Шангајскиот Џио Тонг универзитетот, ваквите контрадикторни ставови наметнуваат неколку легитимни прашања: Дали податоците што стојат зад одредените индикатори од второто национално рангирање можат во овој момент да дадат реална слика за квалитетот на македонските универзитети? Дали тоа што се мери е токму тоа што треба да се измери? Што всушност сакаме и треба да знаеме за нашите универзитети и што при тоа може да обезбеди конзистетни и споредливи податоци?. На пр. индикаторот за процент на странски студенти во 2013/14 година тежи 5% а индикаторот за пропорцијата на студенти со стипендија од Министерството за образование и наука тежи 6% во вкупниот број бодови за настава и учење. Дали тоа што Владата на РМ дава стипендии за странски студенти таргертирано за студии на конкретни македонски универзитети, само по себе не придонесува во исполнувањето на овој индикатор и не обезбедува подобра позиција при рангирањето за токму тие исти универзитети?!?. Консеквентно на ова, дали универзитетот кој е замислен од самиот почеток да функционира примарно со странски професори платени од државата, повторно не се става во повластена позиција при рангирањето со исполнувањето на индикаторот пропорција од акдемскиот кадар со 1 година и повеќе работно искуство во странство? Ова особено е релевантно за државен универзитет на кој добар дел од наставниот кадар се странци или со странско искуство (овој индикатор тежи 6%). Значајно е исто така да се спомене и тоа дека соодносот наставен кадар студенти зависи од две работи: од висината на буџетските средства што државата ги одвојува за државните универзитети а се наменети за платите на наставниот кадар (поголем буџет, поголем број наставници) како и од дозволата од страна на Владата на РМ/Министерството за финансии за прием на нов наставен кадар (ако се дозволи прием на нов кадар, бројката ќе се зголеми, но има универзитети/факултети на кои

98 С. Пецаковска, За и против рангирањето... IJERT 1 (2015) 2 : со години тоа не им беше дозволено, м.з.). Неколку години наназад, буџетските одвојувања за новите универзитети (УГД во Штип и Св. Апостол Павле во Охрид беа поголеми споредено со одвојувањата за постарите универзитети (на пр., Св. Климент Охридски Битола). Соодветно на ова се афектирани и индикаторите за трошењата на ВОИ за библиотечни ресурси, за ИТ инфрaструктура и опрема. Иако универзитетите можат да ги обезбедат/да наменат дел од сопствените приходи за таа намена, сепак различното одвојување на средства од државата ги става во нерамноправна положба универзитетите и имплицира нивен нееднаков третман од страна на државата, односно протежирање на едни универзитети на сметка на други. Споредбената листа на двете национални универзитетски рангирања (2013/14 vis a vis 2011/12) покажува дека универзитетите со најголем пад од претходното рангирање се: Универзитетот за аудио визуелни уметности-европска филмска академија ЕСРА Париз-Скопје-Њујорк (кај кој се забележува пад за 7 места на ранг листата и од 12-то место во 2011/12 е рангиран на 19 место во 2013/14; Приватниот факултет за бизнис и економија Неоком, Скопје (пад за 5 места и од 8 место се симна на 13-то место на ранг листата) како и Прв приватен универзаитет, Европски универзитет во Република Македонија-Скопје (пад за 3 места и од 7 место во 20011/12 е рангиран на 10-то место во 2013/14) Од друга страна пак, универзитетите со најголем напредок во националното рангирање на универзитетите се: Приватната професионална високообразовна институција за бизис студии Евро колеџ Куманово (за 6 места, односно од 18- та рангирана институција во рангирањето во 2013/14 се искачи на 12-то место што не претставува никакво поместување на првите 10 рангирани универзитети), потоа Државниот универзитет во Тетово (се искачи за 4 места и од 13-та рангирана иституција стана 9-та рангирана) како и Универзитетот Американски колеџ-скопје (кој се искачи за 4 места односно од 10-та рангирана институција стана 6то рангирана во поновото рангирање). Во отсуство на јавно објавени поединечни оценки за секој од под-индикаторите за поединечните универзитети/високообразовни институции, тешко е да се извлече некаков релевантен заклучок за тоа каде тие напредувале и/или назадувале споредено со перформансите од претходното рангирање. Но, ако ја следиме логиката на глобалните рангирања и во контекст на рангирањето на 20 национални универзитети ги земеме првите 5 како најдобри, тогаш е лесно воочливо дека 4 од првите 5 рангирани се државни, односно јавни универзитети, а еден (универзитетот на ЈИЕ во Тетово) е единствениот билингвален/повеќелингвален (албанско англиски македонски) приватно-јавен универзитет основан со екстензивно учество и помош од меѓународната заедница како обид да се реши прашањето на високото образование на албански јазик во државава. Вториот државен универзитет каде се студира на албански јазик (Државниот универзитет во Тетово) значително напредуваше и со последното рангирањето се најде на 9-то место, односно во првите 10 македонски универзитети. Два од петте прво рангирани универзитети се нови формирани од Владата, со традиција од само 7 години (УГД Штип, формиран во 2007) или само 5 години (Универзитетот Св. Апостол Павле во Охрид). Иако многу универзитетски наставници и студенти се согласни дека националното рангирање на универзитетите не откри ниту нешто ново, ниту нешто непознато, тоа очигледно наметна серија прашања кои заслужуваат да бидат предмет на дополнителни анализи и истражувања.

99 С. Пецаковска, За и против рангирањето... IJERT 1 (2015) 2 : Литература 1. Academic Ranking of World Universities (2012) Macedonian HEIs Ranking, released on February, 2012, available at: Ranking/index.html 2. European Commission (2012), Progress Towards the Common European Objectives in Education and Training Indicators and Benchmarks 2010/2011, Commission staff working document 3. Hezerkorn, E. (2009) The emperor has no clothes? Rankings and the shift from quality assurance to world-class excellence. Trends in Quality Assurance:EUA 4. Погрешни податоци за шангајското рангирање (2012) дневен весник Дневник од 4ти август, Van Raan A. (2005) Fatal attraction: Conceptual and methodological problems in the ranking of universities by bibliometric methods Scienometrics, 62: пристапено на: Pecakovska, S. and Lazarevska, S. (2009) FOSIM Long Way to Knowledge Based Society p SJTU, Shangai Jiao Tong University (2014), Ranking methodology website edu.cn/rank/methodology.htm 9. Закон за високото образование ( Сл. весник на Република Македонија бр. 35/08, 103/08, 26/09, 83/09, 99/09, 115/10, 17/11, 51/11, 123/12, 15/13, 24/13, 57/13, 41/14) 10. Usher, A. & Savino, M. (2006) A world of difference: A global survey of University League Tables. Toronto, ON: Educational Policy Institute 11. US News and World Report

100

101 S. Pecakovska, Pros and cons university... IJERT 1 (2015) 2 : PROS AND CONS UNIVERSITY RANKING AS THE NEW PHENOMENON FOR QUALITY ASSURANCE IN THE MACEDONIAN HIGHER EDUCATION Suzana Pecakovska Foundation Open Society-Macedonia suzana.pecakovska@fosm.mk UDK: (497.7) Abstract In the last three decades, university rankings have caught the attention of the academic world, but also of policy makers and the media. In a situation of dramatically changed image of the higher education and increased number of diversified providers of higher education services, in Europe and across the world there are strongly opposing opinions concerning use of university rankings as a tool for achieving greater transparency and label of quality higher education. This paper provides an overview of confronting arguments pros and cons university rankings and, by placing them in national context, provides a brief analysis of this phenomenon in the Macedonian higher education. At the same time, it discusses the issues on the actual need, goal and implications of university rankings on quality assurance policies in the Macedonian higher education. Key words: university ranking, quality assurance, quality indicators University Ranking: Phenomenon and Challenges; Why is University Ranking Necessary? Knowledge, as the basis of any functional economy, economic growth and social development, has transformed higher education and research into a main policy priority of many governments throughout the world. It is duly mirrored in numerous national strategies that put the focus on increased budget allocations for research and development, increased number of doctoral students and increased number of international students. All these have imposed university ranking as global competition for talents/researchers and students from abroad and as assessment of higher education institutions (international) success in attracting students. According to Usher and Savino (2006), university rankings are created to meet a perceived market need for more transparent, comparative data about educational institutions. Represented with sports vocabulary and closely following tables of the Champions League, these lists rank universities in descending order, i.e. universities with the highest number of points on the top, and those with the lowest number of points on the bottom. Actually, rankings compare higher education institutions by using a range of different indicators, which are weighted differently depending on different ranking systems (Hazelkorn, 2009). As early as 1983 the United States, by means of the US News and World Report, secured information about American universities intended for the future students. Although, according to the International Association of Universities, there are over 17,000 higher education institutions in the world, the focus of interest under these rankings are always the top 20, top 50 or top 100 ranked universities, which have been

102 S. Pecakovska, Pros and cons university... IJERT 1 (2015) 2 : promoted by the creators of university rankings as the greatest and most prestigious producers of knowledge and by means of their ranking are awarded something like quality label. There are several global ranking systems that are very influential: Shanghai Jiao Tong Academic Ranking of World Universities, known as ARWU (started in 2003); Times QS World University Ranking (started in 2004); Cybermetrics Lab in Spain has created the Webometrics, which compares size and quality of higher education institutions presence on the web (in 2004); Performance Ranking of Scientific Papers for Research Universities of the Higher Education Evaluation & Accreditation Council of Taiwan (in 2007); Leiden Ranking created by the Centre for Science and Technology Studies (CWTS) that uses bibliometric indicators. The growing obsession with higher education institutions ranking has led to more than 40 national rankings. Following are just several of the most influential national rankings: CHE Hochshul Ranking (national ranking in Germany); US News and World Report (national ranking in the United States); Sunday Times University Guide (national ranking in the United Kingdom). Equally popular are the so-called cluster or professional rankings that are usually made by renowned newspapers (Economist, Financial Times, Wall Street Journal, Business Week, Guardian) targeting specific departments at universities, i.e. professional schools of business, law or medicine. There are also rankings focusing on specific aspects of university activities. For example, research and research results are in the focus of the Best American Research Universities, but also of the Centre for Science and Technology Studies in Bern, Switzerland, which has instituted the Champions League. The ability for integration of students from various social and economic environments is measured by the Journal of Black Higher Education in the United States, etc. Numerous research studies have shown that in many countries the global rankings have significantly influenced the public opinion, especially in regard to state funding for higher education institutions. The fact that among new EU member-states (formerly communist countries) only Romania, the Czech Republic, Hungary and Slovenia have one university each ranked in the top 500 list of the World University Ranking indicates that quality assessment and assurance is much more complex and an inevitable issue gaining in importance and becoming priority. For several decades, the United States, the United Kingdom and Australia have perceived these global rankings as an additional step towards greater transparency and accountability, helping students and parents to make informed decisions on the selection of their university. At the same time, global rankings are perceived as powerful marketing tool for attracting foreign students. On the other hand, many perceive global rankings as a big and global market where all higher education institutions are placed in the same bucket, although they differ among them (by age, size, number of students and programmes they offer, geographical position and mission, etc.). Given that the focus is put on teaching, learning and research, national governments tend to

103 S. Pecakovska, Pros and cons university... IJERT 1 (2015) 2 : easily join these global rankings as convenient formal tool that provides performance assessment and data on higher education institutions for cross-national comparisons (comparison against similar/counterpart higher education institutions from other countries) and for public appearances. Pros and Cons University Rankings There is a long standing serious debate centred on arguments for and against ranking of higher education institutions. (Hezelkorn, 2009, Van Raan, 2005; Usher and Savino, 2006). The first key question is whether one ranking can measure/assess and compare higher education institutions that are so different according to high number of parameters mission, age, size, etc.? Second key remark concerns indicators used and weight attributed to them, i.e. the indicator s weight in the total calculation. This implies that ranking results can be different for one and the same thing (i.e. for one and the same category that is subject of assessment), depending on the methodology applied and consequently, depending on the indicators used. Rankings mainly rely on quantitative data, and the mere fact that subject of assessment is something that can be measured with numbers, and not something that is most suitable to be measured, can create an incomplete and unrealistic image about the quality of higher education institutions. Many believe that the AWRU ranking has several visible shortcomings. For example, due to the fact that it relies on data obtained from bibliometric and commercialized databases with cited/indexed papers, many (Hezelkorn, Van Raan) believe that it prefers, i.e. favours bio-medical research that are more frequently represented in the Tomson ISI compared to social and humanistic research. Another shortcoming is the fact that it primarily relies on the English language as the universal language of science, which again puts in unfavourable position researchers in social and humanistic sciences who claim that the national language is most relevant for research in these disciplines. On the other hand, the impact/influence of papers published in scholar journals in languages different than the English language is very low. Van Raan (2005) believes that use of inadequate design, calculation and application of bibliometric indicators has negative influence and results in insufficient recognition of bibliometric methods on the part of researchers. He argues that adequate application of bibliometric indicators for assessing research is almost impossible due to a series of technical, but also methodological problems. As an example of technical problems with these databases, he refers to non-unified names of universities and cities they are based in (several variations appear in regard to the name of one and the same university, especially when it is accompanied with the name of the department, for example, medical school/faculty, hospital and city or suburb where the university is located). This apparently bizarre problem renders the calculation imprecise and such differences, according to Van Raan calculations, may introduce an uncertainty in the global rankings and can cost one university 5 to 10 positions in the European list and about 25 to 50 positions in the world list (pg. 138). As regards the methodological problems, although nobody disputes the quality and reputation of American universities ranked among the top 100 universities, Van Raan (2005) considers that relying exclusively on citation indices such as bibliometric indicators is to some extent American bias because US researchers dominate the citation traffic (pg. 138). Furthermore, he is of the standing that it is important to distinguish the type of article whether it is a matter of normal

104 S. Pecakovska, Pros and cons university... IJERT 1 (2015) 2 : articles, notes or reviews, since the impact is primarily calculated on the basis of reviews that are not necessarily an original research work, but rather provide an overview of the situation and/or developments in a given scientific field, which is not the same and should not be equally valued. Also, he perceives the affiliation of Nobellaureates as sub-indicator in the ranking to be a serious problem, because a scientist may have an emeritus position at one university, but he/she has done the prize-winning work at another university. Van Raan indicates that the Shanghai ranking should not be used for evaluation purposes, stressing that this ranking is part of a larger problem in the science evaluation circus. About the Ranking of Macedonian Universities In the Republic of Macedonia, 2010 amendments to the Law on Higher Education for the first time introduced the university ranking that should be performed possibly by an institution from abroad every two years. For that purpose, the Ministry of Education and Science (MoES) contracted the Shanghai Jiao Tong University, known for its ARWU ranking, which performed the last two consecutive rankings in 2011 and The first ranking targeted a total of 19 universities (state and private) on the basis of a package comprised of 19 indicators for academic performance and competitiveness, covering key aspects of the mission of higher education institutions, such as teaching, research and social services 36, while the second national ranking included 20 institutions and was based on 21 indicators. MoES s expectations were that this ranking will contribute to greater transparency, efficiency and quality of higher education institutions in the Republic of Macedonia. Transferred in the context of the Macedonian higher education, it seems that same or at least similar technical and methodological problems from the global rankings are also relevant and can significantly impact the ranking of Macedonian universities. Serious technical problem (at least for the first ranking) that was in a way acknowledged by the Ministry of Education and Science of the Republic of Macedonia is seen in the type and credibility of data secured by the higher education institutions. The article titled Erroneous Data for the Shanghai Ranking (published in the daily newspaper Dnevnik from 4 th August 2012) referred to statements made by the higher education sector at MoES whereby almost all private universities submitted inconsistent information, which was not the case with the state [universities]. Furthermore, this article indicated that in many areas (number of graduated students, investments in research, scientific citations, Matura exam points for enrolled students, etc.), part of the Macedonian universities provided illogical, i.e. erroneous figures, in the course of the national Shanghai ranking. In a situation of dramatically changed higher education milieu, with an increasing number of diversified higher education providers, as well as insufficiently developed/completed system on quality assurance in higher education in the country, these problems raise the question about the actual need, as well the goal and implications of university rankings on the higher education quality policies in Macedonia. It seems that, at the moment, opinions of university teachers are divided and range from It is too early and now we are not ready for university ranking (interview no.1 from ), Ranking does not provide or only partially provides a realistic image about the quality of higher education institutions that are subject of 36 last accessed on

105 S. Pecakovska, Pros and cons university... IJERT 1 (2015) 2 : ranking (interview no. 6 from ) to Ranking should be performed on smaller university units, i.e. faculties. If a university is well ranked, then it is somehow perceived that everything offered at the said university is of equally good quality and vice versa. But, that is not true and creates a wrong image in the public (interview no.5 from ) and Ranking of universities in the Republic of Macedonia encourages solid competition among universities and contributes to higher education of better quality (interview no.9 from ). Without any intention to cast even the slightest doubt over the competence and professional performance of the task performed by the Shanghai Jiao Tong University, such contradictory positions impose several legitimate questions: At this moment, do data behind certain indicators from the second national ranking provide a realistic image about the quality of Macedonian universities? Are parameters being measured those that need to be measured? What do we actually want and need to know about our universities and what can ensure consistent and comparable data? For example, the indicator on the share of foreign students in the 2013/14 academic year weights 5%, but the indicator on the proportion of students benefiting from scholarships issued by the Ministry of Education and Science weights 6% in the total number of points related to teaching and learning. Does the fact that the Government of RM provides scholarships to foreign students targeting study programmes at specific Macedonian universities contributes to fulfilment of this indicator and does it ensure better position of these universities in the course of ranking?!? Consequently, is the university, initially conceptualized to operate primarily with foreign professors paid by the state, once again put in an advantaged position during the ranking, notably by meeting the indicator on the proportion of academic staff with 1 or more years working experience abroad? This is particularly relevant for a state university where majority of the teaching staff are foreigners or have had working experience abroad (this indicator weights 6%). Moreover, it is important to note that the ratio teaching staff students depends on two things: the amount of budget funds allocated by the state for state universities and intended to cover teacher salaries (higher budget, higher number of teachers) as well as the approval issued by the Government of RM/Ministry of Finance for admittance of new teaching staff (obtaining such approval results in recruitment of new teaching staff members, but there are universities/faculties that have not been granted such approval for years, A/N). For several years now, budget allocations for the new universities (University Goce Delcev in Stip and University St. Paul the Apostle in Ohrid) are comparably higher than the funds allocated for the older universities (for example, University St. Clement of Ohrid in Bitola). This is adequately reflected in the indicators related to spending of higher education institutions for library resources, IT infrastructure and equipment. Although the universities can secure/allocate portion of own funds for this purpose, the difference in state funds they benefit from puts them in unequal position and implies unequal treatment on the part of the state, i.e. favouring certain universities to the detriment of others. Comparison of both national university rankings (2013/14 vis-à-vis 2011/12) shows that the universities with the biggest drop in position from the previous ranking include: the University for Audio and Visual Arts, European Film Academy, ESRA Paris- Skopje-New York (which had dropped 7 places on the ranking list and from the 12 th position in 2011/12 fell to the 19 th position in 2013/14); Private Faculty of Business and Economy NEOKOM from Skopje (dropped 5 places and from 8 th position is now ranked

106 S. Pecakovska, Pros and cons university... IJERT 1 (2015) 2 : on 13 th position) and the First Private University European University of the Republic of Macedonia (dropped 3 placed, from 7 th position in 2011/12 to 10 th position in 2013/14). On the other hand, universities with greatest progress under the national ranking are: Private Professional Higher Education Institutions for Business Studies Euro College Kumanovo (climbed 6 positions, i.e. from 18 th to 12 th position in 2013/14, which did not result in any changes among the top 10 ranked universities), followed by the State University of Tetovo (climbed 4 places from 13 th to 9 th position) and the University American College Skopje (which improved its rank by 4 places, from being the 10 th ranked institution to 6 th ranked under the new cycle of university ranking). In the absence of publicly available individual assessments under each subindicator per university/higher education institution, it is difficult to infer relevant conclusions concerning the area of improvement and/or retrogression compared to their performance under the previous ranking. However, if we follow the logics of global rankings in the context of the national ranking of 20 universities by taking the top 5 as the best, it can be easily observed that 4 among the top 5 ranked universities are state, i.e. public universities and one (the South East European University in Tetovo) is the only bilingual/multilingual (Albanian-English-Macedonian) private-public university established with extensive participation and assistance from the international community, in an attempt to resolve the issue of higher education in Albanian language in the state. The second state university whose language of instruction is Albanian (State University of Tetovo) has significantly progressed and was ranked 9 th under the last national ranking, i.e. joined the top 10 Macedonian universities. Two of the top 5 ranked universities are newly established universities by the Government, with a tradition of only 7 years (University Goce Delcev in Stip, established 2007) or with a tradition of only 5 years (University St. Paul the Apostle in Ohrid). Although many university teachers and students agree that the national university ranking has not disclosed anything new or previously unknown, it obviously imposed a series of question that deserve to be subject of additional analyses and research.

107 S. Pecakovska, Pros and cons university... IJERT 1 (2015) 2 : References 1. Academic Ranking of World Universities (2012) Macedonian HEIs Ranking, released in February, 2012, available at: Ranking/index.html 2. European Commission (2012), Progress Towards the Common European Objectives in Education and Training Indicators and Benchmarks 2010/2011, Commission staff working document 3. Hezerkorn, E. (2009) The Emperor has no Clothes? Rankings and the Shift from Quality Assurance to World-class Excellence. Trends in Quality Assurance: EUA 4. Erroneous Data for the Shanghai Ranking (2012), daily newspaper Dnevnik, issue from 4 th August Van Raan A. (2005) Fatal attraction: Conceptual and methodological problems in the ranking of universities by bibliometric methods Scienometrics, 62: last accessed on Pecakovska, S. and Lazarevska, S. (2009) FOSIM Long Way to Knowledge Based Society pg SJTU, Shanghai Jiao Tong University (2014), Ranking methodology website edu.cn/rank/methodology.htm 9. Law on Higher Education ( Official Gazette of the Republic of Macedonia no. 35/08, 103/08, 26/09, 83/09, 99/09, 115/10, 17/11, 51/11, 123/12, 15/13, 24/13, 57/13, 41/14) 10. Usher, A. & Savino, M. (2006) A World of Difference: A Global Survey of University League Tables. Toronto, ON: Educational Policy Institute 11. US News and World Report

108

109 Ѓ. Ташковски, Менаџмент со човечките... IJERT 1 (2015) 2 : МЕНАЏМЕНТ СО ЧОВЕЧКИТЕ РЕСУРСИ ВО ОБРАЗОВАНИЕТО Ѓеорги Ташковски Средно општинско техничко училиште Ѓорѓи Наумов Битола, Република Македонија georgtaskovski@yahoo.com УДК: 37.07: Апстракт Менаџментот со човечки ресурси во образованието/human resource management in education (системот за образование, неговите потсистеми и училиштата) претставува една од највлијателните, а малку истражувани области во образованието.овој текст е делумен пресек и обид за фрлање светлина врз некои делови од мултидимензионалниот концепт на управувањето со човечките ресурси во образовниот сектор, меѓутоа без амбиции за презентирање на нови сознанија, туку само за акцентирање на важноста и влијанието на менаџментот со човечки ресурси врз исходите и квалитетот на образованието.преку определување на функците, целите и задачите на менаџментот со човечки ресурси, како и краткото осврнување на условите за работа, се доаѓа до фокусот наставникот.наставникот се набљудува од аспект на управувањето со човечките ресурси, а особено неговото формално и неформално образование.дадени се и генерални насоки за сеопфатна анализа на понудата и побарувачката на професии од областа на образованието.како пореметувачки фактор посочено е натрапништвото на политиката во менаџментот со човечки ресурси, особено при изборот на нововработени наставници.искуственото сознание и ставовите за македонскиот образовен систем на авторот, изградени се со ангажирањето во раководење со училиште, во управување со училиште и како наставник. Клучни зборови: мeнаџмент со човечки ресурси, образование, обука, наставници. За успешно исполнување на целите и функциите на мeнаџментот со човечки ресурси во образованието, нужно е разбирањето на неговата важност и спознанието дека квалитетниот човечки потенцијал, е основна претпоставка за поквалитетна работа на образовните установи.постојат повеќе мерливи карактеристики/разлики на успешните установи кои покажуваат грижа за вработените, споредено со оние кои тоа не го чинат. Управувањето со човечките ресурси е важно во добри времиња, заради вработување на најдобрите, за најдобрите да се задржат во фирмата и да им се овозможи професионален развој. Управувањето со човечките ресурси е важно во лоши времиња, за да со задоволни вработени, се постигне повеќе. Сè поизразена е свеста и потребата за што поефикасно искористување на човечките потенцијали внатре во секоја дејност така и во образованието. Менаџментот со човечки ресурси обединува работи и задачи врзани за луѓето, нивното обезбедување, изборот, образованието и други активности околу нив. Секое општество поседува специфики во оваа област, па така и македонското. Функција, цели и задачи Клучна функција на мeнаџментот со човечки ресурси во образованието е да се осигураат квалитетни луѓе, да се образуваат, да се мотивираат и професионално

110 Ѓ. Ташковски, Менаџмент со човечките... IJERT 1 (2015) 2 : да се развиваат, за да придонесат во квалитетот на остварувањето на образовните цели. Мeнаџментот со човечки ресурси во образованието има стопански, социјални и развојни цели. Стопанските цели: се однесуват на обезбедување на соодветен број луѓе, со бараните компетнции, кои ќе бидат поставени на вистинските работни места, а притоа нивните знаења и способности мора на функционален начин да се искористат за квалитетно исполнување на мисијата на училиштето. Социјалните цели: се однесуват на подобрување на социјалната и екoномската положба на вработените во образование, на задоволување на нивните потреби, интереси и очекувања, развој на нивниот личен и стручен потенцијал, како и вкупно подигнување на нивото на квалитет на нивниот живот и работа. Развојните цели: се однесуват на прифаќање на промените како природен начин на живот и работа во современото општество, како и создавање на флексибилен и прилагодлив работен и професионален потенцијал, што ќе се справи со промените во образованието. Управување со човечки потенцијали е низа од меѓусебе поврзани активности и задачи на менаџментот и организацијата, насочени кон осигурување соодветен број и структура на вработени, нивните знаења, вештини, интереси, мотивации и облици на однесување потребни за остварување на актуелните, развојните и стратегиските цели на оранизацијата. Темелни поставки на процесот на управување со човечките ресурси се: дефинирање на визијата и мисијата (одредување стратегија, услови, цели, планирање, програмирање); дефинирање на потребните компетенции за остварување на визијата и мисијата (одредување на знаењата, вештините и способностите на идните вработени); анализа на работите, планирање на човечкиот потенцијал, селекција, задржување, личен и професионален развој, наградување и мотивација, фактори на успешност на вработените; фактори на успешност на организацијата и процена на оствареноста на планираните цели (визија и мисија). Работни услови Оние кои се одговорни за управувањето со човечки ресурси имаат одговорност и да воспостават и одржувааат пријатно опкружување на работното место, погодно за постигнување на целите на институцијата.конкретно, тоа подразбира препознавање и справување со широк спектар проблеми од плати и работни услови, до унапредувања и кариерни прашања. Планирањето на работата и надгледувањето на условите за работа се две големи преокупации на менаџерите за човечки ресурси. Мотивацијата на вработените и исходите на работата се во тесна корелација со начинот на раководење, со работното опкружување, како и со квалитетот и навременоста на административната, наставната и личната поддршка. Реформите во образованието и обуката треба да го нагласуваат следното:

111 Ѓ. Ташковски, Менаџмент со човечките... IJERT 1 (2015) 2 : улогата на физичкиот амбиент, како и наставните материјали и наставните помагала; зајакнување на локалните услуги за административна и наставна подршка; подобрување на работните услови, преку подобрување на домувањето, покриеноста со здравствени услуги, обезбедување локален превоз и активностите во слободното време; преформулирање на описите на работните места. Во рамките на образовниот сектор, МЧР продолжува да страда од прекумерна централизација на донесувањето одлуки, како и од ригидноста на бирократските структури. Менаџментот и комуникациските вештини се несоодветни на секое ниво. Собирањето на податоци е неизедначено, арбитрарно и често е излишно. Постои упорна дисфункција помеѓу вработените кои се одговорни за управување со човечките ресурси и нивните колеги одговорни за контрола на трошоците (во Министерството за финансии или единицата на локална самоуправа). Далеку поголем интерес се покажува за следење на наставниците преку строго придржување до правилата, отколку да се придонесува кон квалитетот на учење во училницата. Последните трендови во MЧР се фокусираат на децентрализацијата, управувањето со информации и на обуката на персоналот. Што се однесува до управувањето со обемот на работа, достапни се неколку опции. Неделниот обем на работа е променлив, бидејќи зависи од детали на конкретната наставна ситуација. Постојат најмалку три различни видови ситуации: наставници кои немаат друга одговорност, освен наставата за пропишаниот број на часови неделно; наставници чиј обем на работа е пресметан врз основа на вкупниот број на часови поминати во училиштето со настава и со други ненаставни активности, како и наставници чиј обем на работа се пресметува врз основа на комбиниран вкупен број часови за настава и за организација на одредени активности. Наставници Секој образовен систем, во секое ниво, во голема мера зависи од наставниците за извршувањето на своите програми. Одржување и подобрување на образовните стандарди можно е само преку наставникот. Наставникот, според тоа, е најнеопходното лице во училиштето. Тој е најголемата помош за учење.така, колку што е можно повеќе, тој треба да биде темелно обучен и поддржан во неговата работа. Министерството за образование, другите министерства, владините агенции и локалната самоуправа, пресудно се вклучени во голем број на политики кои влијаат врз наставниците. Областите на ваквото вклучување, на пример, вклучуваат регрутирање (стандарди за наставен кадар), персонален развој (задолжителни обуки), персонална евалуација (со инструменти со дискутабилна валидност), општи правила, платите и пензиите. Така, животот на наставникот е под силно влијание на активностите на службените лица во Министерството за образование или нивните агенции. Оттука, интеракцијата на споменатите институции и наставниците, станува од суштинско значење за наставата да стане ефективна. Исто така, треба да се запомни дека главна премиса на управувањето со човечките ресурси во

112 Ѓ. Ташковски, Менаџмент со човечките... IJERT 1 (2015) 2 : училиштата е дека крајните резултати од образовниот процес ќе бидат утврдени преку ефективноста на наставниците во училиштата. За да се оптимизира распоредувањето на персоналот, мора да се постигне системски баланс. Клучот за реализација на тоа е темелно познавање на квантитативните и квалитативните аспекти на расположивите човечките ресурси, на краткорочните и среднорочните кадровски барања, како и на понудата и побарувачката на потребните вештини на отворениот пазар на трудот. Балансирањето на расположивите човечки ресурси со целите на институцијата бара постојано внатрешно и надворешно прилагодување по пат на: внатрешнo унапредување; доброволно или задолжително прераспоредување; намалување на бројот вработени преку предвремено пензионирање и врз основа на користење на краткорочни договори за работа или договори на одредено време. Подобрувањето на квалитетот на наставата е влезна точка за секоја стратегија на реформи. Тоа претпоставува дека, затоа што не постои таква програма за обука на наставниците која ќе биде доволна да ги подготви за време на целата нивна кариера, неопходно им е потребна континуирана надградба. Обуката на работното место е веројатно најмоќната алатка за подигнување на нивото на компетентност и за одржување на наставниците во чекор со новите трендови во образованието, меѓутоа во најдобар случај зафаќа скромно место во програмите на Министерството за образование. Обука на наставниците Подготвителната обука за наставници, обично е насочена кон учење на различни предмети и генерално ги занемарува педагошките и практичните аспекти на наставата. Ако ова формално образование, до одреден степен не успее да се приклучи кон специфичните тешкотии од урбан или рурален контекст, тогаш може да биде целосно отсечено од реалноста. Неповрзано со можностите за оспособување во службата, тоа не е дел, ниту сегмент од глобалната визија за подготовка и поддршка на наставникот. Тековното образование во земјата е работа во тек при која ниту средствата, ниту пак целите и излезите се разјаснети на каков било оперативен начин. Во отсуство на јасна концептуална рамка за наставничката професија или јасен поим за кариера, отсуство на каква било поврзаност помеѓу обуката (формалното образование) пред вработувањето и програмите за обуки во текот на службата, се усложнува задачата на дефинирање содржини и испорака на програми за обуки на наставниците во текот на нивната кариера. Згора на тоа, средствата наменети за обуки на работното место се, општо земено, несоодветни. Конечно, распоредот на времето кога наставниците можат да посетуваат обуки, исто така е пречка. Постоечките обуки на работното место мора да се преиспитаат во контекст на глобалната визија, земајќи ја предвид двојната димензија на стекнување вештини, пред и по вработувањето. Независните функции на секоја од овие димензии, мора да бидат разјаснети во светлината на саканиот профил на наставникот и

113 Ѓ. Ташковски, Менаџмент со човечките... IJERT 1 (2015) 2 : на очекувањата на Министерството за образование. Притоа, ќе се види дека три широки принципи излегуваат на виделина: спојување на компетенциите на наставникот кои ќе ги вклучуваат и суштинските и педагошките аспекти, како и социјалните импликации на наставата; потребата да се разјаснат профилите на наставнички вештини во светлината на барањата на наставната програма, како и социоекономската реалност; и потребата за флексибилност во наставничките профили за да во иднина се олесни обуката и подготовката на наставниот кадар за нови, сосема различни предизвици. Подготвителната обука (потребното формално образование според нормативите за наставен кадар) обично им обезбедува на наставниците основни вештини со кои ќе се квалификуваат да влезат во професијата наставник; заедно со знаење за тоа како да го ажурираат, кога е потребно. Реформите треба да вклучуваат напори да се изнајде подобар баланс помеѓу теоретското и практичното преку: 1) организирање алтернативни програми за обука на работното место; 2) земање предвид на различните контекстуални услови; и 3) дизајнирање и интегрирање на програмите за образование на наставници, на начин кој ќе го одразува местото на формалното образование во континуитетот на развој на персоналот. Обуката на работното место, од друга страна, има задача да: ја пополни и/или ажурира општата култура на наставниците; ги зајакне вештините стекнати со формалното образование; ги обезбеди информациите за модификации на наставната програма; и ги подготви наставниците за настава со посебни барања. Реформите на обуките на работното место можат да бидат сумирани како што следува: развој на национални (и регионални) програми за обука, според проценетите потреби; сертификација и акредитација на обуките; распоредување на работното време на наставниците, така што ќе им овозможи да присуствуваат на определен број часови или сесии за обука; препознавање и прифаќање дека обуките на работното место се составен дел на наставништвото и мора како такви да се третираат. Доказ за зголемениот интерес за развојот на персоналот е зголемувањето на ресурсите за обуки од страна на Министерството, реструктуирањето на институциите за обука и програми, како и создавањето на нови координативни механизми. Човечки потенцијали Човечките потенцијали во образованието во Република Македонија, се согледуваат низ квантитативни и квалитативни показатели.квантитативните

114 Ѓ. Ташковски, Менаџмент со човечките... IJERT 1 (2015) 2 : покажуваат колкав е тој потенцијал, колкав е неговиот број, во кои установи се вработени, какви им се квалификациите, возраста, работното искуство итн. Квалитативните го покажуваат квалитетот на знаењето, вештините, способностите, креативноста, мотивираноста, подготвеноста за усовршување и професионален развој и слично. Човечките потенцијали во образованието може да се набљудуваат преку две основни групи таа што директно со педагошка работа ги остварува националните цели на образованието и воспитувањето; и второ, таа што со осигурување на претпоставките за остварување на истите цели (стручно-развојни, законодавни, управни, финансиски и сл.), им помага на првите. Во 1030 основни и во 119 средни училишта во Р.Македонија во учебната 2011/2012 година имало вработени наставници и стручни соработници ( во основно и во средно) 37.Понудата и побарувачката на професии од областа на образованието, претставува област што заслужува посебна и сеопфатна анализа со која би се добиле одговори на повеќе прашања: за кои работни места понудата е поголема од побарувачката и за колку? за кои работни места побарувачката е поголема од понудата и за колку? каква е состојбата по градови / региони? дали невработените се подготвени да работат надвор од местото на живеење? кои се трендовите во оваа област? итн. Состојбата се усложнува за евентуална анализа, ако се имаат предвид спецификите во образовниот систем во Република Македонија, а особено тоа што: 1-според важечките нормативи за наставен кадар во основно и средно образование, постојат факултети што одговараат само за едно и факултети што одговараат за повеќе работни места (на пример дипломиран наставник за одделенска настава е еднозначно определена професија, за разлика од дипломиран професор по македонски јазик и литература е професија што е соодветна и за во основно и за во средно образование); 2-исто така постојат работни места за кои според нормативите е соодветен само еден факултет, а и работни места за кои според истите нормативи, соодветни се повеќе факултети (на пример, за предметот Спорт и спортски активности соодветен е исклучиво факултет за физичка култура, а за предметот Техничко цртање соодветни се повеќе технички факултети); 3-многу факултети стануваат соодветни во средното образование со таканаречена наставничка доквалификација (педагогија методика психологија, за инженерските и природно-математичките науки); 4-од укинувањето на учителските школи, не постои класична образовна институција за наставници, со посебни и високи критериуми за упис, што ќе обезбедува квалитетен кадар за сите нивоа на образование (потценувачки е за самата професија, стекнувањето на статус наставник со само три испити). Покрај погоре наброеното, во врска со менаџментот со човечки ресурси во образование во моментов може многу малку нешто да се направи, иако сè повеќе за тоа се зборува и се зголемува свеста за важноста на управувањето со овие 37 Основни и средни училишта на почетокот на учебната 2011/2012 година. (2013). Скопје : Државен завод за статистика.

115 Ѓ. Ташковски, Менаџмент со човечките... IJERT 1 (2015) 2 : потенцијали, бидејќи големо пореметувачко влијание има сегашниот начин на регрутирање и избор на нововработени, воопшто, во државните служби вклучително и образованието.имено, пресудно (и погубно) е влијанието на политиката во оваа област, (наместо училишниот менаџмент, општинските одделенија за образование или Агенцијата за вработување), а штетите се далекусежни.партиските вработувања имаат пандемиски размери.

116 Ѓ. Ташковски, Менаџмент со човечките... IJERT 1 (2015) 2 : Литература 1. Beer, M.,Spector, B.,Lawrence, P.,Mills, D.,&Walton, R..(1995). Human resource management: A general manager s perspective. New York: Free Press. 2. Dessler, G. (1997). Human Resource Management. Lоndon: Prentice Hall International, (UK) Limited. 3. El Mostafa Hdiggui.(2006). Human Resource Management in the Education Sector. Paris: Division of Educational Policies and Strategies, UNESCO. 4. Петковски, К. и Стоилковска, А. (2010). Менаџмент на човечките ресурси. Скопје: Универзитет за туризам и менаџмент. 5. Zbornik radova. (2009). Ravnatelj škole upravljanje vodjenje. Zagreb: Agencija za odgoj i obrazovanje и средни училишта на почетокот на учебната 2011/2012 година. (2013). Скопје: Државен завод за статистика на Република Македонија.

117 Gj. Tashkovski, Human resource... IJERT 1 (2015) 2 : HUMAN RESOURCE MANAGEMENT IN THE EDUCATION Gjeorgi Tashkovski Secondary Technical School Gorgi Naumov Bitola, Republic of Macedonia georgtaskovski@yahoo.com UDC: 37.07: Abstract The Human resource management in education (educational system, its subsystems and the schools) represents one of the most influential, but at the same time the least explored areas of education. This text is a partial section and an attempt to focus on some parts of the multidimensional concept of human resource management in the educational sector, with no ambitions to present new cognizance. The purpose is only to emphasize the importance and the impact of human resource management for the education outcome and quality. Through defining the functions, the goals and the tasks of the human resource management, as well as regarding the work conditions you come to the focus-the teacher. The teacher is observed from the aspect of human resource management especially his/her both formal and non-formal education. It offers General directions for all-inclusive analyses of the offer and demand for jobs in the education. The intruding of the politics in the human resource management, especially in the choice of newly employed teachers is denoted as destructive factor. The author has built his cognizance and attitude through his experience managing a school as well as working as a teacher. Key words: human resource management, education, training, teachers Essential for the achievement of the goals and functions of the human resource management in the education is the understanding of its importance and the acknowledgement that a quality human potential is a basis for quality work of the educational institutions. There are measurable characteristic/differences between institutions which show vigilance for their employees and those which do not. The management of Human resource is important in good times in order to employ and keep the best candidates and to support them with a professional development as well. The management of Human resource is important in evil times too in order to keep the employees satisfied so as to get better results. There is a gradual increase of the awareness and need of more efficient utilization of existing human potential in each organization-so, in the education as well. Human resource management incorporates works and tasks related to people, their security, their choices, their education and other activities concerning them. Each society owns its own specifics in this area, so does the Macedonian society too. Function, goals and tasks The key function in the human resource management in the education is to find quality people, to educate and motivate them and to help their professional development so that they would be able to contribute the achievement of the educational goals. The human resource management in the education has economic, social and developmental goals.

118 Gj. Tashkovski, Human resource... IJERT 1 (2015) 2 : Economic goals refer to finding appropriate number of people possessing the required competences for certain positions. In doing so their knowledge and abilities have to be used in a functional way to accomplish the school mission. Social goals refer to improvement of the social and economic status of the people employed in the education, satisfying their needs, interests and expectations, their personal and professional development as well as the overall improvement of their life and work. Developmental goals refer to accepting the changes as a natural way of life and work in the modern society, as well as creating a flexible adjustable work and professional potential which would cope with the changes in the educational system. The management of human resources is a string of closely linked activities and tasks, of the management and the organization, aiming to ensure appropriate number and structure of the employees, their knowledge, skills, interests, motivation and forms of behavior necessary for the achievement of the current, developmental and strategic goals of the organization. The basis of the management of the human resources process are: defining the vision and mission (setting a strategy, conditions, goals, planning, programming), defining the necessary competences for vision and mission accomplishment (establishment of the knowledge, skills and abilities of the future employees), work analysis, human potential planning, selection, personal and professional development, awarding and motivation, employees success factors, organization success factors and evaluation of the accomplishment of the planned goals (vision and mission). Work conditions Those who are responsible for human resource management have a responsibility to set and keep comfortable surrounding at the work place, which is suitable for the achievement of the institution goals. This means recognizing and coping with a wide range of problems starting with salaries and work conditions up to promotion and career questions. Work planning and supervision of the work are the two major preoccupations for the manager of human resources. The employees motivation and work results are closely linked to the ways of managing, work surrounding as well as the quality and punctuality of the administrative, educational and personal support. Reforms in the education should emphasize the following things: the role of the physical environment as well as the teaching materials and teaching instruments; reinforcing the local services and the administrative and teaching support; improvement of the work conditions through improvement of the housing, health services, providing transport and free time activities; redrafting of the job descriptions. In the educational sector the human resource management continues suffering from the excessive centralization of decision making, and also from the rigidness of the

119 Gj. Tashkovski, Human resource... IJERT 1 (2015) 2 : bureaucratic structures. The management and communication skills are inappropriate on each level. Data collecting is uneven, arbitrary and often unnecessary. There is a constant discrepancy between people responsible for human resources management and their colleagues responsible for the expenses controlling (in the Ministry of Education and the local self-government) They are much more focused on the evaluation of the teachers and their following of the strictly established rules than on the quality classroom teaching. The latest human resource management trends are focusing on decentralization, managing the information and training of the employees. Concerning the volume of work several options are available. The week volume of work is changeable due to details in certain situations. There are at least three different kinds of situations: teachers who do not have other responsibility than the specified number of classes a week; teachers whose size of work is calculated upon the total number of curriculum classes and other extra-curriculum activities and teachers whose size of work is calculated upon the total number of curriculum classes and organization of certain activities. Teachers Each educational system accomplishment of the program is largely dependent on the teachers. The maintenance and improvement of the educational standards is possible only through the teachers. According to that, the teacher is a crucial person in a school. He/she is the greatest help for studying. So, he/she should be thoroughly trained and supported in his/her work. The Ministry of Education, other ministries and government agencies and local self-government are inevitably included in a large number of politics which influence the teachers. The areas of this kind of inclusion, for instance, incorporate recruiting (standards for the teaching staff), personal development (compulsory training), selfevaluation (applying instruments of arguable validity), universal rules, salaries and pension. Taking into consideration all these factors, the teacher s life is strongly influenced by the officials in the Ministry of education and their agencies. Thus the interaction between the above mentioned institutions and the teachers is crucial for effective teaching. Also one should have in mind that a major premise for the human resource management in the schools is that the final results of the educational process will be appointed through the teachers effectiveness in the schools. To optimize staff deployment, a systemic balance must be achieved. Key to realizing it is a thorough knowledge of the quantitative and qualitative aspects of the human resource pool, of short and medium term staffing requirements, and of the supply and demand for needed skills on the open job market. The balancing between the available human resources with institutional goals requires constant inner and outer adjustments by means of: inner promotion, voluntary or compulsory change of positions, decreasing the number of employees through early retirement schemes based on incentive measures and making use of short, or fixed-term contract staff.

120 Gj. Tashkovski, Human resource... IJERT 1 (2015) 2 : Raising the teaching quality on a higher level is a starting point in every strategy concerning the reforms. That means that non-existence of such a training program which would be sufficient to prepare the teachers for their whole carrier, implies essential need for their constant upgrading. Teacher training is probably the most powerful tool for increasing the level of competence and keeping the teachers updated with the latest trends in the education, but unfortunately it takes only a modest part of the Ministry of Education programs. Teachers training Pre-service training for teachers is usually focused on learning different subjects and generally it neglects pedagogical and practical aspects of teaching. If this formal education does not manage to include specific urban and rural difficulties, at least to a certain extend, than it is out of reality. Unrelated to possibilities for job qualification it is not a part or even a segment of the global vision for teachers training and support. The current education in our country is an issue for which neither the funds nor the goals and solutions are totally clear in any operative way. In the absence of clear conceptual frame concerning the teaching profession or a clear concept of career, absence of any relation between the training (formal education) prior employment and training programs during the service, the task of defining contents and delivery of training programs for teachers during their career is becoming very complex. Moreover, the funds aimed for job training are generally inadequate. Finally the timetable is an obstacle as well. The existent job trainings have to be reevaluated in the context of global vision, taking into consideration double dimension of skills acquiring, prior and after the employment. The independent functions of each of these dimensions have to be clarified focusing the aimed teacher profile and the Ministry of Education expectations. Doing this, three broad principles emerge: merging of teacher competences which would include both essential and pedagogical aspects as well as social implications to the teaching; necessity of clarifying the profiles of teacher skills having in mind the curriculum requirement as well as socio-economic reality; and necessity for flexibility of teacher profiles in order to facilitate the teachers training and preparation for new, completely different challenges. Preliminary training usually provides the teachers with basic skills which would qualify them to join the teaching vocation, also possessing knowledge and capability for using it when necessary. Reforms should come to a better balance between the theory and practice through: 1) Organizing alternative programs for professional training; 2) Taking into consideration different contextual conditions; and 3) Designing and integrating programs for teachers education, in a way which would reflect the formal education in the personnel development. On the contrary job training has to: complement and update teacher s general knowledge; amplify the skills acquired with the formal education;

121 Gj. Tashkovski, Human resource... IJERT 1 (2015) 2 : supply information for curriculum modifications; and prepare the teachers for teaching with special requirements. Reforms of the job training could be summed as it follows: national (and regional) training programs development according to estimated needs; certification and accreditation of the trainings; enabling the teachers to be present at certain number of classes or training sessions; recognition and acceptance of the fact that job trainings are an integral part of the teaching profession and should be treated as such. Proof for increased interest at personnel development is the increase of training resources on the part of Ministry of Education, reconstruction of the institutions responsible for trainings and programs and creation of new coordinative mechanism. Human potential The human potentials in the education in Republic of Macedonia are perceived through quantity and quality indicators. Quantity indicators indicate the number of the potential, the institutions they are employed in, their qualifications, their age, work experience etc. Quantity indicators indicate the quality of knowledge, skills, abilities, creativity, motivation, readiness for improvement and professional development etc. Human potentials in the education could be observed through two basic groups.- those who accomplish the national goals of education through pedagogical work and those who help them ensuring conditions for accomplishment of the same goals (professional-developmental, legislative, administrative etc.). In 1030 primary and 119 secondary schools in Macedonia there were employed teachers and professional assistants ( in primary schools and in secondary schools) 38. The offer and the demand of jobs in the education is an area that deserves special and all-inclusive analysis which would answer many questions: for which jobs the offer is bigger than the demand and to what extend? for which jobs the demand is bigger than the offer and to what extend? what is the situation in towns/ regions? are the unemployed willing to work outside the place they live in? what are the trends in this area? Etc. Taking into consideration the specifics of the educational system in Macedonia the possible analysis would be quite complicated. The specifics complicating it are: 1-according to the existing normative for teaching personnel in the primary and secondary schools there are faculties suitable for one job only, whereas there are faculties suitable for more jobs (for instance graduated primary teacher is suitable for one job only, but a graduated Macedonian language teacher is a vocation suitable for a job in a primary as well as in a secondary school) Primary, lower secondary and upper secondary schools at the start of the school year 2011/2012.(2013). Skopje: State Statistical Office.

122 Gj. Tashkovski, Human resource... IJERT 1 (2015) 2 : also there are jobs which, according to the normative, require only one specific faculty, but there are jobs for which, according to the same normative, different faculties could be suitable (for instance for the subject Sport and sport activities only the Faculty of physical education is suitable, whereas for the subject Technical drawing different technical faculties are suitable). 3-many faculties become suitable for secondary schools with so called additional teacher qualification (pedagogy- methodology- psychology), which is applicable for engineering and mathematical faculties. 4-since the teaching schools were abolished, there has been no classical educational institution for teachers which would have high criteria for enrolment, which would provide high quality teachers for all levels of education. (becoming a teacher by passing only three exams is disparaging for the profession itself). Although it has been discussed more and more and the awareness of the importance of management with these potentials is on a much higher level, there is very little that could be done about the human resource management in education because of the present disturbing way of recruiting and employing people in the state services including the education too. Namely, the most important (at the same time destructive) is the influence of the politics in these area (instead of the choices made by the school comity, local department for education or the Employment Agency), and it causes long-term damages. Employments influenced by Political Parties are having pandemic proportions.

123 Gj. Tashkovski, Human resource... IJERT 1 (2015) 2 : References 1. Beer, M.,Spector, B.,Lawrence, P.,Mills, D.,&Walton, R..(1995). Human resource management: A general manager s perspective. New York: Free Press. 2. Dessler, G. (1997). Human Resource Management. Lоndon: Prentice Hall International, (UK) Limited. 3. El Mostafa Hdiggui.(2006). Human Resource Management in the Education Sector. Paris: Division of Educational Policies and Strategies, UNESCO. 4. Petkovski, K. and Stoilkovska, А. (2010). Human Resource Management. Skopje: University of tourism and management. 5. Zbornik radova. (2009). Ravnatelj škole upravljanje vodjenje. Zagreb: Agencija za odgoj i obrazovanje Primary, lower secondary and upper secondary schools at the start of the school year 2011/2012.(2013). Skopje: State Statistical Office.

124

125 Н. Анѓелеска, Мотивација за наставничката... IJERT 1 (2015) 2 : МОТИВАЦИЈА ЗА НАСТАВНИЧКАТА ПРОФЕСИЈА Наташа Анѓелеска Фондација Отворено општество-македонија natasa.angjeleska@fosm.mk УДК: : (497.7) : (497.4) Апстракт Во трудот се опфатени компаративни согледувања за ставовите на студенти од наставничките факултети од Македонија и Словенија добиени со емпириско истражување спроведено во рамки на докторски труд. Користен е мерен инструмент кој е создаден и развиен од страна на Watt и Richardson (2007). Станува збор за скала (прашалник) кој(а) ги одредува факторите и перцепциите кои влијаат врз изборот на наставничката професија (во понатамошниот текст-фит скала). Овој модел ги содржи како основа социјализациските влијанија, следени преку вообичаените влијанија за перцепција на задачите, себеперцепција, вредности, и повраток од кариерата. Резултатите добиени за македонските студенти во многу подрачја се поклопуваат со оние на словенечките студенти. Имено, главните два мотиватори кај словенечките и македонските студенти се работатата со деца и интризнична вредност на кариерата. Кај обете популации на студенти, работата со деца е значително поголем мотиватор отколку интринзичната вредост на кариерата. Значителни разлики во рангирањето помеѓу македонските и словенечките студенти се забележуваат само кај мотивациските фактори време за семејство, се прави социјален придонес, социјални/општествени влијанија; поттикнување социјална еднаквост. Што се однесува до перцепциите на студентите на педагошките факултети за наставничката професија, македонските и словенечките студенти се согласни дека никој (освен самите себе) не ги убедил да студираат за наставници и дека наставничката професија е слабо платена. Клучни зборови: наставник, мотивација, перцепција и себеперцепција, вредности Вовед Очекувањата од наставниците во последните години стануваат сè покомплексни и во некоја мера и преголеми поради што на глобално ниво се посветува големо внимание на прашањето за мотивација за наставничката професија, било да станува збор за избор на оваа професија или за останување во истата. Во услови кога знаењата на наставникот стекнати во текот на иницијалното образование скоро секојдневно застаруваат како последица на научно-технолошкиот развој и глобализацијата, и кога ученикот ги учи, но и заборава научените факти, обврска на наставникот е да гради аргументација во прилог на предностите на својот позив покрај другите достапни извори на информации во ерата на информациски бум. Заради овие причини е особено важнo во иницијалното образование на наставниците да се наметне пракса на саморефлексија, преиспитување и мотивираност за промени коишто ги диктираат учениците и нивните интереси, желби и начин на учење и работа, со цел да се оневозможи појава на здодевност, апатија и отпор. Се разбира дека сè ова нè наведува да се запрашаме како најдобро

126 Н. Анѓелеска, Мотивација за наставничката... IJERT 1 (2015) 2 : да се подготви наставникот, кое е тоа иницијално образование коешто ќе може да го покрие вака сложениот интердисциплинарен пристап во оваа професија, како да се надградува и усовршува, и најважно како наставникот да остане и мотивиран со сите овие високи очекувања од него. Овие дилеми не се присутни само во рамки на креаторите на образовни политики во нашата држава, туку и пошироко. Европскиот совет во ноември 2006 година истакна дека мотивацијата, вештините и компетенциите на наставниците, обучувачите, другиот наставен кадар, како и раководењето и социјалните сервиси, но и квалитетот на училишното водство, се клучни фактори во постигнување високи резултати од учењето. Подобрување на квалитетот на обуката на наставници е важна цел на Европските образовни системи доколку се цели кон побрзо постигнување на заедничките цели зацртани со програмата Образование и обука 2010, а подоцна дополнета во Образование и обука Користење на ФИТ скала за проценка за мотивацијата за наставничката професија Заради дел од наведените предизвици со кои се соочува наставничката професија, како и други кои заради ограничениот простор за елаборација во овој труд не се наведени, сметав дека би било корисно да се истражи мотивираноста на една генерација студенти на нашите наставнички факултети кои подготвуваат наставен кадар за одделенска настава во основното образование во Македонија, но во исто време да се направи споредба со мотивираноста на истата генерација студенти-бруцоши од Педагошкиот факултет во Љубљана, Словенија. За потребите на истражувањето кое е дел од докторски труд на Институтот за педагогија при Филозофскиот факултет во Скопје на тема Концепциска поставеност и тенденции во образованието на наставниците, користев метод развиен од страна на професори од Австралија, Ват и Ричардсон (Watt и Richardson (2007). Станува збор за скала (прашалник) која ги одредува факторите и перцепциите кои влијаат врз изборот на наставничката професија (во оригинал: Factors Influencing Teaching Choice Scale FIT Choice Scale; во понатамошниот текст-фит скала). Мерниот инструмент веќе е валидиран во неколку културни контексти: Австралија, Соединетите Американски Држави, Германија, Норвешка (Watt and Richardson, 2007; Watt et al., 2012) и Турција (Kılınç et al., 2012). Со тековното истражување ФИТ скалата е преведена на македонски јазик и добиени се резултати од четири факултети во Република Македонија (Педагошкиот факултет Св. Климент Охридски Скопје; Државниот универзитет во Тетово филозофски факултет; филозофски Факултет Скопје; и Педагошкиот факултет Св. Климент Охридски Битола). За потребите на истражувањето мерниот инструмент се преведе на македонски и на албански јазик. Во Република Словенија скалата е зададена на студенти од Педагошкиот факултет при Универзитетот во Љубљана преку локална on-line алатка за задавање на прашалници ( Во овој случај беше зададена оригиналната англиска верзија на скалата. Во консултација со словенечките професори од Педагошкиот факултет во Љубљана, англискиот јазик не претставува пречка во квалитетот на одговорите дадени од страна на словенечките студенти. Рамката на ФИТ скалата се заснова на теоријата на очекувани вредности, развиена од страна на Ват и Ричардсон (Watt & Richardson), со цел да се утврди сеопфатен модел за водење на систематско истражување зошто луѓето ја одбираат

127 Н. Анѓелеска, Мотивација за наставничката... IJERT 1 (2015) 2 : наставничката професија. Овој модел се заснова на теми коишто се однесуваат на наставничката професија и поврзаност со изборот на наставничка професија, низ анализа за сфаќањата за потребните способности во пошироката литература за избор на кариера. Рамката го опфаќа алтруистичкиот вид мотивација обработен во литературата за образование на наставници (Book & Freeman, 1986; Brown, 1992; Lortie, 1975; Moran, Kilpatric, Abbott, Dallat, & McClune, 2001; Serow&Forest, 1994) но исто така ги опфаќа и повеќе личните утилитарни мотивации и интринзични мотивации, заедно со убедувањата за заснованост на кариерата врз основа на способностите и литературата што ги обработува овие прашања (Lent, Lopez, & Bieschke, 1993). Рамката исто така ги вклучува личните перцепции за потребата и наградата како аспекти на наставничката професија и вклучува мерење на задоволството од кариерата и обврските. Накратко, моделот ги содржи како основа социјализациските влијанија, следени преку вообичаените влијанија за перцепција на задачите, себеперцепција, вредности, и повраток од кариерата. Вака шематски може да се претстави рамката: Социјализациски влијанија Социјално убедување Претходно искуство во подучување и настава Социјални влијанија Повраток од кариерата Задачи барања Експертска кариера Високи барања Повраток Социјален статус плата Себеперцепција Перцепција за наставнички способности Интринзични вредности Лични повратни вредности Сигурност на работниот профил Време за семејството Трансферабилност на работата Социјални повратни вредности Учество во креирање на иднината на децата и младите Придонес кон социјална еднаквост Социјален придонес Работа со деца и млади И З Б О Р Н А Н А С Т А В Н И Ч К А П Р О Ф Е С И Ј А Повраток од кариерата

128 Н. Анѓелеска, Мотивација за наставничката... IJERT 1 (2015) 2 : Примерок на истражувањето Во истражувањето се вклучија студенти кои ја следеа првата академска година (98,6%) во учебната година од четири Педагошки факултети во Република Македонија (иако прашалникот беше испратен до Факултетот за образование на Универзитетот Гоце Делчев во Штип, не добив назад пополнети прашалници иако беа планирани како дел од примерокот на истражување), како и студенти од Педагошкиот факултет при Универзитетот во Љубљана, Република Словенија. Финалниот примерок го сочинуваат 278 студенти од 5 факултети (Педагошкиот факултет Св. Климент Охридски Скопје [1]; Државниот универзитет во Тетово Филозофски факултет [2]; Филозофски Факултет Скопје [3]; Педагошкиот факултет Св. Климент Охридски Битола [4]; и Педагошкиот факултет при Универзитетот во Љубљана [5]). Од 278 учесници кои го сочинуваат финалниот примерок, 243 (87,4%) се женски, 32 (11,5%) машки, додека 3 (1,1%) не го навеле својот пол. Што се однесува до возраста на учесниците, 256 (92,1%) во моментот на задавањето на прашалникот биле на возраст од години, 17 (6,1%) на возраст од 21-25, еден (0,4%) на возраст од и 3 (1,5%) учесници се над 31 година. Со оглед на фактот дека прашалникот беше зададен на Педагошкиот факултет при Универзитетот во Љубљана, 86 (или 30,9%) од учесниците доаѓаат од Република Словенија, а останатите 192 (или 69,1% од) испитаници се студенти од Република Македонија. Процедура Прашалниците (ФИТ скалата) беа доставени до факултетите за време на летниот семестар во учебната 2012/2013 година. Задавањето се реализираше од страна на предметен наставник, по одобрување од страна на факултетот и по претходна консултација со истражувачот во врска со целта на студијата, потенцијалните прашања кои би можеле да се постават за време на пополнувањето како и за процедурата на самото задавање. Под процедура на задавање, меѓу другото, се подразбира дека задавачот на ФИТ скалата ги известил испитаниците дека учеството е доброволно, дека податоците ќе се користат за потребите на докторската дисертација и дека целиот процес е строго доверлив т.е. дека со личните податоци кои се побарани од учесниците ќе се пристапи професионално и истите ќе се чуваат во тајност. Што се однесува до учесниците од Република Словенија, задавањето се одвиваше по електронски пат и потребните информации во врска со анонимноста и тајноста на истражувањето беа пренесени во текстуална форма пред почетокот на фазата за прибирање на податоци. Оттука, секој оној учесник кој продолжил со потполнување на ФИТ скалата е информиран за целта на истражувањето и за тоа како ќе се постапува со податоците кои ги оставил. Просечното време на потполнување на прашалникот, електронски или во хартиена форма, се движеше од 15 до 20 минути. Резултати и дискусија Главните два мотиватори, кај словенечките и македонските студенти се работатата со деца и интризнична вредност на кариерата. Кај двете популации на студенти, работата со деца е значително поголем мотиватор отколку

129 Н. Анѓелеска, Мотивација за наставничката... IJERT 1 (2015) 2 : интринзичната вредост на кариерата. Беше спроведен т-тест за да се тестира разликата на аритметичките средини добиени на мотивациските фактори работа со деца и интринзична вредност на кариерата во рамките на секоја популација одделно (македонска и словенечка). Статистички значајно повисоко оценет е мотивацискиот фактор работа со деца кај македонските и словенечките студенти, во споредба со мотивацискиот фактор интринзична вредност на кариерата. Понатаму, редоследот на остатокот мотивациски фактори кај македонските студенти е следен: време за семејство, креирање на иднина на децата, способност, социјален придонес, претходно искуство со учење и настава, социјални влијанија, мрзеливост, поттикнување социјална еднаквост, сигурна работа, трансферабилност на професија и втор избор на кариера. По спроведените парирани т-тест-ови за да се тестираат последователните аритметички средини, статистички значајни разлики се забележаа и помеѓу десеттиот поттикнување социјална еднаквост и единаесеттиот мотивациски фактор сигурна работа; како и помеѓу дванаесеттиот трансферабилност на професија и последниот втор избор на кариера. Редоследот на остатокот мотивациски фактори кај словенечките студенти е следен: креирање на иднина на децата, способност, социјални влијанија, време за семејство, претходно искуство со учење и настава, поттикнување социјална еднаквост, социјален придонес, сигурна работа, трансферабилност на професија, мрзеливост и втор избор на кариера. Од спроведените парирани т-тест-ови на примерокот од Педагошкиот факултет при Универзитетот во Љубљана, статистички значајни разлики, покрај разликата меѓу прво и второ рангираниот мотивациски фактор, се јавија помеѓу мотивациските фактори: претходно искуство со учење и настава и поттикнување социјална еднаквост; социјален придонес и сигурна работа; и мрзеливост и втор избор на кариера. Значителни разлики во рангирањето помеѓу македонските и словенечките студенти се забележуваат само кај мотивациските фактори време за семејство; се прави социјален придонес; социјални/општествени влијанија; поттикнување социјална еднаквост; и мрзеливост. Под значителни разлики се подразбира разлика поголема или еднаква на два ранга. Македонските студенти го рангираат времето за семејство на трето место, во споредба со шестото кое му го припишуваат словенечките колеги. Исто така за три места повисоко, македонските студенти го рангираат мотивацискиот фактор социјален придонес (шестти по ранг) и факторот мрзеливост (деветти по ранг). Тоа ги прави македонските студенти повеќе насочени кон семејството и повеќе склони социјално да придонесуваат, но од друга страна пак и помрзеливи во споредба со наставниците од Словенија. Словенечките студенти пак, за две места повисоко го рангираат факторот поттикнување социјална еднаквост (осми по ранг) и за три места повеќе факторот социјални влијанија (петти по ранг) во споредба со македонските колеги. Останатите фактори, или се исто рангирани (работа со деца, интринзична вредност на кариерата, претходно искуство со учење и настава и втор избор на кариера) или пак се разликуваат за едно место во рангирањето (креирање на иднина на децата и адолесцентите, способност, сигурна работа и трансферабилност на професијата). За да може со сигурност да се тврди дека аритметичките средини се повисоки кај македонската (или словенечката) популација, изземајќи го рангирањето, се спроведоа еднонасочни АНОВИ за сите мотивациски фактори како зависна и типот на студенти (македонски или словенечки) како независна варијабла. Резултатите потврдија дека работата со деца статистички повеќе ги мотивира македонските студенти во споредба со словенечките. Истото важи и за мотивацискиот фактор

130 Н. Анѓелеска, Мотивација за наставничката... IJERT 1 (2015) 2 : интринзична вредност на кариерата. Македонските студенти се повеќе интринзично мотивирани од вредноста на кариерата споредено со колегите од Словенија. Покрај статистички значајната разлика во првиот и вториот мотиватор (во корист на македонските), статистички значајни разлики се бележат и во случајот на мотивациските фактори: способност, сигурна работа, време за семејство, мрзеливост и социјален придонес сите во полза на македонските факултети. Тоа подразбира дека македонските студенти, во споредба со словенечките, се статистички повеќе мотивирани да ја одберат наставничката професија заради работата со деца, интринзичната вредност на кариерата, способноста која ја поседуваат, сигурноста која ја нуди наставничката професија, времето кое ќе остане за семејството, социјалниот придонес и на крај, заради мрзеливоста. Од друга страна пак, нема разлики т.е. македонските и словенечките студенти на педагошките факултети се еднакво мотивирани по повод вториот избор на кариера, трансферабилноста на професијата, креирањето на иднината на децата/ адолесцентите, поттикнувањето социјална еднаквост, претходното искуство со учење и настава како и со можноста за вршење на социјални/општествени влијанија. Важно е да се напомене дека македонските и словенечките студенти како последни три мотиватори ги наведуваат сигурна работа; трансферабилност на кариера и втор избор на кариера (кај словенечките студенти наведен е и факторот мрзеливост како претпоследен). Што се однесува до перцепциите на студентите на педагошките факултети за наставничката професија, македонските и словенечките се согласни дека никој (освен тие самите себе) не ги убедил да студират за наставници и дека наставничката професија е слабо платена. Следствено, перцепциите социјална убеденост и плата се најниско рангирани од страна на студентите во ова истражување (петти и шестти ранг). Првите четири перцепции се различно рангирани кај македонските и словенечките студенти. Редоследот на идните македонски наставници е следен: задоволство од изборот; експертиза; социјален статус; тежина; социјална убеденост; и плата. По спроведените парирани т-тестови, статистички значајни разлики се добија помеѓу прво рангираната задоволство од изборот и второ рангираната перцепција експертиза; второ рангираната и трето рангираната перцепција социјален статус; како и помеѓу петто рангираната социјална убеденост и последно рангираната перцепција плата. Ова подразбира дека македонските студенти како статистички поважно го перцепираат задоволството од изборот, во споредба со експертизата и како поважна ја перцепцираат експертизата во споредба со социјалниот статус на наставничката професија. Исто така, идните македонски наставници статистички поважно ја перцепираат социјалната убеденост во споредба со перцепцијата за платата. Редоследот кај словенечките колеги е следен: експертиза; тежина; задоволство од изборот; социјален статус; социјална убеденост; и плата. Од спроведените парирани т-тестови на примерокот од Педагошкиот факултет при Универзитетот во Љубљана, статистички значајни разлики се добија помеѓу перцепциите: тежина второ рангираната и задоволство од изборот трето рангирана; како и помеѓу трето рангираната и четврто рангираната перцепција социјален статус. Следствено, словенечките студенти статистички поважно ја перцепираат тежината на наставничката професија во споредба со задоволството од изборот и статистички поважно го перцепираат задоволството од изборот во споредба со социјалниот статус кој го поседува оваа професија.

131 Н. Анѓелеска, Мотивација за наставничката... IJERT 1 (2015) 2 : Заклучок Спроведеното компаративно истражување на факторите за мотивација кај македонските и словенечките студенти за избор на наставничката професија има ограничувања од аспект на лимитираниот примерок и спроведеност на само една генерација студенти. Се разбира дека добиените резултати треба да се земат со резерва заради овие ограничувања, но претставуваат добра основа за понатамошни истражувања и компарации на следни генерации и/или повторување на истражувањето врз истиот примерок на крај на нивните студии како што е направено во Австралија. Сметав дека презентирањето на добиените резултати ќе поттикне и други истражувачи да се мотивираат да го истражат овој важен сегмент од наставничката професија, односно мотивираноста на нашите студенти за избор на професијата.

132 Н. Анѓелеска, Мотивација за наставничката... IJERT 1 (2015) 2 : Литература 1. Анѓелеска, Н. (2014). Концепциска поставеност и тенденции во образованието на наставниците (докторски труд во драфт форма) 2. Day, Christopher (1999). Developing Teachers, The Challenges of Lifelong Learning. London: Falmer Press. 3. Hudson, B, Zgaga, P. (2008), Teacher education policy in Europe: A voice of higher education institutions 4. Razdevšek-Pučko, C., Taštanoska, A. in Plevnik, T. (2003). Kakovost izobraževanja s poudarkom na izobraževanju učiteljev in ostalih izobraževalcev. Predavanje na konferenci ( ) «Slovenija in skupni evropski cilji na področju izobraževanja in usposabljanja». Ljubljana: CMEPIUS. 5. Razdevšek-Pučko, C. (2004). Kakšnega učitelja potrebuje (pričakuje) današnja (in jutrišnja) šola? Sodobna pedagogika, 55, posebna izdaja, Reforms of the teaching profession: a historical survey ( ), (2005). Suplementary report, The teaching profession in Europe: Profile trends and concerns, Key topics in education in Europe Volume 3, EURYDICE 7. Pantic, N. (2011). The meaning of teacher competence in contexts of change, In search of missing elements in knowledge base for teacher education moral purposes and change agentry (doctoral thesis) 8. Watt, H. M. G., and Richardson, P. W. (2007). Motivational Factors Influencing Teaching as a Career Choice: Development and Validation of the FIT-Choice Scale. The Journal of Experimental Education, 75, doi: /JEXE Watt, H. M. G., Richardson, P. W., Klusmann, U., Kunter, M., Beyer, B., Trautwein, U., & Baumert, J. (2012). Motivations for choosing teaching as a career: An international comparison using the FIT-Choice scale. Teaching and Teacher Education, 28, doi: /j.tate

133 N. Angjeleska, Motivation for the teaching... IJERT 1 (2015) 2 : MOTIVATION FOR THE TEACHING PROFESSION Natasha Angjeleska Foundation Open Society-Macedonia natasa.angjeleska@fosm.mk UDK: : (497.7) : (497.4) Abstract This article containс comparative perceptions on the viewpoints of students from teaching faculties in Macedonia and Slovenia obtained through empirical research as part of a doctoral research paper. The author used specially designed instrument that was developed by Watt and Richardson (2007). This is a scale (questionnaire) aimed to determine factors and perceptions that affect the choice of a teaching profession (hereinafter: FIT scale). The basis of this model are the socialization influences, monitored through the common influences of task perception, self-perception, values, and career feedback. The results obtained from the Macedonian students coincide with those of their Slovenian counterparts in several areas. Namely, the two main motivators in both Macedonian and Slovenian students are working with children and intrinsic career value. Both populations of students consider working with children to be a significantly greater motivator than the intrinsic career value. Significant differences in the ranking between Macedonian and Slovenian students are found only in motivation factors like time for family, making social contribution, social/ societal influences, and encouraging social equality. As for the perceptions of students from the teaching faculties on the teaching profession, both the Macedonian and Slovenian students agree that no one (but themselves) persuaded them to study to become teachers and that the teaching profession is a poorly paid profession. Key words: teacher, motivation, perception, self-perception, values Introduction In recent years, the expectations of teachers are becoming more complex and somewhat oversized which results in more attention paid to the issue of motivation for the teaching profession globally, whether it comes to choosing this profession or remaining in one. In circumstances where the teacher s knowledge acquired during the initial education are getting outdated almost daily, as a result of the scientific and technological development and globalization, and when the student learns but also forgets the learned facts, it is the teachers duty to build arguments in favour of the advantages of their profession alongside other available sources of information in the information boom era. For these reasons, it is particularly important, in the initial teacher education, to impose a practice of self-reflection, reassessment, and motivation for changes dictated by the students and their interests, desires, study and work manner, in order to prevent the occurrence of boredom, apathy, and resistance. Understandably, all this makes us ask ourselves how can the teacher prepare best, what initial education can cover this complex interdisciplinary approach in this profession, how to upgrade and improve oneself, and, most importantly, how the teacher can remain motivated alongside all these high expectations of him. These are the dilemmas of not only educational policy makers in our country, but also of those beyond.

134 N. Angjeleska, Motivation for the teaching... IJERT 1 (2015) 2 : In November, 2006, the European Council stated that motivation, skills, and competences of teachers, trainers, and other teaching staff, as well as management, social services and the quality of school leadership are key factors in achieving high learning results. Improving the quality of teacher training is an important objective of the European educational systems provided they are aimed at quickly achieving the common goals set out in the Education and Training 2010 programme, later amended in Education and Training Using a FIT scale for assessing motivation for the teaching profession On account of some of the listed challenges that the teaching profession faces, as well as others not mentioned due to the limited space for elaboration in this paper, I considered it useful to explore the motivation of a generation of students at our teaching faculties who prepare teachers for primary education teaching in Macedonia, but also to make a comparison with the motivation of the same generation freshmen students from the Pedagogical Faculty in Ljubljana, Slovenia. For the purposes of the research which is part of a doctoral paper on Conceptual Set-up and Trends in Teacher Education at the Institute of Pedagogy, Faculty of Philosophy in Skopje, I have applied a method developed by professors from Australia, Watt and Richardson (2007). It is a scale (questionnaire) that determines the factors and perceptions that affect the choice of a teaching profession (original: Factors Influencing Teaching Choice Scale FIT Choice Scale; hereinafter FIT Scale). The measuring instrument has already been validated in several cultural contexts: Australia, the United States, Germany, Norway (Watt and Richardson, 2007; Watt et al., 2012), and Turkey (Kılınç et al., 2012). With the ongoing research, the FIT scale has been translated into Macedonian language and results from four faculties in the Republic of Macedonia have been obtained (Pedagogical Faculty St. Kliment Ohridski Skopje, the Tetovo State University Faculty of Philosophy, the Faculty of Philosophy Skopje, and the Pedagogical Faculty St. Kliment Ohridski, the State University St. Kliment Ohridski Bitola). The measuring instrument has been translated in Macedonian and Albanian language for the purposes of the research. In the Republic of Slovenia, the scale was submitted to students from the Pedagogical Faculty at the University of Ljubljana through a local on-line tool for submitting questionnaires ( In this case, the original English version of the scale was submitted. Consulting the Slovenian professors from the Pedagogical Faculty in Ljubljana, the English language is not an obstacle to the quality of answers given by the Slovenian students. The FIT scale framework is based on the theory of expected values developed by Watt and Richardson (Watt & Richardson) in order to establish a comprehensive model for conducting systematic research into why people choose the teaching profession. This model is based on topics pertaining to the teaching profession and the relation with the choice of a teaching profession by analyzing the perception of the necessary competences in the wider literature for career choice. The framework includes the altruistic type of motivation treated in the literature on teacher education (Book & Freeman, 1986; Brown, 1992; Lortie, 1975; Moran, Kilpatric, Abbott, Dallat, & McClune, 2001; Serow& Forest, 1994), but it also covers more personal utilitarian and intrinsic motivations, along with convictions for basing the career on competences and the literature that treats these issues (Lent, Lopez, & Bieschke, 1993). The framework

135 N. Angjeleska, Motivation for the teaching... IJERT 1 (2015) 2 : further includes personal perceptions of the need and reward as aspects of the teaching profession, including also measurement of satisfaction with the career and obligations. In short, the basis of the model are the socialization influences monitored through common influences of task perception, self-perception, values, and career feedback. The following is a schematic presentation of the framework: Socialization Influences Social Dissuasion Previous tutoring and teaching experience Social Influences Fallback Career Tasks Requirements Expert Career High Demands Feedback Social Status Salary Self-Perception Perception of teacher competences Intrinsic Values Personal Returning Values Reliability of job Time for family Transferability of job Social Returning Values Participation in creating the future of children and youths Contribution towards social equality Social contribution Working with children and youths Career Feedback C H O O S I N G A T E A C H I N G P R O F E S S I O N Research Sample The research included students who followed the first academic year (98,6%) in the 2012/2013 academic year from four Pedagogical Faculties in the Republic of Macedonia (although the questionnaire was sent to the Faculty of Education at the University of Goce Delchev in Shtip, I have not received completed questionnaires even though these students were planned to be part of the research sample), as well as students from the Pedagogical Faculty at the University of Ljubljana, the Republic of Slovenia. The final sample involved 278 students from 5 faculties (the Pedagogical Faculty St. Kliment Ohridski Skopje [1]; the Tetovo State University Faculty of Philosophy [2];

136 N. Angjeleska, Motivation for the teaching... IJERT 1 (2015) 2 : the Faculty of Philosophy Skopje [3]; the Pedagogical Faculty St. Kliment Ohridski Bitola [4]; and the Pedagogical Faculty at the University of Ljubljana [5]). Out of 278 participants that comprise the final sample, 243 (87,4%) are female, 32 (11,5%) male, whereas 3 (1,1%) didn t state their gender. Regarding the participants age, 256 (92,1%) were aged years when the questionnaire was submitted, 17 (6,1%) aged 21-25, one (0,4%) aged and three (1,5%) were over 31 years. Given the fact that the questionnaire was submitted to the Pedagogical Faculty at the University of Ljubljana, 86 (or 30,9%) of the participants came from the Republic of Slovenia, and the remaining 192 (or 69,1%) respondents were students from the Republic of Macedonia. Procedure The questionnaires (FIT Scale) were submitted to the faculties during the summer semester in the academic year 2012/2013. The hand-out was executed by a subject teacher upon approval by the faculty and after prior consultation with the researcher regarding the purpose of the study, potential questions that could be asked during the filling-in process as well as the hand-out procedure. The hand-out procedure means, among other things, that the person handing out the FIT scale has informed the respondents that the participation is voluntary, that the data shall be used for the doctoral dissertation, and that the entire process is strictly confidential i.e. the personal data requested from the participants shall be treated professionally and kept secret. Regarding the participants from the Republic of Slovenia, the questionnaire was submitted electronically and the required information on anonymity and confidentiality of the research were hand out in a text form before the data collecting stage. Hence, each participant who proceeded to complete the FIT scale was informed about the purpose of the research and how the provided data shall be handled. The average time for completing the questionnaire, electronically or in paper, ranged from 15 to 20 minutes. Results and discussion The two main motivators in Slovenian and Macedonian students are working with children and intrinsic career value. Both populations of students consider working with children a significantly greater motivator than the intrinsic career value. A t-test was conducted to test the difference in the obtained arithmetic means of the motivation factors working with children and intrinsic career value within each population separately (Macedonian and Slovenian). Statistically, the motivation factor working with children has been assessed significantly higher in Macedonian and Slovenian students compared with the motivation factor intrinsic career value. Subsequently, the order of the rest of the motivation factors in Macedonian students is the following: time for family, creating the future of children, competence, social contribution, previous learning and teaching experience, social influences, laziness, encouraging social equality, reliable job, transferability of profession and second career choice. After the conducted paired-samples t-tests in order to test subsequent arithmetic means, significant differences have been noticed statistically between the tenth encouraging social equality and the eleventh factor reliable job, as well as between the twelfth transferability of profession and the last second career choice. The order of the rest of

137 N. Angjeleska, Motivation for the teaching... IJERT 1 (2015) 2 : the motivation factors in Slovenian students is the following: creating the future of children, competence, social impact, time for family, previous learning and teaching experience, encouraging social equality, social contribution, reliable job, transferability of profession, laziness, and second career choice. Besides the difference between the first and second-ranked motivation factor, statistically significant differences have been noted, after conducting the paired t-tests among students in the sample from the Pedagogical Faculty at the University of Ljubljana, between the following motivation factors: previous learning and teaching experience and encouraging social equality, social contribution and reliable job, as well as laziness and second career choice. Considerable differences in ranking between Macedonian and Slovenian students have been noticed only in motivation factors like time for family, making social contribution, social/societal influence, encouraging social equality and laziness. Considerable differences mean a difference greater than or equal to two ranks. Macedonian students rank time for family third compared to the sixth place attributed to it by their Slovenian colleagues. Moreover, Macedonian students rank the motivation factors social contribution (ranked sixth) and laziness (ranked ninth) three places higher. This makes Macedonian students more focused on family and more inclined to contribute socially, but they are also lazier compared to the teachers from Slovenia. On the other hand, Slovenian students rank the encouraging social contribution factor (ranked eighth) two places higher and the social influences factor (ranked fifth) three places higher compared with their Macedonian colleagues. The remaining factors are either ranked the same (working with children, intrinsic career value, previous learning and teaching experience, and second career choice) or differ by one place in the ranking (creating the future of children and adolescents, competence, reliable job, transferability of profession). In order to confidently assert that the arithmetic means are higher in the Macedonian (or the Slovenian) population of students, after exempting the ranking, one-way ANOVA have been conducted for all motivation factors as a dependent variable and the type of students (Macedonian or Slovenian) as an independent variable. The results confirmed that working with children motivates Macedonian students statistically more than their Slovenian counterparts. The same applies to the motivation factor intrinsic career value. Macedonian students are more motivated by the intrinsic value of the career compared with their colleagues from Slovenia. Despite the statistically significant difference in the first and second motivator (in favour of the Macedonian students), statistically significant differences have been noted in the case of the following motivation factors: competence, reliable job, time for family, laziness, and social contribution all in favour of the Macedonian faculties. It implies that the Macedonian students, compared with their Slovenian counterparts, are statistically more motivated to choose the teaching profession because of the work with children, intrinsic career value, competence they have, reliability provided by the teaching profession, remaining time for family, social contribution, and finally, laziness. On the other hand, Macedonian and Slovenian students in the pedagogical faculties are equally motivated by the second career choice, transferability of profession, creating the future of children/adolescents, encouraging social equality, previous learning and teaching experience, as well as the ability to make social/societal influences. It is important to note that both Macedonian and Slovenian students list the reliable job, transferability of career, and second career choice as the last three motivators (Slovenian students rank the laziness factor penultimate).

138 N. Angjeleska, Motivation for the teaching... IJERT 1 (2015) 2 : Regarding the perceptions of students from the pedagogical faculties on the teaching profession, Macedonian and Slovenian students agree that no one (but they themselves) persuaded them to study to be teachers and that the teaching profession is poorly paid. Consequently, the perceptions social dissuasion and salary are ranked the lowest by the students in this research (fifth and sixth in rank). The first four perceptions are ranked differently in Macedonian and Slovenian students. The future Macedonian teachers have chosen the following order: choice satisfaction, expertise, social status, difficulty, social conviction, and salary. After the conducted paired-samples t-tests, statistically significant differences have been obtained between the first choice satisfaction and second-ranked perception expertise, the second and third-ranked perception social status, as well as between the fifth-ranked social dissuasion and the last perception salary. This means that Macedonian students perceive choice satisfaction as statistically more important than expertise and they perceive expertise as more important than the social status of the teaching profession. Furthermore, the future Macedonian teachers perceive social dissuasion as statistically more important than the perception of salary. Their Slovenian colleagues have provided the following order: expertise, difficulty, choice satisfaction, social status, social dissuasion, and salary. The paired-samples tests submitted to the sample from the Pedagogical Faculty at the University of Ljubljana show that there are statistically significant differences between the following perceptions: difficulty second-ranked and choice satisfaction thirdranked, as well as between the third and fourth-ranked perception social status. Consequently, Slovenian students perceive the difficulty of the teaching profession as statistically more important than the choice satisfaction, whereas the choice satisfaction is perceived as statistically more important than the social status of this profession. Conclusion The conducted comparative research on the factors of motivation in Macedonian and Slovenian students to choose the teaching profession has limitations in terms of the limited sample and the fact that it was conducted among only one generation of students. It is understandable that the obtained results should be taken with caution because of these limitations, but they are a good basis for further research and comparison of future generations and/or repeating the research on the same sample of students at the end of their studies as it has been done in Australia. I believe that by presenting the obtained results I shall motivate other researchers to explore this important segment of the teaching profession, in other words the motivation of our students to choose this profession.

139 N. Angjeleska, Motivation for the teaching... IJERT 1 (2015) 2 : References 1. Angjeleska, N. (2014). Conceptual Structure and Trends in Teacher Education (draft doctoral thesis) 2. Day, Christopher (1999). Developing Teachers, The Challenges of Lifelong Learning. London: Falmer Press. 3. Hudson, B, Zgaga, P. (2008), Teacher education policy in Europe: A voice of higher education institutions 4. Razdevšek-Pučko, C., Taštanoska, A. in Plevnik, T. (2003). Kakovost izobraževanja s poudarkom na izobraževanju učiteljev in ostalih izobraževalcev. Predavanje na konferenci ( ) Slovenija in skupni evropski cilji na področju izobraževanja in usposabljanja. Ljubljana: CMEPIUS. 5. Razdevšek-Pučko, C. (2004). Kakšnega učitelja potrebuje (pričakuje) današnja (in jutrišnja) šola? Sodobna pedagogika, 55, posebna izdaja, Reforms of the teaching profession: a historical survey ( ), (2005). Suplementary report, The teaching profession in Europe: Profile trends and concerns, Key topics in education in Europe Volume 3, EURYDICE 7. Pantic, N. (2011). The meaning of teacher competence in contexts of change, In search of missing elements in knowledge base for teacher education moral purposes and change agentry (doctoral thesis) 8. Watt, H. M. G., and Richardson, P. W. (2007). Motivational Factors Influencing Teaching as a Career Choice: Development and Validation of the FIT-Choice Scale. The Journal of Experimental Education, 75, doi: /JEXE Watt, H. M. G., Richardson, P. W., Klusmann, U., Kunter, M., Beyer, B., Trautwein, U., & Baumert, J. (2012). Motivations for choosing teaching as a career: An international comparison using the FIT-Choice scale. Teaching and Teacher Education, 28, doi: /j.tate

140

141 Г. Д. Георгиева, В. Пецева, Аналитички осврт... IJERT 1 (2015) 2 : АНАЛИТИЧКИ ОСВРТ НА НОВАТА ПЕДАГОШКА ЕВИДЕНЦИЈА ВО ДЕТСКИТЕ ГРАДИНКИ Габриела Дурчевска Георгиева, Биро за развој на образованието Скопје, Република Македонија gabi.georgieva74@yahoo.com Весна Пецева ЈУДГ на ОЦ 13 Ноември -Скопје, Република Македонија vesnapecev@t-home.mk УДК: Апстракт Воведувањето на нови реформи во воспитно-образовната работа, секогаш претставува предизвик за сите субјекти во овој процес, а особено за практичарите, кои имаат обврска да ги имплементираат и реализираат овие промени, а потоа врз основа на нивните искуства со промените, истите, да дадат информација за нивната валидност, односно резултати од нивната примена. Ова се однесува и на воведувањето на новата педагошка евиденција во детските градинки. Концепциската поставеност, содржинската опфатеност, педагошката терминологија, програмската поврзаност, потребните компетенции на воспитувачите, предности, потешкотии, поддршка и потреби, се само дел од прашањата кои се предмет на емпириска анализа во овој труд, со цел да се надминат потешкотиите и проблемите кои се согледуваат во текот на нивната примена. Добиените резултати треба да бидат основа за развојно делување во правец на поставување на квалитетна педагошка евиденција, заснована на научните принципи и сознанија, која ќе дава вистински одраз на суштинските елементи на воспитно-образовната работа. Клучни зборови: педагошка евиденција, компетенции на воспитувачите, развојно делување. ЗНАЧЕЊЕ НА ПЕДАГОШКАТА ЕВИДЕНЦИЈА Иако во педагошката литература, многу малку се застапени трудови во врска со педагошката евиденција и документација, сепак тие имаат огромно значење. Педагошката евиденција и документација претставуваат процес на прибирање, бележење и прикажување на податоците кои се карактеристични и значајни за успешно и непречено одвивање на воспитно-образовната дејност, како и за верифицирање на нејзините ефекти. Педагошката евиденција има повеќе функции, и тоа: да помогне во организирање на воспитно-образовниот процес, со помош на податоците кои ги содржи и врз основа на нивно аналитичко согледување, да овозможи рационализација на овој процес; овозможува подобро да се согледа работата на секој воспитувач и градинката во целина, врз основа на што може да се вреднува истата и одвнатре и однадвор; ја одразува специфичноста на работата во предучилишната установа и овозможува нејзино поврзување со општествената средина;

142 Г. Д. Георгиева, В. Пецева, Аналитички осврт... IJERT 1 (2015) 2 : претставува веродостоен извор на податоци врз основа на кои може да се запознае системот на предучилишно воспитание и образование во различни временски периоди, како основа за негово понатамошно развивање. ФУНКЦИОНАЛНА ПОСТАВЕНОСТ НА ПЕДАГОШКАТА ЕВИДЕНЦИЈА При водењето на педагошката евиденција и документација, постојано треба да ја имаме предвид нивната функција, за да не се претвори нивното водење во цел сама за себе, што води во формализам и му го одзема на воспитувачот драгоценото време што треба да го посвети на воспитно-образовната работа. 39 За жал, оваа појава не е ретка во нашата практика, па затоа многу често се губат основните функции. Еден од факторите е некомпатибилноста на програмата со реалните состојби во практиката, како што беше случај до неодамна, кога се реализираше националната програма од 2007 година, а во многу градинки се водеше дневник за работа според програмата Чекор по чекор... Овие состојби, не даваат јасна слика за воспитно-образовниот процес. Од тие причини, при разработка на оваа педагошката евиденција и документација треба да се уважи барањето дека во неа не смее да има дуплирања нити непотребно пишување на податоци, а за начинот на нејзиното водење да се консултираат искусни воспитувачи. 40 ПЕДАГОШКАТА ЕВИДЕНЦИЈА ВО ФУНКЦИЈА НА ИСТРАЖУВАЧКАТА РАБОТА Педагошката евиденција и документација се многу важни ресурси, особено за истражувачката работа која е значајна за развој на педагошката науката. Скоро во секое педагошко истражување се јавува потреба од анализа на педагошки документи, вклучувајќи ги и документите кои се бележат во текот на самото истражување. Во многу случаи, документот претставува извор на истражувачкото спознавање. Ова се однесува на документи кои се порано подготвени од други особи, а истражувачот ги проучува и од нив извлекува заклучоци. 41 Ова е многу значаен факт, зашто водењето на педагошката евиденција претставува пишан материјал за понатамошни проучувања и истражувања за воспитно-образовните состојби во одреден временски период. Токму затоа, таа треба да биде квалитетно концепирана и содржински поставена, за да дава реални податоци за фактичката состојба. 39 Kamenov, E. (1983). Metodika vaspitno-obrazovnog rada sa predskolskom decom. Beograd: Zavod za udzbenike i nastavna sredstva, str Kamenov, E. (1983). Metodika vaspitno-obrazovnog rada sa predskolskom decom. Beograd: Zavod za udzbenike I nastavna sredstva, str Muzik, V. (1986). Metodologija pedagoskog istrazivanja. Sarajevo: Zavod za udzbenike i nastavna sredstva, str. 179

143 Г. Д. Георгиева, В. Пецева, Аналитички осврт... IJERT 1 (2015) 2 : ЗАКОНСКА РЕГУЛАТИВА ВО Р. МАКЕДОНИЈА И ПОТРЕБА ОД НОВА ЕВИДЕНЦИЈА Најновите измени во Законот за заштита на децата,неминовно ја наметнуваат потребата од промени на програмата Основи за воспитно-образовната работа со деца од предучилишна возраст во јавните детски градинки. Така во член 168 од Законот за заштита на децата (Службен весник на Република Македонија бр.23/2013 година), стои дека Воспитно-образовната работа во детската градинка се изведува според програма за рано учење и развој базирана врз Стандарди за рано учење и развој, која ја изготвува Бирото за развој на образованието, а ја донесува министерот. Врз основа на ваквото законско решение, Програмата за рано учење и развој е донесена на 6-ти март 2014 година (Службен весник на Република Македонија бр.130/2014), а ќе отпочне да се применува од 1-ви септември 2014 година. Сето ова ќе ја иницира потребата од воведување на нова педагошка евиденција во детските градинки, со цел да се обезбеди нејзина компактибилност со новата програма за воспитно-образовна работа со децата во детска градинка. Но тоа не беше случај во нашата воспитно-образовна практика во градинките, бидејќи новиот Правилник за формата, содржината и начинот на водење на педагошката докуметација и евиденција во детска градинка и центар за ран детски развој, беше усвоен пред донесувањето на Програмата за рано учење и развој и истиот стапи во сила од година, што меѓу практичарите предизвика низа проблеми и потешкотии при водење на педагошката евиденција. Од особено значење е обидот истовремено да се донесат и програма и педагошка евиденција заснована на истата, но исто така добро е во преодниот период од донесувањето до примената да се направат минимум неопходни истражувања за да се обезбеди потполна компатибилност и практична применливост на истите во градинките. Ваквото размислување се заснова на резултатите добиени од емпириското истражување кое беше реализирано во три скопски градинки во периодот мартаприл 2014 година. Концепциската поставеност, содржинската опфатеност, педагошката терминологија, програмската поврзаност, потребните компетенции на воспитувачите, предности, потешкотии, поддршка и потреби, се само дел од прашањата кои се предмет на емпириска анализа во овој труд, со цел да се надминат потешкотиите и проблемите кои се согледуваат во текот на нивната примена. Добиените резултати треба да бидат основа за развојно делување во правец на поставување на квалитетна педагошка евиденција, заснована на научните принципи и сознанија, која ќе дава вистински одраз на суштинските елементи на воспитно-образовната работа МЕТОДОЛОГИЈА НА ИСТРАЖУВАЊЕТО Изборот на предметот на ова истражување произлезе од потребата за едно посериозно согледување и анализа на примената на новата педагошка евиденција во детските градинки во Република Македонија. Ова истражување има за цел да се согледа ефикасноста и ефективноста на педагошката евиденција и нејзината компатибилност со програмата за рано учење и развој преку практичната примена во детските градинки

144 Г. Д. Георгиева, В. Пецева, Аналитички осврт... IJERT 1 (2015) 2 : Главни задачи на ова истражување се: да се утврдат поволностите и потешкотиите при водење на педагошката евиденција; да се проучат ставовите во однос на содржинската поставеност на дневникот за работа на воспитната група; да се испитаат ставовите на воспитувачите во однос на содржинската поставеност на досието на детето; да се испита дали се доволно оспособени за водење на новата педагошка евиденција; да се испитаат ставовите и мислењето на практичарите за потребата од обуки и прирачна литература како поддршка за водење на новата педагошка евиденција. ХИПОТЕЗИ НА ИСТРАЖУВАЊЕТО Генерална хипотеза Практичарите се соочуваат со потешкотии при водење на новата педагошка евиденција и сметаат дека има потреба од нејзино ревидирање Поединечни хипотези 1. Не постои статистички значајна разлика помеѓу ставовите на воспитувачите со помало и поголемо работно искуство во врска со потешкотиите при водење на педагошката евиденција, 2. Практичарите имаат потешкотии во однос на тематското планирање во дневникот за работа на воспитна група, 3. Воспитувачите сметаат дека не се доволно компетентни за водење на деловите кои се однесуваат на здравствениот профил на детето, 4. Воспитувачите не се доволно оспособени за водење на новата педагошка евиденција, 5. Повеќето практичари сметаат дека има потреба од обуки и прирачна литература за водење на новата педагошка евиденција. ВАРИЈАБЛИ НА ИСТРАЖУВАЊЕТО Зависни варијабли ставови и потреби на практичарите во детските градинки Независни варијабли работното искуство на воспитувачите, педагозите и лекарите во градинките; програмата за рано учење и развој, дневникот за работа на воспитната група и досието на детето.

145 Г. Д. Георгиева, В. Пецева, Аналитички осврт... IJERT 1 (2015) 2 : ПРИМЕРОК НА ИСТРАЖУВАЊЕТО За потребите на истражувањето ќе се користат повеќе примероци (примерок на предучилишни установи N=3, примерок на воспитувачи N= 30, примерок на педагози N= 3, примерок на лекари N=3). МЕТОДИ, ТЕХНИКИ И ИНСТРУМЕНТИ НА ИСТРАЖУВАЊЕТО Во ова истражување поаѓајќи од предметот, поставената цел, задачите и хипотезите, со цел да се добијат релевантни податоци, така што низ моделите на аналитичко-синтетичкиот и каузалниот приод ќе се изведат заклучоци за појавата која се истражува, односно: Истражувачки техники Анализа на содржина Оваа техника ќе биде насочена кон литература која ја обработува проблематиката на педагошката евиденција за да се добијат релевантни факти и податоци за настанувањето, терминологијата, законската легислатива, развојот и третманот на проблемот Анкетирање Преку оваа техника ќе се собират податоци, при што субјектите ќе дадат писмени одговори на претходно прецизно утврдени прашања со што ќе се утврдат нивните ставови, мислења и искуства и педагошката евиденција во детските градинки Скали на проценка За целта на ова истражување ќе се примени Ликертова скала на проценка, преку која респодентите ќе имаат можност да дадат одговор во врска со секое тврдење и во кој степен се согласуваат, односно го степенуваат секое тврдење според интензитетот на значајност и присутност. Инструменти Анкетен лист-скалер за воспитувачи, педагози и лекари ДИСКУСИЈА И АНАЛИЗА НА ПОДАТОЦИТЕ ОД ИСТРАЖУВАЊЕТО Квантитативната статистичка обработка на резултатите од анкетирањето и скалирањето ќе се одвива преку програмата SPSS, со сигнирање, групирање и табелирање на податоците. Добиените податоци ќе бидат изразени преку пресметување на фрекфенции на резултатите, а потоа преку пресметување на процентуална вредност, и тестирање на хипотезите со хи-квадрат. За поголема прегледност добиените фрекфентни вредности во дистрибуциите се прикажани преку табели, графикони и графички скали на процена со нивните процентуални и просечните вредности преку кои најчесто се интерпретираат добиените резултати. Заради природата на варијаблите, во анализата ќе се употребува хи-квадрат тестот за определување на значајноста на разликата во дадените искази.

146 Г. Д. Георгиева, В. Пецева, Аналитички осврт... IJERT 1 (2015) 2 : Потоа ќе следи дескриптивен опис(во кој доминира индуктивниот метод) на квалитативниот дел и преку обработените податоци ќе се изведат заклучоци со кои ќе се добие една целина која ќе го заокружи ова истражување, Имајќи ја предвид главната хипотеза која се однесува на потешкотиите со кои се соочени практичарите при водење на новата педагошка евиденција и потребата од нејзино ревидирање, потребно е индуктивно да се анализираат одделните хипотези. Табела бр.1 Работно искуство воопшто делумно потполно вкупно f % f % f % f % До 10 години Од год Од год Над 30 години Вкупно x 2 = 0,723 p<0,01 за(df=6)=16,81 Од добиените резултати на Табелата бр.1, може да се констатира дека ставовите на испитаниците не зависат од нивното работно искуство. Повеќе од три-четвртини (76%) кои во потполност сметаат дека најголема тешкотија чувствуваат при водењето на дневникот за работа во воспитната група се испитаници со различен работен стаж, па оттука пресметаниот хи-квадрат не покажува статистички значајна разлика на ниво од 0,01. Од овие податоци може да се заклучи дека не постои статистички значајна разлика помеѓу ставовите на воспитувачите со помало и поголемо работно искуство во врска со потешкотиите при водење на педагошката евиденција, со што се докажува хипотезата бр.1. Практичарите се согласуваа во ставовите дека имаат потешкотии во однос на тематското планирање во дневникот за работа на воспитна група. Голем процент од испитаниците, односно 85% од нив сметаат дека се соочуваат со големи тешкотии при водење на новата евиденција во однос на тематското планирање, со што се потврдува хипотезата бр.2.

147 Г. Д. Георгиева, В. Пецева, Аналитички осврт... IJERT 1 (2015) 2 : Според хипотезата бр.3, се докажува дека воспитувачите сметаат дека не се доволно компетентни за водење на деловите кои се однесуваат на здравствениот профил на детето. Резултатите покажуваат дека 68%, речиси повеќе од две-третини од испитаниците сметаат дека тие не се компетентни за да ги водат деловите кои се однесуваат на здравствениот профил на детето, со што се потврдува дадената хипотезата бр.4. Според добиените резултати се докажува хипотезата бр.5, дека воспитувачите не се доволно оспособени за водење новата педагошка евиденција, при што повеќето практичари сметаат дека има потреба од обуки и прирачна литература за водење на новата педагошка евиденција, односно: ЗАКЛУЧОК Како резултат на овој истражувачки проект, од квантитативната анализа на добиените податоци може да извлечеме неколку заклучоци: Постоечката педагошка евиденција во детската градинка, внесува многу забуни и потешкотии кај воспитувачите во однос на планирањето и реализирањето на воспитно-образовниот процес.

148 Г. Д. Георгиева, В. Пецева, Аналитички осврт... IJERT 1 (2015) 2 : Мнозинството воспитувачи сметаат дека здравствениот профил треба да се издвои од Досието на детето и истото да стане составен дел од здравствен картон за детето кој ќе го води лекарот во градинката.оваа особено се гледа од добиените податоци за тоа колку од нив се изјасниле дека се компетенти за водење на деловие од Досието на детето кои имаат тенденција да дадат слика за здравствениот профил на детето. Воспитувачите имаат потреба од дополнителни обуки и прирачна литература во функција на подобрување на нивните компетенции за водење на педагошка евиденција во градинката. Постоечката педагошка евиденција мора да се ревидира, а новата евиденција мора да ги земе предвид позитивните искуствата на воспитувачите и да се базира на холистичкиот пристап во воспитанието и образованието на детето и современите трендови во предучилишната педагогија.

149 Г. Д. Георгиева, В. Пецева, Аналитички осврт... IJERT 1 (2015) 2 : Литература 1. Bredekemp & Coppple, (1997). Developmentally appropriate practice in early childhood rograms. Washington DC: NAEYC 2. Kamenov, E. (1983). Metodika vaspitno-obrazovnog rada sa predskolskom decom. Beograd: Zavod za udzbenike i nastavna sredstva 3. Ljubetić, M. (2008). Teachers professional development-qualifaying for quality self evaluation and educational practice reflection, Teacher of the 21st century: Quality Education for Quality Teaching/Irē na Žogla (ur.), Riga, Latvia: University of Latvia Press 4. Miller, J. (1996). The Holistic Curriculum. Toronto, Canada: OISE Press 5. Miller, R. (1997). What Are Schools For? Holistic Education in American Culture, 3rd Edition. Brandon, VT: Holistic Education PressMuzic 6. Muzik, V. (1986). Metodologija pedagoskog istrazivanja. Sarajevo: Zavod za udzbenike i nastavna sredstva 7. Pedagoski recnik I и II. (1967) red.teodosic, R. Beograd: Zavod za izdavanje udzbenika SRSrbije 8. Slunjski, E., Malašić, A. (2009). Integrirano učenje djece i dokumentiranje njihovih aktivnosti u vrtiću, Interdisciplinarni pristup učenju-put ka kvalitetnijem obrazovanju djeteta, Vujičić, Lidija; Matjaž, Duh(ur.). Rijeka : Grafika 9. Ангелоска-Галевска, Н. (1998). Квалитативни истражувања во воспитанието и образованието. Битола: Киро Дандаро 10. Ангелоска-Галевска, Н. (2008). Планирање на научното истражување, (интерен материјал). Скопје: Универзитет Св. Кирил и Методиј -Скопје. Филозофски факултет- Институт за педагогија 11. Закон за заштита на децата. (2013). Скопје. Службен весник на Република Македонија, бр Национална програма за развој на образованието во Република Македонија со придружни програмски документи. (2006). Скопје: Министерство за образование и наука на Република Македонија 13. Правилник за начинот, формата и содржината на водење на педагошката документација и евиденција во детската градинка и центар за ран детски развој. (2013). Скопје: Службен весник на Република Македонија. бр Програма за рано учење и развој. (2013). Скопје: Министерство за труд и социјална политика на Република Македонија. 15. Позициски извештај на NAEMD за развојно соодветната примена на програмите за едукација од најраното детство, (интерен материјал). Скопје: Универзитет Св. Кирил и Методиј -Скопје, Филозофски факултет-институт за педагогија

150

151 G. D. Georgieva, V. Peceva, Analitical overview... IJERT 1 (2015) 2 : ANALITICAL OVERVIEW OF THE NEW PEDAGOGICAL RECORD KEEPING IN THE KINDERGARTENS Gabriela Durcevska Georgieva, Bureau for Development of Education Skopje, Macedonia gabi.georgieva74@yahoo.com Весна Пецева JUDG of OC November 13 Skopje, Republic of Macedonia vesnapecev@t-home.mk UDC: Abstract The introduction of new reforms into the educational system is always a challenge for all subjects in this process, especially for the practitioners who are obliged to implement and fulfill these changes, after which, based on their experience they would give information on the validity and the results of their application. This also refers to the introduction of the new pedagogical evidence into the kindergartens. The conceptual structure, the content coverage, the pedagogical terminology, the program correlations, the required competences of the educator advantages, difficulties, support and needs, are only one part of the questions which are the topic of the empirical analysis of this work, in order to overcome the difficulties and problems recognized during the progress of their application. The end results need to be the basis for the developmental actions in a direction of setting down quality pedagogical evidence, based on the scientific principles and knowledge which would yield a true reflection of the essential elements in the educational work. Key words: pedagogical records, competencies of educators, development activities. THE IMPORTANCE OF THE PEDAGOGICAL RECORD KEEPING Although there are not many studies regarding pedagogical evidence and documentation, the existing ones are of great importance. The pedagogical evidence and documentation represents a process of gathering, noting and presenting data characteristic and relevant for the successful and unobstructed educational process, as well for verification of its effects. The pedagogical evidence has numerous functions, such as: to assist in the organization of the educational process by using data which it contains and to enable a rationalization of this process based on data analyses; to clarify the work done by every kindergarten teacher in the kindergarten as a whole, and to evaluate that work from the inside and from the outside; it reflects the particularities of the work in a pre-school institution and enables its connection with the social environment; it represents a reliable source of data based on which we can understand the system of a pre-school education in different time periods, and it serves as a foundation for its development in the future.

152 G. D. Georgieva, V. Peceva, Analitical overview... IJERT 1 (2015) 2 : FUNCTIONAL AIM OF THE PEDAGOGICAL RECORD KEEPING While keeping records and documentation we should constantly take into consideration their function so that the record keeping does not turn into a goal itself, which will consequently lead towards formalism which takes the educator s valuable time that should be spent on the educational process. 42 Unfortunately, this is not rarely the case in our practice, hence the primary functions are often lost. One of the factors is the incompatibility of the program with the real conditions of the practices, which was the case until recently, when there was a work log in accordance with the program titled Step by Step. These conditions do not portray the educational process accurately. Due to these reasons, in the process of analyzing the pedagogical evidence and documentation, it should be duly noted that there should neither be a cloning of data, nor unnecessary gathering of information, and regarding the record keeping, experienced nursery school teachers/educators should be consulted. 43 PEDAGOGICAL RECORD KEEPING IN THE FUCTION OF RESEARCH Pedagogical record keeping and documentation are extremely important resources especially for research, which is significant for the scientific development of the educational science. In almost every pedagogical research there is a need for analyzing the pedagogical documents, including the documents of the research. In many cases, the document represents a source for scientific understanding. This applies to documents which have previously been prepared for by other people, and the researcher studies them and draws conclusions from them. 44 This is a very important fact because the record keeping represents written material for further studies and research on the educational conditions in a given time period. For those reasons, it should be carefully thought of in terms of concept and essence in order to provide truthful data for the actual conditions. LAW REGULATIONS IN THE REPUBLIC OF MACEDONIA AND THE NEED FOR NEW RECORD KEEPING The newest promulgation in the Law on children s protection is inevitably imposed by the need for changes in the program Basics in the educational process with children in the public kindergartens. Thus, in Article 168 from the Law on children s protection (Official Gazette of the Republic of Macedonia No. 23/2013) is stated that Educational work in kindergartens is done according to a program for early studying based on standards for early studying, prepared by the Bureau for Development of Education, passed by the Minister of Education. 42 Kamenov, E.(1983). Metodika vaspitno-obrazovnog rada sa predskolskom decom. Beograd. Zavod za udzbenike i nastavna sredstva, str Kamenov E.(1983). Metodika vaspitno-obrazovnog rada sa predskolskom decom. Beograd. Zavod za udzbenike i nastavna sredstva, str Muzik, V. (1986). Metodologija pedagoskog istrazivanja. Sarajevo: Zavod za udzbenike i nastavna sredstva, str. 179

153 G. D. Georgieva, V. Peceva, Analitical overview... IJERT 1 (2015) 2 : Based on this Decision, the Program for early studying and development was adopted on 6 March, 2014 (Official Gazette of the Republic of Macedonia No. 130/2014), and shall enter into force on 1 September, All of this will instigate a need for the introduction of new pedagogical record keeping in the kindergartens, which is aimed at providing compatibility with the new program regarding the educational work in kindergartens. However, that was not the case with our practices in the kindergartens, because the Rulebook pertaining to the form, the essence and the way to keep records in kindergartens and centers for children s early development was adopted prior to the adopting of the program for early learning, and it entered into force on , it caused a lot of distress among the practitioners, numerous problems and difficulties regarding the record keeping. The effort to adopt a program and pedagogical record keeping based on that program is of great importance. Nevertheless, in the transitional period between the adopting and the entering into force it is advisable to secure a complete compatibility and practical application in the kindergartens. This line of thought is based on the results from the empirical research which was conducted in three kindergartens in Skopje in March and April The concept of it, the overall content, the pedagogical terminology, the links within the program, the required competences of the teachers, the advantages, the difficulties, the support, the needs are only a part of the issues which are a subject of the empirical analysis in this study and the aim is to overcome the difficulties and problems which can be seen from their application. The results from this study should represent a basis for further development and taking action towards establishing a quality pedagogical record keeping, based on scientific principles and data, which in turn will reflect the essential elements in the educational pocess. METHODOLOGY OF THE REASEARCH Choosing this subject came out from the need of one more serious insight and analysis is the application of new pedagogical records in kindergartens in the Republic of Macedonia The purpouse of this research is to see the efficiency and effectiveness of pedagogical records and its compatibility with the program for early learning and development through practical application in kindergartens Main tasks of this research are: to determine the benefits and difficulties in keeping pedagogical records to explore attitudes regarding content structure of the diary for the work of the educational group to examine the views of educators in terms of the content structure of the child file to examine whether they are enough trained to keep the new pedagogical records to examine the views and opinions of practitioners of the need for training and reference literature to support the keeping of the new pedagogical records

154 G. D. Georgieva, V. Peceva, Analitical overview... IJERT 1 (2015) 2 : HYPOTHESES AND THE RESEARCH General hypothesis Practitioners are facing difficulties in keeping the new pedagogical records and they think that there is a need of revision Single hypothesis 1. There is no significant statistical difference between the educators attitude with bigger or smaller work experience regarding difficulties in keeping pedagogical records 2. Practitioners have difficulties regarding thematic planning in the dairy for the work of the educational group 3. Educators think that they are not competent enough for keeping records in the part regarding health profile of the child 4. Educators are not trained enough for keeping the new pedagogical record 5. Most of the practitioners think that there is a need of training and reference literature for keeping the new pedagogical records RESEARCH VARIABLES Dependent variables Practitioners attitudes and needs in kindergartens Independent variables Work experience of the educators, pedagogues and doctors in the kindergartens program for early learning and development, dairy for the work of the educational group and the child s file SAMPLE SURVEY For the needs of this research more samples will be used (a sample preschools N = 3, a sample of educators N = 30, a sample of pedagogues N = 3, a sample of physicians N = 3). METHODS, TECHNIQUES AND INSTRUMENTS OF THE RESEARCH In this study, starting from the subject, the objective, tasks and hypotheses in order to obtain relevant data so that models through analytical and synthetic approach and casual approach will derive conclusions on the phenomenon under study, ie: Research techniques Content analysis

155 G. D. Georgieva, V. Peceva, Analitical overview... IJERT 1 (2015) 2 : This technique will be aimed at literature that deals with issues of pedagogical records to obtain relevant facts and data on the occurrence, terminology, legislation, development and treatment of problem Surveying Through this technique data will be collected, where subjects will give written answers to previously precisely defined questions that will determine their attitudes, opinions and experiences in keeping pedagogical records in kindergartens Evaluation Scale For the purpose of this research Likert s Evaluation Scale will be applied, through which the Respondents will be able to answer in connection with any claim and to what extent they agree or grade any claim according the intensity of the significance and presence. Tools Survey sheet-scale for educators, pedagogues and doctors DISCUSSION AND ANALYSIS OF THE DATA FROM THE RESEARCH Quantitative statistical processing of the results of the survey and scaling, will be conducted through the SPSS programme, with signing, grouping and tabulation of data. The obtained results will be expressed through the calculation of the frequency results and percentage value and hypothesis testing with chi-squared test. Due to the nature of variables, in the analysis will be used chi-squared test test to determine the significance of differences in any of the statements. Further on, a description of qualitative part follows, (which will dominate the inductive method), and over processed data conclusions will be drawn, thus providing a whole, which will finalize this survey. Regarding the main hypotheses relating to the difficulties faced by practitioners in the conduct of new pedagogical records and the needs of its audit, it is necessary to make inductive analysis of certain hypothesis. Chart no.1 Working experience Not at all Partially Completely Total f % f % f % f % Up to 10 years years years Over 30 years Total x 2 = 0,723 p<0,01 for (df=6)=16,81

156 G. D. Georgieva, V. Peceva, Analitical overview... IJERT 1 (2015) 2 : From the results obtained in the chart no.1, we can conclude that the attitudes of respondents do not depend on their experience. More than 3/4 of respondents who fully believe that the main difficulty is at keeping a diary to work, are with different working experience, hence calculated chi-squared test gives no statistically significant difference at the level of From these data it can be concluded that there is no statistically significant difference in the attitudes of educators with short or long working experience concerning difficulties in conducting the work diary, thus proving the hypothesis 1. Practitioners agreed in opinion that they have difficulties in relation to thematic planning diary for the work of one educational group. The greatest difficulty you feel when planning and preparing. A large percentage of respondents, or 85% of them think that they face the greatest difficulties in conducting new records in relation to the thematic planning, which confirms the hypothesis no.2 According to the hypothesis no. 3, it is proved that educators think they are not competent enough to conduct the parts that relate to the child s health profile. Do you think that the educator is competent to conduct pedagogical records that refer to the parts that relate child s health profile? The results show that 68%,or more than 2/3 of respondents believe that they are not competent to conduct the parts that relate to the child s health profile, which confirms the hypothesis no.4. The obtained results proved the hypothesis No.5, which is that educators are not competent enough to conduct a new pedagogical record with most of practitioners considered to have a need for training and reference books to conduct a new pedagogical record, that is

157 G. D. Georgieva, V. Peceva, Analitical overview... IJERT 1 (2015) 2 : How do you evaluate your current competence in conducting pedagogical record? According to you how new pedagogical records are supported by reference books for practitioners? CONCLUSION As a result of this research project, through qualitative data analysis we can draw several conclusions: Existing pedagogical records in kindergartens, brings a lot of confusion and difficulties with the educators in relation to the planning and realization of the educational process. Most educators consider that health profile should be separated from the child's file and that it should become an integral part of the medical record that doctor will lead for the child in kindergarten. This is especially evident from the data on how many of them claim they are competent to conduct certain parts of the child's file which tend to provide health profile of the child. Educators have a need for additional training and reference books in order to improve their competencies in conducting pedagogical records. Existing pedagogical records should be reviewed and a new pedagogical records should take into account the positive experience of educators and should be based on the holistic approach in education of the child and contemporary trend of preschool pedagogy.