ABSTRACT AUTORI ORIGJINAL: TODARO PERKTHIMI NGA STUDENTET: *PJESE TE PERKTHYERA NE GJUHEN SHQIPE EKONOMIKSI I ZHVILLIMIT

Size: px
Start display at page:

Download "ABSTRACT AUTORI ORIGJINAL: TODARO PERKTHIMI NGA STUDENTET: *PJESE TE PERKTHYERA NE GJUHEN SHQIPE EKONOMIKSI I ZHVILLIMIT"

Transcription

1 ABSTRACT AUTORI ORIGJINAL: TODARO PERKTHIMI NGA STUDENTET: *PJESE TE PERKTHYERA NE GJUHEN SHQIPE EKONOMIKSI I ZHVILLIMIT

2 Faqe TEORIA E TREGTISË NDËRKOMBËTARE DHE STRATEGJIA E ZHVILLIMIT Teoria e re e tregtisë sygjeron një rol të mundshëm të intervenimeve qeveritare, por gjithashtu sygjeron të ardhura më të mëdha nga liberalizimi I tregtisë Paul Krugman. -Megjithatë devijimi i modelit të vjetër mbrojtjes së përgjithshme me qëllim që të rriten industritë e zëvendësimit të importit, do të ishte një gabim për të shkuar në një ekstrem tjetër të mohimit të ndonjë sektori industrial. Raporti I Panelit të Nivelit të Lartë mbi Financimin dhe Zhvillimin (Komisioni Zedillo 2001). Rezultati është një system bujqësor tregtar në të cilin suksesi varet më pak në përparësitë krahasuese sësa në qasjen krahasuese të subvencioneve. Kevin Watkins dhe Joachim von Braun, IFPRI Raporti Vjetor Ese 12.1 Globalizimi i ekonomisë: Hyrje Gjatë disa dekadave të kaluara, ekonomitë botërore janë bërë gjithnjë e më shumë të lidhura gjatë tregtisë ndërkombëtare të zgjeruar në shërbime si dhe në mallrat primare dhe sto të prodhuara, gjatë investimeve portfolio të tilla si kreditë ndërkombëtare dhe blerjet e stoqeve, dhe gjatë investimeve të huaja direkte, veçanërisht në pjesën e korporatave multinacionale të mëdha. Në të njëjtën kohë, ndihma e huaj është rritur shumë më pak në terma realë dhe është bërë shumë e vogël nga tani në flukse shumë më të mëdha të të dyjave, kapitalit dhe remitancave. Këto bashkime kanë shënuar një efekt në botën në zhvillim. Por, vendet në zhivllim janë duke importuar dhe eksportuar më shumë nga njëri-tjetri si dhe nga vendet e zhvilluara, dhe disa pjesë të botës në zhvillim, veçanërisht Azisë Lindore por gjithashtu sidomos në Amerikën Latine, investimet janë derdhur nga vendet e zhvilluara të tilla Shtetet e Bashkuara, Mbretëria e Bashkuar dhe Japonia. Ne do të pasqyrojmë mënyrën se si vendet në zhvillim kanë qenë të ndikuara këto trended he shqyrtojmë teoritë e efekteve të bashkimeve ndërkombëtare të zgjeruara për persoektivat e zhvillimit. Globalizimi është një prej fjalëve më të frekuentuara të përdorur në diskutimet për zhvillim, tregti dhe ekonominë politike industriale. 1

3 Si formë e nënkuptuar e botës, globalzimi është një process nga i cili ekonomitë e botës bëhen më të integruara, duke udhëhequr në një ekonomi globale dhe gjithnjë e më shumë politikëbërësit e ekonomisë globale, p.sh. përmes agjencive ndërkombëtare të tilla si Organizata Botërore e Tregtissë (OBT). Globalizimi gjithashtu i referohet një zhvillimi të kulturës globale, në të cilën njerëzit konsumojnë mallrat dhe shërbimet e ngjashme nëpër vende dhe përdorin një gjuhë të përbashkët të biznesit, Gj. Angleze; këto ndryshime ndihmojnë integrimin ekonomik dhe për më tepër janë të promovuar nga ana e tij. Por në kuptimin e tij kryesor ekonomik, globalizimi i referohet hapjes gjithnjë në rritje të ekonomive në tregtinë ndërkombëtare, lëzijet financiare, dhe investimet e huaja direkte, temat e këtij kapitulli dhe dy kapitujve në vijim. Rritja e bashkëpunimit në të gjitha llojet përmes qeverive nacionale dhe firmave dhe drejtpërdrejt ndërmjet njerëzve është një process që ndikon te çdokush në botë, gjë që deri tani ende duket më e qartë në vendet e zhvilluara. Por globalizimi mundet në shumë mënyra të ketë një ndikim më të madh në vendet në zhvillim. Për disa njerëz, termi globalizim sygjeron mundësi ngazëllyese së biznës, të ardhura efikase nga tregtia, rritje më të shpejtë të njohurive dhe inovacioit, dhe transferimin e njohurive të tilla në vendet në zhvillim duke ndihmuar rritje më të shpejtë ose perspektivën e një bote gjithashtu të ndërvarur për t u angazhuar në lutë. Pjesërisht golbalizimi mund të jetë nga të gjitha këto gjëra. Megjithatë për njerëzit tjerë globalizimi ngrit shqetësimet: që pabarazitë mund të theksohet gjithashtu përmes dhe brenda vendeve, që shkatërrimi i mjedisit mund të përshpejtohet dhe që dominimi ndërkombëtar i vendeve më të pausura mund të zgjerohet dhe dhe të mbyllet, që disa njerëz dhe regjione mund të lihen më tej prapa. Laureati I çmimit Nobel Muhammad Yunus kapi disa prej këtyre ndjenjave kur ai shkroi në vitin 2008, Tregtia globale është si një autostradë me njëqind korsi ku kalon bota. Nëse kjo autostradë është e hapur për të gjithë, pa drita ndalimi, kufizime të shpejtësisë, ose madje shënuesit e korsisë, sipërfaqja e tij do të merret përsipër nga kamionët gjigantë nga ekonomitë më të fuqishme botërore. Politikat e përshtatshme dhe marrëveshjet e janë të nevojshme për të parandaluar problemet e tilla potenciale. Në këtë mënyrë globalizimi bart përfitimet dhe mundëristë si dhe kostot dhe rreziqet. Kjo është e vërtetë për të gjithë njerëzit në të gjitha vendet por veçanërisht për familjet e varfëra në vendet me të ardhura të ulëta, për të cilët aksionet janë shumë të larta. Gjithashtu përmbysja potenciale është ndoshta më e madhe për vendet në zhvillim; globalizimi prezanton mundësitë e reja për 2

4 zhvillimin ekonomik me bazë të gjerë. Duke siguruar shume lloje të ndërveprimet me njerëzit në vendet tjera, vendet e varfëra mund të përfitojnë nga globalizimi në mënyrë direkte dhe indirekte përmes këmbimeve kulturore, sociale, shkencore dhe teknologjike, si dhe përmes tregtisë tradicionale dhe financave. Një difuzion më i shpejtë i ideve produktive, të tilla si koha më e shkurtër ndërmjet invacionit dhe adoptimit të teknologjive të reja përreth botës, duhet të ndihmojnë vendet në zhvillim të arrijnë më shpejt. Me pak fjalë, globalizimi mundëson së paku si parim, për vendet më pak të zhvilluara të absorbojnë në mënyrë më efektive njohurinë që është një prej themeleve të pasurisë së vendeve të zhvilluara. Përveç kësaj siç shkroi Adam Smith më 1776 Ndarja e punës është e kufizuar nga hapësira e tregut. Sa më I madhë tregu, mundësi më të mëdha për shitje, aq më të mëdha fitimet nga tregtia dhe ndarja e punës. Për më tepër, më e stimulimi/mbështetja për inovacion është shumë më e madhe, sepse edhe përfitimi i mundshëm është shumë më i madh. Aspekti potencial negative i globalizimit është gjithashtu I madh për vendet e varfëra nëse ato mbyllen brenda një modeli të varësisë, nëse dualizmi brenda vendeve në zhvillim sqaron, ose nëse disa prej vendeve të varfëra janë tërësisht duke kaluar nga globalizimi. Kritikët kanë ngritur shqetësimin legjitim se shumë njerëz që janë duke jetuar në varfëri mund të përballen me të gjitha vështirësit për të dalur nga kurthet e varfërisë pa veprime shqetësuese publike për shembull nëse kapitali njerëzor bie poshtë minimumit të nevojshëm për t u angazhuar në ekonominë globale. Pjesëmarrja e investimeve ndërkombëtare të pranuara nga vendet më të varfëra ka qenë për një periudhë afatgjatë në rënie në vend që të rritet. Të gjitha vendet mund të jenë të ndikuara nga dobësia e rritur në lëvizjet e apitalit, si në krizat financiare të vitit 2008 të cilat u panë për të vërtetuar, por më shumë vendet në zhvillim. Të gjitha vendet mund të eksperimentojnë disa kërcënime të caktuara në identitetet e tyre kulturore, por më së shumti vendet në zhvillim. Sigurisht, disa vende shumë të rëndësishme në zhvillim duke llogaritur për një fraksion të popullsisë së botës, sidomos në Kinë dhe Indi, kohët e fundit kanë duke përdorur globalizimin si një mundësi për të përshejtuar normën e tyre nga rritja më e shpejtë se në vendet e zhvilluara, duke redukatuar nëkëtë mënyrë disa pabarazi ndërkombëtare. Por nga masat tjera, pabarazia mund të jetë e theksuar në të dyja, përmes dhe brenda vendeve. Rëniet për dy dekada në Afrikë dhe pabarazitë ekstreme që u hap deri në mes të bregdetit dhe brendësisë së Kinës janë rastë të rëndësishme të shënuara. 3

5 Shqetësimet e përhapura dhe të kuptueshme rreth globalizimit janë të bazuara në faktin se valët e mëdha të mëparshme të globalizimit të shoqëruara me periudhën koloniale, ishin jashtëzakonisht të pabarabarta në efektin e tyre. Zonat e ndikuara më së keqi, të tilla si Afrika, janë duke u rimëkëmbur. Argumenti se do të ekzistojnë përfitimet e përgjithshme të përhapura nga së paku disa forma të globalizimit të sotëm duhet të bazohet në atë se cili është ndryshimi rreth kësaj vale të tanishme. Nuk mjafton thjesht të thuash se valët e mëparshme ishin shoqëruar me nënshtrimin dhë varësinë nga kolonizimi. Kritikët mund dhe janë të mendimit që globalizimi i sotëm është vetëm sipërfaqësisht ndryshe. Një pretendim se gjërat janë ndryshe në këtë kohë duhet të qëndrojë ose të bie në prova se tani ekzistojnë rregulla efektive të lojës për tregtinë ndërkombëtare, investimi financiar, dhe ndihma për vendet e varfëra se nëse jo, që këto rregulla janë të qëndrueshme, të bindshme dhe janë të pakthyeshme duke u vënë në vend. Proceset formale të liberalizimit të tregtisë kanë pasur rol kyç në inkurajimin e globalizimit deri tani. Një varg I rëndësishëm I raundeve të negociatave tregtare ishte mbajtur nën Marrëveshjen e Përgjithshme për Tarifat dhe Tregtinë (GATT) e inicuar më 1948, e cila udhëheq përfundimisht në krijimin e OBT-së më Rregullat e tregut të negociuar në rrethanat e favorshme të OBTsë janë shembuj kyç se si rrethanat e lojës janë duke u krijuar deri tani, megjithatë rregullat nuk kanë qenë të balancuara. Ato I anë përfituar më shumë disa vende por më pak vendet e varfëra ende janë duke provuar të fitojnë një terren në rritje dhe zhvillimit përmes bujqësisë dhe duke u përballur me barrierat e vendosura nga shumë vende duke promovuar më shumë përfitimet e hapjes së ekonomisë: Mbrotja e tregtisë siç praktikohet nga vendet e zhvilluara në tendencë të rënies së thellë në vendet në zhvillim të cilat janë më të varfëra sepse mbrojtja e vendeve të zhvilluara nga importet e vendeve në zhvillim fokusohet në bujqësi dhe produktet themelore të prodhuara të tilla si produktet e tekstilit. Tarifat e vendosura nga vendet e zhvilluara në importet e vendeve në zhvillim pse aktualisht jo shumë të larta nga standardet historike ishin nga 2010 ende rreth dyfishi I atyre të vendosura nga importet e vendeve tjera të zhvilluara. Dhe barrierat jotarifore janë gjithashtu shumë të larta. Dëmi i kësaj taktike të bërë për vendet në zhvillim është i madh. Për të krijuar një garë të drejtë si dhe rregulla efikase të lojës, nevojitet të bëhet edhe më shumë. Marrëveshjet ndërkombëtare janë të nevojshme për nivelin e globalizmit duke vendosur një fushë për të varfërit. Një pjesë e këtij nivelizimi të procesit përfshimin këmbimin ndërkombëtar dhe një pjesë përfshin këmbimet vendore që mund të jenë lehtësuara nga komuniteti ndërkombëtar për 4

6 shembull parandalimi I ndikimit të qeverive të korruptuara që ushtrojnë dhunë ndaj kpitalit njerëzor, dhe rebeëve dhunues dhe shfrytëzues që qëndrojnë në fuqi gjatë tregtisë ndërkombëtare në mallrat legale të tilla si diamantet (të minuara me punën e sllavëve) si dhe në mallrat e tilla si narkotikët. Kodet e sjelljes së korporatave multinacionale lidhur me politikën dhe sjelljet tjera, mund të zhvillohen më tej. Dhe kufijtë e arsyeshëm në zabtueshmërinë e të drejtave pronësore ndërkombëtare duhet të jenë të miratuara, të tilla si ato rreth pajisjeve medicinale në emergjencat e rrezikshme për jetën në vendet e varfëra që nuk mund të paguajnë rentën e monompolit, çmimet që tejkalojnë kostot e prodhimit. Në kapitullin e 14 ju do të shihni që investimet e huaja direkte nga KPM-të mund të kontribuojnë në zhvillim, por një vend gjithashtu përfundimisht ka nevojë për firmat e veta modern të sektorit privat ose së paku një mënyrë të stimulimit të firmave ndërkombëtare të trajtojnë vendin si shtëpi bazë. Gjithashtu është pyetur nëse nuk mund të bëhet më shumë për vendet e varfëra, se sa thjesht nivelizimi I fushës së lojës. Shumë avokatë të zhvilluar janë thirrur për më shumë hapje të sinqertë dhe më të tregjeve të vendit të zhvilluar që të eksportojnë më shumë në vendet ë varfëra. Gjithashtu duhet të thuhet se nëpërmjet rezultateve më të këqija të mundshme për një vend të varfër është për raundin e tanishmë të globalizmit se nga të kalojë vendi tërësisht. Kjo është situatë kryesisht në Afrikën sub-sahariane megjithëse një numër I vendeve kanë përfituar substancialisht nga boomi i mallit të viteve të fundit. Sidoqoftë, u ndikua negativisht nga valët e mëparshme të globalizimit, ky regjion ka qenë më pak I ndikuar nga vlerat aktuale përveç një barre të lartë të borgjit Tregtia ndërkombëtare: disa çështje kyçe Tregtia ndërkombëtare shpesh ka luajtur një rol qendror në përvojën historike të botës në zhvillim. Në vitet e fundit, shumica e vëmendjes u fokusua në tregti dhe çështjet e zhvillimit në suksesin e eksportit madhëstor dhe të kuptueshëm të Azisë Lindore, Koresë Jugore dhe ekonomitë tjera të Azisë Lindore që drejtuan këtë strategji, dhe kanë qenë të ndjekura me sukses nga fqinji I tyre më I madh, Kina. Përvojat e këtyre vendeve janë të rëndësishme në shpalosjen tregtare dhe përqindjen e zhvillimit dhe do të ekzaminohet më vonë në kapitull. Në të njëjtën kohë përgjatë Afrikës, Lindjes së Mesme, dhe Amerikës Latine eksportet e produkteve primare janë llogaritur 5

7 tradicionalisht në një përqindje të konsiderueshme të produkteve të brendshme bruto individuale (për kokë banori). Në disa prej vendeve të vogla, një përqindje substanciale e të hyrave monetare të ekonomisë rrjedhë nga shitjet e produkteve bujqësore jashtë vendit dhe produkteve tjera primare ose mallrat e tilla si kafja, pambuku, kakao, sheqeri, vaj palme, boksit dhe bakër. Në rrethana të veçanta të prodhimit të vajit të vendeve në Gjirin Persik dhe vendet tjera, shitja e produkteve të naftës së papërpunuar dhe asaj të përpunuar përgjatë llogaritjeve botërore arriti në mbi 70% të të ardhurave kombëtare të tyre. Por ndryshe nga prodhuesit e naftës dhe vendet e industrializuara si Korea Jugore, Tajvani dhe tani Kina, e shumë vende në zhvillim duhet të varen ende nga eksporetet e produkteve primare jominerale për një fraksion relativisht të madh të tregjeve të tyre të huaja dhe çmimet për këto eksporte shpesh janë të paqëndrueshme. Zhvendosja e eksportit të produkteve primare varet nga shkalla e rrezikut dhe e pasigurisë së vendeve. Kjo është një çështje e rëndësishme sepse pavarësisht nga viti 2002 disa tërheqje pas krizave të vitit 2008, periudha afatgjatë për çmimet e mallrave primare është në rënie si dhe e paqëndrueshme (siç do të ekzaminojmë më vonë në këtë pjesë). Disa vende Afrikane duke përfshirë Malin, Nigerinë, Burkia Faso, dhe Burundi vazhdojnë të pranojnë 8% ose më pak përfitime nga eksporti I mallrave të tyre të prodhuara (asnjëri prej tyre nuk pranuan më shumë se 3% të përfitimeve nga eksporti I lëndëve djegëse fosile më 2005). Nigeria pranoi 98% të përfitimeve të saj nga lëndët djegëse fosile më Me të vërtetë, disa vende në zhvillim vazhdojnë te pranonë dy të pestat e përfitmeve të tyre nga një ose dy produkte bujqësore ose minerale jodjegës. Dhe siç është shënuar nga David Harvey dhe bashëautorët e tij, Për 40 vendet, produktiviteti I tri ose më pak mallrave shpjegon të gjitha përfitimet e eksportit. Dhe UNCTAD raportoi më 2006 se nga 141 vende në zhvillim, 95 janë më shumë se 50% të vaurua nga eksporti I amllrave në shumicën e vendeve të Afrikës sub-sahariane, shifra është 80%. Në kushte të varësisë nga eksporti I tyre, shumë vende në zhvillim mbështeten në përgjithësi madje nga shtrirja më e madhe në importimin e lëndëve të para, makinerisë, mallrave kapitale, mallrat ndërmjetësuese prodhues dhe produktet e konsumit në lëndë djegëse të zgjerimit industrial të tyre dhe siguron rritjen e aspiratave të konsumit për popullin e tyre. Për shumicën e kombeve në zhvillim, kërkesat për import tejkalojnë kapacitetin e tyre për të gjeneruar të ardhura të mjaftueshme nga eksporti për shumicën për periudhën pas Luftës së Dytë Botërore. Kjo udhëheqje për deficitet kronike në bilancin e tyre ta pagesave pozicionon përballë pjesës tjetër të botës. Kurse 6

8 deficitet e tilla nëllogarinë rrjedhëse ( një çrregullim I pagesave të importit mbi arkëtimin e eksportit të mallrave dhe shërbimeve) ishte kompensuar në bilancin e tyre të pagesave nga një tepricë në llogarinë e kapitalit (një arkëtim I huadhënies dhe investimeve të huaja private dhe publike në çrregullimin e ripagesave kryesore dhe interest në kreditë formale dhe investimet), barra e borgjit të ripagesës dhe investimeve të mëhershme ndërkombëtare shpesh të akute. Në një numër të madh të vendeve në zhvillim, deficitet e ashpra në llogarinë rrjedhëse dhe atë kapitale ka çuar në një zbrazje të rezervave monetare ndërkombëtare, jostabilitetin rrjedhës dhe një kopje të letrave me vlerë në rritjen ekonnomike. Në vitet e 80-ta dhe 90-ta, ky kombinim I rritjes së deficiteve tregtare, duke rritur kreditë e huajam përshpejtoi lëvizjet e kapitalit dhe zvogëloi rezervat ndërkombëtare të udhëheura nga adoptimi i përhapur I masave të ashpra fikale dhe monetare, veçanërisht në Afrikë dhe Amerikën Latine (shpesh me përfshirjen e Fondit Monetar Ndërkombëtar) i cili duhet të ketë keqësuar më tepër me hapjen e letrave me vlerë, rritjen ekonomike dhe rëndimin e varfërisë dhe papunësisë në shumicën e vendeve në zhvillim. Këto koncepte të ndryshme të ekonomive ndërkombëtare do të shpjegohen në më shumë detaje më vonë në këtë kapitull dhe në tjetrin. Këtu, poenat është thjesht që të bëhet një tejkalim kronik i shpenzimeve të huaja mbi arkëtimet (të cilat nuk kanë të bëjën me pamundësinë e vendeve në zhvillim të trajtojnë çështjet financiare por më tepër mund të jetë i lidhur me dobësinë e tyre në trazirat ekonomike globale) mund të frenojnë në mënyrë të konsiderueshme përpjekjet për zhvillim. Kjo gjithashtu mund të kufizojë shumë aftësinë e dobët për të përcaktuar dhe ndjekur strategjinë e tyre ekonomike më të përshtatshme. Shumë vende me borgje shkuan brenda tepricës tepricës që ata poshtë disa kredive të tyre. Në shekullin e ri, një model i tepricave ka forcuar për shumicën, megjithëse në asnjë mënyrë për të gjitha vendet në zhvillim. Vendet në zhvillim kanë kërkuar të shmangin përsëritjet e kushteve të krizës në Amerikë Latine më 1980, Afrikës sub-sahariane më 1980 dhe 1990, dhe Azisë Lindore më Rënia e papritur e fitimeve nga eksporti gjatë krizave financiare të 2008-ës sigurojnë një paraqitje të shkurtë të rreziqeve përgjatë ekonomisë globale, shpejt u kthyen drejt pabarazive dukshëm të paqëndrueshme. Ky model bart rreziqet e ulëta; për shembull kjo do të thotë që vendet në zhvillim janë duke eksportuar kapitalin në mënyrë efikase, dhe braktisin ekonomitë e prekshme në një korgjim të mprehtë kur bilancet e pagesave kronike dhe më të mëdha dhe Shteteve të Bashkuara janë në mënyrë të pashmangshme të rezervuara. 7

9 Por tregtia dhe financat ndërkombëtare duhet të kuptohen në një perspektivë më të gjerë sesa thjesht rrjedha ndërshtetërore e burimeve të mallrave fiananciare. Nga hapja e ekononomive dhe shoqërive të tyre në tregtinë globale dhe duke shikuar poshtë pjesës tjetër të botës, vendet në zhvillim tërheqin jo vetëm trabsferin ndërkombëtar të të mirave, shërbimeve dhe burimeve financiare, por gjithashtu ndikimet zhvillimore dhe antizhvillimore të transferit të teknologjive të prodhimit; arsimi; shëndeti; dhe sistemet sociale; dhe vlera më të përgjithshme të modeleve të përkryera dhe jetesës së vendeve të zhvilluara të botës. Ndikimi i këtyre teknologjive, kursimeve, shoqërisë dhe transfereve kulturore të tilla në karaterin e procesit të zhvillimit mund të jenë ose në përputhje ose në kundërshtim me objektivat më të gjera të zhvillimit. Shumica do të varen nga natyra e strukturës politike, sociale dhe isntitucionale të shtetit marrës dhe prioriteteve të tij të zhvillimit. Ndërsa më e mira për vendet në zhvillim është të krijojnë pikë së pari jashtë (si ekonomi të vetme ose si blloqe) dhe të promovojnë më shumë eksportet, ose në mënyrë passive ose aktive; theksojnë kërkimin nga brenda dhe të zëvendësojnë produktin e brendshëm me imoprte, si propozim I mbrojtjes dhe nacionalizmit kulturor, ose të jenë njëherësh edhe në mënyrë strategjike jashtë dhe brenda kërkimit të politikave në ekonomitë ndërkombëtare. Shtetet individuale duhet të vlerësojnë situatat e tyre aktuale dhe të ardhshme në komunitetin e botës realisht në dritën e objektivave të tyre specifike. Vetëm kështu mund të përcakojmë se sit ë dizajnojmë strategjinë më të përshtatshme të tregtisë. Megjithatë pjesëmarrja në ekonominë botërore është e gjitha por e pashmangshme, ekzistoujnë hapësira të mjaftueshme të zgjedhjes së politikës rreth asaj së çfarë lloje të pjesëmarrjes të promovojnë dhe çfarë strategji politike të ndjekin. Siç do të shihni, anëtarësia e OBT-së vjen me kufizimet në disa politika, por nuk mbetet një marrëveshje e madhe e qëllimit për zgjedhjen e politikës për vendet në zhvillim. Pesë pyetjet themelore rreth tregtisë dhe zhvillim Objektivi ynë në disa seksione të ardhshme është të fousohemi në teoritë tradicionale dhe më bashkëkohore të tregtisë ndërkombëtare në kontekst të pesë termavel themelore ose pesë pyetjeve në rëndësinë e veçantë të vendeve në zhvillim. 8

10 1. Si ndikon tregtia ndërkombëtare në normën, sturturën dhe karakterin e rritjes ekonomike? Ky paraqet debatin e tregtisë ndërkombëtare si jë mjet I rritje I vendosur në terma të aspiratave bashkëkohore të zhvillimit. 2. Si e ndryshon tregtia shpërndarjen pasurisë dhe brenda një vendi dhe nëpërmjet vendeve të ndryshme? A është tregu një forcë për barazinë ose pabarazinë ndërkombëtare dhe vendore? Me fjalë tjera, si janë të shpërndara fitimet dhe humbjet dhe kush përfiton? 3. Nën cilat kushte tregu mund të ndihmojë një shtet të arrijë aojektivat e tij të zhvillimit? 4. A mundet jë vend në zhvillim që nga aksionet e veta të përcaktojë sa tregton ose cilat produce ose shërbime I shet? 5. Në dritën e përvojës së kaluar dhe gjykimit të ardhshëm, a duhet një vend në zhvillim të adoptojë një politikë jashtë kërkimit (tregti e lirë, lëvizje të zgjeruara të kapitalit dhe burimeve njerëzore etj.) ose një kërkim të brendshëm, mbrojtje e interesave të vetëmbështetjes ose disa kombinime të të dyjave, p.sh në formë të bashkëpunimit regjional ekonomik dhe politikave strategjike të eksportit? Cilat janë argumentet për dhe kundër këtyre alternativave dhe strategjive tregtare për zhvillim? Qartë, përgjigjet ose përgjigjet e sygjeruara për këto pesë pyetje nuk do të jenë konstante përgjatë ekonomive të ndryshme të botës në zhvillim. Të gjitha bazat ekonomike për tregtinë ndërkombëtare qëndrojnë në faktin se vendet bëjnë dallimin ndërmet burimeve të financave, preferencat dhe teknologjitë e tyre, ekonomitë e shkallë, institucinet ekonomike dhe sociale, dhe kapacitetet e tyre për rrtije dhe zhvillim. Vendet në zhvillim nuk përjashtohen në këtë rol. Ne fillaum me një përmbledhje statistikore të performancës dhe modeleve tregtare të fundit të vendeve në zhvillim. Me poshtë një prezantim i thjeshtësuar i teorisë bazë neoklasike të tregtisë ndërkombëtare dhe efekti i saj në efikasitet, barazi, stabilitet dhe rritje ( katër pyetjet themelore ekonomike të lidhura me pyetjet qendrore të nënvizuara këtu).ne pastaj sigrojmë një mendim të lidhjes së teorive të tregtisë së lirë për vendet në zhvillim në dritën e të dyjave, përvojës historike dhe realiteteve bashkëkohore të ekonomisë botërore. Ne pastaj ekzaminojmë një gamë të gjerë të politikave komerciale të përdorura në vendet në zhvillim, duke përfshirë tarifat në import, kuotat fizike, promovimi I eksportit përballë zëvendësimit të importit, përshtatjet e normave të këmbimit, pazarllëku mbi licencimin e teknologjisë dhe hyrjen në treg, strategjia për përmirësimin e eksportit, 9

11 marrëveshjet ndërkombëtare të mallrave dhe integrimi ekonomik. Objektivi ynë është të përcaktojmë kushtet në të cilat këto politika duhet të ndihmojnë ose dëmtojnë dendet në zhvillim në marrëveshjet e tyre me botën e zhvilluar midis optimistëve dhe pesimistëve të tregtisë, midis strategjive jashtë dhe brenda kërkimit të zhvillimit. Në fund, ne kërkojmë për politika tregtare të vendeve të zhvilluara që të shohin në çfarë mënyra ato ndikojnë në mënyrë direkte ose indirekte në ekonomitë e botës në zhvillim. Një shëmbull I famshëm I përfitimeve të tregtisë botërore është I ilustruar në përfundim të këtij kapitulli, ku burimet e kërkimit të suksesit të të ardhurave të larta të Tajvanit janë ekzaminuar. Rëndësia e eksporteve të vendeve të ndryshme në zhvillim Megjithëse figurat e përgjithshme për volumin dhe vlerat e eksportit të vendeve në zhvillim janë tregues të rëndësishëm të modeleve të tregtisë për grupin si tërësi, rëndësia e eksporteve në mirëqenien ekonomike të shteteve individuale është maskuar nga këto statistika totale. Tabela 12.1 është përpiluar për të siguruar një pasqyrë të rëndësisë relative të përfitimeve nga eksporti I mallrave në vendet e ndryshme në zhvillim yë madhësive të ndryhsme dhe në regjione të ndryshme. Me qëllim të krharasimit, tri vendet kryësore të zhvilluara janë përfshirë në fund të tabelës. Vendët në zhvillim janë tipikisht më të varura në tregti sesa vendet e zhvilluara, siç tregon tabela 12.1 jersa vendet e mëdha janë kutpohet më pak të varura në tregti sesa vendet e vogla, në do madhësi të caktuar vendet në zhvillim tëntojnë të shtrijnë një pjesë më të madhe të outputit të tyrë si eksportet e mallrave sesa që vednet e zhvilluara ë bëjnë këtë.ne shohim se disa vedne të mëdha si Brazili dhe India të cilat kanë pasur ekonomi jashtëzakonisht të mbyllura, tentojnë të jenë më pak të varura në tregtinë e jashtme, në terma të të hyrave kombëtare sesa shumica relative e vendeve të vogla. Rekordi më i madh i pjesëmarrjes së eksportit të vendeve në zhvillim në GDP valuta është pjesërisht më pak përshkak të çmimeve relative më të larta në shërbimet jo të trëgtueshme në vendet e zhvilluara sesa në vendet në zhvillim. Elasticiteti I kërkesës dhe jostabiliteti në përfitimet nga eksporti 10

12 Shumica e studimeve statistikore të modeleve të kërkesës për grupe të ndryshme mallrash shfaqin rastin e produkteve primare elasticitetin e të ardhurave të kërkesës që është relativisht i ulët. P.sh është vlerësuar se 1% e rritjes së të ardhurave në vendet e zhvilluara normalisht do të rrit importet e tyre të artikujve ushqimor me 0.6% dhe nga lëndët e para bujqësore si goma dhe vajërat bimore nga 0.5% por rritja e importit të produkteve të gatshme të prodhuara për rreth 1.9%. Si pasojë, kur të ardhurat rriten në vendet e pasura, kërkesa e tyre për ushqim, produktet ushqimore, dhe materialet e papërpunuara nga vendet në zhvillim shkojnw larte relativisht ngadalë, ndërsa kërkesa për produkte te përpunuara rritet relativisht shpejt. Ndërsa pothuajse e gjithë vëmendja shkon në eksportin e mallrave, ku ka pasur një rritje të ngadalshme në pjesëmarrje e shërbimeve tregtare në eksportet e të dyja grupeve te vendeve. Termat e tregtisë dhe hipoteza Prebisch-Singer Pyetja e ndryshimit të nieleve të çmimit relative për mallrat ë ndryshme na sjell jë dimension tjetër sasior të rëndësishëm të produkteve tregtare përballur historikisht nga shtetet në zhvillim. Teoria kryesore për rënien e termave të mallrave të tregtisë është e njohur si hipoteza Prebisch-Singer, pas dy ekonomistëve të famshëm të zhvillimit të cilët hulumtuan implikimet e tyre në vitin Ata argumentuan se ekzistonte dhe do të vazhdonte të ishte një rënie afatgjatë në terma të tregtisë së eksportusve të mallravë primare për shkak të një kombinimi të të hyrave të ulëta dhe elasticiteteve të çmimit nga kërkesa. Udhëhequr së pari nga ekonomitë e Tigrave të Azisë Lindore, të Koresë Jugore, Tajanit, Hong Kongut, dhe Singaporit dhe tani ndjekur nga shumë ekonomi tjera, duke përfshirë Kinën, pjesëmarrja e llogaritur e eksporteve të mallrave nga mallrat e gatshme të prodhuara është rritur fuqishëm në shumë vende në zhvillim Teoria tradicionale e tregtisë ndërkombëtare Fenomeni I transaksioneve dhe këmbimit është jë component themelor I aktivitetit njerëzor përgjatë botës. I nënkuptuar në të gjitha transakcionet si çmim. P. sh. 20 kg 11

13 cassavas (një bimë barishtore nga India Perendimore nga e cila prodhohet niseshte) janë tregtuar për një metër pëlhurë, çmimi I nënkutpuar është 20kg të cassavas. Gjithashtu 20 kg të cassavas mund të këmbehen me njërën nga tenxheret e baltës, kjo vijon se tenxheret e baltës dhe pjesët prej 1metër të pëlhurës mund të këmbehen në ktiterin bazë një në një. Një system I çmimit tashmë është duke u bërë. Përparësitë krahasuese Pse njerëzit bëjnë tregti? Në parim, sepse është prfitabile të bëhet kjo. Njerëz të ndryshëm posedojnë burime dhe aftësi të ndryshme dhe mund të dëshirojnë të konsumojnë të mira në raporte të ndryshme. Në përgjigjen e pyetjes se çka e përcakton se cilat të mira janë tregtuar dhe pse disa vende prodhojnë disa gjërsa ndërsa të tjerët prodhojnë gjëra tjera, ekonomistët që nga koha e Adam Smith-it kanë kërkuar përgjigjen në terma të diferencave ndërkombëtare në kosot e prodhimit dhe 3mimet e produkteve të ndryshme. Parimi i përparësisë krahasuese pohon se një vend duhet, dhe nën ushtet konkuruese do të specializohet në eksportin e produkteve që mund t I prodhojë me kostone rekative më të ulët. P.sh. Gjermania duhet të jetë në gjendje të prodhojë kamera dhe vetura si dhe fruta dhe bimë në njësinë e kostos absolute më të ulët sesa Kenia, por për shkak se diferencat në koston e mallit midis vendeve janë më të mëdha për mallrat e prodhuara sesa për produktet bujqësorem do të jetë përparësia e Gjermanisë për specializimin në prodhimin e mallrave të prodhuara dhe t I këmbejë atom ëe produktet bujqësore të Kenia-s. ky është fenomeni I diferencave në përparësi krahasuese që në përfitimet tregtare është vetëm midis shumicës së partnerëve tregtarë. Faktorët financiar relativ dhe specializimi ndërkombëtar: Modeli neoklasik 12

14 Teoria klasike e përparësisë krahasuese tëtregtisë së lirë është një model static I bazuar në një faktor (kosto e punës) që komplet qaset në demosntrimin e të ardhurave nga tregtia. Modeli I shekullit 19 I tregtisë së lirë, fillimisht I shoqëruar me David Rikordon dhe John Stuart Mill dhe Bertil Ohlin, për të llogaritur brenda diferencave (kryesisht të tokës, punës dhe kapitalit) në specializimin ndërkombëtare. Teoria neoklasike Hecksher-Ohlin (ose raportet e ndryshme) teoria tregtare e faktorëve financiarë gjithashtu na mundëson të përshkruajmë në mënyrë analitike ndikimin e rritjes ekonomike në modelet e tregtisë dhe ndikimin e tregtisë në strukturen ekonomike kombëtare dhe në fitimet ose pagesat e ndryshme në faktorët e ndryshëm të prodhimt. Në përmbledhje, teoria e faktorit financiar bazohet në dy propozime kritike: 1. Produktet e ndryshme kërkojnë faktorë prodhimi në raporte relative të ndryshme. P. sh. Produktet bujqësore në përgjithësi kërkojnë raporte relativiasht më të mëdha të punës për njësi të kapitalit sesa mallrat e prodhuara, të cilat kërkojnë më shumë capital për punëtorë sesa shumica e produkteve primare. 2. Vendet kanë financime të ndryshme të faktorëve të prodhimit. Disa vende si Shtetet e Bashkuara kanë sasi të mëdha të kapitalit për punëtorë dhe prandaj janë dizajnuar me capital të mjaftueshëm. Të tjerët si Kina, Egjipti ose Kolumbia, kanë më pak capital dhe më shumë punëtorë dhe janë dizajnuar si vende me fuqi punëtore të mjaftueshme. Në përgjithësi, vendet e zhvilluara janë relativisht me capital të mjaftueshëm (dikush mundet gjithashtu të shtojë se ata janë të pajisur me fuqi punëtore të kualifikuar ndërsa shumica e vendeve në zhvillim janë me fuqi punëtore të mjaftueshme) Teoria e faktorëve të financimit shkon në një argument që vendet me capital të bollshëm do të priren në specializimin e produkteve të tilla si automobilat, aeroplanët, elektronikë të sofistikuar, mallrat e komunikimit, dhe kompjuterët, të cilat përdorin kapitalin në mënyrë intensive në teknologjinë e prodhimit. Ata do të eksportojnë disa nga këto produkte capital-intensive në këmbim të produkteve punë ose tokë-intensive si ushqimi, lëndët e para, dhe mineralet të cilat mund të prodhohen më së miri nga vendet që janë relativisht mirë të pasura me punë ose tokë. Kjo teori, e cila luajti një rol të sofistikuar në literaturën e mëhershme dhe këshila politike në tregti dhe zhvillim, inkurajoi vendet në zhvillimit të fokusohen në eksportin e produkteve të tyre primare punë ose tokë intensive. Ishte argumentuar që nga tregtimi i këtyre mallrave primare për 13

15 mallrat e prodhuara që vendet e zhvilluara ishin teorikisht më të përshtatshme t i prodhojnë, vendet në zhvillim mund të realizojnë përfitimet e pamasa potenciale që do të kishin nga tregtia e lirë me vendet më të pasura të botës. Vëmendje e vogël I ishte kushtuar në këtë literaturë diversifikimit në një objektivë ose përfitimet nga produktiviteti i zgjerimit të pjesëmarrjes së mallrave të prodhuara. Për mekanizmin ku përfitimet nga tregtia janë transferuar nëpër kufijte kombëtarë nën hyrjen e faktorit financiar është e ngjashme me hyrjen në koston klasike të punës. Mejithatë, në rastin e faktorit financiar, me mundësinë e ndryshimit të kombinimeve të faktorëve për prodhimin e mallrave të ndryshme, vendet kanë supozuar që të veprojnë fillimisht në disa pika në spiërfaqen bankave (ose duke rritur koston oportune) kufiri I mundësive të prodhmit përcaktohet nga kushtet e kërkesës së brendshme. Për shembull, mendoni modelin standard dy vende, dy mallra. Le të jenë dy vendet Vendet më pak të zhvilluara dhe Pjesa tjetër e botës dhe dy mallrat të jenë mallra bujqësore dhe mallra industrial. Figura 12.1 paraqet përfitimet teorike të tregtisë së lirë me kufirin e mundësive të prodhimit të brendshëm (pa tregti) të Vendeve më pak të zhvilluara në fig a dhe kufirin e Pjesës tjetër të botës në fig b. pika A në kufirin e mundësive të prodhimt PP në Vendet më pak të zhvilluara siguron ilustrimin. Me punësim të plotë të të gjitha burimeve dhe dhe nën supozimet e konkurrencës së plotë, Vendet më pak të zhvilluara do të prodhojnë dhe konsumojnë në pikën A, ku norma e çmimeve relative, Pa/Pm, do të jepet nga pjerrësia e vijës së ndërprerë, (Pa/Pm)L, në pikën A. Ngjashëm, Pjesa tjetër e botës duhet të jetë duke prodhuar dhe konsumuar në pikën në figuren b, me një normë të çmimit të brendshëm, (Pa/Pm)R, që ndryshon (mallrat bujqësore janë relativisht më të kushtueshme, ose anasjelltas, mallrat industrial janë relativisht më të lira) nga ajo e Vendeve më pak të zhvilluara. Vini re se me një ekonomi të mbyllur, të dy vendet do të prodhojnë të dy mallrat. Megjithatë, Vendet më pak të zhvilluara, duke qenë më të varfëra, do të prodhojnë një pjesë më madhe të produkteve ushqimore në outputin (më të vogël) total të tyre. Diferenca relative në kostot e prodhimit dhe çmimet në pikën A dhe A ( d.m.th pjerrësitë e ndryshme të tyre) rrisin edhe një herë mundësitë e përfitimit tregtar. Si edhe në modelin klasik të kostos së punës, norma e tregtisë së lirë ndërkombëtare, a/m do të vendoset diku ndërmjet (Pa/Pm)L dhe (Pa/Pm)R, respektivisht normat e çmimeve të brendshme të Vendeve më pak të zhvilluara dhe \pjesës tjetër të botës. Linjat a/m në të dy grafikët në figurën 12.1 paraqesin një 14

16 normë të përbashkët të çmimeve botërore. Për Vendet më pak të zhvilluara, ky pjerrësi a/m nënkupton që ato do të marrin më shumë mallra bujqësore në terma të mallrave industrial është më e lartë sesa në normën e çmimeve të brendshme të Vendeve më pak të zhvilluara. Kjo do të jetë si pasojë e rialokimit të burimeve larg nga sektori i kushtueshëm capital- intensiv i prodhimit dhe specializimi me I madh në prodhimin bujqësor punë-intensiv. Nën supozimet e konkurrencës perfekte, kjo do të prodhojë në pikën B në kufirin e prodhimit të tij, ku kostot e tyre (oportune) relative të prodhimit janë vetëm të barabarta me çmimet relative të botës. Pastaj mund të tregtojnë të vetme a/m, linjat e çmimeve mbizotëruese ndërkombëtare, duke eksportuar BD produkte bujqësore në këmbim të CD dhe importeve të mallrave të prodhuara dhe arrijnë në një pikën e konsumit final C me më shumë nga dy të mirat se përpara tregtisë. Për të dhënë një shembull numeric, supozoni që norma e çmimeve të tregtisë ndërkombëtare, a/m, ishte 2 me 1. Me fjalë tjera, një pjesë e shitjeve të produkteve bujqësore me një çmim dy herë sa ai I një njësie të produkteve industriale. Kjo nënkupton që për secilën njësi të bujqësisë që Vendet më pak të zhilluara eksportojnë në pjesën tjetër të botës, kjo mund të importojë dy njësi të mallrave industriale. Pjerrësia e linjës së çmimeve ndërkombëtare paraqet grafikisht këtë normë tregtare, këto terma të tregtisë. Nëse Vendet më pak të zhvilluara eksportojnë BD bujqësore (të themi, 30 njësi), kjo do të pranojë DC mallra industriale (60 njësi) në kthim. Ngjashëm, për Pjesën tjetër të botës, norma e re e çmimeve ndërkombëtare nënkupton më shumë produkte bujqësore në këmbim të mallrave industriale sesa në çmimet e brendshme. Grafikisht, norma e çmimeve ndërkombëtare ka një pjerrësi më të vogël sesa norma e çmimeve vendore të Pjesës tjetër të botës (shih fig b). Prandaj pjesa tjetër e botës do të rialokojë burimet e bollshme (tepërta) të kapitalit aq sat ë prodhojnë më shumë mallra industriale dhe më pak ato bujqësore, sin ë pikën B, ku kostot relative të prodhimit vendor janë vetëm të barabarta me çmimet relative botërore. Kjo pastaj mund të tregtojë BD(_DC) të këtyre mallrave industriale për DC (_BD) të produkteve të Vendeve më pak të zhvilluara. Prandaj Pjesa tjetër e botës mund të lëvizë jashtë kufijve të tyre të prodhimit dhe përfundojnë duke konsumuar në një pikë si C në fig. 12.1b. Tregtia është e balancuar vlera e eksporteve është e barabartë me vlerën e importeve për të dy regjionet. Për më tepër, kjo ka rezultuar në rritjen e konsumit të të dy regjioneve, siç shihet nga krahasimi i pikave C dhe C të tregtisë së lirë dhe pikave të jo-tregtisë A dhe A në fig

17 Konkluzionet kryesore të modelit neoklasik të tregtisë së lirë janë që të gjitha vendet fitjonë nga tregtia dhe prodhimi botëror është rritur. Megjithatë, ekzistojnë disa konkluzione tjera në kushte të këtyre dy konkluzioneve themelore. Së pari, për shkak të rritjes së costive oportune të shoqëruara me zhvendosjen e burimeve midis mallrave me intensitet të ndryshëm të faktorëve të prodhimit, specializimi i plotë nuk do të ndodhin sin ë modelin klasik të përparësive krahasuese. Vendet do të tentojnë të specializohen në produktet që përdorin intensivisht burimet e tyre të bollshme. Ata do të kompensojnë për burimet e tyre të pakta nga importimi i produkteve që përdorin më intensivisht këto burime të pakta. Por, rritja e kostove të brendshme dhe prandaj çmimet në vlerën e çmimeve të botërore do të parandalojnë realizimin e specializimit të plotë. Së dyti, teknologjitë identike të dhëna të produkteve përgjatë botës, barazimi i normave të çmimit të produkteve vendore me normën e çmimit të tregtisë së lirë ndërkombëtare do të tentojë barazimin e çmimit të faktorit nëpër vendet tregtare. Normat e pagave, për shembull, do të rriten në fuqinë bollshme punëtore të Vendeve më pak të zhvilluara si rezultat i përdorimit intensive të burimeve njerëzore në prodhimin e produkteve bujqësore shtesë. Por çmimi i kapitalit të pakët do të bie për shkak të prodhimit të pakësuar të mallrave industriale, të cilat janë përdorues të rëndë të kapitalit. Në Pjesën tjetër të botës, çmimi I kapitalit të saj të pakët do të rritet në raport me fuqinë punëtore të pakët si më e theksuar është vendosur në prodhimin e mallrave industriale capital- 9intensive dhe më pak në mallrat bujqësore punë-intensive. Prandaj teoria klasike e faktorit financiar bën parashikimin e rëndësishëm që normat e pagave reale ndërkombëtare dhe kostot e kapitalit do të tëntojnë të shkojnë gradualisht drejt barazimit. Shumica e konkurencës së drejtpërdrejtë është në fuqinë punëtore me aftësi të ulët që vendet në zhvillim kanë në raport me bollëkun e tyre; shumë punë prodhuese me kualitet të ulët në të vërtetë kanë qenë të humbura plotësisht në vendet e zhvilluara, dhe rritja e pagës ka qenë në të mirë të ngadalshëm nëse jo në rënien në terma realë. Në vitet e fundit, shumë punëtorë të prodhimit të paguar shumë në shumicën e vendeve të zhvilluara kanë qenë të shqetësuar që tregtia e lirë dhe konkurrenca më e madhe ndërkombëtare do të ulë pagat e tyre poshtë nivele të vendeve në zhvillim. Megjithatë, në mesatare, me përjashtime të disa ekonomive të aziatike, hendeku i pagave ndërmjet punëtorëve industrial të vendeve të zhvilluara dhe atyre më pak të zhvilluara ka mbetur vazhdimisht i gjerë. Kjo është pjesërisht për shkak të aftësive më të larta dhe një pjesë në faktorët plotësues të tillë si baza e më e lartë e njohurive të përgjithshme e ngulitur Brenda korporatave, 16

18 kështu pagat mund të mbeten më të larta konform me rezultimin e produktivitetit më të lartë. Por disa pjesë janë të mundshmë për shkak të proteksionizmit. Së treti, brenda vendeve, teoria e faktorit financiar parashikon që kthimet ekonomike te pronarët e burimeve të bollshme do të rriten në raport me pronarët burimet te pakta pasi faktorë të bollshëm janë përdorur më intensivisht në vendet në zhvillim, kjo në përgjithësi nënkupton një rritje në pjesëmarrjen e të ardhurave kombëtare të marra nga puna. Në mungesë të tregtisë, shpërndarja e punës duhet të jetë më e vogël. Kështu trended e tregtisë priren të promovojnë më shumë barazi në shpërndarjen e të ardhurave të brendshme. Në fund, duke mundësuar që vendet të lëvizin jashtë kufirit të mundësive të prodhimit dhe siguruar kapitalin si dhe të mirat e konsumit nga pjesët tjera të botës, tregu supozohet të stimulojë rritjen ekonomike. Nëse vendet e zhvilluara kanë përparësi krahasuese në prodhimin e mallrave kapitale me aftësi të lartë, tregtia do të ulë çmimin e pajisjeve dhe makinerive dhe do të stimulojë investimet dhe rritjen për vendet në zhvillim. Eksportet e vendit në zhvillim mësojnë nga konsumatorët e tyre në vendet e zhvilluara, të cilët gjithashtu duhet të paralajmërojnë ata për produktet tjera që ata mund të prodhojnë me përzierjen e aftësive të kombinuara tyre, si përvoja e treguar e Tajvanit. Tregu gjithashtu i mundëson një vendi të sigurojë lëndët e para të shtrenjta vendore dhe produketet tjera (si dhe njohuritë, idetë, teknologjitë e reja, etj.) me të cilat është relativisht më pak e pajisur në çmimet më të ulëta të tregut botëror. Në këtë mënyrë mund të krijohen kushtet për zgjerimin dhe rritjen e qëndrueshme të outputeve industriale të tyre. Teoria tregtare dhe zhvillimi: argumentet tradicionale Ne tani jemi në poztië të përmbledhim përgjigjet teorike në pesë pyetjet themelore rreth tregtisë dhe zhvillimit të nxjerra nga modeli neoklasik i tregtisë së lirë. 1. Tregtia është një stimulus I rëndësishëm I rritjes ekonomike. Kjo zgjeron kapacitetet konsumuese të një vendi, rritë prodhimin botëror, dhe siguron qasjen në burimet e pamjaftueshme dhe tregjet botërore të produkteve pa të cilat vendet në zhvillim nuk do të ishin në gjendje të rriten. 17

19 2. Tregtia priret të promovojë barazinë më të madhe vendore dhe ndërkombëtare nga barazimi I çmimeve të faktorëve, ngritja e ta ardhurave reale të vendeve tregtare, dhe duke bërë përdorimin efikas të secilit vend dhe burimet financiarë të botës (p.sh. rritja e pagave relative në vendet me punë të mjaftueshme dhe uljen e tyre në vendet me fuqi punëtore të pamjaftueshme). 3. Tregtia ndihmon vendet të arrijnë zhvillimin duke promovouar dhe shpërblyer sektorët e ekonomisë ku vendet individuale posedojnë një përparësi krahasuese, nëse në terma të efiçiencës së punës dhe faktorëve financiarë. Ajo gjithashtu I lejon ata të kenë përparësi të ekonomisë së shkallës. 4. Në një vend të tregtisë së lirë, kostot dhe çmimet ndërkombëtare të prodhimit përcaktojnë sa shumë një vend duhet të tregtojnë në mënyrë që të maksimizojnë mirëqenien e tyre kombëtare. Vendet duhet të ndjekin parimin e përparësisë krahasuese dhe nuk provojnë të ndërhyjnë me punët pa pagesë të tregut gjatë politikave qeveritare që ose promovojnë eksportet ose kufizojnë importet. 5. Në fund, për të promovuar rritjen dhe zhvillimin, është e nevojshme një plotikë ndërkombëtare me orientim nga jashte/eksporti. Në të gjitha rastet, vetë-mbështetja e bazuar në izolimin e pjesshëm ose të plotë është pohuar të jetë ekonomikisht e dobët në pjesëmarrjen në botën e tregtisë së lirë dhe të pakufizuar Kritika e teorisë tradicionale të tregtisë së lirë në contest të përvojës së vendeve në zhvillim Konkluzionet e teorisë së tregtisë tradicionale ndërkombëtare rrjedhin nga një numër I supozimeve eksplicite dhe impliciteve që në shumë mënyra shpesh janë në kundërshtim me realitetin e marrëdhënieve bashkëkohore ekonomike dhe ndërkombëtare. Kjo nuk është për të mohuar përfitimet potenciale të një bote të tregtisë së lirë porn ë vend që të njohin se bota reale është e rrethuar nga proteksionizmi kombëtar, politikat politikat e çmimeve jonkonkurruese ndërkombëtare, dhe dështimet tjera të tregut. 18

20 Cilat janë supozimet kryesore dhe kritike të teorisë tradiocionale të faktorit financiar tregtar, dhe sa janë shkelur këto supozime në botën reale? Cilat janë implikimet për përspektivat e tregtise dhe financave të shteteve në zhvillim kur një vlerësim më real i mekanizmit aktual për ekonomitë ndërkombëtare dhe marrëdhëniet politike është bërë. Gjashtë supozimet themelore të modelit të teorisë neoklasike tradicionale duhet të shqyrtohen: 1. Të gjitha burimet productive janë fikse në sasi dhe konstante në cilësi nëpër vende dhe janë përdorur plotësisht. 2. Teknologjia e prodhimit është fikse (modeli klasik) ose ngjashëm dhe lirisht në dispozicion të të gjitha vendeve (modeli I faktorit financiar). Për më tepër, përhapja e teknologjisë punon në të mire të të gjithëve. Shijet e konsumit janë gjithashtu fikse dhe të pavarura nga ndiimi i prodhuesve (mbizotërn sovraniteti i konsumatorit ndërkombëtar). 3. Brenda vendeve, faktorët e prodhimit janë mobilë (të lëvizshëm) perfekt ndërmjet ativiteteve prodhuese, dhe ekonomia si tërësi karakterizohet nga ekzistenca e konkurrencës së përkryer. Nuk ekzistojnë rreziqe ose pasiguri. 4. Qeveria kombëtare nuk luan rol në marrëdhënie ekonomike ndërkombëtare; tregtia kryhet midis prodhuesve atomikë dhe anonimë duke kërkuar në minimizimin e kostove dhe maksimizimin e profiteve. Prandaj çmimet ndërkombëtare janë vendosur nga forcat e ofertës dhe kërkesës. 5. Tregtia është e balancuar për secilin vend në çdo kohë, dhe të gjitha ekonomitë janë në gjendje të përshtaten me ndryshimet e çmimeve ndërkombëtare me minimumin e dislokimit. 6. Të ardhurat nga tregtia që rriten në çdo përfitim të vendit në nivel nacional të çdo vendi. Ne tani mund të marrim një vështrim kritik për secilën nga këto supozime në contest të pozicionit bashkëkohor të vendeve në zhvillim në sistemin ekonomik ndërkomvëtar. Disa prej këtyre kritikave nga arsyetimi për të tjerët, teoritë neoklasike të tregtisë dhe zhvillimit, duke përfshirë modelet e e tepricës, strukturaliste, dhe modelet Veri-Jug. 19

21 Burimet fikse, punësimi i plotë dhe imobiliteti ndërkombëtar i kapitalit dhe punëtorëve të pakualifikuar Rritja e tregtisë dhe e burimeve: Modelet Veri-Jug i tregtisë së pabarabartë Ky supozim fillestar rreth natyrës statike të këmbimit ndërkombëtar-që burimet janë fikse, shfrytëzohen plotësisht, dhe imobilitieti ndërkombëtar në funksionet e prodhimit të të njëjtit produkt funksionon në mënyrë identike kudo-është në qendër të teorisë tradicionale të tregtisë dhe financave. Në të vërtetë, ekonomia botërore karakterizohet nga ndryshimi I shpejtë, dhe faktorët e prodhimit nuk janë fiks as në sasi as në cilësi. Kritikët theksojnë se është veçanërisht e vërtetë në lidhje me burimet më vendimtare të rritjes dhe zhvillimit, të tilla si kapitali fizik, aftësitë ndërmarrëse, kapacitetet shkencore, aftësia për të kryer hulumtime dhe zhvillime teknologjike, dhe përmirësimi i aftësive teknike në fuqinë punëtore. Prandaj, kjo vijon, që faktori relative financiar dhe kostot krahasuese nuk janë të dhëna por janë në një shtet të ndryshimit të vazhdueshëm. Për më tepër, ato shpesh janë të vendosur nga (përcaktuar), në vend se të përcaktojnë vet, natyrën dhe karakterin e specializimit ndërkombëtar. Ndonjë shtet fillestar i burimeve jo të barabarta financiare duhet të jetë përforcuar për t u justifikuar. Në mënyrë specifike, nëse vendet e pasura (Veriu) si rezultat I forcave historike, janë të pajisura relativisht mirë me burime vitale të kapitalit, aftësi ndërmarrëse, dhe fuqi punëtore të kualifikuar, ata vazhdojnë specializimin ne produktet dhe proceset që përdorin këto burime intensivisht mund të krijojnë kushtet e nevojshme dhe insentivat ekonomike për rritjen e tyre të mëtejshme. Në të kundërtën, vendët e botës në zhvillim (Jugu), janë të pajisura me oferta të mjaftueshme të fuqisë punëtore ta pakualifikuar, nga specializimi në produktet që përdorin intensivisht fuqinë punëtore të pakualifikuar dhe për të cilën perspektivat e kërkesës botërore dhe ternat e tregtisë duhet të jenë shumë të pafavorshme, shpesh e gjejnë veten të bllokuar në një situatë stagnuese që përjetëson përparësinë e tyre krahasuese në aktivitetet e pakualifikuara, joproduktive. Nga ana e saj kjo pengon rritjen e brendshme të kapitalit të nevojshëm, ndërmarrësisë, dhe aftësive teknike. Se si disa dijetarë të vendeve në zhvillim kaë argumentuar në mënyrë efektive, efikasiteti static mund të bëhet joefikasitet dinamik, dhe një proces kumulativ është vendosur në lëvizje në të cilën tregtia përkeqëson tashmë marrëdhëniet jo të barabarta tregtare, shpërndan përfitimet më të mëdha tek njerëzit të cilët janë tashmë relativisht të përjashtuar, dhe përjetësojnë moszhvillimin e burimeve fizike dhe njerëzore që karakterizojnë shumicën e vendeve në zhvillim. Siç e thotë një 20

22 dijetar I mirënjohur I vendeve në zhvillim, Me disa përjashtime, distance teknologjike ndërmjet vendeve në zhvillim dhe atyre të zhvilluara është zgjeruar. Teoria neoklasike e tregtisë ndërkombëtare, nga kërkimi ifunksioneve identike të prodhimit për produkte të ndryshme në vende të ndryshme, supozon këtë problem më tutje. Në vitet e fundit, disa ekonomistë kanë sfiduar modelin neoklasik static me modele alternative dinamike të tregtisë dhe rritjes që thekson procesin e faktorit akumulues dhe zhvillimit jo të barabartë gjatë linjave të sygjeruara në paragrafët e mësipërm. Këto modele të quajtura modele të tregtisë Veri-Jug fukosohen në mënyrë specifike në marrëdhëniet tregtare ndërmjet vendeve të pasura dhe atyre të varfëra, ndërsa modeli tradicional ishtë sygjeruar të aplikohet në të gjitha vendet. Modeli tipik Veri-Jug argumenton, për shembull, se financimet fillestare më të larta të kapitalin në Veriun e industrializuar gjenerojnë ekonomi të jashtme në produktin e prodhuar dhe norma më të larta të fitimit. Kjo, në kombinim me rritjen e fuqisë së monopolist, stimulon norma të rritjes më të lartë të veriore (në pajtim me Harrod-Domar dhe modelet e rritjes së shpërndarjes së faktorëve të diskutuar më herët) gjatë akumulimit të mëtejshëm të kapitalit. Si rezultat, rritja e shpejtë në Veri zhvillon një përparësi krahasuese kumulative mbi Jugun më të ngadalshëm në rritje. Në qoftë se ne pastaj shtojmë elasticitete diferenciale të të ardhurave nga kërkesa ( më të larta për mallrat kapitale Veriore sesa për mallrat e konsumit Jugore) dhe mobiliteti capital në model (në formë të lëvzjes së shpejtë ta kapitalit të modelit nga Jugu në Veri, siç ndodhi në vitet e 80-ta), baza e zhvillimit për pesimizmin e tregtisë së botës në zhvillim do të zgjerohet më tej. Laureati I çmimit Nobel Paul Krugman dhe teoricienët tjerë të tregtisë modern gjithashtu kanë futur modelet e përfshirjes së konkurrencës joperfekte dhe arakteristika tjera më realiste. Disa ekonomi, si Katër Tigrat e Azisë (Tajvani, Korea Jugore, Singapori, dhe Hong Kongu), kanë pasur sukses në transformimin e ekonomive të tyre gjatë përpjekjeve të qëllimshme nga fuqia punëtore e pakualifikuar në fuqinë punëtore të kualifikuar në prodhimin capital-intensive. Vendet tjera aziatike, sidomos Kina, po ndjekin hapat e tyre. Megjithatë, për pjesën më e madhe të vendeve të farfëra, mundësia e vet-tregtisë duke stimuluar ndryshimet e ngjashme strukturore në ekonomi është më e largët pa aplikimin e politikave të mençura të zhvillimit. Një tjetër shembull interesant i ri, lloji postneoklasik i modeleve të tregtisë ndërkombëtare është paraqitur në avantazhin krahasues të vendeve të Michael Porter. Largimi themelor i mbrojtësit nga standardi, teoria neoklasike e faktorit financiar është të parashtrojë një diferencë cilësore ndërmjet 21

23 faktorëve themelorë dhe faktorëve të avancuar të prodhimit. Ai argumenton se teoria standard e tregtisë aplikon vetëm faktorët themelorë si burimet fizike të pazhvilluara dhe fuqia punëtore e pakualifikuar. Për faktorët e avancuar, të cilët janë më të sepcializuar dhe përfshijnë punëtorët më të trajnuar më aftësi specifike, dhe burime të dijes të tilla si institutet qeveritare ose private të hulumtimit, universitetet kryesore, dhe shoqatat kryesore të industrisë, teoria standarde nuk aplikohet. Mbrojtësi konkludon se detyra kryesore me të cilën përballen vendet në zhvillim është të ikin nga këmisha e forcës përparësisë kombëtare të faktorit shtytës ku burimet natyrore, fuqia punëtore e lirë, faktorët e vendndodhjes dhe përparësi tjera të faktorëve themelorë sigurojnë një aftësi delikate të eksportit (dhe janë) të prekshme në normën e këmbimit dhe në ritmet e e kostos së faktorëve. Shumë nga këto industri gjithashtu nuk janë duke u rritur, si intensiteti i burimeve të ekonomive të avancuar bie dhe kërkesa bëhet më e sofistikuar Krijimi i faktorëve të avancuar është mbase prioriteti i parë. Papunësia, mosshfrytëzimi I duhur I burimeve, dhe hyrja në tepricë Supozimi I punësimit të poltë në modelet e tregtisë ndërkombëtare, si modeli standard i ekuilibrit të konkurrencës së përkryer të teorisë mikroekonomike, shkel realitetin e papunësisë papunësisë së pjesshme në vendet në zhvillim. Dy konkluzionet mund të nxirren nga njohja e papunësia e përhapur në botën në zhvillim. Së pari është që nënpërdorimi I burimeve njerëzore krijon mundësinë e zgjerimit të kapacitetit të prodhimit dhe GNI në pak ose në kosto reale nga prodhimi i produkteve për eksport dhe nuk janë të kërkuar në nivel lokal. Kjo është e njohur si teoria ventfor-surplus e tregtisë ndërkombëtare. E formuluar së pari nga Adam Smith, ishte shpjeguar në kontest të vendeve në zhvillim nga ekonomisti Birmanëz Hla Myint. Në pajtim me këtë teori, hapja e tregjeve botërore në shoqëritë e largëta bujqësore krijon mundësi jo të rialkojnë burimet e përdorura maksimalisht si në modelet tradicionale por më tepër që të shfrytëzojnë tokën e nënpërdorur dhe burimet e punës për të prodhuar product më të madh për eksportimin në tregjet e huaja. Sistemi kolonial I plantacioneve bujqësore si dhe komercializimi i ekzistencës së bujqësisë në shkallë të vogël dhe nënpërdorimi i burimeve njerëzore. Në terma të analizës sonë të mundësisë së prodhimit, argumenti vent-for-surplus mund të përfaqësohet nga një 22

24 ndërrim në prodhim nga pika V në pikën B në figurën 12.2, me rritjen e tregtisë konsumi I brendshëm final kalon nga pika Vnë pikën C. Ne shohim që para tregtisë, burimet e kësaj ekonomie të mbyllur të vendeve në zhvillim ishte nënpërdorur. Prodhimi ishte duke duke ndodhur në pikën V, edhe Brenda kufijve të mundësisë së prodhimit, dhe produktet primare OX dhe produketet e prodhuara OY janë duke u prodhuar dhe konsumuar. Hapja e vendeve ndaj tregjeve të huaja (ndoshta si rezultat i kolonizimit) siguron shtytjet ekonomike në përdorimin e këtyre burimeve të ndaluara (kryesisht toka dhe puna e tepërt) dhe zgjerimin e prodhimit të produkteve primare të eksporteve nga OX në OX në pikën B në kufirin e prodhimit. Norma e dhënë e çmimit ndërkombëtar Pa/Pm, X -X produktet primare tani mund të eksportohen në këmbim të mallrave të prodhuara për Y -Y, me atë rezultat që pika e konsumit final, C, është arritur me produktet e njëjta primare (X) duke u konsumuar si përpara por me Y -Y më shumë mallrat ë importuara tani në dispozicion. Fatkeqësisht në afat të shkurtër, përfituesit e këtij procesi shpesh ishin ndërmarrësit kolonialë dhe emigrant më tepër sesa vendasit e vendeve në zhvillim. Dhe në afat të gjatë, orientimi struktural i ekonomisë së vendeve në zhvillim drejt eksportit të produkteve primare në shumë raste u krijua në enklavën e eksportit dhe transformimi strukturor i frenimeve të nevojshme në drejtim të ekonomisë më të diversifikuar. Teknologjia fikse, e lirë dhe ne dispozicion dhe dhe pavarësia e konsumatorit Vetëm disa burime të kapitalit janë duke u rritur shpejt dhe duke u bërë shpërndarë për të maksimizuar kthimet e pronarëve të tyre përgjatë botës, ndryshimi i shpejtë teknologjik është duke u ndikuar thellësisht në marrëdhëniet tregtare botërore. Njëri nga shembujt më të dukshëm të ndimimit të ndryshimit teknologjik të vendeve të zhvilluara në pëfitimet nga eksporti të vendeve në zhvillim është zhvillimi i zëvendësimit sintetik për shumë produkte primare tradicionale. Që nga Lufta e Dytë Botërore, zëvendësimet sintetike për mallrat e tilla si goma, jute 1, dhe lëkurat u prodhuan në sasi të rritura. Pjesët e tregut të këtyre sektorëve të botës në zhvillim kanë rënë në mënyrë të qëndrueshme. 1 Jute është një fiber e butë, rrjedh e një bime vjetër që rritet në vendet tropikale, dhe përdoret për të bërë pëlhura, litar etj. 23

25 Në anën tjetër, megjithatë, është argumenti se disponueshmëria e teknologjive të reja në mbarë botën e zhvilluar në Perëndim u ka dhënë shumë vendeve të industrializuara rishtaz mundësinë kapitalizojnë në shpenzimet e zhvillimit dhe hulumtimit perëndimor. Por së pari duke imituar produktet e zhvilluara jashtë vendit porn ë kufijtë e hulumtimit teknologjik, disa vende me të ardhura mesatare me capital njerëzor të mjaftueshëm (p.sh. NIC aziatik) mund të ndjekë ciklin e produktit të tregtisë ndërkombëtare. Duke përdorur pargat e tyre relativisht të ulëta, ata lëvizin nga prodhimi I teknologjisë së ulët në teknologjinë e lartë, duke mbushur boshllëqet prodhuese të lëna bosh nga vendet më të industrializuara. Përfundimisht, shpresa është që të arrijme vendet e zhvilluara, sin ë rastin e Japonisë, Singaporit, dhe Koresë Jugore. Kina ka zhvilluar një metodë të mrekullueshme përmes kësaj strategjie. Ky supozim i shijeve dhe preferencave fikse të konsumatorëve në mbarë botën duke diktuar modelet e prodhimit tek prodhuesit atomikë është joreale. Jo vetëm kapitali dhe koroporatat shpesh ndihmohen nga qeveritë e tyre, por preferencat dhe shijet e konsumatorëve shpesh janë krijuar dhe përforcuar nga fushatat reklamuese që dominojnë tregjet lokale. Duke krijuar kërkesat për mallrat e importuara, ndërmarrjet dominuese në treg mund të krijojnë kushtet për të rritur profitabilitetin. Kjo është veçanërisht e rëndësishme në vendet në zhvillim, ku informacioni i kufizuar dhe joperfekt në të dyja, prodhimin dhe konsumin krijon një situatë të tregjeve jo shumë të plota. Për shembull, është vlerësuar se në shumë vende në zhvillim, më shumë se 90% e të gjitha reklamave është financuar nga firmat e huaja duke shitur në tregun lokal. Mobiliteti i brendshëm i faktorëve, konkurrenca e plotë dhe pasiguria: rritja e fitimeve, konkurrenca jo e plotë dhe çështjet në specializim Teoria tradicionale e tregtisë supozon se vendet janë në gjendje të përshtatin strukturat e tyre ekonomike me ndryshimin e diktateve të tregjeve dhe çmimeve botërore.lëvizjet gjatë kufirit të mundësive të prodhimit dukë përfshirë rialokimin e burimeve nga një industry në tjetrën duhet të jetë e lehtë për t u bërë në letër, por sipas argumenteve strukturaliste, të tilla si rialokimet janë jashtëzakonisht të vështira për tu arritur në praktikë. Kjo është e vërtetë veçanërisht në vendet në zhvillim, ku strukturat prodhuese shpesh janë të ngurta dhe lëvizjet e faktorëve janë kryesisht të kufizuara. Shembulli më i qartë i kësaj është plantacioni dhe fermat e vogla tregtare bujqësore. Në ekonomite që gradualisht janë bërë shumë të varura në disa eksporte të prdukteve primare, e gjithë 24

26 infrastruktura ekonomike dhe sociale (rrugët, hekurudhat, komunikimet, vendet e energjisë, marrëveshjet e kredive dhe markteingut etj.) duhet të drejtohen në lehtësimin e lëvizjes së mallrave nga vendet e prodhimit në depot e magazinimit për transferimin në tregjet e huaja. Me kalimin e kohës, investimet kumulative të kapitalit mund të jenë zhytur brenda këtyre pajisjeve ekonomike dhe infrastrukturore, dhe ata nuk mund të transferohen lehtë në aktivitete prodhuese të vendosura kudo. Kështu shumë vende bëhen të varura në disa eksporte të produkteve primare, strukturat e tyre ekonomike bëhen më të pandryshueshme, dhe ato janë më të prekshme në tregjet ndërkombëtare të paparashikueshme. Kjo mund të marrë shumë vite që të transformojë një ekonomi të pazhvilluar nga një produkt primar pothuajse ekskluzivisht, siguria ekonomisë së oritnetuar në eksport në një zgjerim më të madh, struktura shumësektioriale. Më përgjithësisht, kritikët strukturalistë agrumentojnë se të gjitha llojet e ngurtësive strukturore të gjeneruara politikisht dhe institucionalisht, duke përfshirë joelasticitetet e nga oferta, mungesa e produkteve ndërmjetësuese, tregjet monetare të fragmentuara, këmbimi i huaj i limituar, licencimi qeveritar, kontrollet e importit, transporti i varfër dhe objektet e shpërndarjes dhe pamjaftueshmëritë e punës menaxheriale dhe të kualifikuar, shpesh pengojnë aftësinë e një vendi në zhvillim t u përgjigjen sinjaleve të ndryshimit të çmimit ndërkombëtar në mënyrë të qetë dhe me më pak mosmarrëveshje të modelit të tregtisë neoklasike. Në këtë mënyrë proceset e brendshme të përshtatjes dhe rialokimit të burimeve të nevojshme për të përfituar në ndryshimin e kushteve të ekonomisë botërore janë shumë më të vështira për ekonomitë në zhvillim me pak të diversifikuara që të realizojnë ato për homologët e tyre të pasur në hemisferën veriore. Dhe ende, mjaft interesante, vendet në zhvillim që fillojnë të zgjerojnë kapacitetet e tyre në prodhimin me kosto më të ulët, mallrat e prodhuara punë intensive për eksportimin në industry të tilla si tekstili, këpucët, mallrat sportive, kuletat, ushqimet e papërpunuara, paruket, dhe qilimat shpesh kanë gjetur këto eksporte të ndaluara nga barrierat tarifore dhe jotarifore te ngritura nga vendet e zhvilluara në kufizimin e hyrjes së mallrave të tilla me ksoto më të ulët Brenda tregjeve të tyre. Kombet e Bashkuara vlerësuan në vitin 2001 se kufizimet e tilla tregtare u kushtojnë vendeve në zhvillim së paku 100 miliard$ çdo vit 2% të GDP-së së tyre. Arsyet e dhëna zakonisht nga Veriu janë që kjo konkurrencë e kostos së huaj më të ulët do të krijojë papunësi ndërmjet industrive të brendshme me kosto më të lartë të vendit të zhvilluar dhe që problemet e përshtatjes së brendshme ekonomike janë gjithashtu serioze për të lejuar një konkurrencë të tillë të huaj të papenguar! Dhe gjersa përmirësimet e dukshme janë bërë 25

27 gjatë OBT-së dhe pengesa e dyanshme në rritje në botën në zhvillim, veçanërisht për së paku vendet e zhvilluara. Për më tepër, nga duke supozuar kthimet e shkallës ose fikse ose zvogëluese (kostot e prodhimit fikse ose në rritje si output i zgjeruar), teoritë e kostos së punës dhe faktorit financiar të tregtisë neglizhojnë njërin nga fenomenet më të rëndësishme në marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare. Ky është efekti I depërtimit dhe zgjerimit të të ardhurave në rritjen e fitimeve të shkallës dhe prandaj rritjen kostove të prodhimit. Rënia e kostove të prodhimit nënkupton thjesht që firmat e mëdha ekzistuese janë në gjendje të nënvlerësojnë firmat e vogla dhe të reja dhe kështu përpjekja e kontrollit monopolistic mbi tregjet botërore. Larg nga të qenit një përjashtim i I veçantë, ekonomitë e shkallës janë factor I përbashkët në përcaktimin e modeleve të tregtisë. Ekonomitë e prodhimit në shkallë të gjerë udhëheqin në kontrollin monopolistic dhe oligopolist të kushteve të ofertës botërore (ashtu si e bëjnë ata në tregjet vendore) për një gamë të gjerë të produkteve. Në shtesa, kontrolli i tregut monopolistic dhe ologopolist në mallrat e tregtuara ndërkombëtare, së bashku me përhapjen diferencimit të produkteve, tregtisë intraindustriale, dhe ekonomive të jashtme prodhuese, nënkupton që korporatate mëdha individuale janë në gjendje të manipulojnë çmimet dhe ofertat botërore (dhe shpesh edhe kërkesa poashtu) në interesin e tyre privat. Në vend të konkurrencës, ne gjejmë aktivitete prodhuese të përbashkëta dhe pazarllëqet oligopolistike ndërmjet blerësve dhe shitësve si çmimi më i përhapur dhe fuqia e përcaktimit të sasisë në ekonominë ndërkombëtare. Por nga perspektiva e vendeve në zhvillim duke provuar të diversifikojnë ekonomitë e tyre dhe veçanërisht të promovojnë eksportet industriale, fenomeni i rritjes së fitimeve dhe deferencimit të produkteve (konkurrenca monopolistike), e kombinuar me fuqinë joekonomike të korporatave të mëdha multinacionale (ndikimi i tyre politik me shumë qeveri Kapitulli 14), nënkupton që kombet e para të industrializojnë (vendet e pasura) shpesh janë në gjendje të kenë një përparësi në këto ekonomi të shkallës dhe produktet e diferencuara në përjetësimin e pozicionit dominant të tyre në tregjet botërore. Kufizimi i dytë kryesor i supozimit të konkurrencës së plotë të modeleve të tregtisë është përjashtimi I tij nga pasigura dhe rreziku në marrëveshjet e tregtisë ndërkombëtare. Kjo nuk mund të jetë në interesin afatshkurtër të një vendi me të ardhura të ulëta që të investojë shumë në promovimin e eksportit të produkteve primare, jostabiliteti i dhënë historic i tregjeve botërore për mallrat primare në krahasim me këto për mallrat e prodhuara. Siç u theksua tashmë, koncentrimi 26

28 në një ose dy produkte primare vitale eksportet mund të luajnë në mënyrë shkatërruese me planet e zhvillimit kur përfitimet nga këmbimi i jashtëm janë kryesisht të paparashikueshme nga viti në vit. Modelet e specializimit në procesin e zhvillimit ekonomik ende nuk janë kuptuar plotësisht, dhe teoria na jep përgjigje të errëta. Në njërën ane, teoria tradicionale sygjeron që vendet në zhvillim mund të fitojnë nivele më të larta të të ardhurave nga specializimi në botën ekonomike në përputhje me përparësinë krahasuese dhe që të ardhurat e globalizimit, mundësia dhe përfitimet e bëra kështu rriten. Në anën tjetër, si shtete të zhvilluara, ata fitojnë një varg teknologjish dhe aftësish dhe mund të lëvizin përtej prodhimit të disa të mirave primare që të bëjnë konkurrencën në një varg të mallrave relativisht të avancuara. Në fakt, një studim I kujdesshëm empirik nga Jean Imbs dhe Romain Ëacziarg gjeti që koncentrimi sectorial në përgjithësi ndjek një model në formë të shkronjës U në raport me nivelin e të ardhurave për kokë banori: Vendet së pari diversifikojnë, në kuptimin që aktiviteti ekonomik është më shumë në mënyrë të barabartë ndërmjet sektorëve, por ekzistojnë, relativisht vonë në procesin e zhvillimit, një pikë në të cilën ata fillojnë specializimin prapë. Dhë ky model shkon përtej tendencës për të lëvizur nga varësia në mallrat primare vetëm për prodhim dhe shërbime. Implikimet e politikës gjithashtu mbeten të errëta. Por rezultatet e tyre janë në përputhje me pikëpamjen që zhvillimi nuk është I shtyrë nga një process I thjeshtë I të ardhurave nga specializimi. Mungesa e qeverive kombëtare në marrëdhëniet tregtare Në ekonomitë vendore, bashkëjetesa e regjioneve të pasura dhe të varfëra, të rritjes së shpejtë dhe industrive stagnuese, dhe nga këmbëngulja e shpërndarjes regjionale të tepruar të përfitimeve nga rritja e ekonomisë mund të jetë e gjitha, së paku në teori, të koncentrohet dhe zbutet nga intervenimet e shtetit. Proceset kumulative të pabarazisë brenda shteteve nacionale nga të cilat polet e rritjes mund të zgjerohen shpejt ndërsa regjionet tjera stagnojnë sepse mund të modifikohen nga qeveritë gjatë legjislacionit, tatimeve, transferimin të pagesave, subvencioneve, shërbimeve sociale, programet e zhvillimit regjional, dhe kështu me radhë. Por pasi që nuk ka një qeveri ndërkombëtare efektive që të luajë një rol të krahasueshëm ndërmjet vendeve, fitimet shumë të pabarabarta tregtare mund të bëhen lehtë të vetëqëndrueshme. Ky rezultat është përforcuar pastaj nga pushteti I pabarabartë I qeverive nacionale në promovimin dhe mbrojtjen e interesave të tyre shtetërore. Pavarësisht këshillës për vendet në zhvillim, vendet e zhvilluara mbrojnë industritë e 27

29 tyre të favorizuara gjejnë dobishmërinë ose politikën e volishme, si në Kombet e Bashkuara, nxjerrja e industrisë së automobilave më 2009, për të përmendur vetëm si rast të profilit të lartë. Mbrojtja e industrisë financiare në Shtetet e Bashkuara dhe Mbretërinë e Bashkuar nuk mbron vetëm sistemin financiar të brendshëm por edhe një industry që gjeneron punë me pagesë të lartë. Qeveria gjithashtu ka luajtur një rol të fortë në rastet e shpejta të suksseshme. Sukseset e eksportit madhështor të tilla Korea Jugore ishin në mënyrë jo të vogël të ndihmuar dhe mbështetur nga qeveria në promovimin e industrive të eksportit. (Shikoni rastin e studimeve në kapitujt 4, 12, dhe 13.) Qeveritë shpesh janë lojtarë përkrahës intervenimet aktive të të cilave kë këtë zonë të politikës industriale (udhëzimi i tregut gjatë koordinimit strategjik të investimeve të biznesit në rritjen e pjesëmarrjes së tregut të eksportit) janë të dizajnuara në mënyrë që të krijojnë një përparësi krahasuese ku nuk ekzistonte asgjë përpara pork u kërkesa botërore është e mundshme të rritet në të ardhmen. Historia e rritjes industriale në Japoni në vitet e 50-ta dhe 60-ta me Ministrinë e famshme të Tregtisë dhe Industrisë Ndërkombëtare (MITI) ëshë një shembull i cituar më gjerësisht në politikën industriale. Ende për arsye të ndryshme shumica e vendeve në zhvillim jashtë Azusë Lindore ose nuk ka tentuar, ose provuar por ka dështuar të arrijë, përparësitë potenciale për të aplikuar këtë qasje në mënyrë sistematike. Kjo qasje në strategjinë e industrializimit e praktikuar më gjerësisht në Azinë Lindore është ekzaminuar më vonë në këtë kapitull. Qeveritë gjithashtu mund të përdor instrumente të ndryshme të politikës komerciale, të tilla si tarifat, kuotat e importit, subvencionet e eksportit, dhe mund të manipulojnë më çmimet e mallrave dhe kështu pozicioni i tyre tregtar karshi pjesës tjetër të botës. Për më tepër, kur qeveritë e vendeve të zhvilluara ndjekin politika kufizuese ekonomike të dizajnuara për t u marrë me çështjet e thjeshta të brendshme si inflacioni ose papunësia, këto politika mund të kenë efekte të thella në ekonomitë e vendeve të varfëra. Rezerva, megjithatë, nuk është e vërtetë. Politikat e brendshme ekonomike të vendeve në zhvillim në përgjithësi kanë ndikim më të vogël në ekonomitë e vendeve të pasura. Qeveritë shpesh shërbejnë në fuqizimin e shpërndarjes jo të barabartë të burimeve dhe të ardhurave nga tregtia duke rezultuar në diferencat në madhësinë dhe fuqinë ekonomike. Qeveritë e vendeve të pasura mund të ndikojnë në çështjet ekonomike botërore nga politikat e tyre vendore dhe ndërkombëtare, të formuara shpesh nga interest e tyre të përbashkëta. Pavarësisht rolit në rritje të Organizatës Botërore të Tregtisë, nuk ekziston një superagjenci ose qeveri botërore për të 28

30 mbrojtur dhe promovuar interest e palëve të dobëta posaçërisht së paku vendet e zhvilluara në çështjet e tilla ndërkombëtare. Një strategji tregtare dhe e industrializimit duhet të marrë parasysh forcat e pushteti qeveritar të botës së zhvilluar. Tregtia e balancuar dhe përshtatja e çmimeve ndërkombëtare Teoria e tregtisë ndërkombëtare, si modelet tjera të ekulibrit të përgjithshëm të konkurrencës në ekonomi, nuk mbetet vetëm një model i punesimit të poltë por gjitashtu një model në të cilin produkti fleksibil vendor dhe ndërkombëtar dhe burimet e çmimeve gjithmonë përshtaten menjëherë me kushtet e ofertës dhe kërkesës. Veçanërisht, termat e tregtisë (normat e çmimeve të mallrave ndërkombëtare) përshtaten në barazimin e ofertës dhe kërkesës për produktet e eksportuara dhe të importuara kështu që tregtia është gjithmonë e balancuar; që është, vlera e eksporteve (çmimi herë sasia) është gjithmonë e barabartë me vlerën e imoprteve. Me tregti të balancuar dhe pa lëvizjet ndërkombëtare të kapitalit, problemet e bilancit të pagesave kurrë nuk rrjedhin në teorinë e pastër të tregtisë. Por në disa periudha, siç shihet në vijim rritja e shpejtë në çmimet ndërkombëtare të naftës në vitet e 70-ta, deficitet e bilancit të pagesave dhe shterim pasues i rezervave të huaja ( ose nevoja për të huazuar fonde të huaja që të mbujojnë deficitet e mallrave) bëhen nja shkak kryesor shqetësues për të gjitha vendet, të pasura dhe të varfëra. Rritja e të ardhurave nga tregtia për vendasit Supozimi gjashtë kryesor dhe i fundit i teorisë tregtare ndërkombëtare, që përfitimet tregtare rriten për shtetasit në vendet e tregtimit, është më i nënkuptuar sesa pesë të tjerët. Rrallë shkruhen. as nuke duhet të jetë nëse ne pranojmë supozimin që faktorët janë ndërkombëtarisht imobil. Por ne duhet të ekzaminojmë pikëpamjen e nënkuptueshme që nëse vendet në zhvillim përfitojnë nga tregtia, janë njerëzit e këtyre vendeve që mbledhin përfitimet. Në këtë mënyrë çështja sillet rreth pyetjes se kush zotëron me tokën, kapitalin, dhe aftësitë të cilat shpërblehen si rezultat I tregtisë. A janë vendasit apo të huajt? Në janë të dy palët, në çfarë proporcione janë shpërndarë të ardhurat? Në disa enklava të ekonomisë në vendet në zhvillim, të tilla si ato me miniera të kosniderueshëm në pronësi të huaj dhe plantacionet operative, të huajt shpesh paguajnë qira shumë të ulëta për të drejtën e përdorimit të tokës, sjellin në kapitalin e tyre të huaj dhe punën e kualifikuar, punëtorë të 29

31 pakualifikuar në lokalet me qira me pagat ekzistence, dhe kanë një efekt minimal mbi pjesën tjetër të ekonomisë megjithëse mund të gjenerojnë të ardhura të rëndësishme nga eksporti. Varet shumë nga pazarllëku i korporatave multinacionale dhe qeveritë e vendeve në zhvillim. Ekzistojnë ende disa miniera në pronësi të huaj dhe ekonomitë e enklavat e plantacioneve dhe shumë enklava të prodhimit për eksport (montimi i kompjuterit personal, prodhimi i këpucëve dhe lodrave, etj.) me pak lidhje në ekonominë e gjerë nga ose për korporatat multinacionale. Prandaj, dallimi ndërmjet produktit të brendshëm bruto (GDP), I cili është një masë e vlerës së outputit të prodhuar brenda kufijve të caktuar gjeografike, dhe të ardhurat nacionale bruto (GNI), të cilat paraqesin masën e të ardhurave aktuale të fituara nga vendasit e atij vendi, bëhen jashtëzakonisht të rëndësishme. Në vitin 2009 Stiglitz-Sen-Fitoussi ( Sarkozy ) Komisioni për matjen e performancës ekonomike dhe progresit social paraqiti GDP është masa më e përdorur gjerësisht e aktivitetit ekonomik. Megjithatë, shpesh është trajtuar sikur të ishte masa e mirëqenies ekonomike prodhimi mund të zgjerohet ndërsa të ardhurat bien ose anasjelltas kur merret parasysh rrjedha e të ardhurave brenda dhe jashtë një vendi. Në masën që sektori eksporton ose për këtë çështje ndonjë sector I ekonomisë, është në pronësi të huaj ose i drejtuar, GDP do të jetë shumë më I lartë sesa GNI, dhe në të vërtetë më pak përfitime nga tregtia do të mblidhen për vendasit e vendeve në zvillim. Me shtimin e kosrporatave multinacionale dhe rritjen e pronësisë së huaj të kompanive në një gamë të gjerë të vendve, statistikat totale për përfitimet nga eksporti të vendeve në zhvillim (dhe, vërtet, GDP) duhet të fhsehin faktin që qytetarët e e vet vendit, veçanërisht ata të grupeve me të ardhura të ulëta, nuk mund të përfitojnë nga këto eksporte. Të ardhurat kryesore nga tregtia mund të rriten më shumë për jovendasit, të cilët shpesh riatdhesojnë përmasa të mëdha të këtyre fitimeve. Tregtia inter dhe intra industriale, që duke qenë e kryer duhet të duket si tregti ndërmjet vendeve të pasura dhe atyre të varfëra. Por në fakt, industritë e tilla mund të kryhet ndërmjet vendeve të pasura dhe vendasve tjerë të vendeve tjera duke operuar në vendet në zhvillim! Eksportet e mallrave të prodhuara janë në përgjithësi më efektive në gjenerimin e zgjerimit të sektorit modern, por disa aktivitete të eksportit të enklavave të prodhuara në vendet e varfëra mund të jenë thjesht duke mbuluar faktin se një pjesë e madhe e përfitimeve ende janë duke u shkatërruar nga ndërmarrjet e huaja. Me pak fjalë, performance e eksportit të një vendi në zhvillim mund të jetë mashtruese perveç nëse ne analizojmë karakterin dhe strukturën e përfitimeve nga eksporti duke sqaruar kush zotëron ose kontrollon faktorët e prodhimit të cilët janë shpërblyer si rezultat zgjerimit të eksportit. 30

32 Disa konkluzione për teorinë e tregtisë dhe strategjinë e zhvillimit ekonomik Ne tani mund të përpiqemi të sigurojmë disa përgjigje paraprake për pesë pyetjet e paraqitura më herët në kapitull. Ne duhet theksojmë se konkluzionet tona janë të përgjithshme dhe të vendosura në kontekst të diversitetit të vendeve në zhvillim. Së pari, në lidhje me normën e interest, strukturën, dhe karakterin e rritjes ekonomike, konkluzioni ynë është që tregtia mund të jetë një stimul i rëndësishëm për rritjen eshpejtë ekonomike. Kjo është demonstruar mjaftueshëm nga përvojat e suksesshme gjatë gjysmës së shekullit të kaluar për vendet si Kina, Malejzia, Tajlanda, Brazili, Kili, Singapori, dhe Korea Jugore. Hyrja në tregjet e vendeve të zhvilluara (një factor I rëndëishëm për prirjen e vendeve në zhvillim në promovimin e eksportit)mund të sigurojë një stimul të rëndësishëm për shfrytëzimin e burimeve të papërdorura njerëzore dhe kapitale. Fitimet e zgjeruara nga këmbimi i huaj përmes performancës eksportit të përmirësuar gjithashtu sigurojnë mundësinë nga e cila vendet në zhvillim mund të agrumentojnë burimet e pamjaftueshme fizike dhe financiare. Me pak fjalë, kur mundësitë për këmbim profitabil rriten, tregtia e jashtme mund të sigurojë një stimul të rëndësishëm për të grumbulluar rritjen ekonomike. Por siç vuri në dukje kapitulli i mëhershëm, rritja e outputit vendor mund të ketë ndikim të vogël në zhvillim. Një strategji e rritjes e orientuar në eksport, veçanërisht në mallrat me disa lidhje dhe kur një pjesë e madhe e fitimeve nga eksporti rritet për të huajt, nuk mundemi vetëm të paragjykojmë strukturën e ekonomisë në drejtime të gabuara (duke mos plotësuar nevojat reale të njerëzve lokalë) por gjithashtu përforcojnë dualizmin e brendshëm dhe të jashtëm dhe karakterin jo të barabartë të kësaj rritje. Të gjitha varen nga natyra e eksportit, shpërndarja e përfitimeve të veta, dhe lidhjet e veta me pjesën tjetër të ekonomisë dhe se si këto evoluojnë gjatë kohës. Faktorët e tillë si ekzistenca e përhapur e fitimeve në rritje, shpërndarja shumë e pabarabartë ndërkombëtare e aseteve dhe pushtetit, ndikimi i korporatave të mëdha multinacionale, dhe aftësia e kombinuar e të dyjave, qeverive dhe bizneseve për të manipuluar me çmimet ndërkombëtare, nivelet e prodhimit, dhe modelet e kërkesës janë vendimtare. Së bashku, ata na çojne ne konkluzionin e përgjithshëm që shumë vende në zhvillim në të kaluarën kanë përfituar disproporcionalisht më pak nga marrëeshjet e tyre tregtare me vendet e zhvilluara. 31

33 Duhet të jetë e qartë nga tani se përgjigja në pyetjen e tretë kushtet nën të cilat tregtia mund të ndihmojë një vend të zhvillim të arrijë aspiratat e zhvillimit është të gjendet kryesisht në mundësinë e vendeve në zhvillim për shembull, si një komitet drejtues brenda negociatave të OBT-së ose forumeve të G20 për nxjerrjen dhe mbrojtjen e koncesioneve të favorshme tregtare nga vendet e zhvilluara. Siç e kemi adresuar shkurtimisht, proceset gjatë Organizatës Botërore të Tregtisë dhe paraardhësve të vet, së bshku me programet dypalëshe, të tilla si U.S Africa Groëth dhe Opportunity Act (AGOA) dhe European Everything por iniciativa Arms (EBA), siguroi një ndihmesë por ende është një hap shumë I pakompletuar. Gjithashtu, masa e në të cilën eksportet munden në mënyrë efikase të shfrytëzojnë burimet e pakta të kapitalit ndërsa duke e bërë përdorimin maksimal të mjaftueshëm por tani sasitë e nënpërdorura të punës do të përcaktojnë se nga cili nivel i përfitimeve nga eksporti përfiton qytetari I rregullt në vendet në zhvillim. Sërish, lidhjet ndërmjet perfitimeve nga eksporti dhe sektorëve tjerë të ekonomisë janë vendimtare. Në fund, shumica do të varen në atë se sa mirë një vend në zhvillim mund të ndikojë dhe të kontrollojë aktivitetet e ndërmarrjeve të huaja private. Aftësia për t u marrë në mënyrë efikase me korporatat multinacionale në garantimin e shpërndarjes së drejtë të përfitimeve tek qytetarët lokalë është jashtëzakonisht e rëndësishme. Këto çështje janë më të shqyrtuara më vonë në këtë kapitull dhe në kapitullin 14. Përgjigja në pyetjen e katërt nëse vendet në zhvillim mund të përcatojnë se sa mund të tregtojnë mund të jetë vetëm teorike. Për vendet e vogla dhe të varfëra, opsioni e jotregtimit në të gjitha llojet, duke mbyllur kufijtë e tyre për pjesën tjetër të botës, është natyrisht joreale. Jo vetëm që ata nuk kanë burime dhe madhësi të tregut për të qenë të vetëmjaftueshëm, por por mbijetesa e tyre, veçanërisht në zonën e prodhimit të ushqimit, shpesh varet nga aftësia e tyre për të siguruar të mirat e huaja dhe burimet. Disa prej së paku 32 vendeve të zhvilluara përballen me kërcënime vjetore të mungesës së madhe të bukës për të cilën ndihma ndërkombëtare nuk është një zgjidhje por një nevojë. Nëse të tregtosh është ose të mbetet në izolim nuk është çështje; çështja e vërtetë rezulton të jetë bilanci ndërmjet shitjes për tregjet e brendshme dhe eksportim dhe, nëse në kohë të fundit është zgjedhur, nëse inkurajimi i eksportit nëpër gjithë bordin ose promovimi I setorëve të targetuar. Për më tepër, për shumicën e vendeve në zhivillim, systemi ekonomik ndërkombëtar ende ofron burimin e vetëm real të pamjaftueshmërisë së kapitalit dhe njohurisë së nevojshme teknologjike. 32

34 Kushtet nën të cilat burimet e tilla janë marrë do të ndikojnë shumë në karakterin e procesit të zhvillimit. Në fund, për vendet e pasura në burimet minerale dhe lëndët e para, veçanërisht ato të cilat kanë qenë në gjendje të themelojnë një pozicion të pazarllëkut ndërkombëtar kundrejt korporatave të mëdha që blejnë eksportet e tyre (p.sh. anëtarët e OPEC-ut), tregtia ka qenë dhe vazhdon të jetë një burim vital zhvillimit financiar. Pyetja e pestë nëse në bilac është më mirë për vendet në zhvillim të kërkojë jashtë drejt pjesës tjetër të botës ose brenda kapaciteteve të tyre për zhvillim rezulton jo të jetë një pyetje ose- ose për të gjithë. Gjersa duke shqyrtuar mundësitë fitimprurëse për pjesën tjetër të botës, vendet në zhvillim mund të kërkojnë në mënyrë efektive mënyrat e zgjerimit të tregtisë botërore dhe shtrirjen e ekonomive të tyre në lidhjet me njëri-tjetrin. Për shembull, duke bashkuar burimet e tyre, vendet e vogla mund të kalojnë kufizimet e tregjeve të vogla indivuale dhe kufizimet serioze të burimeve të tyre ndërsa mbajtja në një shkallë të rëndësishme të autonomisë duke ndjekur aspiratat e tyre individuale të zhvillimit. Në këtë mënyrë, grupet e vendeve të vogla mund të kenë një mundësi më të mirë të arritjes së asaj që Kina ka qenë në gjendje të bëjë në vitet e fundit: duke ngritur pushtetin e pazarllëkut të tregut të vet të madh që të këmbëngul në marrëveshjen më të mirë nga eksportuesit dhe investitorët e huaj potencialë. Kjo strategji ka kenë njëri nga faktorët më të përshtatshëm duke ndihmuar Kinën të realizojë normat shumë të larta të rritjes në dekadat e fundit. Përfitimet janë ende ato që do të ishin edhe nga zgjerimi I mtejshëm I tregtisë ndërmjet vendeve në zhvillim. Megjithëse argumenti I mësipërm shpesh është I ekzagjeruar, shihet qartë që nëse rivalitetet politike ndërregjionale mund të jenë të kalueshme, bashkëpunimi I rritur regjional ndërmjet vendeve në zhvillim ofron një komponent të rëndësishëm të strategjisë së tregtise dhe industrializimit. Në të vërtetë, pjesëmarrja prej 17% në vitet e 60-ta të mbi 40% në vitin Politikat e qarta të vendeve në zhvillim, duke përfshirë zonat e tregtisë së lirë të tilla si ASEAN në Azinë Juglindore dhe Mercosur në Amerikën Jugore, janë së paku pjesërisht përgjegjëse për këtë tendencë. Sigurisht, tendenca gjithashtu reflekton sukseset e zhvillimit në Azi, shumica e këtyre ekonomive kanë qenë duke u rritur më shpejt sesa në Amerikën Veriore dhe Evropë në vitet e fundit. Përpjekjet e ripërtërira janë duke u bërë në Afrikë, përmes Uunionit Afrikan dhe NEPAD në programet e rishikimit nga afër, por ekziston një rrugë e gjatë për të shkuar. Jemi kthyer tani që të marrim në konsideratë përparësitë dhe mangësitë e politikave alternative tregtare për vendet në shvillim në më shumë detaje. 33

35 Faqe Strategjitë e tregtisë tradicionale për zhvillim: Promovimi i eksportit kundrejt zëvendësimit të importit Mënyra tradicionale për trajtimin e çështjeve komplekse të politikave tregtare të përshtatshme për zhvillim është që të vendosë këto politika të veçanta në kontekst të strategjive të gjera të kërkimit jashtë apo edhe brenda. Sipas Paul Streeton, "zhvillimi i politikave të jashtme tregtare ", thotë "inkurajoni jo vetëm tregëtinë e lirë por gjithashtu edhe lëvizjen e lirë të kapitalit, punëtorëve, firmave dhe studentëve...,korporatave multinacionale, dhe një sistem i hapur i komunikimit". Më anën tjetër "zhvillimi i politikave të brendshme tregtare" thekson nevojën që kombet të zhvillojnë mënyrat e tyre të zhvillimit dhe të kontrollojnë vet fatin e tyre. Kjo nënkupton politika indigjene të inkurajimit " mësojmë duke bërë" në prodhim dhe zhvillimi i teknologjisë i përshtatur nga ndihmat dhe burimet që posedojnë vendet. Sipas ithtarëve të politikave tregtare të brendshme, në masë të madhe vetmbështetja është më mirë e realizueshme, sipas fjalëve të Streeton, vetëm nëse ju e kufizoni tregtinë, lëvizjen e njerëzve dhe komunikimin dhe nëse i mbani korporatat multinacionale, me produktet e tyre te gabuara dhe që duan stimulim të gabuar dhe prandaj si rrjedhojë kemi teknologjinë e gabuar apo joadektuate. Një debat i gjallë në lidhje me këto dy 34

36 trajtime filozofike janë futur në literaturën e zhvillimit që nga viti Debati i vë tregëtarët e ri, të cilët avokojnë strategjitë zhvillimore të jashtme në promovimin e eksportit të industrializimit, kundër proteksionistëve, ku janë ithtarët e strategjive zhvillimore të jashtme të zëvendësimit të importit. Strategjitë mbizotëruese të mëvonshme të viteve 1970-ta, ishte dora e sipërme e fituar në vitet e vona të viteve 1970, dhe posaqërisht në mes ekonomistëve perëndimorë dhe atyre të Bankës Botërore në vitet 1980-ta dhe fillimi i viteve 1990-ta. Në parim, dallimi në mes të këtyre dy strategjive zhvillimore tradicionale të tregtisë, është e drejtuar në kuptim të avokimit për zëvendësimin e importit me eksportin, besimi që zhvillimi i ekonomisë mund të inicojë zëvendësimin e produkteve më parë të importuara me produkte vendore sidomos për të mirat elementare të konsumit (faza e parë- ZI ( zëvendësimi i importit), pastaj përmes prodhimit vendos të vazhdohet edhe me zëvendësimin e produkteve më të sofistikuara ( faza e dytë- ZI)- e gjitha kjo përmes vendosjes së tarifave më të larta dhe kuotave për këto produkte të importuara. Në periudhë afatgjatë, Zëvendësimi i Importit avokon dhe përmend përfitimet e diversifikimit të brendshëm industrial (" rritja e balancuar"), dhe aftësinë për të eksportuar disa produkte të cilat ishin të mbrojtura më parë përmes ekonomizimit të shkallës, kostos më të ulët të punës, dhe eksternaliteteve pozitive duke bërë që çmimet vendore të jenë konkurruese me çmimet botërore. Nga ana tjetër, përkrahësit e " Promovimit të eksportit" e të dyja llojesh të mirash elementare dhe ato të prodhuara hedhin në pah efiçencën dhe përfitimet nga rritja e tregtisë së lirë dhe konkurrenca, zëvendësimin e tregjeve të mëdha botërore me tregjet vendore më të vogla, çmimet jostabile, dhe efektet e mbrojtjes së kostove dhe sukseset e jashtëzakonshme të ekonomive të orientuara nga eksporti siç janë: Korea Jugore, Taivani, Singapori, Hong Kongu, Kina dhe disa shtet tjera në Azi. Ato vende pranojnë faktin se firmat në këto ekonomi kanë mësuar nga bashkëpunimi me firmat në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Japoni dhe shtetet tjera me ekonomi të zhvilluar që kanë qenë në periudhë afatgjatë konsumatorë të tyre. Nganjëherë dallimi bëhet në mes të " promovimit të fuqishëm të eksportit", në kuptim të asaj se cilat politika janë përshtatur në mënyrë eksplicite për zgjerimin e eksportit ( në përgjithësi, si psh. valuta e dobët), në vend të prodhimit për tregun vendor; dhe "promovimi i dobët i eksportit" thekson rëndësinë e tregtisë së lirë në kuptim të asaj që më e favorshme është promovimi i eksportit në krahasim me politikat e mëparshme të 35

37 zëvendësimit të importit ( të cilat kanë tendencë për të dekurajuar eksportet në terma relativë). Përtej kësaj, shumë vende të Azisë gjithashtu kanë adoptuar një qasje të llojllojshme e cila i tërheqë disa elemente nga të dy sektorët e targetuar të zhvillimit, gjë e cila do të sqarohet më vonë në këtë kapitull. Në praktikë, dallimi në mes të strategjisë së Zëvendësimit të Importit dhe asaj të Promovimit të Eksportit, është më pak e theksuar sesa analiztët nënkuptojnë. Shumica e ekonomive të zhvilluara kanë përfshirë të dyja strategjitë me shkallë të ndryshme të theksit në një kohë apo në një tjetër. Për shembull, në vitet 1950-ta dhe 1960-ta strategjithë e industrializimit të brendshëm, të Amerikës Latine dhe shtetev të Azisë si: Kili, Peruja, Argjentina, India, Pakistani dhe Filipinet ishin tejet në orientuara në strategjinë ZI ( zëvendësimi i importit). Në fund të viteve 1960, disa nga vendet e Afrikës Sub- Saharianesi Nigeria, Etiopia, Gana dhe Zambia kishin filluar të ndiqnin strategjinë ZI, dhe disa vende më të vogla të Amerikës Latine e poashtu disa vende tjera të Azisë iu kishin bashkuar asaj. Sidoqoftë, që nga mesi i viteve 1970, strategjia tjetër PE ( promovimi i eksportit ) kishte filluar që në rritje e sipër të adaptohet nga një numër i madh vendesh. Pasuesit e hershëm të strategjisë PE- Korea Veriore, Taivani, Singapori dhe Hong Kongu- në këtë mënyrë iu bashkuan edhe Brazili, Kili, Tailanda dhe Turqia, të cilat u hoqën dorë nga strategjia e mëparshme ZI. Duhet theksuar, sidoqoftë se shumica e promotorëve të eksportit në Azinë Lindore kanë paraqitur faktin se proteksionizmi është strategji sekuanciale në industri të caktuara, kështu që nuk është e drejtë që t'i quajmë ata trgtarë të lirë, edhepse ata janë të orientuar në tregun e jashtëm. Përkundër këtij sfondi ne mund të shqyrtojmë çështjen e strategjisë së jashtme të promovimit të eksportit kundrejt strategjisë së brendshme të zëvendësimit të importit më në detaje duke aplikuar kategorizimin e mëposhtëm të katërfishtë. 1.) Politikat primare të jashtme ( inkurajimi i bujqësisë dhe ekportimi i materiale bazë ). 2.) Politikat sekondare të jashtme ( promovimi i ekportit të prodhimit). 3.) Politikat primare të brendshme ( kryesisht produktet bujqësore të vet-mjaftueshme). 4.) Politikat sekondare të brendshme ( mallërat e prodhuara vet-mjaftueshëm përmes zëvendësimit të importit). 36

38 Pastaj ne kthejmë vënmendjen tonë tek strategjitë eklektike, veçanërisht tek strategjitë e industrializimit të orientuara në eksporte, dhe integrimit ekonomik Jug-Jug. Promovimi i eksportit: Strategjitë e kërkimit të jashtëm dhe shqyrtimi i barrierave tregtare Promovimi i eksporteve primare dhe sekondare ka qenë një kohë të gjatë është konsideruar përbërës kryesor i variablave strategjike të zhvillimit në periudhë afatgjatë. Territoret koloniale të Afrikës dhe Azisë, me minierat dhe plantacionet në pronësi të huaj, ishin shembulli më klasik i regjioneve me prodhime primare përmes strategjive të jashtme. Kjo ishte pjesërisht në kundërshtim me strukturën ekonomike të këtyre enklavave dhe pjesërisht si anim i industrializimit të viteve 1950-ta dhe 1960-ta, vendet më të zhvilluara e vënë theksin në prodhimin e mallërave të prodhuara fillimisht për tregun e brendshëm ( sekondare të brendshme) dhe pastaj për eksportet ( sekondare të jashtme ) Produktet bazë- zgjerimi i eksportit: Kërkesa e Limituar Siç është përmendur më parë në këtë kapitull, shumica e vendeve me të ardhura të ulëta ende mbështeten në prodhimin e produkteve esenciale në shumicën e të ardhurave të tyre të eksportit. Me një përjashtim të dukshëm të eksporteve të naftës dhe disa mineraleve bazë, eksporti i produkteve bazë është rritur më ngadalë sesa tregtia e përgjithshme botërore. Nga ana e kërkesës, duket të jenë të paktën pesë faktorë që punojnë kundër zgjerimit të shpejtë të produkteve bazë ( primare), dhe veanërisht eksporteve të produkteve bujqësore. Fillimisht elasticiteti i kërkesës së të ardhurave për produktet bujqësore e ushqimore, materialet bazë, është relaitivisht e ulët krahasuar me elasticitetin e kërkesës për karburantet, disa minerale dhe për produktete e fabrikuara. Për shembull elasticiteti i kërkesës së të ardhurave për sheqer, kakao, çaj, kafe dhe banana vlerësohet në më pak se 1, në mes intervaleve Kërkesa joelastike nënkupton që vetëm një normë e lartë dhe e qëndrueshme e rritjes së të ardhurave për frymë ( per capita) në vendet e zhvilluara mund të çojë edhe në një zgjerim modest të eksportit të këtyre mallërave të veçanta nga vendet në zhvillim. ( Shumë nga eksportuesit e produkteve primare kanë 37

39 përfituar nga bumi në Kinë, që nga viti 2002, me përjashtim të periudhës së rënjes në dhe kjo do të ndiqet me kujdes). Së dyti, norma e rritjes së popullësisë në vendet e zhvilluara tani është afër nivelit të zëvendësimit, kështu që një zgjerim i vogël mund të pritet nga ky burim. Së treti elasticiteti i kërkesës së çmimeve për shumicën e mallërave primare është relativisht i ulët. Kur çmimet relative të produkteve bujqësore bien, ashtu siç ishin shumicën e kohës gjatë pesë dekadave të kaluara, elasticitetet e tilla të ulëta nënkuptojnë eksporte kombëtare më të ulëta të të ardhurave totale. Me përjashtim të naftës dhe disa mallërave të vogla, Marrëveshja ndërkombëtare e mallërave nuk është paraqitur mirë. Marrëveshjet e tilla janë të destinuara për të caktuar nivelet e përgjithshme të prodhimit, stabilizimin e çmimeve në nivel botëror si dhe të caktojë kuotën e aksioneve të produkteve të ndryshme që prodhojnë vendet si: kafe, çaj, baker, plumb dhe sheqer. Për të punuar në mënyrë efektive, ato kërkojnë bashkëpunim dhe kompromis mes pjesëmarrësve. Marrëveshjet e mallrave gjithashtu mund të sigurojnë mbrojtje më të madhe për kombe individuale eksportuese kundër konkurrencës së tepruar dhe mbizgjerimin e prodhimit botëror. Mbizgjerimi i tillë i furnizimit ka tendencë për të ulë poshtë çmimet dhe të zvogëloj rritjen e fitimeve për të gjitha vendet. Në periudhë afatshkurtër, marrëveshjet për tregtimin e mallërave bëjnë të pamundurën për të garantuar kombet pjesëmarrëse që relativisht pjesa fikse e të ardhurave botërore të eksportit dhe një çmim më të qëndrueshëm botëror për mallërat e tyre. Por propozimet nga Konferenca e Kombeve të Bashkuara për Tregti dhe Zhvillim ( UNCTAD ) për krijimin e një fondi të përbashkët për të financuar " Tampon rezervat ", për të mbështetur çmimet e disa mallrave bazë 19 (duke përfshirë sheqer, kafe, çaj, boksit, jute, pambuk, kallaj, dhe vaj vegjetal ) të prodhuar nga kombet e ndryshme në zhvillim kanë bërë pak përparim. Shumica e marrëveshjeve të mallërave jo të naftës ose kanë dështuar ( kallaji ) ose është injoruar në masë të madhe nga prodhuesi( kafe, sheqer ). Edhe në skenarët më të mira, marrëveshje të tilla nuk mund të jenë në fuqi për mallrat që prishen shpejt. Paramendoni duke u përpjekur për të operuar një stok rezervë të bananeve. 38

40 Faktorët katërt dhe pesë që punojnë kundër zgjerimit afatgjatë të eksportit të produkteve primarezhvillimi i zëvendësuesit sintetik dhe rritja e mbrojtjes bujqësore në vendet e zhvilluara, janë ndoshta më të rëndësishmet. Zëvendësuesit sintetikë për mallra si pambuku, goma, sizal, kallaji, gëzof, lëkurat, dhe bakri ( zëvendësuar nga fibra qelqi optikë për rrjetet e komunikimit ) bashkë të veprojnë edhe si frena kundër çmimeve më të larta të mallërave.dhe si burim i drejtpërdrejtë i konkurrencës në tregjet botërore të eksportit. Pjesa sintetike e të ardhurave të tregtisë botërore të eksportit është rritur në përgjithësi me kalimin e kohës,ndërsa pjesa e produkteve natyrore ka rënë. Në rastin e mbrojtjes bujqësore, e cila zakonisht merr formën e tarifave, kuotave dhe pengesave jotarifore të tilla si ligjet ndonjëherë arbitrare sanitare rregullojnë ushqimin dhe fibër importet, efektet mund të jetë shkatërruese për zhvillimin e të ardhurave të eksportit për vendet Politika e përbashkët bujqësore e Bashkimit Evropian, për shembull, ka rezultuar në masë të madhe në subvencionet, të cilat e kanë dëmtuar konkurrencën e vendeve në zhvillim. Nga ana e ofertës, një numër i faktorëve që punojnë kundër zgjerimit të shpejtë të zgjerimit të të ardhurave nga eksporti i produkteve primare. Më e rëndësishmja është ngurtësia strukturore e shumë sistemeve rurale të prodhimit në vendet në zhvillim. Ne përmendim ridigjitetin në kuptim të burimeve të limituara; klimës së pafavorshme; tokat e dobëta; institucionet rurale të vjetruara, shoqërisë dhe strukturës ekonomike dhe modelet joproduktive të zotërimit të tokës- Kapitulli 9. Çfarëdo qoftë situata e kërkesës ndërkombëtar për mallrat e caktuara ( të cilat do të ndryshojnë nga mall në mall ), zgjerim i vogël i eksportit mund të pritet kur ekonomia rurale dhe strukturat sociale janë në kundërshtim të përgjigjeve pozitive të ofertës nga fermerët ruralë të cilët kanë frikë për të rrezikuar. Për më tepër, në vendet në zhvillim me strukturë bujqësore dualiste (dmth, ferma të mëdha me kapital intensive ekzistuese krah për krah me mijëra fragmentarizime, fshatarë me produktivitet të ulët, ndonjë rritje në të ardhurat e eksportit ka të ngjarë që do të shpërndahen në mënyrë shumë të pabarabartë në mes popullatës rurale. Fermerët e vegjël kanë qenë në disavantazh në disa vende ( kryesisht në Afrikë ), në të cilin bordet bujqësore të marketingut veprojnë si ndërmjetës midis fermerëve dhe tregjeve të eksportit. Për fat të mirë, këto bordet janë shpërbërë në masë të madhe në vitet e fundit. Rritja e eksportit të produkteve primare ka mbetur modest, pjesërisht për shkak të efekteve të dëmshme të politikave tregtare të vendeve të zhvilluara (si subvencionet e sheqerit dhe pambukut 39

41 në Shtetet e Bashkuara) dhe politikat e ndihmës së huaj që i mposhtin çmimet e produkteve bujqësore në vendet më pak të zhvilluara dhe dekurajojnë prodhimin. Për shembull,politika tregtare e Bashkimit Evropian subvencionon shitjen e viçave në vendet e Afrikës Perëndimore në maskën e shkatërrimit të ndihmës së huaj për çmimet e kafshëve në ato vende. Siç përmblidhet nga Kevin Watkins dhe Joachim von Braun i Institutit Ndërkombëtar për hulumtime të ushqimit. Fermerët e vegjël në vendet në zhvillim përballen me një varg akuzash nga disa politika rurale në vendet e pasura. Në pamundësi për të konkuruar ndaj konkurrencës së subvencioneve, fermerët e vendeve më të varfëra në botë janë shpesh të shtyrë nga tregjet ndërkombëtare por edhe të brendshme. Rezultati është në sistemet tregtare bujqësore në të cilat suksesi varet më pak në përparësitë krahasuese se në qasjen krahasuese të subvencioneve. Fermerët e vegjël janë efektivë, inovativë dhe potencialisht konkurrues,të kombinuar në mënyrë kreative me punët jashtë fermës. Por fermerët më të varfër në botë nuk mund të konkurrojnë me pjesën e pasur të botës pasi që ato kanë pasuri që këto nuk i kanë. Prandaj ne mund të konkludojmë, se promovimi i suksesshëm i eksporteve të produkteve primare në vendet me të ardhura të uleta dhe për të mirën e të varfërve nuk mund të ndodhë nëse nuk ka një riorganizim të strukturave sociale, rurale dhe ekonomike përgjatë linjave të sugjeruara në kapitullin 9 për të rritur produktivitetin e përgjithshëm bujqësor dhe për të shpërndarë përfitimet më gjerësisht. Objektivi parësor i zhvillimit të strategjive rurale është pranuar gjerësisht që të jetë i pari pë të siguruar ushqim të mjaftueshëm për të ushqyer njerëzit lokalë pastaj mund të merren me zgjerimin e eksportit. Duke pasur parasysh strukturën e kërkesave botërore për produktet primare, mungesa e ushqimit në viset rurale është si kërcënim dhe në këtë mënyrë dëshira e importuesve të mundshëm përqëndrohet në prodhimin e produkteve bujqësore të vetë-mjaftueshme,pashmangshmërinë e zhvillimit të mëtejshëm të zëvendësuesve sintetikë dhe( tragjik ) i niveleve në mënyrë të konsiderueshme një mbrojtje më të ulët të bujqësisë midis kombeve të 40

42 zhvilluara në dritën e bisedimeve të ngecura të tregtisë dhe shtrirja e vërtetë e zgjerimit të eksportittë produkteve primar në zhvillimin individual të shteteve është e limituar. Zgjerimi i Eksporteve të mallërave të prodhuara Zgjerimi i eksporteve të fakturuara është inkurajuar nga një rritje spektakolare e eksportit në vende si Koreja e Jugut, Singapori, Hong Kongu,Tajvani, dhe Kina. Për shembull, për dekada të tëra, totali i eksporteve në Tajvan u rrit në një normë vjetore prej mbi 20 %, dhe eksportet nga Koreja e Jugut u rritën me të shpejtë. Në të dy rastet, kjo rritje e eksportit është bërë nga mallrat e prodhuara, të cilat kontribuan me mbi 80 % të të ardhurave përmes këmbimit të huaj në të dyja vendet. Për botën në zhvillim si e tërë, eksportet e produkteve të fabrikuara janë rritur nga 6% nga eksporti total i mallërave në vitin 1950, në pothuajse 64% në vitin Nëse i marrim të dyja bashkarisht në vitin 2002, vendet me të ardhura të ulëta dhe të ardhura mesatare, janë llogaritur 25.7%, i eksportit total të produkteve të fabrikuara. Kina urdhëroi një rritje të shpejtë. Megjithatë vendet më të ardhura të ulëta, përbëjnë vetëm 1% të totalit botëror. Suksesi i eksporteve në dekadat e kaluara, posaqërisht tek Tigrat e Azisë, kanë dhënë shtysë për argumente nga fundamentalistët e tregut ( shih kapitullin 3 ), se rritja ekonomike është bërë më mirë duke i lejuar forcat e tregut, ndërmarrjet e lira, dhe ekonomitë e hapura të mbizotërojë duke minimizuar ndërhyrjen e qeverisë. Megjithatë, të dhënat nga Azia Lindore nuk e mbështetin këtë pikëpamje e se si është arritur suksesi i eksportit. Në Korenë Jugore, Tajvan dhe Singapori ( sikur Japonia më herët, dhe në shkallë të madhe edhe Kina në kohët e fundit), prodhimi dhe përbërja e eksporteve nuk u la në dorë të tregut, por nga një ndërhyrje e planifikuar e qeverisë, duke e bërë përdorimin mjaftueshëm të nxitjes së fitimit. Ne do të flasim prap për këtë çështje më vonë në këtë kapitull. Problemet e kërkesës për zgjerimin e eksportit të shumë mallrave të prodhuara, ndonëse një ndryshim në përmbajtjen themelore ekonomike nha ato për produktet primare ende paraqesin probleme të ngjashme për vendet në zhvillim. 41

43 Për shumë vite, ka ekzistuar mbrojtja e përhapur në vendet e zhvilluara kundër eksporteve të prodhuara në vendet në zhvillim, e cila ishte pjesërisht rezultat i drejtpërdrejtë depërtimi i suksesshëm i kostos së ulët të punës- prodhimi intensiv nga vende si Tajvani,Hong Kong, dhe Korea e Jugut gjatë viteve 1960 dhe Dhe siç u tha më herët,çmimet relative për shumicën e mallrave themelore të prodhuara, kanë rënë gjithashtu. Barrierat tregtare industriale të shteteve kanë qenë të gjera. Gjatë viteve 1980, për shembull, 20 nga 24 vendet e industrializuara kanë rritur mbrojtjen e tyre kundër produkteve të prodhuara ose të përpunuara të vendeve në zhvillim. Për më tepër, normat e tyre të mbrojtjes ishin dukshëm më të larta kundër eksportit të vendeve në zhvillim, këto pastaj kundër vendeve me të ardhura të larta. Pastaj ekzistojnë barrierat jotarifore, të cilat vendosen për të mbrojtur eksportet e mallërave të prodhuara nga vendet në zhvillim, që prekun të paktën një të tretën e tyre. Shembulli më i mirë ishte Marrëveshja Multifibër, e cila ihste në fuqi deri në vitin 2005, një sistem kompleks i kuotave kryesisht dypalëshe kundër eksporteve të pambukut, leshit dhe produkteve sintettike të fibrit. Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillim, i vlerësuar nga MFA-ja me një kosto botërore prej 24 bilionë dollarësh në vit, humbje në të ardhurat e eksportit për tekstile dhe veshje. Me përfundimin e MFA-së më së shumti ka përfituar Kina, dhe disa vende të tjera ne zhvillim siç janë Bangladeshi, që kanë qenë në gjendje të mbajnë pjesën e tyre të tregut. Iniciativat më të mëdha për hapjen e tregjeve të vendeve më pak të zhvilluara, më të dukshme përmes Rritjes së Afrikës dhe Akti i Mundësive në Kombet e Bashkuara dhe Gjithçka pos Armë në Bashkimin Evropian, vuri në dukje që më parë se ato janë oferta dypalëshe më vonë mund të tërhiqen. Këto programe kanë pengesa të tilla si psh pengesat në kohë, pasi që është shume kohë e shkurtër për të qenë efektive në nxitjen e investimeve ose që kërkon dokumentacion të kushtueshëm siç ka theksuar eksperti afrikan Paul Collier. Nëse pagat e punëtorëve në vendet e zhvilluara zhvendosen lartë( dhe tani shërbimet ) do të vazhdojnë të lejojnë hyrjen papengesë të produkteve që kanë pagë të ulët punëtorësh, mbetet për t'u parë. Rregullat e OBT-së ( Organizata Botërore e Tregtisë) kanë eliminuar shumë barriera formale, por shumë barriera implicite mbeten të nënkuptuara. Ritmi inkurajues i reduktimit të tarifës në kohën e Uruguajit dhe vitet e para të OBT-së në vitet e fundit e ka ngadalësur këtë ritëm. " Hetimet" antidamping ishin rritur ndjeshëm duke filluar nga viti 1999, në Shtetet e Bashkuara janë përdoruesit më të mëdhenjë të këtyre masave proteksioniste. 42

44 Edhepse numri i hetimeve të reja më pas ka rënë në vitet e hershme të shekullit të ri, ato mbeten më e rëndësishme për arsenalin proteksionist. Për shembull me tu zhvilluar recesioni global në vitin 2007, hetimet antidamping u rrit deri në fund të vitit Hetimet kundërvepruese janë gjithashtu në rritje " Blej amerikan" dhe legjislacioni analog që bëri shumë publicitet në paketat stimuluese gjatë krizës së vitit 2008 të cilat kanë ligjshmëri të dyshimtë mirëpo mund të kenë ndikim të madh në investimet në vendet në zhvillim, të paktën për aq kohë sa ata mbeten në vend dhe gjithashtu mund të funksionojë si pengesë në arsenalin proteksionist. Marrëveshjet Rajonale Tregtare duke përfshirë edhe Marrëveshjen e Tregëtisë së Lirë e Amerikës Veriore dhe BE-ja mund të ketë efekt diskriminues në eksporte tek vendet joanëtare. Analistët gjithashtu pyesin se sa kohë Shtetet e Bashkuara mund të vazhdojnë të sillen si " konsumator i mjetit të fundit" në vazhdën e deficiteve të saja të mëdha dhe deficiteve tregtare kronike dhe se si shtetet do të përgjigjen në rënjen e pashmangshme të vlerës së dollarit amerikan, pastaj kjo lidhet me deficin tregtar pas krizave financiare të befasishme, por në disa pika kjo mundësi e eksportit për vendet në zhvillim mund të reduktohet. Ai gjithashtu ishte një dyshim se si shumë tregje të vendeve të zhvilluara do të hapë deri në masën e parë në Shtetet e Bashkuara gjatë kësaj periudhe ( kj otemë më gjerësisht është diskutuar në kapitullin 13). Ashtu si në rastin e prodhimeve bujqësore dhe prodhimeve tjera primare, pasiguria e eksportit nuk ka asnjë arsye për kufizimin e zgjerimit të nevojshëm për prodhimin e produkteve të nevojshme për t'i shërbyer tregjeve vendore. Një fushëveprim të madh për përfitimet e tregtisë në prodhimtarinë e vendeve në zhvillim brenda kontekstit të integrimit gradual ekonomik të ekonomive të tyre kombëtare. Tregëtia e mineraleve dhe produkteve bujqësore Jug-Jug ka shënuar rritje të shpejtë të tregtisë së prodhimtarisë Jug-Jug. Investimet e mallërave primare të Kinës dhe eksportet nga Afrika janë më të dukshme, por ekzistimi i zonave të prodhimit në Afrikë që janë duke punuar nën kontraktimin me firmat kineze është gjithashtu i rëndësishëm. Në anën tjetër antidampingu dhe ankesat tjera tregtare kundër Kinës nga vendet tjera në zhvillim po rriten me shpejtësi. Zëvendësimi i Importit: Duke kërkuar brenda por ende duke paguar jashtë Duke respektuar tregjet e dobëta botërore për produktet e tyre primare dhe nënshkrimet për besimin e përhapur në magjinë e industrializimit dhe hipotezat e Prebisch-Singer, vendet në zhvillim u 43

45 kthyen në strategji për zëvendësimin e importit të zhvillimit urban industrial në dekadat e post- Luftës së Dytë Botërore. Disa vende ende e ndjekin këtë strategji për të dy shkaqet ekonomike dhe politike, edhepse presioni nga OBT-ja, FMN-ja dhe Banka Botërore imponojnë kosto oportune të lartë në përpjekjet e tilla. Siç kemi vënë në dukje më parë zëvendësimin e importit e përfshinë një përpjekje për të zëvendësuar mallërat që janë duke u importuar, zakonisht mallërat e konsumit, me burime të brendshme të prodhimit dhe furnizimit. Strategji tipike së pari është për të ngritur barrierat tarifore ose kuotat në importet e sigurta të mallërave dhe pastaj të përpiqet për të ngritur një industri lokale për të prodhuar këto mallëra- çështje të tilla si radio, biçikleta ose paisje shtëpiake. Në mënyrë tipike kjo përfshinë ndërmarrje të përbashkëta me kompanitë e huaja, të cilat janë të inkurajuara për të ngritur bimët e tyre prapa murit të mbrojtjes tarifore dhe për të dhënë të gjitha llojet e stimujve të taksave dhe investimeve. Edhe pse shpenzimet fillestare të prodhimit mund të jetë më i lartë dhe ish çmimet e importit, arsytimi ekonomik vë përpara krijimin e operacioneve prodhuese të zëvendësimin e importit, përfundimisht do të jenë në gjendje të sjellin përfitime në shkallë të gjerë të prodhimit me kosto më të ulet ( i ashtuquajturi argumenti i mitur i mbrojtjes tarifore të industrisë) ose që bilanci i pagesave do të përmirësohet sikur se edhe mallërat e konsumit të importuara do të pakësohen. Në shumicën e rasteve një kombinim i tillë i të dy argumenteve llogaritet si i tejkaluar. Përfundimisht, shpresohet, e ashtuquajtura industria e posalindur do të rritet dhe do të jetë e aftë për të konkurruar në tregjet botërore. Kjo pastaj do të jetë në gjendje të gjenerojë shkëmbimin e jashtëm neto, i cili do të ketë kosto mesatare më të ulët në prodhimit. Le të shohim se si teoria e mbrojtjes mund të përdoret për të demonstruar këtë proces. Tarifat, Industritë e sapolindura dhe teoria e mbrojtjes Një mekanizëm kryesor i strategjisë së zëvendësimit të importit është ngritja e tarifave mbrojtëse ( taksat mbi importet) ose kuotat ( kufizime në sasinë e importeve) prapa të cilave industritë e ZI janë të lejuara për të vepruar. Arsyeja kryesore ekonomike për mbrojtjen e tillë është argumenti i Industrisë së porsalindur. Mbrojtja tarifore për mallërat e importuara është i nevojshëm, kështu që argumenti shkon në mënyrë që të lejojë çmimin më të lartë të prodhuesve vendorë për të pasur kohë të mjaftueshme që ta mësojnë biznesin dhe për të arritur një ekonomizim të shkallës në prodhim, kurse ekonomitë e jashtme të mësojnë duke punuar në prodhimin e produkteve me kosto më të ulët për njësi dhe çmime më të ulëta poashtu. Duke pasur më shumë kohë në dispozicion 44

46 dhe mbrojtje të mjaftueshme, ekonomitë e porsalindura do të rriten, do të jenë më kokurruese të drejtpërdrejta me prodhuesit e vendeve të zhvilluara dhe si rrjedhojë nuk do të kenë më nevojë për këtë mbrojtje. Në fund të fundit siç shihet në rastin e shumë industrive ZI ish të mbrojtura në Korenë Jugore dhe Taivan, prodhuesit vendorë shpresojnë që të jenë në gjendje jo vetëm për të prodhuar për tregun e brendshëm pa ndonjë pëngesë tarifore ose subvencione shtetërore, por gjithashtu për të eksportuar mallërat e tyre me kosto më të ulët për pjesën tjetër të botës. Kështu për shumë industri të vendeve në zhvillim, në teori, një strategji e ZI bëhet parakusht për një strategji të PE. Kjo është për arsye se ndër të tjera ( duke përfshirë edhe dëshirën për reduktuar varësinë e të arriturën e madhe, nevojën për të ndërtuar një bazë vendore industriale dhe lehtësinë e rritjes së konsiderueshme të të ardhurave të taksave nga koleksioni i tarifave), 40 që zëvendësimin e importit e bënë tërheqës për më shumë qeveri. Teoria themelore e mbrojtjes është një çështje e vjetër dhe e diskutueshme e tregtisë ndërkombëtare. Ajo është relativisht e thjeshtë për tu demonstruar. Shikojeni në Figurën Pjesa e lartë e figuës tregon ofertën e brendshme standardedhe kurbën e kërkesës për industrinë në fjalë ( të themi këpucë), në qoftë se nuk ka pasur tregti ndërkombëtare- që është në një ekonomi të mbyllur. Çmimi i ekuilibrit për shtëpi dhe sasia do të ishin P1 dhe Q1. Nëse ky vend pastaj do të hapte ekonominë e tij në tregtinë me jashtë, do të ishtë një madhësi e vogël në relacion me tregun botëror do të thotë se do të përballen më një kurbë të kërkesës horizontale krejtësisht elastike. Me fjalë tjera ai do të mund të shesë ( ose blejë), të gjitha produktet që dëshiron me çmimin më të ulët botëror P2. Konsumatorët vendorë do të përfitojnë nga çmimet më të ulëta të importit dhe si rezultat edhe sasi më të mëdha të blera, ndërsa prodhuesit vendorë dhe punonjësit e tyre do të vuajnë në mënyrë të qartë sepse ata do të humbasin bizneset e tyre nga ofertuesit e huaj me kosto më të ulët. Kështu për çmimin më të ulët P2, sasia e kërkuar rritet nga Q1 në Q3, kurse sasia e ofruar nga prodhuesit vendas bie nga Q1 në Q2. Dallimi në mes të asaj se çfatë prodhuesit vendorë janë në gjendje të ofrojnë në treg me çmimin më të ulët P2dhe sasinë Q2 dhe ajo se çfarë konsumatorët dëshirojnë të blejnë Q3, është shuma që do të 45

47 importohet, paraqitet në linjën ab në figurën 12.3 Strategjia industrial e Zëvendësimit të Importit dhe rezultatet Pas rënies së normës së interest, fitimet, dhe tarifat e menaxhmentit shumë prej të cilave vendosen për tregtinë e jashtme dhe ato pak që mund të kenë mbetur realizohen tek industritë e pasura locale me të cilët prodhuesit e huaj bashkëpunojnë dhe sigurojnë mbulesën e tyre politike dhe ekonomike. Së treti zëvendësimi i importit është bërë i mundur me të shpejtë dhe shpesh qeveria ka subvencionuar importin e mallërave kapitale dhe produkteve të ndërmjeme nga kompani të huaja dhe vendore.në rastin e kompanive të huaja në shumicën e rasteve janë blerë nga prindi apo motra. Në këtë situatë ekzistojnë dy rezultate të menjëhershm. Në njërën anë ndodhen industritë me capital intenzivqë janë ngritur, zakonisht duke pasur për bazë zakonet e konsumit të pasur, ndërsa ka edhe një efekt minimal në punësim. Nga ana tjetër është larg nga përmirësimi i i balancës së shteteve në zhvillim i situatës së pagesave dhe zbutjen e problemit të borxhuit, zëvendësimi i importit shpesh përkeqëson situatën duke rritur nevojën për imputet e mallërave kapitale të importuaradhe produkteve të ndërmjeme, ndërsa siç kemi vënë në dukje një pjesë e mirë e fitimeve 46

48 po humben jashtë vendit në formën e pagesave private të transferit. Një efekt i katërt i dëmshëm i shumë strategjive të zëvendësimit të importit kanë pasur ndikimin e tyre në eksportet tradicionale në produktet primare. Për të inkurajuar prodhuesit local përmes importtimit të kapitalit të lirë dhe mallërave të ndërmjeme normat zyrtare të këmbimit ( normat në të cilat banka qëndrore e një vendi është e përgatitur për të blerë monedha të huaja ), kanë qenë shpeshëherë artificialisht të mbivlerësuara. Kjo ka pasur efekt në rritjen e çmimeve të eksporteve dhe në uljen e çmimeve të importeve në kuptim të monedhës vendore. Për shembull në qoftë se kursi i këmbimit në tregun e lirë në mes të rupit pakistanez dhe dollarit amerikan ishte 20-1por kursi zyrtar ishte 10-1, një njësi që kushton 10 dollarë në Shtetet e Bashkuara do të importohet në Pakistan për 100 rupi ( duke përjashtuar shpenzimet e transportit dhe pagesat tjera të shërbimeve ). Nësse kursi i këmbimit në tregun elirë ( kursi i këmbimit përcaktohet nga oferta dhe kërkesa për rupi pakistanez në termat e dollarit ), mbizotëron fakti se një njësi do të kushtojë 200 rupi. Kështu kjo nënkupton se normën e mbivlerësuar të këmbimit qeveritë e vendeve në zhvillim e kanë ulur në mënyrë efektive çmimin e valutës së tyre në importe. Në të njëjtën kohë çmimet e eksporteve të tyre janë rritur për shembull, në një këmbim me normë 10 në 1, importuesit amerikanë do të duhet të paguajnë 10 centë për çdo 1 rupi për njësi në vend se të paguajnë vetëm 5 centë nëse tregu do të ishte hipotetikisht i lirë, raporti 20 me 1 do të kishte efekt. Efekti neto i normave të mbivlerësuara të këmbimit në kontekstin e politikave të zëvendësimit të importit është për të inkurajuar metodat ke prodhimit të kapitalit intenziv ( sepse çmimi i mallërave kapitale të importuara bie artificialisht), dhe do të penalizojë sektorin e eksporteve të produkteve primare duke rritur artificialisht çmimin e eksporteve në terma të valutave tjera. Ky mbivlerësim atëherë ndikon që fermerët lokalë të jenë më pak konkurrues në tregjet botërore. Në kushtet e efektit të shpërndarjes së të ardhurave, rezultati i politikave të tilla qeveritare mund të jetë në drejtim të penalizimit të fermerëve të vegjël dhe të vetë-punësuarve përderisa do të ndikojë në përmirësimin e fitimeve e pronarëve të kapitalit vendor dhe të huaj. Mbrojtja industrial kështu ka efektin në tatimin e mallërave bujqësore në tregun vendor dhe poashtu në dekurajimin e eksporteve bujqësore. Politikat e zëvendësimit të importitnë praktikë kanë përkeqësuar shpërndarjen e të ardhurave në nivel local duke favorizuar sektroin urban dhe grupet me të ardhura më të larta ndërsa ka diskriminuar sektorin rural dhe grupet me të ardhura më të ulëta. E pesta dhe e fundit, zëvendësimi i importit, e cila mund të jetë konceptuar me idenë e nxitjes së rritjes së industrisë së porsalindura dhe industrializimit të vetë-qëndrueshëm duke krijuar lidhjen 47

49 përpara dhe mbrapa për pjesën tjetër të ekonomisë, që kanë penguar industrializimin. Shumë foshnje nuk rriten, lënda për tu fshehur prapa tarifave mbrojtëse dhe dëshirëën e qeverive për t i detyruara ata që të jenë konkurrues duke ulur tarifat. Në fakt qeveritë në vetvete shpesh veprojnë për të mbrojtur industritë që janë në pronësi shtetërore. Për më tepër duke rritur kostot e imputeve për industritë e lidhurave ( ato që blejnë poutputet e firmave prodhuese si si inpute ose produktet e ndërmjeme në procesin e tyre prodhues, të tilla si blerja e letrës së printerit nga një fabrikë letre e mbrojtur nga politikat lokale) dhe përmes blerjes së inputeve të tyre nga burimet e jashtme të ofertës në vend të lidhjeve të ofertës vendore të zëvendësimit joefikas i importit; firmat në fakt mund të bllokojnë procesin e industrializimit tëpavarur të integruar. Strukturat e tarifave dhe Efektiviteti i mbrojtjes- sepse programet e zëvendësimit të importit bazohen në mbrojtjen e industrive vendore kundër importeve primare konkurruese kryesisht nëpërmjet të përdorimit të tarifave dhe kuotave fizike, ne kemi nevojë për të analizuar rolin dhe kufizimet e këtyre instrumenteve politike tregtare në vendet në zhvillim. Siç e kemi diskutuar edhe më parë, qeveritë imponojnë tarifat dhe kuotat fizike në importe për një sërë arsyesh, për shembull barrierat tarifore të jenë ngritur për të mbledhur të ardhurat publike. Në fakt duke pasur parasysh vështirësitë administrative dhe politike të mbledhjes së taksave mbi të ardhurat lokale përqindja fikse e taksave në importe, për shembull në porte apo kufinjshpeshëherë përbëjnë mënyrat më të lira dhe më efikase për të rritur të ardhurat e qeverisë. Në shumë vende në zhvillim këto taksa të tregtisë së jashtme janë një tipar qendror i sistemit të përgjithshëm fiscal. Barrierat tregtare jotarifore, të tilla si kuotat fizike në importe si në automobila dhe mallërat tjera të luksitedhepse më vështirë për për tu administruar mungesa e efikasitetit, mitmarrja dhe korrupsioni ( për shembull në lidhje me dhënjen e licencave të importeve ) siguron një rrugë efektive të kufizimit ntë hyrjes së mallërave të veçanta. Tarifat gjithashtu shërbejnë për të kufizuar importin e produkteve që nuk janë bazike ( zakonisht janë produktet e shtrenjta të konsumit). Nga këto kufizime në importe të dyja edhe tarifat edhe kuotat mund të përmirësojnë bilancin e pagesave. Dhe si ndryshim i normës zyrtare të këmbimit, tarifat mund të përdoren si mjet për të përmirësuar kushtet e tregtisë së një vendi. Megjithashtë në një vend të vogël në zhvillim të paaftë për të ndikuar në çmimet botërore të eksporteve të saj ky argument për tarifat ( ose zhvlerësimin ) ka pak vlershmëri. Së fundi, siç u tha më lartë, tarifat mund të formojën një komponentë integrale të një politike të zëvendësimit të importit të industrializimit. Çfarëdo mjetesh që përdoren për të kufizuar importin, kufizimi i tillë gjithmonë i mbron firmat vendore nga konkurrenca me 48

50 prodhuesit e vendeve tjera. Për shkallën e matur të mbrojtjes, ne duhet të pyesim se si shumë nga këto kufizime shkaktojnë që çmimet e brendshme të importeve të tejkalojnë çmimet e tyre që do të ishin po qe se nuk do të kishte asnjë mbrojtje. Ekzistojnë dy masa kryesore të mbrojtjes : norma nominale dhe norma efektive. Norma nominale e mbrojtjes tregon shkallën në përqindje se cilat çmime të brendshme të mallërave të importuara tejkalon çmimin që do të ishte në rast të mbrojtjes. Kështu norma nominale e tarifave t i referohet çmimit final të mallërave dhe paraqitet në këtë formë: p - p t = p ku p dhe p janë çmimet për njësi të prodhimit në idustri me dhe përkatësisht pa tarifa. Për shembull në qoftë se çmimi i brendshëm p, i një automobile të importuar është 5000 dollarë, ndërsa CIF ( kosto plus sigurimi dhe bartja), çmimi p, kur automobile arrin në portin hyrës është 4000 dollarë, norma nominale e tarifës mbrojtëse t do të jetë 25%. Kjo është një lloj i tarifës e përshkruar si t0 në figurën Në të kundërtën, norma efektive e mbrojtjes tregon përqindjen me të cilën vlera e shtuar në një fazë të caktuar të përpunimit në një industry vendore mund të tejkalojë gjendjen që do të ishte pa mbrojtje. Me fjalë tjera, ajo tregon me çfarë përqindje madhësia e pagës, kamata, fitimet, dhe lejimi i zhvlerësimit të pagës lejohet nga firmat lokale, si rezultat i mbrojtjes, dhe se a do të tejkalonte këtë shumë në qoftë se firmat e njëjta do të përballeshin me konkurrencë të pakufizuar ( pa mbrojtje tarifore ), nga prodhuesit e huaj. Norma efektive mund të përkufizohet si dallim në mes të vlerës së shtuar ( përqindja e prodhimit) në çmimet e brendshme dhe vlera e shtuar në çmimet botërore, e shprehur si përqindje në këtë të fundit,kështu që v dhe v janë vlera të shtuara për njësi të prodhimit me dhe përkatësisht pa mbrojtje. v - v p =

51 v Rezultati mund të jetë pozitiv ose negative varësisht në qoftë se është më e madhe ose më e vogël se v. Për shumicën e vendeve në zhvillim ky raport është shumë pozitiv. Dallimi kryesor në mes të normave nominale dhe normës efektive të mbrojtjes mund të ilustrohet me anë të një shembulli. Supozojmë një shtet pa tarifa në të cilin automobilat janë prodhuar dhe shitur me çmimin botëror prej dollarësh. Vlera e shtuar nga puna në procesin përfundimtar është supozuar të jetë dollarë, dhe vlera e përgjithshme e inputeve të mbetura është dollarë. Për thjeshtësi supozojmë se çmimet e këtyre inpute jot ë punës janë të barabarta me çmimet botërore. Supozojmë se është vendosur një tarifë nominale prej 10%, në importin e automobilave, i cili e ngrit çmimin e brendshëm të automobilave në dollarë, por i lë të pandryshuara çmimet e njësive tjera të ndërmjeme, të importuara. Procesi i prodhimit të brendshëm të automobilave mund të kushtojë dollarë për njësi të punës, për dallim nga çmimi dollarë për njësi në kohën para vendosjes së tarifave. Teoria e mbrojtjes efektive nënkupton se në këto kushte norma nominale e tarifës prej 10% në produktin final ( automobilat) ka rezultuar në një normë efektive të mbrojtjes prej 50% për procesin lokal në drejtim të vlerës së shtuar për njësi të prodhimit.për çdo normë nominale të dhënë të tarifave, norma efektive është më e madhe ose më e vogël në vlerën e shtuar e procesit; që është t/(1-a), ku t është norma nominale për produktin final dhe a është vlera proporcionale e inputeve të importuara në tregun e lirë, ku këto inpute supozohen të hyjnë pa doganë. Shumica e ekonomistëve argumentojnë se norma efektive është concept më i dobishëm ( edhepse norma nominale ose norma ad valorem është më e thjeshtë për t u matur), për konstatimin e shkallës së mbrojtjes dhe inkurajimit të ofruar për prodhuesit vendor me strukturën e tarifave të një vendi të caktuar. Kjo ndodhë për shkak se normat efektive të mbrojtjes paraqesin efektin neto në një firmë ose kufizimet në industry si për inpute ashtu edhe në outpute. Për shumicën e vendeve të zhvilluara dhe në zhvillim norma efektive normalisht tejkalon normën nominale, ndonjëherë më shumë se 200%. Për shembull, nivelet mesatare të mbrojtjes efektive kanë tejkaluar 300% për Pakistan dhe Uruguaj, 100% për Argjentinë dhe Brazil, 50% për Filipine dhe 25% për Meksiko. Megjithatë normat efektive të mbrojtjes kanë rënë ndjeshëm që nga mesi i viteve Ndër implikimet e shumta të analizimit efektiv kundrejt strukturës së tarifës nominale në vendet në zhvillim janë të një rëndësie të veçantë. Së pari është e qartë se shumica e vendeve në zhvillim 50

52 kanë ndjekur programet e zëvendësimit të importit me theks të veçantë në prodhimin vendor me theks të veçantë në prodhimin vendor të mallërave finale të konsumit, në kushtet e ekzistimit të një trëgu të supozuar. Për më tepër, prodhimi i mallërave finale është përfundimisnht dhe teknikisht më i sofistikuar sesa prodhimi i mallërave të ndërmjeme kapitale. Pritshmëria ishte se në kohë kërkesa në rritje dhe ekonomitë e shkallës në prodhimin e mallërave përfundimtare për të krijuar lidhje të forta që qojnë në krijimin e industrive të brendshme. Gjithashtu është e qartë se për shumicën e vendeve në zhvillim, rekordet e performancës kanë qenë zhgënjyese. Pjesë e arsyes për këtë mungesë të suksesit ka qenë struktura tarifore e vendeve në zhvillim që kanë dhënë norma jashtëzakonisht të larta të mbrojtjes efektive ndaj industrive të mallërave përfundimtare përderisa mbrojtja më pak efektive ka qenë ndaj mallërave të ndërmjetme dhe kapitale. Rezultati neto qëndron në tërheqjen e burimeve nga larg për prodhimin e mallërave të ndërmjetmë dhe në drejtim të prodhimit jo të efektshëm final për shumë mallëra të konsumit. Lidhjet që nuk zhvillohen tek importet e ndërmjetme shkaktojnë rritjene shpenzimeve dhe zhvillimi indigjen i industrive kapitale të mallëra duke u fokusuar në efikasitet, kosto të ulët, pengimin e teknikave të punës intenzive. Së dyti, edhepse normat nominale të mbrojtjes në importe në vendet e zhvilluara, për dallim nga vendet në zhvillim mund të duket relativisht i ulët, normat efektive të mbrojtjes mund të jenë të konsiderueshme. Siç është përmendur më herët në rastet e kakaos dhe sheqerit, lëndët e para janë importuar zakonisht pa doganë, ndërsa për produkte të përpunuara si kafe pluhur, vaj kokosi dhe gjalpë kakao, kanë tarifa nominale të ulëta. Teoria efektive e mbrojtjes sugjeron që në kombinim me tarifat zero për lëndët e para të importuara, tarifat nominale të ulëta në produktet e përpunuara mund të përfaqësojnë normat efektive më të lartëta të mbrojtjes. Për shembull nëse aplikohet një tarifë prej 10% në vajin e kokosit të përpunuar ndërsa Copra ( kokosi i thatë ) mund të importohen pa doganë, dhe nëse vlera e shtuar e nxjerrjes së naftës nga Copra është 5% e vlerës totale të vajit të kokosit, procesi është në të vërtetë i mbrojtur 200%. Kjo pengon në masë të madhe zhvillimin e industrisë ushqimore dhe industritë e tjera të përpunimit të lëndëve të para në vendet në zhvillim dhe në fund të fundit shkurtimet e të ardhurave të tyre të mundshme nga vendet e huaja. Normat efektive të mbrojtjes janë gjithashtu dukshëm më të larta sesa normat nominale në vendet e zhvilluara, sidomos në ato mallëra ku vendet përfitojnë të ardhura të ulëta dhe mund të jenë më konkurruese. Për shembull, deri tash së voni, norma efektive në pëlhuara, tekstile, veshje, produkte druri, lëkurë dhe gomë e kanë më të madhe dyfish sesa norma nominale e produkteve të njëjta në Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimin Evropian. Në Bashkimin Evropian, normat efektive 51

53 për vajin e kokosit kanë qenë sa 10 herë norma nominale ( 150% në krahasim me 15%) dhe ato në soje të përpunuara kanë qenë sa 16 herë norma nominale (160% në krahasim me 10%). Për të përmbledhur argumentin standard për mbrojtjen tarifore në vendet në zhvillim, ka katër komponente kryesore 1.) Detyrat mbi tregtinë janë një burim kryesor i të ardhurave të qeverive të shumicës së vendeve në zhvillim sepse ata kanë një formë relativisht të lehtë të taksimit për të imponuar dhe edhe më të lehtë për t'i mbledhur. 2.) Kufizimet e importit përfaqësojnë një përgjigje të qartë për bilancin kronik të pagesave dhe problemet e borxhit. 3.) Mbrojtja ndaj importeve është e thënë që të jetë një mjet i përshtatshëm për nxitjen e ekonomive të shkallës, eksternaliteteve pozitive, dhe industrive të pavarura përderisa tejkalimi i gjendjes së varësisë ekonomike, në të cilën mënyrë shumica e vendeve në zhvillim e konsiderojnë veten. 4.) Duke ndjekur politikat e kufizimit të importit, vendet në zhvillim mund të fitojnë kontroll më të madh mbi fatet e tyre ekonomike duke inkurajuar bizneset e huaja që të investojnë në industritë lokale të zëvendësimit të importit, duke gjeneruar fitim të madh dhe në këtë mënyrë potencialin për kursim më të madh dhe një rritje ekonomike në të ardhmen. Ato gjithashtu mund të marrin paisjet e importuara me çmime të favorshme dhe të sigurojë një treg të zhvilluar vendor për prodhuesit vendor të mbrojtur. Eventualisht, ata mund të bëhen konkurrues për të eksportuar në tregun botëror. Edhepse këto argumente mund të tingëllojnë si bindëse dhe se disa politika mbrojtëse kanë provuar përfitime të larta në botën në zhvillim, shumë prej tyre nuk kanë arritur të sjellin rezultatet e tyre të dëshiruara. Mbrojtja është një mjet i politikës ekonomike që duhet të jenë marrur në mënyrë selektive dhe me mençuri jo si një ilaç që do të aplikohet pa dallim dhe pa marrë në konsideratë të dyja periudhat afat-shkurtër dhe afat-gjatë. Normat e huaja të shkëmbimit, kontrollet e këmbimit, dhe vendimet për zhvlerësim 52

54 Ne tashmë kemi diskutuar shkurtimisht çështjen e normave të huaja të këmbimit. Të përkujtojmë se norma zyrtare e këmbimit të një vendi është shkalla në të cilën Banka Qendrore e atij vendi është e përgatitur për të bërë shkëmbimet e monedhës së saj lokale për monedhat e tjera në tregjet e huaja tëkëmbimit, nëtregje të miratuara. Normat zyrtare të këmbimit zakonisht janë caktuar në drejtim të dollarit amerikan- sa Pesos, Real, Paund, Euro, Rupi, Bhat, ose Jen për dollarë. Për shembull, kursi zyrtar i këmbimit të Rand-it të Afrikës së Jugut për Dollarë amerikan në 1998 ishte përafërsisht 5 Rand për Dollar, dhe Rupi indian ishte vlerësuar zyrtarisht përafërsisht 40 Rupi për Dollar. Nëse një prodhues i Afrikës së Jugut dëshironte të importonte pëlhura nga një eksportues Indian i tekstilit me një kosto prej Rupi, ai do të ketë nevojë për Rand për të bërë blerjen. Megjithatë, pasi që pothuajse të gjitha transaksionet e huaja tëkëmbimit janë kryer në dollarë amerikanë, importuesi i Afrikës së Jugut për 5000 Randit e tij do të duhet të blej 1000 dollarë sipas normës së huaj të këmbimit nga Banka Qendrore e Afrikës së Jugut dhe pastaj përmes kanaleve zyrtare të transferopjëkëto dollarë tek eksportuesi Indian. Normat e huaja zyrtare të këmbimit nuk vendosen domosdoshmërisht në ose afër çmimit të ekuilibrit ekonomik për shkëmbimin me jashtë, shkalla në të cilën kërkesa e brendshme për një valutë të huaj siq është dollari vetëm do të barazojë ofertën e tij në mungesë të rregullave qeveritare ose në mungesë tëndërhyrjes. Në fakt, siç u tha më herët, historikisht monedhat e shumicës së vendeve në zhvillim janë mbivlerësuar nga kursi i këmbimit. Sa herë që çmimi zyrtar i këmbimit të huaj është vendosur në një nivel që në mungesë të kufizimeve apo kontrrolleve qeveritare do të rezultojë në një rritje të kërkesës lokale ndaj ofertës në kuptim të shkëmbimit me jashtë monedha vendase në fjalë është e thënë të mbivlerësohet. Në situata të kërkesës tepërt, bankat qendrore të vendeve në zhvillim kanë tri opsione bazë të politikave për ruajtjen e normës zyrtare të shkëmbimit. Së pari, ata mund të bëjnë përpjekje për të rregulluar kërkesën e tepërt me anë të ndalimit të rezervave të tyre të shkëmbimit të huaj (ashtu siq bëri Meksika prej dhe Tajlanda, Malajzia, Indonezia, Filipinet prej ), ose duke marrë borxh shkëmbimin e huaj jashtë vendit dhe në këtë mënyrë shkaktohen borxhet e mëtejshme (ashtu siq bënëshumë vende afrikane në vitet 1980 dhe Indonezia e Korea e Jugut vitet 1990). Së dyti, ata mund të bëjnë përpjekje të zvogëlojnë kërkesën e tepërt për valutë të huaj, duke ndjekur politika tregtare dhe masat tatimore të dizajnuara për të pakësuar kërkesën për importe (p.sh. tarifat, kuotat fizike, licencime). Së treti, ata mund të rregullojnë dhe të ndërhyjnë në tregun 53

55 e këmbimeve valutore duke bërë racionalizimin e ofertëssë kufizuar të shkëmbimit të huaj qëështënë dispozicion te konsumatorët e preferuar. 46 Racionimi i tillë zakonishtështëi njohur si kontroll i këmbimit. Kjo politikë ka qenë e përdorur gjerësisht në botën në zhvillim, edhe pse ajo është shumë më pak e zakonshme sesa ishte dikur. Mekanizmi dhe funksionimi i kontrollit të këmbimit mund të ilustrohet me diagram me ndihmën e Figurës Nën kushtet e tregut të lirë, çmimi I ekuilibruar i këmbimit të huaj do të jetë Pe, me një total të njësive M të këmbimit të huaj të kërkuar dhe të ofruar. Nëse, megjithatë, qeveria mban një çmim artificialisht të ulët, të këmbimit të huaj (dmth, një mbivlerësim të monedhës vendase) tek Pa, oferta e shkëmbimit të huaj do të arrijë vetëm njësitë M sepse eksportet janë tëmbiçmuara. Por te qmimi Pa, kërkesa për valutë të huaj do të jenë njësitë M, me rezultat se ka një" kërkesë të tepërt "e barabartë me njësitë M" M. Me përjashtim të rastit kur të huajt janë të gatshëm të japin hua ose të investojnë në atë vend për të bërë ndryshim, disa mekanizma do të duhet të jenë hartuar për tëracionalizuarofertën e gatshme të njësisë M. Nëse qeveria vendos në ankand këtë ofertë, importuesit do të jenë të gatshëm të paguajnë një çmim të Pb për shkëmbim të huaj. Në një rast të tillë, qeveria do të bëjë një fitim prej Pb - Pa për njësi. Megjithatë, ankande të tilla të hapura zbatohen rrallë, dhe ofertat e kufizuara të këmbimit të huaj janë të alokuara përmes disa kuotave administrativeose paisje të licensimit. Mundësitë për korrupsion, evazion, dhe shfaqjen e tregjeve të zeza nëkëtë mënyrë janë bërë të mundur sepse importuesit janë të gatshëm të paguajnë sa më shumë Pb për njësi të monedhës së huaj. 54

56 Pse shumica e qeverive të vendeve në zhvillim në një kohë apo një tjetër zgjodhën një normë zyrtare të mbivlerësuar të këmbimit? Shumë e kanë bërë këtë si pjesë e programeve të përhapura të industrializimit të shpejtë dhe zëvendësimit të importit. Siç u përmend më herët, normat e mbivlersuara tëkëmbimit reduktojnëçmimin e monedhës vendase të importeve nën nivelin që do të ekzistonte në një treg të lirë për shkëmbimet e huaja (dmth, nga forcat e kërkesës dhe ofertës). Importet më të lira, veçanërisht prodhuesit e mëdhënj dhe të mesëm tëmallrave, janë të nevojshme për të nxitur procesin e industrializimit. Por normat e mbivlerësuara të këmbimit ulën edhe më shumëçmimin e monedhës së brendshme të mallrave të konsumit të importuara, sidomos të produkteve të shtrenjëta luksoze. Vendet në zhvillim që dëshirojnë të kufizojnë importet e tilla të panevojshme dhe të kushtueshme shpesh duhet të vendosin kontrolle të importit (kryesisht kuota fizike) apo për të ngritur një sistem tëdyfisht ose norma paralele të këmbimit me një normë, zakonisht shumë tëmbivlerësuara dhe ligjërisht të vendosura, tëaplikuara tek importet e mallrave kryesore dhe ato të mesme dhe të tjera, shumë më të ulëta dhe të paligjshme (ose qarkullim I lirë), për importe të mallrave të konsumit luksoz. Sistemet e tilla të dyfishta të shkëmbimit bëjnë qmimin e brendshmë të mallrave luksoze të importuara shumë të lartë dhe duke ruajtur çmimin artificialisht të ulët dhe kështu duke e subvencionuar qmimin e importeve të mallrave të prodhuara. Eshtë e panevojshme të thuhet, sistemet e dyfishta të normave të shkëmbimit, si kontrollet e këmbimit dhe licencave të importit, shkaktojnëprobleme serioze të administrimit dhe mund të nxisin tregjet e zeza, korrupsionin, evazionin, dhe (duke rritur qiranë kur një kompani individual apo në mënyrë të organizuar i përdorë burimet e saja për të marrë fitimin ekonomik nga të tjerët, pa e kthyer ndonjë pjesë të fitimit në shoqëri (shih Kapitullin 11) 47 Megjithatë, monedhat e mbivlerësuara zvogëlojnë fitimin e eksportuesve vendas dhe të industrive konkurruese tëimportit që nuk janë të mbrojtura nga tarifa të rënda dhe kuota fizike. Eksportuesit marrin më pak monedhë të brendshme për produktet e tyre sesa do të merrnin nëtë ardhmen po të mbizotronte norma e shkëmbimit të tregut të lirë. Për më tepër, në mungesë të subvencioneve për eksportin për të ulur çmimin e valutës së huaj për eksporte, eksportuesit, kryesisht fermerët, bëhen më pak konkurrues në tregjet botërore për shkak se çmimi i prodhimit të tyre është ngritur artificialisht nga kursi i mbivlerësuar i këmbimit. Në rastin e importit konkurrues të industrive të 55

57 pambrojtura vendore, norma artificialisht e mbivlerësuar ul çmimin e monedhës vendase të importeve të huaja të të njëjtit produkt (p.sh. radiot, goma, biçikleta, ose paisjeve shtëpiake). Prandaj në mungesë të ndërhyrjes efektive të qeverisë dhe rregullimit të marrëveshjeve të këmbimit të huaj të shtetasve të tij, normat e mbivlerësuara tëkëmbimit kanë një tendencë të përkeqësojnë balancin e pagesave dhe problemet e borxhit të huaj, thjesht sepse ata lirojnë importet ndërsa I bejnë eksportet më të kushtueshme. Deficitet kronike të pagesaveqërezultojnë kryesisht nga transaksionet e tanishme përmes llogarive (eksporteve dhe importeve) ndoshta mund të përmirësohen nga një zhvlerësim i monedhës. E përkufizuar thjesht, monedha e një vendi është e zhvleftësuar kur norma zyrtare në të cilën banka e tij qendrore është e përgatitur për të shkëmbyer monedhën vendase për dollar, është rritur në mënyrë të menjëhershme. Zhvlerësimi i monedhës, në të kundërt, i referohet një rënie graduale të fuqisë blerëse të një monedhe vendase në tregjet e huaja në krahasim me tregjet e brendshme; ndërsa vlerësimi i referohet një rritjeje graduale. 48 Për shembull, një zhvlerësim i Rand-it Afrikës së Jugut dhe Rupit Indian do të ndodhte në qoftë se normat e tyre zyrtare të këmbimit të rreth 5 Rand dhe 40 Rupi për dollari, të ishin ndryshuar për, të themi, 8 rand dhe 50 rupi për dollar. Duke ndjekurkëto zhvlerësime, importuesit amerikanë të mallrave të Afrikës së Jugut dhe Indiane do të paguajnë më pak dollarë për të marrë produkte të njëjta. Por eksportet amerikane në Afrikën e Jugut dhe në Indi do të bëheshin më të shtrenjta,duke kërkuar më shumë Rand ose Rupi për të blerë, se që kërkoheshin më parë. Me pak fjalë, duke ulur çmimin në valutë të eksporteve të saj (dhe në këtë mënyrë duke gjeneruar më shumë kërkesën e huaj), ndërkohëduke ngritur çmimin e monedhës sëbrendshme të importeve të saj (dhe në këtë mënyrë uljen e kërkesës së brendshme), vendet në zhvillim që zhvlerësojnë monedhën e tyre shpresojnë për të përmirësuar balancën e tregtisë së tyre vis-à-vis me pjesën tjetër të botës. Kjo është një arsye kryesore pse zhvlerësimi është gjithmonë një komponent kyç i politikave të stabilizimit të FMN kur monedhat janë "të fiksuara". Një alternativë ndaj zhvlerësimit të monedhës është që të lejohet që normat e huaja të këmbimit të luhaten lirshëm në përputhje me kushtet e ndryshueshme të ofertës dhe kërkesës ndërkombëtare. Në të kaluarën, normat e këmbimit fleksibile ose të luhatshme nuk mendoheshin si të dëshirueshme, veçanërisht në vendet në zhvillim, shumë të varur nga eksportet dhe importet, sepse 56

58 ato janë shumë të paparashikueshme, janë subjekt i luhatjeve të gjera dhe të pakontrollueshme, dhe të ndjeshëm ndaj spekulimit të monedhës së huaj dhe vendase. Luhatje të tilla të paparashikueshme mund të bëjnë dëmtime për të dyja, planet zhvillimore afatshkurtëra dhe afat-gjata. Megjithatë, gjatë krizave globale të balancës së pagesave dhe borxheve tëviteve 1980, shumë vende në zhvillim, përfshirë Meksikën, Argjentinën, Kilin, dhe Filipinet, janë ndikuar shumë nga FMN-ja për të lënë normat e tyre të këmbimit të qarkullojnë lirshëm në mënyrë për të korrigjuar pabarazitë e pagesave madhore dhe për të parandaluar humbjen e vazhdueshme të kapitalit. I njëjti fenomen ka ndodhur përsëri për Meksikën në 1994 dhe për Tajlandën, Filipinet, Korenë e Jugut, Malajzinë, dhe Indonezinë në 1997 dhe 1998 gjatë krizës së monedhës aziatike. Në një çështje të disa muajve gjatë 1997, Bahti Tajlandez humbi një të tretën e vlerës së saj kundrejt dollarit, dhe Pezo Filipineze, Ëoni Jug Korean, Ringgiti Malajzian, dhe Rupiah Indonesian ranë me pothuajse 30%. Sistemi aktual ndërkombëtar i qarkullimit të normave të këmbimit, i legalizuar formalisht në një takim të FMN-së në 1976, përfaqëson një kompromis nëmes të një sistemi të fiksuar dhe fleksibil të normave të këmbimit. Nën këtë sistem qarkullues të menaxhuar, monedhat e mëdha ndërkombëtare lejohen të luhaten lirisht, por lëkundjet e qrregullta janë të kufizuara nga intervenimi i Bankës Qendrore. Disa vende në zhvillim, duke përfshirë Kinën, megjithatë, kanë vazhduar ti mbajnë në një nivel monedhat e tyre me ato të vendeve të zhvilluara, zakonisht dollarit amerikan, por nganjëherë ndaj Euros ose një pakoje monedhash. Kenia vendosi të lidhë monedhat e saj me lëvizjet e një indeksi të ponderuar të valutave kryesore të botës në vend se të lidhë atome vetëm një monedhë të veçantë, si dollari amerikan apo Paund-i. Megjithatë, tendenca për shumicën e vendeve në zhvillim është drejt një qarkullimi të menaxhuar të monedhave të tyre. Një çështje e fundit që duhet të bëhet për zhvlerësimet e monedhës ka lidhje me efektin e saj të mundshëm në çmimet e brendshme. Zhvlerësimi ka efektin e menjëhershëm të rritjes së çmimeve të mallrave të importuara në terma të monedhës vendase. Këmishat, këpucët, radiot, dokumentet, ushqimet, dhe biçikletat e importuara që dikur kushtonin x Rupi tani kushtojnë (1 + d) x Rupi, në varësi të përqindjes së magnitudës sëzhvlerësimit d. Nëse, si rezultat i këtyre çmimeve më të larta, punëtorët vendas kërkojnë të ruajnë vlerën e vërtetë të fuqisë së tyre blerëse, ata kanë gjasa për të filluar kërkesat për rritjen e pagave. 57

59 Rritjet e tilla, nëse bëhen, do të rrisin kostot e prodhimit dhe kanë tendencë që të shtyjnë çmimet lokale edhe më lartë. Spiralja Pagë-Qmim e inflacionit të brendshëm në këtë mënyrë mund të vihet në lëvizje. Për shembull, duke ndjekur zhvlerësimet e detyruara nga FMN të monedhës gjatë krizës Aziatike të vitit 1997,në vitin 1998 normat e inflacionit u rritën me shpejtësinga 11% në 35% në Indonezi, nga 6% në 12% në Tajlandë, dhe nga 5% në 10% në Filipine. Shkallët e papunësisë u dyfishuan, dhe punëtorët dolën në rrugë, duke kërkuar dhënien fund të shkurtimeve të vendeve të punës dhe një rritje të pagave për të kompensuar fuqinë e tyre blerëse të humbur. Sapër efektet shpërndarësetënjë zhvlerësimi, është e qartë se duke ndryshuar çmimin e brendshëm dhe kthimin e mallrave "të tregtueshme" (eksporteve dhe importeve) dhe duke krijuar stimuj për prodhimin e eksporteve në krahasim me mallrat vendase, nga zhvlerësimi do të përfitojnë grupe të caktuara në kurriz të të tjerëve. Në përgjithësi, përfituesve urban të pagave, njerëzit me të ardhura fikse, të papunët, dhe fermerët e vegjël dhe prodhuesit e vegjël urban dhe ruraldhe dhënësit e shërbimeve të cilët nuk marrin pjesë në sektorin e eksportit do të jenë të dobësuar financiarisht nga inflacioni vendas që në mënyrë tipike ndjek një zhvlerësim. Në anën tjetër, eksportuesit të mëdhenj (shpesh pronarë të mëdhenj tokash dhe korporatat në pronësi të huaj) dhe bizneset e mesme lokale të angazhuara në tregtinë e jashtme do të përfitojnë më së shumti. 49 Për këtë arsye dhe të tjera, problemet tregtare dhe financiare ndërkombëtare (p.sh., balanca kronike e deficiteve të pagesave) nuk mund të shkëputet nga problemet e brendshme të vendeve në zhvillim (p.sh., varfëria dhe pabarazia). Përgjigjet e politikave për të lehtësuar një problem mund të përmirësojnë apo përkeqësojnë tëtjerët. Përfundimisht, vini re se ndërsa normat neutrale të shkëmbimit nuk favorizojnë prodhimin as të tregut të eksportit as të tregut të brendshëm, dhe ekonomistët e tregut të lirë priren të favorizojnë atë për shkak të "nivel të barabartë të lojës" në këtë drejtim, në të kundërt, një normë e nënvlerësuar e shkembimit është shumë promovuese për eksportin. Kjo është për shkak se ajo ngre çmimet lokale që firmat marrin për mallrat që mund të eksportohen në krahasim me çmimet e mallrave jo tëtregtueshme që janë shitur vetëm për blerësit vendas, kështuqë motivohen firmat të riorientohen drejt tregut të eksportit. Nëse eksportet nxitin rritjen dhe nëse kjo rritje është e ndarë gjerësisht, shumë ekonomistë të zhvillimit presin që në afat më të gjatë, zhvlerësimi -dhe ndoshta edhe nënvlerësimi inormave të këmbimit- mund të ofrojnë përparësi të rëndësishme të zhvillimit. Përkrahësit e politikave industriale (dhe kritikët të cilët e konsiderojnë atë të padrejtë) theksojnë 58

60 nënvlerësimin afatgjatë të Renminbi Kinez dhe nënvlerësimin më të hershëm të valutave të tjera të Azisë Lindore, veçanërisht ato të Koresë së Jugut dhe Tajvanit; Ne kthehemi në këtë temë më vonë në kapitull. Optimistët e tregtisë dhe pesimistët e tregtisë: përmbledhje e debatit tradicional Ne tani jemi në një pozicion për të përmbledhur çështjet e mëdha dhe argumentet në debatin e madh midis përkrahësve të tregtisë së lirë, strategjitë zhvillimore të jashtme dhe politikat e promovimit të eksportit-optimistët e tregtisë-dhe avokatët e mbrojtjes më të madhe strategjitë zhvillimore të brendshme dhe zëvendësimit të importit- pesimistët e tregtisë. 50 Le të fillojmë me shkollën e fundit të mendimit. Argumentet e pesimistëve të tregtisë: Pesimistët e tregtisëkanë tendencë të përqëndrohen në katër tema kryesore: (1) Rritja e kufizuar e kërkesës botërore për eksportet fillestare, (2) Keqësimi laik në kushtet e tregtisë për vendet kryesore të prodhimit, (3) Rritja e "proteksionizmit të ri "kundër mallrave bujqësore të prodhuara dhe të përpunuara nga vendet në zhvillim, dhe (4) prania e dështimeve të tregut që të zvogëlojë aftësinë e vendeve në zhvillim për të lëvizur tek produktet eksportuese me vlerë të lartë. Vlera tradicionale e eksporteve të vendeve në zhvillim tek vendet e zhvilluara është rritur ngadalë sepse (1) Një ndryshim në vendet e zhvilluara nga teknologjia e ulët, mallërat e materialeve intensive në teknologji të lartë, produktet intenzive e cila zvogëlon kërkesën për lëndë të parë; (2) rritefikasitetin në përdorimin industrialtë lëndëve të para; (3) zëvendësimi i materialeve sintetike për materiale natyrore të papërpunuara si gomë, bakër, dhe pambuku; (4) elasticiteti i ulët i të ardhurave të kërkesës për produkte fillestare dhe të mallrave të lehta të prodhuara; (5)rritja e produktivitetit në bujqësi në vendet e zhvilluara; dhe (6) nivelet relativisht të larta të proteksionizmit për të dy bujqësinë dhe intensive në punë në vendet e zhvilluara. Kushtet e tregtisë mbetentë pafavorshme ose vazhdojnëtë përkeqësohen për shkak të (1) kontrollit oligopolistik të faktorëve dhe tregjet e mallrave në vendet e zhvilluara të kombinuara me rritjen e burimeve konkurruese të ofertës të eksportimeve të një shteti në zhvillim (2) një nivel përgjithësisht të ulët të elasticitetit të të ardhurave të kërkesës për eksportet e saj.rritja e 59

61 protectionizmittëri të botës së zhvilluar rezulton nga suskesi i numrit në rritje të shteteve në zhvillim në prodhimin e një gamë të gjerë të të dyja, produkteve fillestare dhe atyre të dytësore me çmime konkurruese të tregut botëror, e kombinuar me frikën e natyrshme të punëtorëve në industritë e kushtueshme të vendeve të zhvilluara që ata do të humbin vendet e tyre të punës. Ata I bëjnë presion qeverivetë tyre në Amerikën e Veriut, Evropë dhe Japoni të kufizojnë ose të ndalojnë importet konkurruese nga vendet në zhvillim. Kjo formë ndryshon me kalimin e kohës.; Propozimet e 2010 nga udhëheqësit e Francës dhe Italisë për "tarifate karbonit" që duhet të vendosen mbi eksportet e vendeve në zhvillim që nuk e kufizojnë lirimin e gazeve serë janë një shembull i kohëve të fundit: me siguri, proteksionizmi kundër vendeve në zhvillim nuk është e vetmja mënyrë për t'i ndihmuar ata për të ulur emetimet e gazit serrë. Prandaj pesimistët e tregtisë konkludojnë se mundësitë tregtare janë të kufizuara dhe madje dëmtojnë vendet në zhvillim për katër arsye: 1. Rritja e ngadaltë e kërkesës për eksportet e tyre tradicionale do të thotë se rezultatet e zgjerimit të eksportit në çmime më të ulëta të eksportit dhe transferimit të të ardhurave nga të varfër në vendet e pasura. 2. Pa kufizimet e importit, elasticiteti i lartë i kërkesës tëvendeve në zhvillim për importe të kombinuara me elasticitet të ulët për eksportet e tyre do të thotë se vendet në zhvillim duhet të rritenngadalë për të shmangur balancin kronik të pagesave dhe krizave valutore; 3. Vendet në zhvillim kanë avantazhin e tyre "statik" krahasues në produktet primare, që do të thotë se politikat e promovimit tëeksportit e tregtisë së lirë tentojnë të pengojnë industrializimin, që është nga ana tjetër mjet i madh për akumulimin e aftësive teknike dhe talentet sipërmarrëse. 4. Pesimistët e tregtisë paraqesin liberalizimin e tregtisë në kuadër të OBT-së si i kufizuar në praktikë, me ekonomitë në zhvillim -veçanërisht vendet më pak të zhvilluara- ku mungojnë fuqitë e mëdha me burime tjera të nevojshme për të hyrë në tregjet e zhvilluara dhe të hapura. Argumentet optimiste të tregtisë: Optimistët e tregtisë kanë tendencë për të minimizuar rolin e kërkesës ndërkombëtare në përcaktimin e fitimeve nga tregtia. Në vend të kësaj, ata të përqëndrohen në marrëdhënien midis politikave tregtare, performancën e eksportit, dhe rritjen ekonomike. 51 Ata argumentojnë se liberalizimi i tregtisë (duke përfshirë promovimin e eksportit, 60

62 zhvlerësim të monedhës, heqjen e kufizimeve të tregtisë, dhe në përgjithësi duke marrë të drejtëne çmimeve) gjeneron eksport të shpejtë dhe rritje ekonomike sepse tregtia e lirë ofron një numër përfitimesh: 1. Ajo promovon konkurrencën, përmirëson alokimin e burimeve, dhe ekonomitë e shkallës zonat ku vendet në zhvillim kanë një avantazh krahasues. Kostot e prodhimit janë ulur si pasojë. 2. Ajo gjeneron presione për efikasitet të shtuar, përmirësimin e produktit, dhe ndryshimit teknik, duke ngritur produktivitetin dhe uljen e më tejshme të kostovetë prodhimit. 3. Ajo përshpejton rritjen e përgjithshme ekonomike, e cila ngre fitimet dhe promovon kursim dhe investime më të mëdha dhe në këtë mënyrë shtyen më tej rritjen. 4. Ajo tërheq kapitalin e huaj dhe ekspertizën, të cilat janë në ofertëtë pakët në shumicën e vendeve në zhvillim. 5. Ajo gjeneron shkëmbimin e huaj të nevojshëm që mund të përdoret për të importuar ushqim nëse sektori i bujqësisë mbetet prapa ose vuan nga thatësira apo katastrofa të tjera natyrore. 6. Ajo eliminon shtrembërimet e kushtueshme ekonomike të shkaktuara nga ndërhyrjet e qeverisë në të dyja, eksporti dhe të tregjet e këmbimit të huaj dhe zëvendëson ndarjen e tregut për korrupsion dhe aktivitete e marrjes me qira që në mënyrë tipike rezulton nga një sektor qeveritar tepër aktiv. 7. Ai promovon qasje më të barabartë në burimet e pakta, gjë që përmirëson shpërndarjen e përgjithshëm të burimeve. 8. Ajo I mundëson vendeve në zhvillim për të përfituar avantazhe të plota tëreformave në kuadër të OBT. Optimistët e tregtisë argumentojnë, më në fund, se edhe pse promovimii eksportit në fillim mund të jetë i vështirë fitime të kufizuara -veçanërisht në krahasim me fitimet e lehtë të zëvendësimit të importit në fazën e parë-mbi periudhën afatgjatë, përfitimet ekonomike priren të kapin momentin, ndërsa zëvendësimi i importit përballet me kthimet e pakësuara me shpejtësi Çasja strategjike e Industrializimit të politikës së eksportit 61

63 Që nga mesi i viteve 1980, një tjetër linjë e rëndësishme e mendimit ka dalë në lidhje me marrëdhëniet në mes të tregtisë dhe të zhvillimit.qasja strategji e industrializimit është të orientuara jashtë dhe optimistët për zhvillimin e udhëheqjes së eksportit por ende parashikojnë një rol aktiv për qeverinë në ndikimin e llojit dhe renditjen e eksporteve si një vend përpiqet për të prodhuar produktet më të avancuara, duke shtuar vlerë më të lartë. Qasja strategji e industrializimit filloi kryesisht si një literaturë empirike por është zhvilluar si një teori që të ndihmojë të shpjegojë pse një strategji intervencioniste në drejtim të eksporteve mund të përshpejtojë rritjen dhe mund të përmirësoj rezultatet e zhvillimit më shumë se një qasje e rreptë e tregtisë së lirë. Teoritë e zhvilluara në këtë qasje janë të fokusuara në identifikimin dhe korrigjimin e dështimeve të tregut të hasura në procesin e industrializimit. Kjo tendosje e hulumtimit ka zbuluar se në vend se të veprojnë në një bazë të tregut të lirë, të paktën katër nga pesë ekonomitëkryesore të orientuara nga eksporti të Azisë Lindore, që tani kanë të ardhura të larta, në të vërtetë patën intervenime shumë aktive të qeverisë për të nxitur eksportet industriale dhe të përpiqen për të lëvizur drejt më shumë produkteve të avancuara duke gjeneruar vlerë të lartë të shtuar duke punësuar aftësi më të larta dhe të teknologji më të lartë. Programet e tilla janë quajtur strategji e industrializimit ose më ngushtë si politikaindustrial. 52 Pse një ekonomi mund të jetë më e mirë duke përdorur politika të tilla, dhe pse këto politika mund të jenë më të mira se alternativat në dispozicion për arritjen e objektivave të zhvillimit? Ka qenë prej kohësh e njohur se ka dështimetëtregut në hulumtim origjinal dhe të zhvillimit; disa nga përfitimet e këtyre shpenzimeve janë kapur nga firma të tjera. Kjo është arsyeja për programet kërkimore qeveritare në vendet e zhvilluara (si Institutet Kombëtare të Shëndetit në Shtetet e Bashkuara). Por dështimet analoge të tregut zbatohen për transferimin e teknologjisë nga vendet e zhvilluaranëvendet në zhvillim. Në veçanti, nëse një firmë thith teknologji nga jashtë rajonit por pastaj firma të tjera të përfitojnë nga të mësuarit, atëherë pa përkrahjen e jashtme, ne mund të presim shumë pak transferimin e teknologjisë dhe përmirësim tjetër të fortë nga pikëpamja sociale. Ky dështim i tregut është pjesë e shpjegimit për pse një strategji qeveritare e industrializimit e përqendruar në thithjen e teknologjisë nga jashtë mund të përmirësoj efikasitetin. Pjesërisht, qeveria mund të ndihmojë në zgjidhjen e një problemi të koordinimit. Më gjerësisht, është argumentuar se politika mund të përmirësojë tregjet kur ata nuk janë të plotë; që është, çmimet e tregut të kostove lokale si dhe shitjet japin sinjale për sipërmarrësit vetëm mbi produktet ekzistuese, e jo për ato të reja. Ndryshe nga rregullimi konvencional, politikat industriale mund të 62

64 jenë të dizajnuara të bëjnë të pamundurën për të plotësuar forcat e tregut, duke ofruar stimuj për të ndërmarrë aktivitete të qëndrueshme në një bazë pro-përfitimit që janë efikase për shoqërinë por nevojiten disa inpute plotësuese dhe kushtet fillestare për të marrë në proces. Pyetja, atëherë, është arsyeja pse një strategji industrializimi e orientuar nga eksporti mund të jetë e rëndësishme. Sigurisht, për vendet e vogla, një arsye është për të siguruar një treg të madhësisë adekuate. Por ithtarët argumentojnë se shpjegimi i plotë shkon përtej kësaj.përdorimi i eksporteve të prodhimittë rritjes së përmbajtjes teknologjike si strumbullari i performancës automatikisht thekson objektivat me përfitime shumë të forta të zhvillimit. Përveç kësaj, tregu botëror i eksportit është një arenë në të cilën performanca është e qartë, e shpejtë, dhe testuar rigorozisht duke e mbajtur qeverinë, burimet dhe kapacitetet e informacionit e të cilës janë të kufizuara në thelb, e fokusuar fort në problemet relevante dhe të menaxhueshme. Në këtë drejtim, objektivat e eksportit si një mekanizëm I politikës së zhvillimit mbajnë avantazhin e të qenit lehtësisht i dukshëm. Ky fakt ka kohë që është kuptuar nga autoritetet fiskale të vendeve në zhvillimin, të cilët kanë tatuar eksportet pikërisht sepse ata janë të dukshëm dhe për këtë arsye nuk i nënshtrohen evazionit fiskal që është aq i shfrenuar në botën në zhvillim. Ky shtrembërim ka një efekt tëmirë-publikuar (nëse jo vetë-evidente) të paragjykimeve antieksport. Por ithtarët theksojnë se vendet e Azisë Lindore vënë këtë "dukshmërinë fiskale" për të përdorur si pjesë kryesore të sistemit të tyre të politikave industriale në një mënyrë që të përmbysin efektet negative nxitëse të taksave të eksportit. Megjithatë, literatura e ka theksuar edhe rëndësinë e vazhdueshme të mbështetjes së industrisë së re. Pse nganjëherë kjo mund të jetë efektive? Së pari, empirikisht, zëvendësimi i importit shpesh i paraprin promovimit të eksportit. Një studim me ndikim arriti në përfundimin se "periudhat e zgjerimit të rëndësishëm të eksportit janë të paraprirë pothuajse gjithmonë nga periudha e zëvendësimit të importit të fortë." 53 Kjo nuk do të thotë se mbrojtja të gjithë bordit është e zbatueshme sot, edhe për vendete mëdha, por vendet e njohura kryesisht për nivelet e tyre të eksportit, të tilla si Korea e Jugut, shpesh e kanë mbrojtur-për një kohë të kufizuar-industritë në të cilat ata më vonë u bënë eksportues të suksesshme. Vini re se pa vëmendjen e duhur për stimuj (për të dy, tregun dhe aktivitetetrentseeking), këto politika të njëjta industriale mund të sjellin kundërproduktivitet. Vendet që nuk mund të gjejnë 63

65 vullnetin politik për të përdorur mbrojtjen si një instrument shumë selektiv dhe përkohësisht rigoroze të politikës industrial, mund të jetë më mirë nëse e braktisin këtë instrument në tërësi. Dëshmitë na tregojnë se Singapori, Tajvani, dhe Korea e Jugut kanë pasur strategji qeveritare të industrializimit veçanërisht aktive dhe politika specifike industriale gjatë një periudhe prej disa dekadash.përvoja në Korenë e Jugut është shqyrtuar në rastin e studimit në fund të kapitullit të ardhshëm. Politikat specifike ndryshojnë midis vendeve por kanë karakteristika të përbashkëta në inkurajimin e aftësivevendëse, teknologjitë, dhe firmat dhe jo vetëm promovimin e punës intensive në prodhim, por në mënyrë aktive dhe sistematike të kërkohet përmirësimi me kalimin e kohës. Një tjetër tipar është bashkëpunim mes sektorit publik dhe privat, me qeverinë duke luajtur një rol koordinues por me komunikim të vazhdueshëm efektiv dhe një përpjekje për të kuptuar kufizimet me të cilat ballafaqohet sektori privat dhe si përmirësohet ai, dhe jo vetëm të bëhet përpjekje për të menaxhuar industrinë. Historitë e suksesit Aziatiko-Lindore janë karakterizuar në mënyrë interesante nga Colin Bradford: Çfarë duket se i dallon përvojat e zhvillimit të Azisë Lindore nuk është dominimi i forcave të tregut, lirisë së ndërmarrësisë dhe liberalizimi i brendshëm, por marrëdhëniet efektive, shumë interaktive në mes të sektorit publik dhe privat të karakterizuara nga qëllimet dhe angazhimet e përbashkëta tëmishëruara në strategjinë e zhvillimit dhe politikës ekonomike të qeverisë. Ndarja në mes forcave të tregut dhe ndërhyrjes së qeverisë nuk është vetëm mbi tërheqje kjo keqkuptondinamikën themelore në punë. Kjo është shkalla e përputhjes midis dy sektorëve- nëvend të shtrirjes së konfliktit implicit ose eksplicit -që kanë qenë të rëndësishëm në rastet e suksesshme të zhvillimit. Një strategji koherente e zhvillimit nuk ishte vetëm e formuluar por e ndjekur nga dy të palët, qeveria dhe sektori privat në sigurimin e një shkalle të jashtëzakonshme të drejtimit të përbashkët të energjive kombëtare në këto raste. 55 Në një ekonomi të globalizuar, mundësitëe rritjes përmes eksportit duke u mbështetur në stimuj e tregut të lirë janë në disa mënyra më të mëdha, por në mënyra të tjera më pak të forta se më parë. Për shembull, fundi i Marrëveshjes Multifibere bëri atë më të mundshme që vendet me të ardhura të ulëta do ta keenëtë vështirë për të nisur një program të eksporteve te mallrave të prodhuara nëpërmjet mjeteve tradicionale tëeksporteve të tekstilit.rritja e Kinës si "punëtori e botës" sugjeron se mund të bëhet më e vështirë për ta ndarë në eksport e poashtu edhe në sektorë të tjerë. Në anën tjetër, me pagat që kanë filluar të rriten në Kinë, mundësi të reja mund të shfaqen për rajone të tjera. 64

66 Kushtet për strategjinë e industrializimit gjithashtu ndryshojnë sot nga ato që mbizotëronin dekada më parë në këtëinvestitorët e huaj janë shumë më të lëvizshëm dhe shpejt mund të lëvizin kudo që pagat ose kostot e tjera të prodhimit janë më të ulëta. Por ashtu si Sanjaya Lall ka argumentuar, "Rritja e mobilitetit nuk do të thotë se faktorët përhapën në mënyrë të barabartë mbi vendet e varfra. Prodhimi efikas kërkon aftësi lokale për të plotësuar faktorët e lëvizshëm. Kështu globalizimi ka nevojë për 'lokalizimin' efikas: Vendet duhet të sigurojnë nevojat teknike, aftësitë, cilësi, dhe nevojat e sigurisëpër prodhimin konkurrues "Lall më tej argumentoi se: Teknologjitë nuk mund të përdoren në mënyrë efektive nga ekonomitë në zhvillim vetëm me hapjen ndaj tregtinë globale, teknologjisë, apo rrjedhës së kapitalit. Teknologjia nuk mund të mishërohet plotësisht në makina, licenca, ose në njerëz: Ajo ka elemente të forta të nënkuptuara. Këto elemente të nënkuptuara duhet kohë, investime dhe përpjekje: për të kuptuar, të përshtatur, për të përdorur dhe për të përmirësuar teknologjitë-për të ndërtuar kapacitetet e reja. Një përpjekje e tillë në përgjithësi përballet me tregun e përhapur dhe dështimet institucionale: brenda firmës, në mes të firmave, dhe në mes të ndërmarrjeve dhe tregjet e faktorëve dhe institucioneve. Strategji proaktive, shpesh selektive në natyrë, janë thelbësore për success. 56 Ashtu siq dëshmia ka akumuluar, debati është zhvendosur. Në vend që të kundërshtojmë të gjithë strategjinë e industrializimit të qeverisë, ajo është bërë një pamje e zakonshme për të njohur vlerën e politikave që në mënyrë efektive përmirësojnë pozitën e të gjithë eksportuesve industrial por për të shmangur atë që quhet "mbledhës i fitimit." Në praktikë, Lall argumenton, ky dallim është i vështirë për të bërë sepse shpesh organizatat e reja, aftësitë, dhe infrastruktura janë specifike për një sektor të caktuar. Por si një pikë të përgjithshëm fillestare, mbështetja qeveritare e arsyeshme jo preferenciale por aktive për prodhimin eksportues si një politikë të zhvillimit ka fituar pranim të gjerë. Një çështje tjetër është nëse dhe në çfarë shkalle rregullat e OBT lejojë veprime të tilla të qeverisë. Megjithëse mbështetja e përgjithshme për të gjitha industritë që nuk diskriminojnë është e lejuar, dhe njëmbështetje e tillë vazhdon të praktikohet nga ekonomitë mjaft të avancuara dhe qeverive mjaft të afta për ta bërë këtë, të tilla si Tajvani dhe Korea e Jugut, disa vende në zhvillim që mund të përfitojnë nga eksportimi strategjik nuk janë të lejuara për ta bërë këtë. Ka, megjithatë, disa përjashtime të rëndësishme në këto rregulla, sidomos për vendet më pak të zhvilluara. Ka disa zona gri. Qeveritë mund të ndërtojnë infrastrukturën, dhe në një shkallë, kjo mund të jetë industri 65

67 specifike. Qeveritë mund të ndihmojnë një industri në zhvillim përsa kohë që ajo nuk i jep firmave vendase një avantazh të rëndësishëm mbi firmat e huaja. Qeveria mund të promovojë disa kategori të investimeve të huaja në sektorët e zgjedhur, formimin e kapitalit të specializuar njerëzor, prioritetet e inovacionit, dhe marrëveshje e sipërmarrjeve të përbashkëta. Një çështje e tretë është nëse qeveritë e tjera kanë kompetencën dhe autoritetin politik që Koreja e Jugut e bëri gjatë periudhës së saj të menaxhimit aktiv të politikës industriale. Ku ajo mungon, avokatët kanë argumentuar se Banka Botërore dhe agjenci të tjera duhet të ndihmojnë qeveritë për të krijuar këtë kompetencë. Por disa vëzhgues argumentojnë se nëse qeveritë nuk kanë aftësitë e nevojshme (dhe nuk janë në gjendje për të marrë asistencë ndërkombëtare për të zhvilluar aftësitë e nevojshme), ata në fund të fundit mund të jenë më mirë duke përdorur strategjitë më pak ndërhyrëse. Për më tepër, ashtu si Dani Rodrik dhe të tjerë kanë vënë në dukje, një qeveri nuk duhet të marrë përsipër të gjitha industritë, por vetëm një numër të vogël të tyre për t;i eliminuar kostot e dështimit.. Ashtu si Rodrik e thotë atë, "Kryerja e politikës në një mënyrë që do të siguronte zero dështim do të kishte po aq kuptim si një kompani farmaceutike të investonte vetëm në barnat që janë të garantuara për të qenë profitabile që nga fillimi." 57 Rodrik rishikon shembuj të përmendur në literaturësukseset e politikave të mëdha industriale, për shembull, në Kili dhe Uruguaj. Ai propozon që mund të krijohen stimuj për agjencitë qeveritare, përfshirë dhe transparencën, që të ndihmojnë për të siguruar se mbështetja për sektorët industriale është e kufizuar dhe e përkohshme. Rodrik sugjeron se problemet e bërjes së politikës industriale -të tilla si njohuritë e paplotatë qeverisë, shmangja e marrjes qira, dhe pushimi i mbështetjespër iniciativat e dështuara- nuk janëkrejtësisht të ndryshme nga ato me të cilat përballen aktivitetetqeveritare në sektorë të tjerë si arsimi, shëndetësia, sigurimet shoqërore, dhe stabilizimin makroekonomik. Dështimet e tregut në këta sektorë janë të vështirë për të vëzhguar dhe të prirur për të marrë me qira, por roli i qeverisë mbetet ende vital. Nga hulumtimi i Rodrik-ut, parimet e tjera të përgjithshme janë që të fokusohen në aktivitete të reja, jo në ato ekzistuese; për të përdorur benchmarking të qartë për të përcaktuar të drejtën për mbështetje të vazhdueshme; Për të ndërtuar klauzolën e muzgut (ose afatet kohore për mbështetje); për t'i dhënë autoritetin e politikave industriale agjencive me kompetencë të demonstruar më parë që të mbikëqyren nga figurat e larta politike-që parasëgjithash e bëjnëkarrierën e tyre të varur nga 66

68 suksesinë politikat industriale; dhe të përdorin kanale aktive dhe transparente të komunikimit me përfaqësuesit e sektorit privat. Në një sfidë me disa nga ithtarët e kësaj shkolle, Rodrik propozon për të synuar aktivitete më të gjera dhe jo sektorët e ngushtë (për shembull, trajnimi në gjuhën angleze,e jo të tilla si qendra të thirrjeve apo turizëm ). Është gjithashtu e rëndësishme të theksohet se këto qasje kanë më shumë gjasa të jenë efektive nëse sektorët publik dhe privat janë të aftë të punojnë së bashku mënyra të qëndrueshme të dy, me objektiva të gjera të zhvillimit dhe me profitabilitetit për investitorët. Edhe pse konteksti i këtij debati ka ndryshuar, me mjedis botëror shumë më konkurrues dhe ndryshimet në rregullat e tregtisë, konsideratate politikës industriale do të vazhdojnë të jenë të rëndësishme në hartimin e strategjive të eksportit të vendeve në zhvillim Tregëtia Jug-Jug dhe integrimi ekonomik Integrimi ekonomik: Teoria dhe Praktika Tregtia Jug-Jug përfaqëson afër një të tretën e të gjithë eksportit në botën në zhvillim. 58 Eksportet në Kinë kanë ofruar një mundësi të rëndësishme në vitet e fundit për disa vende në zhvillim. Shumë ekonomistë tëzhvillimit të tillë si laureate I qmimit Nobel Sir Arthur Leëis kanë argumentuar se vendet në zhvillim duhet të orientojnë tregtinë e tyre më shumë drejt njëri tjetrit. 59 Variantet e kësaj teme janë shqyrtuar nga shumë ekonomistë bashkëkohorëtë zhvillimit. Një argument, i avancuar në 2006 nga Abhijit Banerjee, shpreh se është e vështirë për eksportuesit nga shumica e vendeve me të ardhura të ulëta për të depërtuar në tregjet e zhvilluara për shkak të reputacionit. Është shumë e kushtueshme për të krijuar dhe ruajtur një reputacion si një vend që eksporton produkte të kualitetit të lartë. Kështu qëmund të jetë më mirë për të bërë tregti me ekonomi të tjera në zhvillim, sepse efektet e reputacionit nuk janë aq të rëndësishme për të eksportuar në këto tregje. Ata gjithashtu mund të punojnë së bashku për të vendosur standardet e cilësisë dhe tëcertifikojnë arritjet e tyre, ashtu siq ka propozuar Pranab Bardhan. 60 Një variant i fortë i hipotezës për tregtinë Jug-Jug është se vendet në zhvillim duhet të shkojnë përtej tregtisë së madhe me njëri-tjetrin të lëvizin në drejtim të integrimit ekonomik. Integrimi ekonomik ndodh sa herë që një grup i vendeve të të njëjtit rajon bashkohen së bashku për të 67

69 formuar një union ekonomik apo bllok rajonal tregtar duke e ngritur një mur tarifor të përbashkët kundër produkteve të vendeve joanëtare ndërsa duke liruar tregtinë e brendshme midis anëtarëve. Në terminologjinë e literaturës së integrimit, kombet që vënë tarifatë përbashkëta të jashtme ndërsa lirojnë tregtinë e brendshme thuhet se kanë formuar një bashkim doganor.nëse tarifat e jashtme ndaj vendeve të jashtme ndryshojnë midis vendeve anëtare, ndërsa tregtia e brendshme është e lirë, kombet thuhet se kanë formuar një zonë të tregtisë së lirë. Së fundi, një treg i përbashkët posedon të gjitha atributet e një bashkimi doganor (tarifat e përbashkëta të jashtme dhe tregtinë e brendshme të lirë) plus lëvizjen e lirë të fuqisë punëtore dhe kapitalit midis shteteve partnere. Teoria tradicionale e bashkimeve doganore dhe integrimit ekonomik përqendrohet efektet e burimeve statike dhe rialokimin e prodhimit. Por arsyeja më e thellë ekonomike për integrimin gradual të ekonomive më pak të zhvilluara është një dinamikëafat-gjatë: Integrimi ofron mundësinë për industritë që ende nuk janë themeluar si edhe për ata që kanë për të përfituar nga ekonomitë e prodhimit në shkallë të gjerë që bëhet e mundur nga tregjet e zgjeruara. Në disa raste, kjo është perceptuar si një përgjigje mbrojtëse për të zvogëluar qasjen për të eksportuar në tregjet e tjera për shkak të proteksionizmit apo formimit të blloqeve të tjera tregtare të tilla si Bashkimi Europian që devijojnë tregtinë në grupin e tyre. Integrimi mund të shihet si një mekanizëm për të inkurajuar një ndarje racionale të punës në mesin e një grupi të vendeve, secila prej të cilave është shumë e vogël për të përfituar nga një ndarje e tillë në vetvete. Në mungesë të integrimit, çdo vend i veçantë nuk mund të sigurojë një treg mjaft të madh të brendshëm për të mundësuar industrive vendore për të ulur kostot e tyre të prodhimit përmes ekonomive të shkallës. Në raste të tilla,mënyrë tipike do të rezultojë industrializimi I importit zëvendësues, siç u tha më herët, në krijimin e kostos së lartë, industri lokale joefikase. Për më tepër, në mungesë të integrimit, të njëjtat industri (p.sh., tekstilet apo këpucët) mund të vendosen në dy ose më shumë kombe të vegjël fqinje. Secili do të veprojë në më pak se kapaciteti optimal por do të mbrohen kundër importeve të tjetritme tarifa ose pengesa kuotuse të larta. Jo vetëm që e bën rezultatin e tillë të dyfishuar në burime të pakta e të humbura,por ajo gjithashtu do të thotë se konsumatorët janë të detyruar të paguajnë një çmim më të lartë për produktin sesa po të ishin tregjet mjaftueshëm të mëdha për volum të lartë, prodhimi me kosto të ulët të marrë vendin në një lokacion të vetëm. Kjo çon në një arsyetim të dytë dinamik për integrimin ekonomik. Duke hequr pengesat për tregtinë ndërmjet vendeve anëtare, mundësia e strategjisë së koordinuar industrial është krijuar, 68

70 sidomos në industritë ku ekonomitë e shkallës kanë të ngjarë të ekzistojnë. Shembujt përfshijnë bimët e plehëruara petrokimike, industrinë e rëndë si hekuri dhe çeliku, mallrat kapitale dhe industrinëe mjeteve për makina, dhe pajisjet mekanike për fermat e vogla. Por koordinimi i zgjerimit industrial që i mundëson të gjitha shteteve anëtare për të përshpejtuar normat e tyre të rritjes industriale duke caktuar industritë tek anëtarë të ndryshëm vendos partnerët më bashkimit të plotë ekonomik dhe eventual politik. Problemet e sovranitetit dhe vetë-interesit kombëtar godasin në këtë fazë. Deri më sot, ata e kanë përshkuar logjikën ekonomike të një bashkimi të ngushtë dhe të koordinuar. Megjithatë, si vendet në zhvillim, sidomos ato të voglat, vazhdojnë të përjetojnë kufizimet e zhvillimit në izolim (autarky) ose pjesëmarrje të plotë në ekonominë shumë të pabarabartë botërore, ka të ngjarë që interesi do të rritet në dekadat e ardhshme në përfitimet afatgjata të disa formave të bashkëpunimit ekonomik (dhe ndoshta politik).zgjerimi i fundit dhe thellimi i bashkëpunimit të Shoqatës së Kombeve të Azisë Juglindore (ASEAN) është një rast i tillë. Përveç këtyre dy argumenteve dinamike afatgjata për integrim, ka edhe kritere standarde vlerësuese statike të njohura si krijim tregtar dhe devijim tregtar. Krijimi tregtar ndodh kur barrierat e përbashkëta të jashtme dhe tregtia e lirë e brendshme qojnë në një ndryshim nëprodhim me kosto të lartë në atë me kosto të ulët në vendet anëtare. Për shembull, para integrimit, si vendi A dhe vendi B mund të prodhojnë tekstile për tregjet e tyre përkatëse lokale. Vendi A mund të jetë një prodhues me kosto të ulët, por eksportet e saj drejt vendit B janë bllokuar nga tarifat e larta të këtij të fundit. Nëse A dhe B formojnë një bashkim doganor duke eliminuar të gjitha pengesat ndaj tregtisë së brendshme, industria e tekstilit me kosto të ulët e vendit A do ti shërbejë të dy tregjet. Tregtia do të jetë krijuar në kuptimin se heqja e barrierave ka çuar në një ndryshim konsumine vendit Btë tekstilevetë veta relativisht me kosto të lartë tek ato me kosto më të ulët të vendit A. Në të kundërt, devijimi i tregtisë do të ndodhë kur ngritja e barrierave tarifore të jashtme shkakton prodhimin dhe konsumimin e një ose më shumë shteteve anëtare të zhvendosen nga burimet e ofertës me kosto më të ulët tëjo anëtarëve (p.sh. një vend të zhvilluar) tek prodhuesitanëtare me kosto të lartë. Devijimi I tregtisë është konsideruar normalisht I padëshirueshëm sepse të dy, bota dhe shtetet anëtare janë perceptuar të jenë më keq, si rezultat i devijimit të prodhimit nga ofertuesitmë efikas të huaj tek industritë më pak efikase të brendshme të shteteve anëtare. 69

71 Megjithatë, disa avokatë parashikojnë përfitime dinamike analoge në disa prej argumenteve të strategjisë sëindustrializimittë sapo diskutuara. Disa avantazhe të tjera të veçanta varen nga kushtet lokale. Vendet e mbyllura në zhvillim mund të shihen si vende më të sigurta për investime (në infrastrukturë si dhe industritë e eksportit) kur ata bashkohen në një marrëveshje tregtare me një grup në të cilin të paktën një vend ka qasje në det. Për vendet-ishull të vogla në zhvillim, grupime të tilla mund të ofrojnë një litar shpëtimi tekmundësi më të mëdha. Disa vëzhgues besojnë se integrimi ekonomik rajonal zvogëlon shanset e luftës apo konflikteve të tjera (ky besim ishte pjesë e idesë origjinale për krijimin e Bashkimit Evropian dhe në një farë mase zgjerimin e saj të mëvonshëm në lindje). Blloqet rajonale tregtare dhe Globalizimi i Tregtisë Shumë anëtarë të Bashkimit Europian përdorin një monedhë të vetme, euron, kërkojnë koordinim të ngushtë monetar dhe kështu krijojnë subjektin më të madh ekonomik në botë. Marrëveshja e Amerikës së Veriut për Tregti të Lirë (NAFTA) përfaqëson një marrëveshje unike në të cilin vend I madh në zhvillim, Meksika, I është bashkuar një blloku tregtartë vendeve tëzhvilluara, Kanada dhe Shtetet e Bashkuara. (Kili, një NIC, është gjithashtu duke kërkuar anëtarësim.) Dy blloqet të mëdha tregtare tani ekzistojnë në Amerikën Latine. Argjentina, Brazili, Paraguaj, Uruguaj në 1994 përfunduan marrëveshjet për një zonë të tregtisë së lirë të quajtur Tregu Jugor Cone Përbashkët, i njohur gjithashtu si Merkozurin.Blloku tjetër i Amerikës Latine, Grupi i Andeve (i përbërë nga Bolivia, Kolumbia, Ekuadori, Peruja, dhe Venezuela), i themeluar nënjë treg të plotë të përbashkët në vitin Vendet e Karaibeve dhe të Amerikës Qendrore në vend të kësaj kanë një marrëveshje. Në Afrikë, lëvizjet janë në proces për të promovuar integrimin rajonal ekonomik, duke përfshirë Komunitetin Afrikan të Zhvillimit të Jugut (SADC). Në sajë të hekurudhore dhe lidhjeve ajrore të mirë zhvilluara, dhjetë anëtarët e SADC-Angola, Botsvana, Lesoto, Malavi, Mozambik, Namibia, Afrika e Jugut, Sëazilandi, Zambia, Zimbabve -parashikojnë mundësi të reja dhe shumë më të mëdha tregtare. Vendet e Afrikës lindore janë duke kërkuar për të rigjallëruar grupimin e tyre të viteve 1970, e cila ra viktimë e politikave kombëtare të ndryshme. 70

72 Një pyetje e pazgjidhur në lidhje me këto blloqetregtare rajonale është nëse ato do tëcopëtojnëekonominë botërore dhe do të drejtohen në kundërshtim me globalizimin e tregtisë. Një tjetër shqetësim ka të bëjë me integrimin prapa barrierave tarifore mes vendeve në zhvillim në faza të ndryshme të zhvillimit. Anthony Venables argumenton përmes teorisë tradicionale të tregtisë që brenda bashkimeve doganore, "vendet me një përparësi krahasuese në mes tyre dhe pjesës tjetër të botës bëjnë më mirëse vendet me një avantazh 'ekstreme' krahasuese. Si rrjedhojë, integrimi midis vendeve me të ardhura të ulëta tenton të çojë në divergjenca të të ardhurave të vendeve anëtare, ndërsa marrëveshjet midis vendeve me të ardhura të larta shkaktojnë konvergjencë. " 61 Kështu një bashkim doganor ndërmjet vendeve në zhvillim do të mund të sigurojnë përfitimet e saj më të mëdha tek kombet me të ardhura të lartabrenda grupit.venables argumenton se vendet në zhvillim kanë gjasa më të mira duke hyrë në marrëveshjet Veri-Jug sesa Jug-Jug. Disponueshmëria e marrëveshjeve Veri-Jug është në të mirë të shumë vende me të ardhura të ulëta. Më në përgjithësi, rëndësia e kësaj teorie varet nga kushtet lokale të tilla si mundësitë për përfitime dinamike dhe specifikat e marrëveshjeve Jug-Jug, të cilat në më të mirën e tyre janë gati më shumë se thjesht vendosje e tarifave të përbashkëta. Paul Collier ofron një pike fillestare të ekuilibruar kur ai argumenton se "integrimi rajonal është një ide e mirë, por jo prapa barrierave të larta të jashtme." 62 Perspektivat për Bashkëpunimin Jug-Jug: Edhe pse mundësitë për të përfituar nga solidariteti nëpër vendet në zhvillim janë përmirësuar në disa mënyra, perspektivat mbeten të pasigurta. Nga njëra anë, vendet kryesore në zhvillim nuk kanë pasur kurrë kaq shumë pushtet në këshillat e politikave ekonomike globale, duke përfshirë edhe G20 gjithnjë e më të rëndësishme, një gatishmëri për të ushtruar të drejtën e vetos në OBT, fillimet e një ndryshimi të fuqisë në Bankën Botërore dhe FMN, dhe ndoshta më e rëndësishmja që ka më shumë për të ofruar njëri-tjetrit-nga teknologjia më e mirë për të transferuar, që të paguajnë çmime më të larta për produktet primare. Dallimet e dikurshme të mprehta ideologjike midis shumë prej tyre e kanë ngushtuar-edhepse këto duket se janë zëvendësuar në disa raste me dallime fetare. Në anën tjetër, gjatë dy dekadave të fundit ka qenë vazhdimisht në rritje e pabarazive ndërmjet vendeve në zhvillim në normat e rritjes dhe të ardhurat për frymë; kjo gjithashtu tenton të zgjerojë pabarazitë në prioritetet dhe interesat e tyre. 71

73 12,8 Politikat tregtare të vendeve të zhvilluara: Nevoja për Reformë dhe i rezistencë ndaj presioneve të reja proteksioniste Është e qartë se një pengesë e madhe për zgjerimin e eksportit, qoftë në produktet primare ose përpunuara, kanë qenë pengesat e ndryshme tregtare të ngritura nga vendet e zhvilluara kundër eksporteve kryesore të mallrave të vendeve në zhvillim. Në mungesë të integrimit ekonomik apo qoftëedhe mbështetjes të kësaj përpjekje, perspektivat për tregtinë e ardhshëm dhe zgjerimittëkëmbimit të huaj varet kryesisht nga politikat e brendshme dhe ndërkombëtare ekonomike të vendeve të zhvilluara. Për fat të keq, integrimi në mes anëtarëve të NAFTA dhe BE vetë mund të përbëjë një nga pengesat më të mëdha për eksportet e botës në zhvillimt për në Amerikën e Veriut dhe Evropë. Edhe pse reforma e brendshme strukturore dhe ekonomike mund të jetë thelbësore për përparimin ekonomik dhe social, një përmirësim në pozitën konkurruese të industrive në të cilat ekonomitë në zhvillim kanë një përparësi dinamike krahasuese do të jetë me përfitim të vogël për ta apo të botës në tërësi aq kohë sa qasja e tyre në tregjet botërore të mëdha është e kufizuar nga politikat tregtare të vendeve të pasura. Politikat ekonomike dhe tregtare të shteteve të zhvilluara janë më të rëndësishmet nga perspektiva e një vendinë zhvillim për fitimet e ardhshme të të ardhurave valutore në tri fusha kryesore: barrierat tarifore dhe jotarifore të eksporteve të tyre; Ndihma rregulluese për punëtorët e zhvendosur në industritë e vendeve të zhvilluara të demtuara nga qasje më e lirë në punën intensive, eksportet me kosoto të ulët të vende në zhvillim; dhe ndikimi i përgjithshëm i politikave të brendshme ekonomike tëvendeve tëpasura në ekonomitë në zhvillim. Barrierat e reja tregtare protekstioniste,tarifore dhe jo tarifore(p.sh., taksa e akcizës, kuotat, kufizimet "vullnetare" të eksportit, rregulloret false sanitare) të vendosura nga vendet e pasura mbi eksportet e mallrave të vendeve të varfra kanë qenë pengesa të mëdha për zgjerimin kapaciteteve e fitimeve të eksportit të këtyre të fundit, dhe krijimi i OBT-së ka eliminuar vetëm pjesërisht këto probleme. Siç kemi theksuar, shumë tarifa, për tëdyja, mallrat bujqësor dhe jobujqësor rriten me shkallën e përpunimit të produktit; kjo ndodh, ato janë më të larta për produktet ushqimore të përpunuara se për ushqimet bazë (p.sh., vaj I kikirikëve në krahasim me kikirikët), më të larta për, të themi, për këmisha sesa për pambukune papërpunuar. Këto tarifa të larta efektive 72

74 i kanë penguar shumë shtete me të ardhura të ulëta nga zhvillimi dhe diversifikimin e industrive të tyre të eksportit të mesëm dhe në këtë mënyrë kanëkufizuar zgjerimin e tyre industrial. Efekti i përgjithshëm i tarifave,kuotave, dhe pengesave jotarifore të vendeve të zhvilluara, ka qenë ulja e çmimit efektive që e marrin vendet në zhvillim për eksportet e tyre, të zvogëlojë sasinë e eksportuar, dhe të pakësojë të ardhurat e këmbimit të huaj. Edhe pse barra që tarifat e vendeve tëzhvilluaraimponojnë mbi produktet fillestare dhe dytësorë të eksportit lëviz nga malli në mall,është vlerësuar se ndikimi neto i barrierave tregtare në të gjitha produktet redukton të ardhurat e këmbimit tëhuaj tëbotës në zhvillim më shumë se 100 miliardë Dollarë në vit nga Marrëveshjae Plotë e Uruguajit e vitit 1995 ndjeshëm reduktoi pengesat tarifore dhe jotarifore në shumë sektorë. Ajo gjithashtu themeloi Organizatën Botërore të Tregtisë në Gjenevë që zëvendësoi Marrëveshjen 47-vjeçare tëpërgjithshme për Tarifat dhe Tregtinë. Të tri dispozitat kryesore nga perspektiva e vendeve në zhvillim janë si më poshtë: Vendet e zhvilluara të ulin tarifat në mallrat e përpunuara me një mesatare prej 40% në pesë reduktime të barabarta vjetore. Vendet në zhvillim nga ana e tyre ranë dakord të mos rritin tarifat nga "detyrimi në reformat e fundit të tregtisë. Pavarësisht nga këto reduktime, vendet në zhvillim ende përballen me tarifa që janë 10% më të larta se mesatarja botërore, ndërsa vendet më pak të zhvilluara përballen me tarifat që janë 30% më të larta Tregtiame produktet bujqësore u vendos nën autoritetin e OBT-së dhe është bërë liberale në mënyrë progresive. Edhe pse është bërë përparim në fillim, subvencionet bujqësore më pas u kthyennë maje. 3. Për tekstildhe veshje, kuotat e Marrëveshjes Multifiber, të cilat kohë të gjatë kanë penalizuar eksportet e vendeve në zhvillim, ishin të ndarë në faza në 2005, me shumicën e reduktimeve progresive që kishin efekt në fund të periudhës. Por tarifat mbi importet tekstile ishin reduktuar vetëm në një mesatare prej 12%- Tri herë niveli mesatar I tarifave mbi importet e tjera. Reformat patën kufizime të tjera të rëndësishme. Edhe pse tarifat janë përgjithësisht mjaft të ulëta sipas standardeve historike, tarifat që " përshkallëzojnë" (që të rritet sasia e produketev të përpunuara përpara se ato të eksportohen) mbetën në vend në shumë raste; Vendet me të ardhura të vogla ende përballen me tarifa të larta në disa produkte kyçe në bujqësi, tekstil, dhe veshje; dhe 73

75 subvencionet jashtëzakonisht deformuese bujqësore ende shkaktojnë dëm të madh në shumë vende në zhvillim. Ashtu si Programi i Zhvillimit i Kombeve të Bashkuara arriti në përfundimin: Vendet në zhvillim, me tri të katërtat e njerëzve të botës, do të marrin vetëm një qerek në një të tretën e fitimeve të gjeneruara-dhe shumica e të cilave do të shkojnë tek disa nga eksportuesit e fuqishëm në Azi dhe Amerikën Latine. 65 Në të vërtetë, në nivel familjar, Banka Botërore raportoi se tarifat tregtare të ponderuara,efektive me të cilat ballafaqohen të varfërit janë shumë më të larta sesa ato me të cilat përballen të pasurit. Të dy palët, ata që jetojnë me më pak se 1 dollarë në ditë dhe ata që jetojnë në mes 1 dhe 2 dollarënë ditë përballen me tarifat efektive edhe mbi 14%, ndërsa ata me të ardhura më të larta se 2 dollarë në ditë,përballen me tarifat tregtare tëponderuara vetëm pak më shumë se 6% mesatarisht, siç tregohet në figurën Pjesërisht si rezultat, shumë qeveri të vendeve në zhvillim, si dhe kompanitë dhe qytetarët, besojnë se ata patën një marrëveshje të keqe në negociatat e Raundit të Uruguajit që kulmuan në krijimin e OBT-së. Ekziston bindje e përhapur në botën në zhvillim që vendet e pasura nuk e përmbushin pjesën e tyre të marrëveshjes, duke dështuar për të hapur tregjet e tyre në mënyrë të drejtë. Vendet në zhvillim ankohen se qeveritë dhe korporatat e botës së zhvilluar kanë avokatët më efektive (dhe të shtrenjtë) dhe mjete të tjera për të detyruar vendet në zhvillim për të ndjekur 74

76 kërkesat e OBT, ndërsa kombet e varfëra nuk kanë burime për të detyruar kombet e pasura të bëjnë të njëjtën. Megjithatë, vendet në zhvillim tani përfaqësojnë rreth tre të katërtat e 153 anëtarëve të OBT(në 2009), duke përfshirë 32 nga 49 vendet e caktuara për vendet më pak të zhvilluara. Dhe ndërsa India dhe Brazili paraqitën profil të lartë, rolet e zhurmshme në negociatat për tregtinë në kuadër të GATT-it, me ndoshta tre dyzina vende të tjera në zhvillim duke marrë rol aktiv,relativisht i qetë në shekullin e ri, situata ka ndryshuar dukshëm. Raporti i vetë drejtorit të OBT-së në viitn 2001 vuri në dukje se pas tetë raunde tëliberalizimittë tregtisë gjatë gjysmë shekullit të kaluar, barrierat tregtare në tekstile dhe bujqësi mbeten në vend, mallrat më me ndikim në botën në zhvillim. Ashtu si kombet tregtare të botës filluan shqyrtimin e një raundi të ri të negociatave mbi reduktimin e barrierave tregtare, bota në zhvillim ishte duke këmbëngulur për një deklaratë më të madhe. Ndryshe nga Banka Botërore dhe FMN, OBT vepron në konsensus, duke i dhënë vendeve të varfëra një vote të barabartë dhe një veto efektive. Qeveritë e vendeve në zhvillim thonë se janë të gatshëm për të zgjatur negociatat për atë që ata e quajmë çështjet "jo tregtare" e standardeve të investimeve, të konkurrencës, ambientit, dhe të punës. Kështu vendet në zhvillim nuk duket të jenë pa pushtet tëbisedimeve në qoftë se ata mund të mësojnë të përdorin atë në mënyrë efektive. Raundi i tanishëm i negociatave u mbiquajt Raundi I Zhvillimit në Doha:Doha u vendos për qytetin në Katar në të cilën është arritur marrëveshja në rend të ditës në nëntor 2001 dhe Zhvillimi u vendos për angazhimin për tu përqëndruar më shumë në nevojat dhe aspiratat e botës në zhvillim në këtë raund tëmarrëveshjeve të tregtisë. Nëse ky qëllim është arritur në fund të fundit mbetet për t'u parë. Por këto bisedime kanë qenë në një rrugë pa krye për kohë tëzgjatur. Për shembull, bisedimet në 2006 përfunduan në mosmarrëveshje në lidhje me reduktimin e subvencioneve për fermat në vendet e zhvilluara, dhe bisedimet e 2008 u bllokuan mbi këtë dhe çështje të tjera lidhur me qasjen në treg, dhe ashpërsia mbi masën e përdorimit të lejueshëm të vendeve në zhvillim të "mekanizmave të veçanta mbrojtëse" për të mbrojtur fermerët e varfër në vende të tilla si India në rast valëve të mëdha tëimportit.perspektiva ishte me re pas dështimit për të përfunduar raundin afatet që ishte rënë dakord. Që nga kriza ekonomike e 2008-ës, politikanët e kanë konsideruar atë paqëllim që të shikohet si "lëshime" të zgjeruara në tregti. Kjo çoi në skepticizëm premtimine bërë në nëntor të 2010 nga ana e G20 "për të përfunduar fundin e lojës" të raundit të Dohas në vitin 75

77 2011. Megjithatë, vendet në zhvillim do të vazhdojnë të luajnë një rol gjithnjë e më aktiv në përcaktimin e agjendës për bisedime të tregtisë. 76

78 Faqe Materiali i përkthyer nga:ecconomic Development Todaro Smith 11 th Edition Bilanaci i pagesave,borxhi,krizat financiare,dhe stabiliteti politik Finanacat ndërkombëtare dhe investimet Çështjet kryesore Në këtë kapitull pasi kemi shikuar bilancin e llogarive të pagesave dhe trendet e fundit të shteteve në zhvillim që tregtojnë bilancin,ne konrollojmë përmasat dhe efektet e krizës së borxhit në shtetet në zhvillim.fokusi ynë kryesor do të jetë se si krizat e borxhit të madh shfaqen gjatë vitit 1980 dhe pse borxhi ka qenë një pengesë serioze e rritjes në Afrikë disa vite pas goditjes së krizës,se si kriza u shfaq së pari në Amerikën Latine e shumë më vonë në Afrikë,dhe programet e përshtatjes të shkaktuara nga FMN.Kriza e viteve 1980 ka rëndësi për shkak të shtrirjes së saj në ndikimin e krizës e progresit të zhvillimit të ngadalësuar të qindra shteteve ne zhvillim, dhe viteve të një studimi të vëmendshëm të kësaj përvoje.ne më vonë kontrollojmë pak nga krizat ndërkombëtare që u shfaqën në shtetet ne zhvillim, pas dy dekadave fillimish kriza u shfaq në Azinë Lindore në fund të viteve 1990-ta, dhe konsiderojmë se si ndikimi negativ I krizës se borxhit ndërkombëtar do të kufizojë qytetaret e shteteve në zhvillim.si përfundim nga rishikimi I krizës financiare të vitit 2008 që filloi në SHBA, por që ka pasur ndikim të madh në të gjitha regjionet në zhvillim.mësimet 13.1 dhe 13.2 permbajnë histori të shkurtra të FMN-se, respektivisht të Bankës Botërore. 77

79 Në kapitullin 14 ne kemi zgjeruar analizat tona në rolin e tregjeve financiare për të kontrolluar rrjedhen ndërkombëtare të burimeve financiare, që përbëhet nga (1) rrjedha investimeve direkte të huaja private, primare nga korporatat moderne multinacionale; (2) rigjallerimet e fundit private financiare investimet e protofolit ne mbështetjen e organizimit ose rinovimit zhvillim I aksioneve dhe bonave të tregut (3) rrjedha e remitancave nga emigrantët që punojnë jashtë; (4) rrjedha financiare publike dhe burimet teknike në formën bilateral dhe multilateral të shtesës së huaj; (5) rritja e rëndësishme e financave private dhe asisitencës teknike në formë të programeve të organizatave joqeveritare; (6) më e vështira, por ndoshta më e rëndësishmja-aspektin e shtesave që ndihmojnë në ambientin e pas luftës. Bilanci i llogarive të pagesave Faktorët e përgjithshëm Shtrirja e analizave tona mbi tregtinë e mallrave të thjeshta qe kanë të bëjnë me rritjen ndërkombëtare te burimeve financiare, që na lejon të kontrollojmë bilancin e pagesave të shteteve në zhvillim.bilanci i pagesave në tabelë është i dizajnuar që të përmbledhë transaksionet financiare të shteteve në botën e jashtme.kjo ndahet në tri komponente siq edhe shihet nga përmbledhja e tabelës 13.1.Vërejmë tabaelat e bilancit të pagesave janë ndomjëherë të paraqitura në formë të korigjuar që ndan llogarinë aktuale në dy pjesë(quhet llogaria kapitale dhe aktuale) dhe emërtimi që këtu quhet llogari llogaria e kapitalit llogari financiare.ne kujtojmë qasjen tradicionale e llogarisë së bilancit të pagesave sepse në shumicën e literaturës sa i përket borxheve të vendeve në zhvillim vazhdimisht është trajtuar dhe zakonisht është paraqitur në këtë formë.llogaria është e përqendruar në importin dhe eksportin e mallrave dhe shërbimeve,të hyarat nga investimet,për shërbimet e pagesave të borxhit,dhe në remitancat dhe transferet neto publike dhe private.veçanërisht zvogëlimi i valutës së importeve nga eksportet(bilanci I trgëtisë së mallrave kapitulli 12) dhe pastaj shtohet rritja e të hyrave nëpërmjet investimeve neto të marra nga jashtë(p.sh dallimi në mes interest dhe pagesave të 78

80 dividentës në fondet e jashtme obligacioneve në fondet e jashtme,obligacioneve dhe depozitave bankara të zotëruara nga shtetet në zhvillim dhe të sjellura në vend, në krahasim me ato që janë jashtë shtetit, dhe këto sigurime, nëse ndonjë i huaj në shtetet në zhvillim i riatdheson fitimet nga korporatat multinacionale).nëse I marrim në total(a+b+c tabela13.1) heq produktin; D shërbimet e pagesave të borgjit që e rishfaq një komponentë të madh të shteteve të varfëra që janë në borxhe të rënda.deficitet e llogarive aktuale dhe e shton produktin E, remitancat neto private dhe publike dhe transferet si paratë të dërguara në shtëpi nga shtetasit që punonë jashtë shteteve në zhvillim(p.sh meksikanët në SHBA, algjerianët në Francë, pakistanezët në Kuvajt).Rezultati përfundimtar(a-b+c-d+e ne tabelën 13.1) rendimenti I bilancit të llogarise aktual-bilanci pozititv quhet tepricë, dhe bilanci negative mungesë.llogaria aktuale na lejon të analizojmë ndikimin e politikave të reklamave të ndryshme fillimish në tregtinë e mallrave por poashtu të hyrat nga investimet indirekte, sherbimet e borxhit të pagesave dhe transfereet private. Llogaria kapitale(llogaria financiare) regjistron vlera nga investimet e huaja direkte(më së shumti nga korporatat multinacionale), kreditë e huaja nga bankat ndërkombëtare private, kredite dhe grantet nga qeveritë e huaja(në formë të ndihmës së huaj) dhe agjencitë multilaterale si FMN edhe BB.Zbresim një artikull jashtëzakonisht të rëndësishëm veçanarisht për shtetet e mëdha dibitore: quhet rrjedha e kapitalit resident në tabelën 13.1.Vendosja e rëndësisë së saj në perspektivë gjatë krizës së borgjit ti vitit 1980, shtetet e pasura nga shtetet në zhvillim dërguan shuma të mëdha të parave në llogaritë bankare të shteteve të zhvilluara, pasuritë e ndërmarrjeve, dhe fondeve çmimi I detyruar: ikja e kapitalit vlerrësohet të ketë lartësinë e vlerës sa gjysma e borgjit total të disa shteteve dibitore që jane në pikën më të lartë të problemeve.fatura e kredive dhe investimeve private dhe publike nuk rritet dhe ka qenë një kontribues I madh në përkeqësimin e bilancit të pagesave të shumë shtateve ne zhvillim.ikja e kapitait është gjithashtu një problem i vazhdueshem ku qeveritë autokratike kanë një fuqi te lekundshme.bilanci I llogarisë kapitale llogaritet si produktet G+H-I-J ne tabelën 13.1.Përsëri,bilanci pozitiv është suficit dhe ai negative deficit. Përfundimisht llogaria e parave ose reverva e llogarisë ndërkombëtare(artikulli L),është artikull i balancuat( gabimet dhe pjesët e lëna, artikulli M që kordinon pabarazitë statistikore,por shpesh përdoret si autorizim për fshehje te rrjedhës së paregjistruar kapitale) qe është ulur( shfaq rrjedhen neto të rezervave të huaja)kurdoqofshin shpagime totale në llogarinë aktuale dhe kapitale e tejkalon faturën totale. Tabela 13.2 prezanton një diagram të thjeshtë të përmbajtjes positive(kredi) dhe negative(debi) të artikujve të balancuar në totalin e pagesave.shtetet akumulojnë rezervat ndërkombëtare të parave në ndonjë ose në të gjitha format e prezantuara(1) valuta e fortë e huaj(fillimisht dollarin amerikan, gjithashtu jeni japonez funtën e sigutë,ose euron Eurpiane ) sidoqoftë ato shesin më shumë jashtë se sa që blejnë(2) ari 79

81 i minierave brenda vendit, ose I blerë dhe(3)depozitat me FMN-n që vepron si bankë rezervë për bankat qendrore të shteteve të veçanta. Historia dhe Roli i Fondit Monetar Ndërkombëtar Në korrik të vitit 1944,përfaqësues të 45 shteteve në Bretton Woods,në Hampshire, të planifikojnë kushtet e bashkëpunimit ekonomik ndërkomëtar të pasluftës. Shkatërrimi i ekonmisë nga kriza e madhe në vitet 1930, e vazhduar nga rrënimet e luftës së dytë botërore,kishte dërguar drejt kolapsit tregjet financiare ndërkombëtare dhe vazhdoi në rënien e volumit të tregëtisë ndërkombëtare.fondi monetar ndërkombëtar (Fmn, ose thjesht fondi) dhe Banka Botërore u krijuan që të rindërtojmë tregjet mallrave dhe kapitalit dhe të kthejnë ekonomitë europiane të shkatërruar nga lufta. Ata caktuan rolet e FMN-së dhe të Bankës Botërore të cilat ishin krejt të ndryshme, megjithëse në disa drejtime kishin qëllim të plotësojnë njëra tjetrën.ishte menquria e përhapur në kohën e konferencës se Bretton Woods e cila I stabilizoi tregjet ndërkombëtare të kapitalit ishte domethënëse për rifillimin e gjallërisë në tregëtinë ndërkombëtare dhe investime. Ky shqetësim udhëheqi FMN-n drejt vendosjes e cila u bë përgjegjëse që ta monitorojë dhe stabilizojë sistemin financiar ndërkombëtar përmes financave afashkurtëra të deficitit të bilancit të pagesave. Roli plotësues i Bankës Botërore fillimisht përfshinte financimin per rindërtimin e infrastrukturës shtetërore megjithëse ky rol është rritur në mënyrë të ndjeshme me kalimin e kohës(shih kutinë 13.2 në faqen 645).Më vonë, marrëveshja ndërkombëtare e tarifave dh tregëtisë(gatt) ishte vendosur dhe udhëhequr për themelimin e organizates tregëtare nderkombëtare(ëdo).pjesëmarrësit e konferencës së Bretton Woods vendosën një sistem fiks të normave të këmbimit me të cilin secili vend ishte I nevojshëm të fiksoj vlerën e monedhave në dollarin amerikan, e cila ishte e konvertueshme direkt ne ari 35$ për ons.fillimisht,ishte përgjegjësi e FMN-së të financojë bilancin e deficitit të pagesave që dalin si pasojë nga normat e varura të këmbimit, rol I cili zgjati deri në vitin 1971,kur sistemi u braktis ku normat e këmbimit fleksibil zunë vendin esaj. Në vitet e 1970-ta një këmbim I recesionit botëror dhe i rritjes së çmimmeve të karburanteve, dhe rënia e eksporteve për disa nga vendet e zhvilluara,udhëheqi drejt një deficiti të madh të bilancit të pagesave në shumicën e këtyre shteteve.financimi nga FMN është I kushtëzuar në kuptimin që vendet marrëse të përmbushin kërkesat të bazuara për qëllimin e huave, të njohura si kushtëzime. Këto kushtëzime janë të menduara për rritjen e efikasitetit të burimeve të FMN-së përmes sjelljes së volitshme inkurajuese në pjesën e borxhit të qeverive në përballimin e problemeve të vazhdueshme në bilancin e pagesave.sepse kushtet e kushtëzuara shpesh janë konsideruara drakoriane,imponojnë mundim të madh në ekonimitë e varfëra familjare në ekonmitë në borxhe,ata kanë mbetur në një diskutim të jashtëzakonshëm.një tjetër zhvillim I rolit të FMN ishte mbikqyrja e politikave makroekonomike të secilit vend 80

82 anëtar por në praktikë me një theks të veçantë në shtetet kryesore të zhvilluara në rritje FMN involvohet në proceset e zhvillimit.fondi gjithashtu e ka zgjeruar rolin e tij në shërbimet e informative për depozitat për publikun dhe asistencë teknike për qeveritë e vendeve në zhvillim. Nga viti 1982, mospagimi i shpejtë nga borgi I rëndë vendet në zhvillim përjetuan inflacion të lartë,tregje të dobëta të eksportit,rënie e kushteve të tregëtisë, deficit i madh i qeverive ishte kërcënim të destabilizojë tregjet ndërkombëtare fianciare. Ashpërsimi i krizës u intensifikua në vendet në zhvillim në mënyrë të shpejtë u tkurrën burimet e fondeve private,reduktoi nevojën e likuiditetit në krizën e shërbimeve që të shmang mospagimin dhe prandaj kërcënohej dështimi i sistemit ndërkombëtar të kapiatlit të tregjeve,fmn ka marrë masat e jashtëzakonshme që të bëhet rregullimi.një rol i ri ishte instrument në rikonstrukturimin dhe financimin e borxhit të vendeve në zhvillim gjatë krizës së borgjeve të viteve 1980-ta kriza e valutës aziatike e viteve , dhe kriza globale fiananciare e cial filloi në vitin Në vitet kriza financiare e Azise, noramlisht në performancë të lartë të vendeve si Korea e Jugut Indonezia dhe Tailanda duhej të huazonin nga FMN në kushtet e ashpëra për shkurtimet e shpenzimeve të qeverive, rritjes së taksave, rritjes së normave të interest, dhe reformë të gjerë strukturale.gjerësisht pamja e mabajtur në këto vende dhe në mesin e kritikave të jashtme ishte në jofokusin e FMN,shkaktoi ashpërsi te madhe dhe recesione të panevojshme kryesisht qeveritë përgjegjëse përgjatë gjithë Azisë dhe gjetiu punuan të përshpejtojnë eksportet, të paguajnë huatë nga FMN,dhe të rrisin rezervat e valutave të huaja si një nga faktorët e rritjes së trgëtisë së tepricave nga regjioni I Azisë Lindore.Kjo gjithashtu rriti shqetësimet e FMN dëshironte të regjistronte më pak hyrje me huadhënësit e shquar të saj.nga viti 2006, pas disa viteve të stabilitetit relative roli i FMN ishte një pyetje e re. Si i tillë zyrtrisht Mervyn King, si guvernator i bankës së Anglisë argumentoi se FMN duhet tu jepte vendeve të mëdha në zhvillim sic janë Kina, India, dhe Brazili një zë më I madh në qeverisje (nganjëherë quhet aksionet dhe karriget si mbikqyrje). Propozimet e rritjes së FMN është mbikqyrja fletët e bilancit të zhvilluar siç dihet shtetet në zhvillim kanë qenë një tjetër temë e debatit disa vëzhgues pajtohen se reforma e FMN do të sigurojë shërbime globale publike nga publikimi I informative ekonomike dhe analizave të pavarura,duke ofruar këshilla private për qeveritë e vendeve anëtare si shërbime ndërqeveritare që përpjekjet bashkëpunuese të kapërcejnë dështimet e kordinimit në aranzhimin e politikave dhe në rregullimin e mospagesave, si kreditor te resoreve të fundit.shumica e vendeve pasura duken të gatshëm të ngritin zërin për zhvillimin e vendeveve kryesore por më pak të hapura që ti japin FMN autoritet më të madh këshillues rreth ekonomive të tyre.mundësia qe FMN të luajë sukseshëm rolin e një banke qendrore të pavarur është qujatur nga disa vëzhgues edhe më e dobët.megjithëse ky debat ka ngecur gjatë krizës financiare të vitit 2008,FMN ishte ezgjeruar përsëri në resurse dhe staf. 81

83 Një Ilustrim Hipotetik Deficitet dhe Borxhet Një shembull numerik mund të jetë i dobishëm në këtë çështje.në tabelën 13.3, tabela e bilancit hipotetik të pagesave për vendet në zhvillim është portretizuar.së pari,nën llogarinë rrjedhëse, janë dhjetë milionë $ mallra tregtare negative bilanci përbëhet nga 35 milion të mallrave të arkëtuaranga eksporti(të cilat mbi 70%-25 milionë dollar-janë përfitime nga bujqësia primare dhe produktet e lëndësnse parë), zbresim 45 milione $ pjesën më të madhe të prodhimit të konsumuar, mesatar, dhe pagesat e importit të kapitalit të shërbimeve.nga ky total ne kemi shtuar 5 milionë $ në pagesat për shërbimet e firmave të huaja të anijeve dhe 1 milionë $ nga arkëtimet e hyra të investimeve duke përfaqësuar interesat neto të transmetueshme në pronat e jashtme, duke zbritur 15 milionë $ nga borgji I pagesave të shërbimeve që këtë vit përfaqësojnë kostot e interesave të akumuluara nga borxhi i jashtëm në shtetet në zhvillim dhe duke shtuar 2 milionë $ nga remitancat dhe transferet e arkëtuara të nxjerra nga pagesat e brendshme të punëtorëve që jetojnë jashtë shtetit te cilët dërgojnë në shtëpi një pjesë të ftimeve të tyre. Së bashku të gjithë këta artikuj të ciliët e rrisin deficitin e llogarisë rrjedhëse në 27 milionë $.Kthehemi tani në llogarinë e kapitalit, ne shohim se është një hyrje neto e 7 milionë $ të investimeve të huaja private, që përbëjnë 3 milionë $ të uinvestimeve direkte të korporatave multinacionale ne formë të fabrikave të reja dhe 4 milionë $ në huazimet private(nga bankat komerciale ndërkombëtare) dhe protofolet private(aksioneve dhe obligacioneve) investimet e huaja individuale dhe fondet reciproke(shihet në kapitullin 14).Aty kemi edhe hyrjen neto positive 3 milionë $ nga huat publike në formën e ndihmave nga të huajt dhe asistenca e agjensive te shumaneshme shënojmë se kemi të hyra bruto prej 9 milionë $ në huazimet publike dhe grantet është pjesërisht I mënjanuar prej 6 milionë $ të llogarisë rrjedhëse që përfaqëson amortizimin(reduktim actual) ishkredituesit kryesor.siq shihet, në tabelën 13.4, e cila mbulon peridhën e krizës së borgjeve të viteve 1980-ta këto shifra ishin përmbytur në vitet 1980-ta-rrjedha e pagesëes së akumuluar të borgjeve tejkaloi hyrjen e ndihmave si të hyra publike dhe rifinancimet e reja të kredive bankare. Si rezultat 35.9bilion$ tranferet neto nga vendet e zhvilluara në vendet në zhvillim në vitin 1981 u bënë 22,5bilion$ tranfere nga nga vendet e varfëra në vendet e pasura ne vitiet 1990( ato u kthyen në positive përsëri në vitet 1990-ta deri te problemet e reja emergjente substanciale për disa vende në mes të viteve 1997 dhe2002).rikthehemi në tabelën 13.3, ne shohim një arsye të madhe të rrjedhes së cuditsme të kapitalit të kapiatlit financiar nga vendet e varfëra në vendet e pasura ishin në nivele shumë të larta nga rrjedhja e kapitalit për kokëtë banorit.ky kapital I cili është larguar është vlerësuar të arrijë shumën gati 100bilion$ gjatë pjesës së parë të viteve 1980-ta nga vetëm 5 vende pjesëmarrëse të përfshira(argjentina,brazili,meksika,filipinet dhe Venezuela) dhe gati 200 bilion gjatë periudhës Në tabelën 13.3 është e listuar nje rrjedhje prej 8 milion$.rezultat i bilancit pozitiv të llogarisë rrjedhës është 2milion$,bilanci total I llogarisë rrjedhëse ka një deficit prej 25milion$. 82

84 Çështja e deficit të pagesave Disa çështje të politikave fillestare Që të financojmë 25milion$ të bilancit të kombinuar negative të llogarive kapitale dhe rrjedhëse,vendi ynë hipotetikisht duhet të barazojë poshtë 25milion$ nga pronat e bankave qendrore të rezervave zyrtare të monedhave.si të tilla rezervat konsistojnë në ari,pak monedha të huaja dhe marrja e rregullave të vecanta të FMN-aë(keto do të jenë të sqaruara shkurt).rezervat ndërkombëtare shërbejnë për vendet me qëllime të njejta që llogaritë bankare të shërbejnë për individët.ato mund të terhiqen në faturat e pagesave dhe borxheve,ato janë rritur me depozitat që përfaqësojnë eksportin neto të shitjeve dhe hyrjeve të kapitalit,dhe ato mund të përdoren si shtesë të huazojnë rezerva plotësuese. Prandaj ne shohim,se bilanci i llogarisë aktuale+bilanci I llogarisë kapitale duhet të mënjanohet nga bilanci i llogarisë së parave në dorë.kjo është shfaqur nga ulja neto 25 milion$ në rezervat zyrtare monetare.nëse shteti është shumë i varfër është e mundshme të ketë shumë të limituar për këto rezerva.ky bilanc i përgjithshëm i deficit të pagesave prej 25 milion$ prandaj mund të ketë vend për presione të rënda në ekonomi dhe mund të jetë një pengesë e madhe për kompetencat e vendeve që të vazhdojnë importin e kapitalit të nevojshëm dhe mallrave të konsumit.në më pak vende te zhvilluara të botës të cilat duhet të importojnë ushqim për të ushqyer popullatën e uritur dhe posedojnë rezerva të të limituara monetare,të tilla si deficit i pagesave mund të sjellin katastrofën për miliona njerëz.duke përballuar daljen ose deficitin e bilancit të pagesave të projktuar dhe kombinuara të llogarive të aktuale dhe të llogarive të kapitalit,shtetet në zhvillim kanë opsione të shumëllojshme të politikave. Për një gjë,ata mund të kërkojnë të përmirësojnë bilancin e llogarisë së pagesave dhe llogarisë aktuale duke promovuar rritjen e eksportit ose duke limituar importet(ose të dyjat). Në rastet e mëparshme,aty është një zgjidhje më tepër e përqendruar në rritjen e eksporteve të produkteve primare dhe sekondare.në rastin e fundit,politika e zëvendësimit të importit(mbrojtja dhe stimulimi I industrisë së brendshme të zëvendësojë paraprakisht importin e mallrave të prodhuar në tregjet locale ose tarifa selective dhe kuotat fizike ose ndalimin e importimit për mallrt të vecanta duhet pranuar.ose shtetet mund të kërkojnë të arrinë objektivat e dyfishta stimulative duke ndryshuar normat zyrtzre të kursit të valutave megjithese zhvlerësimi actual I ul cmimet e eksporteve dhe rrit cmimet e importeve.në mënyrë alternative ose të nëkohësishme do të mund të kërkojnë kredi dhe asistencë nga BB dhe FMN.Tradicionalisht ka qenë e nevojshme që vendet të ndjekin politika shumë kufizuese fiskale dhe monetare.këto janë quajtur politika stabilzuese nga FMN; dhe cilësohet rregullim strukturor nga Banka Botërore(shih kutinë 13.2) e cila ka bërë rregullimin strukturor të kredive si pjesë e procesit.politika stabilizuese 83

85 dhe rregullimet strukturore,si paketë e dyfishtë në parakushtet për marrjen e kredive,gjerësisht janë referuar si kushtëzime.këto politika janë projektuar të reduktojnë kërkesat e brendshme ashtu si dhe importet më të ulëta dhe të reduktojnë presionet e inflacionit të cilat mund të kontrib ojnë në normën e kursit të mbivlerësuar e cila ka ngadëlësuar eksportet dhe ka promovuar importet.në vitet e fundit,këto institucione kanë treguar disi më pak politika por akoma nuk është e qartë nëse ky trend do të vazhdojë(shih kutinë 13.2) Historia dhe roli i Bankës Botërore Përgjatë këtyre viteve struktura instituciona e Bankkës Botërore ka ndryshuar në mënyrë të konsiderueshme(gjerësisht referohen në qarqet e zhvillimit thjesh banka) përbëhet prej 5 organizatave të ndara.fillimisht, tetë gjitha bankat,huadhënia ishte kanalizuar përmes Bankës Botërore për rindërtim dhe zhvillim(ibrd),dega e Bankës Botërore u themelua si vazhdim I Bretton Ëoods(I prezantua në kutinë 13.1).Në kohe, shqetësimi kryesor ishte rindërtimi I ekonomive të shkatërruara gjatë luftës së II botërore.kreditë janë ofruar me kushte komerciale për qeveritë huamarrëse ose ndërmarrjet private të cilat kanë marrë garancitë qeveritare,por normat janë modeste për shkak të vlerësimit për kreditë e larta bankare për huazime të veta.kryesisht për shkak të suksesit të palnit Marshall,rikonstrukturimi i Europës filloi të bëhej fakt I kryer I viteve të vona të 1950-ta;koha në të cilën BB e kthen fokusin e saj primar drejt investimeve në ekonomitë e varfëra.në vitin 1960,agjencioni ndërkombëtra I zhvillimit(ida) ishte themeluar të sigurojë kredi koncesionale në vendet në të cilat të hyrat kapitale jnaë në një nivel kritik.këto kushte të favorshme përfshinë shlyerjen e borxhit në disa periudha në kohë më të gjatë se kreditë e IBRD dhe pa interes.kushtet e preferuara janë rezultat I vlerësimeve për të ardurat e ulëta të vendeve që janë të paafta të huazojnë me normat komerciale sepse ato janë më shumë ekonomi të dobëta dhe rikthimi I financimeve për investim ka gjasa pak të ndodhë.në viti 1956,korporta ndërkombëtare e financave(ifc) ishte krijuar të jape në menyrë direkte si blerje për ndërmarrjet private.përmes mbishkrimit ose barazisë së pronave,është I aftë në marrjen e intersave të drejpërdrejta në marrjen e huave të rris shpërblimet e investimeve të BB.Dy antërësimet më të vogla janë Agjencia Grantuese e Investimeve Multilaterale(MIGA) dhe Qendra Nsërkombëtare për marrëveshjen e investimeve kontektstuale(icsid). Në dy dekadat e para pas luftës së II botërore pjesa më e madhe e BB merrej me huadhënie të cilat ishin përdorur të finanacojnë ndërtimin e infrastrukturës të lidhura me energjinë dhe transportin,ose me shumicen e infarstrukturës së Europës që ishte shkatërruar.presionet në rritje që të rritet rrjedha e fondeve për shtetet e varfëra, për të vazhduar ringritjen e ekonimisë së Europes,udhëheqja drej modelit të njejtë të investimeve në shtetet në zhvillim.ishte vërejtur,se megjithatë,investimet e infrastrukturës dështuan të prodhojnë rikthimin e njejtë sin ë Europë kryesisht për shkak 84

86 të mungesës së institucioneve strukturore dhe punës së menqur.u bë e qartë se riorganizimi I investimeve me prioritet të vecantë ishte I nevojshëm për regjionet në zhvillim.qe nga periudha e kaluar,fokusi i BB ka pësuar ndryshime periodike nga që ajo që do të kishte qenë më e saktë të thuhej se banka ka shtuar më shumë aktivitete të cilat kanë baraktisur ato të vjetrat. Fokusi I dekadës ëshhtë mënyrë e thjeshtë që e karakterizon evulicionin e BB aktivitet I favorizuar nga disa ekonomistë të bankës. Në vitet 1950-ta, fokusi ishte në kapitalin fizik;banka filloi kreditim të njejtë për numrin në rritje të shteteve në zhvillim për infrastrukturë, sic janë rrugët,rrjeti elektrik, dhe më vonë gjithjë e më shumë për investimet bujqësore që të ndihmojnë rritjen e eksportit.në vitet e vona të 1960-ta kur Robert Mc Namara u bë president i saj për herë të parë banka filloi të ketë vëmendje direkte në reduktimin e varfërisë dhe kështu vendosi prioritet zhvillimin rural.në focus ishte në përmirësimin e qasjes në burimet e zhvillimit për fermeët e vegjël të cilët kanë qenë të anashkaluar në projektet e mëhershme të zhvillimit;suksesi ishte i kombinuar mirë sidoqoftë huadhënia bujqësore ra në mënyrë drastike në vitet pasuese.por u bë një punë e respektuar për të varfërit përgjatë viteve 1970-ta, dhe nga banka u quajt periudha në fokusin njerëzor dhe shërbimet mjeksore.por kritikët argumentuan se këto përpjekje ishin të paefektshme për shkak të dështimit të punës direkte me njerëzit që jetonin në varfëri dhe përfshinë kufizimet e tyre,dhe të merren vesh me elitat të cilat minimizuan ose hargjuan burimet nga projektet.në vitet 1980-ta, borgji dhe financat ishin në focus.në vitet 1970-ta, dhe në vitet e hershme te viteve 1980-ta, shtetet në zhvillim morën sasi të madhe të borxhit.banka filloi te koncentrohet ne rregullime strukturore të kredive-kreditë e mëdha të cilat vinin me kritere të sigurta me atë se çka vendi mund të bëjë me këto para, dhe çfarë lloji të politikave kanë nevojë ata të implementojnë, pikësëpari fokusimi në liberalizim dhe privatizim.aktivitetet e bankës u bashkuan në një shtrirje të madhe me fondin në këtë periudhë dhe ishin kritikuar rëndë nga disa ekonomistë të specializuar dhe nga vendet në zhvillim.p.sh, të varfërit ishin dëmtuar me theks nga politikat si mbulimi I kostos per shërbimet të cilat në disa raste në Afrikë dhe në vendet e tjera ishte pritur të rrisë tarifat e shkollimit dhe kujdesit shëndetësor.qëllimi I reduktimit të borxhit ishte shpesh i qartë;përfituesit fillestarë duhet të përfshihen bankat e huaja Rregullimi strukturor ishte projektuar të promovojë ristrukturimin fundamental të ekonomive të vendeve të rrënuara nga tregtia e vazhdueshme dhe deficit buxhetor duke përmirësuar politikat makroekonomike me theks në mobilizimin e brendhëm të kursimeve përmes politikave fiskale de monetare, duke përmirëësuar efiçencën e sektorit public duke theksuar vendosjen e çmimeve alokimet e investimeve publike dhe përmirësimin e efiçencës së ndërmarrjeve publike, përmirësimin e produktivitetit të investimeve në sektorin publik duke liberalizuar tregtinë dhe politikat e brendshme ekonomike, dhe duke reformuar aranzhimin e institucionve të mbështesin rregullimin e institucioneve.kritikat e programeve të rregullimit strukturor u bë për faktin se ato shpesh shpien në rritjen e vështirësive për shtetet shumë të varfëra në rastet kur kanë rezerva thelbësore të fituara nga progresi i mëhershëm ekonomik.në mesin e viteve 85

87 të 1990-ta, banka rifilloi një fokus më të madh në varfëri.presidenti James Wolfensohn, në atë që banka e quante dekada sociale udhëheqi zgjerimin e fokusit në mbrojtjen sociale.dhe pas disa viteve në të cilat disa borgje të rënda të vendeve të varfëra panë pak zhvillim dhe pak progress në pagimin e kredive dokument i srategjisë për reduktim të varfërisë(prsp) afrimi ishte prezantuar bashkë me FMN-në.Gjithashtu qëllimi të permirësohen në këtë eksperiencë ka mbetur shumë i pababarabartë është e qartë sepse është lidhje e dobët në buxhetin aktual.sidoqoftë ngarkesat e borxhit kanë filluar të ulen në Afrikë përgjatë viteve 2000-ta përmes disa iniciativave.banka ishte nganjëher e kritikuar në këtë periudhë për vendosjen e forcës së vogël në institucionet qeveritare në nxitjen e zhvillimit siq janë kordinimi dhe politikat industriale.në fillim të viteve 2000-ta gjithashtu u pa një fokus në luftimin e korrupsionit dhe përmirësimin e qeverisjes në përgjithësi dhe menaxhimi i programeve në veçanti.aktualisht, banka është duke e pozicionuar veten e saj në mallrat publike botërore duke u fokusuar në zgjidhjen e financimit të krizave financiare, vaksionimin e sëmundjeve, dhe ngritjen e ngrohjen globale, ku zyrtarisht në bankë shohin mundësitë për rritje të mandatit të saj. Së bashku me FMN-në zgjerimi I votimeve të aksioneve dhe karriget e bordit janë në axhendën e BB Përveq kësaj shtetet në zhvillim mund të provojnë të përmirësojnë bilancin e tyre të llogarisë së kapitalit duke inkurajuar më unvestime të huaja direkte ose investime protofolio, duke huazuar nga bankat komerciale ndërkombëtare ose duke kërkuar me shumë asistencë të huaj publike(aid).por as investimet e huaja private as shumica e asistencës së huaj private nuk vjen në formë të dhuratës(grante të plota).arkëtimi I ndihmave të huazimeve nënkupton domosdoshmërinë e pagesave të ardhshme te shumës kryesore dhe të interesave.në mënyrë të drejtpërdrejt invesimet e huaja produktive si ndërtimi i fabrikave detyrojnë riatdhesimin e mundshëm në një proporcion mjaft të madh te fitimeve të ndërmarrjes në pronë të huaj.siq shihet ne kapitullin 14 inkurajimi i investimeve të huaja private ka implikime më të mëdha se sa transferi i thjeshtë i financave ose burimeve të kapitalit fizik.përfundimisht shtetet në zhvillim mund të kërkojnë të modifikojnë impaktin e dëmshën të bilancit të dëmshëm të deficitit të pagesave duke zgjeruar fondet e rezervave të tyre monetare.një mënyrë e bërjes së kësaj është përmes përvetësimit të pjeses më të madhe të arit letër ndërkombëtar e njohur sit ë drejtat special të tërheqjes së(sdrs) tradicionalisht, në punën e sistemit monetar ndërkombëtar, vendet me deficitin e tyre në bilancin e pagesave e kishin të nevojsheme të paguajnë për këto deficite duke tërhequr rezervat e tyre zyrtare dy asetet monetare kryesore, arit dhe dollarit amerikan.por me rritejn e volumit dhe vlerës së tregtisë botërore një asset I ri ndërkombëtar nevojitej të plotësoj aksionet e limituara të arit dhe dollarëve.si pasojë, në vitet 1970-ta FMN-së I ishte dhënë autoritet të krijojë të drejtat e veçanta.këto asete ndërkombëtare përmbushin disa nga funksionet e arit dhe dollarëvebnë vendosjen e bilancit tëë llogarisë së pagesave.vlera themelore e tyre në 86

88 shportën e monedhave (një peshim mesatar të vlerës së katër monedhave të Shteteve të Bashkuara, dollari, euro,funta dhe jeni japonez) dhe pretendojnë përbërjen e FMNsë.Ato ndoshta në këtë mënyrë të këmbimit të konvertimit të monedhave të vendosura në transaksionet kryesore ndërkombëtare.që nga nëntori I vitit 2010 së pari dollari amerikan kishte vlerën 0.65 SDR.Reagimi I krizave financiare globale kishte ngritur vlerën e SDr-së gati dhjetëfish ne 316 bilionë. Momentalisht, FMN është duke shikuar një zgjidhje financiare ndërkombëtare nën drejtimin e SDRs. Për të patur një përmbledhje të disa koncepteve dh çështjeve bazike të bilancit të pagesave që ka të bëjë me të dy mallrat tregëtare dhe rrjedhën ndërkombëtare të burimeve financiare, ne mundemi të shqyrtojmë shkurtimisht disa trende të bilancit të pagesave të vendeve në zhvillim dhe fokusin e vëmendjes tonë për të analizuar në detaje problemet e borxhit. Trendet në Bilanc dhe Pagesat Për shumicën e vendeve në zhvillim,viti 1980 ishte një periudhë jashtëzakonihst e vështirë në llogaritë e bilanceve dhe pagesave të tyre në pjesën tjetër të botës.pra vitit 1980,strategjia e zhvillimit konvencional operativ e kishin vendet në zhvillim me deficite të konsiderueshme të llogarisë aktuale për importet e kapitalit dhe të mirave mesatare që ishte e nevojshme të sigurojë makineri dhe pajisje më të mëdha për idustralizim të shpejtë.më të shumta ishin fitimet e pagesave të eksportit por jo të gjitha nga kët importe.financimi për këtë deficit si pasojë e një burimi të madh të transfereve në llogarinë kapitale në formën shtet për shtët(bilateral) ndihmat e huaja të investimeve direkte private nga korporatat multinacionale, kreditë private nga bankat ndërkombëtare për të dy qeveritë e vendeve në zhvillim dhe bizneset lokale, dhe kreditë ndërkombëtare nga BB dhe agjencitë e tjera të zhvilluara ndërkombëtare.tepricat në llogarinë kapitale, ishte si kompensim tipik për llogarinë aktuale të deficitit kështu që ky fond ndërkopmbetar ishte akumuluar. Megjithatë gjatë viteve 1980-ta eksperienca e botës në zhvillim ishte një dëmtim i konsiderueshëm në të dyja bilancet aktual dhe të kapitalit.në tabelën 13.4 paraqiten komponentët e transfereve neto të llogarisë kapitale(që përfshin gjitçka në tabelën 13.3 përveq investimeve të huaja private) rikthimi i ashpër i një fillimi negative në vitin 1984.Tranzicioni i përgjithshëm arriti shumën 68 bilionë dollar, si krahasim pozitiv 33.2 bilionë dollar bilanci i llogarisë kapitale në vitin 1978 me bilanc negative 35.2$në vitin 1988.Ndërkohë në një periudhë teprica e madhe e llogarisë rrjedhëse, që reflekton tëresinë e OPECU-t lulëzimin e të ardhurave të eksportit të viteve , kthimi negative i befasishëm u shfaq në vitin 1981 siç është ilustruar në tabelën 13.5, qëndroi negative deri në vitin Një shqetësim I vazhdueshëm ishte bilanci pozitiv në kohët e 87

89 fundit(jashtë Afrikës )ishte me shumë i mundshëm deficit I tregëtisë së ShBA. Eksportuesit e mallrave gjithashtu në kohët e fundit ishin rritur nga rritja e kërkesës në një shkallë të lartë të vendeve në zhvillim,sidomos në Kinë.Arsyeja për rënien e bilancit në llogarinë rrjedhëse në vitet 1980 përfshirë(1) rënie dramatike e çmimeve të përfshirë naftën,(2)rënia globale në vitin ,që e shkaktoi shtëngimi i përgjithshëm i tregjeve botërore; rritja e mbrojtjes në botën e zhvilluar kundër eksportit të vendeve në zhvillim(4) disa mbivlerësime të ashpëra të normave në mbivlerësim të ekonomive të vendeve në zhvillim siç është Argjentina.Këto rezerva në vitin 2000 në tepricat e mëdha të llogarisë rrjedhëse në të ardhurat e mesme të shumë shteteve.në shumicën e rasteve si pasojë e krizës financiare globale përkohësisht shhumë të vogël. Llogaria kapitale kthehet në mënyrë dramatike në vitin 1980 si kombinim i rezultateve të rritjes së shërbimeve të borxhit të obligacioneve në shtetet në zhvillim,rënia e madhe e huadhënies nga BB dhe ikja massive e kapitalit.gjatë viteve 1980-ta këta faktorë ktheu se çka kishte ndodhur më parë me bilancet vjetore,burimet rrjedhëse nga 25bilion$ në 35 billion nga vendet nga zhvillimi në botën e zhvilluar.pas këtyre trendeve megjithëse dilemat e eefekteve të mëdha negative të borxhit të vendeve në zhvillim-historikisht problem I përsëritur me një mësim të rëndësishëm për politikat e vendeve në zhvillim. Akumulimi i Borxhit dhe Krizat Emergjente të Borxhit Bakgraundi dhe Analizat Akumulimi i borxhit të jashtëm me fenomenin e vendeve në zhvillim në një shkallë të zhvillimit ekonomik ku furnizimi me kursimet e brendshme është në rënie,llogaria aktuale e deficitit të bilancit të pagesave është e lartë, ku importi i kapitalit është i rëndësishëm për rritjen e burimeve te brendshme. Në fillimet e viteve 1970-ta borxhi i jashtëm i vendeve në zhvillim ishte relativisht i vogël dhe kryesisht është një fenomen zyrtar shumic ae kreditorëve janë të qeverive të huaja dhe instuticionet financiare ndërkombëtrae sic janë:fmn,bb dhe bankat e zhvilluara rajonale.shumica e kredive janë lëshuar(me interest ë ulët) dhe qëllimet e zgjeruara për implementimin e projekteve të zhvilluara dhe zgjerimin e importit për të mirat kapitale.megjithatë gjatë viteve të vona të 1970-ta dhe vitet e hershme të viteve 1980-ta, bankat komerciale filluan të luajnë një rol të madh në huadhënien ndërkombëtare në reciklimin e tepricës të vëndeve të OPEC-ut dollarët e naftës dhe ceshtjet e përgjitshme për qëllimet e kredive të vendeve në zhvillim të sigurojë mbrojtjen e bilancit të pagesave dhe rritjen e sektorit të eksportit. Sidoqoftë huamarrja nga të huajt mind të jetë e lartë e dobishme për të siguruar burime te domosdoshme për të promovuar rritjen dhe zhvillimin ekonomik, ku menaxhimi I dobët mund të jetë shumë I kushtueshëm.në kohët e fundit,këto shpenzime i kishin tejkaluar në një mase të madhe dobitë për shumë shtete në zhvillim.kostoja kryesore ishte e lidhur me akumulimin e shëërbimit të borgjit të jashtëm.shërbimi i borgjit është paguar për 88

90 amortizim(likuidim i principalit) dhe akumulimi i interest; është ngarkuar me kontratë fikse për hyrjen reale të brendshme dhe kursimin.si madhësia e rritjes së borgjit ose si shkak i rritjes se normës e interest janë të hyra dhe kursime.me fjlaë të tjera shërbimet e obligacioneve të borgjeve mund ti mas përmes përfitimeve të borgjeve importet e cunguara,ose më tej të huaja të jashtme.në rrethana të zakonshme shumica e shërbimeve të obligacioneve të borgjit hasen në fitimet e eksportuara.gjithsesi marrëveshja e importeve duhet të ndryshojë ose normat e interest duhet të rriten në mënyrë të konsiderushme,duke shkatuar ngritjen e pagesave të shërbimit të borxhit,ose fitimet e eksporteve duhet të zvogëlohen,vështirësitë e shërbimit të shërbimeve të borxhit ka mundësi të rriten.së pari, është e nevojshme të kuptojmë konceptin fundamental si tranferi bazik.transferi bazik i një shteti është definuar si vlera neto e shkëmbimit të huaj,hyrjet dhe daljet kanë të bëjnë me huanë ndërkombëtare është uniform si ndryshimi në mes hyrjes kapiatle dhe neto pagesat e intersit në borxhin e akumuluar egzistues.hyrja e kapitalit neto është tjeshtë dallimi në mes hyrjeve bruto dhe amortizimi në borxhin e kaluar tranferi bazik është një koncept i rëndësishëm sepse përfaqëson shumën e shkëmbimit të huaj veçanërisht një vend në zhvillim është duke rritur ose humbur çdo vit nga ngritjet kapitale ndërkombëtare.siç do të zbuloni së shpejti, transferi bazik do të kthehet negativisht për shtetet në zhvillim në viti 1980-ta, duke shkaktuar humbje të shkëmbimit të huaj dhe rrjedhën kapitale. Fn, shfaqet si normë e ngritjes së borxhit të jashtëm total,dh eta lëmë D të përfaqëson borxhin total të akumuluar të jashtëm. Nëse d është norma e përqindjes së rritjes në atë borgj total atëherë Fn=dD. Sepse interesi duhet paguar çdo vit në borgjin e akumuluar, le ta lëmë R=norma mesatare e interest atëherë rd mat pagesat e interesit total statistikor.transferi bazik BT është thjesht hyrja e kapitalit neto minus pagesat e interest, ose BT=Dd-rD=(d-r)D. BT do të jetë positive nëse d>r, dhe shteti do të rrisë shërbimin e huaj.gjithsesi,nese r>d transferi bazik kthehet negative dhe vendi humb shkëmbimin e huaj.çdo anlizë e zhvillimit dhe perspektivës për krizën e borxhit kërkon një konstatim të faktorëve të ndryshëm që shkaktojnë d dhe r te rriten dhe të bien.në fazat e hershme të akumulimit të borxhit kur një shtet në zhvillim ka realativisht borxhin total të vogël,d norma e rritjes,d, ka mundësi të jetë e lartë.gjithashtu, sepse shumica e akumulimit të fazës së parë të borxhit vjen nga zyrtzri,(krahasuar me privatin) burimet në formën e ndihmës së huaj bilateral dhe huaja e BB shumica është shkaktuar në termet koncesionare- që është në tregjet nën nivelin e normës së interesit në periudhat e ripagesave të gjata.si pasojë e, r është plotësisht e ulët dhe në çdo rast më pak se d.për aq kohë sa borgji akumuluar është duke u përdorur për projekte të zhvillimit të produktit r me normat e kthesës në tejkalimin e r,shkëmbimit të huaj të shtuar dhe rritjes së borgjit të huaj përfaqësuar nga transferi bazik pozitiv nuk paraqesin problem për faturat e vendeve.në fakt, siq kemi treguar në kapitujt e mëparshëm, proçesi I akumulimit të borgjit për investimet e prodhimit në vendet 89

91 rurale dhe urbane përfaqësojnë një produkt esencial në çdo strategji në zhvillimin afatgjatë. Një problem serioz mund të vijë gjithsesi kur(1) borgji i akumuluar bëhet shumë i madh pra ajo është norma e rritjes, d, natyrisht fillon të bie si rritja relative e amortizimit e hyrjeve të reja bruto;(2) burimet e ndryshimit të huaj capital nga afati i gjatë rrjedha zyrtare fiks, termet koncensionare në afatin e shkurtër normat e ndryshme të huave të bankës private i vë normat e tregjeve qe shkaktojnë r të rritur;(3) shteti fillon të provojë bilanc të rëndë të problemeve të pagesave të çmimeve të artikujve dhe tregjeve shpejt përkeqësohen;(4) rënia globale ose goditjet e jashtme si ngritja e çmimit të naftës ngritja e hyrjeve të normës së interest në SHBA që huatë e normave të ndryshme private janë të bazuara ose një ndryshim I papritur në vlerën e dollarit në të cilin shumica e borgjeve janë të emërtuara, të vendit;(5) humbja e besimit në aftësinë e shteteve që t i ripaguajnë të rezultuara nga pika 1,2,3,4, ndodh të shkaktoj që bankat ndërkombëtare private të heqin rrjedhën e tyre të huave të reja; dhe (6) shkalla e konsiderueshme e kapitalit ishte konkluduar nga banorët lokalë për arsye politike ose ekonomike pritja e devalvimit të valutave të dërguara shuma të mëdha jshtë shtetit për të investuar në sigurimin financiar në shtetet e zhvilluara, pasuria reale, llogaritë e bankës.të gjashtë faktorët mund të kombinohen që d të jetë më e ulët dhe ngritja e r në ekuacionin e transfereve bazike, me rezultatin neto ku transferi i përgjitshëm bazik bëhet më i lartë negative, dhe rrjedha e kapitalit të pazhvilluar ne botën e zhvilluar siq është shfaqur në tabelën 13.5.Kriza e borgjeve pastaj u bë një fenomen i përforcuar dhe borgjet e rënda në vendet në zhvillim janë të kenë rënie në mënyrë spirale dhe transferte bazike I kishin negative, u pakësuan rezervat e huaja,dhe ngecën në prespektivat e zhvillimit.historia e krizës së borgjeve të viteve 1980-ta kryesisht është treguar nga analizat e thjeshta për faktorët që ndikuan në mekanizmin e transfereve bazike ekucioni 13.2.Kundër këtij sfondi të analizave ne tani mund të shohim detaje të veçanta të krizës së borgjeve të viteve 1980-ta dhe përgjegjësisë së politikave të viteve 1980-ta dhe viteve të hershme të viteve 1990-ta dhe në rastet në Afrikë dhe disa hyrje të ulëta të ekonomisë gjate viteve të vona 90-ta dhe Origjina e Krizave të Borxhit të Viteve 1980-ta Fara e krizës së borgjit të viteve 1980-ta ishte mbjellur në periudhën e viteve , që ishin një shpërthim i vërtetë në huadhënjen ndërkombëtare e paraprirë kryësisht nga vendet e OPEC-ut në ngritjen e çmimit të naftës.nga viti 1974 shtetet në zhvillim filliuan të luanin një rol të madh në ekonominë botërore, kishin një rritje prej 6,6 % në vitet , Meksika, Brazili dhe Argjentina në Amerikën Latine, permes shteteve të tjera importi kishte filluar të bëhej shumë i vështirë veçanërisht të mirat kapitale, nafta dhe ushqimi.duke ndjekur zhvillimin strategjik të jashtëm ata zgjeruan eksportin e tyre në mënyre agresive.ishte rritja e çmimit të naftës dhe recesioni botërorë për shtetet e 90

92 industrializuara shkalla e rritjes ra nga mesatarja 5.2 % në vitet në mesataren 2.7%. në pjesën tjetër të viteve 1970-ta shumë vende në zhvillim e mbështesnin përpjekjen në rritjen e shkallës së lartë të ngritjes së borgjit.megjithatë huadhënia nga burimet zyrtare veçanarisht huadhënia jokoncensionale rritjet në mënyrë të konsiderueshme, ishin të pamjaftueshme të arrihet rritja e nevojshme.përveç kësaj vendet që kishun import të tepërt përderisa eksportet kishin ngurruar të lejojnë qasjen e burimeve zyrtar të tilla si FMN-ja, kjo mund të pengojë ata drejt rregullimit të politikave të vështira.keshtuqë të hyrat e mesme të vendeve në zhvillim rishtas u indruistrializuan dhe u kthyen në banka komerciale dhe huadhënësit e tjerë privat,të cilët filluan lëshimin e kredive për qëllim të përgjithshëm të sigurë mbështetje për bilancin e pagesave.bankat komerciale, mbajnë pjesën më të madhe të tepricës së OPEC-ut(e cila është rritur nga 7 bilion $ në vitin 1973 në68 bilion$ në vitin 1974 dhe arriti kulmin në këtë periudhë në 115 bilion$ në vitin 1980) dhe duke e përballuar me kërkesën e ulët për capital nga rritja e ngadalshme e vendeve të idustrializuara konkuruan në huadhënien e vendeve në zhvillim relativisht tolerante dhe me kushte të favorshme.figura 13.1 portretizon mekanizmin përmes të cilit dollarët e naftës të OPEC-ut ishin ricikluar duke filluar nga fitimet e eksportit të naftës të Lindjes se Mesme ishin depozituar në bankat Amerikane dhe Europiane, të cilët pastaj huazuan këta dollar bë zhvillimin e huamrrësve publik botëror dhe sektorit privat më shumë se 350 bilion$ ishin ricikluar nga vendet e OPEC-ut në mes të viteve Si rezultat i gjithë ketyre faktorëve, borxhi total i vendeve në zhvillim ishte më shumë se i dyfishuar nga 180 bilion$ në vitin 1975 në 406bilion$ në vitin 1979, duke u rritur çdo vit në mbi 20%. Më e rëndësishmja, rritja e një pjese të borxhit ishte tani në kushte jokoncesionale duke përfshirë maturimin e shkurtër dhe normën e intersit të tregjeve, shpesh norma të ndryshueshme. Në vitin 1971, rreth 40% e borxhit total të jashtëm ishte në kushte jokoncesionale. Kjo rritje në 68% në vitin 1975,dhe gjatë vitit 1979, mbi 77% e borxhit ishte në kushte shumë të vështira. Megjithatë rritja jokoncesionale e huazimeve nga institucionet zyrtare ishte pjesërisht përgjegjëse për këtë rritje proporcionale, më shumë se trefishin e huazimeve tregjet e kapitalit luajtën rolin kryesor.së bashku, rritja e madhe e borxhit përqindja më e madhe e planifikimit në kushte më të vështira ishte përgjegjëse për trefishimin e borxhit të shërbimit të pagesave, i cili u rrit në 25 bilion$ në vitin 1975 dhe në 75 bilion$ në vitin Pavrësisht nga rritja mjaft e madhe nga detyrimet për borxhet e shërbimeve, mundësia e shumicës së vendeve në zhvillim të përmbushin borxhin e tyre për shërbimet e pagesave në vitet e vona të 1970-ta mbeti kryesiht i padëmtuar. Ky ishte funksioni primar i klimës së ekonomisë ndërkombëtare përgjatë kësaj periudhe.ky kombinim i rënies së çmimit të naftës si rezultat I inflacionit, normave të ulëta ose negative të intersit, dhe rritja e fitimeve te eksportit ngushtuan deficitin e llogarisë aktuale drejt fundit të kësaj decade dhe aktivizuan shtetet në zhvillim që të bëjnë zhurmë drejt rritjes së normave më të larta, mestarisht 5.2% gjatë viteve ,përmes huazimit masiv.me pak fjalë, vala e madhe e huazimeve ndërkombëtare e vazhduar nga goditja e parë e naftës ishte e madhe 91

93 përgjatë viteve Atmosfera e pëlqyeshme e ekonomisë, lejoi vendet në zhvillim për të ruajtur normat e rritjes së lartë relative me pak vështirësi të shërbimeve të borxhit.kjo gjithashtu lehtëson reciklimin e tepricave të mëdha nga eksportuesit e naftës te importuesit e naftës përmes aktivitetit huazues të të bankave private ndërkombëtare dhe ndihmoi në rënien e recesionit në vendet e industrializuara përmes sigurimit të rritjes së kërkesave në disa pjesë të vendeve në zhvillim. Fatkeqëshisht, ky sukses ishte ishte i shkurtër, dhe në fakt vala e madhe e huazimeve ndërkombëtare që ndodhi në vitet ka hedhur bazë për të gjitha problemet të cilat do të vinin.goditja e dytë e naftës e cila kishte ndodhur në vitin 1979 solli një ndryshim komplet të kushteve ekonomike në huadhënien e sukseshme botërore në periudhën e mëhershme.tani vendet në zhvillim u përballen me një rritje të papritur të çmimit të naftës duke shtuar pagesat e faturave të importit i vlerësuar importet e të mirave industrial.aty ishte gjithashtu një rritje e madhe e normave të interest e shkaktuar nga politikat stabilizuese të ekonomive të vendeve të idustralizuara dhe ulja e fitimeve nga eksportet për vendet në zhvillim rezulton në një kombinim të rritjes së ulët për shumë shtete të zhvilluara dhe një rënie e mbi 20% në çmimet e e ksporteve për mallëra primare.për më shumë,vendet në zhvillim trashëguan nga periudh e kaluar një borxh të madh dhe një obligim për shërbimet e borxheve i cili ishte bërë edhe më I vështirë nga lulëzimi I normave të intresit dhe pasigurisë si rezultat duke grumbulluar maturimin afatshkurtër.përfundimisht, gjatë tërë periudhës së akumulimit të borgjit, një nga trended më të rëndësishme dhe këmbëngulëse ishte një rritje e frikshme e ikjes së kapitalit privat.ishte vlerësuar se në mes viteve 1976 dhe 1985, rreth 200 bilionë dollar kishin ikur nga vendet me borgj të rëndë.kjo ishte ekuivalente me 50% të huazimeve totale nga vendet në zhvillim përgjatë periudhës së njejtë plot 62% e rritjes së borgjit të Argjentinës dhe 71% të Meksikës vlerësohen të kenë rezultuar nga ikja e kapitalit, në fakt disa hulumtues kanë argumentuar se në vitin 1985 nivei I borgjit të Meksikës kishte qenë 12 bilionë dollar(më I madh se ai actual 96 bilionë dollar) pot ë mos ishte largimi I madh I kapitalit privat.duke u përballur me këtë situatë kritike, shtetet në zhvillim kanë dy lloje të politikave ato ose mund të zvogëlojnë importin dhe imponojnë masa restrictive fiskale dhe monetare, kështu pengojnë objektivin e rritjes dhe zhvillimit, ose ata mund të financojnë zgjerimin e deficitit actual përmes huazimeve të jashtme.paftësia dhe nganjëherë jogatishmëria për t u adaptuar si opcion I pare që d.m.th zgjidhjen e krizës së bilancit të pagesave, shumë shtete ishin të detyruara në vitet ta të mbështesin opcionin e dytë, në huamarrje edhe më të rënda.si rezultat, servisimi I borgjeve të mëdha të obligacioneve të mëdha u akumulua ashtu që këto shtete si Nigeria, Argjentina, Ekuadori, dhe Peru kishin eksperienca negative të rritjes ekonomike në vitet 1980-ta dhe si pasojë përballoi vështirësitë e rënda në pagesa madje edhe interest në borgjet e tyre të jashtme të fituara nga eksporti.ato mund të ishin një huazim jo I gjatë I parave në tregjet private kapitale ndërkombëtare.në fakt, jo vetëm që bëri që huazimet private të shterrohen, por në vitin 1984 vendet në zhvillim ishin duke kthyer 10.2 bilionë 92

94 dollar më shumë në bankat komerciale se sa që ishin duke I marr në kreditë e reja (shih tabelën 13.4) Në vitet 1990-ta situate ekonomike e vendeve në zhvillim ne një masë te madhe.shumë përvoja positive të transfereve neto, por pjesa tjetër kishte mbetur në krizë, statistikat filluan të bëhen më të komplikuara pas mesit të viteve 1990-ta me të ardhura të mesme të vendeve në zhvillim duke u mbështetur gjithnjë e më shumë në investimet e huaja.disa shtete ndoshat mund të kenë përvoja negative në trasferet financiare neto. Pëpjekjet për Zbutjen; Paqëndrueshmëria Makroekonomike, Politikat Klasike të stabilizimit të FMN, dhe kritikët e tyre Programi I stabilizimit te FMN Një drejtim i veprimit ishte gjithnjë e më i mir por zakonisht i padëshiruar që përdorej nga shtetet që përballeshin me paqëndrueshmëri serioze makroekonomike(inflacioni I lartë dhe buxheti I rëndë qeveritar dhe deficitet e pagesave të huaja) një rritje të obligimeve të borgjit të huaj ishin rinegociuar kreditë me bankat private ndërkombëtare.ideja themelore ishte të zgjatet periudha e pagesave kryesore dhe interesave ose të marrë një shtesë financiare në kushte të favorshme.megjithatë shtetet debitore duhet të kishin marrëveshje me FMN para partneritetit me banka ndërkombëtare duhet të pajtohen për rifinancim ose mund të shtyjnë afatin e kredive.duke u mbështetur në FMN të imponojë përmes politikave stabilizuese procesi I njohur në kushtëzim, para se të pajtoheshin të huazojnë fondet si tepricë e kuotave legale bankat private interpretuan negociata të suksesshme me FMN-në si një shenjë se vendet që kanë huazuar dhe bëjnë përpjekje serioze të reduktojnë deficitin e pagesave dhe të fitojne kursin e jashtëm të nevojshëm për pagimin e kredive të mëhershme.aty janë katër komponenta kryesore të programit stabilizes te FMN: 1.Zhdukja ose liberalizimi I këmbimit të jashtëm dhe kontrollit të importeve. 2.Zhvlerësimi I normave zyrtare të këmbimit. 3.Programi i rreptë I brendshëm anti inflacion që konsistonte a) kontrollin e kredive bankare të rritjes së normave të interest dhe kërkesave për rezerva. B)kontrolli I deficitit të qeverise përmes frenimit ne shpenzime duke përfshirë zonat e shërbimeve sociale pë rte varfërit dhe elementët kryesore të subvencioneve të ushqimit nëpërmjët rritjes së taksave çmimeve të ndërmarrjeve publike; c) kontrolli i rritjes së pagës, veçanërisht heqjen e indeksit të pagës d) duke shkatërruar disa forma të kontrollit të çmimeve dhe promovimit të tregjeve të lira. 93

95 4.Mikëpritje më e madhe për investimet e huaja dhe hapje e madhe gjenerale e ekonomise për tregti ndërkombëtare. Në vitet e hershme të 1980-ta vendet me boxh të madh, u varfëruan shumë rezervat e huaja duke përfshirë Meksikën, Brazilin, Argjentina, Venezuela, Bangladeshi dhe Gana duhej t i kthenin FMN-së siguri për shtimin e këmbimit të huaj.nga viti 1992, dhjetë vende kishin rregulluar huazime totale 37,2 bilionë dollarë të drejta e veçanta(e berabartë përafërsisht me 27 milionë dollar nga FMN).Gjatë krizes së Azisë te viteve 1997, FMN duhej të intervenonte në thelb me shuma të mëdha të parave qe të stabilizoj ekonomitë e lëkundshme të Tailandës(3.9 bilione dollar huazime nga FMN),Pakistani(1.6 bilionë $), Filipinet(435 milionë $) Indonezia (10 bilion $),Korea e Jugut(21 bilionë $),FMN-ja u bë rishtas e aranzhuar në paketat e fondeve dhe stabilizimit në krizat e financave botërore të dobëta veçanërisht në disa goditje të rënda në Evropën Lindore dhe shteteve t ëish bashkimit Sovjetik në vitet Për të marrë kreditë e tyre, dhe më e rëndësishmja të negociojn kreditë shtesë të bankave private të gjitha këto shtete e kishin të nevojsme të adaptojnë disa ose të gjitha politikat stabilizuese.gjithashtu politikat duhej të ishin të suksesshme në reduktimin e inflacionit dhe përmirësimin e situatës së bilancit të pagesave për disa vende në zhvillim, të cilat mund të jenë politikisht të panjohura(siq dëshmohet në trazirat anti FMN të Venezuelës,Nigerisë, Indonezia dhe Korea e Jugut në vitet 1980-ta) sepse ato goditën zemren e përpjekjeve përmes disproporcionit të ndërtimit të grupeve me të ardhura të ulëta dhe të mesme.në mënyrë alternative ata kishin parë më shpesh ërmes udhëheqësve në shtetet e zhvilluara se përfaqësojnë standardet e dyfishta të politikave të rrepta rregulluese për borgjet e vendeve në zhvillim dhe jo rregullim për buxhetin e lartë ose deficitin tregtar për borxhlinjtë më të mëdhejn botëror, SHBA.Më në fund për shkak të politikave të imponuara të FMN nga një agjenci ndërkombëtare ishte perceptuar nga këto shkollla të varura të thjeshtësohen në vendet e pasura të industralizuara stabilizimi politik, zakonisht janë shikuar nga kjo shkollë masat primare të projektuara të projektuara për të mbajtur financiarisht të varfërit dhe vendet e varura në zhvillim ndërsa konvertimi( ruajtja) e strukturës së tregjeve financiare globale për bankat ndërkombëtare dhe ivestitorët privat(dhe spekulatorët) nga vendet e industrilizuara.p.sh zgjatja e kritikave të varura të FMN dhe programet stabilizuese, Cherly Payer argumentoi funksionet e FMN në botën e zhvilluar dominonte sistemi global I tegëtsië si zgjedhje e instrumenteve të mëdha të imponuara financiare si rregull në vendet e varfëra dhe këto forma të krijimit zgjedhje ndërkombëtare në të cilën problem i bilancit të pagesave që janë përpjesëtuar në vend që të zgjidhen. Për më tepër argumentimi i pagesaven të FMN në rritjen e vendeve në zhvillim në shkaktimin e shteteve të borxhit nga instistucionet finanaciare ndërkombëtare shantazhi ata( përmes kërcënimeve të refuzimit të kredisë) në antizhvillimin e programit të stabilizimit.kjo ngarkesë e shtuar e borxhit të pagesave, në ngritjen e një rrethi vicoz në të cilën vendet debitore duhet të shpejtojnë thjesht për të qëndruar në vend.më pak vëzhgime radikale e shohin FMN as pro as kundër por thjesht si një institute duke provuara që të zbatojnë 94

96 origjinalin nëse e diçka e vjetërsuar udhëzon të mbajë tregjet e kapitalit global të bashkuar përmes ndjekjes së zakonove të politikave financiare ndërkombëtare afatshkurtëra. Qëllimi primar është mirëmbajta të një rregull sistemi ndërkombëtar i shkëmbimit dizajnuar të promovojë kompaninë monetare, të zgjerojë tregun ndërkombëtar kontrrolli e infalacionit inkurajon stabilitetin e normave të shkëmbimit, dhe I ndihmon shtetet që të përballen me bilancin aftashkurtër të problemeve të pagesave përmes dispozitave të burimeve të pamjaftueshme të shkëmbimit të huaj. Fatëkeqësisht në një pabarazi të lartë të botës së tregut,bilanci I problemeve të pagesave I shumë shteteve në zhvillim mund të jetë strukturor dhe afatgjatë në natyrë, me rezultatin e politikave stabilizuese afatëshkurtëra mund të na dërgojë lehtë në krizë aftagjatë të zhvillimit.p.sh në mes të viteve strategjia e FMN ishte testuar në 28 nga 32 vende të Amerikës Latine dhe Karaibeve.Ishte e qartë se nuk punonte. Gjatë kësaj kohe Amerika Latine financoi 145 bilon$ për pagesat e borxhit, por në një kosto të stagnimit ekonomik duke e rritur papunsinë, dhe rënia e të hyrave për kokë banori në 7%. Këto shtete u rregulluan por nuk u rritën. Nga viti 1988, vetëm 2 shtete ishin mezi të afta të bënin pagesën e tyre. Situata e njejtë mbizotëroi gati në të gjithë Afrikën. Taktikat per Zbutjen e Borxhit Kriza e borxheve të viteve 1980-ta, të inicuar nga moratorium deklaratës së Meksikës në pagesat e borxhit në vitin 1982(që ishte gati të përsëritej në vitin 1995) në pyetjen për stabilitetin dhe zbatueshmërinë e sistemit financiar ndërkombëtar. Frikërat ishin të shprehura që një ose dy shtete të mëdha debitore(brazili,meksika ose Argjentina)ishun në kundërvajtje nëse një grup i shteteve debitore ishin bashkë në mohimin e borxhit të tyre duke e formuar kartelën e debitorit, ose nëse më shumë shtete ndjekin iniciativën e hershme të Perus të lidh shërbimet e borxhit të eksportojë fitimet,ekonomitë e shteteve perëndimore mund të goditen rëndë.duke përcjellur presionin krizës së borxhit shumica e shteteve në zhvillim ishin të hequra nga tregu i kapitalit ndërkombëtar.tatimet emergjente në mes bankierëve ndërkombëtarë dhe zyrtarëve qeveritar të debitorëve të shteteve të zhvilluara dhe shteteve në zhvillim ishin mbledhur në kapitalin financiar të bptës kjo ndodhi sepse borgjet e Amerikës Latine I rritën asetet neto të bankave më të mëdha të SHBA.Thashethemet e mospagimit të pashmangshëm që udhëhoqi spiunët(treguesit) e blerjes së monedhës së dollarit, duke rritur vlerën e dollarit të tregjeve në vitet , të bjë niveli të mir të vlerës së ndjekjes dhe shtimit madje më tepër në emërtimin e dollarit ngarkesat e borgjit të vendeve në zhvillim. Propozimi numerik për lehtësimin ose ristrukturimin të borgjeve të mëdha ndërkombëtare kanë qenë të vendosura përpara.këto kishin klasifikuar një shpërndarje në terheqjen e drejt special ti rikonstrukturimit(në kushte më të mira për shtetet dibitore) për shkak të rënies të pagesës kryesore të një dakordimi gjatë periudhës konsoliduese.më i dukshëm ishte aranzhimi i Paris Club, ofronte kushte të larta 95

97 koncensionale, që quheshin kushtet e Torontos.këto aranzhime bilateral për kreditë publike I lejonin qeverive kreditore të zgjedhin nga tri alternative të opcioneve koncensionale-mbylljen e pjesshme të krizës nga 1-10 të kredive non koncensionale, reduktimi I shkallës së interest ose zgjerimi(25 vjet) përpjekja për pagesat-gjenerojmë ruajtjen e rrjedhës së parasë për shtetet debitore.për bankat komerciale, në vitin 1989 Brady Plan lidhjen e pjesshme të faljes së porgjit për huadhënësit e selektuar FMN, BB për mbështetjen e garantuar financiare pagesta e kredive të mbetura më mire si zotime për borgjet e vendeve të zhvillura në adaptimin e saktë të FMN-së në rregullimin e llojit të programit, promovimi i tregjeve të lira mikripritja e investitorëve të huaj,riatdhesimi i kapitalit jasht shtetit këto janë zbritjet(nganjëherë më tepër se 50%) i pasigurt për investitorët e borgjeve të bankave komerciale private për vendet në zhvillim(më së shumti korporatat e huaja) në tregtimin e tregjeve sekondare këto korporata të tregjeve debitore të IOU për pronësimin e aseteve të shteteve lokale, fabrika çeliku ose kompani telefonike.bankat komerciale tani janë më të gatshme të angazhuara në transaksione sepse interpretimet dhe rregullimet e reja të bankave të SHBA që t I lejojë ata të merren vesh për marrjen e kredive të humbura përderisa joreduktimi I vlerës së librit të kredive të tjera të këtij shteti.për shtetet në zhvillim pjesë që është e aftë përmes këmbimeve të kapitalit të inkurajojë investimet private be pasurimin e monedhave lokale nga të dyja investitorët e huaj resident për reduktimin e përgjithshem të borgjeve të obligacioneve.shumica e privatizimeve kanë ndodhur në Amerikën Latine, shtetet e vendeve debitore mund të financohen përmes shkëmbimit të arazhmaneve.një goditje e lehtë e këtyre benifiteve, sidoqoftë, është fakt se investitorët e huaj janë blerje të larta të shteteve që posedojnë asete reale të vendeve në zhvillim, si fabrikë çeliku, dhe kompanitë e telefonit në zbritje të madhe.studiuesit që brengosen për depërtimin e vendeve të zhvilluara në ekonomitë në zhvillim ose keqësimin për tendencat e brendshme janë shqetësim natyral nga këto borgje për shkëmbimin e pabarabartë.në mes të viteve 1982 dhe 1992, llogaritë e tyre ishin mbi 3.6% e të gjitha këmbimeve të borxhit. 96

98 Vazhdimi i përkthimit të pjesës së Nartës Narta Neziri Që nga viti 2000, borxh për natyre per shkëmbime të reja janë përpunuar në disa vende, duke përfshirë Guatemala, Kosta Rika, Kamerun, Peru, Kolumbi, Jordan, Gana, Belize, Indonezi, dhe Xhamajka. Për shembull, në 2008, 20 $ milion është siguruar përmes Fondacionit të Botës së Egër në një projekt për mbrojtjen e biodiversitetit Madagaskar-së. Problemi me shumicën e propozime për zbutjen e borxhit, duke përfshirë debtforekuitetit këmbime, është se ata kërkojnë bankat ndërkombëtare private për të iniciuar ose miratojnë politikat. Shumica nuk janë të gatshëm për të marrë ndonjë hap që do të dëmtojnë fletët e tyre të shkurtër të drejtuar bilancit. Më shumë i rëndësishëm, në mungesë të njëanshme eshte hedhje poshtë e borxhit nga vendet në zhvillim (një politikë që do të dëmtojë të dy, huamarrësve dhe huadhënësve në afat të shkurtër dhe afat të gjatë), shumica e propozimeve (me përjashtim të borxhit-për-natyrën dhe këmbime të ngjashme) nuk e zgjidh borxhin. Problemi por thjesht te shtyjnë ditën kur borxhet bëhen shkak dhe shpërthen nje krizë tjeter. Një propozim shpesh I sugjeruar është zhvillimi i institucioneve për unwinding zhvillimin-vend borxhin kur ajo bëhet e paqëndrueshme, në një mënyrë disi analoge me riorganizimin e borxhit nën falimentimit të korporatave. Si Barry Herman, José Antonio Ocampo, dhe Shari Spiegel shprehën në studimin e tyre 2010: Shumë vende kanë projektuar regjime kombëtare per paaftësinë për të paguar për korporatat qe pashpresë kane falimentuar, por edhe të kërkojë për të shpëtuar firmat që me borxhe të reduktuara mund të mbijetojë. Objektivi në rastet e fundit, si me subjektet e falimentuara sub-sovrane apo ekonomi familjare (e cila nuk mund të jetë "plagë up "), është që të japë një shans të dytë, një" fillim të ri ", si dhe një" propozim të pastër. "ad hoc, pjesshme, dhe në të mirë të sistemit të lirshëm të koordinuar për adresimin e borxhit sovran Krizat nuk i dorëzon rezultatet e tilla. Të gjitha në të gjitha, kriza e borxhit nënvizoi ndërvarësinë dhe brishtësinë e sistemi ekonomik dhe financiar ndërkombëtar. Ajo gjithashtu tregoi se nuk janë vetem ekonomitë në zhvillim të prekshme ndaj rritjeve të vogla te normave të interes të SHBA por edhe se 97

99 vendet e zhvilluara do të mund të dëmtohet nga dështimet ekonomike ose politikat publike të vendeve kryesore në zhvillim. Megjithëse shumë vende në zhvillim mund të mbahen të paktën pjesërisht përgjegjës për akumulimin masiv të borxheve, kushtet e pafavorshme ekonomike Shpesh jane shkaqet qe në shumicën e rasteve e sjellin vendin jashtë kontrollit të tyre. Në fakt, ky kusht i pafavorshëm Klima ekonomike është pjesërisht precipituar nga vendet e industrializuara " Politikat e stabilizimit ekonomik, të cilat çuan në normat e interesit fluturues, në mbarë botën recesioni ekonomik, dhe rënie duke rezultuar në kërkesën për developingcountry eksportet. William Cline vlerësuar, për shembull, se pothuajse 85% (401 $ miliardë) e rritjes totale (480 miliardë) në borxhin e jashtëm të jo-vaj-eksportuese vendet në zhvillim në mes të 1973 dhe 1982 mund t'i atribuohet katër faktorë jashtë kontrollit të tyre: OPEC çmimeve të naftës rritet, rritja e interesit të dollarit. Normat në ,pesuan rënie në vëllime të eksportit nga vendet më të zhvilluar. Si rezultat i recesionit në mbarë botën, dhe rënies dramatike te cmimeve te mallrave si pasoje kane rezultuar ne perkeqesimin e kushteve te tregetis. Përvoja e Meksikës, si vendi i pari në reduktimin e borxhit në fund të viteve 1980, është përshkruar në detaje në Kutinë 13,3. Meksikë: Kriza, Reduktimi i borxhit, dhe Lufta për rritjen e perterire. Ne gusht 1982, Meksikë shkaktoi një krizë të borxhit ku ajo njoftoi se nuk mund të paguante borxhin e saj dhe do të fillojë një moratorium prej të paktën tre muaj më pagesat e borxhit ndaj kreditorëve privatë. Bankat e kreditorëve, të udhëhequr nga Citibank, formuan një komitet këshillues. Meksikë kërkoi dhe marri ndihmë emergjente nga Institucionet financiare Fondit Monetar Ndërkombëtar dhe SHBA. Në fund të shtatorit te vitit 1982, Banka Botërore dhe FMN zhvilluan takim në Toronto në një atmosferë me panik. Frika më e madhe ishte se stabiliteti I Sistemi bankar ndërkombëtar ishte në rrezik. Kriza përfshiu Amerikën Latine, Afrika, dhe të tjera vendet në zhvillim të tilla si Filipinet dhe Jugosllavia. Një plan i sajuar per te shpetuar sistemi bankar çoi në atë që është 98

100 konsideruar shpesh si një humbje e dekadës (ose më shumë) të zhvillimit në Amerikën Latine dhe Afrika. Meksikë nuk ishte vetem vnedi I pari qe hyri ne krize ekonomike por ishte edhe I pari ne zgjidhjen e tij (pavarësisht nga disa krizat më të vogla, veçanërisht e ashtuquajtura Krizave Tequila e 1994). Pas reduktimit të borxhit dramatike në fund të viteve 1980 dhe fillim të viteve 1990, flukset hyrëse të kapitalit kanë marrë zakonisht formë e kapitalit afatgjatë dhe jo borxh. Para 1973, borxhi i jashtëm i Meksikës, si dhe e shumices se vendeve në zhvillim ka qenë relativisht i vogël, kryesisht zyrtar, dhe shpesh bazohet në kreditimin koncesionare. Vendet e mëdha OPEC kishin nje fat te madhe nga rritja e cmimit te nafts ne vitin 1973 nga e cila paten levizje te madhe te parave të gatshme, dhe ato të depozituara në bankat kryesore amerikane. Meksika dhe vende të tjera në Amerikën Latine ka pasur një kërkesë të gatshme për këto fonde. Si pasojë, Meksikë nuk ka kapacitet të shtuar prodhimin e per te shtuar eksportet e që mund të gjenerojnë këmbimi valutor për të shlyer borxhin e pa nevojën për një rënie të standarteve të jetesës. Problemet në Meksikë ishin të acaruar nga deficitet dhe inflacioni. Pas zbulimit te rezervave te nftes ne Meksikë filloi edhe me prodhimin e naftës dhe arriti suksese ne Por këto para, gjithashtu, nuk u investuan me mençuri, dhe industria e naftës ishte operuar me joefikasitetin e konsiderueshme. Exchangerate dëmtojë eksportet e tjera, dhe industritë jo-naftës u lënë pas dore. Nëse shoku i parë i naftës ka nxitur një valë ndërkombëtar kreditimit, shoku i dytë i naftës, në 1979, shkaktoi një ndryshim të i këtij procesi si normat e interesit u rriten, stanjacioni u reduktua me kërkesën për eksportet nga vendet ne zhvillimin, dhe nivelet e larta të borxhit bënë huamarrje më te vështirë. Kur normat reale të interesit u rriten në mënyrë dramatike pas 1979, barra e borxhit të Meksikës u bë i pambrojtur. Në fillim të vitit 1982, pozicioni financiar i Meksikës u përkeqësua me shpejtësi.vendi kishte nevojë për të marrë hua rreth 20 miliard dollarësh në vit për të financuar kreditë e saj ekzistuese dhe plotësojnë deficitin e saj të pritshme. Si vit i përparuar, kreditë bankare kanë qenë më vështirë për të organizuar dhe me normë të lartë interesi. Inflacioni u rrit, dhe një seri e zhvlerësimit te monedhës filloi. Vitet e para të krizës ishin të ashpra për Meksikë. Një program per rregullim ekonomik nën kujdesin e FMN-së rivendosi nje rendi ekonomik. Elementet e FMN tipik paketa stabilizimit të përfshira liberalizimin e huaj-shkëmbimit dhe kontrollet e importit, zhvlerësim, interes-normë rritet, reduktimi i deficitit, kufizimet e pagave, rënë kontrollet e 99

101 çmimeve, dhe një hapje të përgjithshme up i ekonomisë. Ajo u argumentuar gjerësisht në Meksikë se rregullimi pa rritje do të pasonte, me pasojat negative të zhvillimit. Të ardhurat reale pesuan renje në mënyrë dramatike Deri atëherë ishte bërë e qartë se pse zjarri ishte duke u përmbajtur, ajo nuk ishte duke shkuar jashtë. Edhe pse deficiti publik-sektori ra nga rreth 17% në 8% si një pjesa e PBBsë, vetë GDP-ja kishte rënë në mënyrë dramatike, dhe varfëria dhe pabarazia ishte rritur. Në 1985, Sekretari amerikan i Shtetit James Baker kishte futur Plani Baker. Ideja ishte për të marrë një rritje të renisë në vendet e debitorit në mënyrë që ata të mund të rritet mënyra e tyre nga borxhi. Fondet e reja do të huazohen në borxhe. Mexico u bë një nga vendet e para për të marrë pjesë në Planin Baker. Meksika u aderuar në një debtrestructuring te madhe dhe programin e reformave ekonomia te vendit në qershor Në fillim, nuk duket të jetë disa i kufizuar ne progres. Bankat komerciale zgjeruar mbi $ në kredi dhe një re që mbulon marrëveshje riplanifikimin e rreth 54 miliard $ të borxhit të papaguar. Në kthim, Banka Botërore ka ofruar një kredi prej 500 milionë dollarë. Por Meksika ishte lënduar rëndë nga rënia e madhe në Çmimi i naftës së mes te viteve FMN-ja ra dakord për një të veçantë "Gatishmërisë" marrëveshje në të cilën ajo do ta bënte shtesë. Krediti i disponueshëm në Meksikë ishte nëse çmimi i naftës do të bjerë nën 9 $ për fuçi. FMN-ja gjithashtu ofroi kredi të konsiderueshme, që do të krahasohen me kredi të reja nga bankat komerciale. Meksika u be me ndikim të gjerë te reformimi te tregut në këtë periudhë. Këto banka kryejn vetëm një pjesë te kredive të parashikuara në Planin Baker. Bankat " Synimi kryesor në këtë kohë kishin reduktimin e ekspozimin te tyre të borxhit ne një vend tjetër, për të mos rritur atë. Në mes të viteve 1980, Meksika u bë një pionier i debtfor-ekuitetit këmbime si një instrument për reduktimin e borxhit. Në këto këmbime, kufizimet në DFI ishin krenare kur investitoret e huaj paguajnë për aktivin duke paraqitur borxhin meksikan. Borxhi amerikan në këtë periudhë kishte një zbritje mesatare prej rreth 50% të vlerës nominale. Investitori paraqet kredinë ndaj bankes qendrore, e cila lëshon monedhën lokale që mund te përdoret vetëm për të blerë asetet e firmës vendore. Ndonjëherë firma mund të jetë një ndërmarrje shtetërore, kështu transaksioni lehtëson privatizimin. Por borxhet për kembim te kapitalit bartin rrezikun e pandarë e te gjeneruar me presione inflacioniste sepse ato zakonisht përfshijnë këmbime të borxhit public për asetet private. Sepse banka 100

102 qendrore nxjerr fonde për investitor për të blerë një local aktiv, kjo paraqet një shtesë për të holla të lartë. Meksikë pezullui borxhin për ekuitetit në nëntor 1987 zyrtarisht për shkak të efektit te inflacionist. Pjesë e arsyes se vërtetë mund të kenë qenë presionet politike për të kufizuar pjesën e pronësisë së huaj dhe kontrollet në ekonomi, ndonëse këmbime të borxhit privat për kapital privat vazhdoi të lejohet. Në 1988, si strategji e humbi vrullin, Meksikë perdori një qasje të re për reduktimin e borxhit. Meksika do të shkëmbejnë disa borxhe të saj të perceptuar si rrezik të lartë, për borxhin e ri të quajtur Aztec. Obligacionet që do të mbështeten nga bonot amerikane të thesarit të blera nga Meksika si kolateral. Në mars 1988, rreth 2.5 miliard $ të obligacioneve u shkëmbyen për $ në borxhe bankare, një zbritje mesatare prej rreth 33%. Një total prej rreth $ është ofruar nga bankat, por Mexico refuzoi disa prej këtyre ofertave. Nëse rezultatet ishin zhgënjyese në madhësinë e tyre, ata përfaqësonin nje risi te rëndësishme në Planin Brady. Përfundimisht, shumica e partive e kuptuan se rritja substanciale meksikane nuk do të mund të rifillojë deri sa barra e madhe e borxhit është reduktuar ndjeshëm, jo vetëm riplanifikim. Meksika ishte vendi i parë për të negociuar per reduktimin e borxhit nën Planin e ri Brady. Bankat u japen 13.6 "Borxhi urryer" dhe parandalimi i tij është një koncept në teorinë e mbajtjes së drejtës ndërkombëtare që ashtu si kontratat e nënshkruara sipas detyrimit janë të pazbatueshme, borxhi sovran I përdorur nga një Qeveri jodemokratike në kundërshtim me interesat e popullit të saj duhet të konsiderohet i pavlefshëm. Borxhet e tilla të urryer do të përfaqësonte borxhet personale te zyrtarëve të regjimit, e jo për borxhet e shtetit që do të të jetë përgjegjësi e njerëzve të kombit. Koncepti ka një histori të gjatë; ajo ishte e thirrur në mënyrë të nënkuptuar, megjithëse pa pranin e emrit te saj, nga Meksika u ndjekur përmbytjet e frances të mbështetur te perandori Maximilian dhe nga Shtetet e Bashkuara në emër të Kubës në negociata pas Luftës spanjolle-amerikane 1898 (në të cilat Shtetet e Bashkuara përkrahen rebelët në Luftën kubane te Pavarësisë perderisa fituan ndikimi afat-gjatë). U argumentua në mënyrë eksplicite në 1927 nga studiuesi i ligjshëm Alexander Sack. Diktatorët e dyshuar gjerësisht kanë plaçkitur fonde të konsiderueshme publike perderisa shkaktuan borxhin e jashtëm dhe janë gjetur në çdo fushë në zhvillim; ato përfshijnë Anastasio Somoza i Nikaraguas, Ferdinand Marcos nga Filipinet, JeanClaude Duvalier të Haitit, Mobutu Sese Seko i Republikës Demokratike të Kongo (atëherë i quajtur Zaire), dhe Franjo Tugjman i Kroacisë. Shumë nga këta urryen borxhin. Një koncept në Teorin 101

103 e të drejtës ndërkombëtare mbajtjes se borxhi sovran te përdorur nga një qeveri jodemokratike në kundërshtim me interesat e popullit të saj duhet të konsiderohet të mos jetë I papërgjegjësis demokratik e qeveritë pasardhëse. Tre opsione: (1) për të shkëmbyer kredi për normë lundruese obligacione me kolateral në një zbritje 35%; (2) për të shkëmbyer kredi për bono me të njëjtën vlerë nominale por normë të ulët interesi fikse; ose (3) të japë ri paratë për të financuar pagesat e interesit meksikane, duke e mbajtur vlera nominale te borxhit te paprekura. Në vitin 1990, 49% e bankave të shkëmbyen $ në borxh për të ulër interesin, bonot normë fikse, dhe 41% shkëmbyen 20 miliardë dollarë në borxhe për të zbritur normën lundruese obligative. Kjo përbënte kreditorin Meksikës Bankat "" zbuluar preferencat "nga radhët e opsioneve. Me kusht që Meksika ka vazhduar me shërbimi te reduktimit te borxhit me sukses, lidhjet në depozitë në Uashington si kolaterali do të fitojnë interes që Meksika ka marrë, të cilat mund të përdoren për reduktimin e borxhit ose të investimeve. Borxhi meksikan ishte 63% e PBB-së në 1983, por ra në 32% deri në 1993 dhe 23% në vitin Nuk ishte një krizë e madhe gjatë rrugës. Në 1994, Qeveria u përpoq për të kryer një zhvlerësim të vogël. Por tregu e pa këtë hap si shumë të dhënë vonë, deficitin e madh të llogarisë rrjedhëse dhe arriti në përfundimin se aksioni ishte një prelud për shumë zhvlerësime të mëdha në të ardhmen e afërt. Spekulatorët, duke vepruar mbi këto pritje, detyroi dorën e Qeveris, e cila le të noton Peso derisa ajo e kishte humbur mbi gjysmën e vlerës së saj. Jostabiliteti I përhapur në të gjithë vende tjera shpiu në të ashtuquajturën krizë Tequila. Nga mesi i 1996, më e keqja kishte kaluar, dhe Meksikë provoi per të imunizuar krizat që tronditën Brazil, Turqinë, dhe sidomos Argjentina në vitet e para të shekullit të njëzet e një. Edhe pse Marrëveshja e Tregtisë së Lirë të Amerikës së Veriut dhe përfitimet e në kufi me ekonominë më të madhe në botë. Përparësitë e dhëna të veçanta në Meksikë, PBB Rritja mbeti i ngadaltë, me një mesatare rreth 1.5% në frymë për periudhën Dhe, edhe e rregulluar për paritetit të fuqisë blerëse, të ardhurat mbetur vetëm 29% e atyre në Shtetet e Bashkuara. Dhe Meksika ishte prekur më negativisht nga kriza financiare globale se shumica e vendeve në zhvillim, me një rënie në GDP reale prej rreth 6,5% në vitin "Borxhi i urryer" dhe Parandalimi i saj Borxhi i urryer është një koncept në teorinë e mbajtjes së drejtës ndërkombëtare që ashtu si kontratat e nënshkruara sipas detyrimit janë të pazbatueshme, borxhi sovran përdorur nga një Qeveria jodemokratike në kundërshtim me interesat e popullit të saj 102

104 duhet të konsiderohet i pavlefshëm. Borxhet e tilla të urryer do të përfaqësonte borxhet personale e zyrtarëve të regjimit, e jo për borxhet e shtetit që do të të jetë përgjegjësi e njerëzve të kombit. Koncepti ka një histori të gjatë; ajo ishte thirrur në mënyrë të nënkuptuar, megjithëse emir I saj nuk ishte i pranishëm, nga Meksika u ndjek përmbysja e franceze të mbështetur perandorit Maximilian dhe nga Shtetet e Bashkuara në emër të Kubës në negociata pas Luftës spanjolle-amerikane e 1898 (në të cilat Shtetet e Bashkuara përkrahur rebelët në Luftën kubane e Pavarësisë perderisa fituan ndikim afatgjate). U argumentua në mënyrë eksplicite në 1927 nga studiuesi i ligjshëm Alexander Sack. Diktatorët dyshuar gjerësisht se kanë plaçkitur fonde të konsiderueshme publike ndërsa shkakuan borxhin e jashtëm qe eshte gjetur në çdo fushë të zhvillimt, ato përfshijnë Anastasio Somoza i Nikaraguas, Ferdinand Marcos nga Filipinet, JeanClaude Duvalier të Haitit, Mobutu Sese Seko i Republikës Demokratike të Kongo (atëherë i quajtur Zaire), dhe Franjo Tugjman i Kroacisë. Shumë prej këtyre regjimeve dhe të tjera të tilla si qeveria aparteidit të Afrikës së Jugut të huazuara ndërsa edhe shpenzimet kryesisht në aparatin e represionit shtetëror. Seema Jayachandran dhe Michael Kremer propozojnë krijimin e një trupi ndërkombëtar te pavarur për të përcaktuar se cilat jane regjime të paligjshme dhe duke deklaruar si ligjërisht të urryer ne çdo borxh. Si i tillë, ky borxh nuk do të ishte një detyrim ligjor i qeverive pasardhëse. Sigurisht, disa huadhënësve të paskrupullt mund ende te japin hua fondet në interes me norma të larta nëse ata besonin regjimet që do të jenë te qëndrueshme. Por në përgjithësi, këto rregulla duhet të kufizojnë aftësinë e diktatorëve 'të pre dhe shtypur ndërsa përmban borxhin e vendeve të varfëra. Në të vërtetë, duke hequr në thelb të ardhme të mundshme të kredisë, këto rregulla do të mund të çojë në norma të ulëta të interesit për qeveritë legjitime. Ne mund të presim një rezultat më të mirë afatgjatë të rezultojë për popullin e vendeve në zhvillim. Për të ndihmuar per të siguruar që asnjë kredi të mëtejshme te jete bërë për regjime të konsiderohen të urryer, Jayachandran dhe Kremer nxjerr në pah, stimujt ligjore qe do të mund të futen në të dyja anet, huadhënës dhe huamarrës. Ligjet në vende të kreditorëve mund të jenë bërë për të mos lejuar konfiskimin e një zhvillim e aseteve te kombit per borxhin e urryer. Dhe ndihma e huaj për pasuesin Regjimet mund të ndalen në qoftë se ata vazhdojnë të paguajn borgjin urryer. Shënim ne nuk do të duam qe regjimet e reja për të shlyer borxhet e shkaktuara nga regjimet e mëparshme pasi ata kanë qenë të caktuar zyrtarisht si të urryer, sepse kjo do 103

105 të dëmtonte përpjekje për të arritur një ekuilibër të ri në të cilin kredive të tilla nuk janë të zgjeruar në vendin e parë. Jayachandran dhe Kremer sugjerojnë se koncepti do të mund të zbatohet në disa mënyra. Për shembull, edhe nëse ne një gjykatë ndërkombëtare nuk janë themeluar procedurar qe do të mund të ndiqet nga Këshilli i Sigurimit të OKB-së, dhe koordinimi mund edhe të arrihet duke marre disa iniciativave të grupeve të respektuar OJQ-të dhe udhëheqësit e opinionit apo përmes disa hibride të formal dhe joformal Mekanizmat. Edhe pse institucioni i propozuar I borgjit te urryer do të jetë largpamëse, perceptimi se disa vende afrikane të borxhit të mbajtur mund të karakterizohen si te urryer është ndoshta një nga arsyet pse falja e borxhit për shumë vende dhe të ardhura të ulëta në Afrikë ka fituar mbeshtetje ndërkombëtare. Rezoluta e Krizat borxhit dhe dobësitë e vazhdueshme Bankierët komercial dhe financues në vendet e industrializuara deklaruan se kriza e borxhit me nënshkrimin e një marrëveshje të ristrukturimit e llojit Brady me Argjentinë në prill 1992 dhe me Brazilin, në korrik të vitit Por, për shumë vende, veçanërisht në Afrikë, problemi mbeti tejet serioz. Dhe kriza e borxhit mund të përsëritet. Kjo u zbulua gjallërisht në fund të 1994 dhe në fillim 1995 kur Meksika, një nga historitë më të suksesshme të oraret e borxhit, ishte detyruar të zhvlerësojnë monedhën e vet dhe të kërkojë kredi të veçantë të gatishmërisë për të paguar detyrimet e borxhit afat-shkurtër. Pothuajse gjysma e investimeve private të portofolit kapital që kishte rrodhi në Meksikë (dhe vendeve të tjera të Amerikës Latine debitorit, duke përfshirë Brazilin, Argjentinën, dhe Venezuela) në fillim të viteve 1990 ishte menjëherë e tërhequr. Meksikë u detyrua pastaj të deklarojë një program të ri shtrëngues, më tej tashmë ishte përkeqësuar klasa e mesme dhe varfër. Ashtu si në 1982, bankat e mëdha komerciale dhe investitorët Wall Street ishin të befasuar edhe një herë nga lëvizje të Meksikës."Paratë e nxehtë" rrjedh qe ishte përshëndetur nga të gjithë si një ndihmë në programin meksikan te reformave ekonomike tani shtohet në barrën e saj të shkurtimeve si investitorët më tërhoqën fondet e tyre në kohën që ai mori ata për të goditur çelësat e tyre kompjuterike. Efektive parazgjedhur të borxhit në 2001 nga Argjentina, një tjetër histori e supozuar suksesi, tregoi se kriza e borxhit në vendet në zhvillim mund të vazhdojë. Frika nga jostabiliteti u rinovuar në 1997 dhe Korenë e Jugut, Indonezi, dhe Tajlandë, së bashku me Rusinë, Brazil, dhe vende të tjera, huazuan nga FMN-ja në 104

106 kushte të forta shtrënguese. Në Korenë e Jugut dhe vende të tjera, diskutim public u përqëndru në pikëpamjen se kursimit i kishte çuar në mënyrë të panevojshme ne recesione të mëdha, dhe në përgjigje, qeveritë në të gjithë Azinë Lindore (dhe shumë jashtë saj) ka punuar për të përshpejtuar eksporteve, paguaj kreditë e FMN-së, dhe në masë të madhe zgjeruar rezervat në valutë gjatë dekadës mëvonshëm. Ky process u përkrah në masë të madhe nga një dollar që u shihet gjerësisht si mbivlerësuar dhe shenoi rekord shoqërues ne deficitet tregtare të SHBA, të cilat vazhduan të rriten. Bilancet e kaluara dhe projeksionet e FMN-së nga vjeshtë 2010 janë paraqitur në Figura 13,2.FMN-ja e projektuar nga një zgjerim modest të zhbalancimeve në vitet e ardhshme. Këto projeksione, duke përfshirë qëndrueshmërinë e çekuilibrave, janë të pasigurta. Iniciativa HIPC nisma e parë për të adresuar problemet e shumë vendeve te varfera ne borxhe (HIPCs) ishte nisur nga grupi i tetë i madh vendeve te industrializuara (Grupi i Tetëshes, apo G8) në Ata të ngritur një Procesi i përpunuar për t'u kualifikuar për lehtësimin e borxheve të zgjeruar përmes ndërkombëtar institucionet financiare, por nga 1999, vetëm 4 e 36 vendeve të varfra fillimisht kishte të drejtë te konsiderohet si e kualifikuar.g8 pastaj ra dakord të lënë mënjanë përafërsisht $ për "të zgjeruara" lehtësimin e borxheve për vende të caktuar. Vendet HIPC se demonstruar, për kënaqësinë e Bankës Botërore dhe FMN, se ata te dy janë duke ndjekur "politika të shëndosha" dhe janë "të përkushtuar" për zvogëlimin e varfërisë. Angazhimi ishte që të demonstrohet përmes çfarë erdhi varfëria si dhe strategjia e reduktimit. Por progresi në kryerjen e këtyre fondeve ishte më e ngadalshme se sa pritej, dhe procesi PRSP (diskutua më tej në Kapitullin 14)ku konsiderohej relativisht zhgënjyese. I konsiderueshëm lehtësimin e borxheve për rajonin ende pikëlluarit sub-sahariane të Afrikës ishte premtuar në samitin e G8-së 2005, edhe pse kritikët kanë vënë në dukje se angazhimee e bëra nuk janë ndjekur plotësisht përmes dhe reduktim të borxhit ka qenë shumë i ngadalshëm. Me pak fjalë, është bërë progres i madh për shumicën e botës në zhvillim, por shumë vende mbeten të pambrojtur duke shkuar përpara. Kriza financiare globale dhe Vendet në zhvillim Duke filluar me krizën subprime peng në Shtetet e Bashkuara në 2007, bota u përball me një krizë financiare globale në një shkallë të paparë që nga Great Depresioni. Ky seksion përmbledh analizat e para të ndikimit të tij në ekonomin e zhvillimit. Parashikimet ishin ende në fluks si ky tekst shkoi në shtyp në janar Pavarësisht 105

107 nga elasticitetin e rritjes ekonomike në shumë vende në zhvillim, ndikimet e mbetura në botën në zhvillim kanë qenë të konsiderueshme, shërim ishte pasiguri paplota.kriza çoi në ul në të ardhurat e eksportit dhe rritja-ekonomike si dhe në dërgesat nga qytetarët që punojnë jashtë vendit dhe investimet e huaja direkte (FDI), dy tema të mbuluara në thellësi në Kapitullin 14. I fundit studimi tregon se merr disa vite të tërhiqem plotësisht nga një krize e madhe financiare. Origjina e krizës ishte se Shtetet e Bashkuara, por shumë vende janë duke u mbështetur në rritje të fuqishme të SHBA për zgjerimin e eksporteve. Periudha e zgjatur e shërimit të ngadaltë mund të ndikojë në shumë pjesë të botës. historikisht, vendet qe përjeton krizën financiare kanë reduktuar rritjen e importit përnjë periudhë të zgjatur. Shkaqet e krizës dhe sfidat për preiudhen e rimekembjes ekonomistët nuk kanë arritur ende një konsensus për shkakun e krijimit te krizës. Nje BIG PICTURE kirza nuk do te kishte ndodhur nese nuk kishin ndodhur dhe shkuar keq disa faktore tjere. Në Shtetet e Bashkuara, një faktor i lartë në shumicën e listave është derregullimi financiar që ishte i shpejtë dhe i gjerë (dhe i pakujdesshëm per arsye te dizajnit dhe implementimi). Derregullimi erdhi me shfuqizimin e rregullave të ndarë Problemet dhe Politikat: International dhe Macro Vendet varfera me shume borgje (HIPCs) Grupi I vendeve te varfera kishin nje nivel te larte te borgjeve, sidomos kjo shihej nga raportet e fundit te dalura nga Banka Boterore dhe FMN,status ky qe mund t'i bëjë ata të ligjshëm për ndihme boterore me qellim evitimi dhe rregullimit te instrumeneteve financiare, mungesë të zbatimit te rregulloreve, dhe normat e ulura artificialishtte interesti i mbetur. Vende të tjera të zhvilluara, përfshirë disa në Evropë, kishte stabilitetin financiar paralel. Problemet që janë të ekspozuar nga kriza. Rezultati ishte një system financiar i brishtë, me një këst të lartë dhe komplekse dhe jo të plotë kuptohet financiar të letrave me vlerë. Të ashtuquajturat Kërkesa të Basel III qarkullonte në shtator 2010, së bashku me një ligj të SHBA kaloi në maj 2010 dhe legjislacionit të ngjashme në vende të tjera ishin se shihen si hapa në drejtimin e duhur, por ndoshta jo të mjaftueshme për të parandaluar një krize tjeter nën disa rrethana. Një faktor i mundshëm i dytë i madh në krizën ishte kronik ndërkombëtar pabarazitë tregtare midis Azisë Lindore, sidomos Kina dhe vendet e 106

108 zhvilluara, veçanërisht Shtetet e Bashkuara, me kapital shoqërues derdhet në Shtetet e Bashkuara. Kjo i ndihmoi per të mbajtur kapitalin e lirë dhe per te nxitur flluska strehimit në Shtetet e Bashkuara dhe disa vende evropiane. Tani, për herë të parë në dekad, problemet e borxhit sovran janë ngritur si mundësi në vende të zhvilluara, më të dukshëm për të ashtuquajturin EU-5 (Greqi, Irlandë, Itali, Portugalia dhe Spanja) se si kohët e fundit si fillim të viteve 1990, tre prej pese prej tyre ishin ende te klasifikuar si vendet në zhvillim. Analistët financiarë privatë kanë spekuluar në Shtetet e Bashkuara dhe Mbretëria e Bashkuar, përmes inflacion të lartë pakësojmë vlerën e borxhit të tyre. Në përgjigje të krizës, shumë vende morën në "stimuli fiskal". Programet e shpenzimeve qeveritare ishin për të mbështetur kërkesën shumë të dobët dhe për të parandaluar fillimin e një depresioni. Shumica e ekonomistëve konsiderojne se kjo përpjekje ka për të qenë e nevojshme dhe efektive, dhe dëshmi e mbështetur ne këtë. Por kjo provohet politikisht, dhe u rrit frika se paqëndrueshmëria shihet në 5-BE dhe mund të përhapet në vendet e tjera. Si Masa shtrënguese në disa vende te zhvilluara, më dukshëm Mbretëria e Bashkuar, u mbështjellë jashtë, në një histori Ironia në 2010, FMNja bëri thirrje vendeve jo të prerë përsëri në shpenzimet gati sa më shpejtë që shumë qeveri kishin planifikuar, për shkak të dobësisë e kërkesës. Kriza financiare ndërkombëtare që prej Luftës së Dytë Botërore ishin të shihet si "origjinë" në botën në zhvillim. Kriza e borxhit të 1982 të krizës Tequila meksikan të 1994 dhe të Azisë Lindore. Sëmundje ngjitëse e 1998, problemet janë perceptuar si të shkaktuar nga zhvillimi Ekonomitë 'tregjet e dobëta financiare dhe institucionet e paqëndrueshme politike ekonomi. Me çdo krizë, vendet e prekura janë nën presion për të hapur dhe liberalizimin e ekonomive të tyre. Si pjesë e kushtëzimit të FMN dhe Bankës Botërore, marrëveshjet amerikane dhe të vendeve afrikane latine ishin të nevojshme për të privatizuar ndërmarrjet shtetërore dhe për të zvogëluar industrinë foshnjore. Mbrojtja e tyre e pas viteve 1980 dhe kriza e borxhit në vitet Vendet e Azisë Lindore të tilla si Korea e Jugut, Tajlanda, Indonezia ishin të nevojshme. Një përgjigje ishte një vendosmëri për të drejtuar tepricat e eksportit dhe ndërtuar rezerva të mëdha të monedhës ndërkombëtare, një faktor i shtyre deri paralele deficitet tregtare në vendet e zhvilluara. Megjithatë, duke pasur parasysh presionin e kaluar nga vendet e zhvilluara për të adoptojnë politika të thënë për të zvogëluar rrezikun e krizave financiare, ajo erdhi si një surprizë e madhe për shumë politikëbërësit në botën në zhvillim që kjo krizë origjinën në Shtetet e Bashkuara. Shtypi financiar ka shkruar gjerësisht në lidhje me shpejtësi të habitshme të rimëkëmbjes, dhe në një farë mase roli kryesor i disa vendeve në zhvillim (më sidomos 107

109 Kina por edhe India, Brazili, dhe disa të tjerë), për të ndihmuar të udhëheqin rrugën nga recesioni. Në mënyrë të qartë, gjërat mund të ketë qenë shumë më e keqe dy vjet në kriza, studimet më ekonomike kanë arritur në përfundimin se paketave stimuluese ndoshta mbajtur situatën nga marrja e shumë më keq. Banka, së bashku me Fondin, ka treguar se rreziqet dhe dobësitë. Në të vërtetë, ka të paktën pesë arsye për kujdes në këtë dhe middlescenario të ngjashme parashikimet: 1.Ne Shtetet e Bashkuara ende ka një deficit të madh tregtar që nuk ka gjasa për të arritur te ardhur në lartësi të saj të mëparshëm. Siç e kemi parë, vendet me banka të mëdha Krizat kanë disa vite të importeve nën prirje; krizat e tilla janë me përvojë si në Shtetet e Bashkuara dhe në disa vende evropiane. Rritja e importit nuk po kompletohet në raste të tilla me rritjen e eksportit të reduktuar.kjo e bën varësinë ndaj eksporteve drejt vendeve të ardhura të larta, veçanërisht Shtetet e Bashkuara. 2. Deficitet fiskale janë gjithashtu të larta në pothuajse të gjitha vendet e OECD me të ardhura të larta, dhe kur ata janë ulur, kërkesa agregate do të bjerë, përsëri duke ulur tregjet e eksportit. Nuk ka më pak hapësirë për politikën fiskale për të reaguar me stimul në rast të një krize tjetër sepse deficitit dhe nivelet e borxhit janë shumë me te larta dhe kapacitet politik për stimul të ri mungon. Mundësitë e politikave janë të kufizuar me normat e interesit në rreth zero. Me sektorin e amvisërisë përballet nevojë për të rritur kursimet e veta. Normat e mëtejshme, kërkesa e brendshme ka të ngjarë të jetë edhe më poshtë trendit për disa kohë, ndoshta disa vjet. 3. Perceptimet e tregut të rrezikut të mospagimit sovran është i lartë edhe pse, në një ndryshim historik. Deficitet me borxhin e lartë të akumuluar qeverisë ka çuar në një humbje të besim në tregje. Nëse një tjetër ngrirje-up e kredisë ka ndodhur vetëm EU-5, Banka Botërore projekton se kjo mund te kthehet në një rënie e horizontit të dytë të recesionit. Dhe një default pasues apo i madh ristrukturimin e borxhit mund të kërcënojë aftësinë paguese të bankave përtej kësaj, me potencialin për një kthim në krizë më të gjerë. Bailout e Irlandës nënvizoi rreziqet. 4. Rreziku i deflacionit (e cila ndodhi gjatë Depresionit të Madh dhe në Japoni gjatë "dekadë e humbur" e saj) mbetet shumë më e lartë se normale. Keto komponime na qonje ne vështirësi të tjera që dalin nga një krizë e re. Lehtësimi sasior në Shtetet e Bashkuara ishte një përgjigje ndaj këtij rreziku, por mund të çojë në një vlerë më të ulët të dollarit-një shqetësim i madh I eksportuesit ne vendet e zhvilluara. Normat e ulëta të 108

110 interesit në Shtetet e Bashkuara për shkak të sasior lehtësimi gjithashtu ushqyer rrjedhjeve të kapitalit në vendet me të ardhura mesatare, një përgjigje në disa nga këto vende ishte për të imponuar kontrollet e kapitalit, efektet e plota të cilat ishin gjithashtu të pasigurt. 5. Përfitimet e eksport në vendet me të ardhura (shih Kapitullin 12) janë ende të pranishme. Mundësi për ta bërë këtë është për shkak të rritjes shumë të ngadaltë, përkeqësuar kufizimet e kreditit, dhe ndoshta edhe një rritet në proteksionizmit, ritmin e transferimit të teknologjisë dhe rritja mund të reduktohet. Një tregues për të shikuar gjatë disa viteve të ardhshme është nëse në zhvillim vendet mund të mbështeten më shumë në eksportet me njëri-tjetrin, si dhe të gjeneruara kerkesat nga brenda. Në qoftë se ata mund të ndërtojnë mbi tendencat e fundit dhe të bëjë këtë tranzicionit, zhvillimi mund të jetë më i shpejtë. Mundësitë si dhe Rreziqet? Në simbolet kineze, kriza është formuar nga simbolet për dy fjalë të tjera, wei, një simbol për rrezik ose rrezik të madh, dhe ji, e cila mund të shërbejë si symbol i mundësive ose pikë kthese. Ashtu si shumë përkthime të vështira, dijetarët dallojnë në çfarë ji do të thotë në këtë përdorim. KAPITULLI 13 Bilanci i Pagesave, borxhit, krizat financiare, dhe Politikave Stabilizim me frikë çfarë do të ndodhë me tregjet për eksportet e tyre jetike? Por nuk ka dyshim se shumë politikëbërësit në Kinë, dhe në vende të tjera me rritje të shpejtë në zhvillim, erdhi edhe për të parë krizën si një mundësi e madhe dhe një pikë kritike. Eklipsi i dukshëm i G8 nga G20, një grup më të gjerë të kombeve të përfshirë vendet kryesore në zhvillim, ishte një ngjarje historike. Shfaqja e Kines si një motor të mundshëm rajonal të rritjes mund të lejojë më pak varësinë nga eksportet në tregjet perëndimore. Dhe tashmë, disa kombe afrikane janë bërë entuziast për shfaqjen e Kinës si një investitor të mallrave. Por shpresat janë shoi në shumë pjesë të botës në zhvillim të hapura dhe qasje të qëndrueshme në tregjet e zhvilluara të vendeve. Që nga kriza e 2008, politikanet kanë konsideruar si paqëllim "lëshime" në tregti. Kriza gjithashtu zbuloi në vendet në zhvillim se me gjithë sigurimet e rregullave të OBT-së, Shtetet e Bashkuara, Bashkimi Evropian, dhe vende të tjera rajone se do te perdorin politikat proteksioniste dhe do te gjejne hapsire politike per te mbrojtur tregun e vet. 109

111 Faqe Politika Fiskale dhe Financiare për Zhvillim Suksesi i reformave të tjera të tregut varet nga mirëqenia e sistemit financiar. Banka Botërore, Raporti Botëror i Zhvillimit, 1996 Shumica racionale për liberalizimin e tregut financiar nuk bazohet as në të kuptuarit e logjikshëm ekonomik se si këto tregje veprojnë e as në fushëveprimin e potencialit për intervenimit të qeverisë. Joseph Stiglitz, Fitues i çmimit nobel për ekonomi Vendosa ta themeloj bankën time. Qeveria mendoj se kjo ishte një ide qesharake; njerëzit e varfër nuk mund të huazojnë para Grameen është mekanizëm për integrimin e njerëzve në treg. Ofron mundësinë që ti ta ndërtosh jetën tënde. Mikrokredia bashkon njerëzit. Muhammad Yunus, themelues i Bankës Grameen dhe laureatë Nobel për paqe më 2006 Gjithnjë e më shumë po bëhet e ditur që sistemi financiar luan rol të rëndësishëm në procesin e zhvillimit ekonomik. Qeveria ndihmon që kjo të bëhet e mundshme duke miratuar politika të shëndosha makroekonomike, duke përfshirë politika të shëndosha fiskale, si dhe politika monetare, duke vepruar për të krijuar tregje financiare aty ku ende nuk ekzistojnë, dhe duke siguruar rregullime të kujdesshme të sistemit financiar. Në këtë kapitull, kemi parasysh rolin e 110

112 financimit dhe përmirësimeve në veprimet e sistemit financiar në procesin e përgjithshëm të rritjes ekonomike, modernizimit dhe zhvillimit. Ne do të shqyrtojmë rrugën e vështirë për stabilitetin makroekonomik në të cilën shumë vende në zhvillim tani po kalojnë. Pastaj shqyrtojmë në më shumë në detaje sistemet financiare të vendeve në zhvillim. Tanimë kemi pasur një vështrim mbi tregjet e aksioneve të vendeve në zhvillim dhe kemi marrë parasysh pikat e forta dhe të dobëta të rolit të zgjerimit të tyre. Ne do shqyrtojmë institucione të veçanta të tilla si bankat zhvillimore dhe shoqatat e kursim-kreditit rotativë (ROSCAs). Ne do shqyrtojmë rolin e rëndësishëm të mikrofinancave në vendet në zhvillim, veçanërisht pengesat nga e kaluara për zhvillimin e saj, mënyrat se si këto pengesa janë tejkaluar, përfitimet e mikrofinancës për trajtimin e problemeve të varfërisë dhe zhvillimit vendor, dhe kufizimet me theks në mikrofinanca. Në këtë kontekst, do të shqyrtojmë pse është shpesh e vështirë për qeveri të shumë vendeve në zhvillim ndjekja e politikave tradicionale financiare dhe monetare, si disa politika financiare kanë shpie drejt kursimeve të ulëta vendore dhe jo efikasitetit të gjerë në sistemin e bankave komerciale, dhe si struktura tatimore vepron kundrejt tentimit për të kthimin e baraspeshës financiare përmes ngritjes në të hyra. Gjithashtu po shikojmë shkurtimisht problemet e administratës publike (pengesë kryesore në shumë vende në zhvillim), shqyrtojmë debatin mbi privatizimin e ndërmarrjeve shtetërore, dhe rolin e shpenzimeve ushtarake për promovimin dhe dobësimin e zhvillimit ekonomik. Rast studimor i këtij kapitulli është shikimi në detaje i Bankës Grameen në Bangladesh, pionier mikrofinanciar me ndikim global dhe arritje Roli i Sistemit Financiar në Zhvillimi Ekonomik Në përgjithësi, bëhet një dallim në mes të sektorit të real dhe të sektorit financiar. Kjo terminologji është për të ardhur keq sepse ai sugjeron se sektori financiar është diçka më pak se reale. Kjo përshtypje vjen me përkrahjen nga pikëpamja se sektori financiar është një shtojcë e thjeshtë për ekonominë reale. Ashtu si ekonomisti Joan Robinson në mënyrë të shkëlqyeshme e thotë atë, "aty ku ndërmarrja udhëheq, pason financimi." 1 Natyrisht, ka diçka të vërtetë për këtë aforizëm; në një masë të madhe, kërkesat për shërbimet financiare rrjedhin nga aktivitetet e firmave jo financiare. Por ka prova se financimi mund të jetë gjithashtu një faktor kufizues në zhvillimin ekonomik. Nga nëna e varfër në Zambia cila tenton për të ushqyer familjen e saj me të ardhura nga ndërmarrja e lodhur nga kredia e cila do të mund të ishte shumë më shumë produktive me kapital veprues duke punuar për firma fillestare në Indi të cilat nuk mund të themeloheshin pa kapital privat dhe mund përfundimisht të bëjnë ofertë publike tek një bujk në tokën më të pëlleshme në botë në Ukrainë i cili nuk mund të mbjellë nga mungesa e kredisë për të blerë farën për një kompani këpucësh pronë e familjes në Brazil që ka nevojë për qasje më të mirë për kredi me kosto më të ulët që të filloj të eksportoj për firmën tregtare publike në Filipine e cila dëshiron të shes më shumë aksione për të siguruar fonde për rindërtim, pra nevoja për financim mund të shihet kudo në botë në vendet në zhvillim. 111

113 Hugh Patrick ofroi argumentin "fazat e zhvillimit të" që zhvillimi financiar krijon rritje në fillim të zhvillimit modern, por sapo sistemi financiar të jetë themeluar, ajo kryesisht ndjek sektorin real. Më shumë gjasa, kauzaliteti vepron në të dy drejtimet.2 Çfarë është kaq e rëndësishme për financim? Sektori financiar ofron gjashtë funksionet kryesore që janë të rëndësishme si në nivel të firmës po ashtu edhe në nivel të ekonomisë në tërësi.3 1. Ofrimi i shërbimeve të pagesave. Është e papërshtatshme, e paefektshme, dhe e rrezikshme të barten para të gatshme për të paguar për mallrat dhe shërbimet e blera. Institucionet financiare ofrojnë alternativë efikase. Shembujt më të dukshëm janë çeqet personale dhe komerciale si dhe shërbimet e kredit dhe debit kartelave; rëndësia e të gjitha këtyre po rritet, së paku në sektorin modern, madje edhe në vendet me të ardhura të ulëta. 2. Harmonizimi i kursimtarëve dhe investitorëve. Edhe pse shumë njerëz kursejnë, sikurse për pensionim, dhe shumë kanë projekte për investime, sikurse ndërtimi i një fabrikë apo zgjerimin e inventarit të kryer nga një ndërmarrje e vogël familjare, vetëm ndonjë rastësi e rrallë do të ndodhte që secili investitor do të ketë kursyer saktësisht aq sa nevojitet për të financuar një projekt të caktuar. Prandaj, është e rëndësishme që kursimtarët dhe investitorët të takohen disi dhe të pajtohen për kushtet e kredisë apo forma të tjera të financimit. Kjo mund të ndodhë edhe pa institucionet financiare; edhe në tregjet shumë të zhvilluara, shumë nga ndërmarrësit e ri marrin një pjesë të konsiderueshme të fondeve të tyre fillestare nga familja apo miqtë. Megjithatë, prania e bankave, dhe më vonë e tregjeve kapitaleve ose të aksioneve, mund të lehtësojnë në masë të madhe harmonizimin në një mënyre efikase. Kursyesit e vegjël thjesht depozitojnë kursimet e tyre dhe e lënë bankën për të vendosur se në çka të investojnë. 3. Përpilimi dhe shpërndarja e informacioneve. Nga pikëpamja e gjithëpërfshirëse shoqërore, një nga funksionet më të rëndësishme të sistemit financiar është përpilimi dhe shpërndarja e informacioneve. Çmimet e aksioneve dhe detyrimeve përmes gazetave ditore të vendeve në zhvillim (si përmes internetit çdo here e me shumë) janë shembull i zakonshëm; këto çmime janë mendime të mijëra, në mos të miliona investitorëve bazuar në informatat që posedojnë lidhur me këto firma të cilat huazojnë nga ta. Informatat që rezultojnë janë komponentët më të rëndësishme për kapitalin e bankës edhe pse shpesh nuk njihen si të tilla. Në këtë kuptim, thuhet se tregjet financiare përfaqësojnë "trurin" e sistemit ekonomik.4 4. Shpërndarja e kreditit në mënyrë efikase. Kanalizimin e fondeve të investimeve në përdorime duke sjellë normën më të lartë të kthimit lejon rritjen e specializimit dhe ndarjen e punës, të cilat kanë qenë të njohura që nga koha e Adam Smith, si thelbësore për pasurinë e kombeve. 5. Rreziqet e Çmimeve, bashkimit, dhe tregut. Tregjet e sigurimit ofrojë mbrojtje ndaj rrezikut, por po ashtu edhe diversifikimi i mundshëm në tregjet e aksioneve ose në sindikalizmin e kredisë të bankave. 6. Rritja e likuiditetit të aseteve. Disa investime janë shumë të jetë-gjatë; në disa raste, hidrocentrali, për shembull mund të zgjasin një shekull apo më shumë. Herët ose vonë, investitorët në raste të tilla ka gjasa të dëshirojnë të shesin investimet e tyre. Në disa raste, mund të jetë mjaft e vështirë për të gjetur një blerës në kohën kur dikush dëshiron të shesë, për shembull - para daljes në pension. Zhvillimi financiar rrit likuiditetin duke e bërë atë më të lehtë për të shitur, për shembull, në tregun e aksioneve ose në një sindikatë të bankave apo kompanive të sigurimit. Risitë teknologjike dhe financiare kanë nxitur rritjen moderne ekonomike. Të dyja ishin kushte të nevojshme për revolucionin industrial si rryma nga avulli dhe uji që kërkojnë investime të mëdha të ndihmuara nga risitë në sistemin bankar, financimin, dhe sigurimet. Të dyja janë të nevojshme 112

114 për vendet në zhvillim gjatë kohës kur ato të vazhdojnë orvatjen e tyre për zhvillimin ekonomik. Por një sistem financiar që punon për zhvillimin gjithëpërfshirës dhe uljen e varfërisë duhet të jetë i dizajnuar me kapitalin e vet, si dhe duke pasur parasysh efikasitetin. Dhe një sistem rregullator të projektuar mirë është thelbësore për të reduktuar cenueshmërinë ndaj krizave financiare që mund të shkaktojnë kosto të larta për pjesën tjetër të ekonomisë. Dallimi mes sistemeve finaciare të vendeve të zhvilluara dhe vendeve në zhvillim Në kombet më të zhvilluara, politika monetare dhe financiare luan një rol të madh të drejtpërdrejtë dhe të tërthortë në përpjekjet qeveritare të dizajnuara për të zgjeruar aktivitetin ekonomik në kohët e papunësisë, bilancit pozitiv të kapaciteteve dhe për të kontraktuar aktivitete në kohën e kërkesës së tepërt dhe inflaciont5. Thjeshtë, politika monetare vepron në dy variabla kryesore ekonomike: furnizimi me para të grumbulluara në total që janë në qarkullim dhe niveli i normave të interesit. Shprehur në terma tradicionale, furnizimi monetar (valuta plus kërkesa e bankës tregtare për depozita) mendohet të jetë e lidhur direkt me nivelin e aktivitetit ekonomik në kuptimin që furnizimi më i madh me para indukton aktivitet të zgjeruar ekonomik duke u mundësuar njerëzve që të blejnë më shumë mallra dhe shërbime. Kjo në esencë është teoria monetariste e aktivitetit ekonomik. Avokatët e saj mendojnë se duke kontrolluar rritjen e ofertës së parasë, qeveritë e vendeve të zhvilluara mund të rregullojnë veprimtarinë ekonomike të kombeve të tyre dhe kontrollin e inflacionit. Në anën tjetër të çështjes monetare, përsëri shprehur në terma tradicionale, janë ekonomistë Keynesian, që mendojnë se një furnizim i zgjeruar i parave në qarkullim rrit disponueshmërinë e fondeve për kredi. Furnizim i fondeve për kredi që kalojnë kërkesën çon drejt uljes së normave të interesit. Sepse investimet private supozohet të kenë lidhje të kundërt me sundimin e normave të interesit, biznesmenët do të zgjerojë investimet e tyre me rënien normave të interesit dhe mundësinë për kredi marrje. Më shumë investim nxisin kërkesën agregate, duke çuar në një nivel më të lartë të aktivitetit ekonomik (më shumë punësim dhe një BPV më të lartë). Në mënyrë të ngjashme, në kohën e tejkalimit të kërkesës agregate dhe inflacionit, qeveritë ndjekin politika kufizuese monetare të dizajnuara për të zvogëluar zgjerimin e kërkesës agregate, duke ulur rritjen e furnizimit kombëtar të parasë, duke ulur e ofertën e fondeve për kredi, duke rritur normat e interesit, dhe në këtë mënyrë induktojnë nivel më të ulët të investimeve dhe me shpresë më pak inflacion. Edhe pse ky përshkrim i politikës monetare në vendet e zhvilluara në mënyrë të madhe thjeshton një proces të ndërlikuar,6 ajo thekson dy aspekte të rëndësishme që shumica e vendeve në zhvillim nuk e kanë. Së pari, mundësia e qeverive të vendeve të zhvilluara për të zgjeruar dhe të kontraktojnë furnizimin e tyre me para si dhe për të rritur dhe ulur kostot e huamarrjes në sektorin privat (nëpërmjet manipulimit të drejtpërdrejtë dhe të tërthortë të normave të interesit), bërët e mundur nga ekzistimi i organizimit të madh, ekonomikisht të ndërvarur, dhe funksionim në mënyrë efikase të parave dhe tregut të kredisë. Burimet financiare vazhdimisht rrjedhin brenda dhe jashtë nga bankat e kursimeve, bankat komerciale, dhe ndërmjetësve të tjerë kombëtar publike dhe privat financiarë të rregulluara me ndërhyrje minimale. Për më tepër, normat e interesit janë të rregulluara edhe nga kontrollet e kreditit administrative dhe nga forcat e tregut të kërkesës dhe ofertës, kështu që ka gjasë të ketë konsistencë 113

115 dhe një uniformitet i afërm i normave në sektorë të ndryshëm të ekonomisë dhe në të gjitha rajonet e vendit. Ndërmjetësit financiarë janë kështu në gjendje të mobilizojnë kursimet private dhe me efikasitet të ndajë ato për përdorimet e tyre më produktive. Ky është një përbërës thelbësor në promovimin e rritjes afatgjate ekonomike. Për dallim, tregjet dhe institucionet financiare në shumë vende në zhvillim janë shumë të paorganizuara, shpesh të varura nga jashtë, dhe të ndara në hapësira.7 Shumë banka komerciale në vendet në zhvillim janë degë jashtë shtetit të korporatave të mëdha bankare private të vendeve të zhvilluara. Prandaj orientimi i tyre, si ajo e korporatave multinacionale, mund të jetë më shumë në drejtim nga jashts dhe më pak nga brenda. Aftësia e qeverive në vendet në zhvillim për të rregulluar furnizimin kombëtar të parave është i kufizuar më tej nga hapja e ekonomive të tyre, në disa raste varëse nga valutat e tyre me dollarin ose si alternativë me euron ose me grupin e valutave kryesore të vendeve të zhvilluara, dhe fakti që grumbullimi i të ardhurave nga valutat e huaja është një burim i rëndësishëm por shumë e ndryshueshme e burimeve të tyre të brendshme financiare. Edhe furnizimi i parasë vetë mund të jetë e vështirë për t u matur dhe më e vështirë për të kontrolluar nën kushtet e zëvendësimit të valutës, ku valuta të huaja shërbejë si një alternativë ndaj valutës vendase (p.sh., dollarë amerikanë në pjesën veriore të Meksikës)8. Ky është një problem veçanërisht i rëndësishëm kur niveli i pritur i inflacionit është i lartë. Për shkak të informacionit të kufizuar dhe tregjeve jo të plota të kredive, sistemi komercial bankar i shumë vendeve në zhvillim ka mungesë të transparencës (zbulimin e plotë të cilësisë së portofolit të huave) dhe shpesh kufizon aktivitetet e saj pothuajse ekskluzivisht për ndërmarrjet e mesme dhe të mëdha në sektorin modern prodhues që konsiderohen më të besueshme. Shumë ekonomistë zhvillimit kanë arritur në përfundimin se kjo mungesë transparencës, dhe fakti që shumë huamarrës nuk ishin të besueshëm, ishte faktori kryesor në krizën e vitit 1997 për valutën dhe bankat aziatike, veçanërisht në Tajlandë dhe Indonezi. Si rezultat, fermerët e vegjël dhe sipërmarrësit e vegjël indigjent si dhe tregtarët në të dy sektorët e prodhimit dhe të shërbimit formal dhe joformale duhet tradicionalisht të kërkojë financim gjetkë - nganjëherë nga anëtarët e familjes dhe të afërmit apo nga huadhënësi vendor dhe fajde, të cilët kanë norma të tepruara të interesit. Rritja e mikrofinancës, duke përfshirë zgjerimin e saj gradual "upmarket" për ndërmarrjet disi më të vogla që janë themeluar, ka bërë lëvizje modeste por të rëndësishme në drejtim të adresimit të këtij problemi. Prandaj shumica e vendeve në zhvillim kanë operuar nën sistem të dyfishtë monetar: në një treg të organizuar monetar të vogël dhe shpesh e kontrolluar ose i ndikuar nga jashtë me detyrime të kufizuara ligjore mbi normën nominale të interesit, duke u shërbyer kërkesave financiare të një grupi të veçantë të bizneseve të klasës së mesme dhe të lartë vedore dhe të huaja në sektorin modern industrial, dhe një treg të paorganizuar monetar të madh amorf, të pakontrolluar, shpesh i paligjshëm, dhe shpesh kamator, tek të cilat individët më të ardhura të ulëta janë të detyruar të drejtohen në kohë për nevojë financiare. Ky është një tjetër manifestim i strukturës së dyfishtë të shumë ekonomive në zhvillim dhe tendenca e tyre, e qëllimshme ose jo, për t i shërbyer nevojave të elitave të pasura duke neglizhuar kërkesat e e klasës relativisht të varfër. Një hap i mundshëm drejt eliminimit të këtij shtrembërimi të madh të faktorit të çmimeve do të ishte heqja e kufijve artificialisht të ulët nominale të normës së interesit në tregun e organizuar, si dhe hapat e tjerë të lidhur drejt liberalizimit financiar (p.sh., rënia e normës së këmbimit të valutës së huaj). Normat e larta të interesit gjenerojnë më shumë kursime të vendore, ndërsa transparenca më e madhe e dhe normat reale të interesit me orientim drejt tregut shpërndajnë më mirë fondet për 114

116 kredi tek projektet më produktive. Megjithatë, liberalizimi i tillë i koordinuar nga tregjet vendore financiare dhe këmbimit të valutave të huaja nuk ka zgjidhur në mënyrë adekuate problemin e kanalizimit të kredisë për investitorët dhe ndërmarrësit e vegjël 9. Kjo do të kërkojë më shumë iniciativa të të reja të drejtpërdrejta. Do të diskutojmë edhe reformën e tregjeve financiare edhe masat për përmirësimin e financave për ekonominë joformale në vijim të këtij kapitulli. Në vendet në zhvillim, vendimet për investime shpesh nuk janë shumë të ndjeshme ndaj lëvizjeve të normave të interesit. Për më tepër, një numër i vendeve më të mëdha në Amerikën Latine (p.sh., Brazili dhe Argjentina) në të kaluarën kanë ndjekur një politikë të rritjes industriale me financiminflacioni, në të cilën politika për zgjerim monetar në lidhje me deficite të mëdha buxhetore rezultoi në norma reale të interesit negative (normat e inflacionit kalojnë nivelet nominale të interesit). Ideja themelore ishte që normat e ulëta artificiale do të inkurajojë investime, deficitit financuar dhe fiskal, dhe promovojnë rritjen e prodhimit industrial. Por mund të ketë kufizime të rënda të furnizimit strukturor (elasticitet i ulët i furnizimit) pengon zgjerimin e prodhimit edhe kur kërkesa për të rritet. Këto kufizime përfshijnë menaxhimin e dobët, mungesa e produkteve të ndërmjetme esenciale (zakonisht të importuara), ngurtësia burokratike, kufizime të licencimit, si dhe mungesën e përgjithshme të ndërvarësisë në sektorin-industrial. Çfarëdo qofshin arsyet, ngurtësia strukturore furnizimit nënkupton se çdo rritje e kërkesës për mallra dhe shërbime të gjeneruara nga krijimin e shpejtë të parave nuk do të përputhet nga rritjet në furnizim. Mirëpo, kërkesa e tepërt (në këtë rast, për mallrat e investimit) thjesht do të rrisë çmimet dhe të shkaktojnë inflacion. Në disa vende të Amerikës Latine, inflacion i tillë "strukturor" ka qenë problem kronik i përkeqësuar nga ana e kostos së rritjes spirale në pagat e punëtorëve që bëjnë të pamundurën për të mbrojtur nivelin e tyre të të ardhurave reale nga indeksimi i rritjes së pagave me rritjen e çmimeve. Përpjekjet për të kontrolluar inflacionin me norma fikse ose norma rënie të ngadalshme të këmbimit ka çuar në kriza të mëdha financiare në Brazil në 1999 dhe në Argjentinë në Megjithatë, sistemet financiare janë një pjesë integrale e përgjithshme sistemit ekonomik në vendet në zhvillim. Për shembull, në rast të mos stabilitetit të rëndë makroekonomik të inflacionit të lartë të shoqëruar me deficiteve të mëdha buxhetore dhe tregtare, ato përfaqësojnë një element kyç në çdo përpjekje për stabilizim të përgjithshëm. Për më tepër, siç është përmendur më parë, sistemet financiare ofrojnë një shumëllojshmëri të shërbimeve të nevojshme, duke përfshirë mobilizimin e kursimeve, ndarjen e kredive, kufizimet e rrezikut, mbrojtjen e sigurimeve, dhe lehtësimin e këmbimeve të valutave të huaja. të fillojmë ekzaminimin e strukturës së sistemeve financiare me një shikim në bankën qendrore Roli i Bankave Qendrore dhe Marrëveshjeve Alternative Funksionet Bankës Qendrore të zhvilluar plotësisht Në vendet e zhvilluara, bankat qendrore, të tilla si Bordit të Rezervës Federale në Shtetet e Bashkuara, kryejnë një sërë funksione bankare, rregullatore, dhe mbikëqyrëse. Ato kanë përgjegjësi të konsiderueshme publike dhe një fushë të gjerë të kompetencave ekzekutive. Aktivitetet e tyre kryesore mund të ndahen në pesë funksione të përgjithshme: 1. Ofrues i valutës dhe menaxher të rezervave valutore. Bankat Qendrore shtypin të holla, shpërndajnë bankënotat dhe monedha, ndërhyjnë në tregjet e huaja të këmbimit për të rregulluar normën e këmbimit valutor me valutat tjera, dhe menaxhon me rezervat e aseteve të huaja për të ruajtur vlerën e jashtme të valutës kombëtare. 115

117 2. Bankier për qeverinë. Bankat qendrore po ashtu ofron depozita dhe huamarrje për qeverinë, derisa në të njëjtën kohë vepron si agjent fiskal i qeverisë dhe agjenci siguruese. 3. Bankier të bankave komerciale vendore. Bankat qendrore gjithashtu ofrojnë depozita dhe huamarrje bankare për bankat komerciale dhe veprojnë si huadhënës për zgjidhët të fundit për bankat komerciale me probleme financiare. 4. Rregullator i institucioneve financiare vendase. Bankat qendrore të sigurojë që bankat komerciale dhe institucionet e tjera financiare kryejnë biznesin e tyre në mënyrë të matur dhe në përputhje me ligjet dhe rregulloret përkatëse. Ato gjithashtu monitorojnë kërkesat në raport me rezervat dhe mbikëqyrin zhvillimin e bankave lokale dhe rajonale. 5. Operatori i politikës monetare dhe të kreditit. Bankat qendrore tentojnë për të manipuluar instrumentet e politikës monetare dhe të kreditit (furnizimin e parasë vendore, norma e uljes së çmimeve, norma e këmbimit të valutës së huaj, kërkesat komerciale në raport të rezervës bankare, etj) për të arritur objektivat kryesore makroekonomike siç është kontrollimi i inflacionit, promovimi i investimeve, ose rregullon lëvizjet e valutës ndërkombëtare. Nganjëherë këto funksione kryhen nga organe të ndara rregulluese. Bordet e Valutë Bordi i Valutës lëshon valuta vendase për shkëmbim më valuta të huaja në një kurs fiks të këmbimit. Kjo ishte marrëveshja alternative për një bankë qendrore. Edhe pse ajo siguron qëndrueshmërinë e kursit të këmbimit, e bën këtë me koston e humbjes së pavarësisë për të ndjekur rolet tjera funksionale të bankës qendrore. Shumë vende në zhvillim kanë trashëguar apo adoptuar një bord valutor në kohën e pavarësisë, dhe të tjera kanë miratuar ato për të rivendosur stabilitetin pas periudhave të inflacionit të lartë. Bordet e Valutës nuk krijojë të holla të reja, nuk kryejnë politika monetare, ose në përgjithësi nuk mbikëqyrin sistemin bankar. Në kohët koloniale ato vepruan si agjentë për bankat koloniale dhe u ngarkuar me përgjegjësinë e mbajtjes së një barazie të caktuar me valutën e fuqisë koloniale. Një shembull më i fundit i një sistemi të tillë, u gjet në Argjentinë nga 1991 deri 2002, ku pezo ishte fiksuar një-për-një me dollarin amerikan dhe u mbështet në baza monetare me rezerva ndërkombëtare. Kur bordi u themelua në vitin 1991, qëllimi i tij ishte për të zvogëluar inflacionin duke kontrolluar furnizimin e parasë. Dollari i fortë dhe papërgjegjshmëria fiskale (ndoshta me komplikime nga shtrirja e rregullave konvencionale të bordit të valutës) çoi në dështimin e saj. Dështimi në Argjentinë ka çuar në një humbje më të përgjithshme të besueshmërisë për efektivitetin e këtij lloj sistemi. Alternativat për bankën qendrore Ka disa alternativa të tjera për bankën qendrore standarde 11. E para, institucioni i bankës qendrore në tranzicion mund të formohet si një hap i ndërmjetëm mes të bordit të valutës dhe bankës qendrore, me qeverinë duke ushtruar një ndikim të fortë mbi aktivitetet e saj financiare. Megjithatë, gama e aktiviteteve të tilla, kontrollohet nga parashkresat mbi pushtetet diskrecionale të autoritetit monetar. Ishkolonitë britanike dhe protektoratet siç janë Fixhi, Belize, Maldivet, dhe Butan janë 116

118 shembujt më të zakonshme të bankave qendrore në tranzicion. E dyta, një bankë qendrore mbikombëtare mund të jetë krijuar për të ndërmarrë veprimtari bankare qendrore për një grup vendesh më të vogla që marrin pjesë në një bashkim monetar, me gjasë edhe si pjesë e një bashkimi doganor (shih kapitullin 12). Shembuj të sindikatave monetare me bankat qendrore të rajonit përfshijnë Bashkimin Ekonomik dhe Monetar të Afrikës Perëndimore, dhe Komunitetin Qendror Ekonomik dhe Monetar të Afrikës Qendrore, të cilat përdorin versione të ndara por me vlerë në mënyrë të barabartë të Franc AQF-së. Një tjetër është Unioni i Karaibeve Lindore të Valutës, i cili përdor dollarin Karaibeve Lindore (e kontrolluar nga Banka Qendrore Karaibeve Lindore). Secila prej tyre është i lidhur me valutat kryesore (me euron në rastet e para dhe dollarin e SHBA-së në këtë të fundit). Themelimi i sindikatave të reja monetare është e mbushur me vështirësi politike dhe teknike, por mund të ketë shembuj të ri në vitet e ardhshme. Komuniteti për Zhvillimi i Afrikës Jugore ka shpallur objektivin e tij për një valutë të vetme nga 2018, megjithëse kjo datë është e dyshimt; dhe Këshilli i Bashkëpunimit të Gjirit njoftoi një objektiv të një bashkimi monetar, por progresi ka qenë shumë i ngadalshëm. Sigurisht, euro është adoptuar si valutë e shumë vende evropiane, dhe menaxhimi nuk ka qenë pa probleme, veçanërisht në vendet jo shumë kohë më parë që janë përfshirë në listat e vendeve ende në zhvillim, të tilla si Greqia dhe Portugalia. Ka përfitime për sindikatat rajonale, por ato duhet të krahasohen me kostot e fleksibilitetit të reduktuar. E treta, enklava valutore mund të krijohet në mes institucionit qendror bankar në një vend në zhvillim dhe autoritetit monetar të një partneri të madh tregtar, shpesh ish-pushtetet koloniale. Një marrëveshje e tillë ofron një shkallë të caktuar të stabilitetit të valutës së vendit në zhvillim, por ndikimi dominues i partnerit, me prioritetet e veta, bën enklavën pothuajse të varur si një koloni në lidhje me politikën monetare. Shembuj bashkëkohorë përfshijnë ekonomitë që janë "dollarizuar", term për miratimin valutës së dollarit amerikan, pa rol të bankës qendrore; Shembujt përfshijnë Panaman, Ekuadorin, El Salvador, dhe Timorin Lindor. Valuta të tjera të tilla si euro janë miratuar në mënyrë të ngjashme. Së fundi, në një institucion bankar qendror me ekonomi të hapur, ku të dyja sikurse rrjedha e mallit dhe kapitalit ndërkombëtarë përfaqësojnë komponentë të rëndësishme të aktivitetit ekonomik kombëtar, mjedis monetar me gjasë mund të jetë subjekt i luhatjeve në mallrat botërore dhe tregjet financiare. Si rezultat, institucioni bankar qendror do të jetë i angazhuar kryesisht në rregullimin dhe promovimin e një sistemi financiar të qëndrueshëm dhe të respektuar. Shembuj të institucioneve të tilla kanë përfshirë Singaporin, Kuvajtin, Arabinë Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe. Tabela 15.1 përmbledh karakteristikat kryesore të këtyre katër kategorive të alternativave të bankës qendrore në krahasim me bordin e valutës dhe bankës qendrore. Në dy dekadat e fundit, ka pasur një rritje në pavarësinë ekonomike dhe politike të bankës qendrore në shumicën e vendeve në zhvillim. Shumë ekonomistë kanë identifikuar një autonomi të tillë si një parakusht i rëndësishëm për efektivitetin e saj në kryerjen e roleve të bankave qendrore tradicionale. 117

119 Autonomia ekonomike është përcaktuar si mungesë të dhënies së kredive të drejtpërdrejta të qeverisë nga banka qendrore që është ose automatik, nën normat e interesit të tregut, apo e pa kufizuar në kohë ose sasi; mungesa e pranisë së bankës qendrore në tregun primar për borxhin publik; e drejta për të vendosur normat e interesit në mënyrë të pavarur; dhe mbajtjen e përgjegjësisë për mbikëqyrjen e sektorit bankar. Autonomia politike e bankave qendrore ka qenë e definuar si mundësi për të zgjedhur objektivat përfundimtare të politikës monetare dhe të matet me atë nëse guvernatori i bankës dhe bordi i drejtorëve emërohen në mënyrë të pavarur dhe për një afat të gjatë, nëse përfaqësuesit politikë janë të nevojshëm, nëse politikat monetare mund të zbatohen pa miratime politike, dhe nëse rregullat institucionale forcojnë bankat qendrore në konfliktet me qeverinë. Studimi 2009 i FMN-së raportoi një prirje globale drejt niveleve relativisht të larta të autonomisë së bankës qendrore duke përdorur indekset alternative për autonomi dhe identifikoi katër pjesë përbërëse gjatë kësaj periudhe: 1. Nuk ka pasur një ndryshim në institucioneve bankare prej bordeve të valutës në asnjë bankë qendrore shtetërore të vetme ose të sindikatave të valutës (bankat qendrore mbikombëtare). 2. Shumicës së bankave qendrore u është dhënë përgjegjësinë për të vendosur stabilitetin e çmimeve ose të synojnë që inflacioni të jetë si një nga objektivat e tyre të politikës monetare. Përveç kësaj, shumica e këtyre vendeve gjithashtu kanë autonomi në lidhje me vendosjen e normës së politikave si ajo në lidhje me qeverinë. (Shkalla në të cilën kjo autonomi matet korrespondon me praktikën aktuale veçanërisht me kalimin e kohës dhe në të gjitha periudhat të problemeve financiare do të merren parasysh në vazhdimësi.) 3. Ka divergjencë në mesin e bankave qendrore në çështjen e mbikëqyrjes financiare. Shumë banka qendrore në vendet në zhvillim kanë ruajtur rolin e tyre kyç mbikëqyrës. Por prioritet i bankave qendrore më të madhe është arritja e stabilitetit të çmimeve afatmesme. 4. Pjesëmarrja në sindikatave të valutës (ose bankat qendrore mbikombëtare) ka rritur autonominë e bankave qendrore në vendet e zhvilluara dhe në vendet në zhvillim. Shembujt përfshijnë në Bashkimin Evropian të Bankave Qendrore (ESCP), Bankën Qendrore të 118

120 Shteteve Perëndimore të Afrikës (BCEAO), Bankën e Shteteve të Afrikës Qendrore (BEAC), dhe Bankën Qendrore të Karaibeve Lindore (ECCB). Mirëpo, autonomia e bankës qendrore ende mbetet mjaft e kufizuar në shumë raste. Në analizën e fundit, megjithatë, nuk është aq shumë struktura organizative e institucionit bankar qendror apo shkalla e saj e autonomisë politike ajo që ka rëndësi. Më saktë, është shkalla në të cilën një institucion i tillë është i aftë për financimin dhe promovimin e zhvillimit të brendshëm ekonomik, përmes sistemit të saj komercial dhe të zhvillimit bankar, në një mjedis ekonomik dhe financiar ndërkombëtar të karakterizuar nga nivele të ndryshme të dominimit dhe varësisë. Bankat komerciale në vendet në zhvillim duhet të marrin rol shumë më aktiv në promovimin e industrive të reja dhe financimin e atyre ekzistuese sesa bankat zakonshme në vendet e zhvilluara. Ato duhet të jenë burime të kapitaleve, si dhe burime të njohurive dhe shkathtësive të biznesit komercial që në mënyrë tipike kanë mungesë të furnizimit vendor. Kjo është për shkak të dështimit të tyre për të bërë këtë se institucionet e reja financiare, të njohura si banka zhvillimi, janë bërë një pjesë e shquar e arsenalit financiar të shumë vendeve në zhvillim. Roli i Zhvillimit Bankar Bankat e zhvillimit janë institucionet e specializuara publike dhe private financiare që bëjnë furnizimin afatmesme dhe afatgjata të fondeve për krijimin ose zgjerimin e ndërmarrjeve industriale. Ato janë shfaqur në shumë vende në zhvillim sepse bankat ekzistuese zakonisht fokusohen ose në të dhënien e kredive afatshkurtra për qëllime komerciale (bankat komerciale dhe ato të kursimeve) ose, në rastin e bankave qendrore, kontrollin dhe rregullimin e furnizimit të parave në mënyrë agregate. Për më tepër, bankat ekzistuese komerciale vendosin kushte të kredisë që janë shpesh të papërshtatshme për krijimin e ndërmarrjeve të reja apo për financimin e projekteve në shkallë të gjerë. Fondet e tyre më shpesh u ndahen huamarrësve " të sigurt" (industrive të themeluara, shumica e të cilat janë në pronësi të huaj ose të drejtuara nga familje të njohura vendore). Kapitalet e vërteta për industritë e reja rrallë herë marri miratimin. Për të lehtësuar rritjen industrial në ekonomitë që karakterizohen nga një mungesë e kapitalit financiar, bankat e zhvillimit kanë kërkuar për të rritur kapitalin, fillimisht duke u fokusuar në dy burime kryesore: (1) kreditë bilaterale dhe multilaterale nga agjencitë e ndihmës kombëtar si Agjencia Amerikane për Zhvillim Ndërkombëtar (USAID) dhe nga agjencitë donatore ndërkombëtare si Banka Botërore dhe (2) hua nga qeveritë e tyre. Megjithatë, përveç rritjes së kapitalit, bankat e zhvillimit është dashur të zhvillojnë aftësi të specializuara në fushën e vlerësimit të projekteve industriale. Në shumë raste, aktivitetet e tyre shkojnë përtej rolit tradicional bankar për kreditimit në të holla për konsumatorët e besueshëm. Aktivitetet e bankave të zhvillimit shpesh përfshihen në mënyrë të drejtpërdrejtë për sipërmarrësinë, menaxhimin, dhe promovimin në ndërmarrjet që ato financojnë, duke përfshirë korporatat operuese industriale si dhe ato në pronësi qeveritare. Rritja dhe përhapja e bankave të zhvillimit në botën në zhvillim kanë qenë të konsiderueshme. Deri në vitin 2000, numri i tyre ishte rritur në qindra, dhe burimet e tyre financiare i kishte fryer në miliarda dollarë. Për më tepër, edhe pse burimet fillestare të kapitalit ishin të agjencive të tilla si Banka Botërore, agjencitë e ndihmës bilaterale, dhe qeveritë lokale, rritja e financave bankare gjithnjë e më shumë është lehtësuar nga kapitali nga investitorët privatë, institucional dhe individual, të huaj dhe vendas. Pothuajse 20% e 119

121 kapitalit aksionar të këtyre bankave ka qenë në pronësi të huaj, dhe 80% tjera të realizuara nga investitorët vendor. Pa marrë parasysh rritjes së tyre mbresëlënëse, bankat e zhvillimit kanë rënë nën kritika të mëdha për përqendrimin e tyre të tepërt në kredi në shkallë të gjerë. Disa kompani të financave në pronësi private (të kategorizuara edhe si banka zhvillimi) refuzojnë të marrin në konsideratë kredi prej më pak se $ ose $. Ato argumentojnë se kreditë më të vogla nuk e justifikojnë kohën dhe përpjekjet e përfshira në vlerësimin e tyre. Si rezultat, këto kompani të financave pothuajse krejtësisht largojnë veten nga fusha e ndihmës ndaj ndërmarrjeve të vogla, edhe pse një ndihmë e tillë është e një rëndësie të madhe për arritjen e zhvillimit ekonomik të bazuar gjerësisht dhe shpesh mund të përbëjnë shumicën e asistencës së nevojshme në sektorin privat. Prandaj mund të konkludojmë, se më gjithë rritjen e bankave të zhvillimit, mbetet ende nevoja për të kanalizuar më shumë burime financiare të sipërmarrësve të vegjël, që të dy sikurse atyre në fermë po ashtu dhe në sektorin margjinal apo joformal të zonave urbane dhe aktiviteteve rurale, të cilat shpesh janë të përjashtuara nga qasja në kredi me normat të arsyeshme të interesit 15. Në një përpjekje për t'iu përgjigjur këtyre nevojave të huamarrësve në shkallë të vogël, shfaqet një grup i tërë i marrëveshjeve joformale të kreditit në botën në zhvillim. Të shikojmë shkurtimisht disa prej tyre Financat joformale dhe ngritja e mikrofinancave Financat tradicionalisht joformale Një studim në 2009 ka vlerësuar se 2.5 milion të rriturit nuk përdorin shërbimet formale për të ruajtur ose për të marrë hua. Siç është përmendur më herët në tekst, shumë aktivitet ekonomik në vendet në zhvillim vinë nga prodhuesit e vogla dhe të ndërmarrjeve. Shumica nuk janë korporata, të palicencuara, ndërmarrjet të paregjistruara, duke përfshirë edhe fermerët e vegjël, prodhuesit, artizanët, tregtarë, dhe tregtarët e pavarura që veprojnë në sektorët informale urban dhe rurale të ekonomisë. Kërkesat e tyre për shërbimet financiare janë unike dhe jashtë sferës së huadhënies bankare komerciale tradicionale. Për shembull, shitësit në rrugë kanë nevojë për financa afat-shkurtër për të blerë inventarët, fermerët e vegjël kërkojnë kredi tampon të valës mbi luhatjet sezonale të pasigurta të ardhurash, dhe prodhuesit e shkallës së vogël kanë nevojë për kredi të vogla për të blerë pajisje të thjeshtë ose të punësojë punëtorë që nuk i kanë familjar. Në situata të tilla, bankat tradicionale komerciale nnuk janë të pajisur dhe të gatshëm për të përmbushur nevojat e huamarrësve të vogël. Për shkak se shumat e përfshira janë të vogla (zakonisht më pak se 1,000 $), por administrimi dhe kostoja e kujdesit janë të larta dhe gjithashtu disa huamarrësve informal nuk e kanë kolateralin e nevojshëm për të siguruar kredi formal-sektoriale, bankat komerciale thjesht nuk janë të interesuar. Shumica as nuk kanë zyre në fshatrat rurale, qytetet e vogla, ose në periferi të qyteteve ku shumë nga aktivitetet joformale ndodhin. Kështu shumica e huamarrësve jo korporativ kanë pasur forma tradicionale të financimit si nga familja ose miqtë si një linjë të parë dhe pastaj me kujdes për të huadhënsit profesional lokale, pengmarrësit(fajdexhit), dhe tregtarë si një rezerv. Burime e cekura më herët të 120

122 financave janë jashtëzakonisht të kushtueshme - huadhënësit e paravë, për shembull, mund të ngarkojnë deri në 20% në ditë interes për kredi afat-shkurtër për tregtarët dhe shitësit. Në rastin e fermerëve të vegjël që kërkojnë kredi sezonale, kolateralin e vetëm që ata kanë mundësi për të ofruar tek huadhënës apo fajdexhit është tokë ose kafshët e tyre. Nëse këto duhet të dorëzohet në rast të një dështimi, fermerët transformohen me shpejtësi në punëtorë pa tokë, përderisa huadhënësit grumbullojnë madhësi të konsiderueshme të tokës, qoftë për veten e tyre ose për ta shitur tek pronarët e mdhënjë lokal të tokave. Një shumëllojshmëri e formave të financimit joformal ka dalë për të zëvendësuar huadhënsit dhe fajdexhi në disa raste. Këto përfshijnë kursimet lokale, shoqatat e kredive dhe skemat e kreditimit grupor. Në rastin e kursimeve dhe shoqatave të kredive (ROSCAs), të cilat mund të gjenden në vende të tilla si: Meksika, Bolivia, Egjipti, Nigeria, Gana, Filipine, Sri Lanka, India, Kina dhe Korea e Jugut, një grup deri në 50 persona zgjedh një udhëheqës i cili mbledh një sasi të caktuar të kursimeve nga çdo anëtar. Ky fond është i ndarë pastaj (shpesh në mënyrë të rastësishme por shpesh renditen edhe nëpërmjet ofertave të brendshëm) në bazë të renditjes për secilin anëtar, si një hua pa interes. ROSCAs u mundëson njerëzve për të blerë mallra pa pasur nevojë për të ruajtur shumën e plotë pararakisht. Me Rosca, individët mund të bëjnë blerjet e tyre të planifikuara për gjysmë kohe, mesatarisht. Shumë njerëz me të ardhura të ulta preferojnë të kursejnë dhe të marrë hua në këtë mënyrë, normat e kthimit të pagesës janë jashtëzakonisht të larta, dhe pjesëmarrja është shumë aktive. Duke vënë në dukje se disa ROSCAs janë formuar nga femrat e martuara, Siëan Anderson dhe Jean-Marie Baland kanë propozuar që ato të shërbejnë për qëllim tjetër të rëndësishëm, propozojnë që të financohen gratë të cialt kanë mundësit e tregtisë të kufizuar në familjet e tyre. Sepse fondet e vëna në dispozicion përmes anëtarësimit në Rosca nuk mund të nxirren derisa gruaja e fiton një kthesë për të marrë shumën e vënë, ky kufizim pengon burrin e saj nga qasje në kursimet e saj në rritje për konsum të menjëhershëm para se me qënë të mjaftueshme kursimet për të blerë gjërat e saj të neojshme të tilla si një makin për qepje. Kutia 15.1 paraqet gjetjet e reja në jetën financiare çuditërisht aktive të të varfërve. Kutia 15.1 GJETJET Jeta financiare e të varfërve Daryl Collins dhe kolegët e saj dokumentojnë aktivitetin befasues të ekonomi të varfëra familjare që menaxhojnë financat e tyre. Ata intervistuan 250 ekonomi familjare çdo dy javë për një vit, duke shënuar dhe hartimin e sjelljes financiare dhe shpenzimeve. Ata gjetën një "goditje t të trefishtë të të ardhurave që të dyja janë të ulëta dhe të pasigurta, brenda kontekstit ku mundësitë financiare për përshtatje të të ardhurave të ulta me shpenzimet janë jashtëzakonisht të kufizuara." Të ardhurat e të anketuarve ishte të parregullt dhe të vështirë për t'u parashikuar, me shumë pak mundësi për sigurim. "Një nga problemet më të vogla të jetesës në dy dollarë në ditë," autorët shkruajnë, "Problemi është se ju nuk merrni pagesë këtë çdo ditë. Dy dollarë në ditë është vetëm një mesatare e punës mbas orarit. "Pasuritë janë shqetësim, me rrjedhë të lartë brenda dhe jashtë borxheve dhe kursimeve. Ky " intensitet i rrjedhës së të hyrave" do të thoshte se "në Indi, familjet mesatarisht i ndajnë mes 0,75 dhe 1,75 herë të ardhurat e tyre.... në Afrikën e Jugut, qarkullimi mujore i rrjedhës së parasë ishte... rreth 1,85 herë e të ardhurave mujore. "Edhepse ata marrin më pak se 1 $ në ditë nuk e konsumojnë të gjithë atë për shkak të rreziqeve të jetesës pa asgjë. Të anketuarit i ruanin kursimet duke i fshehur në shtëpi, duke i lënë tek ndonjë fqi për 121

123 ruajtje, duke i dhënë kredi klientëve, duke paguar kredi të ulta, duke bler sigurimit të jetës, dërgojnë të holla në shtëpi që më vonë të përfitojnë, dhe përballet me shumat e papaguara të pagave. Shpesh në të njëjtën kohë ata huazuar duke marrë kredi kartel, përfitojnë nga pagat e larta të ndonjë të afërmi, duke marrë borxh me qira, duke marrë kredi pa interes nga fqinjët, duke marrë hua joformale me ose pa peng, shitjen angazhimeve të punës së ardhme, duke blerë hua nga dyqanet e vogla, dhe kredi e klasës së parë ata i paguajnë në mënyrë të paqëndrueshme. Mbi një vit "në Bangladesh numri mesatar i llojeve të ndryshme të huamarrjesë ishte nën 10, në Indi pak më shumë se tetë, dhe në Afrikën e Jugut, 10." Asnjë familje nuk ka përdorur më pak se katër lloje. Familjet përdorin shumë teknika për të siguruar shuma të mëdha (për ta), duke përfshirë ROSCAs, klubet e kursimeve joformale, njëkohsht huamarrje dhe kursim, dhe angazhimi i produktit të kursimeve. Por të varfërit më së shpeshti marrin hua nga njëri-tjetri. Autorët kanë vërejtur se tërheqjet e vogla janë shumë më të shpeshta se depozitat në kursime, dhe shumë më tepër të holla derdhë jashtë bilanceve të kredisë, megjithëse kursim ishin të kudogjendur. "Për familjet e varfra në studimin tonë strategjia kryesore ishte që të kenë njëri-tjetrin, duke përdorur njënë-një kreditimin dhe huamarrjen në mes miqësh, familjarve dhe fqinjëve. "Edhe pse kredit e tilla mund shihensi të përshtatshëm dhe fleksibile, autorët vurën në dukje se ata nuk kanë besueshmëri, privatësi, dhe transparenca dhe kanë kosto të lartë të shpenzimeve. Instrumentet financiare nganjëherë janë përkufizohet si të turbull: Në një shembull të mrekullueshëm, paraja është "vendosur me" tek fqinji. A është kjo një kredi apo një depozit e kursimeve? Vendosja mund të ndryshoj si pasoj e nevojave. Njerëzit që jetojnë në varfëri shpesh preferojnë të marrin hua me interes të lartë se sa të hargjojnë kursimet, ndoshta kjo për vetë-motivim: të anketuarit raportojnë se me interes të lartë, ata e dinë se do të punojë shumë për të paguar kreditë shpejt; ata kujtojnë se sa e vështirë kishte qenë për ta për të kursyer. Autorët arrijnë në përfundimin se institucionet mikrofinanciare mund të përdorin njohuritë e studimit për përmirësimin e " portofoljos së të varfërve", me produkte të reja për të ndihmuar familjet që të menaxhojnë paratë në formë ditë-për-ditë, për të krijuar kursime afatgjata, dhe të mundësojë huamarrjen për më shumë përdorime. Këto mund të ndihmojnë në liberalizimin dhe zgjerimin e produkteve të tyre, duke marrë pak kursime dhe duke dhënë kredi të vogla për ata që kërkojnë, kështu duke zgjeruar termin e angsazhimit të kursimeve, dhe lejimin e kredive jobiznesore. Burimi: Daryl Collins, Jonathan Morduch, Stuart Rutherford, and Orlanda Ruthven, Portfolios of the Poor: Hoë the Ëorld s Poor Live on $2 a Day (Princeton, N.J.: Princeton University Press, 2009). Institucionet mikrofinanciare Mikrofinanca është furnizim i kredisë, automjetet i kursimeve, dhe i shërbimeve tjera financiare të bëra veçanarisht për njerëzit e varfër dhe atyre në nevojë të cilët mund të mos kenë qasje në to (financa) ose mund të marrin hua vetëm në kushte shumë të pafavorshme. Institucionet mikrofinanciare (IMF) specializohen në ofrimin e këtyre shërbimeve, në mënyra të ndryshme dhe sipas rregullave. Në rastin e fshatit bankare, apo skemës grupore të kreditimit, një grup i huamarrësve të mundshëm formon një shoqatë për të marrë fonde hua nga një bankë tregtare, bankë e 122

124 qeverisë për zhvillim, një OJQ, apo një institucion privat. Grupi pastaj shpërndan fondet për anëtarët individualisht, përgjegjësia e të cilve është për të kthyer borxhin tek grupi. Grupi vetë garanton hua për huamarrësit nga jasht; ai gjjithashtu është përgjegjës për kthim të borxhit. Ideja është e thjeshtë: Duke u bashkuar në një grup, huamarrësit e vogël mund të zvogëlojë kostot e huamarrjes dhe, për shkak që kredia është më e madhe, mund të fitojnë qasje në kredi formal komerciale. Me përgjegjësi të përbashkët, anëtarët e grupit kanë një interes të dhënë në suksesin e ndërmarrjes dhe prandaj ushtrojë presion të fortë mbi anëtarët e huamarrjes për të shlyer në kohë kredin.dëshmit tregojnë se normat e ripagimit krahasohen në mënyrë të favorshme me huamarrësit e sektorit formal. Hulumtimet ekonomik vazhdimisht kanë gjetur se disponueshmëri e kredisë është kyçe për zhvillimin e ndërmarrjeve të vogla. Shumica e ndërmarrjeve të vogla janë të udhëhequra nga gratë. Por mungesa në qasjen në kredi, edhe pse sigurisht jo vetëm, prek gratë (ndërmarrjet e vogla) huamarrëset, për arsye që variojnë nga mungesa e të drejtave pronësore që rrjedhin nga praktikat kulturore lokale, por mungesa e kolateralit është ndoshta më e rëndësishme. Le të shohim pak më afër se si kjo funksionon. Tre faktorët të ndërlidhur kanë bërë të pamundur zbutjen e kufizimeve për kredimarrje nga femrat për ndërmarrjet e vogla me të ardhura të ulta. Së pari, ndërmarrjet e vogla jo të pasura shpesh kanë pak ose hiq kolateral. Së dyti, është e vështirë për huadhënësit tradicional për të përcaktuar cilësinë e huamarrësit. Së treti, kredit e vogla janë më të kushtueshme për tu procesuar për çdo dollar të huazuar. Sistemi bankar në fshat kërkon që këto problem të zgjidhen nëpërmjet " ndikimit të fortë të kolateralit." Ndërmarrjet e vogla janë organizuar në kooperativa të kredive, për të cilat ky është fillimi i kapitalit të huazuar. Në një model tradicional, para se të kualifikohen për një kredi, çdo anëtar i kërkohet të identifikojë disa anëtarë të tjerë apo anëtarët potencialë të gatshëm për të bashkëkredituar me ta. Shpeshherë një anëtar i grupit bashkënënshkrues merr një kredi, ndërsa asnjë anëtar tjetër nuk mund të marrë hua derisa huamarrësi i parë është në prag të shlyerjes; dhe në asnjë rast, kreditorët e përsëritur nuk janë miratuar derisa llogaritë e të gjithë anëtarëve kanë një pasqyrë të kënaqshme të kthimit të huas. Me kohën kreditorët e mëdhenjë kanë fituar eksperienc, histori kreditore dhe janë identifikuar si përdorues produktiv të kredive të mëdha. Anëtarët e dinë karakterin e anëtarëve nënshkrues të grupit prandaj ata zgjedhin persona që mund të pritet ti bashkohen grupit me personat tjerë të cilëve ata u besojnë dhe që janë të mundshëm të marrin hua përsëri. Bankat përdorin informacione të "ngulitur" në fshat apo lagje për të marrë informata rreth huammarrësit të mundshme dhe përfshinë fshatarët për të dhënë këto informata. Në të njëjtën kohë, kolaterali i lënë është krijuar për presion tek anëtarët duke shtyr secilin anëtar në grup për të shlyer huan. Emri i mirë i këtyre të afërmve dhe miqve të huamarrësit përfaqëson një pjesë të kapitalit të kredimarrësve, që në rast dështimi ata vihen në rrezik për të paguar. Së fundi, bankat e fshatit përdorin anëtar vullnetar të punës (sikur konsumuesit tradicional koperativ), duke ulur kështu koston efektive të bankës. Anëtarët e Bankës zbulojnë që duke marrë pjesë kështu vlera e kohës së kaluar në këtë mënyrë është më e vogël se vlera e kredisë së zgjeruar. Një shembull i një IMF që e përdor këtë model është FINCA International. Një tjetër shembull i shquar i një IMF është Banka Grameen në Bangladesh, shqyrtuar në rastin e studimit në fund të këtij kapitulli. Grameen përdor solidaritetin grupor dhe merr avantazhin e mundësive për presion tek kolegët, duke lejuar rritje në kufijtë e huamarrjes 123

125 vetëm në qoftë se të gjithë anëtarët paguajë. Por Grameen aktualisht nuk ka kërkesë për bashkënënshkrues. Detyrim i përbashkët mund të luajë një rol kyç në uljen e normave të interesit për kredi të vogla huamarrësit në disa raste bëjnë dallimin në besueshmëri (zvogëlimi i përzgjedhje negative) dhe inkurajojnë përpjekje më të zellshëm për të fituar një siguri që huamarrësit nuk trilloj falimentimin ose të arratisen (zvogëlimi i rrezikut moral). Kjo mund të realizohet përmes solidarizimit më të vogël në grupe ose grupev të mëdha bankare në fshat. Por detyrim i përbashkët gjithashtu sjell shpenzime për huamarrësit, të tilla si fleksibilitet të ulët, humbja e kapitalit social për shkelje përtej kontrollit të një personi, dhe presioni i kolegëve për të ndërmarrë aktivitete tepër të rrezikshëm. Megjithatë, me lëvizje gjithnjë e më të zakonshme larg nga ato të përgjegjësisë së përbashkët ndërmjet institucioneve mikrofinanciare, është e qartë se strategjitë e tjera mikrofinanciare jane jo duke u mbështetur në kreditimin e grupit por të punë. Me "stimuj dinamik", huamarrësit e vegjël janë bërë të ligjshëm për hua më të mëdha në të ardhmen nëse i shlyn kredi e vogla të tanishme; në të vërtetë, kërcënim për të ndaluar kreditimit është në qoftë se huamarrësi nuk ka shlyer kredin dhe mund të jetë efektiv në shumë rrethana. Një tjetër mekanizëm është përdorimi i kësteve të shpeshta të shlyerjes, edhe pse kthimi mbi investimin mund të gjenerohet gjatë intervale më të gjata. Kjo në thelb mund të caktojë të ardhurat familjare të ndërmarrjeve jo të vogla ose burimev të tjera të huamarrjes që veprojnë si garanci të mbyllura të kredive individuale (ose e kredive të grupit që janë më pak të sigurt). Disa OJQ që përdorin kolateralin fleksibël, të pranuar si një garancion të vlefshme për të huamarrësit, edhe nëse ata janë jo aq të vlefshme për të huadhënësit. Shumë OJQ përdorin grupet e huamarrëse për qëllime përgjithësisht të përbashkët: solidaritetit, ndarjen e ideve, përfitimin e informacionit në lidhje me problemet e huamarrësit, për lehtësimin e ofrimit të shërbimeve të tjera (të tilla si edukimi ligjor), dhe presion joformal për kthim të borxhit. IMF gjithashtu publikon sukseset dhe dështimet në shlyerjen e borxheve për të fajsuar ata që nuk kanë plotësuar zotimet. Së fundi, OJQ kanë target gratë që udhëheqin ndërmarrje për huadhënje; duke bërë kështu që të kenë përparësi zhvillimore, por praktikuesit gjithashtu pretendojnë se gratë janë më të kujdesshëm në investime, më të ndjeshme për bërjen publike të atyre që nuk i kanë kryer zotimet, më shumë gjasa për të ndihmuar të tjerët në grup duke u solidarizuar, më pak të ngjarë që të ketë mundësi që të marrin kredi jashtë grupit, dhe ka më pak të ngjarë që të ketë mundësitë punojë jashtë, të gjitha këto ulin nxitjet e mos pagimit të zotimeve edhe pa detyrimet aktuale të përbashkëta. Edhe pse suksesi i programeve financiare joformale është mbresëlënëse, mbetet fakti se në të gjithë botën në zhvillim, shumica e të varfërve rurale dhe urbane kanë pak ose aspak qasje në kredi. Derisa reformat ligjore të jenë miratuar për ta bërë më të lehtë për ndërmarrjet e vogla qasje në sistemin formal të kreditit financimin e gjejnë tek OJQ-ët apo mështetësit qeveritare për programet e kreditit që janë krijuar për të shërbyer për nevojat e sektorit jo korporativ, sistemet financiare të shumicës së vendeve në zhvillim do të mbetet ato që nuk reagojnë me kërkesat themelore të zhvillimit kombëtar me pjesëmarrje. IMF: Tri debatet e politikave aktuale Një debat në proces në komunitetin e kreditit të ndërmarrjeve të vogla është nëse subvencionet janë të përshtatshme. I njohur si "ndarja mikrofinanciar," vë përball debatin tek Grupi Konsultativ për të ndihmuar të varfërit (CGAP), një konsorcium i 124

126 donatorëve me seli brenda Bankës Botërore dhe donatorët e tjerë të zakonshëm kundër OJQ-ve të tjera dhe të ekonomistëve akademikë. CGAP në mënyrë efektive argumentoi se mund të arrijnë më shumë huamarrës, duke kërkuar qëndrueshmëri në mënyrë që dollarë në dispozicion të shkojë më tej. Ky argument është i arsyeshëm për aq sa ai ecen, por nuk ka asnjë arsye për të besuar se huamarrësit më të varfër mund të përballojë të paguajnë normat e larta të interesit që kjo do të kërkonte kur kjo përkon me mundësitë e biznesit që ata realisht i kanë. Më saktë, elasticitetin i interesit të kërkesa për kredi nga ana e të varfërve nuk është afër zeros. Dhe të varfërit përgjithësisht u mungojnë mundësitë për të investuar në projekte të lartë të kthimit. Kështu disa subvencion është e nevojshme zakonisht të arrijnë tek të varfërit tanishëm edhe ndërmarrës të vogël potencial. Por edhe kredi subvencionuse nuk janë garanci e produktivitetit të lartë dhe të ardhurave. Disa studime kanë sugjeruar se më të varfërit e të varfërve nuk mund të bëhet më mirë nga bankat e fshatit apo programe e tjera IMF dhe në të vërtetë ato mund të bëhen më keq në qoftë se marrin borxh shtesë dhe janë joproduktiv, por për të cilën(hua) ata duhet të paguajnë interes. Sigurisht, kjo do të jetë thelbësore për të siguruar që këto programe të subvencionimit kreditor janë drejtuar në mënyrë efikase, që kredia është ndarë për investime të duhura, dhe se kreditit në të vërtetë përfundojnë në duart e familjeve të varfëra. Në këtë drejtim, debati i dytë ka të bëjë nëse do të kombinohen mikrofinancat me programe të tjera. Përkrahësit thonë se ajo mund të jetë e dobishme për të lidhin kredit për shërbime sociale të cilat janë kërkuar vetëm nga të varfërit dhe natyrshme të kërkojnë koha për pjesëmarrje, për të paktën tri arsye. Pjesëmarrje e parë e tillë e kërkuar mund të veprojë si një lloj mekanizmi i shqyrtimit që sigurohet se huamarrësit jo korporativ nuk janë duke përfituar nga subvencionet të destinuara për to. Së dyti, të varfërit në përgjithësi nuk mund të përdorni kredi pa gjendje të mirë shëndetësore dhe arsimore. Zakonisht ekzistojnë të paktën disa subvencion në program që ofrojnë sigurim shëndetsor ose shërbime arsimore së bashku me kredi. E treta, shumë prej të varfërve duket mos e njohur rëndësinë e kapitalit njerëzor, dhe disponueshmërinë e kredisë mund të veprojë si një "goditje" për ti regjistruar ata në programet e shëndetësisë dhe arsimit. Por ajo mund të jetë më pak i kushtueshëm për të mbajtur këto programe të veçanta, në përputhje me avantazhin varion krahasushmëria e OJQ-ve të ndryshme, dhe disa huamarrës me të ardhura të ulëta që nuk kanë nevojë për këto shërbime. Prandaj, ekziston një debat në rritje në komunitetin e mikrofinancës nëse duhet integruar kredi me arsim, shëndetësi, apo programe të tjera. Një debat i tretë i vazhdueshëm, i lidhur me dy debatet e para, nëse IMF duhet ti nënshtrohen komercializimit, ku një OJQ (jo fitimprurëse) që siguron mikrofinanca është konvertuar në një bankë për-përfitim. Kjo lëvizje ishte veçanërisht e theksuar në mesin e viteve Përparësitë përfshijnë faktin se IMF janë të rregulluar si një bankë, dhe kështu ligjërisht mund të pranojë depozita të kursimit, si dhe të japë kredi; dhe se IMF merr disiplinën e tregut dhe një nxitje të shtuar për të ulur kostot dhe për të zgjeruar shkallën e saj. Komercializimi është objektivin kryesor i të ardhmës te disa nga sektori mikrofinanciar në mënyrë që përdorimin e IMF-ve ta shfrytëzojnë si mjet për zhvillimin e përgjithshëm të sistemit financiar. Disavantazhet përfshijnë problemin që njerëzit që jetojnë në varfëri e konsiderojnë në disa raste shumë të shtrenjta shërbimet; ose, se në qoftë se ata janë shërbyer, me norma shumë të larta të interesit ata do të jenë të ngarkuar për të mbledhur fonde. Vini re se ka disa alternativa që shpesh neglizhohen, që të rregullohet dhe të pranojë depozita nuk do të thotë të ketë kërkesë për të qenë një shoqëri fitimprurëse në shumicën e 125

127 sistemeve ligjore; për shembull, banka Grameen është një union krediti në pronësi kryesisht nga huamarrësit e saj. Edhe pse konvertimit, dhe hyrja, për përfitime në IMF është bërë një trend i madh, ka shumë të ngjarë që institucionet mikrofinanciare do të vazhdojë të lënë gjurmë të mëdha, me fitim-marrje apo institucione të tjera ndoshta të komercializuara që shërbejnë nga larg ose në afërsi të kufirit të varfërisë; OJQ-të që ofrojnë mikrokredi për të varfërit të cilët të drejtojnë një mikrondërmarrje me subvencione të mundshme duke përfshirë pagesën e jashtëm të kohës së stafit; dhe shërbimet tranzitore për shumë të varfërit të cilët nuk janë të gatshëm për të drejtuar një të vogla sipërmarrëse për të cilën kredia do të ishte e dobishme, por ndoshta mund të bëhet kështu. Në fund të fundit, të gjithë njerëzit do të kenë nevojë për shërbime financiare, por ndoshta vetëm një pakicë do ti duhet ose do të dëshironi një kredi për të zgjeruar një biznes të vogël apo mikro. Përderisa punësimi i rregullt bëhet më shumë si një rrugë për të dal nga varfëria, kredit për mikro-ndërmarrjet do të luajnë një rol jetik. Kufizimet e mundshme të mikrofinanca si një strategji e zhvillimit Mikrofinanc ka potencial për disa kufizime të rëndësishëme. ishte konceptuar i parë dhe është ende tregtohet kryesisht si financim për mikro-ndërmarrjeve, por shumica e njerëzve ndoshta preferojnë një pagë të rregullt dhe pagën për drejtimin e një Mikro rrezikshme. Edhe pse prova sistematik mungon, intervista me punëtorët e fabrikës në vendet në zhvillim të tilla si Peru dhe Bangladeshi sugjerojnë se shumë janë ish microentrepreneurs që dhanë deri ndërmarrjet e tyre në favor të një punë të rregullt. Shumica e njerëzve janë të gatshëm të paguajnë për sigurim, dhe një pagë të parashikueshme ofron sigurim kundër vagaries e të ardhurave të vogla sipërmarrëse. Në mënyrë tipike, edhe hedhur-off profesionistë në vendet e pasura të shkojnë në punë të pavarur vetëm deri sa ata mund të gjejnë një punë të përshtatshme zëvendësim. Kështu problemi kryesor mund të jetë mungesa e vendeve të punës në dispozicion paguajnë një pagë të qëndrueshme ose të rrogave-një problem të komplikuar më tej kur me porosi ende pengon gratë nga marrja në punë e jashtme që bëhet në dispozicion. Në këtë masë, mikrokredisë si klasik konceptuar mund të provojë të jetë në masë të madhe një "institucion kalimtar." Një shqetësim lidhur me këtë është se disa microentrepreneurs ndonjëherë të rritet në mënyrë të mjaftueshme për t'u bërë bona fide ndërmarrjet e vogla apo të mesme (SME). Braç gjeti se shumica e huamarrësve nga godinën e saj të NVM-ve ishin sipërmarrësit të klasës së mesme, në vend se të diplomuarit nga aktivitetet e saj mikrofinanciare. Sigurisht, njerëzit gjithmonë do të ketë nevojë forma të tjera të ndërmjetësimit financiar të tilla si llogaritë e kursimeve dhe kredive të konsumit. Dhe disa mikro-ndërmarrjet do të shkojnë në për të gjeneruar punësim shtesë. Nga njëra anë, shumë financimi për mikrofinanca vijon nga besimi në vlerën e saj si një strategji zbutjen e varfërisë, por shumë probleme fytyrë të varfër, disa nga të cilat nuk mund të zgjidhen vetëm duke relaksuar kufizimet e kreditit. Me një pjesë tashmë të konsiderueshme të aktiviteteve publike, filantropike, dhe OJQ-ve përshtatur për të mikrofinancës, është e besueshme që aktivitete të tjera, të tilla si trajnimi bujqësore, bëhet relativisht underfunded si rezultat. Në anën tjetër, disa praktikues kryesore argumentojnë se qëllimi i vërtetë i IMF- 126

128 ve nuk është për të ulur varfërinë, por për të stimuluar një sistem më të mirë financiar (dhe me shpresë për të reduktuar varfërinë më të tërthortë). Ky është një qëllim i denjë, por zhvillimi mikrofinanca nuk është e vetmja mënyrë për të arritur atë. Sistemet e përmirësuara për rregullimin dhe mbikëqyrjen, modernizimi i sigurisë neto të sistemit financiar, trajnimin e zyrtarëve financiarë të qeverisë, më mirë të mbledhjes së taksave për të ulur deficitet fiskale, duke u fokusuar shërbime financiare në sektorin e NVM-ve, dhe duke lehtësuar pjesëmarrjen e bankave të huaja të gjithë mund të bëjnë pretendime të besueshme: sa më shumë kostos strategjitë e-efektive për përmirësimin e funksionimit të sistemit financiar në vetvete. Mikrofinanca ka disa qëllime të denjë, dhe subvencionet mund të ndihmojë dështimet adresë të tregut dhe probleme të varfërisë, por ajo nuk mund të supozohet se mikrofinanca është mënyra më efektive për të shpenzuar pakta fonde të reduktimit të varfërisë përpara një analizë të kujdesshme të ndikimit krahasuese të aktiviteteve alternative është ndërmarrë. Me pak fjalë, mikrofinanca është një mjet i fuqishëm, por ajo duhet të plotësohet me një rritje tjetër, uljen e varfërisë, zhvillimin e sektorit financiar, kapitalin njerëzor, ndërtimin e infrastrukturës, dhe-të fundit, por nuk e lë të politikave më pak-konvencionale krijimin vendeve të punës. Ndërkohë, qindra miliona njerëz të varet pjesërisht në mikro-ndërmarrjeve, kështu duke ndihmuar ata që të bëhen më efikase është një objektiv i rëndësishëm; dhe ofrimi i kreditimit, shërbimet për të shpëtuar, dhe të sigurimit mund të japin përfitime të gjëra për njerëzit që jetojnë në varfëri Reformimi Sistemet Financiare Liberalizimi financiar, normat reale të interesit, Kursimeve dhe Investimeve Kufizimi i kredive për disa huamarrësve të mëdha, së bashku me të përhapura Ekzistenca e inflacionit të lartë, deficite në rritje buxhetore, dhe norma negative reale të interesit, çoi në një serioz "kriza e kredive" në mesin e vendeve në zhvillim gjatë viteve Të recesionet globale të dhe 1987 ekspozuar në brishtësinë e shumë kredi bankare zhvillim në mënyrë që deri në fund të dekadës, pothuajse gjysma e këtyre bankave të raportonin 50% ose më shumë të kredive të tyre në borxh dhe një tjetër çerek kishin norma delikuencës më të madhe prej 25%. Me normat reale të interesit për depozitat e kursimeve në negative dhe pritjet e inflacionit vazhdoi dhe zhvlerësim kursit të këmbimit kontribuar në fluturim të konsiderueshme të kapitalit, nuk është e çuditshme se disa individë ishin të gatshëm për të shpëtuar. Përveç kësaj, bankat komerciale dhe ndërmjetësit e tjerë financiarë kanë qenë objekt i kufizimeve të shumta të kreditimit dhe ballafaquar tavanet interes-normë e detyrueshme për fondet loanable në nivele shumë më poshtë tregut pastrimin rates.26 Këto tavanet artificiale e normave të interesit shpesh ishin vendosur nga qeveritë që kërkojnë për financimin e tyre deficitet buxhetore përmes shitjes së obligacioneve me interes të ulët për bankat tregtare private. Këto banka nga ana e tij është dashur të mbështetet në kufizimin e kreditit në dispozicion përtej racionimi normale të kreditit të vërejtur në ekonomitë e zhvilluara si një përgjigje për përzgjedhje negative. Figura 15.1 tregon ndikimin e detyrueshme tavanet nominale interesi-normë në nivele nëntregut të kliringut. Me tavan interestrate në, e cila është nën RE normave të ekuilibrit të tregut-pastrimin, kërkesa për fonde loanable, L2, në masë të madhe tejkalon furnizimin dispozicion, L1. Kjo kërkesë e tepërt të çon në një nevojë për racionin e kufizuar të furnizimit me-një fenomen i njohur si represionit financiare sepse investimi është i kufizuar 127

129 apo "shtypur" nga mungesa e kursimeve, e cila nga ana e rezulton nga të administruar normat reale të interesit poshtë asaj që do të ndodhë në një mjedis të tregut. Në mungesë të korrupsionit të drejtpërdrejtë në shpërndarjen e fondeve loanable L1, bankschoose më komercial të akordojë kredi në dispozicion për disa huamarrësve të mëdha në mënyrë që të minimizuar shpenzimet e përgjithshme administrative si një pjesë të kostos totale të kreditimit. Kështu Efekti neto i kontrolleve qeveritare mbi normat e kreditimit është se edhe më pak kredi do të ndahen për investitorët e vegjël. Bankat mund të mbulojë kostot shtesë administrative dhe rreziqet e shtuara të kredive të vogla vetëm duke e akuzuar norma të larta interesi. Prandaj fermerë të vegjël dhe sipërmarrësit urbane nuk kanë rekurs, por për të kërkuar financime nga tregu i paorganizuar e parasë, ku, si ne shohim nga figura 15,1, ata janë të gatshëm të paguajnë normat e sipër-treg-pastrimin e RU. Një zgjidhje e sugjeruar për këtë problem është për të liberalizuar sektorin financiar duke lejuar normat nominale të interesit të rritet në nivele të tregut të kliringut. Kjo do të shkaktonte normat reale të interesit të rriten në nivele pozitive dhe në këtë mënyrë hiqni subvencionin qartë normës së interesit akorduar për të huamarrësve të preferuar (kërkuesit qira) të cilët janë mjaft të fuqishme për të fituar qasje në kredi racionuar. Normat e larta reale duhet gjithashtu të gjenerojnë kursim më së brendshme dhe të investimeve dhe të lejojë disa huamarrësve të zhvendoset nga paorganizuar të kredisë organizuar market.27 Banka Botërore citon dëshmi nga vende të tilla si Tailanda, Turqia, dhe në Kenia, ku liberalizimi i normave të interesit të gjeneruara më shumë kursim dhe investment.28 Megjithatë, të dhënat për efektet e reformës financiare në Kili gjatë viteve 1970 zbuloi shumë mangësi të procesit. Këto përfshinin blerjen e bankave të shumta nga konglomerate të mëdha, ose grupos, të cilët përdorën burimet e tyre të reja financiare për të blerë firmat e privatizuara kohët e fundit apo për të zgjeruar kompanitë e tyre. Kur shumë prej firmave të tyre përball humbje financiare, këto grupos desh të përdorë fonde shtesë për të shmangur falimentimin. Kjo bëri sistemi kilian financiar veçanërisht të prekshëm kur kriza e borxhit goditi në vitet

130 Reforma dhe liberalizimi i sektorit të organizuar parave prandaj ka asnjë ilaç për sistemet financiare të vendeve në zhvillim.suksesi i hershëm i Koresë së Jugut dhe Tajvani (dhe para tyre, Japoni) me sisteme financiare që ekspozuara shumë nga atributet e represionit tregon se intervenimi i mençur dhe selektiv qeveria mund të jetë një stimul për zhvillimin industrial. Edhe pse ka prova se eliminimi i shtrembërimeve të konsiderueshme interestrate mund të nxisë kursimin më të madh dhe rritje më të shpejtë ekonomike, reforma financiare gjithmonë duhet të shoqërohet me masa të tjera më të drejtpërdrejta për t'u siguruar se fermerët e vegjël dhe investitorët të kenë qasje në kredi të nevojshme. Për më tepër, siç tregohet në seksionin tjetër, mbikëqyrja e kujdesshme e sektorin bankar dhe financiar është i nevojshëm për të parandaluar përqendrim të tepruar nga elitat lokale. Siç e kemi cekur edhe më parë në këtë tekst, "duke marrë çmimet e drejtë" është vetëm një hap, megjithëse një e rëndësishme, në marrjen e zhvillimit të shërbyer nevojave të shumicës harruar. Politika financiar dhe roli i shtetit A do të thotë liberalizimi financiar që qeveritë e vendeve në zhvillim nuk kanë ndonjw rol mbi politikat e sektorit financiar? Një përpjekje për të identifikuar se si këto qeveritë mund të punojnë në mënyrë efektive në kontekstin e liberalizimit te tregjeve financiare, fituesi i çmimit Nobel pwr ekonomi Joseph Stiglitz dhe bashkwautorwt e tij kufizuan shtatë dështimet e mëdha të tregut që nënkuptojnë një rol potencial për ndërhyrjen e shtetit. Argumenti i tij themelor është "se tregjet financiare janë dukshëm mw të ndryshme se tregjet e tjera", "dështimet e tregut kanë të ngjarë të jennw më tw përhapur në këto tregje", dhe se "arsyetimi për liberalizimin e tregjeve financiare është bazuar në një kuptim të shëndoshë ekonomik se si këto tregje punojnë në fushëveprimin potencial për ndërhyrjen e qeverisë. Shtatë dështimet e tregut qw i ka dhwnw Stiglitz dhe bashkwautorwt kanw mundwsi tw mwdha tw ndodhinw nw vendet nw zhvillim janw: 1. "E mirë publike" natyra e monitorimit të institucioneve financiare. Investitorët kanë nevojë pwr informacion në lidhje me aftësinë paguese dhe tw menaxhimit të institucioneve financiare. Ashtu si format e tjera të informacionit, monitorimi është një e mirw publik - kushdo që ka kursimeve në një institucion të veçantë financiar do të përfitonte nga dija që institucioni ka mundwsi ose nuk ka mundwsi pwr mos pagesw. Por sikurse tw mirat tjera publike në njw ekonomi tw lirw tw tregut, ka një nënfurnizues që monitoron informacionet, dhe si pasojë, depozituesit me rrezik potencial i twrhjekin fondet e tyre. Rezultati neto është më pak burimet tw ndara nëpër këto institucione. 2. Eksternalitetet e monitorimit, zgjedhjes, dhe të kreditimit. Përfitimet shpesh janë kryer nga huadhënësit të cilët mësojnë në lidhje me qëndrueshmërinë e projekteve të mundshme nga monitorimit, përzgjedhjes, dhe kreditimit vendimet e huadhënësve të tjerë. Investitorët mund gjithashtu të përfitojnë nga informacioni i gjeneruar nga investitorë e tjerë në cilësinë e institucionit financiare. Ashtu si eksternalitetet e tjera pozitive (ose negative), tregu ofron shumë pak informata, dhe burimet janë tw pashpwrndara ose të rishpërndara. 3. Eksternalitetet e përçarjes financiar. Në mungesë të sigurimit të qeverisë (nëse kanë apo jo një politikë tw qartë), dështimi i një institucioni të madh financiar mund ta shkaktojë njw luhatje kah sistemi bankar dhe ndërprerje afatgjatw të sistemit financiar në përgjithësi. 129

131 4. Tregjet në zhdukje dhe jo të plota. Në shumicën e vendeve në zhvillim, tregjet për sigurim kundër një shumëllojshmëri e financiar (dështimit të bankës) ose fizik (p.sh., dështimi kulture) Rreziqet janë të humbur.problemi themelor është se informacioni është i papërsosur dhe i kushtueshëm për të marrë, kështu që një qeveri në zhvillim-vend ka një rol të rëndësishëm në uljen e këtyre rreziqeve. Ajo mund, për shembull, të detyruar anëtarësimin në programet e sigurimit ose të kërkojë institucionet financiare si dhe huamarrësve të japë informacion shpjegues rreth aseteve të tyre dhe detyrimeve, dhe kreditore. 5. Konkurrenca joperfekte. Konkurrenca në sektorin bankar në shumicën e vendeve në zhvillim është jashtëzakonisht e kufizuar, do të thotë se huamarrësit potencial zakonisht përballen me një numër të vogël të furnizuesve tw fondeve, shumë prej të cilave nuk janë të gatshëm ose të paaftë për të pranuar klientët e rinj dhe të panjohur. Kjo është e vërtetë pwr huamarrësit e vogla të sektorit joformal urbane dhe rurale. 6. Mos efikasiteti i tregjeve konkurruese në sektorin financiar. Teorikisht, qw tregjet e përkryer konkurruese të funksionojnw në mënyrë efikase, tregjet financiare duhet të jenw tw plotë (pa rreziqe pasiguruar) dhe informacioni duhet të jetë ekzogjene (të lirë në dispozicion për të gjithë dhe jo i ndikuar nga veprimi i çdo pjesëmarrësi në treg). Qartazi, ka avantazhe të veçanta për individët ose subjektet me informacion të privilegjuar në tregjet financiare në vendet në zhvillim, si dhe sigurim të rrezikut është e vështirë, në mos e pamundur, për të marrë. Si rezultat, tregjet e lira financiare nuk mund të caktojë kapital për përdorime të saj më fitimprurëse, dhe nuk mund të ketë devijime thelbësore midis kthimeve shoqërore dhe private për projektet alternative të investimit. Në raste të tilla, shembull ndërhyrja-për qeveri të drejtpërdrejtë, duke kufizuar lloje të caktuara të kredive dhe inkurajuar të tjerët-të kompensuar pjesërisht ose plotësisht e këtyre zhbalancimeve.. 7. Investitorët painformuar. Në kundërshtim me doktrinën e sovranitetit të konsumatorit, me supozimin e vet e njohurive të përsosur, shumë investitorë në vendet në zhvillim nuk kanë edhe informacionin dhe mjetet e duhura për të blerë atë në mënyrë që të bëjnë vendime racionale për investime. Këtu përsëri, qeveritë mund të imponojë kërkesat për dhënie informacionesh shpjeguese financiare për firmat e listuara në bursat vendase ose të kërkojë bankat, për shembull, për të informuar konsumatorët e diferencave midis normave të thjeshtë dhe të përbërë të interesit ose të natyrës së dënimeve për tërheqje të hershme të kursimeve. Në secilin prej këtyre shtatë raste, Stiglitz dhe bashkwautorwt e tij argumentojnë, qw qeveritë kanë një rol të duhur në rregullimin e institucioneve financiare, duke krijuar institucione të reja për të mbushur boshllëqet në lloje të kredive të dhëna nga institucionet private (p.sh., mikrokredi për fermerët e vegjël dhe tregtarë), duke siguruar mbrojtjen e konsumatorit, duke siguruar aftësinë paguese të bankës, duke inkurajuar konkurrencën e ndershme, dhe në fund të fundit përmirësimin alokimin e burimeve financiare dhe promovimin e stabilitetit makroekonomik. Si në fusha të tjera të zhvillimit ekonomik, çështje kritike për politikën financiare nuk është qw tregjet e lira tw jenw kundrejt ndërhyrjes së qeverisë, por më tepër për mënyrën se si të 130

132 dy të mund të punojnë së bashku (së bashku me sektorin e OJQ-ve) për të plotësuar nevojat urgjente të njerëzve të varfër Debati mbi Rolin e Stokut Monetar Vitet e fundit kanë dëshmuar rritje të madhe në zhvillimin e aksioneve të vendeve tregjet. Kjo ka pasur shpenzime, si dhe përfitime për zhvillim. Ajo është rritur luhatshmëria në ekonomi si fondet kanë fluturuar në nga jashtë dhe edhe përmbytur më dramatike jashtë. Në këtë seksion, ne bëjmë një vështrim në magazinë Tregjet në vendet në zhvillim dhe konsiderojnë disa politikave të propozuara për të marrë shumica përfitimet nga këto tregje. Ne gjithashtu të marrë parasysh disa nga kufizimet e në varësi shumë të rëndë në tregjet e aksioneve si një motor i rritjes. Disa studime kanë sugjeruar që zhvillimi i tregut të aksioneve mund të luajnë një roli shumë konstruktiv në nxitjen e rritjes. Këto studime tregojnë se tregun e aksioneve e kaluara zhvillimi më i madh (i matur nga secila kapitalizimit kaluar ose qarkullim në raport me PBB-në) parashikon një rritje më të shpejtë të mëvonshëm ekonomike, edhe pas variablave të tjera të njohura për të ndikuar në rritjen, të tilla si norma e investimeve dhe arsimi, janë në rregull. Edhe më e habitshme, të dy bankar dhe zhvillimi i tregut të aksioneve janë gjetur të ketë efekte pozitive të pavarura në rritje, duke sugjeruar se secili luan një rol disi të ndryshëm në ekonomi. Një lidhje reciproke në mes zhvillimit të tregut të aksioneve dhe rritjen ekonomike të mbanit të pritet nga shumë teori, duke përfshirë mendimit se financave vijon industri. Prandaj, rritja industrial dhe rritja e tregut të aksioneve do të ndodhë së bashku, por në këtë rast, rritja e tregut të aksioneve thjesht do të reflektojë rritjen e Sektori i vërtetë.fakti se ka rritje më të shpejtë pas zhvillimit të tregut të aksioneve më të madhe tashmë është realizuar është mendje e shkakësisë, por nuk është përfundimtare. Kjo është për shkak se thellësia e kaluara financiar është i lidhur me thellësi të ardhshëm: Vendet që e kishte mirë-zhvilluara tregjet e aksioneve në të kaluarën zakonisht e bëjnë në i ardhshëm si. Pra korrelacion midis rritjes dhe thellësi të kaluarën mund të vërtetë të të jetë nxitur nga një faktor të tretë, të tilla si mbrojtja e pronës private dhe sundimi i ligjit. Megjithatë, rezultatet sugjerojnë se tregjet e aksioneve kanë një rol të luajnë. Për më tepër, ne mund të presim që tregjet e aksioneve të promovuar më të përgjithshme Disponueshmëria e likuiditetit dhe diversifikimit të rrezikut të shërbimeve, mund të shërbejnë për të motivuar sipërmarrësit që më vonë mund të shkojnë publik, dhe të sigurojë stimuj për menaxheriale Performanca që e bëjnë më të lehtë për firmat të rrisin kapitalin në çfarëdo form. Pyetja, pra, është, duhet qeveria të bëjë asgjë për të zhvilluar dhe nxitjen e tregjeve të tilla, duke pasur parasysh pasigurinë e mbetur për rëndësinë i rolit të tyre? Nuk ka kuptim që në mënyrë aktive të zhvilluar tregjet e aksioneve përveç rasteve kur i sigurt parakushtet janë plotësuar. Së pari, duhet macrostability; investitorët nuk do të investojnë në kapitalin e vet pa të. Së dyti, besueshmëria politikë është e nevojshme. Si do politikëbërësit mbaj ekonomia stabilizuar, dhe se si ata do të reagojnë në një financiar Kriza për të parandaluar një situate e veshtire? Dhe së treti, një nevojë për një bazë të fortë e brendshme-të fortë; nuk ka asnjë pikë për të hapur një treg të aksioneve, nëse ka disa firma në të cilat jashtë investitorët do të dëshironi që të merrni një të aksioneve të kapitalit të vet. Duke pasur parasysh se këto parakushte janë në vend, është e arsyeshme që të pyes veten pse një Vendi 131

133 do të ketë nevojë për të nxitur tregjet e aksioneve; nuk do këto tregje të zhvilluar si rezultat i forcave të tregut? Një arsyetim për një politikë publike promovuar zhvillimin e aksioneve Tregjet mund të jetë për të balancuar anim efektiv ndaj financave të borxhit implicit në politikën e deri më sot (për shembull, sigurimi i depozitave publik, ndërsa në mënyrë të qartë e nevojshme, funksionon si një subvencion interesit, e cila tilts fushën e lojës larg nga Tregjet e kapitalit). Edhe pse prova e përhapje apo përfitimeve të tjera të veçanta për promovimi i zhvillimit të tregut të aksioneve është ndoshta jo të mjaftueshme për të bërë një rast për subvencionet publike për të krijuar dhe zgjeruar tregjet e aksioneve, në shumë vende politikëbërësve mund të konkludojmë se dëshmia është bindëse të mjaftueshme për të eliminuar paragjykimet, eksplicit apo implicit, që ka vepruar kundër tregjet e aksioneve në të kaluarën. Në këtë drejtim, lloji i parë i politikës së zhvillimit të tregut të aksioneve mund të jetë Heqja quajtur pengesë. Në vend se të promovuar tregjet e aksioneve të drejtpërdrejtë, e lëre subvencionuar zhvillimin e tyre, kjo strategji do të heqë pengesat e tjera, gjenerimin e zhvillimit të tregut të aksioneve më vete. Në praktikë, kjo zakonisht përfshin disa forma të çrregullimit. Një duhet të jetë i kujdesshëm këtu, sepse, siç shihet më parë në kapitullin, shumë rregullore u vënë në vend jo domosdoshmërisht sepse nuk ishte dështim i qeverisë por për shkak të dështimit të mirëfilltë të tregut në sektorin financiar. Nëse disa rregullore përgjigjen dështimit të tregut janë hequr, të tjerët mund të duhet të jenë të vendosur në vendin e tyre. Megjithatë, rregulla të caktuara ndoshta nuk kanë efektin e retarding zhvillimin dhe zgjerimi i tregut të aksioneve. Shembuj kryeministër janë riatdhesimi i kapitalit Legjislacioni kufizuar fort sasinë e investitorëve të huaj fitimprurëse mund të marrë nga një vend, për ekzistencën e kufizimeve të investuar direkt, kufizimet në Pjesëmarrja ndërmjetësi i huaj, kufizimet e hyrjes mbi bankave investuese dhe ndërmjetësimin që nuk janë racionale apo që inkurajojnë qira kërkimin, dhe dështimin për të siguruar se rregulloret janë transparente dhe të zbatohen në mënyrë të barabartë. Ndryshimi rregullore ka kostot e mundshme, si dhe përfitime dhe duhet të ndërmerret me kujdes. Ka probleme të tjera të rëndësishme me të duke u mbështetur shumë fort në tregjet e aksioneve si strategji të zhvillimit. Së pari, tregjet e aksioneve të çojë në foreigninvestor konsiderueshme Ndikimi mbi operacionet e brendshme-kompanisë. Në vendet në zhvillim, një përqindje e madhe e aksioneve të kompanive të listuara zakonisht janë në pronësi të huaj. Së dyti, tregjet e aksioneve mund të çojë në spekulime afatshkurtër që mund të dominojnë tregtare dhe shtrembërojnë vendimmarrjen e menaxherëve, shpesh inducing një horizont kohor të shkurtër. Së treti, relatedly, "paratë e nxehtë" që rrjedh në dhe jashtë e një vendi të spekulojnë në Tregjet mund të prodhojë sëings monedhës të gjerë dhe të destabilizojë ekonominë. Shumë pyetje mbeten në lidhje me rolin e ndërmjetësimit financiar në të përgjithshme, dhe tregjet e aksioneve në veçanti, në zhvillimin ekonomik. Kjo është Sigurohuni që të jetë një zonë aktive e diskutimit të politikave në vitet e ardhshme. 132

134 15.5 Politika fiskale për Zhvillim Stabiliteti makroekonomik dhe mobilizimi i burimeve Politika Financiare merret me të holla, interes, dhe alokimit të kredisë; politika fiskale fokusohet në tatimet dhe shpenzimet e qeverisë. Së bashku ata përfaqësojnë pjesën më të madhe të aktiviteteve të sektorit publik. Shumica përpjekjet stabilizuese janë përqendruar në shkurtimin e shpenzimeve qeveritare për të arritur ekuilibrin buxhetor. Por barra e mobilizimit të burimeve për të financuar përpjekjet publike thelbësore zhvillimore duhet të vijnë nga anën e të ardhurave. Huamarrja publik vendas dhe të huaj mund të plotësoni disa boshllëqe e kursimeve. Në afat të gjatë, kjo është mbledhja efikas dhe i drejtë i tatimeve mbi të cilat qeveritë duhet të bazojnë aspiratat e tyre të zhvillimit. Në mungesë të tregjeve të mirë-organizuara dhe të kontrolluara në vend të parave, shumica e vendeve në zhvillim kanë dashur të mbështetet kryesisht në masat fiskale për të stabilizuar ekonominë dhe për të mobilizuar burimet e brendshme. Tatimet: Vendet e drejtpërdrejta dhe indirekte e zhvilluara të OECD-së të mbledhur një përqindje shumë më të lartë të PBB-së në formën e të ardhurave tatimore sesa vendet në zhvillim të bëjë, siç mund të shihet në tabelën Sipas një studimi të 2000 FMN-së, në periudhën , vendet në zhvillim mbledhur 18,2% të PBB-në të ardhurat nga taksat, ndërkohë që vendet e OECD-së i mbledhur më shumë se dyfishi këtë pjesë, 37,9%. Vendet e zhvilluara mund të ketë kërkesë më të lartë për shpenzimet publike dhe gjithashtu kapacitet më të madh për të gjeneruar të ardhura tatimore, dhe kështu shkakësia ngjarë shkon në pjesë të madhe nga zhvillimi më të madh në nivele më të larta tatimore. Por në atë shkallë që burimet qeveritare janë shpenzuar me mençuri, të tilla si në kapitalin njerëzor dhe investimet e nevojshme infrastrukturore, disa të shkakësisë mund të kandidojë në mënyrë tjetër si. Në mënyrë tipike, taksa-ato direkte vëna mbi individët privatë, 133

135 korporatat, dhe pronës-përbëjnë 20% deri 40% të të ardhurave totale nga taksat për shumicën e ekonomive në zhvillim. Taksat indirekte, të tilla si import dhe eksport detyrimet, taksa e vlerës së shtuar (butet), akciza dhe taksat e shitjes, përbëjnë burimin kryesor të të ardhurave fiskale për shumicën e vendeve në zhvillim. Siç mund të shihet në tabelën 15.3, vendet e zhvilluara të OECD përgjithësisht mbështeten më fort në taksat direkte, por ky model është shumë më pak e theksuar në Evropë, ku mbështetja në tatimet indirekte është pothuajse aq i madh sa për taksat e drejtpërdrejta. Nuk është e qartë nëse tatimi i drejtpërdrejtë apo i tërthortë është më e mirë për zhvillimin ekonomik sepse ndikimi i tyre në akumulimin në mënyrë kritike të rëndësishëm të kapitalit njerëzor është aq komplekse. Shmangia mbështetja e tepërt e skajshme në çdo formë një e taksimit është një qasje e arsyeshme duke pasur parasysh gjendjen aktuale të njohurive. Sistemet e taksave (taksa direkte dhe indirekte të kombinuara) e shumë vendeve në zhvillim janë larg progresiv. Në disa, të tilla si Meksika, ato mund të jenë shumë regresiv (do të thotë se grupet me të ardhura më të ulëta të paguajnë një përqindje më të lartë të të ardhurave të tyre në tatime sesa grupet me të ardhura më të larta).sistemi tatimor është përdorur shpesh si një instrument për të ndikuar stimujt për sektorin privat për të ndërmarrë investime në aktivitete të ndryshme, të tilla si për të zbatuar politikën industriale të tipit shqyrtuar në Kapitullin 12, seksioni 12.6.Qëllimi kryesor i taksimit është mobilizimi i burimeve për të financuar shpenzimet publike. Çfarëdo që mbizotëron ideologji politike ose ekonomike të vendit më pak të zhvilluara, progresi i saj ekonomik dhe social varet kryesisht nga aftësia e qeverisë së tij për të gjeneruar të ardhura të mjaftueshme për të financuar një program zgjerimin e thelbësore, jo të ardhurave të japin publike shërbimet e shëndetit, arsimit, transportit, institucionet ligjore dhe të tjera, zbutja e varfërisë, dhe komponentëve të tjerë të infrastrukturës ekonomike dhe sociale. Shumë vende në zhvillim përballen me probleme të shpenzimeve të mëdha fiskale deficitet-publike në masë të madhe në tepërt e të ardhurave-rezultojnë publike nga një kombinim i programeve të zhvillimit ambiciozë dhe të goditjeve të papritura të jashtme negative. Me rritje barrën e borxhit, rënie çmimet e mallrave, në rritje pabarazitë e tregtisë, dhe në rënie hyrjet private dhe publike të huaja të investimeve, qeveritë zhvillimin e vendeve të kishte pak zgjedhje, por për të nënshtrohen shkurtimeve të rëndë fiskale. Kjo do të thoshte prerja shpenzimet qeveritare (kryesisht në shërbimet sociale) dhe rritjen e të ardhurave përmes mbledhjes së taksave të rritura ose më shumë efikase. Në përgjithësi, potencial tatimi i një vendi varet nga pesë faktorë: 1. Niveli i të ardhurave reale për frymë 2. Shkalla e pabarazisë në shpërndarjen e atyre të ardhurave 3. Struktura industrial i ekonomisë dhe rëndësinë e llojeve të ndryshme të aktivitetit ekonomik (p.sh., rëndësia e tregtisë së jashtme, rëndësia e sektorit moderne, kapacitetit të pjesëmarrjes së huaj në ndërmarrjet private, shkalla në të cilën sektori i bujqësisë është komercializuar në krahasim me mjet jetese të orientuar) 134

136 4. Vendosjen social, politik dhe institucional dhe fuqia relative e grupeve të ndryshme (p.sh., pronarët në krahasim me prodhuesit, sindikatat, fshat apo organizatat e komunitetit të qarkut) 5. administrativ kompetencë, ndershmëria dhe integriteti i degëve të tatim-mbledhjen e qeverisë Ne tani shqyrtojmë burimet kryesore të ardhurave direkte dhe indirekte të taksave publike. Ne pastaj mund të konsiderojmë se si sistemi i taksave mund të përdoret për të promovuar një model më të barabartë dhe të qëndrueshëm të rritjes ekonomike. Të ardhurat personale dhe pronësore Tatimet tatimet mbi të ardhurat personale të japë shumë më pak të ardhura si një përqindje e PBB-së në më pak i zhvilluar se sa në vendet më të zhvilluara. Në këtë të fundit, struktura e tatimit mbi të ardhurat është thënë të jetë progresiv: Njerëzit me të ardhura më të larta teorikisht të paguajnë një përqindje më të madhe të asaj të ardhurave në tatime. Ajo do të jetë shumë i kushtueshëm administrativisht dhe ekonomikisht regresive në përpjekje për të mbledhur taksat të konsiderueshme të ardhurat nga të varfërit. Por fakti mbetet se shumica e qeverive në vendet në zhvillim nuk kanë qenë mjaft këmbëngulës në mbledhjen e taksave borxh nga shumë të pasur. Për më tepër, në vendet ku pronësia e pronës është shumë i koncentruar dhe për këtë arsye përfaqëson përcaktues të madhe të të ardhurave të pabarabarta (p.sh., shumica e Azisë dhe latine Amerika), taksat e pronës mund të jetë një mekanizëm efikas dhe administrativisht i thjeshtë si për gjenerimin e të ardhurave publike dhe për korrigjimin e pabarazisë në shpërndarjen e të ardhurave bruto. Por në një anketë të Bankës Botërore, në vetëm një nga 22 vendet e anketuara bëri të tatimit në pronë përbëjnë më shumë se 4,2% të të ardhurave të përgjithshme publike. Për më tepër, përkundër retorikës shumë publik për reduktimin pabarazitë në të ardhura, pjesa e taksave të pronës, si dhe tatimi i përgjithshëm i drejtpërdrejtë ka mbetur pothuajse e njëjtë për shumicën e vendeve në zhvillim gjatë dy dekadave të fundit. Në mënyrë të qartë, ky fenomen nuk mund t'i atribuohet joefikasiteti tatimore-mbledhjen e qeverisë sa më shumë për fuqinë dhe ndikimin e pronarë tokash të madh dhe të klasave të tjera dominuese në shumë vende të Azisë dhe Amerikës Latine politik dhe ekonomik.vullneti politik për të kryer planet e zhvillimit duhet pra të përfshijë vullnetin për nxjerrjen e të ardhurave publike nga burimet 135

VARFËRIA NË KONSUM NË REPUBLIKËN

VARFËRIA NË KONSUM NË REPUBLIKËN Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized The VARFËRIA NË KONSUM NË REPUBLIKËN E KOSOVËs në vitin 211 Mars 213 a Botërore Rajoni

More information

UNIVERSITETI I PRISHTINËS FAKULTETI EKONOMIK Studime postdiplomike. BDH Relacionale. Pjesa 2: Modelimi Entity-Relationship. Dr.

UNIVERSITETI I PRISHTINËS FAKULTETI EKONOMIK Studime postdiplomike. BDH Relacionale. Pjesa 2: Modelimi Entity-Relationship. Dr. UNIVERSITETI I PRISHTINËS FAKULTETI EKONOIK Studime postdiplomike BDH Relacionale Pjesa 2: odelimi Entity-Relationship Dr. ihane Berisha 1 Qëllimi Pas kësaj ligjërate do të jeni në gjendje : Të përshkruani

More information

Kapitulli 5. Oferta dhe Kërkesa Agregate Item Item Item Etc. HYRJE. AS dhe AD 4/1/2013. Adriatik Hoxha, PhD 1

Kapitulli 5. Oferta dhe Kërkesa Agregate Item Item Item Etc. HYRJE. AS dhe AD 4/1/2013. Adriatik Hoxha, PhD 1 Kapitulli 5 Oferta dhe Kërkesa Agregate Item Item Item Etc. cgraw-hill/irwin 5-1 acroeconomics, 1e 28 The cgraw-hill Companies, Inc., All Rights Reserved. 5-2 HYRJE Kapitujt e mëparshëm kanë detajuar modelet

More information

Evropa Juglindore Raporti i Zhvillimeve Ekonomike Nr. 2

Evropa Juglindore Raporti i Zhvillimeve Ekonomike Nr. 2 Evropa Juglindore Raporti i Zhvillimeve Ekonomike Nr. 2 Njësia për Reduktimin e Varfërisë dhe Menaxhimin Ekonomik Rajoni i Evropës dhe Azisë Qendrore Banka Botërore 5 qershor 212 Përmbajtja I. EJL6 ZHVILLIMET

More information

SHQIPTARE. Udhëhoqi:Prof.

SHQIPTARE. Udhëhoqi:Prof. UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË DEPARTAMENTI I EKONOMIKSIT TURIZMI DHE NDIKIMI I TIJ NË TREGUESIT MAKROEKONOMIKË PËR EKONOMINË SHQIPTARE Disertacion në marrjen e gradës Doktor Udhëhoqi:Prof.

More information

Trajtimi i Tregtisë në Shërbime sipas Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë Kosovë-Turqi

Trajtimi i Tregtisë në Shërbime sipas Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë Kosovë-Turqi Trajtimi i Tregtisë në Shërbime sipas Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë Kosovë-Turqi Malva Govori Abstrakt Qeveria e Kosovës ka nënshkruar një marrëveshje të tregtisë së lirë të mallrave me Turqinë, në

More information

Sfidat e Kosovës për qëndrueshmëri ekonomike

Sfidat e Kosovës për qëndrueshmëri ekonomike Sfidat e Kosovës për qëndrueshmëri ekonomike Muhamet Mustafa * Alban Zogaj ** Përmbledhje Ky punim trajton sfidat, politikat dhe mundësitë për ndërtimin e një ekonomie të shëndoshë në Kosovë, si një nga

More information

Papunësia. Unemployment. Copyright c 2004 by The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved.

Papunësia. Unemployment. Copyright c 2004 by The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. Papunësia Unemployment Pytjet Hulumtuese Çka është papunësia? Kush llogaritet si i papunë? Kush llogaritet si i punësuar? Kush e përbënë fuqinë punëtore? Kush nuk bën pjesë në fuqinë punëtore? Çka thotë

More information

Raport Konsultativ. Periudha e Dytë Rregullative ( )

Raport Konsultativ. Periudha e Dytë Rregullative ( ) Raport Konsultativ Faktori i Efikasitetit Periudha e Dytë Rregullative (2018-2022) DEKLARATË Ky Raport është përgatitur nga ZRRE-së me qëllim të informimit të palëve të interesit të sektorit të energjisë.

More information

Roli i arsimit në zhvillimin ekonomik të vendit

Roli i arsimit në zhvillimin ekonomik të vendit Roli i arsimit në zhvillimin ekonomik të vendit Anemonë Zeneli Gusht, 2013 Arsimi është një ndër shtyllat kryesore të një shoqërie të shëndoshë dhe të zhvilluar. Në mënyrë që një shtet të zhvillohet në

More information

Raport Analitik i Tregtisë në Shërbime Sektori i TIK

Raport Analitik i Tregtisë në Shërbime Sektori i TIK Republika e Kosovës Republika Kosova-Republic of Kosovo Qeveria-Vlada-Government Ministria e Tregtisë dhe Industrisë - Ministarstvo Trgovine i Industrije - Ministry of Trade and Industry Departamenti i

More information

CURRICULUM VITAE. Bulevardi i Pavarësisë, P+13/34, Gjilan Nr. i telefonit: -

CURRICULUM VITAE. Bulevardi i Pavarësisë, P+13/34, Gjilan Nr. i telefonit: - CURRICULUM VITAE Të dhënat personale: Mbiemri: Mustafa Emri: Arben Datëlindja: 12/02/1984 Vendlindja: Gjilan Kombësia: Kosovar Shqiptar Adresa aktuale: Bulevardi i Pavarësisë, P+13/34, Gjilan Nr. i telefonit:

More information

Termocentrali i Propozuar Kosova e Re: Barrë e panevojshme me një çmim të paarsyeshëm

Termocentrali i Propozuar Kosova e Re: Barrë e panevojshme me një çmim të paarsyeshëm Termocentrali i Propozuar Kosova e Re: Barrë e panevojshme me një çmim të paarsyeshëm Janar 2016 Termocentrali i Propozuar Kosova e Re: Barrë e Panevojshme me një Çmim të Paarsyeshëm Janar 2016 Nga Tom

More information

Speci Shqipëri

Speci Shqipëri Shqipëri 2017 2018 baburra Vedrana F1 Është hibrid shumë i hershëm i llojit të Baburrës së bardhë-gjelbër me tipar gjysëm të hapur. Ka një sistem rrënjor shumë të fuqishëm i cili i mundëson një rritje

More information

Raport Nr ECA. Evropa juglindore Raporti i rregullt ekonomik Nr.8 Rritja rimëkëmbet, rreziqet zmadhohen

Raport Nr ECA. Evropa juglindore Raporti i rregullt ekonomik Nr.8 Rritja rimëkëmbet, rreziqet zmadhohen Raport Nr. 99668-ECA Evropa juglindore Raporti i rregullt ekonomik Nr.8 Rritja rimëkëmbet, rreziqet zmadhohen Vjeshtë 215 i Falënderime Përmes këtij Raporti të rregullt ekonomik mbulohen zhvillimet, parashikimet

More information

FAKTORËTQË PENGOJNË ZHVILLIMIN E SEKTORIT PRIVAT NË KOSOVË ФАКТОРИТЕ КОИ ГО СПРЕЧУВААТ РАЗВОЈОТ НА ПРИВАТНИОТ СЕКТОР ВО КОСОВО

FAKTORËTQË PENGOJNË ZHVILLIMIN E SEKTORIT PRIVAT NË KOSOVË ФАКТОРИТЕ КОИ ГО СПРЕЧУВААТ РАЗВОЈОТ НА ПРИВАТНИОТ СЕКТОР ВО КОСОВО 334.722 (497.115) C E N T R U M 4 Donjeta Morina, MA 1 FAKTORËTQË PENGOJNË ZHVILLIMIN E SEKTORIT PRIVAT NË KOSOVË ФАКТОРИТЕ КОИ ГО СПРЕЧУВААТ РАЗВОЈОТ НА ПРИВАТНИОТ СЕКТОР ВО КОСОВО FACTORS THAT PREVENT

More information

Artikuj të botuar në buletinin ekonomik të Bankës së Shqipërisë gjatë një dekade

Artikuj të botuar në buletinin ekonomik të Bankës së Shqipërisë gjatë një dekade Banka e Shqipërisë Artikuj të botuar në buletinin ekonomik të Bankës së Shqipërisë gjatë një dekade Vëllimi I Periudha 1998-2000 Dhjetor, 2007 2 Artikujt e paraqitur në këtë botim, nuk shprehin gjithmonë

More information

NDIKIMI I INFLACIONIT DHE RRITJES EKONOMIKE NË PAPUNËSI. RASTI I REPUBLIKËS SË MAQEDONISË

NDIKIMI I INFLACIONIT DHE RRITJES EKONOMIKE NË PAPUNËSI. RASTI I REPUBLIKËS SË MAQEDONISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË DEPARTAMENTI I EKONOMIKSIT NDIKIMI I INFLACIONIT DHE RRITJES EKONOMIKE NË PAPUNËSI. RASTI I REPUBLIKËS SË MAQEDONISË DISERTACION Në kërkim të Gradës Shkencore

More information

RIMËKËMBJE E BRISHTË

RIMËKËMBJE E BRISHTË Raporti numër: 87962-ECA EVROPA JUGLINDORE RAPORT I RREGULLT EKONOMIK NR.6 RIMËKËMBJE E BRISHTË maj, 214 Falënderim Ky Raport i Rregullt Ekonomik (RRrE) mbulon zhvillimet ekonomike, perspektivat dhe politikat

More information

TRYEZA TEMATIKE PËR TREGTI, INDUSTRI, DOGANA DHE TATIME, TREGUN E BRENDSHËM, KONKURRENCË MBROJTJE TË KONSUMATORIT DHE ATË SHËNDETËSORE KOSOVA 2020

TRYEZA TEMATIKE PËR TREGTI, INDUSTRI, DOGANA DHE TATIME, TREGUN E BRENDSHËM, KONKURRENCË MBROJTJE TË KONSUMATORIT DHE ATË SHËNDETËSORE KOSOVA 2020 TRYEZA TEMATIKE PËR TREGTI, INDUSTRI, DOGANA DHE TATIME, TREGUN E BRENDSHËM, KONKURRENCË MBROJTJE TË KONSUMATORIT DHE ATË SHËNDETËSORE KOSOVA 2020 RAPORTI Maj 2013 Prishtina Ky raport është hartuar duke

More information

BANKA QENDRORE E REPUBLIKËS SË KOSOVËS CENTRALNA BANKA REPUBLIKE KOSOVA CENTRAL BANK OF THE REPUBLIC OF KOSOVO

BANKA QENDRORE E REPUBLIKËS SË KOSOVËS CENTRALNA BANKA REPUBLIKE KOSOVA CENTRAL BANK OF THE REPUBLIC OF KOSOVO Vlerësimi Tremujor i Ekonomisë Nr. 5, Tremujori IV/213 12 1 8 6 4 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Indikatorë të zgjedhur Rritja Reale e PBB (%) 3.5 3.2 4.4 2.5 3.1 (e) PBB (mln EUR) 47.8 4291.1 4769.8 4916.4 Inflacioni

More information

Vlerësimi Tremujor i Zhvillimeve Makroekonomike. Nr. 24, Tremujori III/2018

Vlerësimi Tremujor i Zhvillimeve Makroekonomike. Nr. 24, Tremujori III/2018 4 12 1 8 6 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Ekonomia e eurozonës, sipas të dhënave preliminare, në tremujorin e tretë (TM3) 218 është karakterizuar me një rritje të ngadalësuar të aktivitetit ekonomik (rreth 1.9 përqind)

More information

Metoda alternative të matjes së produktit potencial në Shqipëri

Metoda alternative të matjes së produktit potencial në Shqipëri Banka e Shqipërisë Metoda alternative të matjes së produktit potencial në Shqipëri Nëntor 2007 Vasilika Kota* -- -2- Përmbajtja Abstrakt 5 I. Hyrje 7 II. Rishikimi i metodologjive kryesore 8 II.1 Metoda

More information

NDIKIMI I KAPITALIT SOCIAL NË PERFORMANCËN ARSIMORE SI FAKTOR I ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM

NDIKIMI I KAPITALIT SOCIAL NË PERFORMANCËN ARSIMORE SI FAKTOR I ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM Mendim Zenku, МA C E N T R U M 6 UDC: 37.014.54:316.43 NDIKIMI I KAPITALIT SOCIAL NË PERFORMANCËN ARSIMORE SI FAKTOR I ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM ВЛИЈАНИЕТО НА СОЦИЈАЛНИОТ КАПИТАЛ ВО ОБРАЗОВНАТА ПЕРФОРМАНСА

More information

FUNKSIONI I PRODHIMIT

FUNKSIONI I PRODHIMIT FUNKSIONI I PRODHIMIT Prodhimi Funksioni i prodhimit Qëllimi i funksionit të prodhimit Zonat e prodhimit Modeli i funksionit të prodhimit Elasticiteti i zëvendësimit Prodhimi në Kosovë Përmbajtja 1. Prodhimi

More information

Sigurimi i Cilësisë Mjet për Ngritjen e Besueshmërisë së Pasqyrave Financiare

Sigurimi i Cilësisë Mjet për Ngritjen e Besueshmërisë së Pasqyrave Financiare 1 Sigurimi i Cilësisë Mjet për Ngritjen e Besueshmërisë së Pasqyrave Financiare Arbër Hoti Sesioni Paralel Nr. 2 Prishtinë 27.06.2016 Tesla Motors 2015 2 2008 Prentice Hall Business Publishing, Auditing

More information

Vlerësimi Tremujor i Zhvillimeve Makroekonomike. Nr. 23, Tremujori II/2018

Vlerësimi Tremujor i Zhvillimeve Makroekonomike. Nr. 23, Tremujori II/2018 Vlerësimi Tremujor i Zhvillimeve Makroekonomike 4 Nr. 23, Tremujori II/2018 12 10 8 6 2 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Ekonomia e eurozonës, sipas të dhënave preliminare, në tremujorin e dyte (TM2) 2018 është karakterizuar

More information

evropa juglindore Raporti i zhvillimeve Ekonomike Nr. 3

evropa juglindore Raporti i zhvillimeve Ekonomike Nr. 3 evropa juglindore Raporti i zhvillimeve Ekonomike Nr. 3 Nga Recesioni i Dyfishtë në Reforma të Përshpejtuara 7 6 5 4 3 2 1-1 -2-3 Rritja ekonomike EJL6 (%, majtas) Papunesia e EJL6 (%, djathtas) 27 28

More information

ANALIZA E NEVOJAVE PËR TRAJNIME TË NVM-ve

ANALIZA E NEVOJAVE PËR TRAJNIME TË NVM-ve Republika e Kosovës Republika Kosova-Republic of Kosovo Qeveria Vlada-Government - Ministarstvo Trgovine i Industrije- Ministry of Trade and Industry Agjencia për Investime dhe Përkrahjen e Ndërmarrjeve

More information

Financiar. Raporti i Stabilitetit. Financiar. Numër 1 BANKA QENDRORE E REPUBLIKËS SË KOSOVËS CENTRALNA BANKA REPUBLIKE KOSOVA

Financiar. Raporti i Stabilitetit. Financiar. Numër 1 BANKA QENDRORE E REPUBLIKËS SË KOSOVËS CENTRALNA BANKA REPUBLIKE KOSOVA BANKA QENDRORE E REPUBLIKËS SË KOSOVËS CENTRALNA BANKA REPUBLIKE KOSOVA CENTRAL BANK OF THE REPUBLIC OF KOSOVO Raporti i Stabilitetit Buletini i Financiar Sektorit Financiar D H J E T O R 2 0 1 0 CBK Working

More information

Fidan Begolli - Shoqëria Konsumuese - Rast: Kosova SHOQËRIA KONSUMUESE - RAST: KOSOVA

Fidan Begolli - Shoqëria Konsumuese - Rast: Kosova SHOQËRIA KONSUMUESE - RAST: KOSOVA Fidan Begolli - Shoqëria Konsumuese - Rast: Kosova SHOQËRIA KONSUMUESE - RAST: KOSOVA MSc FIDAN BEGOLLI Fjala konsum ka shumë kuptime. Por në këtë punim do të përmendet kuptimi ekonomik dhe ai social që

More information

REVISTA SHQIPTARE SOCIAL EKONOMIKE ALBANIAN SOCIO ECONOMIC REVIEW Revistë Social Ekonomike tremujore

REVISTA SHQIPTARE SOCIAL EKONOMIKE ALBANIAN SOCIO ECONOMIC REVIEW Revistë Social Ekonomike tremujore ISSN 2222-5846 Qendra Shqiptare për Kërkime Ekonomike REVISTA SHQIPTARE SOCIAL EKONOMIKE ALBANIAN SOCIO ECONOMIC REVIEW Revistë Social Ekonomike tremujore Viti XIX, Nr. 2 (75) (Prill Qershor 2013) Tiranë,

More information

Universiteti Aleksandër Moisiu Durrës Fakulteti i Biznesit PËRCAKTUESIT E STRUKTURËS SË KAPITALIT: RAST STUDIMI I KOMPANIVE TË PALISTUARA NË SHQIPËRI

Universiteti Aleksandër Moisiu Durrës Fakulteti i Biznesit PËRCAKTUESIT E STRUKTURËS SË KAPITALIT: RAST STUDIMI I KOMPANIVE TË PALISTUARA NË SHQIPËRI Universiteti Aleksandër Moisiu Durrës Fakulteti i Biznesit PËRCAKTUESIT E STRUKTURËS SË KAPITALIT: RAST STUDIMI I KOMPANIVE TË PALISTUARA NË SHQIPËRI Kandidati: Msc. Anila Çekrezi Udhëheqësi: Prof. Dr.

More information

VLERËSIMI I POLITIKËS PAS ZBATIMIT NDIKIMI I REGJIMIT TË TAKSAVE NË KATËR SEKTORË PRODHUES

VLERËSIMI I POLITIKËS PAS ZBATIMIT NDIKIMI I REGJIMIT TË TAKSAVE NË KATËR SEKTORË PRODHUES VLERËSIMI I POLITIKËS PAS ZBATIMIT NDIKIMI I REGJIMIT TË TAKSAVE NË KATËR SEKTORË PRODHUES (Metali, Tekstili, Druri dhe Përpunimi i ushqimit) Prishtinë, 2014 Mirënjohje Financimi është siguruar nga Ministria

More information

Përparësitë konkuruese të Shqipërisë drejt BE-së

Përparësitë konkuruese të Shqipërisë drejt BE-së REPUBLIKA E SHQIPËRISË Universiteti i Tiranës Fakulteti i Historisë dhe Filologjisë Departamenti i Gjeografisë Punim Shkencor- në kërkim të gradës shkencore Doktor Përparësitë konkuruese të Shqipërisë

More information

Profili i sektorit: Inxhinieri mekanike

Profili i sektorit: Inxhinieri mekanike Profili i sektorit: Inxhinieri mekanike Mars, 2016 CONTENTS The mechanical engineering skill sector at a glance... 4 1. Introduction... 6 Methodology... 6 Glossary of terms used in the sector profile...

More information

PROFILI I SEKTORIT TIK

PROFILI I SEKTORIT TIK Republika e Kosovës Republika Kosova - Republic of Kosovo Qeveria - Vlada - Government MINISTRIA E TREGTISË DHE INDUSTRISË MINISTARSTVO ZA TRGOVINU I INDUSTRIJU MINISTRY OF TRADE AND INDUSTRY PROFILI I

More information

ECONOMICUS NR 7/2011 REVISTË SHKENCORE E FAKULTETIT EKONOMIK

ECONOMICUS NR 7/2011 REVISTË SHKENCORE E FAKULTETIT EKONOMIK ECONOMICUS NR 7/2011 REVISTË SHKENCORE E FAKULTETIT EKONOMIK Kryeredaktor Prof. Dr. ADRIAN CIVICI Redaktore BESARTA VLADI Këshilli botues Prof. Dr. SULO HADËRI Prof. Dr. LULJETA MINXHOZI Prof. Asoc. Dr.

More information

Ndikimi dhe Zhvillimi i Turizmit ne Ekonominë Shqiptare

Ndikimi dhe Zhvillimi i Turizmit ne Ekonominë Shqiptare UNIVERSITETI FAKULTETI PROFILI ALEKSANDËR MOISIU SHKENCAVE POLITIKE JURIDIKE DREJTIM TURIZMI Ndikimi dhe Zhvillimi i Turizmit ne Ekonominë Shqiptare Pedagogu Udheheqes : Ph.D. Candidate LEIDA MATJA Punoi

More information

Të nderuar zonja dhe zotërinj anëtarë të Komisionit për Ekonominë dhe Financat,

Të nderuar zonja dhe zotërinj anëtarë të Komisionit për Ekonominë dhe Financat, Raporti Vjetor 2006 Fjala e guvernatorit I nderuar zoti Kryetar, Të nderuar zonja dhe zotërinj anëtarë të Komisionit për Ekonominë dhe Financat, Është privilegj i veçantë, që në zbatim të detyrimit ligjor

More information

Energjia. Energji e qëndrueshme, e sigurt dhe e përballueshme për evropianët BASHKIMI EVROPIAN I SQARUAR

Energjia. Energji e qëndrueshme, e sigurt dhe e përballueshme për evropianët BASHKIMI EVROPIAN I SQARUAR BASHKIMI EVROPIAN I SQARUAR Energjia Energji e qëndrueshme, e sigurt dhe e përballueshme për evropianët Garantimi i energjisë së sigurt me çmime të përballueshme është një nga sfidat më të mëdha me të

More information

PROGRAMI I KOSOVËS PËR REFORMA EKONOMIKE (PRE)

PROGRAMI I KOSOVËS PËR REFORMA EKONOMIKE (PRE) Republika e Kosovës Republika Kosova - Republic of Kosovo Qeveria Vlada Government PROGRAMI I KOSOVËS PËR REFORMA EKONOMIKE (PRE) 2017-2019 Dhjetor 2016 1 Përmbajtja 4. Prioritetet e reformave strukturore

More information

PERCEPTIMET E INVESTITORËVE PËR MJEDISIN E BIZNESIT NË KOSOVË

PERCEPTIMET E INVESTITORËVE PËR MJEDISIN E BIZNESIT NË KOSOVË NË PARTNERITET ME: PERCEPTIMET E INVESTITORËVE PËR MJEDISIN E BIZNESIT NË KOSOVË Anketë me investitorët aktualë dhe potencialë Raporti i përgatitur nga: Z. Kushtrim Shaipi, Menaxher iprojektit dhe bashkë-autor

More information

DIAGNOZA E VENDEVE TË PUNËS KOSOVË

DIAGNOZA E VENDEVE TË PUNËS KOSOVË Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized SERIA E RAPORTEVE PËR VENDET E PUNËS Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized DIAGNOZA E VENDEVE TË PUNËS KOSOVË A l e x a n d

More information

POTENCIALET EKONOMIKE NË VERI TË KOSOVËS

POTENCIALET EKONOMIKE NË VERI TË KOSOVËS An PROJEKT EU funded I FINANCUAR project NGA BE DHE I MENAXHUAR managed by the European NGA ZYRA E BASHKIMIT Union EVROPIAN Office NË KOSOVË in Kosovo POTENCIALET EKONOMIKE NË VERI TË KOSOVËS 2015 IMPLEMENTUAR

More information

Menaxhment Financiar (zgjidhjet)

Menaxhment Financiar (zgjidhjet) Shoqata e Kontabilistëve të Çertifikuar dhe Auditorëve të Kosovës Society of Certified Accountants and Auditors of Kosovo Menaxhment Financiar (zgjidhjet) P7 FLETË PROVIMI Exam Paper Data: 23.06.2018 1

More information

COURSE FOR BUSINESS SUPPORT ORGANIZATIONS ALBANIAN LANGUAGE AGRO-START PROJECT

COURSE FOR BUSINESS SUPPORT ORGANIZATIONS ALBANIAN LANGUAGE AGRO-START PROJECT COURSE FOR BUSINESS SUPPORT ORGANIZATIONS ALBANIAN LANGUAGE AGRO-START PROJECT PLATFORMA E-LEARNING DHE KURSET KURSET E-LEARNING Platforma E-learning është një mjet bazuar ne platformen web vendosur në

More information

E U R O P A J U G L I N D O R E

E U R O P A J U G L I N D O R E 1 GRUPI I BANKËS BOTËRORE E U R O P A J U G L I N D O R E R A P O R T I R R E G U L L T E K O N O M I K Europa Juglindore Raport i Rregullt Ekonomik Nr.10 Përfundimet kryesore të RRrE nr.10: Të gjitha

More information

Shqipëria: Një Vlerësim i Tregut të Punës

Shqipëria: Një Vlerësim i Tregut të Punës Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Nr. raportit 34597-AL Shqipëria: Një Vlerësim i Tregut të Punës maj 2006 Njësia e Sektorit

More information

Migrimi dhe Zhvillimi Ekonomik në Kosovë

Migrimi dhe Zhvillimi Ekonomik në Kosovë Raport Nr. 60590 - XK Migrimi dhe Zhvillimi Ekonomik në Kosovë 25 maj 2011 Njësia për zvogëlimin e varfërisë dhe menaxhimin ekonomik Rajoni i Evropës dhe Azisë Qendrore Dokument i Bankës Botërore REPUBLIKA

More information

Ndikimi i Termocentralit Kosova e Re në Tarifat e Energjisë Elektrike * INSTITUTI GAP

Ndikimi i Termocentralit Kosova e Re në Tarifat e Energjisë Elektrike * INSTITUTI GAP Ndikimi i Termocentralit Kosova e Re në Tarifat e Energjisë Elektrike * INSTITUTI GAP Përmbajtja 4 Përmbledhje ekzekutive 5 Historik i shkurtër i projektit 6 Pikat kryesore të kontratës për ndërtimin

More information

Gara Math Kangaroo Kosovë Klasa 3-4

Gara Math Kangaroo Kosovë Klasa 3-4 PJESA A: Çdo përgjigje e saktë vlerësohet me 3 pikë 1. Cila nga pjesët A - E duhet të vendoset në mes të dy pjesëve të dhëna ashtu që tëvlejë barazia? 2. Ardiani shikoi në dritare. Ai sheh gjysmën e kengurave

More information

REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË DISERTACION

REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË DISERTACION REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË DISERTACION Financa e projekteve, formë alternative e investimeve infrastrukturore në vendet në zhvillim Në kërkim të gradës shkencore

More information

Republika e Kosovës Republika Kosova-Republic of Kosovo

Republika e Kosovës Republika Kosova-Republic of Kosovo Republika e Kosovës Republika Kosova-Republic of Kosovo Autoriteti Rregullativ i Komunikimeve Elektronike dhe Postare Regulatory Authority of Electronic and Postal Communications Regulatorni Autoritet

More information

Tregjet potenciale për eksport

Tregjet potenciale për eksport Tregjet potenciale për eksport Mars 2015 Tregjet potenciale për eksport për Sektorët e përpunimit të ushqimit, bujqësisë, përpunimit të drurit, materialeve ndërtimore, turizmit dhe punimeve artizanale

More information

që përfundon me 31 dhjetor 2015, Burimi: 2 Fondi Monetar Ndërkombëtar, Kosovo: Concluding Statement of the 2015 Article IV

që përfundon me 31 dhjetor 2015, Burimi:  2 Fondi Monetar Ndërkombëtar, Kosovo: Concluding Statement of the 2015 Article IV 2 1. Hyrje Tatimi mbi vlerën e shtuar (TVSH) është burimi kryesor i të hyrave tatimore në Kosovë. Në vitin 2015, TVSH përbënte rreth 47% të të hyrave nga tatimet. 1 Në mars të vitit 2015, Qeveria e Kosovës

More information

KLIMA E BIZNESIT NË KOSOVË 49

KLIMA E BIZNESIT NË KOSOVË 49 KLIMA E BIZNESIT NË KOSOVË 49 2 KLIMA E BIZNESIT NË KOSOVË KLIMA E BIZNESIT NË KOSOVË 3 LISTA E SHKURTESAVE...7 HYRJE...8 1. SEKTORI PRIVAT NË KOSOVË...11 1.1. Roli dhe struktura sektoriale e NVM-ve nё

More information

NDIKIMI I FINANCIMIT NË MUNDËSITË PËR RRITJE TË BIZNESIT FENOMENI I VETËPËRJASHTIMIT VULLNETAR NGA KREDITIMI DHE ALTERNATIVA E FINANCIMIT ISLAMIK

NDIKIMI I FINANCIMIT NË MUNDËSITË PËR RRITJE TË BIZNESIT FENOMENI I VETËPËRJASHTIMIT VULLNETAR NGA KREDITIMI DHE ALTERNATIVA E FINANCIMIT ISLAMIK NDIKIMI I FINANCIMIT NË MUNDËSITË PËR RRITJE TË BIZNESIT FENOMENI I VETËPËRJASHTIMIT VULLNETAR NGA KREDITIMI DHE ALTERNATIVA E FINANCIMIT ISLAMIK Eugen Musta Dorëzuar Universitetit Europian të Tiranës

More information

this project is funded by the european Union

this project is funded by the european Union this project is funded by the european Union v Karakteristikat EKONOMIKE Economic Characteristics CENSUSI I POPULLSISË DHE BANESAVE 2011 POPULATION AND HOUSING CENSUS 2011 Karakteristikat Ekonomike Economic

More information

POTENCIALET EKONOMIKE NË RAJONIN QENDËR

POTENCIALET EKONOMIKE NË RAJONIN QENDËR POTENCIALET EKONOMIKE NË RAJONIN QENDËR BUJQËSIA PRODHIMI I TEKSTILIT TIK 2016 PËRPUNIMI I USHQIMIT NDËRTIMTARIA An EU funded project managed by the European Union Office in Kosovo Implementuar nga: POTENCIALET

More information

BULETINI I BANKËS SË SHQIPËRISË

BULETINI I BANKËS SË SHQIPËRISË Buletini i Bankës së Shqipërisë 6M-1 2014 BULETINI I BANKËS SË SHQIPËRISË 6-MUJORI I PARË 2014 Banka e Shqipërisë 1 6M-1 2014 Buletini i Bankës së Shqipërisë Nëse përdorni të dhëna të këtij publikimi,

More information

SFIDAT E VENDEVE TË BALLKANIT PERËNDIMOR NË PROCESIN E ANËTARËSIMIT NË BASHKIMIN EVROPIAN - RASTI I KOSOVËS DREJTIMI POLITIKAT DHE QEVERISJA NË EVROPË

SFIDAT E VENDEVE TË BALLKANIT PERËNDIMOR NË PROCESIN E ANËTARËSIMIT NË BASHKIMIN EVROPIAN - RASTI I KOSOVËS DREJTIMI POLITIKAT DHE QEVERISJA NË EVROPË REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE TEMA E DISERTACIONIT PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE DOKTOR SFIDAT E VENDEVE TË BALLKANIT PERËNDIMOR NË PROCESIN E ANËTARËSIMIT

More information

Modeli MakroEkonometrik i Bankës Qendrore të Republikës së Kosovës

Modeli MakroEkonometrik i Bankës Qendrore të Republikës së Kosovës B A N K A Q E N D R O R E E R E P U B L I K Ë S S Ë K O S O V Ë S C E N T R A L N A B A N K A R E P U B L I K E K O S O VA C E N T R A L B A N K O F T H E R E P U B L I C O F K O S O V O Modeli MakroEkonometrik

More information

Universiteti i Tiranës FAKULTETI I EKONOMISË Departamenti i Ekonomiksit ÇMIMET E BANESAVE NË SHQIPËRI NËN KËNDVËSHTRIMIN E KËRKESËS

Universiteti i Tiranës FAKULTETI I EKONOMISË Departamenti i Ekonomiksit ÇMIMET E BANESAVE NË SHQIPËRI NËN KËNDVËSHTRIMIN E KËRKESËS Universiteti i Tiranës FAKULTETI I EKONOMISË Departamenti i Ekonomiksit ÇMIMET E BANESAVE NË SHQIPËRI NËN KËNDVËSHTRIMIN E KËRKESËS Udhëhoqi: Punoi: Erjon LUÇI, PhD. MSc. Erjona Suljoti Janar 2015 Abstrakt

More information

Takimi i tretë i ekipës për menaxhim të projektit për zvogëlim të pagesave në para të gatshme në Kosovë

Takimi i tretë i ekipës për menaxhim të projektit për zvogëlim të pagesave në para të gatshme në Kosovë Takimi i tretë i ekipës për menaxhim të projektit për zvogëlim të pagesave në para të gatshme në Kosovë Ekipi menaxhues i projektit në kuadër të Këshillit Kombëtar të Pagesave (KKP) 15 Qershor, 2011 BANKA

More information

Kursi bazë 1: Rëndësia e BE

Kursi bazë 1: Rëndësia e BE Kursi bazë 1: Rëndësia e BE Përse merremi me BE? Rëndësia praktike Në kuadër të këtij kursi të parë bazë rreth BE duam të marrim pak kohë për të menduar rreth objektit, me të cilin kërkojmë të merremi,

More information

Krahasimi i gjendjes se shoqërive civile në Kosovë dhe Shqipëri

Krahasimi i gjendjes se shoqërive civile në Kosovë dhe Shqipëri Pajtim Zeqiri 12. 08.2013 Qendra për Arsim, KIPRED Kursi: Hulumtim dhe shkathtësi në të shkruar Krahasimi i gjendjes se shoqërive civile në Kosovë dhe Shqipëri 1. Hyrje Shoqëria civile sot konsiderohet

More information

Republika e Shqipërisë Universiteti i Tiranës Fakulteti i Ekonomisë. Disertacion

Republika e Shqipërisë Universiteti i Tiranës Fakulteti i Ekonomisë. Disertacion Republika e Shqipërisë Universiteti i Tiranës Fakulteti i Ekonomisë Disertacion Zhvillimi dhe Problematikat e Tregut të Pasurive të Paluajtshme në Shqipëri NË KËRKIM TË GRADËS SHKENCORE DOKTOR Përgatiti

More information

Korniza Afatmesme e Shpenzimeve

Korniza Afatmesme e Shpenzimeve Republika e Kosovës Republika Kosova- Republic of Kosovo Qeveria- Vlada- Govenrment Ministia e Financave Ministarstvo za Finansije Ministry of Finance Korniza Afatmesme e Shpenzimeve 2016-2018 Prill, 2015

More information

Banka e Shqipërisë. Remitancat: Një mbështetje për zhvillim

Banka e Shqipërisë. Remitancat: Një mbështetje për zhvillim Banka e Shqipërisë Remitancat: Një mbështetje për zhvillim 16 qershor 2018 Nëse përdorni të dhëna të këtij publikimi, jeni të lutur të citoni burimin. Botuar nga: Banka e Shqipërisë, Sheshi Skënderbej,

More information

BULETINI MUJOR KLIMATIK

BULETINI MUJOR KLIMATIK ISSN 2521-831X BULETINI MUJOR KLIMATIK Universiteti Politeknik i Tiranës Instituti i Gjeoshkencave, Energjisë, Ujit & Mjedisit Tirana 2017 ISSN 2521-831X Klima.Shqiperia@gmail.com GUSHT2017 Nr. 8 Vlerësimi

More information

27.Total Quality Management and Open Innovation Model in the sector of Tourism (Case of Albania& Montenegro0

27.Total Quality Management and Open Innovation Model in the sector of Tourism (Case of Albania& Montenegro0 Besarta Vladi Lecture at European University of Tirana (EUT)/ Albania Ilir Rexhepi Managing Director at Kosovo Management Institute (KMI)/ Kosovo Dr.Ermira Qosja- Lecture at European University of Tirana

More information

Raporti i Gjelbër i Kosovës Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural, Prishtinë 2017

Raporti i Gjelbër i Kosovës Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural, Prishtinë 2017 Raporti i Gjelbër i Kosovës 2017 Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural, Prishtinë 2017 Fjala hyrëse Bujqësia dhe zhvillimi rural janë ndër sektorët më të rëndësishëm, që kontribojnë në

More information

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË DEPARTAMENTI MARKETING DISERTACION. Në kërkim të gradës shkencore Doktor i Shkencës

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË DEPARTAMENTI MARKETING DISERTACION. Në kërkim të gradës shkencore Doktor i Shkencës UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË DEPARTAMENTI MARKETING DISERTACION Në kërkim të gradës shkencore Doktor i Shkencës Tema: STRATEGJITË E MARKETINGUT TË NDËRMARRJEVE NË SEKTORIN USHQIMOR NË KOSOVË

More information

Punonjësit në hije, Ekonomia e Fshehur dhe Puna e Padeklaruar në Maqedoni Shqipëri dhe Kosovë

Punonjësit në hije, Ekonomia e Fshehur dhe Puna e Padeklaruar në Maqedoni Shqipëri dhe Kosovë Punonjësit në hije, Ekonomia e Fshehur dhe Puna e Padeklaruar në Maqedoni Shqipëri dhe Kosovë Raporti i politikave Nr.38, Janar 2017 1. Hyrje Zakonisht fjalë si në hije, e fshehtë, informale, e padeklaruar,

More information

Raporti i Gjelbër i Kosovës Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural, Prishtinë 2016

Raporti i Gjelbër i Kosovës Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural, Prishtinë 2016 RAPORT I I GJ E L BË R 2 0 1 6 Raporti i Gjelbër i Kosovës 2016 Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural, Prishtinë 2016 Fjala hyrëse Është evident fakti se zhvillimi ekonomik është i mangët

More information

Burimet e Financimit Afatmesem LEASING

Burimet e Financimit Afatmesem LEASING Kreu 18 Drejtimi Financiar Saimir Sallaku Lektor i Drejtimit Financiar Burimet e Financimit Afatmesem LEASING 1 Qëllimet e Kapitullit Karakteristikat bazë të qerasë dhe si të bëjmë dallimin midis qerasë

More information

UNIVERSITETI ALEKSANDËR MOISIU DURRËS FAKULTETI I SHKENCAVE POLITIKO - JURIDIKE DEPARTAMENTI I ADMINISTRIMIT PUBLIK

UNIVERSITETI ALEKSANDËR MOISIU DURRËS FAKULTETI I SHKENCAVE POLITIKO - JURIDIKE DEPARTAMENTI I ADMINISTRIMIT PUBLIK UNIVERSITETI ALEKSANDËR MOISIU DURRËS FAKULTETI I SHKENCAVE POLITIKO - JURIDIKE DEPARTAMENTI I ADMINISTRIMIT PUBLIK TEMA : EKONOMIA INFORMALE NE SHQIPERI PUNOI: UDHEHOQI : Elton HAKA Msc. Gentiana KRAJA

More information

POLITIKA TREGTARE DHE PROMOVIMI I EKSPORTIT NË KOSOVË

POLITIKA TREGTARE DHE PROMOVIMI I EKSPORTIT NË KOSOVË POLITIKA TREGTARE DHE PROMOVIMI I EKSPORTIT NË KOSOVË (Raport Hulumtues) Ky raport është pjesë e projektit Promovimi i zhvillimit ekonomik nëpërmjet shoqërisë civile, i cili është i financuar nga USAID-i

More information

Kostoja e ciklit të jetës

Kostoja e ciklit të jetës Udhëzimi 34 Shtator 2016 Prokurimi publik Kostoja e ciklit të jetës PËRMBAJTJA Hyrje Çfarë është Kostoja e Ciklit të Jetës (LCC) dhe pse përdoret ajo? Çfarë thotë Direktiva për LCC-në dhe si duhet të zbatohen

More information

Analiza për industrinë e lëngjeve të frutave

Analiza për industrinë e lëngjeve të frutave Analiza për industrinë e lëngjeve të frutave MAJ 2016 2 1. Hyrje Sektori i pemëve të imta (mjedër, manaferrë dhe dredhëz) dhe sektori i pemëve frutore (mollë, kumbull, vishnje, dardhë) janë ndër sektorët

More information

NGA POPULLI AMERIKAN OD AMERIČKOG NARODA

NGA POPULLI AMERIKAN OD AMERIČKOG NARODA NGA POPULLI AMERIKAN OD AMERIČKOG NARODA THE KOSOVO MUNICIPAL COMPETITIVENESS INDEX REPORT 2012 RAPORTI I KOSOVËS PËR INDEKSIN E KONKURRENCËS NË KOMUNA 2012 KOSOVSKI IZVEŠTAJ O INDEKSU KONKURENCIJE U OPŠTINAMA

More information

I. Ekonomia informale dhe tranzicioni drejt ekonomisë së tregut

I. Ekonomia informale dhe tranzicioni drejt ekonomisë së tregut I. Ekonomia informale dhe tranzicioni drejt ekonomisë së tregut II. Rrugët e reduktimit të ekonomisë informale dhe përfi timet e komunitetit të biznesit Ferizaj Pejë Prizren Mbështetur nga: Udhëheqës të

More information

P11. Menaxhmenti Strategjik Zgjidhjet. Shoqata e Kontabilistëve të Çertifikuar dhe Auditorëve të Kosovës

P11. Menaxhmenti Strategjik Zgjidhjet. Shoqata e Kontabilistëve të Çertifikuar dhe Auditorëve të Kosovës Shoqata e Kontabilistëve të Çertifikuar dhe Auditorëve të Kosovës Society of Certified Accountants and Auditors of Kosovo Menaxhmenti Strategjik Zgjidhjet P11 Nr. FLETË PROVIMI Exam Paper Udhëzime/Instructions:

More information

RAPORT VJETOR AQBK. Prishtinë Qershor 2007

RAPORT VJETOR AQBK. Prishtinë Qershor 2007 RAPORT VJETOR 2006 AQBK RAPORT VJETOR Prishtinë Qershor 2007 PËRMBAJTJA Fjala Përshëndetëse e Drejtorit të Përgjithshëm drejtuar PSSP-së dhe Kryetarit të Kosovës --------------- 1 Anëtarët e Bordit Drejtues,

More information

Banka popullore e Republikës së Maqedonisë

Banka popullore e Republikës së Maqedonisë Banka popullore e Republikës së Maqedonisë Raporti tremujor shkurt 216 Përkthim në gjuhën shqipe: Grupi punues i Fakultetit të biznesit dhe ekonomisë pran Universitetit të Evropës Juglindore Tetovë. 2

More information

Nga copëzimi te bashkëpunimi Arsimi i lartë, puna kërkimore dhe zhvillimi në Evropën Juglindore

Nga copëzimi te bashkëpunimi Arsimi i lartë, puna kërkimore dhe zhvillimi në Evropën Juglindore Nga copëzimi te bashkëpunimi Arsimi i lartë, puna kërkimore dhe zhvillimi në Evropën Juglindore (From Fragmentation to Cooperation: Tertiary Education, Research and Development in South Eastern Europe)

More information

Shqipëri. dhe Mundësitë për. Zhvillimin e Aftësive në. Cilësia e Arsimit. Analizë e rezultateve të PVNN-së

Shqipëri. dhe Mundësitë për. Zhvillimin e Aftësive në. Cilësia e Arsimit. Analizë e rezultateve të PVNN-së Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Cilësia e Arsimit dhe Mundësitë për Zhvillimin e Aftësive në Shqipëri Analizë e rezultateve

More information

Sfidat e arsimimit të të rriturve në Kosovë

Sfidat e arsimimit të të rriturve në Kosovë Venera Llunji* Abstrakt Shekulli 21 kërkon përpjekje serioze në të rishikuarit, zgjerimin, dhe pranimin në tërësi të nocionit të arsimimit të të rriturve. Arsimimi i të rriturve duhet t i sigurojë secilit

More information

PROGRAMI I KIESA PËR ZHVILLIMIN E NDËRMARRJEVE Udhëzime për aplikuesit

PROGRAMI I KIESA PËR ZHVILLIMIN E NDËRMARRJEVE Udhëzime për aplikuesit PROGRAMI I KIESA PËR ZHVILLIMIN E NDËRMARRJEVE 2017 Udhëzime për aplikuesit Projekt i financuar nga BE-ja: Rritja e Konkurrueshmërisë dhe Promovimi i Eksportit (ICEP) Përmbajtje 1. PROGRAMI PËR ZHVILLIMIN

More information

Kur mbaron Tranzicioni? Teoria kundrejt realitetit në Shqipëri

Kur mbaron Tranzicioni? Teoria kundrejt realitetit në Shqipëri Kur mbaron Tranzicioni? Teoria kundrejt realitetit në Shqipëri Prof.Dr. Ermelinda Meksi 1 Auron PASHA 2 Shënim Bërja e një prezantimi me këtë titull nuk është një gjë e lehtë. Tema është mjaft e gjerë

More information

Të drejtat e autorit 2017.

Të drejtat e autorit 2017. P A G A M I N I M A L E & E F E K T E T E S A J N Ë P U N E S I M Si një vend në zhvillim, Kosova vuan nga niveli i ulët i edukimit, punëtorë të pakualifikuar dhe shkalla e lartë të papunësisë. Me një

More information

REVISTA SHQIPTARE SOCIAL EKONOMIKE ALBANIAN SOCIO ECONOMIC REVIEW Revistë Social Ekonomike tremujore

REVISTA SHQIPTARE SOCIAL EKONOMIKE ALBANIAN SOCIO ECONOMIC REVIEW Revistë Social Ekonomike tremujore ISSN 2222-5846 Qendra Shqiptare për Kërkime Ekonomike REVISTA SHQIPTARE SOCIAL EKONOMIKE ALBANIAN SOCIO ECONOMIC REVIEW Revistë Social Ekonomike tremujore Viti XIX, Nr. 1 (74) (Janar Mars 2013) Tiranë,

More information

Eficienca e çmimeve në tregun e pasurive të paluajtshme në Kosovë: Analiza e komponentit kryesor

Eficienca e çmimeve në tregun e pasurive të paluajtshme në Kosovë: Analiza e komponentit kryesor UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË DEPARTAMENI I FINANCËS DISERTACION Eficienca e çmimeve në tregun e pasurive të paluajtshme në Kosovë: Analiza e komponentit kryesor Në kërkim të gradës shkencore

More information

DIASPORA DHE POLITIKAT E MIGRACIONIT

DIASPORA DHE POLITIKAT E MIGRACIONIT Forum 2015 DIASPORA DHE POLITIKAT E MIGRACIONIT Ky studim është përgatitur për Forum 2015 nga Instituti Riinvest bazuar në hulumtimin e zhvilluar në Kosovë, Gjermani, Zvicër, Belgjikë, Mbretëri të Bashkuar,

More information

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË DEPARTAMENTI MARKETING-TURIZËM DISERTACION

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË DEPARTAMENTI MARKETING-TURIZËM DISERTACION UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË DEPARTAMENTI MARKETING-TURIZËM DISERTACION NGA MARKETINGU MIKS TE ALTERNATIVAT E BASHKË-KRIJIMIT SFIDAT E MARKETINGUT TË QENDRUESHËM PËR TRASHËGIMINË KULTURORE

More information

BPK RAPORT VJETOR 2005 Prishtinë, maj 2006

BPK RAPORT VJETOR 2005 Prishtinë, maj 2006 BANKING AND PAYMENTS AUTHORITY OF KOSOVO AUTORITETI BANKAR DHE I PAGESAVE TË KOSOVËS BANKARSKI I PLATNI AUTORITET KOSOVA BPK RAPORT VJETOR 2005 Prishtinë, maj 2006 Prishtinë, maj 2006 2 3 PËRMBAJTJA Fjala

More information

Reforma në Menaxhim të Mbeturinave

Reforma në Menaxhim të Mbeturinave Reforma në Menaxhim të Mbeturinave Me Ligjin për Vetëqeverisje Lokale (Art. 17.1 f) dhe ndryshimet e Ligjit për Mbeturina në vitin 2012, komunat në Kosovë kanë marrë kompetenca të reja për menaxhimin e

More information

RAPORTI I STABILITETIT FINANCIAR NË REPUBLIKËN E MAQEDONISË NË VITIN 2015

RAPORTI I STABILITETIT FINANCIAR NË REPUBLIKËN E MAQEDONISË NË VITIN 2015 Banka popullore e Republikës së Maqedonisë Sektori për mbikëqyrje, rregullativë bankare dhe stabilitet financiar Drejtoria për stabilitet financiar dhe rregullativë bankare RAPORTI I STABILITETIT FINANCIAR

More information

Raporti i Gjelbër i Kosovës Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural

Raporti i Gjelbër i Kosovës Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural RAPORT I I GJ E L BË R 2 0 1 5 Dh j e t o r, 2 0 1 5 Raporti i Gjelbër i Kosovës 2015 Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural Prishtinë, Dhjetor 2015 1 Fjala hyrëse Raporti i Gjelbër është

More information