Inleiding: Oorsig oor die Bybel 11

Transcription

1 Inleiding: Oorsig oor die Bybel 11 Deel 1: Die Bybel 12 Waarom is die Ou en Nuwe Testament die Bybel? 13 Daar is eers oor God gepraat en toe is dit neergeskryf 21 Verskillende maniere waarop die Bybel al gelees is 25 Hoe moet n mens die Bybel lees? 29 Bybelvertaling 34 Die boeke van die Bybel 38 Die apokriewe boeke 39 Deel 2: Omgewing 45 Gesinne en waardes in die Bybelse tyd 46 Opgrawings 52 Huise 58 Etes en kos 60 Geld 63 Belastinggaarders en tollenaars 65 Dokters en medisyne 66 Hoe het die mense gereis? 68 Musiek 69 Boerdery 72 Potte en pottebakkers 73 Klere en hare 74 Stede 76 Deel 3: Die Bybelboodskap in n neutedop 78 Die verhaal van die Ou Testament in breë trekke 78 Die Christelike verhaal in breë trekke (die Nuwe Testament) 87 Palestina, n land van kontraste 94 Die Ou Testament Genesis 99 Josua 239 Eksodus 129 Rigters 255 Levitikus 165 Rut 275 Numeri en 2 Samuel 281 Deuteronomium en 2 Konings 307

2 1 en 2 Kronieke 343 Daniël 495 Esra 353 Hosea 507 Nehemia 359 Joël 513 Ester 367 Amos 519 Job 375 Obadja 525 Psalms 383 Jona 529 Spreuke 395 Miga 533 Prediker 403 Nahum 537 Hooglied 409 Habakuk 541 Jesaja 413 Sefanja 547 Jeremia 439 Haggai 551 Klaagliedere 463 Sagaria 555 Esegiël 469 Maleagi 563 Tussen die Ou en die Nuwe Testament 569 Inleiding tot die Nuwe Testament 584 Die Nuwe Testament Matteus Timoteus 805 Markus Timoteus 815 Lukas 639 Titus 823 Johannes 669 Filemon 831 Handelinge 683 Hebreërs 835 Romeine 703 Jakobus Korintiërs Petrus Korintiërs Petrus 861 Galasiërs Johannes 867 Efesiërs Johannes 874 Filippense Johannes 877 Kolossense 779 Judas Tessalonisense 789 Openbaring Tessalonisense 799 Die gang van die geskiedenis tot vandag 905 Deel 1: Die mosterdsaad begin groei uit die bloed van die martelare 905 Deel 2: Keerpunt in die geskiedenis 915 Deel 3: Die kerk word gevestig in die Middeleeue 924 Deel 4: Die Reformasie: die gang van die kerk verander vir altyd 933 Deel 5: Die kerk in die moderne tyd (van die sewentiende eeu tot nou) 942 Van die belangrikste godsdienste in Suid-Afrika 961 Tematiese Bybelstudies 973 Lees die Bybel deur in een jaar 1035 Bemoedigende teksverse vir krisistye 1041 Fauna en flora in die Bybel 1043 Woordelys 1049 Indekse 1093 Verrykingsblokkies 1093 Die Woord in jou lewe 1100

3 DIE BOODSKAP VAN DIE BYBEL het mense oor eeue heen geraak. Die Bybel het egter nie uit die hemel geval nie. Dit is n boek wat oor byna 2000 jaar stelselmatig gegroei het tot die biblioteek boeke wat ons vandag as Bybel gebruik. Hoewel die Bybel die wonderlike nuus oor God vir die mense vertel het, het daar tog meningsverskille ontstaan oor die Bybel en het mense kerke gestig omdat hulle nie kon saamstem oor wat daar in die Bybel staan nie. Vrae oor die Bybel was daar altyd en sal daar altyd wees. n Mens kan ook wonder oor hoe die mense in daardie tyd geleef het. Hulle was beslis nie moderne mense soos ons met ons gewoontes en manier van doen nie. Maar hoe was hulle dan? Die Bybel sê byvoorbeeld gelowiges moet soos kinders wees, maar hoe was kinders in daardie tyd? Ons moet dit tog weet om te verstaan wat die Bybel bedoel as dit sê ons moet soos kinders wees. Ons lees ook van huise, stede, stadspoorte en sulke dinge. Hoe het dit gelyk? Wat vertel opgrawings vir ons van hoe die mense destyds geleef het? Daar is ook kaarte wat aandui hoe die land gelyk het waarin Jesus geleef het. Dit alles en nog baie meer wag vir elkeen wat die bladsye van die inleiding deurlees. Daar is verskeie tydlyne wat presies aandui wanneer wat gebeur het, ten minste sover ons dit kan vasstel. Daar is n goeie beskrywing van die plan van God deur die eeue asook die pad wat Hy geloop het met sy volk, met Jesus en met die kerk. Hierdie inleiding bestaan uit drie dele: ) Die Bybel. ) Die omgewing. ) Die plan van God. 11 Bybel A tot Z Boek.indb /11/06, 12:40:20 PM

4 DEEL1 Die Bybel Hoekom word die boeke van die Bybel as die Woord van God aanvaar? Wie het dit besluit en wanneer? Hoe moet ons hierdie Boek lees om God se Woord duidelik te hoor? Hoekom verstaan mense die Bybel so verskillend? Waar om is daar so baie vertalings? Die Bybel is n wonderlike boek om te lees. Deur die eeue het God met men se gepraat, hulle versterk en gelei deur sy Woord. Maar wat presies is die Bybel? Waarom het dit goddelike gesag? Vrae en nogmaals vrae kan oor hier die wonderlike Boek gevra word. In die gedeelte wat volg, gaan ons kyk: waarom die Bybel as kanon (norm) vir die kerk aanvaar is. Hoe het dit ge beur en hoekom? Die hele ontwikkelingsgeskiedenis van die Bybel, hoe die verskillende boeke bymekaargekom het en waarom seke re boeke in die Bybel opgeneem is en ander nie, word onder meer bespreek. hoe mense eers oor God en Jesus gepraat het, en dit begin neerskryf het sodat ons uiteindelik die Bybel het soos dit vandag lyk. na verskillende maniere waarop die Bybel gelees word. hoe n mens die Bybel behoort te lees. na wat n goeie Bybelvertaling is en hoekom daar so baie vertalings moet wees. na die boeke in die Bybel. na wat apokriewe boeke is. Met al dié inligting kan ons met vertroue die Bybel optel en weet waarom dit die Woord van God is. 12

5 Waarom is die Ou en Nuwe Testament die Bybel? In hierdie gedeelte gaan ons lees: hoekom die Bybel die gesagvolle Woord van God is. waarom die boeke van die Ou en Nuwe Testament die Woord van God is. hoe die Ou Testament deur die geskiedenis tot kanon ontwikkel het. hoe die Nuwe Testament as kanon ontwikkel het. wanneer die kerk finaal besluit het dat die boeke van die Bybel God se Woord (kanon) is. AS N CHRISTEN IETS gevra word oor God of oor wat reg of verkeerd is, is die antwoord waarskynlik baie gou: Die Bybel sê Die Bybel is vir die Christen die fontein van kennis as dit by godsdiens kom. Waarom heg Christene so baie gesag aan die Bybel? Die Bybel is God se gesagvolle open baring Godsdiens gaan, soos die woord ook sê, oor die mens wat God wil dien. Maar waar kry jy Hom, hoe weet jy dit is die regte God en hoe leer jy Hom ken? Verskillende godsdienste gee verskil len de antwoorde op hierdie vraag. Par ty gods dienste ontdek hulle god by voor beeld deur meditasie, ander in hulle self of in die natuur en nog ander in openbarings wat God vir die mense gee. Die Jodedom, Christendom en Islam is egter al drie openbaringsgodsdienste. Die Christendom sê byvoorbeeld God het Hom deur Jesus Christus aan die mense kom openbaar. Jesus is God se Woord (of openbaring, Joh 1:1), die beeld van God (Kol 1:15). In Jesus word die gordyn weggetrek sodat ons God kan sien en leer ken. In Jesus wys God vir ons wie en hoe Hy is. Hiervan vertel die Nuwe Testament. Voor Jesus aarde toe gekom het, het God Hom in die geskiedenis van die volk Israel geopenbaar, en die Ou Tes ta ment vertel daarvan. In die Ou Tes tament sien ons die voetspore van God tussen dié van sy volk en só kan ons Hom leer ken. Omdat God Hom in die Ou en Nuwe Testament openbaar, noem ons dit die Woord van God, of die Heilige Skrif. Die Bybel is die norm of kanon vir wat Christene glo Die Ou en Nuwe Testament is vir die Christene die basiese bron wat alles bepaal wat ons doen en glo. Daar om word dit die kanon van die Chris ten dom genoem. Kanon beteken norm of maatstaf. God self, deur die in spi rasie van die Heilige Gees, staan agter hierdie boeke en dit bevat die openbaring van God aan die wêreld. Maar waar kom die idee van daan dat juis hierdie boeke die enigste en ab solute norm (kanon) vir gelowiges se 13

6 geloofslewe is? Waarom sê Christene dat juis hierdie boeke en nie ander nie die enigste gesagvolle boeke is? Waarom het die Ou en Nuwe Testament so belangrik ge word? Daar is verskillende redes waarom juis die boeke van die Ou en Nuwe Tes tament as kanon of gesagvolle open baring van God gesien word. Ons gaan net na enkele van die belangrikste redes verwys. 1 1 Nie al die kerke het dieselfde ka non nie Die Protestante het 39 Ou Testament- en 27 Nuwe Testamentboeke in hulle Bybel. Die Rooms-Katolieke Kerk het nog sestien ander boeke by die 39 Ou-Testamentiese boeke van die Protestante. Die Protestante noem hierdie boeke die Ou-Testamentiese apokriewe, terwyl die Roomse Kerk daar van praat as die Deu terokanonieke boe ke. Die Protestante sien hierdie boeke nie as deel van die onfeilbare Bybel nie, maar keur ook nie die lees daarvan af nie. Die Ortodokse Kerke (onder andere die Griekse en Russiese kerke) het een boek minder as die Roomse Kerk, naamlik die boek Barug. Die Ou Testament getuig van God se teenwoordigheid onder sy volk Die Bybel vra nie of daar n God is nie; dit getuig net van sy teenwoordigheid. Hy is en was nog altyd daar. Daarvan lees ons in die Ou Testament. Die Ou Testament openbaar God soos Hy is: in sy liefde, hulp, oordeel Maar niemand in die Ou Testament het hierdie God nog ooit van aangesig tot aangesig gesien nie. Daar is ook nie beelde van Hom gemaak nie. Hy het deur profete of priesters gepraat en ge - doen. Sy wet het mense beveel wat om te doen. Soms het Hy in drome of gesigte of selfs deur engele gepraat. Van al hierdie openbarings van die on sigbare, maar tog sigbare God vertel die Ou Testament ons. So sou dit egter nie bly nie (lees gerus Heb 1:1-2). In Jesus, die beeld van God, leer ons God ken: Hy is God se open baring God het egter uit liefde besluit om Hom direk en sigbaar aan mense te openbaar. Hy stuur toe sy Seun om mens te word. In Jesus kon n mens God dus van aangesig tot aangesig sien. In Jesus kan ons sien hoe God is: in die oë van Jesus kan ons God se liefde sien; in sy hande wat ander help, kan ons God se hande sien; in sy woorde kan ons God se woorde hoor. 2 Dit is wat Jesus so spesiaal maak. Sy 2 God se teenwoordigheid Ou Testament Drome/Profete/Gesigte/Engele Nuwe Testament 0-30 nc Ná-Nuwe Testament Tyd ná hemelvaart Mense van die Ou Testament Jesus kom openbaar God in die geskiedenis Ons kyk terug na die besondere openbaring van God in die geskiedenis en pas dit dan op ons lewe toe as God se wil vir ons Hierdie is die spesiale tyd in die geskiedenis waar ons God van aangesig tot aangesig kan leer ken. Dit maak dit so spesiaal. 14

7 INLEIDING optrede hier op aarde is daardie oomblik in die geskiedenis waar ons God kon sien soos Hy is. Nou hoef ons nie meer te raai wat God van ons verwag of wat ons moet doen nie. Ons hoef net na Jesus te kyk, want daar sien ons God se outentieke openbaring. In die Nuwe Testament lees ons alles van hier die outen tieke openbaring van God in Jesus. Daarom is die Nuwe Testament so belangrik. Die Ou en Nuwe Testament word as outentiek en normatief erken omdat dit van God se outentieke openbaring in die wêreld vertel. Dis die venster waar deur ons God kan sien. In Christus het hierdie openbaring n hoogtepunt bereik omdat ons God daar direk kan sien, hoor en aan Hom kan raak (1 Joh 1:1-3). Die Bybel is dus kanon nie om dat die Bybel so belangrik is nie, maar omdat die Een oor wie die Bybel praat, die Vader en die Seun, be lang rik is. Hulle stel die norm vas en daarom kan die verhale oor Hulle nor matief wees. Daarom het die getuienis oor Jesus se woorde en dade (Nuwe Testament) saam met die Skrifte (Ou Testament) die norm vir die vroegste kerk geword. Die gemeentes het hiervolgens geleef as die rigsnoer van God vir hulle lewe. Enige iets wat nie gestrook het met wat Jesus of die Skrifte sê nie, is teëgestaan en as verdraaiing van die waarheid gesien. Is dit stories? Nee, die destyd se gelo wiges het dié dinge beleef en kon instaan vir die egtheid van hierdie boeke Die apostels Die apostels het saam met Jesus geleef en van Hom geleer. Dit het hulle in n spesiale gesagsposisie geplaas. Hulle moes sorg dat wat Hy gesê en geleer het, die boodskap van die kerk word en nie verdraai word nie. As iemand getwyfel het oor wat Jesus gesê of ge doen het, het hulle vir die apostels ge vra. So is verseker dat die kerk in die voet stappe van Jesus volg. Die apostels was dus die geheue van die vroegste kerk. Geen wonder mense het die Evangelies op skrif begin stel toe hulle minder begin word het nie. Toe die kanon van die Bybel formeel vasgestel moes word, was dit vir die kerk belangrik dat die skrywers apostels moes wees of mense wat baie na aan die oorsprong van die kerk gestaan het, soos in die geval van Lukas of Markus. Die gemeente Volgens hierdie boodskap het die Chris - tene geleef en dit noukeurig oor ge dra. Die gemeente het dus kon trole uit geoefen oor die egtheid en waar heid van die boodskap. So het die suiwerheid van die boodskap behoue gebly. (Dit is wat ortodoks beteken: dat die boodskap in ooreenstemming met die lewende tra disie van die kerk moet wees.) In die ge meente het dié boeke wat die egtheid van hulle geloof weer spieël het gewig bly dra. Boeke wat nie hierdie waarheid weer spieël het nie, is nie as normatiewe boe ke gesien nie, al is hulle in dieselfde tyd as van die boeke in die Nuwe Tes tament geskryf (bv boeke soos Didage of 1 Klemens). Dieselfde geld natuurlik vir die Ou Testament. Die Joodse boeke, wat in die Christendom as die Ou Testa ment 3 bekend geword het, was die vroegste Christene se Bybel. 3 Dit is die Christene, veral die Pro - testante, wat van die Ou Tes tament praat, hoof saaklik omdat die gebeure rond om Jesus in Hebreërs (1:1-2; 8: 13) as die nuwe verbond (testament) beskryf word. So word die boeke oor die geskiedenis voor en na Jesus onderskei. Die Jode praat eg ter van die Tanak wat n afkorting is vir die boeke van die Wet, Profete en Geskrifte. 15

8 Die Ou-Testa men tiese Wet, Profete en Geskrifte was die kompas vir die vroegste kerk in hulle nadenke oor God asook vir die manier waarop hulle die gebeure rondom Jesus gesien en geïnterpreteer het. Dit was dus vir die vroeë kerk be langrik dat die boeke van die kanon deur die hele kerk gebruik en erken word. Dit moes nie n boek wees wat net deur een groepie in die kerk erken en gebruik word nie. Hoe het die vorming van die kanon histories verloop? Die verhaal van hoe die boeke wat tans in die kanon opgeneem is, in die kanon beland het, is n lang en ingewikkelde verhaal. Dit het nie sommer oornag gebeur nie. Die Ou Testament en die Nuwe Testament het elkeen sy eie pad geloop, want die Ou Testament is ook die heilige boek van die Jode en nie net van die Christene nie. Kom ons kyk kortliks na die ge skie denis van die ontwikkeling van die ka non. Die begin van die Ou Testament as kanon Ons weet nie veel van die ontwikkeling van die Ou Testament as kanon nie, dood gewoon omdat dit oor so n lang pe rio de ontwikkel het (die eerste dele is waar skyn lik al in 1500 vc geskryf) en ons nie juis verdere inligting daaroor het nie. Sommige geleerdes beweer dat die eers te duidelike tekens van n be wustheid van n kanon uit die twee de eeu vc kom toe van die Ou-Tes ta men tie se boeke in bundeltjies ver samel is. Ander betwyfel dit en be weer dat van die Ou- Testamentiese boe ke reeds in die vyfde eeu as gesagvol aan vaar is. Die drie dele n Bekende manier om te onderskei tussen die boeke van die Ou Testament is deur die Wet, Profete en Geskrifte. Gewoonlik word gesê dat die Wet eerste en die Geskrifte laas te geskryf is. Dié teorie kom deesdae sterk onder skoot. Die Septuagint (die Griekse vertaling van die Joodse Bybel uit die derde en tweede eeu vc) toon geen teken van die on der skeiding nie. Uit latere manuskripte blyk dit ook dat daar nie eenstem migheid was oor watter boeke by watter van die drie dele hoort nie. Tog is dit handig om met die driedeling te werk. Die teorie van driedeling van die Ou Testament lyk so: Die Wet (Pentateug 4 ) 4 Die naam Pentateug verwys na die eerste vyf boeke van die Bybel. Daar word dikwels gesê dat Moses dit geskryf het, maar dis nie korrek nie. Die Samaritane beskou die Pentateug as hulle Bybel. Die Wet (Tora: Genesis tot by Deute ronomium) is die oudste outo ri - ta tiewe versameling dokumente en was die kern van die kanon van die Jode. Daar is min twyfel dat die Tora al teen die tyd van Esra en Nehemia (vyfde eeu vc) gesagvol was. Volgens oor le we ring het Esra in die vyfde eeu vc die vyf boeke uit Ba bi lon na Jeru sa lem teruggebring en is dit as die wet van Moses erken (Neh 8: 1-2). Tot vandag toe nog er ken die Samaritane net die Tora as hulle Bybel. Die Profete Teen die tyd van Jesus het daar al n tweede versameling naas die Tora in n gesagsposisie ingeskuif, naamlik die Profete. Die geskiedenisboeke van Jo sua tot by 2 Konings (maar nie Rut nie) was deel van hierdie bundel. Ons lees in die Nuwe Testa ment telkens van die wet en profete : dit verwys na boge noemde 16

9 INLEIDING twee ver samelings boeke (Matt 5:17; Joh 1:45; Hand 13:15; Rom 3:21). Die Geskrifte Die derde groep, naamlik die Geskrifte, se gesag is volgens sommige eers na die val van Jerusalem in 70 nc gevestig, moontlik by Jamnia. Dit word egter deur baie geleerdes betwyfel wat meen dat die gesag van die groep boeke, met uitsondering van miskien vyf, baie vroeër reeds vasgestaan het. Daar is ver wysings in die Kumraandokumente na al die boeke van die Ou Testament, be halwe Ester. Dit dui daarop dat hierdie boeke reeds in Jesus se tyd as be langrike boeke die rondte ge doen het. In die totstandkoming van die boe ke van die Bybel moet n mens im mers nie aan n spesifieke oom - blik dink waarop gesag aan al die boeke ge lyk gegee is nie, maar eerder aan n ontwikkelingsproses wat reeds teen 200 vc kon begin en aan die einde van die eerste eeu nc ten ein de kon geloop het. Boeke soos Psalms, Job, Spreuke, Klaagliedere, Hoog lied en historiese boe ke soos Daniël, Esra-Nehemia, Es ter en die Kro nieke tel onder die Ge skrif te. Die vergadering by Jamnia aan die einde van die eerste eeu nc Dit lyk egter of die vergadering by Jamnia (of Jabneh) die kanon van die Ou Testament finaal gevestig het, hoe - wel daar twyfel oor hierdie teorie bestaan. Dit lyk baie moontlik dat die hele kanon van die Ou Testament al teen Jesus se tyd vasgestel was, met die uitson dering van enkele (sowat vyf) boeke wat by Jamnia bespreek is. Hoe dit ook al sy, daar moet nie afgelei word dat die kanon in n vergadersaal vas ge stel is nie, maar eerder dat die be staande konvensies onder gelowiges uit die vorige eeue hier erken is. 5 5 Van die dokumente wat by Kumraan opgegrawe is, dateer uit die tyd net voor Jesus. Daar is egter geen teken van n kanonbewustheid by Kumraan oor die boeke van die Ou Testament nie. Dit was omdat die saak eers ná Jesus belangrik geword het. Daar is mense wat meen dat die kanonvorming wat kort na Jesus plaasgevind het, miskien in reaksie teenoor die Christene was. Dit lyk dus of daar met redelike se ker heid gesê kan word dat die Ou- Testamentiese kanon teen die einde van die eerste eeu nc afgesluit is. Hierdie Joodse kanon is ook deur die Christene as hulle Bybel aanvaar. 6 6 Die eerste Christen wat skynbaar bewus telik nagedink het oor die Joodse boeke wat in die Christelike kanon opgeneem moes word, is Melito van Sar dis in onge veer 170 nc. Sy bevin dings het met die Joodse beslissings oor een gestem. Die Septuagint (LXX) Dit is belangrik om te weet dat die Joodse Bybel in Grieks ( vc) vertaal is bloot omdat baie Jode nie meer Hebreeus kon verstaan nie. In die vier de eeu het die Griekse generaal, Aleksan der die Grote, groot gebiede ver ower, onder andere Palestina en Egipte. Grieks het die algeme ne spreek taal ge word. (Grieks was destyds byna soos Engels vandag: jy kon oral daar mee regkom.) Baie Jode het in Aleksandrië in Egipte gewoon en dit is daar waar in die middel van die der de eeu besluit is om die Hebreeuse Bybeltekste in Grieks te vertaal. Vol gens die Brief van Aristeas is daar ses vertalers uit elkeen van die twaalf stam me van Israel gekry om die taak uit te voer. Hulle het dit in 72 dae klaargemaak. Daarom is dit die Septuagint genoem, wat 70 beteken. Dit word ook as LXX afgekort. 7 17

10 7 In Jesus se tyd was daar ook al Aramese ver ta lings Tar gums genoem van die Heb reeu se Bybel. Dit was dikwels meer as bloot n vertaling. Die vertalings het dik wels parafrases en uitbreiding op die teks bevat. Die verhaal strook egter nie met die werklike verloop van sake nie. Dit het waarskynlik nader aan 100 jaar geneem om alles klaar te kry. Die Septuagint is ook nie oral op dieselfde manier vertaal nie. In party gevalle is dit baie letterlik vertaal en in ander gevalle redelik vry. Daar was dus n Hebreeuse weerga we en n Griekse weergawe van die Joodse Bybel. Die vroeë Christene het veral die Septuagint gebruik. Die twee weer gawes het egter verskil oor watter boeke daarin opgeneem is. Die Hebreeuse weer gawe het die getal boeke wat van dag in die Pro testantse Bybel voor kom; tydens die Reformasie is die Heb reeuse weergawe as die outentieke aanvaar. Die Griekse weergawe het egter sowat sestien apokriewe boeke by en is dus langer. Die Rooms-Katolieke Bybel volg weer die Griekse weergawe. Die ontwikkeling van die Nuwe Testament as kanon Die eerste fase Die kanonvorming van die Nuwe Testament het ietwat anders verloop as die Ou Testament. Die verhaal van die Nuwe Testament fokus op Jesus. Aan - vank lik is daar nie oor Hom geskryf nie, maar sy woorde en dade het in die monde linge oor lewering en preke van sy vol ge linge n eie lewe gekry. Dit was die rig snoer vir hulle lewe. Teen die middel van die eerste eeu het Christene hierdie lewende mondelinge boodskap oor en van Jesus begin neerskryf. 8 n Belangrike vereiste was dat hierdie geskrewe weergawes in oor - een stemming met die boodskap van en oor Jesus moes wees. Daarvoor moes die apostels instaan. Dit lyk ook of hierdie boeke, soos hulle ontstaan het, in die gemeentes saam met die Ou Testament gelees is (Kol 4:15-16). 8 Afhangende van wanneer n mens Jako bus en miskien 1 Petrus dateer, is die brie we van Paulus die eer ste Christelike geskrifte wat ons het. Die Evangelies is waar skynlik eers na die dood van Paulus op skrif gestel. Die verskillende dokumente, wat later die Nuwe Testament sou word, is stel sel ma tig versamel as gesagvolle uiteen set tings van wat in die kerk ge glo is. Hierdie dokumente is nie as gesagvol gesien omdat die een of ander ver gadering so besluit het nie, maar omdat die in houd daarvan die essensie bevat het van wat die kerk geglo het. Daar was wel kleiner verskille oor watter boeke gelees moes word en watter nie, maar dit het net oor sekere randgevalle ge gaan. Die basis van wat later die Nuwe Testament sou word, was van die begin af vir die gelowiges duidelik. Eers later, in die vierde en vyfde eeu toe die kerk staatskerk geword het, moes daar duidelik gesê word wat ter boeke aanvaar word en watter nie. Toe is die kanon formeel vasgestel, maar dit moet nie gesien word as die be gin van die kanon nie. Dit was net n be vestiging van die situasie wat reeds vir baie eeue in die kerk bestaan het. Die verloop in die eerste paar eeue Die presiese geskiedenis van die ontwikkeling van die Nuwe Testament as kanon is moeilik om te konstrueer: daar is min inligting en die proses het nie oral presies dieselfde verloop nie. Die Christelike kerk was immers oor n baie wye gebied versprei en die kom mu nikasie met mekaar was nie altyd so goed nie. Daarom was daar in verskillende gebiede ver skil lende opinies. Eers toe 18

11 INLEIDING Konstantyn die Grote in die vierde eeu sien dat die verskille tussen die ver skillende groepe Christene dreig om die Romeinse Ryk skade aan te doen, het hy die kerk be veel om die eers te sinode te hou en hulle probleme uit te stryk. Tog is dit merkwaardig dat die kern van die kanon van die Nuwe Testament so eenvormig deur al die groepe bewaar gebly het as outentieke weergawe van die boodskap van die Christendom. Dit is wel duidelik dat die ver skillende boeke van die Nuwe Testa ment nie los rondgeswerf en so in die Bybel beland het nie. Die boeke het as ver sa melings of bundels in die kerk gesirkuleer. Die Evangelies was n bun del, die briewe van Paulus 9 n ander bun del en die Algemene Brie we nog n bundel. Openbaring en Handelinge het los van die ander ge staan. 9 Die Briewe van Paulus is nie in die volg orde gerangskik waarin hul le geskryf is nie, maar volgens hulle leng te. Romeine is die langste, dan 1 Ko rin tiërs, ensovoorts. Al verskil is dat Efe siërs langer is as Galasiërs. Dit wys vir ons dat Romeine, 1 en 2 Korintiërs en Galasiërs n bundel was, terwyl Efesiërs en wat volg n ander bundel was. Paulus se briewe is eerste geskryf en is waarskynlik eerste in n bundel versamel. 10 Skrywers uit die tweede eeu, soos Ignasius en Polikarpus, weet reeds hiervan, asook die skrywer van 2 Petrus 3: Dit is nie seker wie die bundels van briewe en boeke waaruit die Bybel later gevorm is, versamel het en hoe dit ver sa mel is nie. Dit mag wees dat daar Paulus -dissipels was wat dit alles bymekaar gemaak het. n Ander teorie is dat skrywers destyds n kopie ge hou het van alles wat hulle geskryf het. Filosowe soos Plato het dit moontlik gedoen. Dit kan dus wees dat Paulus n kopie van al sy briewe gehou het en dat dit ná sy dood saam as bundel versprei is. Hy het byvoorbeeld mede skrywers soos Timo - teus gehad wat dit kon doen. Dit mag ook wees dat terwyl hy nog gelewe het, gemeentes afskrifte van sy briewe gevra het wat dan as bundel na hulle gestuur is. Die eerste bekende versameling van Paulus het al sy briewe in gehad, uit gesluit die briewe aan Timoteus en Titus (die sogenaamde Pastorale Briewe). Reeds in die tweede eeu is die Pastorale Briewe egter by die groter versameling van Paulus se briewe gevoeg. Hierdie briewe van Paulus is in die tweede eeu ook deur die kerkvaders soos Klemens van Aleksandrië en Tertul lianus aangehaal. Hoewel He breërs later saam met die Briewe van Paulus gegroepeer is (gewoonlik aan die einde van die bundel), was dit nie van die be gin af deel van die versameling van Paulus nie. Dat Paulus wel Hebreërs ge skryf het, sou later sterk betwyfel word. Die Evangelies het uit die monde - linge tradisie gegroei. Aanvanklik het die kerk ver skil oor of daar net een Evangelie moes wees en of daar meer as een aan vaar kon word. Daar was po gings in die tweede eeu om net een van die vier Evangelies te kies of om al vier saam te voeg en n nuwe Evangelie te maak. Justinus die Martelaar (in on ge veer 150 nc) het egter die bestaan van meer Evangelies aanvaar en is deur die kerk gevolg. Teen die einde van die tweede eeu is die vier Evangelies in die kerk as n bundel aanvaar wat outentiek en gesamentlik oor die goeie nuus van Jesus getuig. Van die Algemene Briewe (Eusebius het die naam die eerste maal in die derde eeu gebruik) het veral 1 Johan nes en 1 Petrus in die tweede eeu al bekend heid in die kerk geniet. Die an der brie we was ook gebruik, maar nie so alge meen nie. In die derde eeu hoor ons van die sewe Al gemene Briewe (1-3 Joh; 1-2 Pet; Jak en Jud). Dat hierdie dokumente so gesagvol gebly het, is te danke aan die oortuiging 19

12 van die Christene dat hulle daaruit die ware evangelie oor God en Jesus hoor. Die belangrike vierde en vyfde eeu Soos ons hierbo gesien het, is die meeste van die boeke wat ons vandag in die Nuwe Testament het, reeds in die tweede en derde eeu deur die kerk gebruik as gesaghebbende dokumente. Feit lik al die dokumente van die Nuwe Testament word teen 170 nc na verwys of aangehaal. Baie ander boe ke is egter ook in daardie tyd geskryf. Party van hulle was selfs in sommige ge bie de gesaghebbend. Tog het hier die boeke nie deel van die ka non geword nie. In die vierde en vyfde eeu is die beslissings geneem wat die kanon finaal amptelik sou vestig. Veral lyste soos die van Eusebius uit sy Kerkgeskiedenis (in die derde eeu geskryf), die Muratoriese kanon, of Kodeks Klaromontanus (met n moontlike vierde-eeuse oorsprong), of geskrifte van kerkvaders soos Cerilius van Jerusalem of Athanasius wat die ge sag van die Evangelies, Pauliniese en Al ge mene Briewe beklemtoon, het n in vloed op die uiteindelike beslis sings ge had. Daar was ook verskeie kerk verga de rings wat die boeke van die Nuwe Tes ta ment erken het soos ons dit min of meer vandag het. Een van die eerstes was in Laodisea (363 nc: hier is net Openbaring uitgelaat), Hippo (393 in Afrika) en Karatge (397 ook in Afrika). 11 Wat die Ou Testament be tref, is dood gewoon by die Joodse ka non aangesluit. 11 Die indeling in hoofstukke en verse is n laat verskynsel. Die eers te manuskrip waarin daar paragraafin delings is, kom uit die vierde eeu (Kodeks Vatikanus). Voor die tyd was alles aanmekaar geskryf. Daar word algemeen aanvaar dat Stephan Lang ton, die aartsbiskop van Can terbury wat in 1228 dood is, die Latynse Bybel (Vul gaat) in hoof stukke ingedeel het. Joodse geleerdes het van die idee ge hou en die Jood se Bybel ook so in hoof stuk ke in ge deel. Rab bi Natan het in 1448 die voortou ge neem en die Joodse Bybel ook in verse ingedeel. In 1551 het Robert Ste fanus, n drukker van Parys, vers nommers in die Nuwe Testa ment by ge voeg. In 1560 is die eerste Engel se By bels met hoofstuk en versindelings ge pu bli seer. Oor kleiner verskille is daar daarna nog gedebatteer. Veral met die Reformasie is daar nog gedebatteer oor of die Hebreeuse weergawe of die Griek se weer gawe (LXX) van die Ou Tes ta ment gevolg moet word. Luther het by voorbeeld met sekere boeke wat aanvaar is, soos Jakobus, probleme gehad om dat hy gevoel het daar word te min oor Jesus gesê. Ten spyte van hier die kleiner golwe het die kerk deur die eeue in essensie getrou gebly aan die beslissings wat deur die vroeë Chris tene geneem is. En die toekoms? Die Bybel bly steeds die kerk se boek: die kanon en bron van geloof. Vandag begin al meer mense egter stry oor wat die Bybel presies wil sê, en die ge sag van die kerk om leiding in die ver band te gee word betwyfel. Daar is selfs mense wat vanweë die postmoder nistiese gees ontken dat die Bybel nog iets vir ons vandag te sê het. Ons kan ken nis neem daarvan, maar hoef dit nie as gesagvol te sien nie. Die een en twintigste eeu gaan waarskynlik vir die gelowiges die eeu van die stryd om die Bybel wees en dit is n stryd oor die fondament van die kerk, want dit is n stryd oor waar God Hom openbaar en hoe ons Hom kan leer ken. 20

13 Daar is eers oor God gepraat en toe is dit neergeskryf In hierdie deel gaan ons sien: dat die Bybel nie dadelik neergeskryf is nie, maar dat baie boeke eers lank in die volksmond geleef het en mondelings oorgedra is. Daarna is dit neergeskryf soos ons dit het. hoe dokumente gekopieer is (daar was mos nie n drukpers nie). watter probleme daar was om kopieë van die Bybel te maak. hoe die Nuwe Testament as kanon ontwikkel het. wanneer die kerk finaal besluit het dat die boeke van die Bybel God se Woord (kanon) is. DIE EVANGELIES IS EERS sowat 30 of meer jaar na die gebeure waarvan dit vertel, naamlik die lewe van Jesus, geskryf. Net so is die verhale oor Abra ham of Moses waarskynlik eers baie jare na die werklike gebeure geskryf. Hoe het dit presies gewerk? Is die verhale uitgedink; is dit net stories? Mense in die ou tyd was vertellers Min mense in die ou tyd kon skryf. Daar was spesiale skrywers wat die belang rikste dokumente moes saamstel. Daarom moes mense maar dinge onthou wat belangrik was. Hulle het dit weer aan hulle kinders en ander ver tel. So is belangrike inligting nie op die bladsye van boeke nie, maar in die gedagtes van mense verder gedra. Paulus praat by voor beeld van dit wat aan hom oor gelewer is (1 Kor 15: 1-2), terwyl daar in Deuteronomium 4: 9-10 staan: Pas net op en wees baie ver sigtig om so lank julle leef, nie hierdie dinge wat julle gesien het, te vergeet of te verontagsaam nie. Julle moet dit alles vir julle kinders en julle kleinkinders inskerp. Ons kan dus aanvaar dat die ver - hale waarvan ons in die Bybel lees waar skynlik eers mondelings oorvertel is. Daarna is dit neergeskryf. Van mondelinge vertellings na woorde op papier: die Evangelies Kom ons kyk as voorbeeld hoe die Evangelies na alle waarskynlikheid ontwikkel het. Jesus praat en doen. Jesus het self niks neergeskryf nie. Hy het mense geleer en wonderlike dinge gedoen. Dit het sy dissipels gesien en onthou. n Mens kan sê hulle was in Jesus se skool. Toe Jesus egter opgevaar het hemel toe, was daar nog nie n enkele woord op skrif nie. Die dissipels onthou. Toe Jesus opge vaar het, het die dissipels begin preek oor alles wat hulle gesien en ge hoor het. Hulle het Jesus ver kondig en gemeentes het ont staan. Die 21

14 gemeentes het onthou wat die dissipels vir hulle vertel het. Hulle het vol gens hierdie woorde oor Jesus be gin leef. So het daar tradisies ontstaan oor wat Jesus gesê en gedoen het. Dit het die basis gevorm van wat Christene geglo het. Dit is by voorbeeld waarna Paulus in 1 Korintiërs 15:1-2 verwys. In 1 Korintiërs 7:10 sê Paulus ook dat nie hy nie, maar die Here iets beveel. Dit beteken dat wat hy daar sê op so n tradisie van Jesus teruggaan. In 1 Korintiërs 7:12 sê hy weer dat hý iets sê en nie die Here nie. Oor dié saak het hy waarskynlik nie so n direkte tradisie van Jesus af nie. Hierdie mondelinge fase het langer as 30 jaar geduur. Hoe was dit moont lik dat daar vir 30 jaar of meer niks neer geskryf is nie? Het men se dan nie vergeet nie? Ons moet onthou dat die ou samelewings baie op hulle geheue staatgemaak het. Daar word vertel dat Griekse kinders by voor beeld groot dele van boeke uit hulle kop moes leer. Hul le moes dit woor de liks onthou. Die Fariseërs het ook by voor beeld niks van hulle wette en tra di sies in die tyd van Jesus neer ge skryf nie. Hulle het alles onthou en dit mon delings oorgedra. Eers 200 jaar nc het hulle hulle dinge begin neerskryf. Daarmee saam is die stories ook so vertel dat mense dit kon onthou. Woor de of sinne is by voorbeeld herhaal, verhale is kort gehou of patrone in die verhaal het gehelp om dit beter te onthou. Dikwels het dit soos met n grappie gewerk. Ons onthou nie noodwendig die woorde presies nie, maar die essen sie bly altyd dieselfde, anders werk die grappie nie. Net so het mense die woorde van Jesus onthou en op hulle situasies toegepas. Die essensie het altyd dieselfde gebly. Daarom was die apos tels ook so belang rik. As ie mand die essen sie ver ander het, het die apos tels dit vin nig reg gestel. Hulle was im mers die onge skrewe boeke van Jesus: hulle het die tradisie waar en gesond gehou. Kyk hoe ernstig bestraf Johannes vir Dio tre fes wat van die tradisie afwyk in 3 Johan nes (ook 1 Joh 2: 18-19). Die eerste stukkies op skrif. Die Christe ne het geleidelik sekere dele van hulle tradisies begin neer skryf. Die won der verhale van Jesus wat ons in Johannes ge kry het, is by voor beeld in n bundeltjie neer ge skryf. So was daar waarskynlik ver skil len de bundel tjies met stukkies mate riaal wat later in die Evangelies op geneem is. Markus geskryf. So 30 of 35 jaar na Jesus se hemelvaart skryf Markus die eerste Evangelie. Hy het dit nie nuut uitgedink nie, maar neergeskryf wat in sy ge meente se geheue en miskien in die klein bundeltjies ge staan het. Hy het dus die lewende tradisie rondom Jesus van sy ge meente neer geskryf. Matteus en Lukas volg. Matteus en Lukas is waarskynlik sowat tien of meer jaar na Markus geskryf. Hulle het nie van voor af begin nie. Hulle was soos mense wat n werkstuk in die bib lio teek skryf. Hulle het van boeke ge bruik gemaak. Hierdie boeke was: Markus (wat toe reeds ge skryf was), n onbekende bron wat geleerdes Q noem (afgelei van die Duit se woord Quelle, wat bron beteken) en dan ander materiaal wat elkeen in die hande kon kry. Met hier die verskillende bronne het elk een sy eie Evangelie geskryf volgens die behoeftes van elkeen se gemeen te. Johannes het n dekade of wat later op dieselfde manier tot stand gekom, maar het nie Markus, Matteus of Lukas gebruik nie. Johannes het on - 22

15 INLEIDING afhanklik van hierdie bronne in n Evan gelie ontwikkel. Die mense vir wie Johan nes en die Briewe geskryf is, word ge woon lik die Johannese gemeente ge noem. 12 Die skrifgeleerdes hou die Ou Testament lewendig en beskikbaar Die Hebreeuse alfabet is baie oud en het waarskynlik al bestaan toe die Jode Kanaän ingeneem het. Toe al het hulle hulle geestelike ervarings met God neergeskryf. So is die wet byvoorbeeld in geskrewe vorm in die ark gesit. Hoewel die mense baie op mondelinge stories staat gemaak het, was die stukkies gods - diens tige dokumente tog daar om hul le mon de linge tradisies in die regte rig ting te laat ontwikkel. Die wet het hul le herin ner aan watter God hulle aan bid en daarom was dit die fokus van hulle ver hale. Behalwe die wet is daar ook soms aantekenings gemaak oor poli tiese ont wikkelings, die doen en late van konings, algemene daaglikse sake, bouplanne, en so meer. Hoewel die Joodse kinders geleer is om (die wet) te lees en te skryf, was daar spesiale skrywers in Israel. Hulle was bekend as die skrifgeleerdes. Esra was byvoorbeeld so n persoon. Aan vanklik het hulle vir die konings ge werk. In Jesus se tyd was hulle soos pro ku reurs, maar het net meer gedoen. Hulle moes doku mente en ooreenkomste opstel en regs probleme oplos. Hulle moes die Skrif kopieer, moes die Skrif bestudeer en as onderwysers van die Skrif optree deur vir mense te preek asook ander as skrifgeleerdes op te lei. Hulle was dus die geleerde groep in die gemeenskap. Omdat skryfmateriaal so skaars was, moes hulle baie mooi en netjies skryf. Dit het spesiale opleiding gevra. Hierdie skrifgeleerdes het egter ook verseker dat die godsdienstige dokumente nie ver lore gaan nie, maar het dit getrou gekopieer. Die proses van oorskryf van die antieke dokumente Daar was destyds nie drukperse nie. Boeke moes moeisaam met die hand oorgeskryf word. Materiaal Eintlik is daar destyds op alles moontlik geskryf: op potskerwe, velle, bene, papier, klip en wat nog alles. Die mees algemene was om op vel (vellum) of papier (papirus) te skryf. As iemand in die openbaar vereer is, is daar gewoonlik vir hom n monument van klip opgerig en dan is al sy goeie dade op die klip uitgeskryf. Papirus is gemaak van die papirusplant wat langs riviere, byvoorbeeld die Nyl, gegroei het. Die plant het hoog gegroei (drie meter) en n driehoekige vorm ge had. Binne-in het die plant sulke lang drade gehad wat dit sterk gemaak het. Die plant is dan langs die 12 So het die saak waarskynlik verloop Ongeveer 30 nc Ongeveer nc Ongeveer middel 60 s nc Jesus preek Dissipels luister en leer Dissipels leer mense. Gemeentes ontstaan. Hulle werk mondelings. Markus geskryf Q Matteus se spesiale materiaal Lukas se spesiale materiaal Matteus Lukas 23

16 drade af in repe gesny. n Laag van die papirus is dan uitgepak met n tweede laag wat dwarsoor die eerste laag gelê is. Dit het n sterk papier gemaak. Velle is dan aanmekaargeplak om n lang stuk te vorm. Die lang stuk papier is dan opgerol in n boekrol. Boeke soos ons dit ken, is eers teen die tweede eeu nc deur Christene ontdek. Die rol le was te moeilik om te lees en te han teer sodat die boek toe uitgedink is. Vellum (of vel) is ook gebruik. Velle is skoongemaak en goed gebrei. Dit is dan as skryfmateriaal gebruik. Ink was roet wat met water gemeng is. Kopiëring Boeke moes met die hand oorgeskryf word. Dit kon op verskillende maniere gedoen word. n Skrywer (skrifgeleerde in die Joodse situasie en monnike of pries ters in die geval van die Christene) kon of die dokument wat oorgeskryf moes word langs hom hou en dan oorskryf, of iemand kon die teks voorlees en dan kon n paar skrywers tegelyk ko pieë maak. Beide hierdie metodes het egter ver oor saak dat daar kleiner foute in die ge ko pieer de tekste ingesluip het, al is dit na die tyd deur n twee leser na gegaan. Tipiese foute was byvoorbeeld: Leesfoute. As twee opeenvolgende lyne op n bladsy met dieselfde woorde eindig, kon jou oog spring en een sin uitlos. Onthou, jou kop het heen en weer beweeg. Woorde kon ook maklik oorgeslaan of verkeerd gespel word. Dikwels het skrywers dele van die Bybel uit hulle kop geken, byvoor beeld die Onse Vader. Markus het byvoorbeeld n deel, aan U behoort die by, maar dit is nie deel van Matteus nie. Dit het egter gebeur dat n skrywer nie na die teks gekyk het nie en sommer uit sy kop geskryf het. So kon hulle Markus se teks by Matteus ingeskryf het. Dit was nie oorspronklik daar nie. Skryffoute. Sommige woorde klink dieselfde, maar n mens skryf dit verskillend. As iemand vir jou lees, weet jy nie altyd watter woord bedoel word nie en dan kan jy dalk die verkeerde een neerskryf (bv there of their ). Die skrywers is nie toegelaat om te gesels terwyl hulle gekopieer het nie. Dit het gebeur dat hulle vir mekaar opmerkings skryf in die kant lyn van die dokument wat hulle besig was om te kopieer. Daar is dan vergeet om dit uit te vee. Die persoon wat die teks later ont vang (op n ander plek), kan dan dink dat die woorde deel van die oor spronk like teks was en dit invoeg. In 1 Johannes 5:7 het ons selfs n geval waar een van die skry wers bewustelik n stuk in die teks ingevoeg het. Hy het dit gedoen om die leer van die Drieeenheid te ondersteun. Ten spyte van hierdie moontlikhede om foute te maak is die Bybel tog merkwaardig akkuraat oorgelewer. Die kleiner foutjies maak geen verskil aan die bood skap nie. Daar is in die Bybel we tenskappe egter n spesiale wetenskaplike metode ontwikkel om hier die foute te probeer opspoor en uit te skakel, naamlik tekskritiek. Tekskritiek Die Bybel is baie geko pieer deur die monnike. Die probleem is egter as een monnik n fout maak en die manuskrip met die verkeerde teks na n ander kloos ter stuur, sal al die ma nuskripte wat ver der van daardie verkeerde teks af ge skryf word, dieselfde fout bevat, want die nuwe kopieerders sal dink dit is hoe dit hoort. Deur dus te kyk watter foute manu- 24

17 INLEIDING skripte bevat, kan daar bepaal word waar hulle vandaan kom. Daar om word daar van families van tekste ge praat. n Familie is tekste met dieself de foute in. Die geheim van tekskritiek is om by die teks uit te kom wat die minste foute inhet en so naby moontlik aan die oorspronklike teks was. Daar om is daar byvoorbeeld kleiner ver skil le in die 1933/1953- en 1983-vertalings in Afrikaans. Laasgenoemde het ma nuskrip te ge bruik wat volgens die huidige kennis die naaste aan die oorspronklike is, terwyl die 1933-vertaling in sommige gevalle swakker tekste ( formules ) gebruik het. Verskillende maniere waarop die Bybel al gelees is In hierdie deel gaan ons sien dat: verskillende groepe die Bybel op verskillende maniere lees. veral die tradisionele Westerse kerke die Bybel wetenskaplik begin lees het en krities ondersoek. n mens op verskillende maniere na die Bybel kan kyk; elke ma nier van kyk is egter in sy eie reg belangrik. Die Bybel word nie net op een manier gelees nie Die Bybel is al op baie maniere gelees en vir al die lesers het dit gees telik iets beteken. Dit hang alles af van hoe mense die Bybel sien. Magies Sommige lê klem op die magiese kragte van die Bybel. Die Bybel word nie eintlik vir sy boodskap ge lees nie, maar vir sy krag gebruik. Stukkies van die Bybel word dan om die nek gedra of onder die kopkussing gesit vir krag en be skerming. Spesiale dele uit die Bybel word ook oor en oor geresiteer om krag in die hande te kry. In baie gevalle word die Bybel oopgemaak en met die vinger op n vers gedruk en dan word dit as die direkte, bonatuurlike bood skap van God gesien. Naïef n Baie algemene lees van die Bybel is impressiewe of naïewe lees. Mense tel die Bybel op, lees n vers en pas dit direk op hulle geestelike lewe toe, sonder om te vra wat die gedeelte in sy oorspronklike konteks beteken het. Dogmaties Die Bybel is in die verlede en word nog in sommige kerke dog maties gelees. Daar word nie gevra wat die Bybel se boodskap self is nie. Daar word eerder net bewyse (verse) uit die Bybel gesoek 25

18 om die leer of tradisie van die kerk te be vestig. Allegories Die Bybel is ook deur die eeue al legories 13 gelees. Dit beteken om aan alles in die Bybel n geestelike bood skap na goeddunke toe te ken. Die vyf klippies van Dawid, waar mee hy Goliat gaan aandurf het, is geloof, liefde, of wat ook al. Goliat is natuurlik die duiwel. Daar is niks in hierdie teks wat die geestelike boodskap suggereer nie, maar die leser besluit self wat hy in die gedeelte wil inlees. 13 Allegorie was baie ge wild onder die kerk va ders. Daar volgens ken n mens n geestelike betekenis aan n gedeelte toe son der dat die ge deel te dit wil sê. Jy be sluit wat die teks wil sê deur te sê wat die ver skil lende dele van die teks beteken. Die vyf klip pies wat Dawid opgetel het om teen Goliat te gaan veg word byvoorbeeld gebed, Bybelstudie en ge loof. Goliat word die dui wel. Dit is glad nie wat die ge deel te bedoel het nie. Histories Dan is daar n historiese lees van die teks. Hierby gaan ons kortliks stilstaan. Van die vroegste tye af is daar erken dat die Bybel in sy kon teks gelees moet word. Die so genaam de Antiogeense skool (in Sirië) het van die vroegste tye af die Bybel letterlik in sy kon teks gelees. Almal het dit eg ter nie gedoen nie en die Bybel is dikwels naïef, dogmaties of alle go ries in die kerk gelees. Met die Re for ma sie het dinge egter radi kaal verander. Luther het gesê almal moet die Bybel kan lees en nie net die priesters of do mi nees nie. Dit het die Bybel op die lessenaars van ge wo ne Christene asook die pro fes sors by universiteite ge plaas. Laasgenoemde het gevra wat die Bybel presies is. Dit is geskiedenis wat in literatuurvorm neergeskryf is, is gesê. Daarom moes daar metodes wees om die geskiedenis te ondersoek en daar moes metodes wees om die lite ra tuur te ondersoek. In die negentiende tot twintigste eeu het die histories-kritiese metode ontwikkel. Die me tode is ontwikkel om die ge skie denis van Israel, Jesus en die vroeë kerk te skryf. Deel van die metode was: Tekskritiek wat die Griekse en Hebreeuse tekste moes bepaal. Bronne-kritiek wat moes bepaal wat ter bronne elke boek van die Bybel gebruik het toe dit geskryf is. Vormkritiek wat gekyk het wat ter soort literatuur alles in do ku mente gebruik word. Daar uit kon n mens af lei wat alles in die ge meente ge beur het. As jy baie nagmaalstukkies of sen ding stukkies in byvoorbeeld Mat teus kry, kan jy af lei dat die twee sake baie belang rik was in die gemeente aan wie Mat teus ge skryf is. Hulle Sitz im Leben 14 was dan nagmaal en sending. 14 Sitz im Leben is n Duitse frase wat situa sie in die lewe beteken. Dit word as teg niese term in teo lo gie gebruik en verwys na die oor spronk like situasie waarin die vroeë Chris tene geleef het. Hierdie situasie word uit die tekste van die Bybel ge re kon strueer. Tra disie-kritiek het gekyk hoe gedagtes uit die Ou Testament in die Nuwe Testament ontwikkel word. Redaksie-kritiek het gekyk hoe die individuele skrywers, soos Mat - teus of Lukas, die bronne wat hul le ge bruik het redaksioneel ver an der het. Op dié manier wou 26

19 INLEIDING die wetenskaplikes die ge skiedenis van die tekste en die kerk (Sitz im Leben) probeer beskryf. Die Jesus navorsing, waar die so genaamde historiese Jesus 15 ge soek word, is n uit loper van hier die historiese be nadering. 15 Daar word onderskeid getref tussen die his torie se Jesus en die ver heer lik te Christus. Die Nuwe Tes ta ment is eers na Jesus se op standing geskryf en alles wat dus oor Hom gesê word, word deur die bril van die ver heerlikte en opgestane Here (ver heerlikte Christus) gesien. Die Evan gelies is dus boeke oor Jesus. Dit is ander se vertellings oor Hom. Maar hoe was Hy self? Kan ons uit die vertellings wat tussen jaar na sy ge boorte geskryf is, die skille van ander se woorde afsny en uitkom by dit wat Jesus self gesê en gedoen het (dus die historiese Jesus)? In die 1970 s het nog n verandering gekom. Literatuurwetenskap het begin oorneem. Daar is op die teks self gefokus. Struk tuur analises het gewild ge word. Die ma nier waar op sinne en woorde aan me kaar ge sit word om die ar gu mente of bood skap van die teks te vorm is bestudeer. Daar is gereken dat as n mens die struktuur van n teks kan vasstel, jy die betekenis van die teks het. As deel van die ontwikkeling op die gebied van taalfilosofie het die klem begin verskuif na die by drae wat die leser tot die verstaan van die teks maak. Daar is ge sien dat dieselfde deel van die Bybel deur verskillende men se ver skil lend geïnterpreteer word. Die si tua sie waaruit die mens die teks benader, be paal hoe n mens dit lees. Resep sie teo rieë en dekonstruksieteorieë het ge volg waarin die rol van die lesers beklemtoon is. Die be grip post mo dernisme het die oorkoepe lende woord geword waarmee die reg van elkeen op geëis word om uit die teks te haal wat hy wil. Dit het gelei tot vrae oor die gesag en outoriteit van die Skrif. As elkeen kan dink en glo wat hy wil, uit die teks kan haal wat hy wil, is daar dan nog enige iets gesagvols in die Skrif, of anders gestel, is die Skrif nog ge sagvol? Is daar iets soos n sen trale boodskap wat almal sal kan raaklees, maak nie saak wie hy is nie, of verskil dit maar van mens tot mens? Maar wat is die Bybel? Uit bogenoemde kan n mens sien hoe belangrik dit is om vir jouself presies te sê wat die Bybel vir jou is. Is dit n magiese boek, is dit die fontein waaruit God se woord direk vir jou vloei, is dit geskiedenis of net literatuur? Na aanleiding van watter antwoord jy gaan kies, gaan jy die Bybel op n sekere manier lees. Die vraag na die kanon van die Bybel gaan die groot vraag in die Christendom aan die begin van die een en twintigste eeu word. Verskillende maniere om na die Bybel te kyk In die akademiese wêreld is dit inderdaad so dat daar op verskillende maniere na die Bybel gekyk word. Tog groei die bewustheid dat nie net een perspektief op die Bybel reg is nie In die dokumente van Kum raan kan ons sien dat die ou Jode die Bybel op ver skil lende ma nie re gelees het: Hulle het dele baie letterlik en woord vir woord gelees. In ander gevalle het hulle die Bybel konteks tua li serend gelees. Hulle het byvoor beeld die verwysings na vyande in die boek Habakuk geneem en op hulle nuwe vyande, die Romeine, toegepas wat natuurlik glad nie so deur 27

20 Habakuk bedoel was nie. Dikwels het hulle n Ou-Tes ta men tiese vers aangehaal net omdat n woord ooreenstem met wat hulle wil sê; dit maak nie saak wat die res van die konteks in die Ou Testament wil sê nie. (Konteks was dus nie altyd vir hulle so belangrik nie.) Die rabbi s het ook n hele stel reëls saamgestel oor hoe n mens die Ou Testament kan gebruik. n Omvattende lees van die Bybel word eerder voorgestaan. Dit is soos om na die teks te kyk as venster, skildery en spieël. As venster kyk n mens deur die teks na die situasie agter die teks. Dit beteken terwyl n mens die teks lees, probeer jy gedurig afleidings maak oor die skrywer asook die men se aan wie die teks geskryf is. As daar byvoorbeeld in die teks staan dat daar onmin is, word dit as n aanduiding gebruik om te sê dat die mense oor wie die teks gaan, onmin beleef het. As skildery kyk n mens net na dit wat op die oppervlak van die teks gesien kan word. Soos jy na die verfkleure of die beelde in n skildery kyk, kyk die leser veral na die taal en taalstruktuur. Struktuuranalises, narratie we analises en selfs die ontle ding van argumente is deel van hierdie benadering tot die teks. As spieël sien n mens iets van jouself in die teks. Jy kom dus met jou vrae en sienings na die teks en belig dit in die lig van die teks. So kan elke mens n ander dimensie van die teks vir sy situasie belig. Bestudeer die teks Teks Venster Agter die teks (fokus op die skrywer) Spieël Voor die teks (fokus op die leser) Skildery In die teks (fokus op die teks self) 28

21 Bybel A tot Z Boek.indb /11/06, 12:42:28 PM

22 G GENESIS ENESIS DIE BOEK GENESIS BESTAAN UIT VERHALE WAT strek vanaf die skepping in die eerste twee hoofstukke tot met die dood van Josef in Egipte in die laaste hoofstuk. Bowenal gaan Genesis oor die Skepper-God wat sy skepping onderhou deur die ongehoorsame beelddraer van God, die mens, genadig te wees. HOOFTREKKE Genesis vorm nie net die inleiding tot die Pentateug en die Ou Testament nie, maar is inderdaad die voorwoord tot die Bybel as geheel. In enkele verse word beskryf hoe die heelal deur God geskep is en gou verskerp die fokus op die wel en wee van die mens. Genesis 1-11 beskryf as die Voorgeskiedenis die ontstaan van alles en hoe die mens geneig is tot die kwaad, maar hoe God telkens die inisiatief neem om die skepping in stand te hou. Genesis bestaan uit verskillende verhaalsiklusse oor die onderskeie aartsvaders, soos Abraham, Isak, Jakob en Josef. Die Here tree in n besondere verhouding met elkeen van die aartsvaders, en die beloftes van land en nageslag is die twee spore waarop die lokomotief van die Here se liefde en genade loop. Genesis 12:1-25:18 gaan oor Abraham en God se verbond met hom. Genesis 25: 19-26:35 vertel van Isak en Genesis bevat Jakob se verhaal. Genesis sluit af met Josef. Die mondelinge oorlewerings wat ten grondslag van die boek Genesis lê, kan so ver terug as die twaalfde eeu vc strek. Die opskrifstelling van Genesis het daarna vir eeue voortgeduur en eindelik tydens en kort na die ballingskap ten einde geloop (sesde eeu vc). Die Voortyd, wat in die eerste elf hoofstukke van Genesis bespreek word, strek so ver terug as wat die aarde oud is en val buite die mens se vermoë om te dateer. Die Aartsvaderverhale (Gen 12-50) se semi-nomadiese bestaan en die algemene leefwyse dui op n tydperk aan die begin van die tweede millennium vc. Dit is moontlik dat dit gedurende die Middel- en Laat-Bronstydperk (negentiende tot vyftiende eeu vc) met sy talle volksmigrasies afspeel. Voortyd: val buite die mens se vermoë om te dateer; geen dateerbare gebeurtenisse nie Tyd van aartsvaders: Middel- en LaatBronstydperk; Amoritiese en Aramese volksverhuisings Eerste skeppingsverhaal geskryf vc vc 99 Bybel A tot Z Boek.indb /11/06, 12:42:42 PM

23 Kernsake in Genesis God se skepping is n merkwaardige aanduiding van God se almag: alles wat bestaan, word geskep deur bloot n woord te spreek. Mense word hier beskryf soos wat hulle is: die kroon van die skepping, maar ook die ergste sondaar. Die mens se onverklaarbare geneigdheid tot die kwaad word hier baie duidelik, en dit is ontstellend dat hierdie geneigdheid dikwels die vorm van opstand teen God aanneem. Die sensitiewe bespreking van die mens se rol en funksie binne die tuin as mikro kosmos van die skepping. Die vloed as die omkering: alles keer terug na n toestand soos voor die skep ping. Die toring van Babel, wat n letterlike uitbeelding is van die mens se opstand teen God. Die verbondsbeloftes aan Abraham en die lang en moeisame proses wat die vervulling daarvan geverg het. Abraham se gehoorsaamheid wat selfs bereid was om sy eie seun, die vervulling van die nageslagbelofte, te offer. Jakob as die vernuftige aartsvader wat dikwels self die inisiatief neem en uiteindelik met God worstel. Josef is die dromer wat sy wysheid by God kry en sy eie familie en Egipte help tydens n ernstige droogte. Aan die einde van Genesis is die nageslagbelofte vervul, maar die landsbelofte nog nie. ONTDEK GENESIS Die voorgeskiedenis (1:1-11:32) Genesis 1-11 help ons om ons lewe en wêreld beter te verstaan. Die Voor geskiedenis kon fronteer die leser met be ken de aspekte van menswees: hoogmoed, verleiding en opstand aan die kant van die mens, en die genadige inisiatief wat God neem met die skepping en onderhouding van die wêreld en alles wat bestaan. Twee verhale hou verband met die skepping: Genesis 1:1-2:4 en 2:4-25. Hier die twee verhale vul mekaar goed aan en bied verskillende perspektiewe op die skepping van die mens en alles wat rondom die mens bestaan. Beide verhale lê klem op die feit dat dit God is wat as die Skepper van hemel en aarde, en dus ook die mens, bely word. In die begin (1:1-2:4) Die eerste skeppingsverhaal is tydens die Babiloniese ballingskap ( vc) geskryf. In Babilonië was daar omvattende skeppingsverhale waarteen die Joodse ballinge standpunt moes in neem. Daarom kan n mens verwag dat die Bybelse skeppingsverhaal kri tiek uitspreek teen die Babiloniese skeppingsverhale wat toe in omloop was, byvoorbeeld: die eerste vers verklaar kort en kragtig dat dit God is wat die 100

24 GENESIS HET JY GEWEET? E ET hemel en aarde geskep het. In die tweede vers, wat vertel hoe dit voor die skepping was, sweef die Skeppergees oor die chaos van die donkerte en diep waters. Die skeppingsproses is gereed om te begin. Die outonome skepping deur God staan in kontras met al die Babiloniese ver hale se verklarings oor waar die skep ping vandaan kom. In die eerste skeppingsverhaal word die skeppingsproses op n be son der siste matiese manier vertel. Elke skep pings dag word sistematies op die selfde manier be skryf: Telkens word begin met die ver kla ring: Toe het God gesê. God is so almagtig dat Hy bloot spreek en dit gebeur. Dan volg die bevel: Laat daar... wees. Die skepping kom tot stand deur God se spesifieke skep pings opdragte. Hierop word bondig bevestig dat God se skeppingsbevel uitgevoer is met die verklaring: So het dit gebeur. Die kort be skrywing be klem toon weer hoe moeiteloos God skep. In die meeste gevalle word daar dan verklaar dat wat geskep is, goed was. God het alles goed geskape en kan nie verantwoordelik gehou word vir die sonde wat later kop uitgesteek het nie. Elke dag word met n tydsaan duiding afgesluit: Dit het aand geword en dit het môre geword. Dit was die... dag. Die skepping (1:1-2:4) Die eerste dag begin met die skep ping van lig. Daar was op hierdie stadium egter nog nie eers sprake van n ligbron nie. 1 1 Skepping van tyd Met die onderskeid wat tussen dag en nag getref word, word dit moontlik om van die skepping van tyd te praat. Tyd word verder op die vierde dag geskep wanneer daar vir die eerste keer van seisoene en jare sprake is. Met beide dag en nag sowel as die seisoene en jare het tyd hier te doen met sikliese herhaling. Op die tweede dag word die waters van mekaar geskei om die hemel te vorm. 2 2 Skepping van ruimte Op die tweede dag word daar begin om n ruimte te skep waarbinne die res van die skepping kan plaasvind. Die skepping van ruimte word op die derde dag verder voortgesit. Op die derde dag word die aarde en die see geskep waarmee die ruimte vir die res van die skepping voltooi word. Hierna word groen plante en vrugtebome geskep waarmee die ruim te wat reeds geskep is, gelei delik ge vul word. Eers op die vierde dag word die son, maan en sterre gevorm. Die skepping van die son, maan en sterre maak die on derskeid tussen dae, seisoene en jare moontlik. Vanaf die vyfde dag word die verskillende soorte diere geskep. By herhaling word beklemtoon dat hulle krioel het. God skep nie maar net nie, Hy skep oorvloedig! In noue samehang hiermee word dit bevestig dat God hierdie diere geseën het en dat hulle baie vrugbaar was. 3 3 Die Bybelse skeppingsverhaal beskryf God as die beskikker van oorvloedige vrugbaarheid, nie as een van die talle afgode in die Ou Nabye-Ooste wat vir vrugbaarheid aanbid is nie. Hierdie vrugbaarheid spreek uit die krioelende aan tal diere wat geskep word en die opdrag tot vrugbaarheid wat tot die diere gerig word. Uiteindelik breek die sesde dag aan. Eers word die landdiere volgens drie groe pe geskep: mak, wilde en krui pende diere. Dan skep God die mens as sy verteen woordiger en beeld. Dit is duidelik dat die mens n unieke plek in die skepping beklee. Die mens word as God se verteen- 101

25 HET JY GEWEET? E ET woordiger en beeld 4 geroep om oor die diere, visse en voëls te heers, om vrugbaar te wees en om die aarde te bewoon en te bewerk. Hiermee word daar byna koninklike status aan die mens toegeken om namens God verantwoordelikheid vir die skepping te neem. 4 Beeld van God Daar is n noue samehang tussen die skepping van die mens as ver teen woor diger en beeld van God. Die mens is juis die beeld draer van God wanneer hy as God se verteenwoordiger optree. Dit is insiggewend om vir n oomblik aan die Nuwe Testament te dink waar die ge lowiges saam as die liggaam van Chris tus bestempel word, mense wat die han de en voete van God op aarde word (1 Kor 12). Die mens, man en vrou, is na die beeld van God geskape. Die mens kan slegs saam, as man en vrou, beelddraers van God wees. Die eerste woorde van die Bybel is die Hebreeus vir in die begin (bereshit) en dien ook as titel vir die boek Genesis. Die naam Genesis is afgelei van die Griekse vertaling, die Septuagint, en dit dui op die begin of oorsprong van alles. Die Hebreeuse woord vir skep is bara en word net met betrekking tot die Here gebruik: net Hy kan skep. Die begrip toledoth kom elf keer in die boek Genesis voor en kan met geslagte of geskiedenis vertaal word (2:4; 5:1; 6:9; 10:1; 11:10; 11:27; 25:12; 25:19; 36:1; 36:9; 37:2). Dit vorm dikwels n naat tussen verhale. Die sondvloedverhaal vorm n terugkeer na n toestand wat voor die skepping geheers het: die aarde met water bedek. In talle van die verhale in Genesis word die vrou as die vindingryke persoon uitgebeeld wat dikwels onder moeilike omstandighede moet funksioneer, soos Sara, Hagar en Tamar. Hagar is die enigste vrou aan wie die Here n nageslag belowe het (16:10). In Hebreeus word die woord adam vir die mens gebruik en dit vorm n woordspeling met die woord vir grond, adamah. Die eerste mens se naam is dus n herinnering aan waaruit hy geskep is. Aan die einde van die sesde dag kyk God na alles wat Hy gemaak het en sien dat dit baie goed was teenoor die goed van die vorige dae. Só word dit opnuut bevestig dat daar geen inherente fout of gebrek in die skepping was nie. Die eerste skeppingsverhaal eindig nie met die skepping van die mens nie, maar gaan voort met die beskrywing van hoe God op die sewende dag gerus het. Dit is of die skepping op die sewende dag voltooid is toe God gerus het na al die werk wat Hy in die voor afgaande ses dae gedoen het. Die Hebreeuse woord vir rus is shabat en dui daarop dat die Here opgehou het om te werk en nie soseer dat Hy moeg was en rus nodig gehad het nie. God sonder die sewende dag af as n gereelde rusdag waarop die mens moet rus soos God gerus het. Die viering van die sewende dag as rusdag is nie n verskoning om niks te doen nie: dit is ingestel om in God te rus, om in Hom te vertrou as Skepper en Onderhouer van die skepping. 5 5 Evolusie en Genesis 1 Die skep pings verhaal in Genesis 1 wil ge tuig en bevestig dat God die Skepper van hemel en aarde, asook Skepper van die mens is. Hoe die skepping tot stand gekom het, was vir die skrywer van se kondêre belang. Evolusie kan dus nie waar of vals bewys word na aanleiding van Genesis 1 nie. Aan die einde van die eerste skeppingsverhaal staan daar n samevattende onderskrif: dat dit die geskiedenis is van die hemel en die aarde toe dit geskep is. 6 6 Skeppingsverhaal as geskiedenis? Die He breeuse woord vir geskie denis (tole doth) kom baie in die Bybel voor en dit kan ook as nageslag vertaal word. In die woord geskiedenis word daar nie net teruggekyk na wat tydens die skepping gebeur het nie, maar ook na wat toekomstige nageslagte nog gaan doen. 102

26 GENESIS Die tuinverhaal (2:4-25) Die tweede skeppingsverhaal speel af in n tuin en die skeppingsproses word verduidelik aan die hand van voorbeelde uit die landbou. Waar die eerste skeppingsverhaal eers op die sesde dag die skepping van die mens beskryf, word die skepping van die mens in die tweede skeppingsverhaal voorop gestel. 7 7 Twee skeppingsverhale? Die twee beskrywings van die skepping (Gen 1-2) moet nie as alternatiewe weergawes beskou word nie, maar as twee verhale wat mekaar aanvul en in ver skillende tye as getuienis aangaande God se skep pingswerk ontstaan het. In die eerste verhaal word God as Skepper bevestig en kan binne die Babiloniese ballingskap geplaas word, terwyl die tweede verhaal God se skeppingsaktiwiteit binne n land bou gemeenskap uiteensit in die konings tydperk voor die balling skap. In die begin is daar volgens die tuin verhaal geen plante nie weens n ge brek aan reën en geen mens om die grond te bewerk nie. Daarom gaan die Here onmiddellik oor tot die skepping van die mens. Die Here skep die mens uit die stof van die aarde en hy word lewendig wanneer God lewensasem in sy neus blaas. Ná die skepping van die mens lê God die tuin van Eden aan as die plek waar die mens moes woon. Eden word beskryf as n tuin. Eden was water ryk en n rivier ont spring daar, wat later in vier ander riviere vertak, naam lik die Tigris, die Eufraat, die Pison en Gihon. By herhaling word gemeld dat die Here die mens in die tuin laat woon het om dit te bewerk en op te pas. Hier is nie sprake van heers oor die skepping nie en die mens word soos n tuinier of landbouer opdrag gegee om die tuin te versorg. Benewens die versorging van die tuin beveel die Here die mens om nie van die boom van alle kennis te eet nie omdat die gevolge daarvan dodelik sal wees. 8 8 Die boom van alle kennis Daar is talle uitbeeldings van bome wat wysheid of kennis uitbeeld op muurgravures in die Ou Nabye-Ooste. n Mens moet versigtig wees om die verbod om van die boom van kennis te eet as n proef gebod te sien. Naamgewing van plekke of dinge was in antieke tye die voorreg van konings. Die mens het vir die diere name gegee. Hierdeur ver kry die mens, soos in die eerste skep pingsverhaal, n konink like karak ter. Hierop volg die skepping van die vrou omdat dit nie goed is vir die mens om alleen te wees nie. Dan volg n be langrike omskrywing: dat die vrou ie mand is wat die man kan help en wat sy gelyke is. Nadat daar n diep slaap oor die man gekom het, word die vrou uit die ribbebeen van die man geskep. Wanneer die man die vrou vir die eerste keer sien, word sy reaksie in digvorm aangebied die eerste gedig van die Bybel! Die gedig besing die vrou as iemand wat uit die man gemaak is en wat soos hy is. Daarom word die vrou in Hebreeus isha genoem, wat ten nouste verband hou met die Hebreeus vir man (ish). Ook hier is geen sprake van minderwaardigheid of onderdanigheid van die vrou nie (2:21-23). 9 9 Rabbynse siening van die vrou Volgens een van die rabbi s is dit betekenisvol dat die vrou uit die ribbebeen van die man gemaak is. As die vrou uit die voete of die hoof van die man gemaak was, kon sy op getrap word of op die man se kop sit. Sy is egter uit die ribbebeen gemaak om naby aan die hart van die man te wees. Die intieme band tussen man en vrou het ook n impak op die sosiale samelewing. Daarom moet die man die 103

27 hegte eenheid van sy ouerhuis verlaat en n nuwe eenheid saam met sy vrou vorm. Met die eerste skeppingsverhaal het God gesê dat alles baie goed was; aan die einde van die tweede skeppingsverhaal is die band tussen man en vrou so intiem dat daar geen sprake van skaamte was nie. Alles is volmaak in die tuin van Eden. Die sondeval (3:1-24) Die paradys het nie lank gehou nie: spoedig val die skaduwee van die sonde oor die tuin. Die listigste van alle diere, die slang, vra vir die vrou of God werklik gesê het dat hulle nie van enige boom in die tuin mag eet nie. Nadat die vrou geantwoord het dat God hulle verbied het om te eet van die boom wat in die middel van die tuin staan, gaan die slang op slinkse wyse voort om die vrou te verlei om van die boom te eet. Die slang verseker die vrou dat hulle nie sal sterwe nie en suggereer dat die eintlike rede vir die verbod is dat God bang is dat hulle dan alles sal ken, soos Hy. Araratberg Die presiese ligging van die berg is onseker. Babel Die mense het hoogmoedig geraak en besluit om n hoë toring te bou as simbool van hulle strewe om soos God te word. Daarom het die Here hulle taal verwar en hulle so oor die aarde verstrooi. Die verhaal sinspeel op die stad Babel, die hoofstad van Babilonië, waar daar inder daad n hoë toring be staan het wat n ziggoerat genoem is. Ur van die Galdeërs was in die jare voor 2000 vc n baie belangrike stad en die sentrum van die maan gods - diens. Abram is daar gebore. Haran Tera, Abram en Sarai, Nahor en Lot het uit Ur getrek en al met die vrugbare Eufraatrivier langs tot by die stad Haran gegaan. Die stad was ook n be lang rike sentrum van die maan gods diens. Dis hier waar die Here Abram geroep het met die belofte van n ryk nageslag. Nahor en sy gesin het hier agtergebly. Nahor se kleindogter Rebekka het mettertyd Isak se vrou geword en Jakob wat etlike jare lank daar vertoef het, het met sy niggies, Lea en Ragel, in Haran getrou. Sigem Abram het gehoorsaam aan God van Haran af getrek na die land Kanaän toe en naby die stad Sigem gaan woon. Later speel dit n belangrike rol in die geskiedenis van Israel. Hebron Abraham, Isak en Jakob het hulle al drie op n stadium in Hebron gevestig. Bet-El Die Here het hier in n droom aan Jakob verskyn en die verbond bevestig wat Hy met Abraham en Isak gesluit het. Met sy terugkeer na Kanaän het Jakob hier n altaar vir God gebou. Later word die stad n sentrum van afgodery. Egipte Josef, Jakob se gunstelingseun, het in Egipte van slaaf tot onderkoning gevorder en nie net Egipte nie, maar die ander lande in daardie wêrelddeel van hongersnood gered. Tydens die hongersnood het sy hele familie van Kanaän af na Egipte toe getrek en daar gewoon. 104

28 GENESIS Die slang se verleiding slaag en die vrou kyk met nuwe oë na die boom en vrugte. Drie dinge gebeur op een volgend: die vrou besef die vrugte is goed om te eet, mooi om na te kyk, en ten slotte word dit ook begeerlik omdat dit kennis kan bied. Daarop kan die vrou nie meer weerstand teen die slang se verleiding bied nie en pluk sy van die vrugte om dit te eet. Sy gaan ook verder deur die vrugte vir haar man aan te bied. Die man vra geen vrae nie en eet van die vrugte sonder enige beswaar of agterdog. Die onmiddellike gevolg van die onge hoorsaamheid en eerste sonde was die bewuswording van eie naaktheid, wat as die eerste vorm van nuwe kennis aan gebied word. Hiermee is die intieme band tussen man en vrou gebreek, en dit het ook implikasies vir die verhouding met God. Wanneer hulle hoor hoe God in die tuin wandel, kruip hulle tussen die bome vir Hom weg Daar is al boeke vol geskryf oor wat die eerste sonde behels het en waar dit vandaan gekom het. Hier is nie sprake van erfsonde of enige seksuele ondertoon nie. Die eerste sonde behels ongehoorsame opstandigheid teen God en dit is ten diepste waar van bykans elke sonde. Ten spyte van die mens se sondige ongehoorsaamheid neem die Here die ini siatief deur na die mens te roep: Waar is jy? Hierdie roep, gebore uit die Here se genade, vind weerklank deur die hele Bybel heen. In baie opsigte kan die res van die Bybel beskryf word as die wisselwerking tussen die sondige ongehoorsaamheid van die mens en die gena dige inisiatief van die Here. Die gevolge van die sonde kring steeds wyer uit. Nadat die man antwoord dat hulle weens hulle naakt heid vir die Here wegkruip, is die nood wendige vraag hoe hulle weet dat hulle kaal is. Dit gee aanleiding tot n hele reeks bykans komiese flou verskonings. Die man gee die vrou die skuld en die vrou gee op haar beurt weer die slang die skuld. Die Here reageer op hierdie verskonings deur al drie figure te straf wat by die eer ste sonde betrokke was Straf op eerste sonde Die eerste sonde word op drie maniere gestraf: i) Op n godsdienstige vlak word intimiteit met God vir die mens onmoontlik gemaak. ii) Op n fisieke vlak word die man se bewerking van die aarde en die vrou se swangerskappe baie harde werk. iii) Op n emosionele vlak word die vrou gestraf om na haar man te hunker en om deur hom oorheers te word. Die slang word vervloek om op sy maag in die stof te seil en vyandskap word tussen die slang en die mens ingestel. Daar word ook voorspel dat die mens like nageslag die slang se kop sal vermorsel en dat die slang die mens in die hakskeen sal byt, wat neerkom op voortgesette konflik. Tog sal die slang nie mag oor die mens kan behou nie. Die vrou sal met moeite en pyn kinders in die wêreld bring. Hiermee saam word die vrou ook gestraf om na die man te hunker en deur hom oorheers te word. Sodoende word die manlike dominering van die vrou gesien as n resultaat van die sonde en nie as n skeppingsopdrag nie. Deur die man word die aarde ver - vloek, maar hy word self nie vervloek nie. Sy straf behels dat hy met groot swaarkry uit die aarde n bestaan sal maak. In samehang daarmee word aangedui dat die mens sterflik is deur hom daaraan te herinner dat hy uit stof gemaak is, en nou word bevestig dat die mens tot stof sal terugkeer. 105