ACTUACIÓNS DA XUNTA DE GALICIA FRONTE AOS POSIBLES EFECTOS DAS ALTAS TEMPERATURAS SOBRE A SAÚDE

Size: px
Start display at page:

Download "ACTUACIÓNS DA XUNTA DE GALICIA FRONTE AOS POSIBLES EFECTOS DAS ALTAS TEMPERATURAS SOBRE A SAÚDE"

Transcription

1 ACTUACIÓNS DA XUNTA DE GALICIA FRONTE AOS POSIBLES EFECTOS DAS ALTAS TEMPERATURAS SOBRE A SAÚDE

2 ACTUACIÓNS DA XUNTA DE GALICIA FRONTE AOS POSIBLES EFECTOS DAS ALTAS TEMPERATURAS SOBRE A SAÚDE Pag. 1. INTRODUCIÓN TEMPERATURAS EXTREMAS. VAGAS Efectos sobre a saúde Factores de risco ACTUACIÓNS DE PREVENCIÓN E CONTROL Coordinación das Administracións. Comité Interdepartamental da Xunta de Galicia Sistema de Información Ambiental Niveis de activación de alertas Coordinación no marco do Plan de Accións Preventivas Fronte a Vagas do Ministerio de Sanidad y Política Social Sistema de Vixilancia da morbilidade Sistema de comunicación da información Un sistema de protocolos de actuación ben definidos para cada nivel de alerta ANEXOS o ANEXO I: Táboas para calcular o índice de Missenard por efecto da temperatura, a humidade e o vento o ANEXO II: Comunicación servizos sanitarios asistenciais o ANEXO III: Indicacións a voluntarios e traballadores sociais o ANEXO IV: Actuacións FSUSG 061 o ANEXO V: Texto folleto informativo á poboación 2

3 1. INTRODUCIÓN As vagas de calor teñen un claro impacto na saúde da poboación, incluíndo un aumento da morbilidade e mortalidade 1,2. De feito, numerosos estudos describiron un aumento das mortes polas vagas de calor producidas en Estados Unidos e Europa 3. Eses danos son producidos polo efecto directo da calor e tamén polo seu efecto indirecto, xa que a calor ambiental excesiva empeora o estado da saúde das persoas previamente enfermas a,4. Quen máis sofre os efectos negativos da calor son as persoas maiores, que teñen un sistema de regulación térmica con menor rendemento, e as que padecen enfermidades respiratorias ou cardiovasculares. Nestes grupos é onde se espera que se poida manifestar un exceso de mortalidade asociado a unha vaga. No verán do 2003, produciuse unha vaga de calor que afectou a toda Europa e provocou un exceso de mortalidade en distintos lugares que xerou unha importante alarma social 5. A Península Ibérica non se librou da onda b e, concretamente en España, observouse nos tres meses de verán un incremento significativo da mortalidade sobre os valores esperados. Martínez Navarro et al 6, detectaron no conxunto de España a presenza de tres ondas de mortalidade de diferente intensidade, e observaron que as variacións das defuncións e das temperaturas diarias coincidían e que os incrementos das temperaturas precedían aos das defuncións en 1 ou 2 días. Este aumento da mortalidade obrigou aos distintos gobernos a a Amplas revisións sobre os efectos nocivos da calor que se atopan en: Institut de veille sanitaire. Impact sanitaire de la vague de chaleur d août 2003 en France: Vague de chaleur et sante : revue bibliographique. b Direcçao-Geral da Saúde. Plano de contingencia para ondas de calor. 3

4 considerar as temperaturas extremas como un importante problema de saúde pública6. Estudos previos suxeriron a existencia dunha serie de medidas preventivas capaces de reducir a vulnerabilidade da poboación ás temperaturas moi elevadas 7 como o acceso ao aire acondicionado, unha maior inxesta de líquidos, una diminución da actividade física, etc. 8. Ademais, dende a vaga de calor do 2003 varios países coincidiron na necesidade de aumentar a conciencia individual e colectiva dos riscos relacionados cas altas temperaturas, de dar a coñecer as medidas preventivas e de por en marcha sistemas de alerta. De feito, a diminución do impacto das vagas de calor na morbilidade e mortalidade en diferentes anos parece estar relacionado, non só coas diferenzas nos niveis de calor, senón tamén cos cambios producidos nas intervencións 1. Esta situación pon en evidencia a necesidade de por en marcha un plan de actuación que minimice os efectos negativos da calor na saúde da poboación. Este plan debería fomentar a axilidade dos servizos médicos de emerxencia e dos sistemas de información e coordinación entre as diferentes administracións implicadas, o establecemento dunha axeitada rede social que de prioridade ás persoas máis vulnerables ao efecto da calor como os anciáns, nenos, persoas con menos recursos, que viven solas e/ou que se atopan en situación de marxinación, illamento ou dependencia; e a mellora das medidas de vixilancia e control das enfermidades relacionada cas altas temperaturas. Tamén é necesario por en marcha políticas que favorezan o acceso a lugares públicos acondicionados climáticamente e intervencións orientadas a mellorar as condicións da vivenda, en especial, o seu illamento climático. 4

5 Por todo isto, dende a Xunta de Galicia decidiuse por en marcha un plan de actuación, que se actualiza anualmente, capaz de facer fronte e tratar de paliar os posibles efectos que as altas temperaturas podan ter sobre a saúde da poboación galega. Este documento de actuacións establece as medidas necesarias para reducir os efectos na saúde asociados ás vagas, os sistemas de previsión, alerta e comunicación a utilizar, e define unha sistemática de intervención, segundo os niveis de alerta establecidos. Por outro lado, establece as canles de coordinación interinstitucional entre as unidades competentes nesta materia. En calquera caso, é preciso subliñar que a existencia dunhas actuacións preestablecidas non supón a constatación de que esta ameaza vaia facerse realidade, senón a admisión de que, aínda sendo improbable, esta situación pode darse, como amosa o sucedido en anos anteriores. 2. TEMPERATURAS EXTREMAS. VAGAS A contaminación ambiental e o aumento dos gases de efecto invernadoiro provocados polo ser humano, poderían aumentar a frecuencia e a intensidade dos episodios de calor extremo, tamén denominados como vaga. Segundo as previsións para o período realizadas polo IPPC (Intergovernemental Pannel on Climate Change) o incremento dos gases de efecto invernadoiro producirá a nivel mundial cambios climáticos, entre os que destacan: Temperaturas máximas e mínimas máis elevadas. Maior número de días de intenso calor e menos días xeados na maioría das rexións continentais. Aumento de precipitacións intensas na maioría das rexións. 5

6 Nesta liña o último informe do IPPC do ano 2007 refire que posiblemente o cambio climático producirá a nivel mundial un aumento da frecuencia e intensidade das vagas de calor que aumentarán o risco de mortalidade por causa térmica c. Ademais, estudos realizados en España prevén que no último terzo do século a temperatura posiblemente aumente entre 5 e 7 grados no verán respecto aos valores actuais 9. En Galicia, o Informe de Evidencias e Impactos do Cambio Climático (CLIGAL) encargado pola Consellería de Medio Ambiente no 2008 indica que hai evidencias dun aumento da temperatura media, sobre todo no verán, o aumento da frecuencia de días e noites cálidas e un descenso das noites frías. A finais do século XXI, espérase que Galicia continúe na mesma tendencia que o resto do mundo cun incremento das temperaturas medias e un aumento do número de días cálidos e noites cálidas especialmente nos meses do verán. A posibilidade de que se repita unha vaga en calquera país europeo é verosímil. De feito, hai autores 10,11 que están de acordo en que o cambio climático aumentará a frecuencia e a intensidade das vagas de calor, polo que deberán instaurarse unha serie de medidas necesarias para diminuír os seus efectos negativos. Estas medidas deberían estar destinadas a mellorar as vivendas, a xestión das enfermidades crónicas, a atención institucional a anciáns e persoas vulnerables, etc 10. Todo isto xustifica o deseño de actuacións de prevención e control da vaga, que nos permitan anticiparnos aos efectos negativos que esta podería ter sobre a saúde da poboación galega. c IPCC, 2007: Cambio climático 2007: Informe de síntesis. Contribución de los Grupos de trabajo I, II y III al Cuarto Informe de evaluación del Grupo Intergubernamental de Expertos sobre el Cambio Climático [Equipo de redacción principal: Pachauri, R.K. y Reisinger, A. (directores de la publicación)]. IPCC, Ginebra, Suiza, 104 págs. 6

7 Na actualidade non existe unha definición consensuada a nivel internacional de vaga d, aínda que a OMS ten unha definición segundo a cal trátase dun requentamento do aire, dun período caracterizado por temperaturas anormalmente elevadas ou dunha invasión de aire moi quente. De todas formas, as características esenciais dunha vaga serían a observación de temperaturas anormalmente cálidas con respecto á época considerada, a súa persistencia no tempo e unhas temperaturas mínimas elevadas, e segundo Tan1 esta calor debería ir acompañada por un alto grao de humidade. Ora ben, aínda existe incerteza sobre a temperatura limiar que se debe considerar como vaga. 2.1 Efectos sobre a saúde A exposición a temperaturas excesivas pode provocar problemas de saúde como mareo, cansazo, debilidade, fatiga e cambras musculares, síncope, deshidratación, insolación e golpe de calor 2,12. A maioría das enfermidades asociadas á calor son consecuencia máis ou menos grave dun fallo no sistema de termorregulación 12. A calor excesiva pode alterar as nosas funciones vitais se o corpo humano non é capaz de compensar as súas variacións de temperatura. Unha temperatura moi elevada produce perda de líquidos e de electrólitos que son necesarios para o funcionamento normal dos distintos órganos. d Os meteorólogos franceses definen unha vaga como un período durante o cal a temperatura máxima supera o límite de 30 0 C. Os americanos, como un período no que a temperatura máxima supera o límite de 32 2 C durante tres días consecutivos. Nos Estados Unidos, o Servizo Nacional de Meteoroloxía propuxo outra definición baseada no concepto de índice de calor, Hi. E definen unha onda de calor como a persistencia dun índice de calor diúrna superior ou igual a 40 6 C asociado a un índice de calor nocturna superior ou igual a 26 7 C durante polo menos 48 h. Este límite máximo revísase ao alza no territorio americano en función da frecuencia de rebasamento: para as estacións onde un 1% das observacións superan os límites máximos diúrnos e nocturnos, o límite máximo establecese ao percentil 1 das observacións. Os británicos definen unha vaga a partir dun aumento da temperatura de 4 C sobre a media trintenal do lugar e o mes. O Instituto Real de Meteoroloxía dos Países Baixos a define como un período de polo menos cinco días consecutivos durante os cales a temperatura acadou 25 C de mínima e 30 C de máxima durante polo menos tres días (Institut de veille sanitaire. Impact sanitaire de la vague de chaleur d août 2003 en France: Vague de chaleur et sante : revue bibliographique). 7

8 Ademais, os mecanismos de termorregulación poden verse descompensados nalgunhas persoas con determinadas enfermidades crónicas, sometidas a certos tratamentos médicos e con discapacidades que limitan a súa autonomía. O impacto da exposición a unha calor excesiva está determinado polo envellecemento fisiolóxico e as enfermidades subxacentes. Normalmente un individuo san tolera unha variación da súa temperatura interna de aproximadamente 3ºC sen que as súas condicións físicas e mentais se alteren de forma importante. As persoas maiores e os nenos e nenas moi pequenos son máis sensibles a estes cambios de temperatura. Como xa se dixo, as vagas producen diferentes efectos nocivos na saúde humana, que poden levar incluso á morte. A única rúbrica identificada como causa de mortalidade directa por exceso de temperatura ambiental na Clasificación Internacional de Enfermidades é a codificada como E900.0: a mortalidade debida á Calor excesiva derivada de condicións climáticas que é o que equivale ao comunmente denominado golpe de calor (ver informe ano 2007 no Anexo V). O golpe de calor asociase con problemas multiorgánicos que poden incluír síntomas tales como inestabilidade na marcha, convulsións e mesmo coma. Este caracterízase por unha elevada taxa de letalidade e por presentarse de forma moi rápida. Entre as súas complicacións destacan a síndrome de distrés respiratoria do adulto, a insuficiencia renal, a hepática e a coagulación intravascular diseminada 13. De todas formas, existe a posibilidade de que non consten moitas mortes por golpes de calor debido a súa semellanza con outras causas de mortalidade mais frecuentes como a trombose coronaria ou cerebral 12. 8

9 A literatura científica recolle numerosos estudos onde se constata o impacto das vagas na mortalidade4,5, que se manifesta como un aumento do número total de defuncións máis ala do esperado, e non tanto como un aumento no número de falecidos nos que a causa de defunción aparece codificada como debida a Calor excesiva derivada de condicións climáticas. O aumento da mortalidade observado nos distintos países durante as vagas de calor, atribuíuse sobre todo a enfermidades cardiovasculares, cerebrovasculares e do sistema respiratorio e, en especial, aos maiores de 65 anos 14. Mais a enfermidade renal, diabetes e desordes do sistema nervioso entre outras 2. Por último compre sinalar que o exceso de mortalidade asociase principalmente a períodos de 3 o máis días consecutivos de temperaturas non habituais 4, e o seu efecto pódese observar no mesmo día ou cun atraso de ata tres días despois de que se produza o incremento das temperaturas 2,15, Factores condicionantes do risco para a saúde As vagas de calor afectan sobre todo á poboación de risco como anciáns, menores de 5 anos e enfermos crónicos e terminais. Ademais, nestes efectos inflúen as condicións de vida, as da vivenda e os niveis de contaminación ambiental6. Por outra banda, varios autores coinciden en que a capacidade da adaptación e aclimatización da poboación ten unha grande influencia no risco2, 3. Por todo isto, ante a presenza dunha vaga de calor é preciso identificar ás persoas de alto risco para informarlles e facilitarlles as medidas necesarias que deben adoptar para evitar a hipertermia, e polo tanto para reducir a mortalidade asociada a vaga de calor4. En 9

10 xeral, os principais factores que van condicionar o risco asociado coa exposición da poboación ás vagas de calor son4,16. Factores persoais A idade: afecta sobre todo ás persoas maiores, especialmente no grupo de idade maior de 65 anos, e a lactantes e menores de 5 anos. O nivel socioeconómico. Padecer enfermidades cardiovasculares, respiratorias, mentais (Demencias, Párkinson), diabetes mellitus ou obesidade excesiva. Padecer unha enfermidade aguda no momento que acontece a vaga. Estar sometido a certos tratamentos médicos que afecten ao sistema de termorregulación como diuréticos, neurolépticos anticolinérxicos e tranquilizantes. Consumir sustancias como o alcohol e outras drogas. Ter trastornos da memoria, dificultades de comprensión, ou de orientación ou con pouca autonomía na vida cotián. Ter dificultades na aclimatación ou adaptación á calor. Factores ambientais, laborais ou sociais Vivir soa, na rúa e/ou en condicións sociais e económicas desfavorábeis. Ausencia de climatización e vivendas difíciles de refrixerar. Exposición excesiva á calor por razóns laborais (traballos manuais no exterior ou que esixen un elevado contacto con ambientes quentes), deportivas (deportes de gran intensidade física) ou de ocio. Niveis de contaminación ambiental. 10

11 Ambiente moi urbanizado. Exposición continuada durante varios días a elevadas temperaturas que se manteñen pola noite. Factores locais Se ben os mecanismos anteriores actúan de forma xenérica, os factores locais xogan un papel decisivo, xa que determinan a temperatura de confort, os limiares de definición das vagas e ondas de frío e a asociación temperatura-mortalidade, ou sexa, a magnitude do impacto. De feito, un dos factores que máis parece influír é a capacidade de aclimatarse dos individuos ás condicións locais nas que vive 16. Os principais factores locais son: - A demografía, que determina a composición da pirámide de poboación, e por tanto, o tamaño dos grupos susceptibles. - A climatoloxía, na medida en que os individuos se adaptan ao clima local. Isto explica que o efecto dos extremos térmicos non dependa de valores absolutos, senón de que nos atopemos, ou non, dentro do intervalo de normalidade das temperaturas nun certo lugar. - O equipamento doméstico e o nivel de renda, dos que depende a capacidade das familias para afrontar situacións extremas como as vagas e ondas de frío. 11

12 3. ACTUACIÓNS DE PREVENCIÓN E CONTROL. Obxectivo xeral: Reducir o impacto sobre a saúde da poboación galega polas temperaturas de calor extremo. Obxectivos Específicos: Establecer un sistema de previsión, alerta e comunicación dos riscos, definindo uns niveis de alerta. Definir unha sistemática de intervención para cada nivel de alerta definido. Reforzar a coordinación interinstitucional entre as unidades competentes nesta materia. A estratexia de ditas actuacións está baseada nas seguintes liñas de traballo: 1. Un sistema de Coordinación das Administracións implicadas no desenvolvemento das actuacións. 2. Un sistema de Información Ambiental para a predición (e o seguimento se é o caso) das vagas, baseado na información facilitada pola Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas, a través de Meteo-Galicia, e tendo en conta outras fontes a través do Ministerio de Sanidad, Política Social e Igualdad. 3. Un sistema de decisión do nivel de alerta existente, liderado pola Dirección Xeral de Innovación e Xestión da Saúde Pública co apoio dun comité de crise con representantes das consellerías e organismos implicados. 12

13 4. Un sistema de vixilancia da morbilidade inducida pola vaga. 5. Un sistema de comunicación da información en cada nivel de alerta. Este sistema contemplará os seguintes sectores a cubrir: a. Poboación xeral, con especial énfase na poboación máis susceptible e os seus familiares. b. Profesionais e dispositivos do Sistema Galego de Servizos Sociais e entidades de acción voluntaria que traballan no ámbito da atención ás persoas maiores c. Profesionais e dispositivos sanitarios 6. Un sistema de protocolos de actuación ben definidos para cada nivel de alerta Coordinación das Administracións. Comité Interdepartamental da Xunta de Galicia Para desenvolver as actuacións contempladas é necesaria a intervención de múltiples departamentos da Xunta e doutras administracións públicas, en función do ámbito de competencias propio de cada unha delas. Por este motivo é necesario establecer un mecanismo de coordinación que facilite o fluxo de información entre elas, e permita e impulse a colaboración nas diferentes actividades definidas. Con este fin créase un Comité Interdepartamental para a Prevención e Control dos Efectos sobre a Saúde das Altas Temperaturas. Este comité estará presidido polo titular da Dirección Xeral competente en materia de Saúde Pública da Consellería de Sanidade, actuará de secretario o titular dunha Subdirección Xeral 13

14 competente en materia de Saúde Pública e asemade estará integrado, como mínimo, por un representante dos seguintes organismos da Xunta, con rango de Subdirector Xeral: Consellería competente en materia de e benestar social, voluntariado e cooperación coas corporacións locais. Consellería competente en materia de protección civil. Consellería competente en materia de Medio Ambiente. Funcións do Comité: Impulsar a aplicación das actuacións establecidas nos seus departamentos Establecer as estratexias preventivas e de control que se consideren axeitadas aos datos e ás evidencias dispoñibles. Revisar os niveis de intervención establecidos e as actuacións ligadas a cada un deles, e propoñer mecanismos de mellora. Revisar as decisións do Comité de Crise en relación ao establecemento dos niveis de alerta. Impulsar a elaboración de plans de avaliación, xestión e comunicación de riscos. Este Comité poderá solicitar o asesoramento das entidades que considere máis adecuadas para axudarlle no desempeño das súas funcións. 3.2 Sistema de Información Ambiental. Para complementar e mellorar os sistemas de vixilancia da saúde actuais, no marco destas actuacións establécese a posta en marcha dun Sistema de Información Ambiental específico. 14

15 Obxectivos do Sistema: Dar a coñecer, anticipadamente e nun momento concreto, o risco de vaga que pode afectar a una poboación determinada residente nun ámbito xeográfico. Facilitar a toma de decisións cara a posta en marcha de actuacións encamiñadas a prestar asistencia social á poboación susceptible. Anticiparse a un posible incremento da demanda de asistencia sanitaria. Tendo en conta estes obxectivos, é precisa unha información baseada nun sistema áxil e sinxelo, que facilite a toma de decisións nos diferentes niveis de responsabilidade e actuación, co fin de poñer en marcha mecanismos de alerta, tanto á poboación como aos servizos asistenciais, que permitan controlar os posibles efectos adversos e diminuír as consecuencias sobre a saúde da poboación. Características do sistema: Na comunidade autónoma de Galicia existe unha grande variedade de zonas climáticas moi características, dende a climatoloxía extrema en zonas do interior ata o clima suave de zonas costeiras, chegándose a determinar diferenzas climáticas entre as catro provincias e incluso entre os distintos concellos dunha mesma provincia. Así mesmo, debemos de ter en conta tanto a dispersión da poboación como o grao de avellentamento. Por outra parte, é evidente que a principal variable meteorolóxica que determinan os episodios de calor ou frío para un determinado emprazamento é a temperatura do aire. Ora ben, os 15

16 efectos sobre as persoas están directamente influenciados polo equilibrio térmico que as mesmas tenden a alcanzar co aire ambiente que as rodea, o que se coñece como SENSACIÓN TÉRMICA. Este parámetro é complexo pois depende dun gran número de factores dependendo do tipo de persoa e da denominada memoria térmica das persoas (persoas habituadas a uns ambientes cálidos húmidos, persoas en ambientes temperados, etc.), mais xéranse índices a través de estudios medios de resposta aos diferentes condicionantes ambientais atmosféricos. Para caracterizar ese ambiente atmosférico existen distintos índices, mais en todos se computa a influencia no mesmo da temperatura do aire, a súa humidade e a forza do vento. Polo tanto, o sistema de vixilancia ambiental debe ter capacidade para dar resposta a dúas características fundamentais: o Debe permitir desagregar a información a nivel de concello ou agrupacións de concellos. o Debe basearse en indicadores que teñan en conta, ademais da temperatura, a velocidade do vento e o grao de humidade. Por isto, en coordinación coa Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas, a través de Meteo-Galicia, proponse para este plan como índice máis idóneo para predicir os posibles efectos dunha vaga un índice de sensación térmica como é o Índice de Missenard (IM). No Anexo I pódense consultar unhas táboas para o cálculo do dito índice de sensación térmica por efecto da temperatura, a humidade e o vento. Os valores do IM están elaborados a partires de poboacións de diferentes zonas do planeta, e a escala de sensacións térmicas ven reflectida na seguinte táboa: 16

17 Escala de sensacións para a Temperatura Efectiva (ET) de Missenard: ET Índice sensación Nivel > 30 Calor forte Elevado 24 Calor moderado Alto 18 Calor agradable Confortable 12 Suave Confortable 6 Fresco Baixo 0 Moi fresco Baixo -12 Frío Alto -24 Moi frío Alto -30 Frío intenso Elevado <-30 Conxelación Extremo O rango entre ET>=12 y ET<24 é considerado de confort para permanencia exterior, sendo o rango onde o benestar é amplamente sentido. Tendo en conta o mecanismo de autorregulación térmica das persoas, esas condicións de exterior son favorables para o ocio, turismo e a vida das persoas en xeral. Pode dividirse en dúas categorías de sensación: SUAVE E CALOR AGRADABLE. Por encima de ET 24 comezase a atopar disconfort por calor, diferenciando CALOR MODERADO E CALOR FORTE. Por outra banda, ademais de ter en conta que o valor do índice de sensación térmica debe alcanzar un nivel mínimo (nivel elevado ou sensación de calor forte) que indique unha situación de posible risco, debemos buscar un limiar que incorpore os datos históricos co fin de 17

18 ter en conta aspectos como a memoria térmica das persoas. Por isto, proponse como limiar o percentil 95 do índice máximo de sensación térmica (índice de Missenard) para cada concello de Galicia. En base a todo isto, e en función dos servizos meteorolóxicos existentes en Galicia, as accións preventivas contra os efectos do exceso de temperaturas sobre a saúde desta Comunidade Autónoma fundamentarase na seguinte información: Percentil 95 do índice máximo de sensación térmica en cada concello de Galicia. Valores preditivos do nivel do índice máximo de Sensación Térmica para cada un dos 315 concellos de Galicia a dous días vista remitidos diariamente polos servizos meteorolóxicos, é dicir remitirán o de hoxe (D), mañá (D+1), e pasado mañá (D+2) Listados dos concellos nos que o valor preditivo do nivel do índice supere o percentil 95 do índice máximo de sensación térmica (Missenard). Mapa de Galicia cos valores preditivos dos índices máximos de sensación térmica. Valores reais diarios do índice máximo de Sensación Térmica para todos os concellos. Listado das temperaturas máximas e mínimas previstas nos 315 concellos, para o día D, D+1 e D+2. Así como toda outra información puntual que se demande. Fluxo de información: O protocolo de notificación e transmisión de información meteorolóxica no marco do presente Plan será o seguinte: 18

19 Centro emisor de avisos/información: Consellería competente en materia de Medio Ambiente, a través de Meteo-Galicia. Tamén se contará coa información facilitada polo Ministerio competente en materia de sanidade. Centro receptor de avisos/información meteorolóxica: Centro de Emerxencias 112 SOS-Galicia e D. X. competente en materia de saúde pública. Calendario anual: do 1 de xuño ao 15 de setembro de cada ano, (sen excluír que se alongue ata o 30 de setembro se a situación o require). Medio de envío/recepción: informático, a través de correo electrónico. O boletín extraordinario de fenómenos meteorolóxicos adversos tamén se envía por fax. No caso de situacións de alerta, a transmisión de información interna na Xunta de Galicia seguirá o seguinte fluxo. MeteoGalicia Centro de Emerxencias 112 SOS-Galicia Outros CMT Galicia Ministerio de Sanidade Dirección Xeral competente en Saúde Pública (Niveis de Alerta) Consellería competente en materia de protección civil Consellería competente en materia Benestar, voluntariado Rede sanitaria galega Rede de Protección Civil Sistema galego de servizos sociais Voluntariado de concellos Rede de centros e dispositivos asistenciais 19

20 En situación de normalidade, a información poderase consultar a través da Web. 3.3 Niveis de activación de alertas Os efectos da calor sobre o disconfort tenden a aumentar conforme os episodios van perdurando no tempo, polo que un só día de CALOR FORTE pode non facerse sentir, mais varios días consecutivos fanse cada vez menos tolerables podendo desencadear efectos adversos para a saúde da poboación. Debemos recordar que o índice que se prognostica dáse para o momento do día coincidente coa temperatura efectiva máxima e as súas proximidades, mentres que no resto atopámonos ambientalmente noutros valores, por isto é a continuidade en varios días o que o fai máis sensible. Ademais, para que teñamos esta continuidade é preciso tamén establecer un limiar de temperatura mínima (20 ºC) que fai que o disconfort sufrido pola poboación teña esa continuidade que o pode converter nun factor de risco para a poboación susceptible. Por outra parte, debemos ter en conta que, nalgúns casos, o percentil 95 do índice máximo de sensación térmica non sobrepase determinado limiar que o converta nun factor de risco. Este limiar establécese nunha temperatura efectiva de 24. En base á información recibida e ás consideracións postas de manifesto con anterioridade, establécense uns niveis de alerta das 20

21 actuacións preventivas en función dos valores dos índices reais dos tres días anteriores e dos valores preditivos dos tres días seguintes: Nivel 0 situación de normalidade, cor verde: cando o valor preditivo do índice de sensación térmica máxima para ese día e os dous seguintes non sexa igual ou superior ao percentil 95 do índice de Missenard. Nivel 1a pre-alerta cor amarelo: cando o valor real do índice de sensación térmica para os tres días anteriores fose inferior ao percentil 95 do índice de Missenard, o valor preditivo do índice para ese día e os dous seguintes sexa igual ou superior ao percentil 95 do índice de Missenard, sempre que se vexa superado o valor de 24, e o valor preditivo da temperatura mínima para ese día e os dous seguintes supere os 20 ºC. Indica que, de cumprirse as predicións, é probable que se cumpran as condicións de nivel 1b de alerta laranxa nos días seguintes. Nivel 1b alerta cor laranxa: cando o valor real do índice de sensación térmica para un ou dous dos tres días anteriores fose igual ou superior ao percentil 95 do índice de Missenard e maior de 24 e a temperatura mínima superior ós 20 ºC, dándose esas mesmas circunstancias para a predición dese día e os dous seguintes. Nivel 2 alerta cor vermella: cando o valor real do índice de sensación térmica para os tres días anteriores fose igual ou superior ao percentil 95 do índice de Missenard e maior de 24 e a temperatura mínima superior ós 20 ºC, dándose esas mesmas circunstancias para a predición dese día e os dous seguintes. Nivel 1-0 cor azul dentro dun círculo: atopándonos en calquera nivel de alerta, existe predición de que remate a 21

22 mesma ó día seguinte ou ós dous días (D+1 ou D+2), cando se dan as seguintes circunstancias: estando en situación de alerta laranxa ou vermella, as predicións para ese día (D+0), ou ben as predicións para ese día e máis o seguinte (D+0 e D+1) indican que seguiran sobrepasándose os umbrais establecidos, volvendo a situarse en valores normais ó día ou días seguintes. 3.4 Coordinación no marco do Plan de Accións Preventivas Fronte a Vagas do Ministerio de Sanidad, Política Social e Igualdad. O presente Plan de actuacións da Xunta de Galicia fronte aos posibles efectos das altas temperaturas sobre a saúde, coordinarase co Plan Nacional de Actuacións Preventivas dos Efectos do Exceso de Temperaturas sobre a Saúde do Ministerio competente en materia de sanidade a través da Dirección Xeral competente en materia de saúde pública polos mecanismos que en cada momento se establezan Sistema de Vixilancia da morbilidade Obxectivo: Identificar e monitorizar se hai un incremento da demanda de asistencia sanitaria, co fin de poder avaliar a necesidade de reforzar os recursos dispoñibles. Compoñentes do sistema: Vixilancia da morbilidade extrahospitalaria, a través do 061. Vixilancia da morbilidade hospitalaria, a través da Dirección competente en materia de Asistencia Sanitaria e das xerencias dos hospitais. 22

23 Estrutura e fluxo da información: Morbilidade extrahospitalaria: Durante todo o tempo de vixencia das actuacións, o 061 realizará o envío diario de información á Dirección Xeral competente en materia de saúde pública previamente establecido, consistente na remisión de datos do número de consultas diarias tramitadas nese servizo, e as consultas codificadas como golpe de calor e enfermidades neurolóxicas. A Dirección Xeral competente en materia de saúde pública procesará estes datos e porá os resultados a disposición dos diferentes niveis de asistencia sanitaria e servizos sociais, como axuda na avaliación da situación. Morbilidade hospitalaria: Durante todo o tempo de vixencia das actuacións, á Dirección Xeral competente en materia de saúde pública procesará, con igual periodicidade que a morbilidade extrahospitalaria, o número de urxencias diarias atendidas nos hospitais do Sergas,. Cando se active o nivel de alerta 1b (cor laranxa), cada xerencia hospitalaria remitirá diariamente ao Gabinete de Comunicación da Consellería competente en materia de sanidade e este á Dirección Xeral competente en materia de saúde pública datos sobre o número de ingresos por sospeita clínica de golpe de calor e número de falecementos nos que o facultativo considere que o calor poder estar implicado como causa. 23

24 3.6- Sistema de comunicación da información A Poboación xeral, con especial énfase na poboación máis susceptible, e os seus familiares. Basearase fundamentalmente nos medios de comunicación, ademais de outros canles, incluíndo internet. Profesionais do sector social e voluntariado dedicados ao coidado das persoas maiores. Distribuiráselles información específica sobre este problema e a sistemática de actuación a seguir. Profesionais e dispositivos sanitarios. Distribuiráselles información específica sobre este problema e a sistemática de actuación a seguir. 3.7 Un sistema de protocolos de actuación ben definidos para cada nivel de alerta. Cada departamento implicado desenvolverá protocolos de actuación específicos para cada nivel de alerta Nivel 0 Neste nivel non hai risco de vaga. As diferentes unidades preparan a sistemática de traballo dos seguintes niveis. Consellería competente en materia de sanidade: Preparar a sistemática de difusión da información Preparar o tipo de información adaptada ás diferentes clases de receptores Posta en marcha do sistema vixilancia da morbilidade a través do

25 Consellería competente en materia de benestar e voluntariado Elaboración dun procedemento normalizado de traballo (PNT) que sistematice o procedemento de actuación. Determinar as Entidades de Acción Voluntaria diana para estas actuacións. Preparar os listados destas entidades. Estudar cales son os mellores medios de comunicación para cada entidade; correo electrónico, telefax ou teléfono; e clasificalas segundo eles. Proceder a automatizar listas de correo electrónico para poder enviar información o máis rápido posible ás entidades que o teñan. Elaborar listados cos números dos telefax e cos números dos teléfonos segundo sexa necesario proceder á difusión da información. Comunicarlle ás entidades os enlaces das páxinas web onde pode atoparse a información necesaria para afrontar o problema. Enviarlle información por escrito ás entidades (o folleto deseñado pola Dirección Xeral de Innovación e Xestión da Saúde Pública e dispoñible na web de dita unidade), para que o coñezan e podan repartilo entre a poboación diana. - Centros Propios e concertados de atención ás persoas maiores e con discapacidade que forme parte do grupo de risco. Divulgación da información ós directores para o seu coñecemento e traslado ao persoal en contacto directo cos usuarios, a través de comunicación e achega de folla informativa, segundo o modelo elaborado pola Dirección Xeral competente en materia de saúde pública. 25

26 Identificación da poboación de risco e asunción, por parte do centro, das pautas concretas de intervención sinaladas no plan de actuación da Xunta de Galicia sobre os efectos das altas temperaturas sobre a saúde. Envío do tríptico divulgativo elaborado pola Dirección Xeral competente en materia de saúde pública, para a súa distribución entre os usuarios e persoal do centro. Inclusión na páxina web da Consellería competente en materia de Benestar da información antedita. -Concellos da Comunidade Autónoma Galega Divulgación da información aos alcaldes e aos profesionais do servizos sociais comunitarios con cobertura en todos os concellos galegos a través de comunicación e achega dunha folla informativa, segundo o modelo elaborado pola Dirección Xeral competente en materia de saúde pública, na que se incluirán os seguintes apartados: a) Necesidade de que identifiquen no seu municipio as persoas de risco, utilizando un modelo de ficha no que consten datos identificativos (nome e apelidos, idade, enderezo, persoa de contacto en caso de necesidade, e outros factores persoais de risco). b) Cando a situación da persoa ou o nivel de alerta o requira, se deberá coordinar a información cos servizos de atención primaria de saúde para facer intervencións e seguimentos que permitan detectar, canto antes, situacións que poidan ter valor preditivo para actuar nos casos que o requiran. Envío de tríptico divulgativo elaborado pola Dirección Xeral competente en materia de saúde pública, para a súa distribución entre a poboación do municipio. 26

27 Incorporación ao Manual de Traballo, Información e Asesoramento (MATIASS), de actualización diaria e como instrumento básico para os profesionais sociais dos concellos, de toda a información que se vaia producindo respecto a vaga. Inclusión na páxina web da Consellería competente en materia de Benestar da información antedita Nivel 1a ou de pre-alerta Consellería competente en materia de Sanidade: Comprobar que a sistemática de diseminación da información está lista para entrar en funcionamento Comprobar que todos os puntos que teñen que actuar ao pasar a un nivel superior dispoñen da información necesaria. Consellería competente en materia de benestar e voluntariado: Dependendo do tempo transcorrido dende a primeira comunicación, cando se iniciou a campaña (1 de xuño), se enviará de novo información avisando da posibilidade de chegar a alerta amarela, e que no caso de ocorrer, comunicarase tal acontecemento da maneira máis rápida posible, polas canles establecidas. Solicitar ás entidades contactadas a confirmación da recepción da información enviada, co obxecto de comprobar que as canles de información seguen sendo efectivas. Consellería competente en materia de protección civil: Comunicación da pre-alerta ás Agrupacións de Voluntarios de Protección Civil, das zoas afectadas e os parques de Bombeiros Comarcais, co obxecto de transmitir e informar á cidadanía que 27

28 participe en eventos, do tipo que sexa, con grande asistencia de persoas. Monitorizar eventos extraordinarios que supoñan unha exposición fora do habitual dun número importante de poboación potencialmente susceptíbel de sufrir con mais intensidade os efectos da calor (por exemplo, unha concentración de persoas maiores para celebrar unha romaría nun día con este nivel de alerta) Nivel 1b Consellería competente en materia de Sanidade: Comunicación da alerta a todos os organismos implicados nas actuacións descritas. Posta en marcha do Sistema de Vixilancia da morbilidade hospitalaria. Consellería competente en materia de benestar e voluntariado: Informar do nivel de alerta alcanzado (alerta laranxa) ás EAV diana. Lembrarlles os enlaces web onde se atopa a información máis actualizada. Ofertar máis información escrita, se é necesario, para que as EAV poidan repartila. Consellería competente en materia de protección civil: Informar do nivel de alerta alcanzado (alerta amarela) ás unidades de protección civil diana Nivel 2 Utilizar os medios dispoñibles necesarios para diminuír o impacto da calor 28

29 ANEXO I: TÁBOAS PARA CALCULAR O INDICE DE MISSENARD e POR EFECTO DA TEMPERATURA, A HUMIDADE E O VENTO Táboa para calcular a sensación térmica por efecto da temperatura e a humidade. TEMP. (º C) e G. Hentschel (1987) A human biometeorology classification of climate for large and local scales. Proc. WMO/HMO/UNEP Symposium on Climate and Human Health, Leningrad 1986, Vol. I, WCPA No.1, WMO.

30 Unha vez obtido o valor de sensación térmica, este incrementarase ou diminuirase en base á temperatura do aire e á velocidade do vento Temperatura (ºC) Velocidade do vento menor a 12,5 km/h Velocidade do vento entre 12,5 e Velocidade do vento entre 21,5 e 21,5 km/h 36 km/h Velocidade do vento entre 36 e 50 km/h Velocidade do vento superior a 50 km/h O vento entón remove a capa de aire que rodea a pel, polo que sirve para diminuír a sensación de calor sempre e cando as temperaturas non superen a temperatura da pel (32ºC). 30

31 Que é o Indice NET? É a Net Effective Temperature, evolución da Effective Temperature (ET) ou índice de Missenard, para incluír ademais dos efectos da humidade os do vento de cara a empregalo como índice de confort humano: NET 37 t HR v t(1 0.01HR) onde t e a temperatura ambiente (ºC), v a velocidade do vento (m/s) e HR a humidade relativa (%). É dicir: O índice NET NON é o Índice de Míssenard senón unha mellora do mesmo O índice NET NON é unha sensación térmica, non é un Heat Index (coma o do National Weather Service ou outros), pois NON dá un valor que nos indique a temperatura que experimenta unha persoa polo efecto combinado de temperatura, humidade e vento O valor do índice NET explicaríase como a temperatura á cal teríamos a mesma sensación térmica que coa temperatura actual se a humidade fose do 100%. o Exemplo: T=40ºC; HR=50%; v=1m/s => NET =34.4ºC É dicir, a 34.4ºC e o 100% de humidade hai a mesma sensación térmica que a 40ºC, 50% e 1 m/s G. Hentschel (1987) A human biometeorology classification of climate for large and local scales. Proc. WMO/HMO/UNEP Symposium on Climate and Human Health, Leningrad 1986, Vol. I, WCPA No.1, WMO. 31

32 ANEXO II: MODELO DE COMUNICACIÓN AOS SERVIZOS SANITARIOS ASISTENCIAIS RISCO DE EFECTOS NOCIVOS PARA A SAÚDE POLA CALOR AMBIENTAL EXCESIVA Meteo-Galicia (Consellería competente en materia de Medio Ambiente) prevé que nos días vindeiros a calor medioambiental vai medrar ata uns niveis que poden ser nocivos para a saúde, polo que haberá que tela presente no momento de facer os diagnósticos, instaurar os tratamentos, e aconsellar aos doentes. A exposición dun individuo a una temperatura medioambiental elevada pode producir reaccións leves ou graves, debidas á resposta insuficiente ou inadecuada dos mecanismos de termorregulación. Entre estas, clinicamente distínguense o golpe de calor, debido a un fallo ou unha inadaptación dos mecanismos de eliminación de calor, e o esgotamento pola calor, a consecuencia dunha perda excesiva de líquidos, que pode levar a un shock hipovolémico. O golpe de calor comeza de xeito rápido, as veces precedido de cefalea, vertixe e astenia. En xeral, a sudación diminúe, a pel está quente e seca; a temperatura corporal ascende rapidamente a C; e logo, un episodio de desorientación pode preceder ao coma e a convulsións. Outros indicios son: taquicardia, hiperventilación, vómitos e hipotensión arterial. O golpe de calor constitúe unha urxencia médica, e é rapidamente mortal en ausencia de tratamento. Poden quedar como secuelas lesións cerebrais definitivas e insuficiencia renal. Analiticamente, atópase un aumento das enzimas hepáticas e musculares. 32

33 O golpe de calor cubre en realidade dúas entidades nosolóxicas que ocorren en contextos moi diferentes e en poboacións tamén diferentes. O golpe de calor "clásico" prodúcese a temperaturas ambientais moi elevadas, en persoas en repouso, xeralmente das idades extremas da vida ou debilitadas, mentres a hipertermia de esforzo ocorre en persoas xoves, que están a desenvolver unha actividade muscular intensa (deporte, traballo) en temperaturas ambientais moderadas. O esgotamento por calor maniféstase por cefalea, náuseas, vómitos, sensación de malestar, debilidade muscular e vertixe, acompañados de hipotensión. A pel está fría e húmida, e a temperatura corporal é inferior aos 40 C. Evoluciona cara ao colapso. O equilibrio hidroelectrólitico está perturbado: deshidratación, hiponatremia, hipokaliemia. O esgotamento pola calor xeralmente é transitorio e adoita responder ben a unha rehidratación por vía oral ou por vía intravenosa. O seu prognóstico é favorable, se non se agrava o fallo hemodinámico. Fonte: Institut de veille sanitaire. Impact sanitaire de la vague de chaleur août 2003 en France: Vague de chaleur et sante : revue bibliographique. [ UE_BIBLIO.pdf] 33

34 ANEXO III: INDICACIÓNS A VOLUNTARIOS E TRABALLADORES SOCIAIS A SAÚDE DURANTE AS VAGAS DE CALOR Persoas con maior risco Os nenos e nenas menores de cinco anos As persoas de idades avanzadas As persoas con enfermidades crónicas: cardiocirculatorias, respiratorias, renais, mentais, diabete, hipertensión arterial e obesidade. En cada visita, ou cada día, débese Comprobar que a persoa de risco segue coma sempre. 2. Comprobar que as persoas de risco seguen as recomendacións que xa se lle deron e recordarllas de novo. As recomendacións son as seguintes: Beber abundante auga fresca, zumes naturais de froita, ou bebidas deportivas que conteñan minerais. Evitar as bebidas quentes e todo tipo de bebidas alcohólicas. Facer comidas lixeiras, con sal, e a base de abundantes froitas e verduras frescas. Baixar as persianas e abrir as xanelas da casa. Usar ventiladores. Poñer roupa lixeira, frouxa, longa, de cores claras. Se for necesaria a exposición ao sol, usar sombreiros e parasoles. Refrescar o corpo cunha ducha ou cun baño en auga morna nos momentos de calor máis intensa. Evitar as aglomeracións de persoas en locais sen aire acondicionado. Facer as actividades, preferentemente, á mañanciña ou á tardiña pola fresca. Se ten algún problema de saúde, solicitar consello médico específico. 34

35 Evitar a exposición directa ao sol, sobre todo nas horas de máis calor Evitar os esforzos físicos innecesarios con exposición directa ao sol. Descansar ou diminuír o esforzo físico nas horas centrais do día. Procurar lugares á sombra, frescos e aireados. Utilizar cremas de protección solar cun índice de protección non inferior a 15. Non ir á praia en días de moita calor, e de facelo, evitar as horas do mediodía e as primeiras da tarde. Evitar quedar durmido tomando o sol. 3. Se observa algún dos sinais de alerta de esgotamento pola calor ou de golpe de calor, que se describen a continuación, avisar ao centro de saúde ou ao 061 e seguir as instrucións que se describen. Sinais de alerta de esgotamento debido á calor. As que seguen, cando non teñen outra explicación, poden estar a indicar que a persoa sofre esgotamento pola calor: Pel fría, pálida e húmida. Cansazo, fraqueza ou desmaio. Cambras e contracturas musculares en brazos ou pernas. Dor de cabeza. Náuseas e vómitos. Pulso débil e rápido. Respiración rápida e superficial. Actuacións necesarias cando os sinais son intensos ou a persoa ten problemas de corazón ou de tensión. Procurar axuda médica inmediata. Chamar ao teléfono

36 Proporcionarlle descanso no lugar máis fresco e cómodo posible. Cando os sinais non sexan moi intensos, ou en canto non chega a asistencia médica, evitar as caídas. Arrefriar o corpo: afrouxar ou sacar roupa, mollar con auga fresca, e abanar. Darlles de beber auga fresca, se non hai vómitos ou inconsciencia. Medio vaso de auga fresca, zume de froita natural ou bebida de deportistas con minerais, cada 15 minutos. Sinais de alerta do golpe de calor: Temperatura corporal alta (máis de 39 graos). Pel vermella, quente e seca. Confusión mental ou perda da consciencia. Pulso rápido e forte. Intensa dor palpitante de cabeza. Náuseas ou vómitos. Actuacións necesarias: Procurar axuda médica urxente a través do teléfono 061. Mentres chega, arrefriar o corpo: afrouxar e sacar roupa, meter o corpo na bañeira con auga fresca, ou mollalo abundantemente cunha mangueira, esponxas ou toallas ben molladas no lugar máis fresco posible. Se houber contraccións corporais involuntarias, inconsciencia ou vómitos, non dar líquidos. 36

37 ANEXO IV: ACTUACIÓNS FUNDACIÓN PÚBLICA URXENCIAS SANITARIAS DE GALICIA 061 ANO 2013 INTRODUCIÓN: A Xunta de Galicia elaborou e publicou o documento ACTUACIÓNS DA XUNTA DE GALICIA FRONTE AOS POSIBLES EFECTOS DAS ALTAS TEMPERATURAS SOBRE A SAÚDE, onde se plasman as políticas interdepartamentais a seguir para o control dos posibles efectos negativos das altas temperaturas sobre a saúde da poboación. Nel veñen perfectamente definidos unha serie de niveis de activación de alertas que aconsellan actuacións preventivas en función daqueles valores climatolóxicos que definen unha situación de onda de calor. Doutra banda desde xuño de 2008 na CCU 061 cóntase con persoal de enfermería que atende parte da consulta sanitaria telefónica. Trátase dun persoal altamente especializado en realizar educación sanitaria de forma telefónica. Esta realidade ofrece neste momento unha oportunidade importante para a prevención de posibles eventos patolóxicos desencadeados pola exposición a altas temperaturas baseada na previsión e a educación sanitaria personalizada vía telefónica, de alto impacto e custo controlado, sen necesidade de sobrecargar a estrutura asistencial da atención primaria de saúde (APS). As novas tecnoloxías ofrecen a posibilidade inmediata de poder compartir informacións relevantes de pacientes ou grupos de pacientes entre distintos niveis asistenciais mediante IANUS. Deste xeito a adecuada colaboración entre o persoal de enfermería de atención primaria, seleccionando e sinalando aqueles individuos máis susceptibles fronte a efectos desencadeadas por calor (idade, pluripatoloxías, plurimedicados), e o persoal de enfermería da CCU, permitirá actuar individualizadamente sobre o grupo de risco mais elevado. OBXECTIVO: O obxectivo deste programa é reducir o impacto que as altas temperaturas poden ter sobre a saúde da poboación, especialmente daqueles grupos máis susceptibles aos seus efectos. 37

Queres formar parte? Converter Galicia nun destino para gozar en familia

Queres formar parte? Converter Galicia nun destino para gozar en familia Converter Galicia nun destino para gozar en familia Clúster Turismo de Galicia Maior difusión do teu negocio + Distintivo de calidade + Máis visibilidade do sector + Promoción específica + Queres formar

More information

Mapa de accidentalidade

Mapa de accidentalidade Mapa de accidentalidade Fundación Pública Urxencias Sanitarias de Galicia-061 Período 2009-2013 MAPA DE ACCIDENTALIDADE 2009-2013 Fundación Pública Urxencias Sanitarias de Galicia-061 XUNTA DE GALICIA

More information

A experiencia do Centro de Documentación Ambiental Domingo Quiroga. Ana B. Pardo documentalista ambiental do CEIDA

A experiencia do Centro de Documentación Ambiental Domingo Quiroga. Ana B. Pardo documentalista ambiental do CEIDA A experiencia do Centro de Documentación Ambiental Domingo Quiroga Ana B. Pardo documentalista ambiental do CEIDA Único servizo de documentación especializado en medio ambiente e aberto a todos os públicos

More information

Cobertura do bosque de ribeira do Sar e Sarela no concello de Santiago de Compostela

Cobertura do bosque de ribeira do Sar e Sarela no concello de Santiago de Compostela Cobertura do do Sar e Sarela no concello de Santiago de Compostela ALUMNADO: BIOLOXÍA-XEOLOXÍA - 4º ESO AB ( 2012-2013). PROFESOR: Leopoldo Bahillo Varela. Departamento: BIOLOXÍA-XEOLOXÍA do IES de Sar

More information

O SIGNIFICADO DO DEBUXO: DETECCIÓN E PREVENCIÓN DE POSIBLES TRASTORNOS OU MALOS TRATOS NO ÁMBITO SOCIOFAMILIAR

O SIGNIFICADO DO DEBUXO: DETECCIÓN E PREVENCIÓN DE POSIBLES TRASTORNOS OU MALOS TRATOS NO ÁMBITO SOCIOFAMILIAR O SIGNIFICADO DO DEBUXO: DETECCIÓN E PREVENCIÓN DE POSIBLES TRASTORNOS OU MALOS TRATOS NO ÁMBITO SOCIOFAMILIAR Datas de celebración: 25 e 28 de xuño Dirección: María Lidia Platas Secretaría: Maricarmen

More information

Informe mensual do paro rexistrado CONCELLO DE PONTECESURES. Pacto Territorial de Emprego do Salnés. Xaneiro 2010

Informe mensual do paro rexistrado CONCELLO DE PONTECESURES. Pacto Territorial de Emprego do Salnés. Xaneiro 2010 Pacto Territorial de Emprego do Salnés Xaneiro 21 INFORME MENSUAL DO PARO REXISTRADO 3 Evolución interanual...... 3 Taxas de crecemento interanuais... 5 Poboación parada segundo sexo e idade... 7 Evolución

More information

Informe mensual do paro rexistrado CONCELLO DE. Pacto Territorial de Emprego do Salnés. Febreiro 2010

Informe mensual do paro rexistrado CONCELLO DE. Pacto Territorial de Emprego do Salnés. Febreiro 2010 Pacto Territorial de Emprego do Salnés Febreiro 21 INFORME MENSUAL DO PARO REXISTRADO 3 Evolución interanual...... 3 Taxas de crecemento interanuais... 5 Poboación parada segundo sexo e idade... 7 Evolución

More information

O CO CO PO HUMANO E O MOVEMENTO

O CO CO PO HUMANO E O MOVEMENTO O CORPO HUMANO E O MOVEMENTO O APARELLO LOCOMOTOR ÓSOS ARTICULACIÓNS ESQUELETO SEGMENTOS CORPORAIS MÚSCULOS O APARELLO LOCOMOTOR PEZAS DURAS E ESTÁTICAS, FORMADAS POR TECIDO VIVO. 208 ÓSOS NUN ESQUELETO

More information

1.- Dirixirse ao Goberno de España para demandarlle a aprobación máis pronta posible de:

1.- Dirixirse ao Goberno de España para demandarlle a aprobación máis pronta posible de: A Mesa do Parlamento O Grupo Parlamentario Popular de Galicia a través do seu Portavoz e por iniciativa do deputado Jaime Castiñeira Broz, ao abeiro do disposto no artigo 161.2 e concordantes do Regulamento

More information

PROCEDEMENTO P -PRL 21 ESTABLECEMENTO E SEGUIMENTO DE OBXECTIVOS DO SISTEMA DE XESTIÓN PRL

PROCEDEMENTO P -PRL 21 ESTABLECEMENTO E SEGUIMENTO DE OBXECTIVOS DO SISTEMA DE XESTIÓN PRL PROCEDEMENTO Páxina 1 de 6 ESTABLECEMENTO E SEGUIMENTO DE OBXECTIVOS DO SISTEMA DE XESTIÓN PRL INDICE 1. OBXECTO E ALCANCE 2. NORMATIVA DE REFERENCIA 3. DEFINICIÓNS 4. DESCRICIÓN. ESQUEMA FORMATOS F-PRL

More information

Documento Executivo. Plan de Accesibilidade Turística de Galicia e do Camiño de Santiago

Documento Executivo. Plan de Accesibilidade Turística de Galicia e do Camiño de Santiago Documento Documento Executivo Executivo Plan de Accesibilidade Turística de Galicia e do Camiño de Santiago Contidos 1 1 Obxectivos Obxectivos ee metodoloxía metodoloxía 2 2 Análise Análise da da situación

More information

O SOFTWARE LIBRE NAS EMPRESAS INFORMÁTICAS DE GALIZA

O SOFTWARE LIBRE NAS EMPRESAS INFORMÁTICAS DE GALIZA O SOFTWARE LIBRE NAS EMPRESAS INFORMÁTICAS DE GALIZA 2008 O SOFTWARE LIBRE NAS EMPRESAS INFORMÁTICAS DE GALIZA FICHA TÉCNICA Universo: 710 empresas do Directorio de Empresas da Fundación para o Fomento

More information

ORDENANZA 3.30 TAXA POLA PRESTACIÓN DO SERVIZO DE AXUDA NO FOGAR

ORDENANZA 3.30 TAXA POLA PRESTACIÓN DO SERVIZO DE AXUDA NO FOGAR Ordenanzas fiscais Páxina 1 ORDENANZA 3.30 TAXA POLA PRESTACIÓN DO SERVIZO DE AXUDA NO FOGAR ARTIGO 1º. FUNDAMENTO E NATUREZA 1.1 En uso das facultades concedidas nos artigos 133.2 e 142 da Constitución

More information

Informe mensual do paro rexistrado

Informe mensual do paro rexistrado Pacto Territorial de Emprego do Salnés INFORME MENSUAL DO PARO REXISTRADO 3 Evolución interanual...... 3 Taxas de crecemento interanuais... 5 Poboación parada segundo sexo e idade... 7 Evolución segundo

More information

Desarrollo Web en Entorno Cliente. Curso

Desarrollo Web en Entorno Cliente. Curso Desarrollo Web en Entorno Cliente Curso 2018-19 Lexislación Decreto 109/2011 (12 de maio) regula o título de técnico superior en desenvolvemento de aplicacións web Enlace o currículo: http://www.edu.xunta.es/fp/sites/fp/files/fp/curr%c3%adc

More information

MARCO XERAL I + i Catalizador: Recursos Públicos CRECEMENTO UNIVERSIDADES CENTROS DE INVESTIGACIÓN TRANSFERENCIA /VALORIZACIÓN INTERNACIONALIZACIÓN AS

MARCO XERAL I + i Catalizador: Recursos Públicos CRECEMENTO UNIVERSIDADES CENTROS DE INVESTIGACIÓN TRANSFERENCIA /VALORIZACIÓN INTERNACIONALIZACIÓN AS Axencia Galega de Innovación Axudas e Servizos Elena Polo Prieto Área de Servizos. Axencia Galega de Innovación 28 de outubro de 2014 MARCO XERAL I + i Catalizador: Recursos Públicos CRECEMENTO UNIVERSIDADES

More information

El Mapa Gallego de Radón Residencial. Una clasificación de Galicia según los niveles de riesgo de contaminación por radón de los domicilios.

El Mapa Gallego de Radón Residencial. Una clasificación de Galicia según los niveles de riesgo de contaminación por radón de los domicilios. Curso de Formación Continua: El Radón. Exposición de riesgo para la salud Soluciones para su reducción El Mapa Gallego de Radón Residencial. Una clasificación de Galicia según los niveles de riesgo de

More information

A Coruña, 13 de maio Pablo Arias. Docente e Investigador UDC Grupo de Neurociencia e Control Motor. NEUROcom UDC

A Coruña, 13 de maio Pablo Arias. Docente e Investigador UDC Grupo de Neurociencia e Control Motor. NEUROcom UDC A Coruña, 13 de maio 2015 Pablo Arias. Docente e Investigador UDC Grupo de Neurociencia e Control Motor. NEUROcom UDC Facultade de Ciencias da Saúde INEF-G Fisioloxía do Sistema Visual Investigación Básica

More information

XEFATURA DO ESTADO LEI 39/2006, do 14 de decembro, de promoción. Disposición adicional quinta. Protección de datos de carácter persoal.

XEFATURA DO ESTADO LEI 39/2006, do 14 de decembro, de promoción. Disposición adicional quinta. Protección de datos de carácter persoal. Suplemento núm. 18 Sábado 16 decembro 2006 2577 acordo da maioría sobre o alcance da estimación da pretensión, decidirá o presidente. Artigo 27. Prazo para ditar o laudo. 1. O prazo para ditar un laudo

More information

76 praias galegas teñen alto risco de sufrir inundacións

76 praias galegas teñen alto risco de sufrir inundacións 76 praias galegas teñen alto risco de sufrir inundacións O 10 por cento das praias de Galicia está en zonas de risco de inundación potencialmente significativo. A área máis vulnerable é a ría de Muros

More information

MEDIDAS DE PROTECCIÓN INDIVIDUAL PARA OS TRABALLADORES QUE ENTREN EN CONTACTO CON CASOS POSIBLES OU CONFIRMADOS DE ÉBOLA

MEDIDAS DE PROTECCIÓN INDIVIDUAL PARA OS TRABALLADORES QUE ENTREN EN CONTACTO CON CASOS POSIBLES OU CONFIRMADOS DE ÉBOLA MEDIDAS DE PROTECCIÓN INDIVIDUAL PARA OS TRABALLADORES QUE ENTREN EN CONTACTO CON CASOS POSIBLES OU CONFIRMADOS DE ÉBOLA As recomendacións que se inclúen neste documento son as que están incluídas no Procedemento

More information

PLAN DE ACTUACIÓN MUNICIPAL DO CONCELLO DE...

PLAN DE ACTUACIÓN MUNICIPAL DO CONCELLO DE... PLAN DE ACTUACIÓN MUNICIPAL DO CONCELLO DE... INCENDIOS FORESTAIS Plan de protección civil do concello de ÍNDICE 1. DATOS DO CONCELLO... 1 1.1. DATOS XERAIS... 1 1.1.1. SITUACIÓN

More information

Programación de proba libre de módulos profesionais

Programación de proba libre de módulos profesionais Programación de proba libre de módulos profesionais 1. Identificación da programación Centro educativo Código Centro Concello Ano académico 15021482 IES San Clemente Santiago de Compostela 2012/2013 Ciclo

More information

III DÚATLON ELEUTERIO BALAYO CONCELLO DE MUROS REGULAMENTO

III DÚATLON ELEUTERIO BALAYO CONCELLO DE MUROS REGULAMENTO III DÚATLON ELEUTERIO BALAYO CONCELLO DE MUROS REGULAMENTO Sábado, 21 de abril do 2018 1. Nome e data III DÚATLON ELEUTERIO BALAYO CONCELLO DE MUROS Sábado, 21 de abril do 2018 2. Organiza Concello de

More information

CONSELLERÍA DE PRESIDENCIA, ADMINISTRACIÓNS PÚBLICAS E XUSTIZA

CONSELLERÍA DE PRESIDENCIA, ADMINISTRACIÓNS PÚBLICAS E XUSTIZA DOG Núm. 44 Venres, 2 de marzo de 2012 Páx. 7621 III. OUTRAS DISPOSICIÓNS CONSELLERÍA DE PRESIDENCIA, ADMINISTRACIÓNS PÚBLICAS E XUSTIZA RESOLUCIÓN do 27 de febreiro de 2012, da Secretaría Xeral da Igualdade,

More information

ANEXO D. XUSTIFICACIÓN TÉCNICA AVALIACIÓN FINAL

ANEXO D. XUSTIFICACIÓN TÉCNICA AVALIACIÓN FINAL ANEXO D. XUSTIFICACIÓN TÉCNICA AVALIACIÓN FINAL O Plan de Avaliación ao que están obrigadas as entidades beneficiarias de financiamento inclúe a presentación dun informe anual final. DATOS DA/S ENTIDADE/S

More information

ESTATÍSTICA DE VIOLENCIA DE XÉNERO 2017 (1º semestre) OPERACIÓN ESTATÍSTICA Nº 25081

ESTATÍSTICA DE VIOLENCIA DE XÉNERO 2017 (1º semestre) OPERACIÓN ESTATÍSTICA Nº 25081 ESTATÍSTICA DE VIOLENCIA DE XÉNERO 2017 (1º semestre) OPERACIÓN ESTATÍSTICA Nº 25081 1.- PRESENTACIÓN. O Programa Estatístico Anual da Comunidade Autónoma de Galicia para o 2017, aprobado polo Decreto

More information

O relevo e as costas de Galicia

O relevo e as costas de Galicia O relevo e as costas de Galicia As montañas de Galicia, forman o Macizo Galaico. Vanse facendo máis altas a medida que avanzamos cara o leste e cara o sur do país. O pico máis alto é o de Pena Trevinca,

More information

Anexo. Detalle das accións

Anexo. Detalle das accións . Detalle das accións Eixo 1. Alfabetización Dixital Liña de Actuación 1. Traballar coas persoas en situación e risco de exclusión dixital para que se inicien no uso das TIC, incrementando a súa frecuencia

More information

Resto de Europa. Fonte: Elaboración propia a partir dos datos do Ministerio de Traballo e Asuntos Sociais. Decembro de 2006.

Resto de Europa. Fonte: Elaboración propia a partir dos datos do Ministerio de Traballo e Asuntos Sociais. Decembro de 2006. dun concello. Así mesmo, cómpre sinalar a obriga legal das persoas estranxeiras que non sexan residentes de longa duración a confirmar a súa inscrición no Padrón cada dous anos, o que pode supoñer un descenso

More information

REGULAMENTO DO CENTRO DE INFORMACIÓN ÁS MULLERES DO CONCELLO DE SOUTOMAIOR (C.I.M.) EXPOSICIÓN DE MOTIVOS

REGULAMENTO DO CENTRO DE INFORMACIÓN ÁS MULLERES DO CONCELLO DE SOUTOMAIOR (C.I.M.) EXPOSICIÓN DE MOTIVOS REGULAMENTO DO CENTRO DE INFORMACIÓN ÁS MULLERES DO CONCELLO DE SOUTOMAIOR (C.I.M.) EXPOSICIÓN DE MOTIVOS O Estatuto de autonomía de Galicia establece, no seu artigo 4.2º, que corresponderá aos poderes

More information

De acordo coa Xunta de Portavoces e a Mesa, na reunión do día 22 de xaneiro de 2019, a orde do día da sesión é a seguinte:

De acordo coa Xunta de Portavoces e a Mesa, na reunión do día 22 de xaneiro de 2019, a orde do día da sesión é a seguinte: A Presidencia, de conformidade co disposto no artigo 53 do Regulamento do Parlamento, resolveu convocar o Pleno do Parlamento para realizar unha sesión o próximo día 29 de xaneiro de 2019, ás 10:00 horas,

More information

ANÁLISE DAFO DE GALICIA

ANÁLISE DAFO DE GALICIA ANÁLISE DAFO DE GALICIA Para a elaboración dos POs FEDER e FSE Galicia 2014-2020 (08.05.2014) ANÁLISE DAFO DE GALICIA Para a elaboración dos POs FEDER e FSE Galicia 2014-2020 DX DE PLANIFICACIÓN E ORZAMENTOS

More information

IPLEC_V1 Febreiro 2017 IPLEC_V2 Abril 2017 IPLEC_V3 Novembro 2017

IPLEC_V1 Febreiro 2017 IPLEC_V2 Abril 2017 IPLEC_V3 Novembro 2017 VERSIÓN DATA IPLEC_V1 Febreiro 2017 IPLEC_V2 Abril 2017 IPLEC_V3 Novembro 2017 E1 - Empregabilidade e crecemento intelixente PA.1.1 Impulso da consolidación das políticas de gastos vencelladas á I+D+i.

More information

REDE GALEGA DE INFORMACIÓN E DOCUMENTACIÓN XUVENIL

REDE GALEGA DE INFORMACIÓN E DOCUMENTACIÓN XUVENIL REDE GALEGA DE INFORMACIÓN E DOCUMENTACIÓN 6 Curso: Fomento e apoio asociativo no ámbito da mocidade e documentación xuvenil. Criterio de selección: terán preferencia as persoas que teñan feito o curso

More information

Manual de usuario GaIA eempresas. Manual de usuario do módulo eempresas de GaIA Elaborado por Teimas Desenvolvemento.

Manual de usuario GaIA eempresas. Manual de usuario do módulo eempresas de GaIA Elaborado por Teimas Desenvolvemento. MU Manual de usuario GaIA eempresas Manual de usuario do módulo eempresas de GaIA Elaborado por Teimas Desenvolvemento. CONTROL DE VERSIÓNS E DISTRIBUCIÓN NOME DO DOCUMENTO: GAIAMA_MU_Manual_Ususario_eEmpresas

More information

PREGO DE PRESCRIPCIÓNS TÉCNICAS PARA O CONTRATO DA PRESTACIÓN DO SERVIZO DE AXUDA NO FOGAR NA MODALIDADE DE DEPENDENCIA DO CONCELLO DE RIBADEO

PREGO DE PRESCRIPCIÓNS TÉCNICAS PARA O CONTRATO DA PRESTACIÓN DO SERVIZO DE AXUDA NO FOGAR NA MODALIDADE DE DEPENDENCIA DO CONCELLO DE RIBADEO PREGO DE PRESCRIPCIÓNS TÉCNICAS PARA O CONTRATO DA PRESTACIÓN DO SERVIZO DE AXUDA NO FOGAR NA MODALIDADE DE DEPENDENCIA DO CONCELLO DE RIBADEO 1.- OBXECTO DO CONTRATO. 1.1.- REFERENCIAS LEXISLATIVAS: O

More information

as condicións de apertura, funcionamento, modificación, capacitación do persoal e cesamento de actividades dos centros.

as condicións de apertura, funcionamento, modificación, capacitación do persoal e cesamento de actividades dos centros. Orde do de de 2007 pola que se desenvolven os Decretos 240/1995, do 28 de xullo, polo que se regulan os servizos sociais de atención primaria da área de comunidade e o Decreto 143/2007, do 12 de xullo,

More information

Xestión Sanitaria Integrada na área sanitaria de Ferrol un modelo consolidado, eficaz e eficiente

Xestión Sanitaria Integrada na área sanitaria de Ferrol un modelo consolidado, eficaz e eficiente Xestión Sanitaria Integrada na área sanitaria de Ferrol un modelo consolidado, eficaz e eficiente Xestión Sanitaria Integrada na área sanitaria de Ferrol un modelo consolidado, eficaz e eficiente 1 Luis

More information

Á Mesa do Parlamento

Á Mesa do Parlamento Parlamento de Á Mesa do Parlamento O Grupo Parlamentar do Bloque Nacionalista Galego (BNG), por iniciativa da deputada Noa Presas Bergantiños, ao abeiro do disposto no artigo 161.2 do Regulamento da Cámara,

More information

LIBROS DE TEXTO E MATERIAL - ESO. Relación de libros de texto e material didáctico impreso para o curso 2018/2019

LIBROS DE TEXTO E MATERIAL - ESO. Relación de libros de texto e material didáctico impreso para o curso 2018/2019 LIBROS DE TEXTO E MATERIAL - Relación de libros de texto e material didáctico impreso para o curso 2018/2019 Denominación do centro: CPR Plurilingüe Ntr. Sra. de la Asunción Enderezo: Rúa da ASUNCIÓN Concello:

More information

PLAN PROXECTA: XERMOLÓN 1º DE ESO IES ANXEL FOLE

PLAN PROXECTA: XERMOLÓN 1º DE ESO IES ANXEL FOLE PLAN PROXECTA: XERMOLÓN 1º DE ESO IES ANXEL FOLE Nelas está a clave para saber o que comemos. Infórmanos sobre sustancias ou produtos que causan alerxias ou intolerancias. Axúdannos a comparar produtos

More information

ER-0172/2010. Memoria Servizo de Promoción da Autonomía Persoal para persoas coa síndrome de Down e discapacidade intelectual

ER-0172/2010. Memoria Servizo de Promoción da Autonomía Persoal para persoas coa síndrome de Down e discapacidade intelectual Memoria 2013 Servizo de Promoción da Autonomía Persoal para persoas coa síndrome de Down e discapacidade intelectual 1 INDICE 1. Quén somos: Presentación da entidade 3 2. Qué facemos: Servizo de Promoción

More information

Edificio Administrativo San Lázaro SANTIAGO DE COMPOSTELA Teléfono: Fax:

Edificio Administrativo San Lázaro SANTIAGO DE COMPOSTELA Teléfono: Fax: ANTEPROXECTO DE DECRETO xx/2016, do de, polo que se regula a formación do persoal que realiza actividades hixiénico sanitarias de mantemento das instalacións susceptibles de propagar a legionella, de tatuaxe,

More information

Proxecto 2017 OS ORZAMENTOS XERAIS DA COMUNIDADE AUTÓNOMA DE GALICIA PARA O ANO 2017 Memoria I

Proxecto 2017 OS ORZAMENTOS XERAIS DA COMUNIDADE AUTÓNOMA DE GALICIA PARA O ANO 2017 Memoria I OS ORZAMENTOS XERAIS DA COMUNIDADE AUTÓNOMA DE I. I.1. ÁMBITO ORZAMENTARIO O artigo 53.1 da Lei orgánica 1/1981, do 6 de abril, polo que se aproba o Estatuto de Autonomía de Galicia establece que O orzamento

More information

BOLETÍN OFICIAL DEL ESTADO MINISTERIO DA PRESIDENCIA

BOLETÍN OFICIAL DEL ESTADO MINISTERIO DA PRESIDENCIA Suplemento en lingua galega ao núm. 92 Venres 16 de abril de 2010 Sec. I. Páx. 1 I. DISPOSICIÓNS XERAIS MINISTERIO DA PRESIDENCIA 6044 Real decreto 368/2010, do 26 de marzo, polo que se regulan as especificacións

More information

RSE. e desenvolvemento sustentable

RSE. e desenvolvemento sustentable RSE e desenvolvemento sustentable Edita: Xunta de Galicia. Depósito legal: C 50-2010 índice 1. Responsabilidade social empresarial e desenvolvemento sustentable 7 1.1. Evolución histórica do desenvolvemento

More information

a incorporación das mulleres tecnólogas ao mercado laboral en galicia

a incorporación das mulleres tecnólogas ao mercado laboral en galicia a incorporación das mulleres tecnólogas ao mercado laboral en galicia as mulleres na sociedade da información CADERNOS UNIDADE MULLER E CIENCIA Nº 004 2 Edita: Xunta de Galicia Axencia para a Modernización

More information

A FAVOR DE GRUPOS DE MUSICA E DANZA TRADICIONAL, MASAS CORAIS, ORQUESTRAS, CONXUNTOS E BANDAS DE MUSICA ANO 2016

A FAVOR DE GRUPOS DE MUSICA E DANZA TRADICIONAL, MASAS CORAIS, ORQUESTRAS, CONXUNTOS E BANDAS DE MUSICA ANO 2016 CONVENIO MARCO DE ACTUACIÓNS MUSICAIS A FAVOR DE GRUPOS DE MUSICA E DANZA TRADICIONAL, MASAS CORAIS, ORQUESTRAS, CONXUNTOS E BANDAS DE MUSICA para o ano 2016 Co obxecto de contribuír á promocicón da música

More information

FUNDACIÓN PÚBLICA URXENCIAS SANITARIAS DE GALICIA Memoria 2013

FUNDACIÓN PÚBLICA URXENCIAS SANITARIAS DE GALICIA Memoria 2013 FUNDACIÓN PÚBLICA URXENCIAS SANITARIAS DE GALICIA - 061 Memoria 2013 FUNDACIÓN PÚBLICA URXENCIAS SANITARIAS DE GALICIA - 061 Memoria 2013 EDITA Fundación Pública Urxencias Sanitarias de Galicia - 061

More information

AVALIACIÓN II PLAN DE IGUALDADE MUNICIPAL ENTRE MULLERES E HOMES

AVALIACIÓN II PLAN DE IGUALDADE MUNICIPAL ENTRE MULLERES E HOMES AVALIACIÓN II PLAN DE IGUALDADE MUNICIPAL ENTRE MULLERES E HOMES 2013-2017 ÍNDICE PRESENTACIÓN... 3 OBXECTIVOS DA AVALIACIÓN DO PLAN DE IGUALDADE... 5 FINALIDADES E OBXECTIVOS VALORADOS... 6 ASPECTOS METODOLÓXICOS

More information

PARQUE TECNOLÓXICO E INDUSTRIAL DE AVIÓNS NON TRIPULADOS DE GALICIA

PARQUE TECNOLÓXICO E INDUSTRIAL DE AVIÓNS NON TRIPULADOS DE GALICIA PARQUE TECNOLÓXICO E INDUSTRIAL DE AVIÓNS NON TRIPULADOS DE GALICIA Convocatoria Civil UAVs Initiative RIS3 Axenda da Competitividade Galicia-Industria 4.0 A iniciativa nace no marco da Estratexia de Especiación

More information

IPLE_V1 Febreiro 2017 IPLE_V2 Abril 2017 IPLE_V3 Novembro 2017

IPLE_V1 Febreiro 2017 IPLE_V2 Abril 2017 IPLE_V3 Novembro 2017 VERSIÓN DATA IPLE_V1 Febreiro 2017 IPLE_V2 Abril 2017 IPLE_V3 Novembro 2017 E1 - Empregabilidade e crecemento intelixente PA.1.1 Impulso da consolidación das políticas de gastos vencelladas á I+D+i. Integrar

More information

1.3.- Descrición dos Servizos de Información Xuvenil.

1.3.- Descrición dos Servizos de Información Xuvenil. CARTA DE SERVIZOS DE INFORMACIÓN XUVENIL 1.- SERVIZOS DE INFORMACIÓN XUVENIL 1.1.- Principios xerais Os servizos de información xuvenil da Concellaría de Xuventude do Concello de Vigo deberán respetar

More information

con Discapacidade Intelectual (Aspanais). Na Biblioteca pública Carlos González Garcés. 11,30 h.- O delegado territorial da Xunta na Coruña, Ovidio Ro

con Discapacidade Intelectual (Aspanais). Na Biblioteca pública Carlos González Garcés. 11,30 h.- O delegado territorial da Xunta na Coruña, Ovidio Ro AXENDA INSTITUCIONAL DE ALTOS CARGOS DA XUNTA DE GALICIA PARA O MÉRCORES 11 DE ABRIL DE 2018 PRESIDENCIA 10,00 h.- O titular do Goberno galego, Alberto Núñez Feijóo, responderá ás preguntas dos grupos

More information

6.864 DIARIO OFICIAL DE GALICIA Nº 78 Martes, 27 de abril de 2010

6.864 DIARIO OFICIAL DE GALICIA Nº 78 Martes, 27 de abril de 2010 6.864 DIARIO OFICIAL DE GALICIA Nº 78 Martes, 27 de abril de 2010 entrada en vigor a partir do día seguinte ao da súa publicación. Visto o acordo adoptado polo Consello da Xunta de Galicia na súa reunión

More information

DOG Núm. 97 Venres, 20 de maio de 2011 Páx

DOG Núm. 97 Venres, 20 de maio de 2011 Páx DOG Núm. 97 Venres, 20 de maio de 2011 Páx. 10358 I. Disposicións xerais Consellería de Educación e Ordenación Universitaria ORDE do 12 de maio de 2011 pola que se establecen as bases reguladoras do Programa

More information

O SISTEMA PÚBLICO DE PENSIÓNS

O SISTEMA PÚBLICO DE PENSIÓNS O SISTEMA PÚBLICO DE PENSIÓNS JAIME LÓPEZ GOLPE / ADELA REIG BOTELLA Universidade da Coruña RECIBIDO: 26 de marzo de 2012 / ACEPTADO: 31 de xullo de 2012 Resumo: Este traballo trata sobre o sistema público

More information

Erasmus Programas internacionais CIFP COMPOSTELA. Páxina 1 de 13

Erasmus Programas internacionais CIFP COMPOSTELA. Páxina 1 de 13 CIFP COMPOSTELA Programas internacionais Erasmus 2014-2020 Páxina 1 de 13 Índice 1. Erasmus 2014-2020... 3 1.1 Organización xeral / General organisation...3 Historia e identificación do centro...3 Estructura

More information

A DEMANDA TURÍSTICA EN GALICIA. O PROBLEMA DA CONCENTRACIÓN

A DEMANDA TURÍSTICA EN GALICIA. O PROBLEMA DA CONCENTRACIÓN A DEMANDA TURÍSTICA EN GALICIA. O PROBLEMA DA CONCENTRACIÓN FIDEL MARTÍNEZ ROGET* / JOSÉ CARLOS DE MIGUEL DOMÍNGUEZ** 1 *Departamento de Economía Aplicada Facultade de Ciencias Económicas e Empresariais

More information

ANATOMOFISIOLOXÍA E PATOLOXÍA BÁSICAS

ANATOMOFISIOLOXÍA E PATOLOXÍA BÁSICAS ANATOMOFISIOLOXÍA E PATOLOXÍA BÁSICAS Unidade Didáctica 1: Cómo estamos formados os seres humanos? Recoñecemento da organización xeral do organismo: Análisis da estructura xerárquica do organismo. Estudio

More information

FUNDACIÓN PÚBLICA URXENCIAS SANITARIAS DE GALICIA-061. Memoria 2015

FUNDACIÓN PÚBLICA URXENCIAS SANITARIAS DE GALICIA-061. Memoria 2015 FUNDACIÓN PÚBLICA URXENCIAS SANITARIAS DE GALICIA-61 Memoria 215 FUNDACIÓN PÚBLICA URXENCIAS SANITARIAS DE GALICIA-61 Memoria 215 índice ÁREA PRIMEIRA 7 LIMIAR 9 11 IDENTIFICACIÓN DO CENTRO 1.1 Identificación

More information

INFORME ESTUDIO DE EGRESADOS MÁSTER PLAN DE ACCIÓN TITORIAL MÁSTER PSICOLOXÍA DO TRABALLO E AS ORGANIZACIÓNS, XURÍDICA-FORENSE E INTERVENCIÓN SOCIAL

INFORME ESTUDIO DE EGRESADOS MÁSTER PLAN DE ACCIÓN TITORIAL MÁSTER PSICOLOXÍA DO TRABALLO E AS ORGANIZACIÓNS, XURÍDICA-FORENSE E INTERVENCIÓN SOCIAL INFORME ESTUDIO DE EGRESADOS MÁSTER PLAN DE ACCIÓN TITORIAL MÁSTER PSICOLOXÍA DO TRABALLO E AS ORGANIZACIÓNS, XURÍDICA-FORENSE E INTERVENCIÓN SOCIAL REALIZADO POR: PLAN DE ACCIÓN TITORIAL. GRUPO DE INNOVACIÓN

More information

CONCENTRACIÓN PARCELARIA PERIURBANA

CONCENTRACIÓN PARCELARIA PERIURBANA CONCENTRACIÓN PARCELARIA PERIURBANA O CASO DE CACHEIRAS RECESENDE 1 GALICIA 29.575 km2 con 93 hab/km2 Xente ocupada en actividades agrarias 7,3 % Tamaño medio de explotación: 10 ha MVMC: 22,4% Propietarios/habitante:

More information

Proxecto 2016 OS ORZAMENTOS XERAIS DA COMUNIDADE AUTÓNOMA DE GALICIA PARA O ANO 2016 Memoria I

Proxecto 2016 OS ORZAMENTOS XERAIS DA COMUNIDADE AUTÓNOMA DE GALICIA PARA O ANO 2016 Memoria I OS ORZAMENTOS XERAIS DA COMUNIDADE AUTÓNOMA DE I. I.1. ÁMBITO ORZAMENTARIO O artigo 53.1 da Lei orgánica 1/1981, do 6 de abril, polo que se aproba o Estatuto de Autonomía de Galicia establece que O orzamento

More information

REXISTRO GALEGO DE TUMORES O Sistema de Información do Cancro en Galicia

REXISTRO GALEGO DE TUMORES O Sistema de Información do Cancro en Galicia REXISTRO GALEGO DE TUMORES O Sistema de Información do Cancro en Galicia Xunta de Galicia Consellería de Sanidade 3 Ficha técnica Edita Consellería de Sanidade Secretaría Xeral Subdirección Xeral de Información

More information

MINISTERIO DE MEDIO AMBIENTE

MINISTERIO DE MEDIO AMBIENTE Suplemento núm. 8 Xoves 15 xuño 2006 1305 b) Incubar as placas nestes medios de cultivo a 25 ºC na escuridade durante 10 días, ao final dos cales se observa: 1.º En PDA, as características culturais: no

More information

EDUCACIÓN INFANTIL 4 ANOS PAPELIÑOS-4 ANOS- MÉTODO COMPLETO. EDITORIAL XERAIS. CAMPUZANO Mª DOLORES. ANO ISBN:

EDUCACIÓN INFANTIL 4 ANOS PAPELIÑOS-4 ANOS- MÉTODO COMPLETO. EDITORIAL XERAIS. CAMPUZANO Mª DOLORES. ANO ISBN: EDUCACIÓN INFANTIL 4 ANOS CURSO 2011-2012 PAPELIÑOS-4 ANOS- MÉTODO COMPLETO. EDITORIAL XERAIS. CAMPUZANO Mª DOLORES. ANO 2010. ISBN: 9788499141237 : ENGLISH ADVENTURE A LONGMAN ( EDICIÓN 2004 ) PUPIL S

More information

Cursos de Formación Continua para traballadores en activo

Cursos de Formación Continua para traballadores en activo Cursos de Formación Continua para traballadores en activo Cursos... Específicos (Certificados de Profesionalidade) Sectorial da agroalimentación, produtos do mar e acuicultura Sectorial do comercio Transversal

More information

PARTE II: Análise dos Sistemas de Administración de Terras en Galicia e diagnose de estado para o apoio á Xestión de Terras

PARTE II: Análise dos Sistemas de Administración de Terras en Galicia e diagnose de estado para o apoio á Xestión de Terras INFORME TÉCNICO DE ACTIVIDADES NO MARCO DO CONVENIO REALIZACIÓN DE ACTIVIDADES DE INTERESE PARA O RURAL GALEGO RELATIVAS Á PLANIFICACIÓN SOSTIBLE DO USO DO SOLO E DA XESTIÓN DE TERRAS PARTE I: Metodoloxía

More information

REGULAMENTO DA AGRUPACIÓN MUNICIPAL DE VOLUNTARIOS DE PROTECCIÓN CIVIL

REGULAMENTO DA AGRUPACIÓN MUNICIPAL DE VOLUNTARIOS DE PROTECCIÓN CIVIL REGULAMENTO DA AGRUPACIÓN MUNICIPAL DE VOLUNTARIOS DE PROTECCIÓN CIVIL Introdución En orde á realización de actividades diversas para a protección civil en situacións de emerxencia, os concellos e os alcaldes

More information

A lexislación que regula a formación profesional inicial en Galicia: cambios e novas propostas

A lexislación que regula a formación profesional inicial en Galicia: cambios e novas propostas INNOVACIÓN EDUCATIVA, n.º 20, 2010: pp. 273-285 273 A lexislación que regula a formación profesional inicial en Galicia: cambios e novas propostas a partir da LOE (2006) Antonio Rial Sánchez Laura Rego

More information

A Reserva da Biosfera dos Ancares Lucenses e Montes de Cervantes,

A Reserva da Biosfera dos Ancares Lucenses e Montes de Cervantes, A Reserva da Biosfera dos Ancares Lucenses e Montes de Cervantes, Navia e Becerreá (Lugo) Manuel Antonio Rodríguez Guitián e Antonio Rigueiro Rodríguez (Coords.) Recursos Rurais - Serie Cursos número 7

More information

PROGRAMA DE OBXECTIVOS 7

PROGRAMA DE OBXECTIVOS 7 ÍNDICE INTRODUCIÓN 4 PROGRAMA DE OBXECTIVOS 7 1 Planificación enerxética 7 1.1 Sistema de Captación e Procesamento dos Datos Enerxéticos de Galicia (SICAPDE) 7 1.2 Atlas enerxético de Galicia: mantemento

More information

O Estado de conservación da biodiversidade en Galicia

O Estado de conservación da biodiversidade en Galicia O Estado de conservación da biodiversidade en Galicia Pablo Ramil Rego GI-1934 Terreo-Biodiversidade Instituto de Biodiversidade Agraria e Desenvolvemento Rural Universidade de Santiago. Campus de Lugo

More information

DIRECCIÓN XERAL DE SAÚDE PÚBLICA. Memoria

DIRECCIÓN XERAL DE SAÚDE PÚBLICA. Memoria DIRECCIÓN XERAL DE SAÚDE PÚBLICA Memoria 2016-2017 DIRECCIÓN XERAL DE SAÚDE PÚBLICA Memoria 2016-2017 Coordinación Emma Fernández Nogueira Edita Dirección Xeral de Saúde Pública http://dxsp.sergas.es

More information

Referentes para a avaliación

Referentes para a avaliación Probas de acceso Ciclos formativos de grao medio de formación profesional Referentes para a avaliación Páxina 1 de 13 Índice 1. Cualificación das preguntas tipo test... 3 2. Referentes para a avaliación...

More information

P.E.P.R.I. Excmo. Concello de O Barco de Valdeorras PLAN ESPECIAL DE PROTECCIÓN E REFORMA INTERIOR DO CASCO ANTIGO ANEXO ENQUISA A FAMILIAS

P.E.P.R.I. Excmo. Concello de O Barco de Valdeorras PLAN ESPECIAL DE PROTECCIÓN E REFORMA INTERIOR DO CASCO ANTIGO ANEXO ENQUISA A FAMILIAS P.E.P.R.I. Excmo. Concello de O Barco de Valdeorras PLAN ESPECIAL DE PROTECCIÓN E REFORMA INTERIOR DO CASCO ANTIGO ANEXO ENQUISA A FAMILIAS APROBACIÓN DEFINITIVA Abril 2009 Consultora galega s.l. abril

More information

ECONOMÍA APLICADA 13

ECONOMÍA APLICADA 13 ECONOMÍA APLICADA 13 GRUPO DE ESTUDIO DA PROPIEDADE COMUNAL (GEPC) Equipo de Investigación: Xesús L. Balboa López, Begoña Besteiro Rodríguez, Xaquín Fernández Leiceaga, Lourenzo Fernández Prieto, Manuel

More information

PROTOCOLO DE VIXILANCIA E CONTROL FRONTE Á AVESPA ASIÁTICA (VESPA VELUTINA) 2016

PROTOCOLO DE VIXILANCIA E CONTROL FRONTE Á AVESPA ASIÁTICA (VESPA VELUTINA) 2016 PROTOCOLO DE VIXILANCIA E CONTROL FRONTE Á AVESPA ASIÁTICA (VESPA VELUTINA) 2016 Xullo 2016 ÍNDICE Páx. 1. INTRODUCIÓN... 2 2. DEFINICIÓN DA ESPECIE... 3 2.1.- DESCRIPCIÓN... 3 2.2.- BIOLOXÍA... 4 2.3.-

More information

Comité asesor. SUMARIO Vol. 3 nº 1 marzo Consello de redacción. Presidente Javier Bouzada Romero

Comité asesor. SUMARIO Vol. 3 nº 1 marzo Consello de redacción. Presidente Javier Bouzada Romero SUMARIO Vol. 3 nº 1 marzo 2004 Consello de redacción Presidente Javier Bouzada Romero Edita Fundación Pública Escola Galega de Administración Sanitaria Reservados todos os dereitos. Esta publicación non

More information

GALARIA, EMPRESA PÚBLICA DE SERVIZOS SANITARIOS Memoria 2015

GALARIA, EMPRESA PÚBLICA DE SERVIZOS SANITARIOS Memoria 2015 GALARIA, EMPRESA PÚBLICA DE SERVIZOS SANITARIOS Memoria 2015 GALARIA, EMPRESA PÚBLICA DE SERVIZOS SANITARIOS Memoria 2015 m Consellería de Sanidade Santiago de Compostela 2016 PRESENTACIÓN ÍNDICE 05 Presentación

More information

Curso Avanzado de Coidados Paliativos Plan Galego de Coidados Paliativos

Curso Avanzado de Coidados Paliativos Plan Galego de Coidados Paliativos 1 Curso Avanzado de Coidados Paliativos Plan Galego de Coidados Paliativos SERVIZO GALEGO DE SAÚDE TÍTULO: CURSO DE ESPECIALIZACIÓN EN COIDADOS PALIATIVOS UNIVERSIDADE DA CORUÑA Aprobado polo Consello

More information

DOG Núm. 21 Mércores, 30 de xaneiro de 2013 Páx. 2562

DOG Núm. 21 Mércores, 30 de xaneiro de 2013 Páx. 2562 DOG Núm. 21 Mércores, 30 de xaneiro de 2013 Páx. 2562 III. OUTRAS DISPOSICIÓNS ESCOLA GALEGA DE ADMINISTRACIÓN PÚBLICA RESOLUCIÓN do 25 de xaneiro de 2013 pola que se convocan cursos de formación continua

More information

artigo 45 da Constitución e ás esixencias ambientais derivadas do ingreso de España na Unión Europea dentro do ámbito da nosa autonomía.

artigo 45 da Constitución e ás esixencias ambientais derivadas do ingreso de España na Unión Europea dentro do ámbito da nosa autonomía. LEY 8/2001, DE 2 DE AGOSTO, de protección da calidade das augas das rías de Galicia e de ordenación do servizo público de depuración das augas residuais urbanas. (DOG Nº 161, 21.08.01) As rías de Galicia

More information

Ancianidade e. O futuro do coidado Ramón Morera i Castell. A mirada á ancianidade dende... O valor do coidado INAUGURACIÓN PRESENTACIÓN 09:15 19 :00

Ancianidade e. O futuro do coidado Ramón Morera i Castell. A mirada á ancianidade dende... O valor do coidado INAUGURACIÓN PRESENTACIÓN 09:15 19 :00 Ancianidade e 25 / OUTUBRO / 2018 Consello de Bioética de Galicia 9:00 a 14:00 e 16:30 a 20:00 Salón de Actos da Consellería de Sanidade Edificio Administrativo San Lázaro, s/n Santiago de Compostela INAUGURACIÓN

More information

CONTIDOS MÍNIMOS ESIXIBLES EN LATÍN DE 4º DA ESO

CONTIDOS MÍNIMOS ESIXIBLES EN LATÍN DE 4º DA ESO CONTIDOS MÍNIMOS ESIXIBLES EN LATÍN DE 4º DA ESO BLOQUE I O latín, orixe das linguas romances Marco xeográfico da lingua. O indoeuropeo. As linguas de España: linguas romances e non romances. Pervivencia

More information

GUÍA PARA UNHA CONTRATACIÓN PÚBLICA ABERTA A PEMES.

GUÍA PARA UNHA CONTRATACIÓN PÚBLICA ABERTA A PEMES. GUÍA PARA UNHA CONTRATACIÓN PÚBLICA ABERTA A PEMES. Medidas e actuacións para o fomento da participación das PEMES e empresas incipientes na contratación pública. 27 de xuño de 2016 Indice: 1. INTRODUCCIÓN...

More information

DATOS IDENTIFICATIVOS

DATOS IDENTIFICATIVOS Guía Materia 2015 / 2016 DATOS IDENTIFICATIVOS Linguas estranxeiras para o turismo IA: Inglés Materia Linguas estranxeiras para o turismo IA: Inglés Código O04G240V01302 Titulacion Grao en Turismo Descriptores

More information

AO ABEIRO DO PROGRAMA DEPUEMPREGO.

AO ABEIRO DO PROGRAMA DEPUEMPREGO. ANUNCIO. CONVOCATORIA E BASES ESPECÍFICAS PARA O PROCESO SELECTIVO AO OBXECTO DE CUBRIR UN (1) EMPREGO DE OPERARIO-CONDUTOR CATEGORIA OFICIAL DE PRIMEIRA PARA O MANEXO DE TRACTOR DESBROZADOR DENTRO DO

More information

' 11. De acordo coa Xunta de Portavoces e a Mesa, na reunión do día 13 de febreiro de 2018, a orde do día da sesión é a seguinte:

' 11. De acordo coa Xunta de Portavoces e a Mesa, na reunión do día 13 de febreiro de 2018, a orde do día da sesión é a seguinte: ' 11 A Presidencia, de conformidade co disposto no artigo 53 do Regularnento do Parlamento, resolveu convocar o Pleno do Parlamento para realizar sesión o próximo día 20 de febreiro de 2018, ás 10:00 horas,

More information

CERTIFICADO DE LINGUA GALEGA (CELGA)

CERTIFICADO DE LINGUA GALEGA (CELGA) CERTIFICADO DE LINGUA GALEGA (CELGA) O Celga é un sistema de certificación da lingua galega adaptado ó Marco europeo común de referencia para as linguas (MECRL). O Celga ten 5 niveis, do 1 ó 5, por orde

More information

INFORME DE RESULTADOS do Estudo Integral Preliminar sobre as limitacións antropoxénicas á produción marisqueira na Ría de Arousa.

INFORME DE RESULTADOS do Estudo Integral Preliminar sobre as limitacións antropoxénicas á produción marisqueira na Ría de Arousa. INFORME DE RESULTADOS do Estudo Integral Preliminar sobre as limitacións antropoxénicas á produción marisqueira na Ría de Arousa. Miniproxecto 3: Mortalidades por baixa salinidade no banco marisqueiro

More information

Revista Galega de Economía ISSN: Universidade de Santiago de Compostela España

Revista Galega de Economía ISSN: Universidade de Santiago de Compostela España Revista Galega de Economía ISSN: 1132-2799 mcarmen.guisan@gmail.com Universidade de Santiago de Compostela España JIMÉNEZ GARCÍA, MERCEDES POLÍTICA TURÍSTICA COMÚN: UN ESTUDO SOBRE AS IMPLICACIÓNS DUNHA

More information

BOLETÍN OFICIAL DO PARLAMENTO DE GALICIA

BOLETÍN OFICIAL DO PARLAMENTO DE GALICIA BOLETÍN OFICIAL DO PARLAMENTO DE GALICIA X lexislatura Número 121 1 de xuño de 2017 Fascículo 2 BOLETÍN OFICIAL DO PARLAMENTO DE GALICIA X lexislatura. Número 121. 1 de xuño de 2017 SUMARIO 1. Procedementos

More information

CONSORCIO INSTITUTO DE ESTUDOS TURÍSTICOS DE GALICIA PRESIDENCIA DA XUNTA. Entidades públicas empresariais e consorcios

CONSORCIO INSTITUTO DE ESTUDOS TURÍSTICOS DE GALICIA PRESIDENCIA DA XUNTA. Entidades públicas empresariais e consorcios CONSORCIO INSTITUTO DE ESTUDOS TURÍSTICOS DE GALICIA I. MEMORIA DOS ORZAMENTOS 2013 E PROGRAMA DE ACTUACIÓNS INVESTIMENTOS E FINANCIAMENTO I.1. PREMISAS E LIÑAS PRINCIPAIS DO PLANTEXAMENTO ESTRATÉXICO

More information

NORMAS III CONGRESO DA UNIÓN INTERCOMARCAL DE CCOO DE SANTIAGO-BARBANZA

NORMAS III CONGRESO DA UNIÓN INTERCOMARCAL DE CCOO DE SANTIAGO-BARBANZA NORMAS III CONGRESO DA UNIÓN INTERCOMARCAL DE CCOO DE SANTIAGO-BARBANZA De acordo co regulado nas Normas Congresuais do Sindicato Nacional de CCOO de Galicia, proponse este anexo de contido organizativo

More information

OBRADOIRO DE EMPREGO ARQUEO LVCVS.

OBRADOIRO DE EMPREGO ARQUEO LVCVS. OBRADOIRO DE EMPREGO ARQUEO LVCVS. DATA INICIO ENTE PROMOTOR 29 DE AGOSTO DO 2014 EXCMO. CONCELLO DE LUGO DATA FINALIZACIÓN ENDEREZO 28 DE FEBREIRO DO 2014 AV. DA CORUÑA, 500 CEI NODUS 27003 LUGO NÚMERO

More information

ANEXO I PROCEDEMENTO: NOME DO PROXECTO: DOCUMENTO: PROGRAMA VIVEIRO DE EMPRESAS NOME/RAZÓN SOCIAL 1º APELIDO 2º APELIDO NIF/CIF

ANEXO I PROCEDEMENTO: NOME DO PROXECTO: DOCUMENTO: PROGRAMA VIVEIRO DE EMPRESAS NOME/RAZÓN SOCIAL 1º APELIDO 2º APELIDO NIF/CIF ANEXO I PROCEDEMENTO: NOME DO PROXECTO: DOCUMENTO: PROGRAMA VIVEIRO DE EMPRESAS SOLICITUDE DATOS PERSOA SOLICITANTE NOME/RAZÓN SOCIAL 1º APELIDO 2º APELIDO NIF/CIF TIPO DA VÍA NOME DA VÍA/NÚMERO/ANDAR/PORTA

More information

FUNDACIÓN PÚBLICA URXENCIAS SANITARIAS DE GALICIA 061 Memoria Anual 2005

FUNDACIÓN PÚBLICA URXENCIAS SANITARIAS DE GALICIA 061 Memoria Anual 2005 FUNDACIÓN PÚBLICA URXENCIAS SANITARIAS DE GALICIA 061 Memoria Anual 2005 XUNTA DE GALICIA FICHA TÉCNICA Edita FUNDACIÓN PÚBLICA URXENCIAS SANITARIAS DE GALICIA-061 Dirección María Cegarra García Directora

More information