Prezio- -egonkortasuna: zergatik da garrantzitsua zuretzat? Irakaslearentzako liburua

Transcription

1 Prezio- -egonkortasuna: zergatik da garrantzitsua zuretzat? Irakaslearentzako liburua

2 Banco Central Europeo, 2005 Helbidea Kaiserstrasse Fráncfort del Meno Alemania Posta-helbidea Postfach Fráncfort del Meno Alemania Telefonoa Webgunea Faxa Egilea Dieter Gerdesmeier Kontzeptua eta diseinua MEDIA CONSULTA Advertising GmbH Wassergasse Berlín Alemania Argazkien eak Andreas Pangerl (p. 15) Corbis (pp. 23, 37) Europako Banku Zentrala (pp. 1, 6, 9, 49, 52, 53, 71, 90) Banku de España (p. 6, foto de abajo) Image Source (p. 13) Photos.com (pp. 10, 11, 14, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 24, 29, 30, 33, 36, 44, 45, 57, 58, 59, 63, 72, 73, 76, 77, 80, 81, 82, 84, 86, 87, 88, 89) Eskubide guztiak gordeta. Baimenduta dago hezkuntzako eta merkataritzaz besteko helburuetarako erreproduzitzea, baldin iturria aipatzen bada ISBN (testu inprimatua)

3 Prezio-egonkortasuna: zergatik da garrantzitsua zuretzat? Irakaslearentzako liburua

4 4 Aurkibidea Hitzaurrea 6 Laburpena 9 1. Kapitulua Sarrera Kapitulua Dirua: errepaso historiko laburra Diruaren funtzioak Diruaren formak Kapitulua Prezio-egonkortasunaren garrantzia Zertan datza prezio-egonkortasuna? Inflazioaren neurketa Prezio-egonkortasunaren etekinak Kapitulua Faktore erabakigarriak prezioen bilakaeran Zer egin dezake eta zer ezin dezake egin diru-politikak? Panoramika orokorra Dirua eta interes tasak: zein izan daiteke diru-politikaren eragina interes tasetan? Zein izan daiteke interes tasen aldakuntzen eragina kontsumitzaileen eta enpresen gastu-erabakietan? Faktore erabakigarriak epe laburrerako prezioen bilakaeran Faktore erabakigarriak epe luzerako prezioen bilakaeran Kapitulua EBZren diru-politika Errepaso historiko laburra Erakunde-esparrua EBZren diru-politikaren estrategia Eurosistemaren eragiketa-esparruaren laburpena 71

5 5 Glosarioa Eranskina: Inflazioaren ondorioak: zenbait adibide adierazgarri Eranskina: Ariketak 79 Bibliografia 87 Taulak 3.1 taula Inflazioaren neurketa: adibide erraz bat taula Ustezko inflazioaren eta interes tasen arteko erlazioa: «Fisher efektua» deritzona taula Hiperinflazioa taula Diru-eskaria taula Zergatik banku zentralek dute eragina (ex ante) interes tasetan? Prezio «zurrun» en papera taula Zein da eskari agregatuaren aldakuntzen eragina jarduera ekonomikoan eta prezioen bilakaeran? taula Diruaren teoria kuantitatiboa taula Diru bakarreranzko bidea, euroa taula Elkarganatzeko irizpideak taula Kontsumo Prezioen Indize Harmonizatuaren elaborazioa eta ezaugarriak (KPIH) taula Deflazioaren kontrako segurtasun marjina taula EBZren diru-politikaren orientazioa epe ertainean taula Adierazle ekonomiko eta finantzario errealak taula Euroaren eremuko proiekzio makroekonomiakoak taula Diru-agregatuak taula EBZren erreferentzi baloreak diru hazkunderako 68

6 6 Hitzaurrea Jean-Claude Trichet Jaime Caruana Europako hamabi herrialdetako 300 milioi herritar baino gehiagok diru bera dute: euroa. Diru-politika bakarraren eskumena Europako Banku Zentraleko (EBZ) Gobernu Kontseiluaren esku utzia izan da herrialde horietan, elkarrekin «euroaren eremua» osatzen dutelarik. Europako Erkidegoa eratzeko Itunak Eurosistemaren gain EBZk eta euroaren eremuko banku zentral nazionalek (BZN) osatutakoa uzten du funtzio nagusi bat: euroaren eremuko prezio-egonkortasunari eustea izan behar da bere helbururik behinena. Beste era batera esanda, Gobernu Kontseiluari dagokio euroak duen erosteko ahalmena mantentzea. Mandatu horrek gizartean dagoen adostasun handia adierazten du, prezioen egonkortasunari eutsiz gero, diru-politika sekulako laguntza baita eutsitako hazkunde ekonomikorako eta, hortaz, enplegu sorkuntzarako. Bere eginkizunak betetzerakoan, Eurosistemak duen independentzia jasota dago Itunean. Bestalde, Gobernu Kontseiluak hartutako eta argitaratutako diru-politikaren

7 7 estrategiak prezio-egonkortasuna erdiestea du xedea, eta diru-politika kudeatzeko eragiketa-esparru eraginkorra ezartzen du. Aurki, Eurosistemak beharrezko tresna eta eskumen guztiak izango ditu diru-politika behar bezala gauzatu ahal izateko. Gaur egungo gizarteko instituzio garrantzitsu eta independenteak bezala, EBZk jendearekiko harreman hurbila izan beharra dauka, era berean, herritar europarrek ondo ulertu behar dute nolako eginkizuna betetzen duen. Horregatik, garrantzi handikoa da azaltzea bere mandatuaren eta politikaren nondik norakoak ahalik eta pertsona kopuru handienari. Liburu honetan, erraz ulertzeko moduko panoramika osoaren bitartez, prezio-egonkortasunak duen garrantzi handiaren arrazoiak adierazten dira, bere babesa eta helburu hori lortzeko diru-politikaren orientazioa bermatzerakoan. Jean-Claude Trichet Presidente do Banco Central Europeo Jaime Caruana Gobernador del Banco de España

8 8 Esker onez EBZko nire lagunen iruzkin eta iradokizun ugariak onura handikoak suertatu dira liburu hau idatzi ahal izateko, horregatik, nire esker ona erakutsi nahi diet. Halaber, eskerrak adierazi nahi dizkiet Banku Zentralen Europako Sistemako (BZES) Kanpo-Komunikazioko Batzordekideei eta Adituen Panelekoei, baita EBZko Hizkuntza Zerbitzuetako Ataleko eta Itzulpen Ataleko lagunei ere, honako hauei: H. Ahnert, J. Ahonen, W. Bier, D. Blenck, E. Bracke, D. Clarke, J. Cuvry, G. Deschamps, L. Dragomir, S. Ejerskov, G. Fagan, A. Ferrando, L. Ferrara, S. Keuning, H. J. Klöckers, Prof. Dr. D. Lindenlaub, K. Masuch, W. Modery, P. Moutot, H. Pill, C. Pronk, P. Rispal, B. Roffia, C. Rogers, P. Sandars, Prof. Dr. H. J. Schlösser, R. K. Schüller, A. Spivack, G. Vitale, C. Zilioli. Dieter Gerdesmeier Frankfurt am Main-en, 2005eko azaroa

9 Prezio-egonkortasuna: zergatik da garrantzitsua zuretzat? 9 Laburpena Laburpena Europako Erkidegoa eratzeko Itunak euroaren eremuko prezio-egonkortasunari eusteko funtziorik behinena Eurosistemaren gain EBZk eta euroaren eremuko banku zentral nazionalek (BZN) osatutakoa uzten du. Arrazoi ekonomiko sendoak direla kausa, eginkizun hori BZESen helburu nagusitzat edukitzen da, iraganeko esperientziatik ateratako ikasgaiak islatzen ditu, eta zenbait teoria ekonomiko eta ikerketa enpirikotan oinarrituta dago, izan ere, teoria eta ikerketa horietan adierazitakoaren arabera, prezioen egonkortasunari eutsiz gero, diru-politika sekulako laguntza izan daiteke guztion ongizaterako, jarduera ekonomiko eta enplegu mailen igoera sustatzen baitu. Prezio-egonkortasunaren etekinek duten onarpen handia kontuan edukiz, beharrezkoa da gure ustez, prezio-egonkortasunaren garrantziaz ohartaraztea, gazteei bereziki, era berean, agerrarazi beharra dago zein den modurik egokiena egonkortasun hori lortzeko, eta berari eusteak nola indartzen dituen Europar Batasunaren helburu ekonomiko orokorrak. Prezio-egonkortasunaren etekinek eta inflazioari edo deflazioari lotutako kostuek erlazio estua dute diruarekin eta bere funtzioekin. Horregatik, 2. kapituluak diruaren funtzioak eta historia jorratzen ditu. Hor, lehendabizi, azaltzen den moduan, dirurik gabeko mundu batean, hots, truke-ekonomia batean, ondasun eta zerbitzu trukearen kostu eratorriak oso altuak izango lirateke adibidez, informazio, ikerketa eta garraio kostuak. Eta bigarrenik, ondasun truke eraginkorragoaren alde egiten du, eta beraz, herritar guztien ongizatean laguntzen du. Gogoeta horien ondoren, diruaren paperari eta bere hiru oinarrizko funtzioei buruzko analisi zehatzagoa dator: ordainbidea, balio gordailua eta kontu-unitatea izanik funtzio horiek. Kapitulu horretan diruaren historian izandako gertakari nagusiak adierazten dira laburki. Denboran zehar, gizarte guztiek diru mota batzuk erabili izan dituzte, besteak beste, honako hauek nabarmentzen ditugu: diru merkantzia, diru metalikoa, diru papera eta diru elektronikoa. 3. kapituluan prezio-egonkortasunaren garrantzia jorratzen da xehekiago. Zehazki, aztertzen da zergatik inflazioa eta deflazioa bezalako fenomeno ekonomikoek nolako ondorio negatibo eta larriak izan ditzaketen ekonomian. Kapituluaren hasieran kontzeptu horiek definitzen dira. Printzipioz, inflazioa da ondasunen eta zerbitzuen prezioetan gertatutako hazkunde orokortua denbora-epe luze batean, diruaren balioa gutxituz, eta, hortaz, bere erosteko ahalmenarena. Berriz, baldin eta denbora-epe luze batean prezio maila orokorra jaisten bada, deflazioa gertatzen da. Europako Banku Zentrala Inflazioa neurtzeko zenbait arazo erakusten digun atal labur baten ondoren, prezioegonkortasunaren etekinak deskribatzen dira. Prezio-egonkortasunak bizi maila hobetzen laguntzen du, prezioen bilakaera orokorraren ziurgabetasuna murriztuz eta horrela euren mekanismoaren gardentasuna areagotuz. Gainera, prezioen aldakuntzetarako komunak ez diren ondasun guztiak errazago identifikatzeko aukera ematen die kontsumitzaileei eta enpresei («prezio erlatiboen aldaketak» izena dutenak),

10 10 Laburpena era berean guztion ongizatea sustatzen du, interes tasen inflazio-arrisku primak murrizten laguntzen, arrisku-estalduraren jardueren beharra deuseztatzen eta zerga sistemek eta gizarte segurantzak eragindako desitxuratzeak arintzen baitu. Azkenik, prezio-egonkortasunak aberastasunaren eta errenta eratorriaren banaketa arbitrarioa galarazten du, adibidez, inflazio garaiko aktibo nominalen balio errealaren jaitsiera (banku gordailu, zor publikoaren titulu edo soldata nominal moduko aurrezkiak). Inflazio maila altuak direla kausa, aberastasuna eta errenta errealak nabarmenki jaisten badira, egonezin soziala eta ezegonkortasun politikoa gerta daitezke. Azken batean, prezio-egonkortasunari eutsiz, banku zentralek helburu ekonomiko orokorrak erdiesten laguntzen dute, horrela egonkortasun politikoa sustatuz. 4. kapituluan prezioen bilakaeraren faktore erabakigarriak aztertzen dira. Hasieran diru-politikaren papera eta mugak laburki deskribatzen dira, eta jarraian, nolako eragina izan dezaketen banku zentralek interes tasetan epe laburrean azaltzen da. Banku zentrala diru-billeteez eta banku-erreserbez hornitzaile bakarra dugu. Bankuek kredituak eskatzen dizkiote banku zentralari sarri askotan, bezeroen diru-billete beharrak ase eta banku zentralak erreserba minimoetarako (hau da, gordailuetarako) ezarritako eskakizunak bete ahal izateko, horrela, banku zentrala bere maileguen interes tasa ezartzeko gai da eta, hortaz, eragina du beste merkatu batzuetako interes tasetan. Merkatu-interes tasen aldakuntzek zerikusi handia dute familietako eta enpresetako gastu-erabakietan eta, azken-azkenean, jarduera ekonomikoan eta inflazioan. Horrela, zenbat eta interes tasa altuago izan, orduan eta inbertsio garestiago dago, inbertsioko gastu baxuagorako joera gertatuz. Halaber, oro har, interes tasa altuek aurreztea erakargarriagoa izatea lortzen eta kontsumo eskaria murritzarazten dute. Beraz, egoera normalean, espero beharrekoa da interes tasen gorakada batek kontsumoaren eta inbertsioaren jaitsiera eragitea, azken finean, gainerako faktoreek inolako aldaketarik gabe irauten badute, inflazio presioak leundu beharko lituzkeena. Aldi baterako bada ere, diru-politikak nolabaiteko eragina izan dezake jarduera errealean. Berriz, diru-politikak prezioen bilakaeran duen eragina eta, hortaz, inflazioan iraunkorra da. Hurrengo ataletan denbora-epe laburragoko inflazio prozesuaren faktore erabakitzaileak aztertzen dira zehazkiago. Eskaintza agregatuari eta eskari agregatuari buruzko kontzeptuak deskribatzen dituen modelo sinple samarrari jarraituz, zenbait faktore ekonomikok, besteak beste, kontsumoan eta inbertsioan, gobernuetako aurrekontu defizitean eta esportazio garbien tasan izandako igoerak, aldakuntzak sor ditzake epe laburrerako prezio mailetan. Horrez gain, produktibitate-irabaziengatik konpentsaturik ez dauden kontsumo ertainen prezioen edo soldata errealen igoerek goranzko presioak sor ditzakete inflazioan. Testuinguru horretan, azpimarratu beharra dago diru-politikak erabateko kontrolik ez izatea epe laburrerako prezioen bilakaeran. Hala ere, kapitulu horretan, epe luzeagoko ikuspegitik, inflazioa diruaren arloko fenomenotzat azaltzen zaigu. Beraz, garbi dago, prezio-egonkortasunerako arriskuak indargabetuz gero, diru-politikak inflazioa kontrolatzeko gaitasuna duela epe ertainean eta luzean. Azken kapituluan EBZren diru-politika laburki azalduta dago. Ekonomia eta Diru Batasuna sortzeko prozesua zehazki adierazi eta gero, hurrengo ataletan honako gai hauek aztertzen dira: diru-politika bakarraren erakunde-esparrua, EBZren diru-politikaren estrategia eta Eurosistemak (EBZk eta eurodun herrialdetako banku zentral nazionalek osatutakoa) erabiltzen dituen diru-politikako tresnak. BZESen helburua zehaztua izan zedin, 1998an EBZren Gobernu Kontseiluak prezio- -egonkortasunaren inguruan ondoko definizio kuantitatibo hau formulatu egin zuen:

11 «Prezio-egonkortasuna da Kontsumo Prezioen Indize Harmonizatuaren (KPIH) urtetik urterako % 2 baino baxuagoko igoera euroaren eremu osorako. Prezio-egonkortasunari epe ertainean eutsi beharra dago». Gainera, 2003ko maiatzean Gobernu Kontseiluak adierazitakoaren arabera, eta definizio horrekin bat etorriz, «epe ertainean % 2ren hurbilekoa bada ere», inflazio tasari ehuneko horren azpitik eusten ahalegintzen da. 11 Laburpena EBZren estrategian, diru-politikaren erabakiek prezio-egonkortasunaren arriskuen analisi zehatza daukate oinarritzat. Analisi hori prezioen bilakaera aztertzen duten bi zutabe osagarriren inguruan eratuta dago. Lehenengoak epe laburrerako eta ertainerako prezioen bilakaeraren determinatzaileak ebaluatzea du xedetzat, jarduera ekonomiko errealean eta ekonomiaren baldintza finantzarioetan arreta jarriz. Ikuspegi horrek, denbora-muga horren zehar, ondasun eta zerbitzu merkatuetako eskaintzaren eta eskariaren elkarrekintzak eta ekoizpen faktoreenak (hau da, kapitala eta lana) prezioen bilakaeran eragin handia izatea hartzen du gogoan. EBZk «analisi ekonomikoa» izena ematen dio ikuspegi horri. Bigarren zutabea, «diru-analisia» deritzona, denbora-muga luzeagotan jartzen du arreta, zirkulazioko diru kopurua eta prezioen arteko epe luzerako erlazioa kontuan hartuz. Diru-analisia instrumentu gisa erabiltzen da, gehienbat, analisi ekonomikotik etorritako epe labur eta ertaineko adierazpenak egiaztatzeko, epe ertain eta luzeko ikuspegi batetik. Balorazio horretan oinarriturik, EBZren Kontseilu Gobernuak epe laburrerako interes tasen maila erabakitzen du, inflazio eta deflazio presioen konpentsazioa eta epe ertainean prezio-egonkortasunari eustea bermatuak izan daitezen. Europako Banku Zentralaren estrategian, prezioen egonkortasunerako arriskuen azterketa xehea da diru politikako erabakien oinarria.

12

13 1. Kapitulua: Sarrera Iritzi-inkestetan Europako herritarrei egoera ekonomiko orokorraren inguruan galdetzean, oro har, inflaziorik eta deflaziorik gabeko inguru batean bizitzeko nahia adierazten dute. Europako Erkidegoa eratzeko Itunak prezio-egonkortasunari eusteko eginkizuna Eurosistemaren gain utzi du, hori ikuspuntu ekonomikotik, guztiz egokia da. Mandatu horrek azken urteotan ikasitako ikasgaiak islatzen ditu, eta teoria eta ikerketa ekonomikoen laguntza du, teoria horietan adierazitakoaren arabera, prezioen egonkortasunari eutsiz gero, diru-politika sekulako laguntza izan daiteke guztion ongizaterako, baita jarduera ekonomiko eta enplegu maila altua egoteko ere.

14 14 Sarrera Prezio-egonkortasunaren etekinek duten onarpen handia kontuan edukiz, beharrezkoa da, herritar guztiek, gazteek bereziki, prezio-egonkortasunaren garrantzia ulertzea, era berean, zein den modurik egokiena egonkortasun hori lortzeko, eta berari eusteak nola laguntzen duen ekonomiaren helburu orokorragoak lortzen. Liburu honek zenbait kapitulu ditu, eta guztietan oinarrizko gaiak jorratzen dira, banaka eta beharrezko ordenan eta unean kontsultatzeko modukoak. Dena dela, 4. eta 5. kapituluen zailtasun maila hasierako kapituluena baino handiagoa da. 5. kapitulua behar bezala ulertua izan dadin, nahitaezkoa da 3. kapitulua eta, bereziki, 4.a arreta handiz irakurtzea. Beste kontu espezifiko batzuk zehazkiago aztertzen dira taula osagarrietan. Prezio-egonkortasunaren etekinek eta inflazioari edo deflazioari lotutako kostuek erlazio estua dute diruarekin eta bere funtzioekin. Horregatik, 2. kapituluak diruaren funtzioak eta historia jorratzen ditu. Hor, lehendabizi, azaltzen den moduan, dirurik gabeko mundu batean, hots, truke-ekonomia batean, ondasun eta zerbitzu trukearen kostu eratorriak oso altuak izango lirateke. Eta bigarrenik, diruak ondasun truke eraginkorragoaren alde egiten du, eta beraz, herritar guztien ongizatean laguntzen du. Gogoeta horien ondoren, diruaren paperari eta bere hiru oinarrizko funtzioei buruzko analisi zehatzagoa dator 2.1. atalean. Denboran zehar, gizarte guztiek diru mota batzuk erabili izan dituzte. Diruaren historian izandako gertakari nagusiak 2.2. atalean adierazten dira laburki. 3. kapituluan prezio-egonkortasunaren garrantzia jorratzen da. Hasieran, inflazioaren eta deflazioaren kontzeptuak definitzen dira (3.1. atalean), geroago, inflazioaren neurketari buruzko zenbait gai erakusten zaigu (3.2. atalean), eta azkenean, prezio-egonkortasunaren etekinak aztertzen dira zehaztasun handiz, baita inflazioaren (eta deflazioaren) eragin negatiboak ere (3.3. atalean). 4. kapituluan prezioen bilakaeraren faktore erabakigarriak aztertzen dira. Hasieran panoramika orokor laburra deskribatzen da (4.1. atalean), eta jarraian, diru-politikak interes tasetan duen eragina aztertzen da (4.2. atalean), eta interes tasen aldakuntzen eragina familietako eta enpresetako gastu-erabakietan (4.3. atalean). Hurrengo ataletan denbora-epe laburragoko inflazio prozesuaren faktore erabakitzaileak aztertzen dira, azpimarratuz diru-politikak ez duela epe laburrerako prezioen bilakaera kontrolatzeko gaitasunik, bestelako faktore ekonomikoek eragina izan baitezakete inflazioan denbora-muga horretan (4.4. atalean). Hala eta guztiz ere, ukaezina da diru-politikak inflazioa kontrolatzeko gaitasuna duela epe luzean (4.5. atalean). Liburu honetako kapituluek oinarrizko informazioa dute, eta bakoitza banan banan kontsulta daiteke. Azken kapituluan EBZren diru-politika laburki azalduta dago. Ekonomia eta Diru Batasuna sortzeko prozesua zehazki azaldu eta gero (5.1. atalean), hurrengo ataletan honako gai hauek aztertzen dira: diru-politika bakarraren erakunde-esparrua (5.2 atalean), EBZren diru-politikaren estrategia (5.3. atalean) eta Eurosistemaren eragiketa-esparrua (5.4. atalean). Informazio zehatzagoa lortzeko, ikus liburuaren bukaerako glosarioa eta bibliografia.

15 2. Kapitulua: Diruaren historia laburra Ezinbesteko elementua dugu dirua gure bizitza modernoan. Kapitulu honetan dirua zer den, zergatik behar dugun, zergatik onartzen den eta noiz existitu den azaltzen da atalean, diruaren funtzioak agertzen zaizkigu atalean, denboran zehar diru gisa erabilitako ondasun guztien sintesia eskaintzen zaigu.

16 16 Diruaren historia laburra 2.1 Diruaren funtzioak «Dirua» hitzaren historia Diruak funtsezko papera jokatzen gaur egungo ekonomian. «Diruak mundua mugiarazten duela» eta ekonomia modernoek dirurik gabe ez zutela funtzionatuko ez da gehiegi esatea. «Diru» hitzak Erromako zibilizazioan du jatorria. Antzinako Erroman, «monitor» edo «diru» hitzak aholkularia esan nahi zuen, alegia, ohartarazten edo aholkatzen duen pertsona. Hainbat historialariren arabera, hitzaren esanahia Erromako funtsezko gertakizun historiko batekoa da. Izan ere, galiarren inbasioan, K.a urtean, Capitolina muinoan zegoen Juno jainkosaren tenpluko antzara-andana baten karrankek galiarren presentziaz ohartarazi zieten defendatzaile erromatarrei, bataila horretako porrota ekidinez. Euren esker ona adierazteko, erromatarrek Monetaren omenezko tenplu bat eraiki zuten, hau da, ohartarazten edo aholkatzen duen jainkosaren omenez. Tenpluaren inguruetan, K.a urtean, lehenengo diru-fabrika erromatarra eraiki zen, hasieran kobrezko txanponak egin ziren eta, geroago, zilarrezkoak. Txanpon harietako askok Juno Monetaren irudia zuten alde batean. Horregatik, «diru» eta «monetaren etxea» hitzek jainkosa horren izenean dute jatorria. Diruaren funtzioak Zer ote da dirua? Diruaren definizioa egin beharko bagenu gaur egunean, berehala billeteak eta txanponak etorriko lirateke gure gogora, likidezia izatean, dirutzat edukitzen ditugulako. Horrek onartzen direla eta uneoro ordainketak egiteko erabil daitezkeela esan nahi du. Billeteek eta txanponek helburu hori dutela ukaezina izan arren, badaude gaur egun likidezia handiko beste aktibo batzuk, erraz eskudiru bilakatu edo oso kostu baxuko ordainketak egiteko erabil daitezkeenak, adibidez, ageriko gordailuak eta bankuetako bestelako gordailu motak 1. Ondorioz, instrumentu horiek «dirua zentzu zabalean» esakuneari dagozkion diruaren definizioetan sartuta daude. Diruaren formetan funtsezko aldaketak gertatu dira denboran zehar. Diru papera eta banku gordailuak beti ez dira egon. Beraz, baliagarria da diruaren definizio orokorrago bat egitea. Dirua zenbait oinarrizko funtzio betetzen duen ondasun oso berezia dela esan daiteke. Zehazki, ordainbide, balio gordailu eta kontu-unitate gisa balio du. Horregatik, batzuetan «dirua diruak egiten duena dela» esaten da. «Dirua» hitzak erromatarren zibilizazioan du jatorria. Funtzio horiek hobeto ulertzeko, dirua agertu baino lehenago, nolako trukeak egiten ziren kontuan izan behar dugu. Dirurik gabe, jendeak ezinbestez ondasunak eta zerbitzuak trukatu beharra zeukan. Sistema horretan oinarritutako edozein ekonomiatan neurri bateko lan banaketa egon arren, muga praktikoak existitzen dira, eta ondasun trukatze guztiek oso «transakzio kostu» altuak jasaten dituzte. Eskainitako ondasun edo zerbitzu berberak eskuratu nahi dituen pertsona bat bilatu beharra eta horrek eskainitakoa norberak eskuratu nahi izatea da edozein truke ekonomiaren arazorik nabarmenena. Beste era batera esanda, edozein truke transakzio arrakastatsua izan dadin, behar beharrezkoa da bi aldeen arteko nahien kointzidentzia izatea. Kasu baterako, ogi barra batzuen truke ilea moztu nahi duen okinak, ile mozketaren truke ogia nahi duen bizargina bilatu beharko luke. Hala eta guztiz ere, bizarginak zapata pare bat nahi izango balu, harik eta zapata pare baten truke ilea moztea nahi dion 2 Ageriko gordailuak transakzioak burutzeko berehala erabil daitezkeen fondoak dira. Aipatu behar da aurreordainketa txartelen diru elektronikoa ageriko gordailutzat hartzen dela.

17 zapataria bilatu arte, zain egon beharko litzateke. Beraz, trukean oinarritutako edozein ekonomiatan zenbait kostu substantzial dago, trukea burutu ahal izateko pertsona egokia bilatu behar delako, gainera, zain egon eta ondasunak gorde beharra dago. Dirua ordainbide gisa 17 Diruaren historia laburra Truke-ekonomiari lotutako eragozpenak ekiditeko asmoz, hainbat ondasun erabil daitezke ordainbide gisa. Trukerako erabilitako diru forma primario horri diru merkantzia deritzote. Lehen begiradan, badirudi ondasun bat diruaren truke eta dirua beste ondasun baten truke aldatzeak gehiago zailtzen dituela transakzioak. Dena dela, zehazkiago begiratuz gero, agerikoa da edozein ondasun ordainbide gisa erabiltzeak erabat errazten duela prozesu osoa, bi aldeen arteko nahien kointzidentzia beharrezkoa ez baita ondasun eta zerbitzuen elkartrukea burutzeko. Zer esanik ez, diru funtzioa bete ahal izateko, ezinbesteko betekizuna da alde guztiek ondasun jakin hori onartu beharra ordainbide gisa, tradizioari zein idatzi gabeko ohiturei jarraiki edo legeak hala aginduta. Halaber, agerikoa da ordainbide gisa erabilitako ondasunek hainbat teknika-ezaugarri espezifiko izan beharra daukatela. Zehazki, ondasun horiek erraz garraiatzeko modukoak izan behar dira, baita iraunkorrak, erraz ikusteko modukoak eta kalitatea erraz egiaztatzeko modukoa ere. Ekonomia hutseko ikuspuntu batetik, dirua ondasun urria izan behar da, soilik urriak direnek balio positiboa daukate-eta. Dirua balio gordailu gisa Diru gisa erabilitako ondasunak bere balioari eusten badio denboran zehar, denbor- -epe luzeagotan kontserba daiteke. Hori oso baliagarria da, ondasunaren salmenta entregatik bereizteko aukera ematen duelako. Kasu horretan, diruak balio gordailu funtzio garrantzitsua betetzen du. Horregatik, balio gordailu gisa ere erabil daitezkeen ondasunak hobetsi egiten dira soilik ordainbide gisa erabilitakoen aldean. Nahiz eta, adibidez, loreak edo tomateak bezalako ondasunak hasiera batean, ordainbide gisa erabil litezkeen, eta ez balio gordailu gisa, hortaz, ez lirateke erabiliko diru gisa. Orduan, diruaren funtzio hori behar den bezala betetzen ez bada (kasu baterako, ondasuna diru gisa erabiltzen bada, denbora pasatu ahala, bere balioa galtzen du), jendeak bestelako ondasunen balio gordailua erabiliko luke edo truke sistema erabiltzera itzuliko litzateke ere bai. Dirua kontu-unitate gisa Garrantzi bera du diruaren hirugarren funtzioak: kontu-unitatea. Hobeto azaltzeko, itzul gaitezen aurreko adibidera. Nahiz eta alde bien arteko nahien kointzidentziak sortutako eragozpenak gainditu, elkartruke proportzio zehatza erabaki beharko litzateke, adibidez, ogiaren eta ile mozketaren artekoa edo ile mozketaren eta zapata pare baten artekoa. «Truke proportzio» horiek adibidez, zenbat ogi barra behar diren ile mozketa baterako prezio erlatiboak edo truke-erlazioak deituak dira. Merkatuan, ondasun edo zerbitzu pare bakoitzerako prezio erlatiboa ezarri beharko litzateke eta, jakina, trukean parte hartzen duen pertsona orok ondasun guztien arteko truke-erlazioari buruzko informazio osoa jaso beharko luke. Argi ikusten dugunez, bi ondasuni dagokionez, prezio erlatibo bakarra dago eta, hiru ondasuni dagokionez, hiru prezio erlatibo daude, (alegia, ogiarena ile moztearekiko, ile mozketarena zapatekiko eta ogiarena zapatekiko). Hala ere, 10 ondasun kontuan edukiz gero, 45 prezio erlatibo egongo lirateke, eta 100 ondasun kontuan edukiz gero, Diruak hainbat zereginetarako balio izan behar du: balio- -gordailutzat ordainbidetzat eta kontu-unitatetzat.

18 18 Diruaren historia laburra prezio erlatibo 2. Beraz, zenbat eta trukerako ondasun kopuru handiago eduki, orduan eta nekezago jaso «truke-proportzio» posible guztien inguruko informazioa. Ondorioz, truke-erlazioei buruzko informazioa jasotzeak eta gogoratzeak kostu altuak sortarazten dizkie truke-ekonomietan parte hartzen dutenei, trukerako ondasun kopuruaren arabera, izugarri handiagotzen direnak. Edozein ondasun kontu-unitate (edo «numerario») gisa erabiliko balitz, baliabide horiek erabilera egokiagoa izan lezakete. Kasu horretan, ondasun guztien balioa «numerario» horren arabera adieraz daiteke, eta identifikatu zein gogoratu beharreko prezio kopurua nabarmenki jaits daiteke 3. Beraz, prezio guztiak dirutan adierazten badira, transakzioak burutzea asko zere erosoago gertatzen da. Orokorkiago, ondasunen prezioa kez ezik, edozein aktiborena ere adieraz daiteke dirutan. Diru-eremu jakin bateko agente ekonomiko guztiek kostuak, prezioak, soldatak, errenta eta abar kalkulatzerakoan, diru-unitate berberak erabiliko dituzte. Arestian aipatutako diruen funtzioekin gertatzen den bezala, diruaren balioak zenbat eta egonkortasun eta fidagarritasun gutxiago eduki, neke handiagoz beteko du funtsezko funtzio hori. Ondorioz, guztiek onartutako kontu-unitate fidagarri oro oinarri sendoa da prezioak eta kostuak kalkulatzerakoan, gardentasuna eta fidagarritasuna hobetuz. 2.2 Diruaren formak Denbora pasatu ahala, diru gisa erabilitako ondasunen izaera aldatuz joan da. Oro har, ondasun horiek garai batean izan zuten funtzio nagusia sarri askotan jatorrizko xedearekin bat ez zetorrela onartuta dago. Antza denez, gordetzeko oztoporik ez zeukatenez, ondasun jakin batzuk diru gisa erabiltzeko aukeratuak izaten ziren, balio altukoak eta pisu txiki samarrekoak baitziren, baita guztiz eramangarriak eta iraunkorrak ere. Horrela, zenbait faktorek izan dute eragina diruaren bilakaeran, hala nola, merkataritza trukeen garrantzi erlatiboa eta bilakaera ekonomikoaren egoera. Diru-merkantzia Askotariko objektuak erabili dira diru gisa, hala nola kolore distiratsuko maskorrak. Hainbat artikulu erabilia izan da diru merkantzia gisa, ondoko hauek aipatzen ditugu: Amerikako indiarren wampum izeneko maskor aleak, Indian erabilitako cowries izeneko kolore oso biziak zituzten maskorrak, Fiji-ko bale hortzak, Iparramerikako lehen kolonietako tabakoa, Yap irlan, Ozeano Barean, erabilitako harrizko disko handiak, eta Bigarren Mundu Gerrako gerraostean Alemanian erabilitako zigarroak eta likorea. Metalezko dirua Metalezko diruaren bidez, antzinako gizarteak diru gisa erabilitako ondasun galkorren arazoak gainditzen saiatu ziren. Ez dakigu noiz eta non hasi ziren erabiltzen diru mota hori. Baina ziurtasun osoz, metalezko dirua Asian erabiltzen zen K.a urte inguruan, dena dela, ez du ematen pisu estandarrik zuenik, ez eta orduko agintariek bere balioa egiaztatzen zutenik ere. Urrezko edo zilarrezko zatiak eta barrak erabili ziren diru merkantzia gisa, arrazioak: oso eramangarriak, hondagarriak ez, arazo handirik gabe zatikagarriak eta, gainera, galdagarriak zirelako eta bitxigintza piezak egin zitezkeen. 2 Modu orokorragoan, ondasun n kopuru bakoitzeko, n (n 1) prezio erlatibo daude. 2 3 Hau da, n - 1 izanik prezio absolutu kopurua.

19 Metalezko txanponak Europan egin ziren lehen metalezko txanpon estandarizatuak eta egiaztatuak. Grekoek zilarrezko txanponak agerrarazi zituzten K.a urte inguruan; Aegina (K.a. 595), Atenas (K.a. 575) eta Korinto (K.a. 570) izan ziren txanpon propioak egin zituzten lehen greziar hiri- -estatuak. Atenasko drakmaren zilarrezko edukiak, bere hontz legendariogatik famatua zena, 400 urte inguru iraun zuen. Greziar txanponak oso eremu zabalean erabiltzen ziren Alexandro Handiak zabaldu zuena, eta arkeologoek Espainiatik Indiarainoko esparru geografikoan aurkitu dituzte. Erromatarrek lehendik diru gisa aes signatum izeneko brontzezko barra astunak erabili zituzten, baina gero greziar berrikuntza hura hartu zuten, diru ofizialak erabiliz, eta lehenengoak izan ziren sistema bimetalikoa erabiltzen, zilarrezko denarius eta urrezko aureus txanponekin. 19 Diruaren historia laburra Neron enperadorearen garaian, K.o. I. mendean, gero eta metal preziatu gutxiago hasi ziren jartzen txanponen edukietan, izan ere, inperioaren defizit izugarria zela eta, bere diru-fabriketan urrezkoen eta zilarrezkoen ordez aleaziozko txanponak egiteari ekin zioten. Txanponen balio intrintsekoaren jaitsieraren ondorioz, ondasunen eta zerbitzuen prezioak igo egin ziren. Geroago, prezioen gorakada orokorra gertatu zen, beharbada mendebaldeko erromatar inperioaren erorialdian lagundu zuena. Ekialdeko erromatar inperioko solidus izeneko txanponak, Konstantino Handiak sartua K.o. IV. mendean, jatorrizko pisua eta metalezko edukia kontserbatu zituen XI. mendearen erdialdera arte, zuen ospe ona zela eta, nazioarteko merkataritzako diru nagusia izan zen bost mende baino gehiagotan zehar. Grekobizantziar diruak nazioarteko diru gisa erabiliak izan ziren, eta Mongoliako Altai mendietako arkeologi indusketetan aurkitu zituzten ere. Baina, XI. mendearen erdialdean, bizantziar diru-ekonomia desagertu zen, sistema berri batez ordezkatua izanik XII. mendera arte, izan ere, gurutzatuek urtean burututako Konstantinoplaren konkistak grekoerromatar diru-sistemaren historiaren amaiera ekarri zuen. Greziarrek eta erromatarrek txanponak erabiltzeko ohitura zabaldu zuten, era berean, txanpongintzarako beharrezko ezagupen teknikoak barreiatu zituzten eremu geografiko zabal baten barrena. Ia Erdi Aro osoan zehar, tokian tokiko urrezko eta zilarrezko txanponak ordainbide nagusia izan baziren ere, kobrezko txanponen erabilera handituz joan zen. K.o urtean, Carlomagnok berriztatu eta bateratu egin zuen frankoen diru-sistema, diru patroia sortuz Patroi horren arabera, libra bat zilar (408g) 20 txelinen eta 240 pennyen balio berekoa zen: patroia indarrean egon zen Erresuma Batuan eta Irlandan urtera arte. Konstantinoplaren erorialdiaren ondoren, 1252an merkataritza jarduera handiko Genoa eta Florentziako hiri-estatuek genoin genoar urrezko txanpona eta fiorina (edo florin) florentziar urrezko txanpona sortu zituzten. XV. mendean Veneziako ducato izenekoak hartu zuen txanpon horien lekukoa. Diru papera Txinatarrek K.o urte inguruan hasi ziren diru papera erabiltzen, Hien Tsung enperadorearen garaian, horrela jarraituz zenbait mendetan zehar. Diru paper hark ez zuen baliorik merkantzia gisa, eta enperadorearen dekretuz sortutako dirua zen, diru fiduziario izena duena, hau da, balio intrintsekorik gabeko dirua. Oso erabilera hedatua izan zuen Txinan K.o urtean, baina mongolek burututako konkista zela kausa, urte inguruan alde batera utzia izan zen gizarte txinatarra gainbeheran sartzean. Txinatarrek, 800. urtearen inguruan hasita, ehunka urtean erabili zuten diru papera.

20 20 Diruaren historia laburra Obligazioak Halere, urruneko eragiketa komertzialak gauzatzeko eragozpen handiak zeuden, dirutan edo ondasunetan gordetako balioa besterik ez baitzegoen. Italiar hiriak hasi ziren zor ziurtagiriak banatzen ordainbide gisa («obligazioak» edo «kanbio letrak»). Bidaietako lapurreten arriskua murrizteko asmoz, merkatariek aldean eraman ohi zituzten obligazio horiek. Ziurtagirietan zordunaren eta mailegatzailearen izena idatzita zeuden, baita ordainketa data eta urre edo zilar kantitatea ere. Bankariak laster hasi ziren obligazio horiekin lan egiten. Kontratu mota horretako lehen dokumentua urtekoa da. Batez ere italiar merkatariek segitu zuten obligazioak erabiltzen, eta sistema bimetalikoa izan zen sistema nagusia Hogeita Hamar Urteko gerra heldu arte. Gerrak eragindako kaos ekonomikoa zela-eta, hainbat agintarik, kasu baterako, suediar errege-erreginek diru papera hobetsi zuten, geroago, urtean, Ingalaterrako Bankuak jarri zuen abian, eta 1716.an Frantziako Banque générale-k. Europan diru fiduziarioaren etorrerak fase berri baten hasiera adierazi zuen diruaren bilakaeran. Herrialdeetako diru fiduziario sistema ezartzeko eta arautzeko eskuduntza gobernuen esku zegoen, baina banku zentralak eta finantza sistema bezalako beste erakunde publiko eta pribatu batzuek funtsezko papera bete dute diru nazionalaren arrakastan. Urre patroia Orain dela bi mende inguru diru fiduziarioa abian jarri zenetik, diru-sisteman aldaketa handiak gertatu dira. Diru papera legezkoa zen soilik eta horrela jarraitzen du izaten agintaritza eskudunaren dekretuz. Diru nazionaleko unitate finkotan jaulkitzen zen eta balio nominala argiro zehazten zen. Denbora luzean zehar, estatuek urre-erreserbak mantendu zituzten euren banku zentraletan, diruaren sinesgarritasuna bermatua izan zedin: sistema hori Urre patroia izena dauka. Diru nazionalak, metalezko dirutan eta diru fiduziarioko billetetan, urre bihurgarriak ziren parekotasun finkoan. Bretainia Handia izan zen egiaz urre patroia ezarri zuen lehen herrialdea 1816an, eta Sir Isaac Newton-ek, 1717an, 3,811 libra esterlinatan ezarri zuen kanbio tasa ontza urreko. Estatu nazionalek urre erreserbak atxiki zituzten banku zentraletan, beren diruaren sinesgarritasuna bermatzearren. Lehen Mundu Gerra hasi eta berehala, herrialde askok diru kopuru handiak inprimatzeari ekin zioten, gerraren kostua finantzatua izan zedin. Alemanian, adibidez, Reichsbank-ek 1913an jaulkitako billete kopurua milioira iritsi zen, 1923ko azaroaren 18an berriz, ,7 mila milioi billete zeuden zirkulazioan, hiperinflazio egoera sortaraziz 4. Zirkulazioko diru kopuruaren gorakadaren ondorioz, herrialde gehienek bertan behera utzi zuten diruen urre bihurgarritasuna, diru kopuru handiago hori ordurako bat ez zetorrelako urre-erreserba nazionalekin. Urre dibisen patroia Britainiar urre patroia 1931n desagertu zen, dena dela, 1944an New Hampshire estatuko Bretton Woods herrian egindako nazioarteko konferentzian berriro ezarri zen sistema hori. Bertan urre patroi berrikusia onartu zen: potentzia ekonomiko nagusien diru nazionalen kanbio tasak dolarri lotuta geratu ziren, eta dolarra urre bihurtzeko prezioa 35 dolar ontzako finkatu zen. Bretton Woods herriko diru-sstemari urre dibisen patroia 4 Informazio gehiago jasotzeko, ikus Davies (1994, 573. orrialdea).

21 izena jarri zioten. Banku zentralek euren diru nazionalen ordez, dolarrak ematen zituzten eta alderantziz urtea izan zen diru-sistema hori erabili zen azken urtea, harrezkero potentzia ekonomiko nagusien diru nazionalak diru fiduziarioa izan dira zentzu hertsian. Bestalde, herrialde gehienek euren diruen kanbio tasaren fluktuazioa onartu dute. 21 Diruaren historia laburra Diruaren bilakaera ez da geldirik egon. Gaur egun zenbait diru forma ukiezin ageri da, besteak beste, 90eko hamarkadan azaldutako «diru elektronikoa» eta ordainbide elektronikoak aipatzeko modukoak dira. Diru mota hori, Interneten edo beste komunikabide elektroniko batzuen bitartez, ondasunak eta zerbitzuak erosteko baliagarriak dira. Behin eroslearen ordainketa baimena jasotakoan, saltzailea jartzen da harremanetan banku jaulkitzailearekin eta dagokion zenbatekoaren transferentzia jasotzen du. Orain, Europan txartelaren bidezko hainbat diru elektroniko sistema dago, jeneralean erakunde finantzarioek kudeatzen dituenak. Egun, hainbat eratako diru ukiezina sortu da; besteak beste, «diru elektronikoa».

22

23 3. Kapitulua: Prezio- -egonkortasunaren garrantzia Kapitulu honetan honako gai hauei buruzko informazio zehaztua dago: zer diren prezio-egonkortasuna, inflazioa eta deflazioa, nola neurtzen den inflazioa, zein den interes tasa nominalen eta errealen arteko desberdintasuna eta zeintzuk diren prezio-egonkortasunaren etekinak, edo beste era batera esanda, zergatik den garrantzitsu banku zentralek prezio-egonkortasuna bermatzea atalean, inflazioa, deflazioa eta prezio- -egonkortasuna bezalako zenbait oinarrizko kontzeptu ekonomiko azaltzen dira atalean, inflazioaren neurketari buruzko zenbait arazo jorratzen da atalean, prezio-egonkortasunaren etekinak aztertzen dira.

24 24 Prezio- -egonkortasunaren garrantzia 3.1 Zertan datza prezio-egonkortasuna? Inflazioa eta deflazioa Inflazioa eta deflazioa ekonomian ondorio negatiboak dituzten fenomeno ekonomikoak dira. Funtsean, inflazioa da ondasunen eta zerbitzuen prezioetan gertatutako hazkunde orokortua denbora-epe luze batean, diruaren balioa gutxituz, eta, hortaz, bere erosteko ahalmenarena. Berriz, deflazioa inflazioaren kontrako fenomenoa dugu, hau da, baldin eta denbora-epe luze batean prezio mailan jaitsiera orokorra badago, deflazioa gertatzen da. Inflaziorik eta deflaziorik gabe, prezio-egonkortasuna dagoela esan daiteke, betiere baldin eta, batez beste, prezioak igotzen eta jaitsi ez badira, egonkortasunari eutsiz denboran zehar. Prezio-egonkortasun osoa egon daiteke, baldin eta, adibidez, 100 euro edukita, orain dela urtebeteko edo bi urteko ondasun saski bera erosteko moduan bagaude. Aldakuntzak prezio indibidualetan eta prezio maila orokorrean Interes handikoa da ondasun edo zerbitzu jakin baten mugimenduak eta prezio maila orokorrarenak desberdintzea. Merkatu-ekonomietan, oso normala da sarritan aldakuntzak izatea prezio indibidualetan, baita prezio-egonkortasun egoera orokorrean ere. Ondasun edo zerbitzu zehatzen eskaintzan edota eskarian egindako aldaketek, halabeharrez, zenbait aldakuntza eragiten dute euren prezioetan. Adibidez, azken urteotan jaitsiera handiak ikusi ditugu ordenagailuen eta telefono mugikorren prezioetan, gehienbat, teknologi aurrerapenaren azkartasunari esker. Hala eta guztiz ere, 1999ren hasieratik 2004ra bitartean, petrolioaren eta bestelako energi produktuen prezioak igo dira, batetik, energi horniduraren etorkizunari buruzko kezken ondorioz, bestetik, produktu horien eskarian gertatutako gorakadaren ondorioz, batik bat, hazkunde-erritmo altuko ekonomietan. Oro har, inflazioa maila baxuetan eta egonkorretan mantendu da herrialde industrializatu gehienetan: prezio indibidualen funtsezko aldakuntzek lagunduta etor daiteke prezio-egonkortasun orokorra, betiere prezio batzuen jaitsierak beste batzuen igoera konpentsatzen badu, prezio maila orokorra inolako aldaketarik gabe egon dadin. 3.2 Inflazioaren neurketa Neurketaren inguruko zenbait kontu Nola neurtzen da inflazioa? Ekonomian milioika prezio indibidual daude; prezio horiek etengabeko aldakuntzak jasaten dituzte, funtsean, ondasun eta zerbitzu zehatzen eskaintzan eta eskarian izandako aldaketak islatzen dituztenak eta euren «gabezia erlatiboa» adierazten digutenak. Zalantzarik gabe, ez da posible prezio guztiak aintzat hartzea, ezta nahi ere, baina hala ere, ez da komeni gutxi batzuk besterik ez hartzea gogoan, prezio maila orokorraren adierazgarri ez izatea gerta baitaiteke.

25 Kontsumo prezioen indizea Herrialde gehienek inflazioa neurtzeko sistema erraza eta egokia erabiltzen dute, «Kontsumo prezioen indizea» (KPI) 5 deritzona hain zuzen ere. Bere prestaketan, kontsumitzaileen erosketa- -ohiturak aztertzen dira, maizago erosi ohi diren ondasunak eta zerbitzuak zehaztuak izan daitezen, eta beraz, hein batean, ekonomia horren batez besteko kontsumitzailearen adierazgarritzat eduki daitezkeenak. Baina zerrenda horretan, kontsumitzaileek egunero erosten dituzten artikuluak izan ezik (adibidez, ogia eta fruta), ondasun ez-galkorrak ere (adibidez, autoak, ordenagailuak, garbigailuak eta abarrak) sartzen dira, baita, sarri askotan, eragiketak ere (adibidez, alokairuak). «Erosketen zerrenda» hori osatzen duten artikuluen ponderazioak, kontsumitzaileen aurrekontuan duen garrantzia kontuan edukiz, «erosketa saskia» deritzona prestatzeko aukera ematen du. Hilero, «prezio ikuskatzaile» talde batek (kide askotakoa) artikulu horien prezioak ikuskatzen ditu zenbait salmenta puntutan. Jarraian, denboran zehar saski horren kostuak alderatzen dira, eta prezioen indizea prestatzeko balio duen denborazko serie bat zehazten da. Erosketa saskiaren oraingo kostuaren aldakuntza adieraziz kalkula daiteke urteko inflazio tasa, aldakuntza hori aurreko urtean saski horrek izandako kostuaren portzentajetzat hartuz. 25 Prezio- -egonkortasunaren garrantzia Dena dela, saski zehatz horretatik ateratako prezio mailaren bilakaerak «batez besteko» kontsumitzailearen egoera islatzen du, baita adierazgarriarena ere. Baldin eta edozein pertsonaren erosketa-ohiturak kontsumo patroi estandarrarekin eta, hortaz, indizeren oinarria den erosketa saski patroiarekin bat ez badatoz, indizeak markatutako aldakuntza eta bizitzaren kostuarena oso desberdinak izan litezke pertsona horrentzat. Beraz, beti daude euren «erosketa saski» 6 indibidualean inflazio tasa altuagoa duten pertsona batzuk eta «inflazio tasa indibidual» baxuagoa duten beste batzuk. Beste era batera esanda, indizeak neurtutako inflazioa da ekonomiaren batez besteko egoeraren inguruko neurketa, kontsumitzaile indibidual bakoitzaren prezioen aldakuntza orokorra desberdina delako. 3.1 taula Inflazioaren neurketa adibide erraz bat Aurretiko irizpideak zenbaki-adibide erraz baten bitartez argigarriago gera daitezke. Demagun honako elementu hauek osatzen dutela nerabe baten urteko gastuen erosketa saskia: 100 ogitarteko, 50 freskagarri, 10 edari energetiko eta mendiko bizikleta bat. Kopurua Prezioa Prezioa Prezioa (1. urtean) (2. urtean) (3. urtean) Ogitartekoak 100 1,00 EUR 1,20 EUR 0,90 EUR Freskagarriak 50 0,50 EUR 0,40 EUR 0,70 EUR Edari energetikoak 10 1,50 EUR 1,70 EUR 1,20 EUR Mendiko bizikleta 1 160,00 EUR 173,00 EUR 223,00 EUR Erosketa saskiaren kostua 300,00 EUR 330,00 EUR 360,00 EUR Prezioen indizea 100,00 EUR 110,00 EUR 120,00 EUR 5 Izan ere, Kontsumo Prezioen Indizea, kontsumoko ondasunen eta zerbitzuen prezioetan izandako aldakuntzak neurtzen dituena, ez da prezioen indize bakarra ekonomia batean. Antzeko garrantzi ekonomikoko beste indize bat, Industriako Prezioen Indizea da, ondasun eta zerbitzu ekoizleek salmenta prezioetan denboran zehar egindako aldakuntzak neurtzen dituena. 6 Zehazki, familietako azken diru gastuan izandako parte hartzearen arabera neurtzen dira artikulu horiek. Praktikan, «erosketa saskia» prestatzeko gogoan hartutako ponderazioak aldizka ikustatzen dira, kontsumitzaileen ohituretan izandako aldaketak islatuak izan daitezen.

26 26 Prezio- -egonkortasunaren garrantzia Saskiaren kostua kalkulatzeko, kopuruak bider dagozkien prezioak biderkatzen dugu, eta ondoren, denen batuketa egiten dugu. Argi ikus dezakegunez, lehen eta bigarren urteen bitartean, erosketa saskiaren kostua 300 eurotik 330 eurora igo da, hau da, %10. Lehen urtetik hirugarrenera, kostua 300 eurotik a 360 eurora igo da, %20 izanik. Prezioen indize bat erabiliz, hori bera adierazteko beste modu bat dugu. Prezioen indizea kalkulatzeko, denbora-epe bati dagokion erosketa saskiaren kostua zati saski horren kostua oinarrizko denbora-epean zatikatzen dugu, eta ondoren, lortutako emaitza bider 100 biderkatzen dugu. Goiko taulan, 1. urtea oinarrizko denbora- -epea. Beraz, ondorengo hau da 3. urteko prezioen indizea: Prezioen indizea = (P 3 /P 1 ) 100 = (360/300) 100 = 120,00 Ondasun eta zerbitzu askoren prezioetan izandako bilakaeraren ikuspegi orokorra eskaintzea da prezioen indizearen xedea. Adibidean adierazten den bezala, prezio batzuk jaisten badira ere, prezioen indizea igo daiteke.ex etue tionsecte feum Neurketa egiteko arazoak Hainbat arrazoi direla medio, zailtasun batzuk daude zifra baten bitartez prezioen bilakaera orokorra adierazterakoan. Lehendabizi, denbora pasatu ahala, kontsumitzaileek ondasun garestiagoen ordez, merkeagoak erosten dituzten heinean, hautatzen den edozein saskik gero eta gauza gutxiago du adierazteko. Adibidez, petrolioaren prezioak igotzeak autoz gutxiagotan ibilarazi die pertsona batzuei eta bestelako ondasun kopuru handiagoa erostarazi. Beraz, baldin eta ponderazioak neurrikoak ez badira, indizearen aldakuntzak gehiegi balioets ditzake prezioen «egiazko» igoerak. Bigarrenik, kalitatearen aldakuntzak batzuetan nekez sartzen dira prezioen indizean. Baldin eta produktu baten kalitatea hobetzen bada denboraz, eta bere prezioa igo, prezioaren igoeraren zati bat kalitatearen hobekuntzarena da. Kalitatearen aldaketei egotzitako prezioen igoerak ezin dira hartu inflazioaren gorakadaren arrazoitzat, diruaren erosteko ahalmena murrizten ez baitute. Kalitatean eragindako aldaketak oso normalak dira denbora-epe luzeetan. Adibidez, gaur egungo auto bat eta 60ko hamarkadan fabrikatutakoak guztiz desberdinak dira, azken horiek bere aldetik 50ko hamarkadakoekin alderaturik oso desberdinak ziren ere. Estatistika institutuek denbora asko ematen dute doikuntzak burutzen, kalitate-aldakuntzak egokituak izan daitezen, baina euren izaera dela kausa, doikuntza horiek nekez balioesten dira. Dagoeneko existitzen diren produktu barietate berriez gain (adibidez, gosarian jateko zereal berriak), produktu berriak sartzea gai garrantzitsua eta korapilatsua da. Kasu baterako, DVDak merkaturatu ondoren, harik eta prezio-estatistiketan sartu arte, halabeharrez denboraldi bat pasatu behar izan zen, zenbait gairi buruzko informazioa lortu beharra zegoelako, besteak beste, merkatu kuotei, banaketako kanal nagusiei, marka famatuenei eta abarrei buruzkoa. Baina prezioen indizean produktu berriak sartu gabe denbora asko pasatzen bada, kontsumitzaileek jasandako prezioen batez besteko aldakuntza erreala ez da behar bezala islatzen. Iraganean, hainbat azterketa ekonomikok alborapen positibo arina identifikatu dute kontsumo prezioen indize nazionala neurtzean, horren arabera, portzentajezko puntu bat baino gutxiagoko inflazio tasa bat, egiatan, koherente izan liteke «egiazko» prezio-egonkortasun edozein egoeratan. Euroaren eremurako (hau da, euroa hartu duten EBko herrialde guztiak

27 sartzen dira), ez daukagu neurketa-alborapen horren inolako balioztapen zehatzik. Dena dela, baliteke alborapen posible horren balioa oso baxua izatea, bi arrazoi direla medio: Lehenbizi, Kontsumo Prezioen Indize Harmonizatua (KPIH, euroaren eremuko herrialde guztiei zuzendutako kontsumo prezioen indize harmonizatu bat dena) kontzeptu berri samarra da. Bigarrenik, Eurostat, EBen estatistika mota hauek antolatzen dituen Europako Batzordeko agentziak estatistika-arautegi bat ezarri du, KPIH mailan neurketa-alborapena ekiditeko. 27 Prezio- -egonkortasunaren garrantzia Aldagai nominalak eta errealak Arestian azaldutakoaren arabera, inflazioa agertzen denean, diru kopuru zehatz batekin gero eta ondasun gutxiago erosteko moduan gaude. Horrek esan nahi du diruaren balioa jaitsi dela edo bere erosteko ahalmena gutxiagotu. Ohar horrek beste garrantzizko gai ekonomiko batera eramaten gaitu: aldagai ekonomikoen eta errealen arteko desberdintasunak. Prezio arruntetako terminoetan neurtzen direnak, nominalak dira. Aldagai horiek, or ohar, prezio mailarekin batera aldatzen dira eta, hortaz, inflaziorekin batera. Beste era batera esanda, ez dute inflazioaren inolako eraginik kontuan hartzen. Bestela, inflazioaren eragin deskontatuak edo deuseztatuak, aldagai errealak (errenta edo soldata errealak) dira. Demagun langile baten soldata urteko %3 hazten dela termino nominaletan (alegia, dirutan); beste era batera azalduta, hileko irabaziak eurotik 2.060ra pasatzen dira. Gainera, pentsatzen badugu denbora-epe berean prezio maila orokorra %1,5 hazi dela, hots, inflazio tasa %1,5 dela urteko, honako hau dugu soldata errealaren igoera: ((103/101,5)-1) %100 %1,48 (edo gutxi gorabehera %3 - %1,5 = %1,5). Izan ere, zenbat eta inflazio tasa altuago egon (soldata nominalaren igoera jakin bati dagokionez), orduan eta langileak ondasun kopuru txikiago erosi ahal. Beste desberdintasun garrantzitsu bat interes tasa errealetan eta nominaletan dago (ikus 3.2 taula). Adibide modura, demagun pertsona batek urtearen bukaeran %4ko interesa ematen duen balio nominalaren bidezko urtebeterako bono bat erosten duela. Urtearen hasieran 100 euro ordainduko balu, urtearen bukaeran 104 euro lortuko lituzke. Beraz, bonoak %4ko interes tasa nominala ematen du. Kontuan eduki interes tasa mota hori interes tasa nominala dela, baldin eta beste gauza bat zehazten ez bada. Oraingoan demagun aurtengo inflazio tasa %1,5 dela. Horrek esan nahi du gaur egunean ondasun saskiak 100 euro balio duela, eta datorren urtean 101,5 euro. Baldin eta %4ko interes tasa nominala duen 100 euroren bidezko bono bat erosten bada, urtebete pasa eta gero salduz gero, 104 euro lortzen dira, eta baldin eta geroago 101,5 euroren bidezko ondasun saski bat erosten bada, 2,5 euro gelditzen dira. Izan ere, behin inflazioa deskontatutakoan, 100 euroko bonoak 2,5 euro inguruko irabazia emango du errenta «errealean», edo gauza bera dena: interes tasa erreala %.2,5 ingurukoa da. Begien bistan dago, inflazio positiboa izatekotan, interes tasa erreala interes tasa nominala baino baxuagoa da taula Ustezko inflazioaren eta interes tasen arteko erlazioa. «Fisher» efektua deritzona Ekonomilariek diotenez, interes tasa nominala da bankuak (edo bono normal batek) ordaindutako interes tasa. Bestalde, interes tasa erreala da inbertsio horren bidez lortutako erosteko ahalmenaren igoera. Hots, i bada interes tasa nominala, r interes

28 28 Prezio- -egonkortasunaren garrantzia tasa erreala eta π inflazio tasa, hiru aldagai horien arteko erlazioa honela adieraz dezakegu: 7 r = i π Goiko horretatik abiaturik, interes tasa erreala da interes tasa nominalaren eta inflazio tasaren arteko diferentzia. Ekuazio horretako terminoak gogoratuz, argi geratzen da interes tasa nominala dela interes tasa errealaren eta inflazio tasaren arteko batuketa: i = r + π Beraz, zer diosku ekuazio horrek interes tasa nominalak zehazten dituen faktoreei buruz? Mailegu-hartzaileak (adibidez, auto berria erosi nahian dabilen pertsona batek) eta mailegu- eak (adibidez, banku batek) interes tasa nominal bat adostean, ez dakite zehatz-mehatz nolako inflazio tasa egongo den maileguaren epealdian. Beraz, ondo bereizi behar ditugu interes tasa errealari dagozkion bi kontzeptuak: mailegu-hartzaileak eta mailegu- eak espero duten interes tasa erreala mailegua adosterakoan, ex ante (r*) interes tasa erreala deritzona, eta benetan erregistratutako interes tasa erreala, ex post (r) interes tasa deritzona. Nahiz eta mailegu-hartzaileek eta mailegu- eek etorkizuneko inflazio zehatza ezin aurreikusi, badirudi etorkizuneko inflazio tasari buruzko igurikimenak eduki ditzaketela. Demagun π benetan erregistratutako inflazio tasa dela, eta π e ustezko inflazio tasa. Ex ante interes tasa erreala i - π e da, berriz, ex post interes tasa erreala i - π. Baldin eta benetan erregistratutako inflazioa eta ustezkoa desberdinak badira, bi interes tasa horiekin gauza bera gertatzen da. Agerian dagoenez, interes tasa erreal nominalak ezin du kontuan hartu etorkizuneko inflazioa, interes tasa nominala ezartzean jakiten ez delako. Interes tasa nominalak ustezko inflazioa har dezake kontuan soilik. i = r* + π e Goiko ekuazioari, Fisher ekuazioa deritzona, Irving Fisher ( ) ekonomilariak jarri zion izena, eta interes tasa nominala aldatzeko bi arrazoi daudela adierazten digu: ustezko interes tasa erreala (r*) edo ustezko inflazio tasa aldatu direlako (π e ). Zehazkiago, ekuazioan ezarritakoaren arabera, ex ante tasa erreal zehatz baterako, interes tasa nominalaren i aldagaia π e ustezko inflazioaren aldakuntzen paraleloa da. Ustezko inflazioaren eta interes tasa nominalaren arteko proportziozko erlazio horri «Fisher efektua» deitzen zaio, hau da, inflazioaren gorakadak interes tasa nominalak igotzea dakar. Banku gordailu bateko edo altxor bonu bateko interes tasa nominal altuak, besterik gabe, inflazio-igurikimen altuak isla litzake, nahiz eta inbertsioaren mozkin erreala altua denik ez adierazi. Kontzeptu hori garrantzizkoa da mailegu-hartzaileentzat eta mailegu- eentzat. Halaber eta kasu batzuetan, interes tasek arrisku primak eduki ditzaketela kontuan hartu beharra dago, oro har, honelakoak: inflazioko arrisku primak (ziurgabetasuna), interes tasetako arrisku primak eta ez ordaintzeko arrisku primak. 7 Ohartu inguruko erlazioa dela, nahiko zehatza dena, baldin eta r, i eta π baxu samarrak badira. Izan ere, 1 + r = (1 + i) (1 + π) edo r = i π r π. direla demostraturik dago. Garbi dago, r eta π-ko behe mailetan, r π faktorea ez dela baliozkoa eta, hortaz, r = i π erabilitako inguruko erlazioa da.

29 3.3 Prezio-egonkortasunaren etekinak Prezio-egonkortasunak bizi maila hobetzen laguntzen du 29 Prezio- -egonkortasunaren garrantzia Aurretiko ataletan azaldutakoaren arabera, inflazioa eta deflazioa, oro har, ondorio ez- -desiragarriak dituzten fenomenoak dira. Ukaezina da esatea bi fenomenoek desabantaila eta kostu handiak daramatzatela eurekin batera. Prezio-egonkortasunak galarazten du kostu horiek sortzea eta etekin handiak sortzen dizkio herritar guztiei. Prezio- -egonkortasunak ongizate ekonomiko maila altuak erdiesten laguntzen du hainbat moduren bitartez, adibidez, enplegu tasa baten bitartez. prezioen bilakaera orokorraren ziurgabetasuna murriztuz eta horrela prezio erlatiboen gardentasuna areagotuz Lehenik, prezio-egonkortasunak aukera ematen die kontsumitzaileei ondasunen prezioetan beste ondasun batzuekiko izandako aldakuntzak erraztasun handiagoz identifikatzeko (hots, «prezio erlatiboak»), aldakuntza horiek mozorrotzen ez baitituzte prezio maila orokorraren fluktuazioek. Adibidez, demagun produktu jakin baten prezioa %3 igotzen dela. Prezio maila orokorra egonkorra bada, kontsumitzaileek badakite produktu horren prezio erlatiboa igo dela, horregatik beraren kopuru txikiagoa erostea erabaki dezakete. Dena dela, inflazio altua eta ezegonkorra izatekotan, nekezago gertatzen da prezio erlatiboa kalkulatzea, beharbada jaitsi egin dena. Gauzak horrela, onuragarri gerta liteke kontsumitzaileentzat produktu horren kopuru handixeagoa erostea, bere prezioa %3 igo baita «besterik ez». Deflazio orokorreko inguru batean, agian kontsumitzaileek ez dakite produktu zehatz baten prezioa jaisteak prezioen bilakaera orokorra islatzen duela, eta ez produktu horren prezio erlatiboa erori egin dela. Horregatik, okerturik eros lezakete produktu horren gehiegizko kopurua. Beraz, prezio egonkorrak izatekotan, enpresek eta kontsumitzaileek ez dute prezio maila orokorraren aldakuntzak gaizki ulertzeko arriskurik, prezio erlatiboen aldakuntzak direla pentsatuz, kontsumoari eta inbertsioari buruzko erabaki egokiak hartzeko informazio gehiago edukiz. Inflazio tasaren inguruko ziurgabetasuna dela kausa, enpresek enpleguari buruzko erabaki okerrak har litzakete. Demagun inflazio altuko inguru batean, enpresa batek gaizki ulertzen duela bere prezioek merkatu prezioan jasandako %5eko gorakada, besteekiko bere produktuen prezioaren jaitsiera bat izan dela pentsatuz, inflazio tasa oraintsu %4tik %6ra jaitsi dela konturatu ez delako. Bere produktuen prezio erlatiboan «sumatutako» jaitsiera dela-eta, eta ekoizteko gaitasuna murrizteko asmoz, enpresak inbertsio gutxiago egitea eta langileak kanporatzea erabaki lezake, neurri horiek hartuko ez balitu, diru galerak izan bailitzake. Hala ere, azken batean erabaki okerra izango litzateke, inflazioa jaitsi denez, enplegatuen soldata nominala enpresak iritzitakoa baino gutxiago igo bailiteke. Ekonomilarien ustetan, hori baliabideen «eraginik gabeko esleipena» izango litzateke. Funtsean, horrek esan nahi du baliabideak kapitala, lana eta abar, alferrik galdu direla, prezioetan izandako ezegonkortasun egoerarengatik, enplegatu batzuk kanporatuak izan zirelako. Prezioek egonkor irauten badute, errazagoa da ondasunen prezioen aldakuntzei antzematea. Horren antzera, baldin eta langileek eta sindikatuek, etorkizuneko inflazioaren ziurgabetasunaz kezkaturik eta horren gorakadak soldata errealetan eragin lezakeen

30 30 Prezio- -egonkortasunaren garrantzia jaitsiera ekiditeko asmoz, soldata nominalaren igoera altuegia eskatuko balute, eraginik gabeko erabilpena gertatuko litzateke baliabideei dagokionez. Bestalde, baldin eta, egoera berean, enpresen inflazio-igurikimenak langileenak eta sindikatuenak baino baxuagoak izango balira, x ren soldata nominalaren igoera burutzea handiagotze altuegia izango litzatekeela soldata errealean pentsatuko lukete enpresek, orduan, langile kopurua murritz lezakete edo bestela, altuegi gisa «sumatutako» soldata errealaren igoerarik gabe enplegatuko zukeen langile kopurua baino gutxiago kontratatu. Prezio-egonkortasunak inflazioaren inguruko ziurgabetasuna gutxiagotzen du eta, hortaz, aipatutako baliabideen eraginik gabeko esleipena galarazten laguntzen du. Era berean, eta merkatuari laguntzen dion heinean, baliabide emankorragoak izan daitezen, prezio-egonkortasunari eusteak ekonomiaren eraginkortasuna areagotzen du eta, hortaz, familien ongizatea. interes tasen inflazio-arrisku primak murriztuz Hirugarrenik, prezio-egonkortasunari eustea duen sinesgarritasunak gutxiagotzen du herritarrek eta enpresek erabilera produktiboen baliabideak desbideratzeko aukera, inflazioko edo deflazioko arriskutik kanpo (alegia, «autobabestu») egoteko asmoz, adibidez, kontratu nominalak prezioen bilakaerara indexatuz. Indexazio osoa gauzatzea posiblea ez denez, edo bestela oso garestia, inflazio altuko inguru batean produktuak biltegiratze pizgarri bat dago, horrela diruak edo aktibo finantzarioek baino hobeto kontserbatzen dutelako euren balioa. Hala ere, ondasun gehiegi biltegiratzea ez da, bistan denez, inbertsio-erabaki eraginkorra eta ekonomiaren eta errenta errealaren hazkundea oztopatzen du. ez premiazko arrisku-estalduraren jardueren beharra deuseztatuz Prezioek egonkor irauteak areagotu egiten du ekonomiaren eraginkortasuna, eta, hartara, etxeetako ongizatea ere bai. Hirugarrenik, prezio-egonkortasunari eustea duen sinesgarritasunak gutxiagotzen du herritarrek eta enpresek erabilera produktiboen baliabideak desbideratzeko aukera, inflazioko edo deflazioko arriskutik kanpo (alegia, «autobabestu») egoteko asmoz, adibidez, kontratu nominalak prezioen bilakaerara indexatuz. Indexazio osoa gauzatzea posiblea ez denez, edo bestela oso garestia, inflazio altuko inguru batean produktuak biltegiratze pizgarri bat dago, horrela diruak edo aktibo finantzarioek baino hobeto kontserbatzen dutelako euren balioa. Hala ere, ondasun gehiegi biltegiratzea ez da, bistan denez, inbertsio-erabaki eraginkorra eta ekonomiaren eta errenta errealaren hazkundea oztopatzen du. zerga sistemek eta gizarte segurantzak eragindako desitxuratzeak arinduz Laugarrenik, zerga eta gizarte-prestazio sistemak ekonomiaren jokabidea desitxuratzen duten pizgarriak sortzeko gauza dira. Kasu askotan, inflazioak edo deflazioak larriagotzen dituzte desitxuratze horiek, sistema fiskalek normalean zerga tipoen eta inflazio tasarako gizarte segurantzari egindako kontribuzioen indexazioa onartzen ez dutelako. Adibidez, inflazioaren gorakada dela-eta, soldatak igotzen dira langileei konpentsatu ahal izateko, horren ondorioz, baliteke langileari zerga tipo altuagoa ezartzea; fenomeno horri «progresio hotza» deritzo. Prezio-egonkortasunak desitxuratze efektu horiek arintzen ditu, zerga eta gizarte segurantza sistemetan inflazioak edo deflazioak eragindako ondorioekin erlazionaturik daudenak.

31 3.3. taula Hiperinflazioa Baldin eta inflazio tasa oso altua bada, edo etengabe hazi eta denboraz kontrolaezina, «hiperinflazioa» da. Ikuspuntu sozialaren arabera, hiperinflazioa fenomeno guztiz suntsitzailea da, eta ondorio oso larriak eragiten ditu herritarrengan eta gizarte osoan. Oro har, onartutako definiziorik ez badauka ere, hileko inflazioak %50 gainditzen badu, ekonomilari gehienak bat etorriko lirateke horrelako egoera batean hiperinflazioa agertu dela esanez. 31 Prezio- -egonkortasunaren garrantzia XX. mendean zehar, hainbat hiperinflazioaldi eta inflazioaldi altu gertatu dira. Jarraian, urtetik urterako inflazio tasa altu horiek jasan dituzten herrialdeen adibide batzuk agertzen dira, baita aipatutako urteei dagozkien zifrak ere: 1922 Alemania % 5, Bolivia % 10,000 baino gehiago 1989 Argentina % 3, Peru % 7, Brazil % 2, Ukraina % 5,000 Azter dezagun laburki fenomeno horren ondorioak. %50ko hileko inflazio tasa batek esan nahi du prezio maila bider ehun baino gehiago biderkatzen dela urtebetean eta bider bi milioi baino gehiago hiru urte pasa eta gero. Zalantzarik gabe, inflazio tasa horiek oso karga astuna dira gizartearentzat. Izan ere, Alemanian, Lehen Mundu Gerraren osteko hiperinflazioak, urtean une gorenera iritsi zena, izugarrizko ondorioak eragin zituen ekonomia, gizarte eta, askok onartutakoaren arabera, politika arloan. Pertsona ugarik galdu zituen aurrezki guztiak, eta horregatik biztanleriaren sektore askok aberastasunaren galera handia jaso behar izan zuten. Prezio mailak etengabe igotzen zirela begi bistan zegoen, eta gurpil zoroa sortu zen. Etorkizuneko prezio- -igoerak aurreikusirik, logikoa den bezala, herritarrek soldata altuagoak eskatzen zituzten. Igurikimen horiek egia bihurtu ziren, prezio-igoerek produkzio kostuen gorakada erakarri baitzuten, eta horrek prezio altuagoak agertzea ekarri zuen. Halaber, jendeak diruaz libratzen zen balioa galtzen baitzuen gero eta azkarrago gastatuz. Diruaren balioaren jaitsierari aurre egiteko, gobernuak gero eta zero gehiago eransten zien billeteei, baina denboraz, ezinezkoa zen prezio mailaren eskaladak jarritako erritmoari jarraitzea. Eta garai bateko hipeinflazioaren kostuak jasanezinak izatera iritsi ziren. Denbora pasatu ahala, diruak erabat galdu zituen balio gordailu, kontu-unitate eta ordainbide funtzioak. Trukea eguneroko gauza bihurtu zen, eta inflazioa dela-eta, balioa galtzen ez zuten diru motak ez-ofizialek (adibidez, zigarroak) diru paper ofiziala ordezkatu zuten.

32 32 Prezio- -egonkortasunaren garrantzia eskudirua edukitzearen etekinak handiagotuz Bosgarrenik, eskudirua edukitzeko zerga ezkututzat interpreta daiteke inflazioa. Prezio maila igotzean, eskudirua (edo gordailu ez-ordainduak merkatu prezioan) mantentzen duten pertsonek diru-saldo errealen jaitsiera jasaten dute eta, ondorioz, aberastasun finantzario errealarena, zerga berri bat ordaindu beharko balute bezala. Beraz, ustezko inflazio tasa zenbat eta altuagoa izan (eta, ondorioz, interes tasa nominalak zenbat eta altuagoak izan, ikus 3.2 taula), orduan eta baxuagoa da familien eskudiru-eskaria (3.4 taulan azaltzen zaigu zergatik interes tasa nominal altuagoek jaitsarazten duten diru ez-ordainduaren eskaria). Inflazioaren inguruko ziurgabetasunik ez badago, hori bera gertatzen da ere, hots, altua izango delakoan badaude. Beraz, herritarrek eskudiru kopuru txikiagoa mantentzen badute, maizago joango dira bankura diru bila. Eskudiru kopuru txikiak edukitzeak sortzen dituen kostuak eta eragozpenak, metaforikoki, inflazioaren «oinetako-kostuak» izenpean deskribatuak izaten dira batzuetan, bankura oinez joateak lehenago hondatzen dituelako oinetakoak. Orokorkiago esan dezakegu eskudiru kopuru txikiak edukitzeak transakzio kostu altuagoak sortzen dituela. 3.4 taula Diru-eskaria Duen likideziaren ondorioz, diruak zerbitzua eskaintzen dio bere eramaileari, transakzioak egiten laguntzen diolako. Bestela, herritarrak ez lirateke aktibo ez- -ordaindurik mantentzeko prest egongo. Eskudirua edukitzean, pertsona bat «aukera kostuak» deitutakoak jasateko moduak dago, beste aktibo batzuk sortutako interesa lortzen ez baitu. Beraz, ustezko inflazio tasaren igoerak eta, hortaz, interes tasa nominalarenak (ikus 3.2 taula), or ohar, eragin negatiboa dute diru-eskarian. Dakusagun egoera bat non bankuek edo altxor bonuek emandako epe laburrerako merkatu-interes tasa %2ko baino ez den. Kasu horretan, euro billetetan edukitzeak urtean 20 euro gutxiago irabazten dela esan nahi du. Beste hautazko inbertsio-aukera batzuen interes tasa da billeteak mantentzeko aukera kostua. Oraingoan demagun, inflazioaren igoera dela-eta, interes tasa nominalak igotzen direla, eta pertsona batek, %2koa izan beharrean, %10eko interesa jasotzen duela bere banku kontuan. Eskudirutan euro edukitzen segitzen badu, aukera kostua 100 eurokoa da urtean edo 2 euro ingurukoa astean. Kasu horretan, pertsona horrek erabaki dezake bere eskudiruaren edukitza jaistea, adibidez, 500 eurotan, eta interesagatiko errenta igotzea euro 1 inguruan astean eta 50 eurotan urtean. Beste era batera esanda, zenbat eta interes tasa altuago, orduan eta billete-eskari txikiago. Ekonomilarien arabera, diru-eskaria «malgua» da interes tasekiko. aberastasunaren eta errentaren banaketa arbitrarioa galaraziz Seigarrenik, prezio-egonkortasunari eusteak saihesten ditu inflazioaldi zein deflazioaldietako aberastasunaren birbanatze arbitrarioarekin eta errentarekin erlazionatuta dauden arazo ekonomiko, sozial eta politiko zorrotzak. Hori egiazkoa da

33 batik bat, prezio mailaren aldakuntzak aurreikusteko eragozpenak egonez gero, eta inflazioaren aurrean euren aktiboen balio nominala babesteko zailtasunak dituzten talde sozialen kasuan. Adibidez, baldin eta inflazioaren ustekabeko igoera gertatzen bada, epe luzerako lan kontratuk, banku gordailuak edo altxor bonuak bezalako aktibo nominalak dauzkan orok galerak jasaten ditu elementu horien balio errealean. Aberastasuna edozein modutan transferitzen da mailegu- eengandik (edo aurreztaileengandik) mailegu- -hartzaileengana, mailegu bat itzultzeko, benetan, erabilitako diruarekin, mailegua egiteko unean uste zena baino ondasun gutxiago eros daiteke. 33 Prezio- -egonkortasunaren garrantzia Baldin eta inflazioaren ustekabeko igoera gertatzen bada, aktibo nominalak dauzkan orok irabaziak izan ditzake, aktibo horien balioa (adibidez, soldatak edo gordailuak) igotzen delako. Hala eta guztiz ere, deflazioaldietan, sarri askotan mailegu-hartzaileek eta zordunek ezin ordain ditzakete euren zorrak, eta agian kaudimengabe deklaratu daitezke ere. Egoera horrek gizarte osoari kalte egin diezaioke eta, bereziki, aktiboak dauzkatenei eta porrot egoeran dauden enpresetan lan egiten dutenei. Oro har, gizarte-egoera ahuleneko taldeak dira inflazioaren eta deflazioaren ondorioak gehien pairatu ohi dituztenak, euren eraginen kontra babesteko baliabideak oso mugatuak baitira. Beraz, prezio-egonkortasunak gizarte-egonkortasunari eta kohesioari eusten laguntzen du. XX. mendeko zenbait pasartek erakutsi zigun bezala, inflazio tasen maila altuak ezegonkortasun soziala eta politikoa sortzen du askotan, inflazioak kaltetutako taldeak burlatuak sentitzen baitira, baldin eta inflazioaren (ustekabeko) kargek euren aurrezkietako zati handi bat «kentzen badizkiete». egonkortasun finantzarioa sustatuz Zazpigarrenik, inflazioaren ustekabeko aldakuntzen ondorioz, aktiboen balioa bat batean handitzeak bankuen balantzearen sendotasuna zula dezake. Demagun banku batek epe luzerako maileguak eskaintzen dituela tasa finko batera, eta epe laburrerako gordailuek finantzatutakoak. Baldin eta inflazioaren ustekabeko gorakada gertatzen bada, aktiboen balio erreala jaisten da. Horren ondorioz, bankuak kaudimen arazoak jasan ditzake, kontrako «kate-efektuak» sortuz. Baldin eta diru-politikak prezio-egonkortasunari eusten badio, inflazioak edo deflazioak aktibo nominalen balio errealean eragindako nahasmenduak saihesten dira eta hortaz, eraginkortasun finantzarioa hobetzen da. Prezio-egonkortasunari eutsiz, banku zentralek helburu ekonomikoen zabalkuntza erdiesten laguntzen dute Argudio guzti horiek aditzera ematen dute prezio-egonkortasunari eusten dion banku zentral batek nabarmen laguntzen duela helburu ekonomiko zabalagoak erdiesten, hala nola, bizi eta jarduera ekonomiko zein enpleguko maila altuagoak eta egonkorragoak. Ondorio horrek ikerketa ekonomikoaren datuetan du babesa, non, herrialde, metodologia eta aldi oso desberdinei dagokienez., frogatzen den, epe luzerako, inflazio txikiko ekonomiek batez besteko hazkunde azkarragoa dutela termino errealetan. Epe luzean, inflazio tasarik apalenak dituzten ekonomien batez besteko hazkundea, balio errealetan, bizkorragoa da.

34

35 4. Kapitulua: Faktore erabakigarriak prezioen bilakaeran Kapitulu honetan honako gai hauen inguruko informazio zehatza ematen da: prezio maila orokorraren nondik norakoak, inflazioa zehazteko faktoreak, banku zentralak, edo zehazkiago, diru-politikak prezio-egonkortasuna bermatzeko erabiltzen duten modua: aurrekontu politikaren papera. Era berean, diru-politikak bi eginkizun posibleen artean egin beharreko hautaketa aipatzen da, hau da: hazkunde erreala sustatzea ala langabezia jaitsaraztea, edo beste hitz batzuekin, diru-politikak lor dezakeena eta ezin dezakeena atalean, diru politikak lor dezakeena eta ezin dezakeena eskaintzen da panoramika orokor baten bitartez atalean, diru politikak interes tasetan duen eragina aztertzen da atalean, interes tasen aldakuntzek familietako eta enpresetako gastu-erabakietan duten eragina aipatzen da atalean, denbora-epe laburragoko prezioen bilakaeraren faktore erabakitzaileak aztertzen dira atalean, prezioen bilakaera zehazten duten faktoreak epe ertainean eta luzean jorratzen dira, eta azaltzen da denbora-muga horietan diru politikak prezioetan eragina izateko beharrezko tresnak dauzkala. Beraz, inflazioaren joeren gaineko erantzukizun esklusiboa du.

36 36 Faktore erabakigarriak prezioen bilakaeran Aurretiko ataletan inflazioaren neurketari eta prezio-egonkortasunaren abantailei buruzko gaiak jorratuak izan dira. Dena dela, prezioen bilakaera orokorra zehazten duten faktoreak ez dira aipatu zuzenean. Hurrengo ataletan inflazioaren zergatiak zehaztasun handiagoz azaltzen dira, eta beraren definizioa ematen da: ondasunen eta zerbitzuen prezioetan gertatutako gorakada orokorra, ondorioz, diruaren erosteko ahalmenean jaitsiera erakartzen duena. Xehetasunetan sartu aurretik, diru-politikaren paperari eta eraginari buruzko laburpentxoa eskaintzen da, beste faktore batzuk ikuspegi egokian jartzen lagunduko diguna. 4.1 Diru-politikak egin dezakeena eta ezin dezakeena egin laburpentxoa Nolako eragina izan dezake diru-politikak prezio mailan? Galdera horrek erlazioa du ekonomilariek «transmisio prozesua» bezala deskribatu ohi dutenarekin, hau da, prozesu horren arabera, banku zentralek erabakitako neurriak ekonomiara transmititzen dira, eta azken batean, prezioetara. Nahiz eta, funtsean, aparteko prozesu korapilatsua izan, denboran zehar aldatzen dena eta ekonomia guztietan desberdina, eta gainera, ez jakin, gaur egun ere, zein diren xehetasun guztiak, bere funtsezko ezaugarriak argi samarrak dira. Diru-politikak eragina du ekonomian honelako mekanismo hau erabiliz: banku zentrala dugu billeteak eta banku-erreserbak jaulkitzen dituen bakarra, alegia, «diru-oinarria» deritzon eskaintza monopolioa du. Horri jarraiki, banku zentralak gaitasuna dauka diru merkatuko baldintzetan eta epe laburrerako interes tasetan eragina izateko. Epe laburrera, banku zentralak eragina izan dezake ekonomia errealaren bilakaeran Prezioen egonkortasunari era sinesgarrian eusten dion diru politikak asko hobetzen du ongizatea. Epe laburrera, diru-merkatuko interes tasetan banku zentralak eragindako edozein aldakuntzak mekanismo serie bat jartzen du abian, aldakuntza horrek eragina duelako familietako eta enpresetako gastu eta aurrezki-erabakietan batik bat. Adibidez, interes tasen gorakada batek, gainerako faktoreak egonkor mantenduz gero, badakar berekin kontsumoa edo inbertsioak finantzatzeko maileguen eskaria interes gutxikoa izatea familientzat eta enpresentzat. Halaber, familiek diru sarrerak gastatu beharrean, aurrezki pizgarri kopuru gehiago izango du. Azkenik, interes tipo ofizialen aldakuntzek eragina izan dezakete kreditu- -eskaintzan ere bai. Bere aldetik, atzerapen pixka batez bada ere, faktore horiek ondorioak sortzen dituzte ekonomia errealaren aldagaien gainean, hala nola, produktuaren gainean. Epe luzera, diru-eskaintzaren aldaketek eragina izango dute prezio maila orokorrean Prozesu dinamiko horien atzean, fase guztietan hainbat eragile ekonomikok hartutako mekanismo eta erabaki batzuk daude. Gainera, efektu guztien maila eta intentsitatea alda daitezke ekonomiaren egoeraren arabera, horregatik, prezioen bilakaeran dirupolitikak duen eragina nabaritzeko, oro har, denbora luzea pasatu beharra dago. Bestalde, ekonomilari gehienen ustearen arabera, epe luzera, hau da, behin doikuntzak ekonomiara transmititutakoan, banku zentralak hornitutako diru kopuruaren aldakuntza bat, (gainerako faktoreak egonkor mantenduz gero) prezio maila orokorraren aldaketa batean baino ez da islatuko, eta ez du produktu edo enplegu erreal bezalako aldagai errealik aldatuko etengabe. Azkenik, banku zentralaren jarduna dela-eta, zirkulazioko diru

37 kopuruan gertatutako aldakuntza bat kontu-unitatearen aldakuntza besterik ez da (eta hortaz, prezio maila orokorrarena), gainerako aldagaietan eraginik ez duena. Era berean, distantzia neurtzeko erabilitako unitate estandarra aldatzeak (adibidez, kilometroetatik milietara pasatzea) ez luke bi puntuen arteko distantzia erreala aldatuko. baina ez errenta errealaren eta enpleguaren mailan 37 Faktore erabakigarriak prezioen bilakaeran Diruaren «epe luzerako neutraltasuna» deritzon printzipio orokor hori makroekonomiari buruzko pentsamenduaren eta teoriaren eskema klasiko guztietan badu lekua. Aipatu den bezala, prezio-egonkortasunari sinesgarritasunez eusten dion diru-politikak oso eragin positiboa du ongizatean eta jarduera ekonomiko errealean. Prezio-egonkortasunaren eragin positibo horrez gainera, epe luzera, hainbat faktorek (eskaintzaren alderdikoak) zehazten dituzte ekonomiaren errenta erreala eta enplegu maila, eta ezin dute etekinik atera diru-politika espantsionista batean 8. Jarraian aipatzen dira enpleguaren eta errenta errealaren epe luzerako bilakaerak dituen alderdi erabakigarri nagusiak: teknologia, populazioaren hazkundea eta ekonomiaren erakunde-esparruari dagozkion alderdiak (gehienbat, jabetza-eskubideak, zerga- -erregimena, ongizate sistema eta merkatuetako malgutasuna zei pizgarriak erregulatzen dituzten bestelako arauak, pizgarri horiek lan zein kapital eskaintzarako eta giza baliabideetan egindako inbertsiorako izanik). Inflazioa azken finean diruaren arloko fenomenoa da Inflazioa, azken batean, diruaren arloko fenomenoa da. Zenbait ikerketa enpirikok baieztatzen diguten bezala, inflazio altuko aldi luzeek diru-hazkunde handi batekin erlazionaturik daude ia beti (ikus jarraian dagoen grafikoa). Bestelako faktoreek (besteak beste, eskari agregatuaren, lehengaien prezioen eta berrikuntza teknologikoen aldakuntzak) eragina izan dezakete epe laburrerako prezioen bilakaeran, baina denbora pasa ahala, eta diru-politikaren doikuntza Grafikoa: Dirua eta inflazioa Inflation % M2 eta kontsumo prezioen urtetik urterako batez besteko hazkunde tasak 1960 eta 1990 urteen bitartean 110 herrialdetan % Money Growth Iturria: McCandless and Weber (1995) 8 Eskaintzaren alderdiko faktoreak dira edozein ekonomiatan ondasun eta zerbitzu eskaintza zehazten dutenak, hau da, kapitala, lana, aurreratze teknologikoa eta egiturazko politikak sortzea.

38 38 Faktore erabakigarriak prezioen bilakaeran txikien bitartez, euren efektuak konpentsa daitezke. Zentzu horretan, banku zentralek kontrola dezakete prezioen eta inflazioaren epe luzerako joera. Laburpentxo honetan, xehetasun handiagoz azaldu beharreko zenbait argudioren zirriborroa egin da. Inflazioa, azken buruan, diruaren arloko fenomenoa denez, xehetasun handiagoz azaldu beharra dago nolako eragina duen diru-politikak ekonomian eta, hortaz, prezioen jokabidean. Hiru pausotan jorratzen dugu gai hori: Lehenik, 4.2. atalean, nolako eragina izan dezakeen diru-politikak interes tasetan eta zergatik agertzen da adierazita, bigarrenik, 4.3. atalean, nolako eragina izan dezaketen interes tasen aldakuntzek familietako eta enpresetako gastu-erabakietan azaltzen da. Eta azkenik, eskari agregatuaren aldakuntza horien eragina prezioen bilakaeran analizatzen da. Testuinguru horretan, epe laburrerako prezioen bilakaeran eragina izan dezaketen bestelako faktoreak (diruzkoak edo errealak ez direnak) jorratzen dira ere bai. Komenigarria da eskari agregatuaren eta eskaintza agregatuaren kontzeptuak ondo ulertzea (ikus 4.2 taula) eta epe luzerako eta laburrerako efektuak desberdintzea (4.4. eta 4.5. atalak). 4.2 Dirua eta interes tasak: zein izan daiteke diru-politikaren eragina interes tasetan? Baldin eta bankuek banku zentraletik kreditua lortu nahi badute, banku zentralak gai dira bankuek kobratzen duten epe laburrerako interes tasa nominalak zehazteko. Bankuek banku zentraletara jotzen dute kreditu bila, bezeroentzako billeteak behar dituztelako eta erreserba minimoetarako ezarritako eskakizunak bete beharra daukatelako gordailutan banku zentralean. Banku zentralak diru-billeteak (eta banku-erreserbak) jaulkitzeko baimendutako erakunde bakarrak dira, hau da, diru-oinarriearen hornitzaile monopolistak dira eta interbentzio tasak ezartzeko gauza dira, alegia, bankuei emandako maileguen epe laburrerako interes tasa nominala. Etorkizuneko interbentzio tasen inguruko igurikimenek eragina dute, euren aldetik, bankuek eta merkatuek ezarritako epe luzeagorako interes tasa sorta handi batean. 4.1 taula Zergatik banku zentralek dute eragina (ex ante) interes tasetan? Prezio «zurrun» en papera 3.2 taulan xehetasun gehiagoz azaldutakoaren arabera, ex ante interes tasa da aktibo finantzario jakin baten ustezko errendimendu erreala. Definizioa: interes tasa nominalaren eta interes tasaren aldiko ustezko inflazioaren arteko diferentzia. Politika monetarioaren eragina epe laburrerako interes tasa errealetan bi inguruabarrekin erlazionaturik dago: alde batetik, diru-politikak epe laburrerako interes tasa nominala kontrolatzen du, eta bestetik, prezioak epe laburrerako zurrunak dira. Zer esan nahi du prezio «zurrunak» izateak? Ditugun datuen arabera, prezio gehienek geldirik irauten dute denbora zati batean, hau da, eskaintzaren eta eskariaren aldakuntzei erantzuteko, oso ezohikoa da enpresek kobratzen duten prezioetan

39 berehalako doikuntzak egitea. Egia esateko, prezio batzuk sarritan egokitzen dira (adibidez, petrolioaren prezioak), berriz, beste batzuk hilero edo urtero besterik ez. Fenomeno hori azaltzeko zenbait zio dago: Lehenik, ez da batere arraroa enpresek eta bezeroek, ziurgabetasuna eta aldizkako negozioen kostu eratorriak leuntzeko asmoz, epe luzerako kontratuak sinatzea prezio finkoak ezarriz. Bigarrenik, hainbat enpresak prezioak egonkor mantentzen dituzte, euren ohiko bezeroei etengabeko aldaketen eragozpen eratorriak saihetsarazteko. Hirugarrenik, merkatuetako egituraketa dela-eta, prezio batzuk zurrun mantentzen dira: behin edozein enpresak katalogoa edo prezio zerrenda inprimatu eta zabaldutakoan, oso nekeza izaten da prezioak aldatzea. Azkenik, prezio berriak kalkulatzea nekeza da ere bai. 39 Faktore erabakigarriak prezioen bilakaeran Bestalde, epe luzera, prezioak eskaintzaren eta eskariaren baldintza berriei egokitzen dira. Beste hitz batzuetan, prezioak erabat malguak dira epe luzera 9. Orain demagun banku zentralak diru-eskaintza igotzea erabakitzen duela, eta adibidez, billete gehiago inprimatu eta estatu bonuak erosten dituela. Soilik baldin eta bonuen errendimendua, alegia, interes tasa, jaisten bada, herritarrak eskudiru kopuru handiagoa mantendu eta bonuen edukitza murrizteko prest egongo dira. Beraz, baldin eta banku zentralak diru-eskaintza igotzea erabakitzen badu, interes tasa nominala murriztu beharra dago, herritarrek eskudiru kopuru handiagoa mantentzera anima daitezen. Epe laburrera, prezioak zurrunak baitira, eta epe laburrerako inflazio-igurikimenak ia- -ia aldatu gabe mantentzen direla ondorioztatzen da. Orduan, epe laburrerako interes tasa nominalak aldatzeak ex ante ustezko interes tasa errealaren aldaketa dakar (ikus 3.2 taula ere). Beraz, diru-politikak eragina izan dezake epe laburrerako tresnen ustezko interes tasa errealetan edo ex ante interes tasa errealetan. 4.3 Zein izan daiteke interes tasen aldakuntzen eragina kontsumitzaileen eta enpresen gastu-erabakietan? Familia jakin baten ikuspuntutik, interes tasa erreal altuagoek aurreztea erakargarriagoa izatea eragiten dute, bere errendimendua, etorkizuneko kontsumoari begira, handiago baita. Beraz, interes tasa erreal altuagoek, gehienetan, kontsumo arruntaren jaitsiera eta aurreztearen igoera dakartzate. Enpresen ikuspegitik, interes tasa errealak igotzeak, betiere gainerako aldagaiak aldatzen ez badira, disuasio-efektuak ditu inbertsioan, erabiltzeko moduko inbertsio proiektu gutxiago daudelako (kapital-kostuaren igoera betetzeko nahikoa errendimendu eskaintzen dutenak). Labur esanda, interes tasa igotzeak familientzat erakargarriagoa ez izatea eta enpresen inbertsioa ez sustatzea ekarriko du. Etxeetan eta enpresetan izandako efektuak ikusirik, diru-politikak neurri batetik eratorritako interes tasa errealen igotzeak gastua jaitsarazten du ekonomia osoan (betiere gainerako aldagaiak aldatzen ez badira). Ekonomilarien arabera, diru-ekonomiaren aldaketa mota horiek eskari agregatua murritzarazten dute, eta horregatik, sarri askotan diru-politikaren «gogortze» neurriak deritzote. 9 Prezio administratuak izan ezik, oso gutxitan aldatuak izaten direnak..

40 40 Faktore erabakigarriak prezioen bilakaeran Garrantzia du kontuan edukitzea prozesu horretan desfaseak gertatzen direla. Inbertsio plan berriak abian jarri ahal izateko, baldin eta lantegi berriak eraikitzeko inbertsioak egin edo ekipamendu bereziak enkargatzen badira, enpresek hilabeteak edo urteak ere behar izaten dituzte. Era berean, etxebizitzako inbertsioak denbora behar du interes tasen aldakuntzei behar bezala erantzuteko. Halaber, kontsumitzaile askok ez du erreakzionatzen tasen aldaketen aurrean kontsumo planak berehala aldatuz. Izan ere, diru-politikaren transmisioa denboraz egin beharreko prozesua dela onartzen da etengabe. Beraz, diru-politikak ezin kontrola dezake epe laburrerako ondasun eta zerbitzu eskari osoa. Beste hitz batzuetan, diru-politikaren eta bere efektuak ekonomian gertatzen direneko unearen arteko desfase handia dago. 4.2 taula Zein da eskari agregatuaren alda- -kuntzen eragina jarduera ekono- -mikoan eta prezioen bilakaeran? Eskari agregatuaren aldakuntzen eragina prezioen bilakaeran errazki argitzeko, ekonomia osoko eskaintza eta eskari agregatuetan oinarritutako modelo sinplifikatu bat erabil daiteke. Ariketa honen efektuetarako, analisiak maila eskematiko samarra mantentzen du, eta azalpenen osagarri modura grafikoak erabiliz. Ekonomia batean eskainitako eta eskatutako ondasun eta zerbitzu kopuru errealaren eta prezio maila agregatuaren arteko erlazioa saiatzen da deskribatzen modelo hau. Eskari eta eskaintza agregatuak: epe laburrerako oreka Jarraian agertzen den grafikoan eskaintza agregatua (EzA) eta eskari agregatua (ErA) adierazten dira, baita prezio maila ardatz bertikalean eta produkzio erreala horizontalean ere. 1. Grafikoa: Epe laburrerako eskari eta eskaintza agregatuak prezio maila EzA produktu erreala ErA Eskari agregatua eta prezio maila Eskari agregaturen kurbaren malda ulertzeko, zera aztertu beharra dago: lehenik, gastu- -erabakiek izandako jokabidea prezio mailaren aldakuntzen aurrean, betiere gainerako

41 aldagai ekonomikoak aldatzen ez badira. Eskari agregatuko kurbaren malda negatiboa dela demostra daiteke: diru-saldo errealeko eskaintza eta eskaria kontuan hartuz da era bat. Baldin eta prezioen gorakada gertatzen bada, baina diru-eskaintza nominala egonkor badago, herritarrek diru-saldo errealak murrizturik ikusten dituzte, horrek esan nahi du transakzio bolumen txikiagoa finantzatzeko moduan daudela. Aldiz, baldin eta prezioen jaitsiera gertatzen bada, diru-saldo errealak igotzen dira eta herritarrek transakzio bolumen handiagoa burutzeko moduan daude, produkzio-eskari altuagoa erakarriz. 41 Faktore erabakigarriak prezioen bilakaeran Eskaintza agregatua eta epe laburrerako prezio maila Izenak berak adierazten digun bezala, eskaintza agregatua enpresek hornitutako ondasun eta zerbitzu eskaintzari dagokio. Hasteko, funtsezkoa da prezio maila orokorraren eta epe laburrerako produktu bolumen osoaren arteko erlazioa ulertzea, hau da, gainerako faktoreak (produkzioaren teknologia, soldata nominalak eta abar) aldatzen ez direla uste izanez. Zein da prezio mailaren aldakuntzen eragina produkzio errealean edo enpresen produktu errealean? Funtsean, soldata nominal maila espezifiko baterako, prezioak igotzeak soldata errealaren murrizketa esan nahi du. Horrelakorik gertatzean, enpresek errentagarritasun altuagoa lortzen dute plantillak eta produkzioa handituz. Beste hitz batzuetan, soldata errealak enpleguaren funtsezko erabakigarri dira. Baldin eta prezioak igotzen badira, eta gainerako faktoreak (hala nola, produkzioaren teknologia eta soldata nominalak) aldatzen ez badira, enpresek enplegatu kopurua eta produkzioa handitzen dituzte. Beraz, epe laburrerako eskaintza agregatuaren kurbaren malda positiboa da. Bi kurben elkarguneak ekonomilariek deitutako «oreka» zehazten du. Oinarrizko kontzeptu ekonomikoa dugu hori, zeren eta, deskribatzen duen egoeran, kontsumitzaileen eta ekoizleen gogoak bat baitatoz, eta, hortaz, ez dago aldatzeko joerarik. Kasu horretan, orekak edozein ekonomiaren prezio eta produktu erreal mailak zehazten ditu batera. Zer gertatzen ote da baldin eta ekonomia desorekatuta badago? Ekonomiaren aurrean orekak zehaztutakoa baino prezio maila altuagoa dagoenean, oreka horri dagokionez, eskaintza agregatua altuegia da eta eskari agregatua, aldiz, baxuegia. Orduan zer gertatzen da? Prezio maila orekarena baino altuagoa denean, ekoizleek saldu nahi dutena baino produktu gutxiago erosten dutela kontsumitzaileek, eta hortaz, hainbat fabrikatzailek prezioak jaitsi egiten dituztela. Bestalde, prezioen jaitsiera horrek eskari agregatuaren eta soldata errealen igoera dakar berekin aldi berean (soldata nominalak ez baitira aldatzen epe laburrean). Soldata errealak enpresen kostuetako zati bat direnez, euren igoerak produkzioaren jaitsiera dakar eta eskaintza agregatuaren moteltzeranzko joera du. Harik eta oreka-egoera lortu arte jarraituko du prozesu horrek, hau da, kontsumitzaileen eta saltzaileen gogoak bat datozeneko prezio eta produktu mailak. Epe luzerako eskaintza agregatua Galdetu behar da zergatik, aurretiko epigrafean, epe laburrerako eskaintzaren kurba aipatzen den. Prezio maila igotzeak eragin positiboa du produktu errealean, betiere soldata nominalak eta, hortaz, errealak ere aldatzen ez badira. Egia esateko, soldata nominalak urtebeterako ezarri ohi dira, eta batzuetan, bi urtetarako. Baldin eta inflazioaren gorakadak sortutako soldata errealen jaitsiera asebetetzen ez badie langileei edo sindikatuei, konpentsazio bat (soldata-igoera) eskatzen dute hurrengo soldata negoziazioetan. Baldin eta soldata errealak prezioen igoeraren aurretiko mailara itzultzen badira (eta betiere produkzioaren teknologia aldatzen ez bada), ez da errentagarri enpresentzat produkzio eta enplegu maila altuago bat mantentzea, eta, ondorioz, hainbat murrizketa burutzen dituzte. Beste hitz batzuetan, baldin eta, epe luzera, Inflazioaren igoerek soldata errealen murrizketak ekartzen ez badituzte, enplegua eta produkzioa ez dute zerikusirik epe luzerako prezioen bilakaerarekin. Horrek azaltzen digu epe luzerako eskaintza agregatuaren kurbak duen forma bertikala.

42 42 Faktore erabakigarriak prezioen bilakaeran Epe luzerako oreka 2. Grafikoa: Epe luzerako eskaintza eta eskari agregatuak prezio maila EzA ErA EzA* produktu erreala Ardatz horizontalarekin EzA kurbak osatzen duen elkarguneak (ikus EzA* 2. grafikoan) ekonomilariek deitutako produktu potentzial maila adierazten du. Produktu potentzial maila da edozein ekonomiak ekoiztutako azken ondasunen eta zerbitzuen balioa, ahalik eta baliabideen ustiapenik handiena burutzen denean, betiere ekonomia horrek hornidura teknologiko espezifikoa eta hainbat egitura-ezaugarri zehatz (adibidez, lan merkatuaren arauketa, gizarte babesa sistema edo zerga erregimena) baditu. Aurretiko epigrafeetan kurbetan zeharkako mugimenduak aztertuak izan dira, gainerako faktoreak, prezioak eta produktu erreala izan ezik, aldaketarik gabe mantentzeen direlarik. Behin puntu horretara iritsitakoan, aztertu behar da faktore horien aldaketekin zer gertatzen den. Funtsean, aldakuntza horiek eskuinalderanzko edo ezkerralderanzko desplazamenduak sortzen dituzte. Faktore eragileak eskaintza eta eskari agregatuetan Aipatutako modelo sinplifikatuarekin bat etorriz, eskaintza eta eskari agregatuen elkarrekintzak edozein ekonomiatan nagusitutako prezioen eta errenta errealaren konbinazioa zehazten du, logikoki. Galdetu behar da orain zeintzuk diren bi kurba horien desplazamendua sortu duten faktoreak. Eskari agregatuaren igoera sortzen duten faktoreen artean (hau da, ErA-ren kanporanzko desplazamendua, hots, eskuinalderantz), hauek daude: gastu publikoaren igoera, zergak murriztea, diru nazionalaren balio galtzea eta aberastasun errealaren igoera (adibidez, akzioen edo lurzoruaren prezioen igoera baten eratorria). Faktore horiek, bere aldetik, inbertsio gastuaren eta kontsumo pribatuaren igoerak dakartzate eurekin. Era berean, igurikimenek eragina izan dezakete inbertsioan eta kontsumo pribatuan. Adibidez, enpresek etorkizunean mozkin handiagoak lortu nahi badituzte, inbertsioan diru gehiago gastatzeko joera izango dute. Halaber, kontsumo pribatua igotzeko, ustezko lanaren produktibitatetik eratorritako errenta errealaren haztea aurreikusi behar dute familiek. Horregatik, kontsumitzaileen eta inbertitzaileen konfiantza sendotzeak eragin positiboa izan ohi du eskari agregatuan. Diru-politikaren efektuei dagokienez, ikusten dugun arabera, interes tasa errealen murrizketa erakartzen duten diru-eskaintzaren gorakada guztiek eskari agregatua bizkortzen dute, eskariaren kurba eskuinalderantz

43 desplazatuz 10. Aldagai horiek kontrako noranzkoan aldarazteak eskari agregatuaren murrizketa dakar (ErA kurba ezkerralderantz desplazatuz). Eskaintza agregatuari dagokionez, petrolioren prezioen igoerak edo produkzio faktoreen prezioen gorakadak adibidez, soldatarenak eskaintza agregatua ezkerralderantz mugiaraziko dute. Alderantziz, aurreratze teknologikoak eta produktibitate-hobekuntzek eskaintza agregatua eskuinalderantz desplazatzen dute, aurreratze horiek produkzioa igotzeko aukera ematen baitiote, kostuei eutsiz eta lan faktore kopurua mantenduz. Analisi honek erakusten digun bezala, eskaintzaren, eskariaren edo bion kurbaren desplazamenduak aldaketak sortzeko gauza dira prezio maila orokorrean. Adibidez, eskaintza agregatuaren jaitsierak (hau da, EzA-ren ezkerralderanzko desplazamendua) epe laburrerako produktu errealaren murrizketa eta prezioen igoera ekarriko ditu berekin, betiere gainerako faktoreak aldatzen ez badira. Alderantziz, eskariaren igoerak (hau da, ErA-ren eskuinalderanzko desplazamendua) epe laburrerako jarduera errealaren gorakada eta prezioen igoera ekarriko ditu berekin. Eskari agregatuaren jokabidea giltzarria da epe luzerako ekonomia baten prezio maila orokorra zehazterakoan, eta horren zergatia azaltzen da epe luzeko modeloan. Eskaintza agregatuaren kurba bertikala izanez gero, eskari agregatuaren desplazamenduek eragina dute prezioetan, baina ez produktuan. Adibidez, dirueskaintza igoko balitz, eskari agregatuaren kurba eskuinalderantz desplazatuko litzateke eta, epe luzera, ekonomiak oreka berria erdietsiko luke, non produkzio maila bera mantenduko litzatekeen, eta berriz, prezioena igo. 3. Grafikoa: Epe luzerako eskari eta eskaintza agregatuen desplazamenduak 43 Faktore erabakigarriak prezioen bilakaeran prezio maila EzA Er Aberria Er Ahasierakoa EzA* produktu erreala Gogoratu beharra dago inflazioa dela ondasunen eta zerbitzuen prezioetan gertatutako hazkunde orokortua. Beraz, inflazio prozesuak dira eskari agregatu baten ondorioak denboran zehar. Eskariaren bilakaera hori posiblea da soilik baldin eta, bere aldetik, diru-politikak egoera hori onartzen badu, interes tasak maila baxuetan mantenduz eta diru-hazkundea monetarioa tasa altuetan. 10 Diru-eskaeraren jaitsierari dagokionez, zirkulazioko diruaren abiaduran izandako igoera bat modura adierazi ohi dute ekonomilariek. Azken aldagai horren definizioa: dirua transferitzeko azkartasuna edukitzaile desberdinen artean, eta, beraz, transakzio nominal bolumen espezifiko bat burutua izan dadin, zenbat diru behar den zehazten du. Egia esateko, bi fenomenoak txanpon bereko aldeak direla pentsatu beharra dago. Baldin eta herritarrek diru kopuru txikiagoa mantendu nahi badute, masa monetario erabilgarria eskuz esku dabil da maiztasun handiagoz betiere diru-eskaintza aldatzen ez bada eta, hortaz, zirkulazio errazagoa du. Beste era batera esanda, zirkulazioko diruaren abiadura azkartzen da. Gai hau hurrengo kapituluetan jorratuko dugu berriro ere.

44 44 Faktore erabakigarriak prezioen bilakaeran 4.4 Faktore erabakigarriak epe laburrerako prezioen bilakaeran Jarraian, epe laburrerako prezioen bilakaeran eragina duten faktore batzuk aztertzen dira. 4.2 taulan xehetasunez azaltzen den bezala, bi faktorek, bakarka edo elkarrekin, inflazioa eragin dezakete (hau da, prezio mailaren etengabeko gorakada). Oro har, prezioek gora joko dute baldin eta, batez beste, eskari agregatua igotzen bada edo eskaintza agregatua jaitsi. Beste hitz batzuetan, aldaketak gertatzen badira (ekonomilariek «nahasmenduak» deitu ohi diete bilakaera ekonomikoaren ustekabeko aldaketei), kontsumitzaileei gastu maila igotzera edo enpresei produkzioa murriztera animatuz, inflazio presioak agertzeko arriskua dago. Lehenengo kasuan, eskariaren ondorioz inflazioa agertzen denean, Ekonomia liburuek «eskari- -inflazioa» aipatzen dute. Bigarren kasuan, kostuak igotzen direnean, ondorioz, eskaintzaren jaitsiera, eta horrek, bere aldetik, inflazioa ekarriz «kostu-inflazioa» aipatzen da. Alderantziz, deflazio presioak agertzen dira, baldin eta eskari agregatua erortzen bada edo eskaintza agregatua igo. Oro har, mota horretako prozesuen aurrean ezinbestekoa da diru-politikaren erantzun egokia, prezio-egonkortasuna bermatua izan dadin. Normalean, inflazio presioak agertuz gero, banku zentralek interes tasa erreal altuagoak ezartzen dituzte, presio horiek, prezio-egonkortasunari dagokionez, desbideratze iraunkorragoak izatea saihesteko asmoz. Faktore espezifiko ugarik eskari agregatua igoarazi du, prezioen gorakada ekarriz berekin. Diru-politikarekin batera (diru-eskaintzaren igoerak), honako hauek nabarmentzen dira: herri administrazioek gauzatutako erosketen hazkundea, kanbio tasaren balio galtzea eta ondasun nazionalen kanpo-eskaria igotzea (esportazioak). Era berean, konfiantzaren berrindartzeagatik gerta daitezke eskari agregatuaren aldakuntzak. Adibidez, etorkizunean mozkin handiagoak lortuko dituztelako esperoan, baliteke enpresek gehiago inbertitzea. Eskari, ia beti, agregatuaren aldakuntzek goranzko bultzakada ematen diote prezio mailari eta denboraldi batez produkzio agregatua bizkortzen dute (ikus 4.2 taula). Zeintzuk dira, zehatz-mehatz, eskaintza agregatuaren jaitsiera eta, ondorioz, epe laburrerako prezioen gorakada eragiten dituzten faktoreak? Produktibitatearen hondatzea, produkzio kostuen igoera (adibidez, soldata errealen eta lehengaien prezioen eratorriak, horien artean petrolioa nabarmenduz) eta gobernuek ezarritako sozietateen gaineko zergen igoerak dira eskaintza agregatuaren jaitsieraren arrazoi nagusiak. Horrela, prezio maila espezifiko bati dagokionez, produkzio kostuak igotzeak eragin negatiboa du produktu bolumenean, betiere gainerako faktorea kaldatzen ez ba dira. Bitarteko kontsumoen prezioa hainbat arrazoik igoarazten dute, hala nola lehengaiek mundu osoan duten eskaria handitzeak. Era berean, eta prezio maila jakin bat kontuan edukiz, baldin eta soldatak edo petrolio bezalako lehengaien kostua igotzen ba dira, enpresak enplegatu kopurua eta produkzioa murriztera behartuta daude. Prozesu horretan ondorioztatutako inflazioari «kostu- -inflazioa» deitu ohi diote, eskaintzaren alderdiko efektuen ondorioa baita. Batzuk dira kontsumo ertainen prezioen gorakada bultzatzeko gauza diren inguruabarrak, adibidez, lehengai-eskaintza ustezko mailaren azpitik jaistea edo munduko lehengai- -eskaria igotzea. Soldata errealak igotzeak (betiere produktibitatearen hobekuntzarekin batera ez badator) eskaintza agregatua murriztea eta enplegu maila txikiagoa dakartza berekin. Baliteke, gobernuak erabakitako langile-eskaintzaren murrizketa dela medio (adibidez, lanaren errentak kargatzen dituzten zergak altxatzea), soldata-igoera hori etortzea, lan egiteko pizgarriak narriatuz. Halaber, sindikatuen gaitasuna sendotzeak soldata errealak igotzea ekar dezake. Baldin eta faktore horiek alderantzizko jokabidea badute, eskaintza agregatuaren hazkundea gertatzen da. Produktibitatea hobetzeak (adibidez, teknologia berriak ezartzearen eratorria), betiere gainerako aldagaiak aldatzen ez badira, prezioak jaistea eta epe laburrerako enplegua igotzea dakartza berekin, zeren eta, soldata espezifikoen kasuan, langileak kontratatzea

45 errentagarriago gertatzen baita. Bestela, baldin eta soldatak eta produktibitatea erritmo berean igotzen badira, enplegu maila ez du inolako aldakuntzarik. Ustezko inflazioaren papera Soldatak negoziatu edo prezioak ezartzerakoan, enpresek eta langileek hurrengo aldiaren prezio maila kontuan hartu ohi dute, kasu baterako, heldu den urtearena. Ustezko inflazioak garrantzia du indarrezko soldata-akordioei begira, etorkizuneko prezioen igoerek murriztuko baitute soldata nominal jakin batek erosi ahalko duen ondasun eta zerbitzu kopurua. Horregatik, baliteke, betiere ustezko inflazio tasa altuak badira, langileek soldata nominal handiagoa eskatzea. Mota horretako igurikimenetan oinarritutako soldata- -akordioek enpresen kostuak igotzen dituzte, eta kostu horiek prezioen gorakadak izan daitezke kontsumitzaileentzat. Beste horrenbeste gertatzen da enpresek prezioak ezartzen dituztenean. Izan ere, ondasun eta zerbitzu askoren prezioak denbora-epe jakin baterako ezartzen dira (adibidez, urtebeterako edo hilabeterako; ikus 4.1 taula), prezio zerrenda berria argitaratzea planeatu eta, etorkizunean, prezio maila orokorra edo soldatak goranzko mugimendua izango dutela aurreikusten duten enpresek berehala igo ditzakete prezioak. Beraz, herritarrak etorkizunean inflazioa izango delakoan badaude, euren jokabideak inflazioa igotzea eragin dezake orainean. Arrazoi horregatik (beste batzuen artean), diru-politika prezio-egonkortasunari eusteko helburuari dagokionez, erabakigarritzat hartzen da sinesgarria izatea, epe luzeagorako inflazio-igurikimenak maila murritzetan egonkor daitezen, prezio-egonkortasunarekin bat etorriz. 45 Faktore erabakigarriak prezioen bilakaeran Oro har, epe laburrera, prezio mailan eragina izan dezaketen faktoreak eta nahasmenduak era askotakoak dira. Guztien artean eskari agregatuaren bilakaera eta bere osagarri guztiak, aurrekontu politikaren bilakaera barne, nabarmentzen dira. Beste aldaketa batzuek jatorria izan dezakete kontsumo ertainen prezioen, kostuen zein produktibitatearen, kanbio tasaren bilakaeraren eta munduko ekonomiaren aldaeretan. Faktore guzti horiek eragina izan dezakete jarduera errealean eta prezioetan denbora- -epe laburragoetan. Hala ere, zer gertatzen da denbora-epe luzeagotan? Guzti horrek Ekonomian burutzen den bereizketa garrantzitsu batera garamatza. Ekonomilariek bereizi ohi dute epe laburraren eta luzearen artean (ikus 4.2 taulan ere). 4.5 Faktore erabakigarriak epe luzerako prezioen bilakaeran Zein da faktore horien eragin erlatiboa inflazioan denbora-epe luzeetan? Bestela esanda, inflazio-igurikimenei dagokionez, denak al dira garrantzi berekoak? Erantzuna zalantzarik gabe, «ez». Jarraian ikusten dugunez, diru-politikak funtsezko zeregina betetzen du testuinguru horretan. Arestian azaldutakoaren arabera, gutxi gorabehera, bat eta hiru urteen arteko desfasea dago, diru-politikaren aldaketen eta efektuen (prezioetan) artean. Horrek esan nahi du diru-politikak ezin duela galarazi, epe laburrera, ustekabeko ekonomia- -bilakaera edo nahasmendu errealaren batek inflazioan eragina izatea. Dena dela, ekonomilariak bat datoz aitortzean, diru-politikak, epe luzeago batean, prezioen bilakaera eta, hortaz, inflazioaren «joera» kontrolatzeko duen gaitasuna, hau da, prezio mailaren aldakuntza, ekonomiak epe laburrerako nahasmenduak erabat xurgatzen dituenean gertatzen dena. Esportazioen kanpo eskaria hazten bada, hazkunde horrek, batzuetan, kontsumoari eta inbertsioari eragiten dio.

46 46 Faktore erabakigarriak prezioen bilakaeran Epe laburrera, prezioak malguak dira eta eskaintzaren eta eskariaren aldakuntzei zeharo molda dakizkieke. Hala eta guztiz ere, epe laburrera, prezio espezifiko asko zurrunak dira eta euren maila arruntetan mantentzen dira denbora zati batean (ikus 4.1 taula). Nolako eragina du bereizketa horrek ondorioetan? Gaingiroki, argudia daiteke, epe luzera, produktuaren bolumena ez dagoela prezio mailaren mende, baizik eta elementu hauek zehazten dutela: kapital bolumenak, biztanle aktiboek eta euren lanbide prestakuntzak, lanerako eta inbertsiorako pizgarrietan eragina duten egiturazko politikek eta produkzio arloko garapen teknologikoak. Beste era batera esanda, epe luzerako produktu maila errealak edo eskaintzaren alderdikoak diren faktore batzuen mende dago. Faktore horiek eskaintza agregatuaren kurbaren kokapen zehatza definitzen dute. Eskari agregatuarena da ekonomiaren oreka-egoera zehazten duen beste kurba. Argudiatutakoaren arabera, faktore batzuek eskari agregatua igoarazi dezakete. Besteak beste, gastu publikoaren eta esportazioen kanpo-eskariaren igoerak eta produktibitatearen etorkizuneko bilakaerari buruzko igurikimenen hobekuntzak, kontsumo eta inbertsio arruntetan ondorioren bat izan dezaketenak. Hala ere, zer esanik ez, nahiz eta horietako faktore askok denbora luze batez haziz jarraitu, epe luzera, diru-politika hedakor baten ezarpen jarraitua gauza da prezio maila orokorraren etengabeko hazkundea sortzeko. Arrazoinamendu hori adierazteko, sarritan, honelako esakune ezaguna erabiltzen da: «inflazioa diraren arloko fenomenoa da beti eta nonahi». Izan ere, ikerketa enpiriko ugarik hipotesi hori berretsi dute. Beraz, epe luzeagora, edozein inflazio prozesuren azken zergatia diru-eskaintzaren etengabeko gorakada da, edo gauza bera dena, diru-politika hedakor jarraitua. Epe luzeagorako ikuspegi batetik, diru-politikaren neurriek baimentzen dute inflazioaren igoera edo bestela, maila murritzetan mantentzea. Beste hitz batzuetan, diru-eskaintza eta epe laburrerako interes tasa kontrolatzen dituzten banku zentralek dute, azken finean, inflazio tasaren kontrola denbora-epe luzeagotan. Baldin eta banku zentral batek epe laburrerako interes tasak maila baxuegietan mantentzea eta diru-eskaintza altuegia ezartzea erabakitzen badu, prezioak berehala igotzen dira. Oinarrizko ondorio hori diruaren teoria kuantitatiboaren bitartez azal daiteke, hori Ekonomiaren oinarrizko kontzeptu bat da, diruaren eta prezioen arteko erlazioa aztertzen duena (ikus 4.3 taula) taula Diruaren teoria kuantitatiboa Normalki ekuazio kuantitatibo gisa ezagututako identitatearen arabera, transakzio nominaletan izandako aldakuntzaren [gutxi gorabehera, jarduera errealaren aldakuntzaren ( YR) eta prezio mailaren ( P) arteko batuketa] eta zirkulazioko diruaren abiaduran ( V) izandako aldakuntzaren arteko diferentziaren balio berekoa da ekonomia baten diru-masaren aldaketa ( M). Zirkulazioko diruaren aldagaiak, hau da, dirua transferitzeko azkartasuna edukitzaile desberdinen artean, zehazten du, hortaz, zenbat diru behar den transakzio nominal bolumen espezifiko bat burutua izan dadin 11. Laburbilduz: M = YR + P V Logikoki, identitate deritzon erlazio mota hori ezin da faltsutu eta, hortaz, ez du ekartzen kausalitateari buruzko inolako informaziorik. Kausalitatearen zentzua ondorioztatzeko, aldagaien erabakigarrien inguruko suposizio gehigarriak eduki 11 Beste era batera esanda, ekuazioan islatukoaren arabera, ezkerraldeko terminoa erabilitako diru kopuruaren balio berekoa da, berriz, eskuinaldekoak transakzio balioa islatzen du.

47 behar dira kontuan soilik. Zehazki, jarraian agertzen diren bi suposizioetan ekuazio kuantitatiboa teoria kuantitatibo bihurtzen da. Lehenik, uste da, epe luzera, komunitatearen produkzio-aukerak, gustuak eta lehentasunak bezalako faktore errealek produktua zehazten dutela. Bigarrenik, irizten da, epe luzera, abiadura elementu batzuen mende dagoela: hala nola, ordainketa praktikak, transakzioak gauzatzeko akordio ekonomiko eta finantzarioak, bestelako aktiboen ordez, eskudirua mantentzeagatiko kostu eta mozkin eratorriak. Hortik zera ondorioztatzen da: diru-eskaintza diru-arloko agintarien erabakiek zehaztua, epe luzera, prezio mailarekin erlazionaturik dago. Beste era batera esanda, denbora epe luzeagotan, prezio mailak diru kopuruaren aldakuntzen mendekotasun zuzena du, eta azken aldagai horren proportzioaren artean dabil. 47 Faktore erabakigarriak prezioen bilakaeran Arrazoinamendu horren arabera, diru-eskaintza ezartzen duen instituzioa, hau da, banku zentrala da, azken finean, inflazioaren epe luzeagorako joeren arduraduna.

48

49 5. Kapitulua: EBZren diru-politika 5.1. atalean, errepaso historiko laburra eskaintzen da. Kapitulu honetan, gai hauei buruzko galderei erantzuteko informazio erabilgarria ematen da: EDB eratzeko prozesua, zein den diru-politika bakarraren erakunde arduraduna euroaren eremuan, zein den Eurosistemaren helburua eta beraren esku utzitako funtzioak betetzeko erabiltzen dituen tresnak atalean, erakunde-esparrua analizatzen da atalean, EBZren diru-politikaren estrategia aipatzen da atalean, Eurosistemaren eragiketa- -esparrua laburki azaltzen da.

50 50 EBZren politika monetarioa 5.1 Errepaso historiko laburra Historia: Ekonomia eta Diru Batasunaren hiru faseak Historikoki badago sustrai sakonak dituen ideia bat: Europak diru-sistema bakarra, harmonizatua eta egonkorra izan behar duela, hain zuzen ere (ikus 5.1 taula). 70eko hamarkadaren hasieran saio antzu bat burutu ondoren, integrazio prozesuak bultzada erabakigarria jaso zuen 1988ko ekainean, Kontseilu Europarrak ekonomia- eta diru- -batasuna pixkanaka erdiesteko helburua berrestean, eta Batzorde bat sortu zuen, Europako Batzordeko Jacques Delors orduko presidentea buru zela, batasun horretara abiatutako fase zehatzak aztertu eta proposa zitzan. Ondoriozko txostenean («Delors txostena»), 1989ko apirilean aurkezturik, Ekonomia eta Diru Batasunera hiru fasetan iristea proposatzen zen, non bilakaera neurtua eta etengabekoa seinalatu beharra zegoen. 5.1 taula Diru bakarreranzko bidea, euroa 1962 Europako Batzordeak ekonomia- eta diru-batasunerako bere lehen proposamena aurkezten du (Marjolin Memoranduma). 1964ko maiatza Europako Ekonomia Erkidegoko (EEE) banku zentralen arteko lankidetzari erakunde papera emateko asmoz, EEEko Estatu kideen banku zentraletako Gobernadore Kontseilua sortzen da Erkidegoan ekonomia- eta diru-batasunerako lortzeko asmoz, Werner txostenak plan bat ezartzen du urtean. 1972ko apirila Europako Ekonomia Erkidegoko Estatu kideen diruen arteko fluktuazio marjinak pixkanaka murrizteko asmoz, mekanismo bat eratzen da («sugea»). 1973ko apirila «Sugearen» funtzionamendu egokia bermatzeko asmoz, Diru Lankidetzako Europako Funtsa sortzen da. 1979ko martxoa Europako Diru Sistema ezartzen da. 1986ko otsaila Europako Agiri Bakuna sinatzen da. 1988ko ekaina Kontseilu Europarrak esleitzen dio Jacques Delors buru zela aditu batzorde bati («Delors batzordea») EDB sortzeko proposamenen aurkezpena. 1989ko maiatza «Delors txostena» Kontseilu Europarrera igortzen da. 1989ko ekaina Kontseilu Europarrak EDB hiru fasetan lortzea erabakitzen du. 1990eko uztaila EDBen lehen fasea hasten da. 1990eko abendua EDBen bigarren eta hirugarren faseetarako beharrezko prestaketak burutzeko asmoz, Gobernu arteko Biltzar bat antolatzen da. 1992ko otsaila Europar Batasuna eratzeko Ituna sinatzen da («Maastricht-eko Ituna»). 1993ko urria Frankfurt am Main hiriari Europako Diru Institutuaren (EDI) eta EBZren egoitza esleitzen zaio, eta EDIren presidentea izendatzen da. 1993ko azaroa Europar Batasuna eratzeko Ituna indarrean sartzen da. 1993ko abendua Alexandre Lamfalussy 1994ko urtarrilaren 1ean eratutako EDIren presidente izendatzen da. 1994ko urtarrila EDBen bigarren fasea hasten da, eta EDI sortzen da.

51 1995eko abendua Madrileko Kontseilu Europarreko batzarrean diru bakarraren izena erabakitzen da, eta hartu eta sartzeko tokiak ezarri. 1996ko abendua EDIk billeteen ereduak aurkezten dizkio Kontseilu Europarrari. 1997ko ekaina Kontseilu Europarrak «Egonkortasun eta Hazkunderako Egiunea» hartzea erabakitzen du. 1998ko maiatza Belgika, Alemania, Espainia, Frantzia, Irlanda, Italia, Luxemburg, Herbehereak, Austria, Portugal eta Finlandiak euroa diru bakartzat hartzeko beharrezko baldintzak betetzen dituztela baieztatzen da; EBZko Batzorde Betearazleko kideak izendatzen dira. 1998ko ekaina 1998ko urria EBZ eta BZES sortzen dira. EBZk diru-politika bakarraren estrategia eta eragiketa esparruaren berri ematen du, 1999ko urtarriletik aurrera indarrean sartuko dena. 1999ko urtarrila EDBen hirugarren fasea hasten da; euroa diru bakarra da euroaren eremuan; parte hartzen duten Estatu kideen diru nazional zaharren bihurketa-tasak ezartzen dira modu atzeraezinean; diru politika bakarra erabiltzen da euroaren eremuan. 2001eko urtarrila Grezia euroaren eremuko hamabigarren estatu kidea da. 2002ko urtarrila Euroa sartzen da: euroaren billeteak eta txanponak hasten dira zirkulatzen; 2002ko otsailetik aurrera, euroa legezko diru bakarra da euroaren eremuan. 2004ko maiatza Hamar Estatu kide berrien banku zentral nazionalak BZESen sartzen dira. Iturria: Scheller (2004), 16. orr. 51 EBZren politika monetarioa EDBen lehenengo fasea Delors Informeari so eginez, Kontseilu Europarrak, 1989ko ekainean, ekonomia eta diru batasunerako lehenengo fasea 1990eko uztailak 1ean hastea erabaki zuen. Aldi berean, Europako Ekonomia Erkidegoko partaide diren Estatuetako banku zentraletako Gobernadore Kontseiluari, zeinak 1964an sortu zenetik diru-lankidetzan gero eta garrantzi handiagoa zuen, eskumen berriak egotzi zitzaizkion. Bigarren eta hirugarren faseak aurrera eramateko, Europako Erkidegoa eratzeko Ituna (Erromako Ituna) berrikustea beharrezkoa zen, beharrezko erakunde-azpiegitura ezartzeko helburuarekin. Helburu honekin 1991n EDBrako Gobernu arteko Biltzar bat deitu zen, batasun politikoari buruzko Gobernu arteko Biltzarrarekin batera. Gobernadore Kontseiluak BZESen eta EBZren Estatuen zirriborroa igorri zion Gobernu arteko Biltzarrari. Negoziazioak Europar Batasuna eratzeko Itunaren onarpenarekin amaitu ziren 1991ko abenduan. Ituna 1992ko otsailean sinatu zen Maastrichten. Hala ere, berrespen prozesuan emandako atzerapenak zirela eta ez zen 1993ko azaroaren 1erarte indarrean sartu. EDBen bigarren fasea: EDIren eta EBZren sorrera Europako Diru Institutuaren sorrera (EDI), 1994ko urtarrilaren 1ean, EDBen bigarren fasearen hasieran izan zen eta Gobernadore Kontseiluaren desegitea suposatu zuen. EDIren existentzia iragankorra Erkidegoaren diru-integrazioaren isla zen aldi berean: bere eskumenen artean ez ziren Europar Batasunaren diru-politikaren zuzendaritza, aginte nazionalen eskumen esklusibo izaten jarraitzen zuelarik, ez eta dibisen merkatuan esku-hartzea aurkitzen.

52 52 EBZren politika monetarioa EDIren bi funtzio nagusiak bi ziren: batetik, banku zentralen arteko lankidetza indartu eta euren diru-politikak koordinatzea; eta bestetik, Banku Zentralen Europako Sistemaren (BZES) eraketarako prestakuntza lanak egitea, diru-politika bakar bat aplikatu eta hirugarren fase batean diru bakar bat eratzeko. 1995eko abenduan, Kontseilu Europarrak hirugarren fasearen hasieran sartu beharreko diru-batasuna «euro» deituko zela adostu zuen eta hirugarren fasea 1999ko urtarrilaren 1ean hasiko zela berretsi zuen. Horrez gain, eurorako trantsizio bidea markatuko zuten hainbat gertakariren ordena kronologikoa iragarri zen. Jarduera hauetako gehienak EDIk eratutako hainbat proposamen zehatzen jarraipen ziren. EDIk, gainera, euroaren eremuko eta EBko gainerako herrialdeetako etorkizuneko diru zein kanbio-erlazioen prestakuntza lanak burutzeko enkargua jaso zuen. 1996ko abenduan, EDIk Kontseilu Europarrari 1997ko ekainean truke-tasen mekanismo (TTM II) berriaren printzipio eta oinarrizko osagaiei buruzko Kontseilu Europarraren Ebazpen bat eratzeko oinarri izan zen txostena aurkeztu zion. 1996ko abenduan EDIk, Kontseilu Europarrari lehenengo eta publikoari ondoren, hautatuak izan eta 2002ko urtarrilaren 1ean zirkulazioan sartuko ziren euro-billeteen diseinuen serieak aurkeztu zituen. EDBi buruzko Itunaren xedapenak osatu eta argitu asmoz, 1997ko ekainean Kontseilu Europarrak Egonkortasun eta Hazkunde Ituna onartu zuen. Itun honen helburua EDBen inguruko aurrekontu-diziplina bermatzea da. 1998ko maiatzean Ituna zabaldu eta hartutako konpromisoak indartzen zituen adierazpen bat egin zuen Kontseiluak. 1998ko maiatzaren 2an, Europar Batasuneko Kontseiluak, Estatu edo Gobernu buruez osaturik, hamaika Estatu kidek ( Belgika, Alemania, Espainia, Frantzia, Irlanda, Italia, Luxenburgo, Herbehereak, Austria, Portugal eta Finlandia) 1999ko urtarrilaren 1ean diru bakarra hartzeko beharrezko baldintzak betetzen zituztela erabaki zuen. Aldi berean, diru bakarra onartu duten Estatu kideetako Ekonomia ministroek, herrialde horietako banku zentraletako gobernariekin, Europako Batzordearekin eta EDIrekin batera, parte hartzen zuten Estatu kideen diruen EDSren kanbio-tasa zentralak euroaren bihurketa-tasa ezeztaezinak ezartzeko erabiliko zirela adostu zuten. 1996ko abenduan, euroaren billete diseinuen serie hautatuak aurkeztu ziren. 1998ko maiatzaren 25ean, parte hartu zuten hamaika Estatu kideetako gobernuek EBZko lehendakaria, lehendakariordea eta Zuzendaritza Batzordeko lau kideak izendatu zituzten. Kargu hauek 1998ko urtarrilaren 1ean jabetu ziren benetan lanpostuaz. Horrela, EBZ eratuta geratu zen. Horrekin, EDIren eginbeharrak amaitu eta bere likidazioa hasi zen, Europako Erkidegoa eratzeko Itunaren 123. artikuluak ezarri bezala. EDIren esku utzitako prestakuntza lan guztiak aurreikusitako epearen barnean amaitu ziren eta EBZk 1998tik geratzen zena sistema eta prozeduren funtzionamendurako azken probak egiteko erabili zuen. EDBen hirugarren fasea, bihurketa-tasa ezeztaezinak finkatzea 1999ko urtarrilaren 1ean EDBen hirugarren eta azken fasea hasten zen, hasieratik diru- -batasunean parte hartu zuten hamaika Estatu kideen diruen bihurketa-tasa ezeztaezinak finkatzearekin eta EBZen erantzukizunpean gauzatu beharreko diru-politika bakarraren gauzatzearen hasierarekin batera.

53 2001eko urtarrilaren 1ean parte hartu zuten Estatu kideen kopurua hamabira gehitu zen, Grezia EDBen hirugarren fasera sartu baitzen. Azken hau Estatu edo Gobernu buruez osaturiko Europar Batasunaren Kontseiluak 2000ko ekainaren 19an hartutako eta herrialde horrek elkarganatze irizpideak betetzen zituela berresten zuen erabaki bati esker eman zen. 53 EBZren politika monetarioa 5.2 Erakunde-esparrua Banku Zentralen Europako Sistema BZES euroaren eremuko prezio-egonkortasunaren zaindari da. EBZ 1998ko ekainaren 1ean sortu zen eta mundu osoko banku zentralen artean gazteenetarikoa da. Horrek ez du esan nahi EBZrekin batera euroaren eremuko diru-politika antolatzen duten banku zentral nazional guztien sinesgarritasun eta esperientzia guztia jaso ez duenik. EBZren eta BZESen oinarri juridikoa Europako Erkidegoa eratzeko Ituna da. Itun horren arabera, BZESk EBZ eta EBko Estatu kideetako BZN guztiak (hogeita bost 2004ko maiatzaren 1etik aurrera) barneratzen ditu. BZES eta EBZren Estatutuak Tratatuari erantsitako Protokolo batetan jasota daude. BZESen mandatua Tratatuak «BZESen helburu nagusia prezio-egonkortasuna mantentzea izango dela» ezarri du eta honez gain, «helburu honi kalte egin barik BZESk Erkidegoaren ekonomia politika orokorrak lagunduko dituela 2. artikuluan ezarritako helburu erkideak burutu asmoz». Helburu horien artean daude «enplegu maila altua (...), hazkunde jasangarria eta ez inflaziorako joera izango duena, lehiakortasun eta emaitza ekonomikoen elkarganatze maila altua». Tratatuak, ondorioz, lehentasunezko helburu argi batzuk ezartzen ditu, prezio-egonkortasunari garrantzi berezia emanez. EBZren diru-politika helburu honetara bideratuz, prezio-egonkortasuna mantentzea duda izpirik gabe diru-politikak inguru ekonomiko mesedegarri eta enplegu maila altu bat lortzeko egin dezakeen ekarpenik garrantzitsuena dela ezartzen du Tratatuak. Eurosistema Eurosistema euroaren eremuko hamabi BZNek eta EBZk osatzen dute. Termino hau Gobernu Kontseiluak hartu zuen BZESk euroaren eremuan bere eginbeharrak aurrera eramateko erabilitako mekanismoa izendatzeko. EBen euroa barneratu ez duten Estatu kideak dauden bitartean beharrezkoa izango da Eurosistema eta BZESen arteko desberdintasuna mantentzea. Euroa barneratu ez duten hamahiru Estatu kideetako EBZk Danimarka, Suedia eta Erresuma Batua EBko Estatu kide «zaharren» artean, 2004ko maiatzaren 1ean integratu ziren hamar Estatu «berriez» gain (Txipre, Txekiar Errepublika, Estonia, Hungaria, Letonia, Lituania, Malta, Polonia, Eslovakiar Errepublika eta Eslovenia)- euroaren eremuko diru-politikari buruzko erabakietan ez dute parte hartzen eta euren diru nazionalak zein diru-politika gauzatzeko eskumena mantentzen dituzte. EBko herrialde guztiek barneratu dezakete euroa gerora, elkarganatze irizpideak bete ezkero (irizpide horien deskribapen zehatzago bat izateko, ikus hurrengo taula). Banku Zentralen Europako Sistema da euroguneko prezioen egonkortasunaren bermatzailea.

54 54 EBZren politika monetarioa 5.2 taula Elkarganatze irizpideak Euroa barneratzeko beharrezko baldintzak Tratatuaren 121. artikuluan eta Tratatuaren 121. artikuluan aipatutako elkarganatze irizpideei buruzko Protokoloan (Protokolo hau Tratatuaren eranskin batean jasota dago) zerrendatuta daude. Estatu kide batek elkarganatze jasangarri maila altua eskuratu duen edo ez erabakitzeko lau irizpide izaten dira kontutan: prezio-egonkortasuna, bere finantza publikoen saneamendua, kanbio- -tasen egonkortasuna eta elkarganatzea islatzen duten epe luzerako interes-tasa mailak. Tratatuaren 121. artikuluaren lehen paragrafoak honakoa ezartzen du: «prezioen egonkortasun maila altua lortzea» eta «prezio-egonkortasunari dagokionez, gehienez, hiru Estatu eraginkorrenenetatik hurbil dagoen inflazio tasa baten bitartez erakutsi beharko da». Beste alde batetik, Protokoloaren 1. artikuluak «Prezio-egonkortasunari dagokion irizpidea (...) Estatu kideek prezioekiko jarrera egonkor bat izatea eta azterketaren aurreko urtean zehar bataz besteko inflazio tasa, gehienez, prezioen egonkortasunean portaera onena izan duten hiru Estatu kideenekiko %1,5etik gorakoa ez izatea da. Inflazioa kontsumo prezioen indizea base konparagarri baten gainean erabiliz neurtuko da, nazioen arteko definizio desberdintasunak kontutan hartuz». Tratatuaren 121. artikuluaren 1. paragrafoaren bigarren gidoiaren arabera «finantza publikoak egoera jasangarri batean egongo dira, eta hau gehiegizko defizit publikorik gabeko aurrekontu batekin egiaztatuko da, 104. artikuluaren 6. paragrafoan ezarritakoaren arabera definitzen delarik». Horrez gain, Protokoloaren 2. artikuluak zera dio: «Azterketaren momentuan Estatu kide hori Tratatuaren 104. artikuluaren 6. paragrafoan ezarritako eta Estatu kide batek gehiegizko defizita duela adierazten duen erabaki baten pean ez egotea izango da kontutan hartuko dena». Tratatuaren 104. artikuluaren 1. paragrafoaren arabera, Estatu kideek «gehiegizko defizit publikoak saihestuko dituzte». Batzordeak aurrekontuen diziplina gordetzea hurrengo bi irizpideei begiratuta aztertuko du: «a) aurreikusitako edo benetako defizit publikoaren eta barne produktu gordinaren (BPG) arteko proportzioak erreferentzia balioa (gehiegizko defizit kasuan aplikatu beharreko Protokoloan BPGen %3an zehaztua) gainditzen badu, salbu: proportzioa substantzialki eta etengabe jaitsi eta erreferentzia balorera hurbiltzen den mailara heldu izana, edo, txandaka, erreferentzia balioa salbuespenez eta aldi baterako soilik gainditzea, eta proportzioa erreferentzia baliotik hurbil mantentzea; b) zor publikoaren eta barne produktu gordinaren (BPG) arteko proportzioak erreferentzia balio bat gainditzen badu (gehiegizko defizita dagoen kasuetan aplikatu beharreko prozedurari buruzko Protokoloan BPGen %60 dela adierazten da), salbu eta proportzioak nahikoa behera egiten badu eta balio erreferentzialera erritmo egokiz hurbiltzen bada». Tratatuaren 121. artikuluaren hirugarren gidoiak honakoa eskatzen du: «bi urtez gutxienez Europako diru-sistemaren kanbio-tasen mekanismoak ezarritako fluktuazio marjina arruntak errespetatzea, beste edozein Estatu kidetako diruaren aurrean debaluaziorik gertatzen ez delarik». Protokoloaren 3. artikuluak, gainera, zera dio: «Europako Diru Sistemaren Kanbio-Tasen Mekanismoan parte hartzeko irizpidea (...) Estatu kideek tentsio larri barik azterketa aurreko bi urteetan Europako Diru Sistemaren Kanbio-Tasen Mekanismoak ezarritako fluktuazio marjina arruntak errespetatu izana da. Zehazki, bere diruaren aldebiko tasa zentrala ez du debaluatu izango epe berdinean zehar beste edozein Estatu kiderekiko». Tratatuaren 121. artikuluaren 1. paragrafoaren laugarren gidoiak zera ezartzen du: «Estatu kideak lortutako elkarganatzearen eta Europako diru-sistemaren kanbio- -tasen mekanismoan parte hartzearen iraunkortasuna epe luzerako interes-tasen mailan islatu beharko da». Protokoloaren 4. artikuluak zera dio aldi berean: «interes-

55 -tasen elkarganatzearen inguruko irizpideak, Tratatuaren 121. artikuluaren 1. paragrafoaren laugarren gidoian jasoa, zera suposatzen du: azterketaren aurretiko urte batean zehar Estatu kideek epe luzerako interes nominalen batez besteko tasa ez dezatela izan prezioen egonkortasunean portaera onena izan duten hiru Estatu kideena baina portzentajezko 2 puntu handiagoa. Interes-tasak epe luzerako Estatuko bonoen edo beste balio konparagarri batzuen arabera neurtuko dira, nazio desberdinetako definizioetan dauden desberdintasunak kontutan hartuta». 55 EBZren politika monetarioa Irizpide ekonomiko hauetaz gain, elkarganatze irizpideek ere lege eremuan elkarganatzea egotea eskatzen dute, hartara nazioko legedia, BZNetako Estatutuak barne, Tratatuarekin eta BZES zein EBZko Estatutuekin bateragarria izango da. Tratatuak honakoa ezartzen du: bi urtero, gutxienez, edo edozein Estatu kidek salbuespen egoeran eskatuta, Europako Batzordeak eta EBZk txosten batzuk aurkeztuko dituzte, non Estatu kide horiek elkarganatze irizpideekiko dituzten betebeharretan egindako aurrerapenak jasoko diren. EBZk eta Batzordeak banatuta igorritako elkarganatze txostenak eta Batzordeak egindako proposamen bat oinarri modura hartuta, Kontseiluak, Estatu eta Gobernu Buruez osatuta, aurretik Europako Parlamentuari galdetuta, erabakiko du zein Estatuk betetzen dituen aurretik aipatutako irizpideak. Bete ezkero, euroaren eremura batzeko aukera izango dute. Hirugarren fasearen hasieratik, EBZk 2000n, 2002an eta 2004an burutu ditu elkarganatze txostenak. eta bere oinarrizko eginbeharrak Eurosistemaren oinarrizko eginbeharrak honakoak dira: euroaren eremuko diru-politika zehaztu eta gauzatu; dibisa aldaketa eragiketak burutu eta euroaren eremuko herrialdeen erreserba ofizialak mantendu eta kudeatu; ordainketa sistemen funtzionamendu egokia sustatu. Beste eginbehar batzuk: euroaren eremuan billeteen jaulkipena baimendu; erkidegoko nahiz nazio bateko edozein leg ako xedapeni buruzko irizpena egitea; beharrezko estatistika-informazioa biltzea, dela nazioko autoritate eskudunetatik, dela agente ekonomikoetatik zuzenean, finantza-erakundeetatik adibidez; kreditu entitateen zentzuzko gainbegiratze eta finantza-sistemaren egonkorta- -sunaren inguruan autoritate eskudunek hartutako politiken funtzionamendu egokiak bultzatu. Gobernu Kontseilua Gobernu Kontseilua EBZren organo errektore nagusia da. Gobernu Kontseilua Batzorde Exekutiboko sei kideez eta euroaren eremuko BZNetako gobernadoreez (hamabi gobernadore 2004an) osatuta dago. Bai Gobernu Kontseiluko eta baita Batzorde Exekutiboko presidentea EBZren presidentea da (ikus hurrengo grafikoa). Gobernu Kontseiluaren eginbehar nagusia euroaren eremuko diru-politika ematea da. Zehatzago esanda, kreditu entitateek Eurosistematik likidezia (dirua) zein interes-tasetan lortuko duten ezartzeko ahalmena du. Horrela, Gobernu Kontseiluak euroaren eremuko

56 56 EBZren politika monetarioa ekonomian interes-tasen gaineko eragin zuzena du, kreditu entitateek euren bezeroei ematen dizkieten kredituengatik kobratzen dituzten interes-tasak eta aurreztaileek euren gordailuengatik lortzen dituzten tasak barne. Gobernu Kontseiluak bere erantzukizunak aurrera eramateko orientazioak eta erabakiak har ditzake. Batzorde Exekutiboa Batzorde Exekutiboa EBZko presidenteak, presidenteordeak eta beste lau kidek osatzen dute. Guzti horiek adostasunez aukeratzen dituzte Estatu eta Gobernu buruek. Batzorde Exekutiboaren erantzukizun nagusiak Gobernu Kontseiluak emandako diru-politika gauzatu eta euroaren eremuko BZNei beharrezko jarraibideak ematea dira. Era berean, Gobernu Kontseiluaren batzarrak prestatzen ditu eta EBZren kudeaketaz arduratzen da. Kontseilu Orokorra Kontseilu Orokorra EBZren hirugarren organo errektorea da eta EBZko presidenteak, presidenteordeak eta EBko hogeita bost Estatu kideetako BZNetako gobernadoreek osatzen dute. Kontseilu Orokorrak ez du euroaren eremuko diru-politikan erabakirik hartzeko eskumenik. Euroa barneratu ez duten Estatu kideetako diru-politikak koordinatzen laguntzen du eta baita euroaren eremuaren handitzearen prestakuntza lanetan ere. Grafikoa: EBZren organo errektoreak EUROPAKO BANKU ZENTRALEKO ZUZENDARITZA ORGANOAK LANTALDE ERAGILEA GOBERNU KONTSEILUA KONTSEILU NAGUSIA Presidentea Lehendakariordea Presidentea Lehendakariordea Presidentea Lehendakariordea Lantalde eragileko beste lau kide Lantalde eragileko beste lau kide Euroguneko banku zentral nazionaletako gobernadoreak Europar Batasuneko Estatu kideetako banku zentral nazionaletako gobernadoreak Iturria: Europako Banku Zentrala (2004), EBZren diru-politika 10. orr. Independentzia Badira presio politikoen eraginpean egongo ez den banku zentral bati prezio-egonkortasuna mantentzeko eginbeharra ezartzeko arrazoi sendoak. Europako Erkidegoa eratzeko Itunean aurreikusitako xedapenen arabera, Eurosistemak independentzia osoa du bere eginbeharrak betetzerakoan: ez EBZk, ezta Eurosistemako BZNek, ezta euren organo errektoreetako kideek

57 ere ezin dute beste erakunde batetik datorren instrukziorik eskatu zein jaso. Erkidegoko erakundeak eta Estatu kideetako gobernuak, bestalde, printzipio hau errespetatzera eta EBZ nahiz BZNetako organo errektoreetako kideengan ez eragitera konprometitu dira. Horrez gain, Eurosistemak ezin die sektore publikoko erakunde erkideei edo entitate nazionalei krediturik eskaini. Honek ere eragin politikorik izan ez dezan babesten du. Eurosistemak diru-politika era eraginkorrean gauzatzeko instrumentu eta eskumen guztiak ditu. EBZko organo errektoreetako kideek agintaldi luzea dute eta hutsegite larriagatik edo kargua betetzeko ezintasunagatik bakarrik banandu daitezke. EBZk badu bere aurrekontu propioa, erkidegoarenetik desberdina dena. Honek EBZren administrazioa Erkidegoaren finantza- -interesetatik aparte mantentzen du. 57 EBZren politika monetarioa EBZren kapitala EBZren kapitala ez dator Europako Erkidegotik baizik eta BZNek harpidetu eta ordaindu dute. Estatu kide bakoitzak Europar Batasuneko barne produktu gordinean eta biztanlerian duen partehartzea izango da BZNek harpidetutako kopurua zehaztuko duena. 5.3 EBZren politika monetarioaren estrategia Printzipio orokorrak Mandatua eta diru-politikaren eginkizuna Aurretik esan bezala, Europako Erkidegoa eratzeko Itunak EBZri euroaren eremuan prezio- -egonkortasuna mantentzeko lehentasunezko eginkizuna ezarri zion. Zehazki, «BZESen helburu nagusia prezio-egonkortasuna mantentzea izango da» dio testuak. EBZk duen erronka nagusia hurrengoa dela esan daiteke: epe erdira prezio-egonkortasuna mantendu asmoz, EBZren Gobernu Kontseiluak diru-merkatuaren baldintzetan eragingo du eta, horrekin, baita epe laburrerako interes-tasetan ere. Hurrena diru-politika sendo baten oinarrizko printzipio batzuk azaltzen dira. Diru-politika inflazioaren igurikimenerako euskarri sendoa izan behar da Lehenengo eta behin, diru-politika askoz ere eraginkorragoa da inflazioaren igurikimenerako euskarri sendoa baldin bada (ikus 3.3 atala). Hori dela eta, banku zentralek euren helburuak zehaztu, garatu eta metodo koherente eta sistematiko batetara mugatu beharko lituzkete diru-politika betetzeko; helburu horiek argitasunez ezagutzera eman beharko lituzkete gainera. Hauek dira sinesgarritasun maila handi bat lortzeko oinarrizko elementuak. Eta sinesgarritasun hori agente ekonomikoen igurikimenetan eragiteko beharrezko baldintza da.

58 58 EBZren politika monetarioa etorkizunera begiratu behar du Bigarrenik, transmisio-mekanismoaren aldi baterako desfaseak direla eta (ikus 4.3 atala), diru-politikan gaur egindako aldaketek ez dute prezio mailan eraginik izango hiruhileko edo urte batzuk igaro arte. Honek esan nahi duena da banku zentralak eskatutako diru-politikaren norabidea zehaztu behar duela etorkizuneko prezio-egonkortasuna mantendu ahal izateko, behin transmisioa gertatu eta gero. Zentzu honetan, diru- -politikak etorkizunera begiratu behar du. epe erdira begira jarri Transmisio-desfaseak diru-politikari epe laburrera prezio mailan emandako hausteen aurka egitea ahalbideratzen ez dionez (lehengaien eta zerga zuzenen nazioarteko prezioen aldaketek sortuak, adibidez), epe laburrera hegazkortasun maila bat ezinbestekoa da (ikus 4.4. atala). Horrez gain, diru-politikaren transmisio-prozesuaren konplexutasuna dela eta, nahasmendu ekonomikoen eta diru-politikaren eraginak ziurgabetasun handiaren menpe daude. Arrazoi hauengatik, diru-politika epe erdira begira jarri behar da, gehiegizko aktibismoa eta ekonomia errealean behar ez den hegazkortasuna saihesteko. eta erakusle multzo zabal batean oinarritu Azkenik, gainerako banku zentralek modura, EBZk kontutan izan behar ditu, beste faktore batzuen artean, erakusle ekonomikoen fidagarritasunari dagokien ezegonkortasuna, euroaren eremuko ekonomiaren egitura eta diru-politikaren transmisio- -mekanismoa. Behar bezalako emaitzak dituen diru-politika, beraz, erakusle multzo zabal batean oinarritu behar da,-non garrantzia duen informazioa kontutan hartzen den ekonomiaren bilakaera baldintzatzen duten faktore guztiak ulertu ahal izateko-, eta ezin da adierazle gutxi batzutan ezta eredu ekonomiko bakar batean oinarritu. Estrategiaren papera: diru-politikaren erabakietarako esparru bat EBZren Gobernu Kontseiluak diru-politikako erabakiei ikuspegi koherente eta sistematiko bat aplikatzea bermatzen duen estrategia bat hartu du. Estrategia honek aipatutako printzipio orokorrak barneratzen ditu banku zentral orok dituen erronkei aurre egiteko, eta epe laburrerako interes-tasei buruz erabakiak hartzeko marko orokor bat eratu eta publikoari jakinaraztea da bere helburua. Diru politika etorkizunari begira egin behar da... Diru-politikako estrategiaren ondorio nagusiak Estrategia honen lehenengo elementua EBZk aurkeztutako prezioen egonkortasun kuantitatiboaren definizioa da. Era berean, estrategia horrek Gobernu Kontseiluak epe ertainera prezio-egonkortasuna mantentzeko beharrezko erabakiak hartu ahal izateko datu eta analisi guztiak ebaluatzen dituela ziurtatzeko marko bat ezarri du. Kapitulu honetako hurrengo paragrafoek elementu hauek sakonago azalduko dituzte.

59 Prezio egonkortasunaren definizio kuantitatiboa Lehentasunezko helburua 59 EBZren politika monetarioa Eurosistemaren helburu nagusia euroaren eremuan prezio-egonkortasuna mantentzea eta, beraz, diruaren erosteko ahalmena babestea da. Aurretik esan bezala, prezio-egonkortasuna mantentzea diru-politikak aldeko inguru ekonomiko bat eta enplegu maila altu bat lortzeko egin dezakeen ekarpenik garrantzitsuena da. Bai inflazioa eta baita deflazioa ere oso garesti irten daitezke gizartearentzat, ikuspegi ekonomiko zein sozialetik begiratuta (ikus 3.3. atala). Helburu honi kalterik egin barik, Eurosistemak Europako Erkidegoko politika ekonomiko orokorrei laguntza emango die. Horrez gain, Eurosistemak merkatu ekonomia irekiaren printzipioaren arabera jarduten du, Europako Erkidegoa eratzeko Itunak dioenaren arabera. EBZk prezio-egonkortasuna termino kuantitatibotan definitu du Tratatuak prezio-egonkortasuna mantentzea EBZren helburu nagusia dela ezarri duen arren ez du kontzeptu honen definizio zehatzik jaso. Helburu hau zehatzago deskribatzeko asmoz, EBZko Gobernu Kontseiluak honako definizio kuantitatibo hau argitaratu zuen 1998an: «Prezio-egonkortasuna Kontsumo prezioen Indize Harmonizatuaren (KPIH) urtetik urterako gehikuntza euroaren eremu osorako %2tik beherakoa izatea da; prezio-egonkortasuna epe ertainera mantendu behar da». 2003an, Gobernu Kontseiluak, definizio honen harira, EBZk inflazio tasa hortik behera mantentzeko esfortzuak egiten ari dela esan zuen, nahiz eta «epe ertainera %2tik hurbil egon». Definizio honek inflazio igurikimenerako konpentsazio bezala jarduten du eta, era berean, gardentasunerako eta EBZk bere kontuak eman ditzan oinarri sendo bat da. Gobernu Kontseiluak prezio-egonkortasunaren definizio kuantitatibo bat publiko egitea hainbat arrazoirengatik erabaki zuen. Lehenengo eta behin, Tratatuak Gobernu Kontseiluari emandako eginkizuna nola interpretatzen duen argitu egiten duelako, definizioak publikoari erraztu egiten dio diru-politikaren esparruaren ulermena (hau da, diru-politika gardenago egiten du). Bigarrenik, Prezio-egonkortasunaren definizioa publikoak EBZri kontuak eskatu ahal izateko erreferentzia bat da. Prezio-egonkortasunaren definizioarekiko desbideratzeak egoten badira prezioetan, EBZ desbideratze horren eta prezio-egonkortasuna epe onargarrian nola berreskuratzearen inguruko azalpenak ematera beharturik egongo da. Eta azkenik, definizioak publikoari prezioek etorkizunean izango duten portaeraz ideia bat egiteko ere balio dio (ikus 3.2. Taula). Definizioa da gida irizpidea, nork bere aukerak azter ditzan, prezioek etorkizunean izango dituzten jokaerari dagokionez. Definizioaren ezaugarriak: euroaren eremu osoari dagokio Prezio-egonkortasuna definitzeak hainbat ezaugarri garrantzitsu ditu. Lehenik, EBZren agindua euroaren eremu osoari buruzkoa da. Hori dela eta, diru-politika

60 60 EBZren politika monetarioa bakarrari dagozkion erabakiak prezio-egonkortasuna euroaren eremu osoan lortzera bideratzen dira. Euroaren eremu osoari begiratzea diru-batasun batean diru-politikak eremu horretako diru-merkatuko interes-tasen maila ertainean bakarrik eragitearen ondorio da, hau da, ezin du interes-tasa desberdina ezarri euroaren eremuko erregio bakoitzean. KPIH Definizioak berariazko prezioen indize bat ere aipatzen du, euroaren eremuko KPIH, zeina prezio-egonkortasun bat dagoen edo ez neurtzeko erabilia den. Prezioen indize altu bat erabiltzeak EBZk galeren aurrean diruaren balizko erosteko ahalmena era sendo eta eraginkorrean babesteko duen konpromisoaren gardentasuna bermatzen du (ikus 3.2 atala). KPIH, EUROSTATek (Estatistikarako Europar Batasuneko Bulegoa) argitaratua, euroaren eremuko prezioen bilakaera neurtzeko irizpide nagusia da. Indize hau euroaren eremuko herrialde desberdinen artean bateratu da prezioen bilakaerak oinarri konparagarri baten gainean duen bilakaera ikusteko. KPIH euroaren eremuko kontsumitzaileek denboran zehar egindako gastuetan izandako aldaketak ezagutzeko biderik zehatzena da (ikus 5.3 taula). 5.3 taula KPIHren eraketa eta ezaugarriak Euroaren eremuko KPIHren bilduma egiteko lana Europako Batzordea (Eurostat) egiten ari da estatuetako estatistika institutuekin elkarlanean. Erabiltzaile nagusi modura, EBZk eta bere aurrekoak, EDI, lan hauetan laguntzaile aktibo izan dira. Eurostatek 1995eko urtarriletik argitaratu ditu KPIHren datuak. 2004ko kontsumo gastuen haztapenen arabera, kontsumo-ondasunak KPIHren %58,7 dira eta zerbitzuak %41,3 (ikus ondoren datorren taula). KPIH bere osagai nagusietan banatuaz kontsumo-prezioen gain eragina duten faktore ekonomikoak errazago ikusten dira. Energiako prezioen aldaketak petrolioaren prezioaren aldaketekin lotura zuzena du, adibidez. Elikagaien prezioak landutako eta landu gabekoen artean banatzen dira, Izan ere, azken hauen prezioak beste faktore batzuek baldintzatzen dituzte, hala nola, egoera meteorologikoak eta urte-sasoiko patroiak; faktore hauek, ordea, eragin askoz txikiagoa dute landutako elikagaiengan. Zerbitzuen prezioak merkatuaren egoeraren arabera gainerako osagaiekiko bilakaera propioa erakusten duten bost osagaitan banatzen dira. Bateratzearen eta estatistikan zehaztasunerako, fidagarritasunerako eta puntualtasunerako emandako hobekuntzen ondorioz, KPIH estandar internazionalen araberako kalitate handiko prezio indize bat da; horrez gain, herrialde desberdinen artean konparagarritasun handia eskaintzen du. Aitzitik, arlo ugaritan hobekuntzak ematen ari dira oraindik.

61 Taula: euroaren eremuan 2004ari dagokion KPIHren osagai garrantzitsuenen ponderazioa Indize orokorra 100,0 61 EBZren politika monetarioa Ondasunen prezioak 58,7* Landu gabeko elikagaiak 7,7 Landutako elikagaiak 11,8 Industria-ondasun ez energetikoak 31,0 Energia 8,1 Zerbitzuak 41,3 Etxebizitza-zerbitzuak 10,4 Garraioa 6,4 Komunikazioak 2,9 Jolaserako zerbitzuak eta zerbitzu pertsonalak 15,0 Beste hainbat 6,6 * Biribiltzea dela eta Iturria: Eurostat Inflazio tasak beherago, baina % 2tik hurbil, mantentzeko arrazoiak «KPIHren % 2tik beherako hazkundea» esaterakoan, definizioak zera adierazten du: bai % 2tik gorako inflazioa eta baita deflazioa (prezio mailaren beherapena) prezio-egonkortasunarekin bateraezinak direla. Horregatik, EBZren helburua inflazio tasa % 2tik behera baina hortik 5.4 taula Deflazioaren aurkako segurtasun marjina «KPIHren % 2 baina hazkunde txikiagoa baina hortik hurbilekoa» ezartzea deflazioaren aurkako segurtasun marjina bat da. Ekonomiarentzat deflazioak inflazioaren antzeko ondorioak dituen arren, deflazioa ekiditeak garrantzi berezia du. Izan ere, deflazioa behin agertu eta sustraitzeko arriskua dago, interes-tasa izendunak zerotik jaitsi ezinagatik, inor ez baitago diru bat utzi eta denbora bat pasa eta gero utzitakoa baino gutxiago jasotzeko prest. Hori dela eta, deflazio egoera batean baliteke diru-politikak interes-tasak aldatuta ere demanda agregatua suspertzeko gaitasun nahikorik ez izatea. Interes-tasak zerotik jaisteko ahaleginek porrot egingo lukete, herritarrek nahiagoko bailukete eskudirua izatea diru hori tasa negatiboetan maileguan eman edo gordailatu baino. Hala ere, nahiz eta interes-tasak zeron egon, diru-politikaren eginkizun batzuk betetzea posible izango litzateke, nahiz eta neurri alternatibo horien eraginkortasuna zalantzagarria den. Ondorioz, diru-politikarako hobe da deflazioaren aurkako marjina bat izatea.

62 62 EBZren politika monetarioa hurbil mantentzea dela esaten denean deflazioaren arriskuak saihesteko marjina egoki bat eskaintzeko konpromisoa adierazten da (ikus 3.1 atala eta ondoren datorren taula). «KPIHren %2 baina hazkunde txikiagoa baina hortik hurbilekoa» mantentzearen helburuak KPIHren neurketan zehartasunen bat egotea edo euroaren eremuko deflazioaren diferentzialek izan dezaketen eragina ere kontutan hartzen ditu. Epe ertainerako orientazioa EBZren diru-politikaren funtsezko alderdi bat da «epe ertainerako» prezio-egonkortasun batera bideratuta egotea. Aurretik esan bezala, honek diru-politikak prezioen bilakaera aste edota hilabetetako epetara egokitzea ezinezkoa eta, beraz, komenigarria ez dela adierazten du (ikus 4.4 atala). Diru-politikan emandako aldaketek prezioengan denbora bat pasatu eta gero izaten dute eragina, eta eragin horiek neurtzea ez da ziurra. Horrela, diru-politikak prezioetan emandako ustekabeko aldaketa guztiei aurre egin ezin dienez, saihestezina da inflazioak nolabaiteko hegazkortasuna izatea. 5.5 taula EBZren epe ertainerako diru-politikaren estrategiaren orientazioa Ekonomia oro etengabe dago perturbazioen eraginpean. Perturbazio hauek ezin daitezke sarritan aurreikusi eta prezioen bilakaeran eragiten dute. Diru-politikak prezioetan duen eragina atzerapen handiarekin ematen da eta aldakorra izan ohi da; eta erlazio ekonomiko gehienak bezala ez da batere ziurra. Hau kontutan izanda, banku zentralek inflazioa beti maila jakin batean mantentzea edo epe labur batean inflazioa nahi duten mailara eramatea ezinezkoa izango litzateke. Ondorioz, dirupolitikak etorkizunera begira jardun behar du eta prezio-egonkortasuna epe luzera mantentzeko gaitasuna du soilik. Arrazonamendu honetan oinarritzen da EBZren epe ertainerako orientazioa. «Epe ertain» kontzeptuak epe zehatz batekiko malgutasuna barneratzen du. Diru- -politika aurrera eramateko orduan epe zehatz bat ezartzea ez da gomendagarria, transmisio mekanismoa denbora tarte zehaztugabe eta aldakor batean ematen baita. Prezio-egonkortasuna epe labur batean berrezarri nahiko lukeen diru-politikaren erantzun batek, baldintza hauetan, arriskuak ekarriko lituzke. Produktuaren eta enpleguaren hegazkortasunari dagokionez kostu handia emateko arriskua legoke eta horrek, luzera, prezioen bilakaeran eragina izango luke. Kasu hauetan adostasun handia dago eta diru-politikaren erantzun gradual bat da egokiena aktibitate errealean hegazkortasun handirik ez barneratu eta prezio-egonkortasuna epe luzera mantentzeko. Horregatik, epe ertainerako orientazioak EBZri sortu daitezkeen eraldaketa ekonomikoei egoki erantzuteko malgutasuna ematen dio. Era berean, ex post ikuspegi batetik argitu behar da EBZ inflazioaren joeraren arduradun dela bakarrik.

63 EBZren diru-politikako estrategiaren bi zutabeak Bi zutabetan oinarritutako markoa infor- -mazioa antolatzeko instrumentu bat da 63 EBZren politika monetarioa Prezio-egonkortasunerako existitzen diren arriskuen ebaluaziorako informazioaren antolakuntza, balorazio eta kontrasteari buruz EBZk hartutako ikuspegia bitan artikulatzen da, bi ikuspegi analitikotan, bi zutabetan. bi ikuspegi analitikotan artikulatua Bere diru-politikako estrategian, EBZk bere erabakiak prezio-egonkortasunerako arriskuen analisi exhaustiboan oinarritzen ditu. Analisi hori bi ikuspegi osagarritan antolatzen da, prezioen bilakaeraren zehaztapenerako. Lehenengoa, «analisi ekonomiko» deitua, prezioen bilakaera epe labur eta ertainera baldintzatzen duten faktoreak ebaluatzeaz arduratzen da; aktibitate errealean eta finantza-baldintzetan zentratzen da eta ondasun nahiz zerbitzu merkatuan zein produkzio faktoreetan eskaintza eta eskariaren arteko harremanak duen influentziak asko eragiten dio (ikus 4.4 atala). Bigarren ikuspegiari «diru-analisi» deritzo, epe luzera zentratzen da eta epe horretan diruaren eta prezioen arteko erlazioa aztertzen du (ikus 4.5 atala). Diru-analisia analisi ekonomikotik epe labur eta ertainerako datozen zantzuak epe ertain eta luzerako ikuspegitik egiaztatzeko tresna da. eskura dagoen informazio guztia erabiltzen dela bermatzeko Zutabe bitan oinarritutako egitura prezio-egonkortasunaren balorazioan informazio guztia kontutan hartzeko egiten da. Ikuspegi analitiko desberdinei beharrezko arreta jarri nahi zaie lortutako informazio guztia kontrastatuz prezio-egonkortasunarentzako arriskuen ebaluazio orokor bat egiteko. Publikoari analisien dibertsifikazioaren ideia transmititu eta ikuspegi analitiko bakoitzari buruz hartutako erabakien sendotasuna bermatzeko bide bat da. Analisi ekonomikoa Prezio-egonkortasunerako epe laburretik eta ertainera dauden arriskuen analisia Prezioen jokaerari nabarmen eragiten dio ondasun, zerbitzu eta faktoreen merkatuetako eskaintzaren eta eskariaren arteko elkarreraginak. Analisi ekonomikoa momentuko egoera ekonomiko eta finantzarioaren balorazioan eta prezio-egonkortasunerako epe laburretik ertainera dauden arrisku inplizituetan oinarritzen da batez ere. Analisiaren objektu diren aldagai ekonomiko eta finantzarioak honakoak barneratzen dituzte, adibidez: produktu osoaren bilakaera, eskari agregatua eta bere osagaiak, politika fiskala, lan eta kapital-merkatuen baldintzak, prezio eta kostuen hainbat adierazle, kanbio-tasaren bilakaera, ekonomia globala eta ordainketa- -balantza, finantza-merkatuak eta euroaren eremuko sektoreen balantze-posizioak.

64 64 EBZren politika monetarioa Faktore guzti hauek aktibitate errealaren dinamika eta epe laburrera prezioen balizko bilakaera ondasun, zerbitzu eta produkzio faktoreetako merkatuetan, eskaintza eta eskariaren arteko eraginaren ikuspegitik, zehazteko erabiltzen dira. 5.6 taula Adierazle ekonomiko eta finantzario errealak Analisi ekonomikoaren testuinguruan, EBZ egoera ekonomiko eta finantzarioaren balorazioan eta epe labur eta ertainerako prezio-egonkortasunarentzat egon daitezkeen arrisku inplizituetan zentratzen da batez ere. Ekonomia errealaren adierazleei dagokienez, EBZk periodikoki produkzioaren, eskariaren eta lan merkatuaren egoeraren, prezio eta kostuen adierazle askoren, aurrekontu-politikaren eta euroaren eremuko ordainketa balantzaren bilakaera orokorra aztertzen du. Adibide modura, KPIH eta bere osagaiekin batera, prezio eta kostuen bilakaera terminotan, industria sektoreko prezioen bilakaera, prezio industrialekin neurtuta, kontsumo-prezioen aldaketen adierazle baliotsua izan daiteke, produkzio-kostuen aldaketek prezio horiengan eragiten baitute. Lan-kostuek, produkzio-kostu globalen osagai garrantzitsu direlarik, prezioen eraketan eragin esanguratsua izan dezakete. Horrez gain, lan-kostuen estatistikek euroaren eremuko lehiakortasun ekonomikoari buruzko informazioa ematen dute. Bigarrenez, produkzio eta eskariaren adierazleek (kontu nazionalak, industria eta zerbitzuetako aktibitatearen egoerari buruzko estatistikak, eskaerak eta inkesta kualitatiboak) ekonomiaren egoera ziklikoari buruzko informazioa ematen dute eta hori funtsezkoa da prezioen bilakaerari buruzko analisian. Beste alde batetik, lan- -merkatuari buruzko informazioa (enplegua, langabezia, lan-eskaintzak eta lan-merkatuan parte hartzea) egoeraren jarraipen bat egiteko eta euroaren eremuko ekonomiaren funtzionamenduan emandako egiturazko aldaketak ebaluatzeko zeharo garrantzitsua da. Era berean, sektore publikoak jarduera ekonomikoan partehartze handia du eta horregatik, bere kontu finantzario zein ez-finantzarioei buruzko informazioa funtsezkoa da. Hirugarrenez, ordainketa-balantzen estatistikak, kanpo merkataritzaren estatistikekin batera, esportazio eta inportazioaren bilakaerari buruzko informazioa errazten dute. Hauek inflazioaren presioei eragin diezaiekete demandaren baldintzetan eragiten dutelako. Datu hauekin kanpo merkataritzaren prezioak hurbiletik jarrai daitezke, gaur egun prezio horiek esportazio eta inportazioen unitate-balio indizeek ordezkatzen dituzte. Indize hauek kanbio-tasen eta lehengaien prezioen fluktuazioek (petrolioa, adibidez) inportazio prezioetan izan dezaketen eragina ebaluatzeko lagungarriak dira. Laburbilduz, erakusle hauek eskari agregatuaren, eskaintza agregatuaren eta produkzio- -gaitasun mailaren aldaketak ebaluatzeko balio dute. Finantza-merkatuen erakusleen bilakaera eta aktiboen prezioak ere arretaz jarraitu egiten dira, izan ere, aktiboen prezioen bilakaerak prezioen portaeran eragin dezake, errentaren eta aberastasun efektuaren bitartez. Adibide modura, burtsako kotizazioen prezioek gora egin ezkero, akzioak dituzten familien aberastasuna areagotu eta gehiago kontsumitzea erabaki dezakete. Honek kontsumo-eskaria igo eta barne inflazioaren presioak biziagotuko lituzke. Kontrara, burtsa-kotizazioen prezioek behera egin ezkero, familiek gutxiago kontsumitu ahal izango lukete. Aktiboen prezioek demanda agregatuan eragiteko beste

65 bide bat garantia-aktiboen balioa da. Honek, mailegu-hartzaileei mailegu gehiago lortu eta mailegu- e edo kreditu-entitateek eskatutako primak murriztea ahalbideratzen du. Sarritan, bermeen balioak eragina du maileguak emateko erabakia hartzeko orduan. Balio horrek behera egiten badu, maileguak garestitu edo horiek lortzeko zailtasunak areagotu egiten dira eta ondorioa gastua eta, beraz, eskaria jaistea izango da. 65 EBZren politika monetarioa Aktiboen eta finantza-errendimenduen prezioak finantza-merkatuen igurikimenei buruzko informazioa lortzeko ere aztertu daitezke, prezioek etorkizunean izango duten bilakaera barne. Adibide bezala, finantza-merkatuan parte hartzen dutenek bonoak erosi edo saltzen dituztenean etorkizunerako interes-tasa errealei eta inflazioari buruz dituzten igurikimenak erakusten ari dira inplizituki (ikus 3.2 taula). Teknika desberdinak erabiliz, EBZk finantza-prezioak aztertzen ditu merkatuen etorkizuneko bilakaerari buruz dituzten igurikimenak ezagutzeko. Aktiboen merkatuek eta, beraz, aktiboen prezioek etorkizuneko bilakaera kontutan hartzen dute, euren izaera dela eta. Aktiboko prezioen aldaketek finantza-merkatuentzat egon litezkeen ustekabeko faktoreei buruzko informazio berria islatzen dute neurri handi batean. Zentzu honetan, aktiboko prezioen jarraipenak ekonomian momentu bakoitzean ematen ari diren perturbazioei buruz jakiteko balio dezake eta, zehazki, etorkizuneko aktibitate ekonomikoari buruzko igurikimenei dagozkienak. Finantza-merkatuen analisiaren bitartez finantza-aktiboen prezioei buruz iturri ugaritatik datozen informazio estatistikoak ere ebaluatu daitezke. Beste alde batetik, EBZk bere kabuz informazio estatistikoa biltzen du. Horrez gain, kanbio-tasaren aldaketak ere arretaz baloratzen dira, prezio- -egonkortasunean duten eraginagatik. Izan ere, kanbio-tasen fluktuazioek prezioen portaeran eragin zuzena dute, era beran hauek inportazio-prezioetan duten eraginaren bitartez. Euroaren eremuko ekonomia berau osatzen duten herrialdeetakoarekin alderatuta nahiko itxia den arren, inportazio-prezioek industriako kontsumo-ondasun nazionalen prezioei eragiten diete. Kanbio- -tasen aldaketak ondasun nazionalen prezioek nazioarteko merkatuetan duten lehiakortasun maila aldatu dezakete, eskariaren baldintzei eta, seguru asko, prezioen bilakaeraren igurikimenei eraginez. perturbazioen izaera identifikatzeko lagungarria da Analisi honen baitan, ekonomian eragiten duten perturbazioen jatorri eta izaerari, honek kostu eta prezioen portaeran dituen efektuei eta programazio ekonomikoari buruz epe laburretik ertainera dauden igurikimenei beharrezko arreta jartzen zaie. Esaterako, dirupolitikak, petrolioaren nazioarteko prezioaren igoerak duen inflaziozko eraginaren aurrean, emandako erantzun egokia desberdina izan daiteke produktibitatearen hazkundea baino handiagoa den soldaten igoerak eragindako lan-kostuek sortutako inflazioaren igoerari aurre egiteko emandakoarekin alderatzen badugu. Lehenengo kasuan, gerta daitekeena arintasunez zuzendu daitekeen inflazioaren behin-behineko igoera bat da. Hori horrela izanda, perturbazio honek inflazio igurikimen altuagoak eragiten ez baditu, epe ertainerako prezio-egonkortasunarentzat ez da arrisku esanguratsua. Gehiegizko soldata igoeren kasuan kostuen igoera, prezio altuagoak eta soldata igoera eskariak eman daitezke. Ondorio hauek ekiditeko, erantzunik egokiena diru-politikaren ekintza irmo bat izan daiteke. Ekintza hori banku zentralak prezio-egonkortasunaren mantentzearekin konprometituta dagoela berresten duen diru-politika bat eramatea izango litzateke, inflazio igurikimenak egonkortzen lagundu dezan.

66 66 EBZren politika monetarioa Erabaki egokiak hartu asmoz, Gobernu Kontseiluak momentuko egoera ekonomiko osoaren ikuspegi bat izan behar du eta prezio-egonkortasunerako arriskutsua izan daitekeen edozein perturbazioren tamaina ezagutu behar du. 5.7 taula Euroaren eremurako proiekzio makroekonomikoak «Proiekzio» terminoa argitaratutako proiekzioak egitate tekniko multzo batean oinarritutako eskenatoki baten isla direlako erabiltzen da, horien artean, epe laburrerako interes-tasen aldakortasun eza. Hauek dira banku zentral ugarik euren aurreikuspenak egiterakoan erabiltzen dituzten oinarriak, diru-politikaren arduradunei interes-tasa ofizialak aldaketa barik mantendu ezkero zer gertatu litzatekeenari buruz informazio onena emateko. Hau kontutan izanda, argi dago proiekzioa ez dela, orokorrean, etorkizuneko bilakaera iragartzeko tresnarik onena, epe luzera egindako iragarpenetan batez ere. Izan ere, praktikan gauzatzeko aukera gutxi dituen eskenatoki bat da, diru-politikak prezio-egonkortasunerako arriskutsu diren hainbat faktoreri erantzun beharko baitio. Inoiz ez litzateke, beraz, inflazioari buruzko proiekzio makroekonomikoek Gobernu Kontseiluak prezio-egonkortasunarekin epe laburrean duen konpromisoa hausten duenik pentsatu beharko. Prezio eta soldata ezarpen prozesuan parte hartzen dutenek, (hau da, gobernuak, enpresek eta familiek) prezio-egonkortasunaren definizio kuantitatiboari eta, bereziki, inflazioa maila baxuagoan, baina % 2tik hurbil, mantentzeari so egin beharko liokete, prezioen ebaluazioaren iragarpena epe ertain eta luzera egiteko tresna egokien bezala. Proiekzio makroekonomikoek garrantzi berezia duten arren, badute hainbat muga. Lehenik eta behin, azken proiekzioa bere eraketarako erabilitako marko kontzeptual eta teknikoaren menpe dago neurri handi batean. Marko hau, bere izaera dela eta, errealitatearen sinplifikazio bat da eta baliteke sarritan diru-politikarentzat garrantzitsu diren zenbait alderdi kontutan ez hartzea. Bigarrenik, proiekzio makroekonomikoek ekonomiaren deskribapen laburra eman diezagukete eta, beraz, informazio garrantzitsu guztia jaso gabe geratu. Zehatzago esanda, zenbait datu konkretu, diru-agregatuetan jasotakoak kasu, ez dira proiekzioak egiterakoan erabilitako markoan erraz barneratzen, edo gerta daiteke proiekzioak amaitzerako informazio hori aldatuta egotea. Hirugarrenik, adituen iritziak proiekzioetan jaso behar dira, eta badaude pisuzko hainbat arrazoi ikuspuntu horiek desberdinak izateko. Azkenik, proiekzioak beti azkar aldatu eta proiekzioak desfasatuak izatea eragin dezaketen egitate teknikoetan oinarritzen dira petrolioaren prezio edo kanbio-tasenak kasu. Arrazoi hauengatik, Eurosistemako adituen proiekzioek funtsezko lekua, ez bakarra ordea, betetzen dute EBZren diru-politikaren estrategian. Gobernu Kontseiluak ebaluatzen ditu gainerako informazio iturriekin batera eta zutabe bien estrategiaren testuinguruan balorazio sistematiko bat burutzen du. Iturri hauen artean analisi monetarioa eta finantza-prezioena, banakako erakusleena eta beste erakundeen aurreikuspenena aipa daitezke. Gobernu Kontseiluak ez du proiekzioen emaitzarik bere gain hartzen eta, era berean, ez ditu antolakuntzarako eta ebaluazioaren jakinarazpenerako tresna bakar gisa erabiltzen.

67 eta proiekzio makroekonomikoak barneratzen ditu Analisi ekonomikoaren testuinguruan, Eurosistemako adituen proiekzio makroekonomikoak zeharo garrantzitsuak dira. Proiekzio horiek, Eurosistemako adituek eginak, hainbat datu ekonomiko egituratu eta sintetizatzeko tresna dira eta iturri ekonomiko desberdinen arteko koherentzia bermatzen dute. Zentzu honetan, ikuspegi ekonomikoak eta inflazioak epe laburretik ertainera izango dituen fluktuazioa zehazten ditu, bere joerarekiko. 67 EBZren politika monetarioa Diru-analisia Dirua aingura nominala da EBZk dirua bereizi du analisi sakon baterako hautatutako erakusle nagusietatik. Erabaki hau diru- -hazakundeak eta inflazioak epe ertain zein luzera harreman estua dutela onartzearen ondorio da (ikus 4.5 atala). Harreman honek, diru-politikari aingura nominal sendo eta fidagarria ematen dio, inflazioaren aurreikuspenetan kontutan hartu ohi diren mugetatik haratago. Horrela, estrategiaren baitan diruari paper garrantzitsu bat ematea epe laburrera duen orientazioa definitzeko bidea ere izan zen. Izan ere, diru-politikako erabakiak hartzeari eta bere ondorioen balorazioari esker, analisi ekonomikotik datozen epe laburreko interesetan eta baldintza finantzariotan oinarriturik, banku zentralak perturbazio desberdinen eragin iragan-korretik haratago ikus dezake, jarrera ekintzaileago bat hartzeko tentazioa izan barik. 5.8 taula Diru-agregatuak Aktibo finantzario asko ordezkagarri direnez eta aktibo horien, eragiketen eta ordainbideen izaera eta ezaugarriak denboran zehar aldatu egiten direnez, ez da beti argi geratzen dirua nola definitu behar den ez eta zein aktibo finantzario barneratu behar diren diruaren definizio zehatz batean. Banku zentralek hainbat diru-agregatu definitu eta analizatzen dituzte. EBZk erabilitako euroaren eremuko diru-agregatuak sektore igorle eta edukitzaileen eta Finantza eta Diru Erakundeen (FDE) definizio bateratuan oinarritzen dira. Diruaren sektore igorlea euroaren eremuko egoiliarren FDEak barneratzen ditu. Diruaren sektore edukitzaileak EFM ez den eta euroaren eremuan bizi den agente oro biltzen du, Administrazio Zentrala kenduta. Iritzi kontzeptual eta ikerketa enpirikoetan oinarrituta, eta praktika internazionala kontutan hartuta, Eurosistemak agregatu estu bat (M1), «erdiko» agregatu bat (M2) eta agregatu zabal bat (M3) definitu ditu. Agregatu hauek barneratzen dituzten aktiboen likidezia mailarekiko desberdinak dira. M1ek efektiboa barneratzen du, hau da, billete eta txanponak, baita berehala diru bilakatu daitezkeen saldoak edo efektiboan egiten ez diren ordainketak egiteko balio dutenak, ageriko gordailuak kasu. M2ak M1 jasotzen du bere barnean eta, horrez gain, bi urteko epera arteko gordailuak eta hiru hilabetera arteko aurreabisu gordailu erabilgarriak. Gordailu

68 68 EBZren politika monetarioa horiek agregatu estuaren osagai bihur daitezke, murrizketa batzuekin izan arren, aurretik jakinarazteko beharra, zigorrak eta komisioak kasu. M3a M2ak eta FDE egoiliarren sektoreak jaulkitako balore negoziagarriek osatzen dute. Hau da, aldi baterako lagapenak, diru-merkatuaren fondoetako partaidetzak eta diru- -merkatuko instrumentu zein akzioetatik desberdinak diren bi urtera arteko epemugako balore desberdinak. Bere likidezia maila altuari eta prezio ziurtasunari esker, tresna hauek gordailuen hurbileko ordezkoak dira. Tresna hauek M3an barneratzearen ondorioz, diru-agregatu zabalari gutxiago eragiten dio aktibo likido mailen arteko ordezkapenak diruaren definizio estuenari baino, egonkorragoa izateaz gain. Euroaren eremuan bizi direnen esku dauden eta dibisatan izendatutako aktibo likidoak eurotan izendatutako aktiboen ordezko izan daitezke laster. Ondorioz, diru- -agregatuek aktibo horiek barneratzen dituzte, hauek euroaren eremuan dauden FDEetan mantentzen diren bitartean. Diru-hazkunderako erreferentzia-balioa Diru-analisiarekiko konpromisoa erakutsi eta diruaren bilakaerari buruzko balorazio irizpide bat eskaintzeko asmoz, EBZk M3ko diru-aagregatu zabalarentzako erreferentzi irizpide bat iragarri zuen (ikus 5.9 taula). Erreferentzia balio hau (1998an %4,5en ezarria) M3aren urtetik urterako hazkunde tasari buruzkoa da, zeina epe ertainerako prezio-egonkortasunarekin bateragarria den. Erreferentzia balioa erreferente bat da euroaren eremuan diruak duen bilakaeraren informazioari buruzko analisian. Hala ere, epe ertainetik luzerako izaeraren arabera, ez dago lotura zuzenik epe laburrerako diruak duen bilakaeraren eta diru-politikako erabakien artean. Ondorioz, diru-politikak M3ak bere erreferentzia balioarekiko hazkundean dituen desbiderapenen aurrean ez du automatikoki erreakzionatzen. 5.9 taula EBZren erreferentzia balioa diru-hazkunderako Diruari paper nabarmena eman izana argi geratu zen M3 agregatu monetarioaren hazkundearentzat erreferentzia balio bat ezarriko zela iragarri zenean. M3aren hautaketa agregatu honek bilatutako propietate guztiak dituela argitzen duten hainbat ikerketatan oinarritzen da, hau da, diru eskari egonkorra eta euroaren eremuko etorkizuneko prezioen bilakaeraren erakusle aurreratua. M3aren hazkunderako erreferentzia balioa balio hori prezio-egonkortasunarekin koherentea dela bermatzeko kalkulatu da. Erreferentzia balioarekiko diru-hazkundearen desbideratze substantzial edo luzeek, baldintza normaletan izanda, epe ertainera prezio-egonkortasunerako arrisku lirateke. M3aren erreferentzia balioa diru-hazkundearen ( m), inflazioaren ( p), BPGen hazkunde errealaren ( yr) eta zirkulazioaren abiaduran emandako aldaketen arteko

69 harreman aski ezagunean oinarrituz ezarri da. Identitate honen arabera, «ekuazio kuantitatibo» izenez ezagutua, ekonomia baten diru kopuruaren aldaketa transakzio nominalen (gutxi gora behera BPGen aldaketen eta inflazioaren batuketaren baliokidea da) aldaketarekin konparatuta berdina da, honi abiaduraren aldaketa kendu ezkero (ikus 4.3 atala). 69 EBZren politika monetarioa Azken aldagaia diruak zein abiaduratan eskuz aldatzen duen da eta, beraz, transakzio nominal maila konkretu bat burutzeko behar den diru kopurua zehazten du. M = YR + P V Balio honek prezio-egonkortasunaren definizioa euroaren eremuko KPIHren hazkundea urteko %2tik beherakoa balitz bezala hartzen du. Erreferentzia balioa, era berean, epe ertainerako egitateen gain ezarri zen, BPGen hazkunde potentzialaren eta M3aren zirkulazio abiaduraren epe ertainerako suposamenduak oinarritzat hartuta. 1998an urteko %2-%2,5eko suposamendu bat hartu zen euroaren eremuko BPGen epe ertainerako joerazko hazkunde erreala, eskura dauden nazioarteko erakundeen eta EBZren balioespenen ildotik. Zirkulazio abiadurari buruzko suposamendua ezartzeko metodo ugari aplikatu ziren, joera sinpleak kontutan hartzeaz gain (aldaezinak) diru konplexuagoaren eskari ereduetatik etorritako informazioa ere kontutan hartu zen. Orokorrean, metodo hauen emaitzek M3aren urteko %0,5 eta %1 arteko zirkulazio abiaduraren gutxitze bat erakusten zuten. Suposamendu hauetatik abiatuta, EBZren Gobernu Kontseiluak 1998ko abenduan erreferentzia balio hori %4,5ean ezarri zuen eta ordutik ez da aldatu. Gobernu Kontseiluak baldintzen eta erreferentzia balioa zehazten duten suposamenduen baliotasuna ebaluatzen du eta beharrezko gertatu bezain arin horien edozein aldaketa jakinarazten du. Faktore espezifikoen analisia Horretarako arrazoietako bat honakoa da: batzuetan, diruaren bilakaerari neurri instituzionalek eragindako faktore «berezi» batzuek eragin diezaiokete, hala nola, interesengatiko sarrerei eta kapitalaren gainbalioei aplikatutako interesaren tratamendu fiskalean emandako aldaketak. Faktore hauen ondorioz diruaren joeran aldaketak eman daitezke, familia eta enpresek bankugordailuak mantentzearengatiko pizgarrietan, M3 diru-agregatuaren definizioan jasoak, aldaketak egon ezkero erreakzionatu egingo baitute eta beste tresna finantzario batzutan pentsatzen hasiko lirateke. Hala ere, faktore berezi hauengatik diruak duen bilakaerak epe luzerako prezioei buruzko informazio ez oso zehatza eman lezake. Horregatik, arreta EBZren diru-analisia azpiko diru-joeretan jartzen saiatzen da, faktore berezi hauen eta diruaren eskarian eragina duten bestelako perturbazioen ebaluazio sakona eginez. Zutabe bietatik datorren informazioaren kontrastea Diru-politikaren orientazio egokiari buruz Gobernu Kontseiluak hartutako erabakiei dagokionez, bi zutabetan oinarritutako ikuspegiak epe laburragora egindako analisi ekonomikoak emandako informazioaren eta diru-analisitik datorrenaren arteko kontrastea islatzen du. Aurrerago azaldu bezala, kontraste honek diru-politikakprezioen etorkizuneko joeren analisirako informazio garrantzitsurik bazterrean uzten ez duela bermatzen du. Bi zutabeen baitan informazio aipagarria ematen duten aldagaien alderdi osagarri guztiak kontutan hartzen dira, hori baita prezioen ikuspegiak baloratzeko

70 70 EBZren politika monetarioa beharrezko informazio guztia era sendo eta eragingarrian erabiltzeko biderik onena, erabakiak hartzeko prozesua eta erabaki horien jakinarazpena erraztuz (ikus ondoren datorren grafikoa). Ikuspegi honek erakusle, iragarpen edo eredu baten menpean egoteak eragindako diru-politikako akatsak izateko arriskua gutxitzen du. EBZren estrategia, egoera ekonomikoaren interpretazio dibertsifikatu batean oinarrituz, ziurtasunik gabeko inguru batean diru-politikako neurri eraginkorrak lortzeko estrategia bat da. Grafikoa: EBZren diru-politikako estrategia, egonkortasuna bilatzera bideratutakoa Funtsezko helburua: prezio-egonkortasuna Analisi ekonomikoa Gobernu Kontseiluak prezio- -egonkortasunerako arriskuen ebaluazioan oinarritutako politika monetarioko erabakiak hartzen ditu Diru- -analisia Perturbazioen eta ekonomiaren bilakaeraren analisia Kontrastea Diru- analisia Informazio multzo osatua Iturria: Europako Banku Zentrala (2004), EBZren diru-politika, 66.orr. Gardentasuna eta kontuak ematea Tratatuak ezarritako informazioa emateko betebeharrak Bere sinesgarritasuna mantendu nahi duen banku zentral independente orok argi eta garbi azaldu behar ditu bere jardueraren arrazoiak, erakunde demokratikoei kontuak emateaz gain. EBZren independentzia esparruan sartu barik, Europako Erkidegoa eratzeko Itunak informazioa emateko betebehar zehatz batzuk ezartzen dizkio. EBZ Europako Parlamentuari, Europar Batasuneko Kontseiluari, Europako Batzordeari eta Kontseilu Europarrari bere aktibitateari eta aurreko urteko zein urte horretako diru-politikari buruzko informe bat argitaratzera behartuta dago urtero. Europako Parlamentuak EBZren urteroko txostenari buruzko eztabaida orokor bat egiteko ahalmena du. EBZko presidenteak eta Batzorde Exekutiboko gainerako kideek, Europako

71 Parlamentuaren edo norberaren ekimenez, erakunde horretako batzorde eskudunen aurrean euren iritzia azaldu ahalko dute. Agerraldi hauek hiru hilero egin ohi dira. Horrez gain, EBZk urtero BZESen aktibitateei buruzko txosten bat egin behar du hiru hilero, gutxienez. Azkenik, EBZk astero Eurosistemaren egoera finantzario egonkortua argitaratu behar du. Bertan agertu behar dira aurreko astean EBZk egindako diru eta finantza transakzioak. 71 EBZren politika monetarioa EBZren komunikazio jarduerak Komunikazioari dagokionez, EBZk Tratatuak ezarritako aktibitate kopurua baino gehiago burutzeko konpromisoa hartu du. Horren adibide da presidenteak Gobernu Kontseiluaren erabakiak gorpuzten dituzten argumentuak azaltzea Gobernu Kontseiluaren hileroko lehenengo batzarraren ondoren ospatzen den prentsaurrekoan. Gainera, EBZren Hileroko Buletinean 12 Gobernu Kontseiluak egoera ekonomikoari eta prezioen bilakaeraren ikuspegiari buruz duen balorazioaren inguruko informazio zehatzagoa ematen da. EBko erakundeekiko harremana Gobernu Kontseiluaren eta Kontseilu Orokorraren batzarretara Europako Batzordeko kide bat joan daiteke, boto eskubide gabe. Arau orokor gisa, Europako Batzordearen ordezkaritzaz Ekonomia eta Ogasun gaietaz arduratzen den komisarioa arduratzen da. EBZk Europar Batasuneko Kontseiluarekin elkarrekikotasunean oinarritutako harremana du. Alde batetik, erkidegoko erakunde honetako presidenteak Gobernu Kontseiluaren eta EBZren Kontseilu Orokorraren batzarretan parte hartu dezake, eta aipatutako lehenengo erakunde horretan eztabaidarako proposamenak bota ditzake, baina boto eskubide barik. Beste alde batetik, EBZren presidentea Europar Batasuneko Kontseiluaren batzarretara joatera gonbidatzen da, BZESen helburu eta eginkizunei buruz erabakiak hartuko direnean. ECOFIN Kontseiluaren batzar ofizial zein informaletaz gain (non Europar Batasuneko Ekonomia eta Ogasun ministroak batzen diren), EBZko presidenteak Eurotaldean (euroaren eremuko herrialdeetako Ekonomia eta Ogasun ministroez osatuta) ere parte hartzen du. EBZk Ekonomia eta Finantza Batzordean ere ordezkaritza du. Organo hau Erkidegoko organo aholku- ea da eta Europako politika ekonomikoko hainbat alderdi aztertzeaz arduratzen da. 5.4 Eurosistemaren marko operatiboaren laburpena Marko operatiboa Europako Banku Zentralak bere gain hartu du Itunak ezartzen dizkionak baino jarduera gehiago egiteko ardura. Aurretik esan bezala, Gobernu Kontseiluak EBZren interes-tasa ofizialen maila erabakitzen du. Tasa hauek enpresa eta kontsumitzaileei transmititzeko EBZ banku-sistemaren bitartekaritzaz baliatzen da. Bankuei dirua hartu edo maileguan uzteko baldintzak aldatzen dituenean, kreditu-entitateek euren bezeroei, hots, enpresa eta kontsumitzaileei, ezarritako 12 EBZren argitalpenak kargu barik jaso daitezke aurretik eskaria egin ezkero edo EBZren web orrialdean kontsultatu daitezke ( non EBko BZNetako web orrialdeetara loturak ematen diren.

72 72 EBZren politika monetarioa baldintzak ere aldatu ohi dira. Eurosistemak banku-sektorean egiten dituen transakzioak egiteko erabiltzen dituen instrumentu eta prozedurekin hasten da baldintza hauek enpresa zein familiei helarazteko prozedura. Prozedura horri marko operatibo deritzo. Instrumentu kategoria nagusiak Orokorrean, euroaren eremuko banku-sistemak likidezia behar du- alde batetik eurotako billeteak behar direlako eta bestetik EBZk BZNetako kontuetan gutxieneko erreserba batzuk mantentzea ezartzen duelako-, eta horretarako Eurosistemaren finantzazioaren menpe dago. Testuinguru honetan, Eurosistema likidezia e bezala aritzen da eta, bere marko operatiboaren bitartez, kreditu-entitateei behar duten likidezia eskuratzen laguntzen die, era egoki eta organizatuan. Eurosistemaren marko operatiboa hiru osagai nagusik betetzen dute. Lehenengo, EBZk diru-merkatuaren likidezian parte hartu eta merkatu honetako interes-tasen gain eragiten du, kreditu-entitateei erreserbak erraztuz merkatu irekiaren eragiketen bitartez beharrezko likidezia lortu ahal izateko. Bigarrenez, etengabeko bi erraztasun: kreditu-entitateei kreditu erraztasun marjinal bat eskaintzen zaie eta baita gordailu erraztasun bat ere, salbuespeneko baldintzetan egun baterako mailegu edo gordailuak emateko. Kreditu entitateek behar dutenean jo dezakete erraztasun hauetara, nahiz eta kreditu erraztasun marjinala eskuratzeko mailegua garantiako aktibo onartuek babestu behar duten. Hirugarrenik, gutxieneko erreserben betepenak kreditu-entitateen likidezia beharrizana areagotzen du. Horrez gain, kreditu-entitateei erreserben eskakizunekin hilabete bateko mantentze epean zehar betetzea onartzen zaienez, gutxieneko erreserbek likideziaren perturbazio iragankorrek sortutako efek- -tuak ahultzen eta epe laburrerako interes-tasen hegazkortasuna gutxitzen laguntzen dute. Merkatu irekiko eragiketak Merkatu irekiko eragiketak marko operatiboaren lehenengo osagaia- era deszentralizatuan burutzen dira. EBZ eragiketen koordinazioaren arduraduna den arren, BZNak dira horiek egiten dituztenak. Finantzazio eragiketa nagusia, hau da, asteroko enkantea, EBZren diru- -politikaren exekuziorako funtsezko osagaia da. Eragiketa horientzat ezarritako interes-tasa ofizialek EBZren Gobernu Kontseiluak hartutako diru-politikaren norabidea erakusten dute. Epe luzeagorako finantzazio eragiketak likidezia barneratzeko eragiketak dira, nahiz eta hilabete bateko maiztasuna eta hiru hilerako mugaeguna duten. Doikuntza-eragiketak kasu zehatzetan burutzen dira likideziak merkatuan dituen ustekabeko fluktuazioek edo salbuespeneko inguruabarrek interes-tasen gainean duten eragina gutxitzeko. Europako Banku Zentralak bankuei baldintzak aldatzen dizkienean, oso litekeena da enpresentzako eta kontsumitzaileentzako baldintzak ere aldatzea. Eurosistemako eragiketetan parte hartu dezaketen entitateak aukeratzeko hautaketa irizpideak ugariak dira. Printzipioz, euroaren eremuan kokatutako kreditu-entitate guztiak izan daitezke Eurosistemaren kontrapartida entitate. Kontrapartida entitate gisa jardun nahi duen kreditu-entitate oro Eurosistemak ezarritako erreserba eskakizunak betetzera behartuta dago, finantza ikuspuntutik kaudimenduna izan behar da eta Eurosistemarekin eragiketak egin ahal izateko hainbat irizpide operatibora moldatu behar da. Bai hautaketa irizpide orokorrak eta baita eragiketa deszentralizatuen mekanismoa ere, euroaren eremuko entitate guztiak era berdinean tratatzeko eman dira, Eurosistemak burututako eragiketetan parte hartu ahal izateko eta diru-merkatu primario integratu bat bultzatzeko. Eurosistemako merkatu irekiko eragiketak aldi baterako lagatze bezala edo mailegu bermatu bezala exekutatzen dira. Kasu bietan, Eurosistemako epe laburreko maileguak behar adinako aktibo kopuru batekin bermatuta daude. Onartutako aktibo kopurua oso zabala da eta zor publiko eta pribatuko tituluak barneratzen ditu, kontrapartida entitateek euroaren eremuko herrialde desberdinetan onartutako berme aktibo oinarri zabala erabili ahal izatea

73 bermatzeko. Beste alde batetik, onartutako berme aktiboak mugaz haraindiko eragiketetan erabili daitezke. Eurosistemako merkatu irekiko eragiketak enkante eran egiten dira, likidezia banaketaren gardentasuna eta eragingarritasuna merkatu primarioan bermatzeko. Marko operatiboaren ezaugarri garrantzitsu bat da merkatu autoarautu batean aplikatzen dela, non banku zentralaren presentzia ez da batere ohikoa. Banku zentralak diru-merkatuan dituen esku-hartzeak astean behin ematen diren finantzazio eragiketa nagusietara eta epe luzeagorako finantzazio eragiketetara mugatzen dira normalean. Azken hauen zenbatekoa askoz urriagoa da eta hilabetean behin ematen dira. Doikuntza eragiketak oso ezohikoak izan dira EBZren existentziako lehenengo urteetan. 73 EBZren politika monetarioa Etengabeko erraztasunak eta gutxieneko erreserbak Merkatu irekiaren eragiketak osatzen dituzten bi tresna nagusiak etengabeko erraztasunak eta gutxieneko erreserbak diru-merkatuaren epe laburrerako interes- -tasen hegazkortasuna geldiarazteko erabiltzen dira batez ere. Etengabeko erraztasunei aplikatutako tasak, orokorrean, banku arteko tasak baino erakarpen askoz gutxiagokoak dira (finantzazio eragiketa nagusien tasekiko ehuneko puntu bateko diferentzia gutxi gora behera). Desberdintasun honek bankuak merkatuan eragiketak egitera eta etengabeko erraztasunetara merkatuko gainerako aukerak agortzen direnean soilik jotzera bultzatzen ditu. Kreditu-entitateek etengabeko erraztasunetara jotzeko aukera beti dutenez, etengabeko erraztasunen interes-tasek egun baterako merkatuaren interes-tasari, merkatu-arbitrajearen bitartez, gehieneko eta gutxieneko muga bat ezartzen diote normalean («EONIA» deritzona). Tasa horiek ezartzen dute, beraz, EONIA tasak fluktuatu dezakeen banda. Testuinguru honetan, bandaren zabalerak merkatura jotzea bultzatu beharko luke, eta horrela diru-merkatuan epe oso laburrerako merkatuko interes-tasen hegazkortasuna gutxitzen duen tresna bat sortzen da. Grafikoa: EBZren eta EONIAren interes-tasa ofizialak 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 Finantzaketako eragiketa nagusiak/gutxieneko enkante tasa Interes tasa Gordailuen tasa egun baterako (EONIA) Finantzaketa eragiketa nagusien tasa marjinala Kreditu erraztasun marjinalaren tasa marjinala 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 Jarduera esparruaren oso bereizgarri garrantzitsua da merkatu autorregulatuan aplikatzen dela, eta merkatu horretan banku zentralak oso gutxitan esku hartzen duela. 0,0 Jan 99 Jul Jan Jul Jan Jul Jan Jul Jan Jul Jan Jul Jan ,0 Iturria: Europako Banku Zentralaren hilabetekaria; azken berrikuspena: 2005eko urtarrilean.

74 74 EBZren politika monetarioa Kreditu-entitateek mantendu beharreko gutxieneko erreserbak bere erreserba oinarriko frakzio bezala ezartzen da, bere balantzeko pasibo multzo bat (gordailuak, errenta finkoko baloreak eta diru-merkatuko bestelako tresnak eta bi urtetik beherako mugaegunekoak). Gutxieneko erreserben sistemak kreditu-entitateek euren banku nazionaletan mantentzen dituzten kontu korronteen saldo minimoak zehazten ditu. Gutxieneko erreserbako eskakizunak hile bateko epean eguneroko saldoen batez bestekoaren gainean kalkulatzen da («mantentze-epe» deritzona). Batez bestekoen mekanismoak kreditu-entitateei malgutasun tenporala ematen die euren erreserbak mantentze- -epearen barnean kudeatzeko. Aldi baterako likidezia desoreka horiek ez dira zertan berehala zuzendu behar eta, ondorioz, egun baterako interes-tasen hegazkortasunak leundu egin daitezke. Egun baterako interes-tasa erreserba mantentzearen epe horretarako espero dena baino altuagoa bada, adibidez, bankuek iragarritako etekin bat lortu dezakete merkatuan mailegatuz eta erreserba mantentze minimoa epe horretako beste momentu betetara atzeratuz (denbora arteko ordezkapena). Eguneroko erreserba- -eskariaren doikuntza honek interes-tasak egonkortzen laguntzen du. Gutxieneko erreserbak mantentze-epean zehar eman den finantza eragiketa nagusien batez besteko tasa marjinalean ordaintzen dira. Tasa hau egungo elkartruke-merkatuko batez besteko tasaren ia berbera da. Gehiegizko erreserba kopuruak, hau da, hileroko eskakizunetatik gorako erreserbak mantentzea, ez dira ordaintzen, eta honek bankuak merkatuko erreserben kudeaketa eraginkor bat egitera daramatza. Beste alde batetik, eskatutako gutxieneko erreserbak ordainpekoak izatearen ondorioz, eskaera hau ez da karga bat bankuentzat edo finantza-errekurtsoak era eraginkorrean zailtasunik gabe izenda daitezke. Gutxieneko erreserbek likideziaren ezusteko desorekak arintzeko balio dute. Erreserben eskatutako mailaren araberako fluktuazioek likideziaren perturbazioak, merkatuko interes-tasengan eragin handirik izan gabe, estali ditzaketenez, banku zentralak diru- -merkatuan merkatuko tasak egonkortzeko egin beharreko aparteko partehartzeak asko murrizten dira.

75 Glosarioa 75 Glosarioa Europako Banku Zentrala (EBZ): Eurosistemaren muina osatzen du; 1998ko ekainaren 1ean sortu zen eta Frankfurt am Main-en du egoitza nagusia. Diruoinarria: Euroaren eremuko gunean, zirkulazioan dagoen efektiboak (banku-billete eta txanponak), kontrapartida-entitateek gordetako erreserbak eta Eurosistemaren barneko erraztasunei esker gordailatutako fondoak osatzen dute. Partida hauek pasiboaren zutabean azaltzen dira Eurosistemaren balantzean. Erreserbei dagokien partida derrigorrezko erreserba eta gehiegizko erreserben artean banatu daiteke. Eurosistemaren gutxieneko erreserba sistemaren arabera, kontrapartida- -entitateak bere BZNen gutxieneko erreserba maila gordetzera behartuta daude. Bestalde, derrigorrezko erreserbaz gain, kreditu-entitateek bere kabuz Eurosistemarekiko erreserba gehigarri txiki bat gorde ohi dute. Batzorde Exekutiboa: EBZren organo nagusienetarikoa da; EBZko presidente nahiz presidenteordeak eta beste lau kidek osatzen dute; lau kideok euroa onartu duten estatuetako Estatu eta Gobernu buruen adostasunez izendatzen dira. Kontseilu Nagusia: EBZren organo nagusienetarikoa; EBZko presidente nahiz presidenteordeak eta Europar Batasuneko BZN guztien gobernadoreek osatua. Gobernu Kontseilua: EBZren organo erabakitzaile nagusia; EBZko Batzorde Exekutiboko kideek eta euroa onartu duten BZN guztien gobernadoreek osatua. Deflazioa: prezio maila orokorraren etengabeko beherakada, zeina denbora luzean dirauen kontsumo prezioen beherakadarekin agertzen den, esate baterako. Prezio-egonkortasuna: prezio-egonkortasuna zaintzea da Eurosistemaren helburu nagusia. EBZren Gobernu Kontseiluak ezarritako irizpidearen arabera, euroaren eremuko KPIHren urtetik urterako %2 baino igoera apalagoan legoke prezioen egonkortasuna. Gobernu Kontseiluak zehaztu du, gainera, definizio honen testuinguruan, helburua urtetik urterako inflazio tasa epe erdian %2ren azpitik, gertu bada ere, mantentzea litzatekeela. Diru-politikako estrategia: diru-politikaren kudeaketaren ikuspegi orokorra. EBZren diru-politikako estrategiaren osagai nagusiak hauek dira: helburu nagusia den prezioen egonkortasunaren zenbatekoa definitzea eta azterketa ekonomikoa eta diru-azterketa oinarri dituen markoa analitikoa. Gainera, estrategiak diru-politika kudeatzeko printzipio orokorrak eta epe ertainerako orientazioa jasotzen ditu. Estrategia honetan oinarritzen da Gobernu Kontseilua prezioen egonkortasunak pairatu ditzaken arriskuen balorazio orokorra egiteko eta diru-politikari dagozkion erabakiak hartzeko eta bere nondik norakoa jendartean azaltzeko.

76 76 Glosarioa Eurosistema: EBZ eta euroa onartu duten Europar Batasuneko Estatuen BZNak osatzen dute. Inflazioa: prezio maila orokorraren igoera, zeinen adierazgarri den, esate baterako, denbora luzean dirauen kontsumo prezioen igoera. Kontsumo prezioen Indizea: adierazle hau hilean behin kalkulatzen da, «erosketa saskia» deritzana oinarritzat hartuta. Eurogunean Kontsumo prezioen Indize Harmonizatua (bateratua) (KPIH) erabiltzen da, horretarako aurrez lurralde desberdinetan darabilten metodología estatistikoa bateratu delarik. Diru-politikaren transmisiorako mekanismoa: prozesu honen bidez diru-politikari dagozkion erabakiak ekonomia orokorrera eta zehazki prezio mailara helarazten dira. Banku Zentralen Europako Sistema (BZES): BZES, EBZ eta Europar Batasuneko estatu kide guztien BZNak osatzen dute, hauek euroa onartu ez badute ere. Interes-tasak: dirua maileguz ematen (edo bankuan gordailatzen) denean ateratzen den etekina, edo dirua maileguz hartzen denean, maileguaz gain ordaindu beharreko kostua. Trukea: ondasun edo zerbitzuen elkartrukea, ordainketarako dirurik erabiltzen ez denean. Berau gauzatu ahal izateko ezinbestekoa da bi alderdiek elkarrekiko komertzio-gai diren ondasun edo zerbitzuen beharra izatea. Euroaren eremua: euroa diru bakartzat onartu duten Europar Batasuneko Estatu kideek osatzen dute.

77 1 Eranskina Inflazioaren ondorenak: hainbat adibide kuantitatibo 77 1 Eranskina Ondorengo inflazio-taulako adibide kuantitatiboetan ikus daiteke nola aldatzen doan denborarekin une honetan 10 euro balio duten hainbat gairen prezioa. Kalkuluok egiteko honako formula erabiltzen da: Prezioa n urte pasa ondoren = 10 (1 + π) n π eta n-k adierazten dute, hurrenez hurren, inflazio tasa hipotetiko bat (zati ehun) eta igarotako urteen kopurua. Inflazio tasa hipotetikoa, adibidez, %30 balitz eta igarotako urteak, 10 (ikus taularen eskumako zutabearen azken gelaxka), prezioa ondoren adierazten den bezala kalkulatzen da: Prezioa 10 urte igaro ondoren = 10 (1 + 0,30) 10 = 137,86 Inflazio-taula Inflazioaren eragina (n urte igarota) orain 10 euro balio duten bi CD bakunen prezioan. Urterik urterako inflazio tasa: 1 % 2 % 5 % 10 % 30 % Prezio egonkorrak Inflazioaldia Urte 1 igarota 10,10 10,20 10,50 11,00 13,00 Urte 2 igarota 10,20 10,40 11,03 12,10 16,90 3 urte igarota 10,30 10,61 11,58 13,31 21,97 4 urte igarota 10,41 10,82 12,16 14,64 28,56 5 urte igarota 10,51 11,04 12,76 16,11 37,13 6 urte igarota 10,62 11,26 13,40 17,72 48,27 7 urte igarota 10,72 11,49 14,07 19,49 62,75 8 urte igarota 10,83 11,72 14,77 21,44 81,57 9 urte igarota 10,94 11,95 15,51 23,58 106,04 10 urte igarota 11,05 12,19 16,29 25,94 137,86

78 78 1 Eranskina Inflazioaren eragina diruaren erosteko ahalmenean (erreferentzia urtea = 100, n urteren ondoren, inflazio tasa jakin batekin, portzentajean) Urterik urterako inflazio tasa: 1 % 2 % 5 % 10 % 30 % Prezio egonkorrak Inflazioaldia Urte 1 igarota 99,0 98,0 95,2 90,9 76,9 Urte 2 igarota 98,0 96,1 90,7 82,6 59,2 3 urte igarota 97,1 94,2 86,4 75,1 45,5 4 urte igarota 96,1 92,4 82,3 68,3 35,0 5 urte igarota 95,1 90,6 78,4 62,1 26,9 6 urte igarota 94,2 88,8 74,6 56,4 20,7 7 urte igarota 93,3 87,1 71,1 51,3 15,9 8 urte igarota 92,3 85,3 67,7 46,7 12,3 9 urte igarota 91,4 83,7 64,5 42,4 9,4

79 2 Eranskina Ariketak 79 2 Eranskina 2. kapituluari dagozkion ariketak: 1. Zeintzuk dira diruaren hiru funtzio nagusiak? 2. Zer diru mota ezagutzen dituzu? 2. kapituluko ariketen soluzioak: 1. Diruak hiru funtzio betetzen ditu: ordainketarako tresna, kontu-unitate eta balio-gordailu. 2. Diru mota arruntenak diru-merkantzia, esku-dirua, diru-papera, gordailu likidoak (bankuen pasiboak), epe laburrerako balore likidoak eta diru elektronikoa dira. 3. kapituluari dagozkion ariketak: 1. Nola definituko zenuke «inflazioa»? Ze harreman dago inflazioaren eta diruaren erosteko ahalmenaren artean? 2. Zer esan nahi «deflazioak»? 3. Nola neurtu daiteke inflazioa? 4. Pentsa ezazu erosketa-saski ordezkagarriak berrogeita hamar ogitarteko eta kiroloinetako pare bi dituela. 2003an ogitarteko batek euro 1 balio zuen eta kirol-oinetako pare batek, 80 euro urtean, ogitartekoak 1,20 euro balio ditu eta kirol-oinetako pareak, 85 euro. Zenbateko hazkundea izan du erosketa-saskiaren prezioak? 5. Jarri adibide bat prezioen aldaketa orokorraren neurketaren inguruko arazoak adierazteko. 6. Aipatu prezioen egonkortasunaren onuretariko batzuk. 3. kapituluko ariketen soluzioak: 1. Orokorki esanda, inflazioa denbora luzean dirauen ondasun eta zerbitzuen prezioen igoera da, zeinaren ondorioz diruaren balioak eta, ondorioz, bere erosteko ahalmenak behera egiten duten. 2. Deflazioa inflazioaren kontrakoa da, hau da, prezio maila orokorren denbora luzeko etengabeko beherakada. 3. Arrunki, inflazioa kontsumo prezioen indizearen aldaketaren arabera neurtzen da. Horretarako, erosleen erosketa ohiturak aztertzen dira, ekonomia jakin batetako kontsumitzaile arruntaren ohituren adierazgarri diren ondasun eta zerbitzuak zehazteko. Erosketa-zerrenda hori egin eta artikulu bakoitzak kontsumitzailearen gastuan duen garrantzia neurtu ondoren, «erosketa saskia» bezala ezagutzen duguna lortzen da. Hilero, «prezio ikuskari» talde batek gai horien prezioa egiaztatzen du salmenta puntu Eskuarki, inflazioa kontsumoko prezioen indizea baliatuz kalkulatzen da.

80 80 2 Eranskina desberdinetan. Gero saskiak denboran zehar izan dituen kostuak konparatzen dira eta prezioen indizea osatzeko balioko duen seriea lortzen da. Honenbestez urte arteko inflazio tasa kalkulatu daiteke oraingo erosketa saskiak duen balioak iaz saski horrek zuen balioarekiko duen aldaketaren portzentaia atereaz an: (50 1,00) + (2 80) = 210 euro an: (50 1,20) + (2 85,00) = 230 euro. Kopuru absolututan, erosketa saskiaren prezioak 20 euro egin du gora. Kopuru erlatibotan, gora egin duena (( )/210) 100 = %9,5 da, gutxi gora behera. 5. Esate baterako, batzutan zaila da KPI kalkulatzerakoan produktuen kalitate hobekuntzak kontutan hartzea. Denborarekin produktu jakin baten kalitateak nahiz prezioak gora egiten badute, prezio igoeraren zati bat kalitatearen hobekuntzari zor zaio. Kalitate hobekuntzari zor zaizkion prezioen igoerak ezin ditzakegu inflazio eragile bezala hartu, ez baitute diruaren erosteko ahalmena gutxitzen. Hortaz, estatistika erakundeak horrelako aldagaiak kontutan hartzen saiatzen dira. Adibidez, kalkulatzen bada prezioen igoera %3ra hurbiltzen dela, baina %2 inguru kalitatearen hobekuntzen ondorioa dela, azkeneko hau prezioen igoeraren portzentaje osoari kenduko zaio, horrela %1eko prezioen igoera «zuzendua» ondorioztatuz. Kalitate aldaketok arruntak dira denbora epe luzeak kontutan hartuz gero. 6. Prezio egonkorrek bizimodu maila hobeak ahalbidetzen dituzte, prezioen bilakaerarekiko zalantzak uxatzen laguntzen baitituzte. Hortaz prezio erlatiboen gardentasuna areagotu egiten da, inflazio tasen gaineko arrisku primak apalduz, beharrezkoak ez diren babesak ekidinez, esku-dirua izatearen onurak gehituz eta aberastasunaren eta errentaren banaketa arbitrarioa eragotziz. Hitz gutxitan esanda, prezioen egonkortasuna zaintzen duten heinean, banku zentralek helburu ekonomiko zabalagoak lortzen laguntzen dute. 4. kapituluari dagozkion ariketak: 1. Diru-politikaren testuinguruan, zer esan nahi du transmisio «prozesuak»? 2. Nola eragin dezakete banku zentralek interes-tasen gainean? 3. Zer da interes tipo erreala? Zertan bereizten dira interes tipo errealak ex ante eta ex post? Kalitate aldakuntzak maiz gertatzen dira aldi luzeetan. 4. Demagun inbertitzaile batek hamar urteko epemuga eta %4ko kupoi izendun finkoa duen bonoa erosten duela. Gainera, inbertitzaile horrek datozen hamar urtetarako %1,8ko bataz besteko inflazioa espero du. Zer da bere inbertsioaren bataz besteko etekin erreala ex ante (itxarotakoa)? 5. Zenbatekoa ote litzateke etekin erreala ex post, inbertitzaileak bonoa erosi ondoren agintariek inflazio-politika ezartzea erabakiko balute, zeinaren ondorioz bonoaren epemuga bitarteko bataz besteko inflazioa %5ean kokatuko litzateke? 6. Zenbatekoa ote litzateke etekin erreala, ex ante eta ex post, zergen ostean, etekin nominalak errentaren gaineko %25eko zerga izango balute 7. Zer eragin dute interes tipoen aldaketen familien eta enpresen gastuetan? Zenbat denbora behar da eragina hautemangarria izan dadin? 8. Zer faktore dira erabakigarriak epe laburreko inflazioan? 9. Zer faktore dira erabakigarriak epe luzeagoko inflazioan?

81 4. kapituluko ariketen soluzioak: 1. Banku zentralak hartutako erabakiak ekonomiara eta, azken finean, prezioetara «transmititzen» diren prozesuari deitzen zaio arrunki «transmisio prozesua» Eranskina 2. Diru-papera (eta banku erreserbak) jaulkitzeko baimena duen erakunde bakarra denez, hots, diru-oinarriaren hornitzaile monopolista den heinean, banku zentralak almena du bankuei ematen dizkien epe motzeko maileguen interes tipo nominala ezartzeko. Egungo interes-tasak eta itxaroten denak (bankuek banku zentralei ordaindu behar dizkietenak) eragina du, berriz, banku eta merkatuko interes-tasa gama zabal batengan. 3. Ekonomilariek interes-tasa izenduna deitzen diote bankuek (edo bonoek) ordaintzen duten interes tipoari. Interes-tasa erreala, berriz, inbertsio baten etekin osoaren ondorioz izandako erosteko ahalmenaren gehitzea litzateke; hots, interes-tasa nominalaren eta inflazio tasaren arteko diferentzia. Honi buruz, garrantzitsua da interes errealaren bi motak bereiztea: mailegu- eak eta mailegu-hartzaileak mailegua ematen den unean espero duten interes-tasa errealari ex ante deitzen zaio; gero benetan ordaintzen denari, berriz, ex post deitzen zaio. 4. Bataz besteko etekin erreala ex ante (itxarotakoa) hau izango litzateke, gutxi gora behera: %4,0 %1,8 = %2,2. 5. Enuntziatuaren arabera, etekin erreala, ex post, %4,0 %5,0 = % 1,0 izango litzateke, gutxi gora behera. Beraz, etekina ex post negatiboa litzateke.. 6. Errentaren gaineko %25eko zergak ondorengo aldaketa eragingo luke etekin errealean ex ante (zergen ondoren): %4,0 % 1,0 % 1,8 = %1,2. Inflazio-politika ezarriko balitz, etekin erreal ex post (zergen ondoren) honela aldatuko litzateke %4.0 % 1.0 %5.0 = % Familientzako interes-tasa errealen igoeran aurrezkia erakargarriago bihurtzen du; izan ere, hark etorkizuneko kontsumoari begira etekin handiago emango du. Beraz, normalean, interes-tasa errealen igoerak kontsumo arrunta apaldu eta aurrezkia azkartzen du. Enpresen ikuspegitik, interes-tasa errealen igoerak, beste aldagaiak aldatzen ez badira, disuasio-eragina du inbertsioan, gutxiago baitira kapitalaren kostuaren handitzea estaltzeko adinako etekina eskaintzen duten inbertsio proiektuak. Garrantzizkoa da prozesu honetan denbora desfaseak ematen direla ulertzea. Enpresek hilabeteak behar dituzte inbertsio proiektu berriak abian jartzeko; urteak ere behar dira lantegi berriak eraiki edo ekipamendu bereziak egin arazi behar direnean. Etxebizitzan egiten den inbertsioak ere denbora behar du interes-tasen aldaketetara egokitzeko. Litekeena da, gainera, kontsumitzaile askok bere kontsumo asmoak egun batetik bestera ez aldatzea. Laburbilduz, interes-tasen igoerak enpresa eta familien egungo gastuak gutxitzeko joera bultzatuko badu ere, denbora beharko da eragin hori hauteman arte. 8. Epe laburrean prezio mailan eragin dezaketen faktore asko dago; esate baterako, eskari erantsiaren eta bere osagarrien bilakaera, aurrekontu politikarena. Beste hainbat aldaketek, adibidez bitarteko kontsumoen prezioenak, kostu eta produktibitatearenak, kanbio-tipoarenak eta ekonomia globalak ere eragin dezakete prezioengan. Epe laburrean, faktore guzti hauek eragina izan dezakete jarduera errealean eta prezioetan. Oro har, interes tasa erreal handiek kontsumo arrunta murrizten dute, eta aurreztea areagotzen. 9. Epe luzera, soilik politika espantsionista etengabeak azaldu dezake prezio maila orokorraren igoera jarraitua. Argumentu honen alde esan ohi da «inflazioa noiznahi eta nonahi diru-fenomenoa dela».

82 82 2 Eranskina 5. kapituluari dagozkion ariketak: 1. Sartu EBZren web gunean eta bankuko presidentearen izena bilatu. 2. Sartu zure estatuko BZNen web gunean eta gobernadorearen izena bilatu. 3. Zer kidek osatzen dute EBZren Gobernu Kontseilua? Zeintzuk dira bere betebehar nagusiak? 4. Zer kidek osatzen dute EBZren Batzorde Exekutiboa? Zeintzuk dira euren betebehar nagusiak? 5. Zer kidek osatzen dute EBZren Kontseilu Nagusia? Zeintzuk dira euren betebehar nagusiak? 6. Laburbildu ezazu prezio-egonkortasuna EBZren arabera. 7. Zergatik erabaki zuen Gobernu Kontseiluak prezioen egonkortasunari buruzko definizio kuantitatiboa iragartzea? 8. Azaldu laburki prezioen egonkortasunak pairatzen dituen arriskuak baloratzeko orduan EBZk erabiltzen dituen bi ikuspegiak. Zer denbora ikuspegi hartu behar dira kontuan? 9. Azaldu laburki Eurosistemaren marko operatiboaren osagai nagusiak. Zeintzuk dira bere ezaugarri oinarrizkoenak? 10. Demagun EBZk tasa finkoko enkantea iragartzen duela eta 100 miloi euro esleitzea erabakitzen duela. Enkantean bankuek ondoren adierazten diren eskaintzak egiten dituzte. Nola banatuko ditu EBZk 100 miloi euroak bankuen artean? Eskaintza Esleipena Banku 1 30? Banku 2 30? Banku 3 50? Banku 4 40? Banku 5 50? Guztira kapituluko ariketen soluzioak: 1. Jean-Claude Trichet. 2. Estatu bakoitzaren arabera. 3. Gobernu Kontseilua EBZren organo erabakitzaile nagusia; EBZko Batzorde Exekutiboko kideek eta euroa onartu duten BZN guztien (egun, hamabi) gobernadoreek osatua. Gobernu Kontseiluaren presidentea da EBZren presidentea. Bere eginkizun nagusia euroaren eremurako diru-politika ezartzea da. Zehatzago, berari dagokio banku komertzialek beren banku zentralengandik dirua eskuratzeko ordaindu behar duten interes tipoak ezartzea. Beraz, zeharka bada ere, Gobernu Kontseiluak euroaren

83 eremu osoko ekonomiaren interes-tasak baldintzatzen ditu, hauen artean banku komertzialek bezeroei maileguengatik kobratzen dizkietenak eta aurreztaileek bere gordailuengatik jasotzen dituztenak Eranskina 4. Batzorde Exekutiboa: EBZren presidente nahiz presidenteordeak eta beste lau kidek osatzen dute; lau kideok euroa onartu duten hamabi estatuetako Estatu eta Gobernu buruen adostasunez izendatzen dira. Batzorde Exekutiboaren ardurapean geratzen da Gobernu Kontseiluak erabakitako diru-politikaren aplikazioa eta hortaz agindu zehatzak ezartzen dizkie BZNei. Batzorde Exekutiboari dagokio, halaber, Gobernu Kontseiluaren bilerak deitzea eta EBZren eguneroko kudeaketa. 5. Kontseilu Orokorra EBZren hirugarren organo artezkaria da eta EBZren presidenteak eta presidenteordeak eta EBko hogeita bost BZNen gobernadoreek osatzen dute. Kontseilu Orokorra ez da euroaren eremuko diru-politikako erabakien arduraduna, baina bai euroa barneratu ez duten Estatu kideetako diru-politikaren koordinazioarena eta baita euroaren eremuaren balizko handitze baterako prestakuntza lanena. 6. Tratatuak EBZri prezio-egonkortasuna mantentzeko eginkizun nagusia ezartzen dion arren, ez du kontzeptu horren definizio zehatzik jasotzen. Helburu hori zehazteko asmoz, 1998an Gobernu Kontseiluak honako definizio kuantitatibo hau eman zuen: «Prezio egonkortasuna euroaren eremu osorako Kontsumo prezioen Indize Amortizatuaren (KPIH) urte arteko hazkundea %2tik beherakoa izatea da; Prezio-egonkortasuna epe ertainera mantendu beharra dago». 2003ko diru-politikako estrategia zehatz-mehatz aztertu eta gero, Gobernu Kontseiluak berretsi egin zuen definizio hau eta bere ahaleginak inflazio tasa %2tik behera, baina «epe ertainera hortik hurbil», mantentzera bideratzen ari dela argitu zuen. 7. Gobernu Kontseiluak, arrazoi batzuengatik, prezio-egonkortasunaren definizio kuantitatibo bat publiko egitea erabaki zuen. Lehenengo eta behin, EBZk Tratatuak emandako eginkizuna nola interpretatzen duen argitzen duenez, definizioa dirupolitikako markoa ulertzeko lagungarria da (hau da, diru-politikagardenagoa izatea eragiten du) eta, ondorioz, etorkizunean prezioek izango duten bilakaerari buruz publikoak duen iritzia bideratzea ahalbideratuko duen faktore bat ezartzen du. Bigarrenik, Prezio-egonkortasunaren definizioa erreferentzia puntu argi eta neurgarria da eta definizio horren arabera publikoak EBZri kontuak eskatu diezazkioke. Prezioen bilakaera definizioak ezarritakotik aldentzen bada hori identifikatu daiteke eta, kasua eman ezkero, EBZri desbideratze horiek eta, epe egokian, egoera prezio- -egonkortasunera berriro nola bideratu azaldu ditzan. 8. EBZren estrategiaren arabera, diru-politikako erabakiak prezio-egonkortasunerako arriskuen analisi exhaustibo batean oinarritzen dira. Analisi hau prezio-egonkortasuna zehazteko bi ikuspegi osagarritan artikulatzen da. Lehenengoaren objektua prezio- -egonkortasunaren epe labur eta ertainerako determinanteen ebaluazioa da, jarduera errealean eta ekonomiaren egoera finantzarioan zentratuta. Kontutan hartzen du ondasun-merkatuko eskaintza eta eskariaren arteko harremanak ondasun, zerbitzu eta faktore merkatuan prezioen bilakaerari asko eragiten diola denbora epe hauen barnean. EBZk ikuspegi hau «analisi ekonomiko» izenez ezagutzen du. Bigarren ikuspegiak, «diru- -analisi» izenez ezagutua, epe luzeagoak aztertzen ditu, diruaren eta prezioen arteko epe luzerako harremanean oinarrituz. Diru-analisia, epe ertainetik luzerako ikuspegitik, analisi ekonomikotik epe laburretik ertainera diru-politikako datozen adierazpen adierazgarriak kontrastatzeko tresna bat da batez ere. Europako Banku Zentralaren xede nagusia prezioei egonkor eustea da. 9. Eurosistemaren marko operatiboko elementu nagusiak hiru dira. Lehenengo, erreserben eskakizun batzuk jasotzen ditu, mantentze-epe deitutako hile bateko epean zehar batez besteko mekanismo baten bitartez kalkulatzen direnak.

84 84 2 Eranskina Eskakizun hauen arabera, kreditu-entitateak euren BZNetan kontu korronteetan erreserba minimo batzuk mantentzera behartuta daude. Tresna honek bi helburu garrantzitsu ditu: banku zentralaren likideziarako banku sektoretik etorritako eskari gehigarri bat sortzea, eta diru-merkatuan eman daitezkeen aldi baterako likideziaren perturbazioak moteltzea, epe laburrera interes-tasen hegazkortasuna gutxitzeko. Honek EBZri erraztu egiten dio diru-politikaren aplikazioa. Bigarrenik, Eurosistemak diru-merkatuaren erreserba baldintzak kudeatu ditzake eta merkatu horretako interes-tasetan eragina izan dezake, bankuei merkatu irekiko eragiketen bitartez finantzaketa erregularra emanez. Finantzaketa erregularrari esker, bankuek euren likidezia beharrizanak ase ditzakete. Asteko finantzaketa eragiketa nagusiak, aste bateko mugaegunekoak, EBZren diru-politikaren aplikaziorako funtsezkoak dira. Finantzaketa eragiketa nagusiei (FEN) aplikatu beharreko tasak diru-politikarentzat EBZren Gobernu Kontseiluak hartutako norabidea erakusten du. FENk banku-sistemak behar duen finantzaketa gehiena jasotzen dute. Epe luzeagoko finantzaketa eragiketak ere likidezia emateko eragiketak dira, baina hilero egiten dira eta hiru hileko mugaeguna dute. Doikuntza eragiketak kasu zehatzetan burutzen dira likidezia mailak edo gertaera bereziek interes-tasengan izan dezaketen eragina ahultzeko helburuarekin. Hirugarrenik, bankuek etengabeko erraztasun bitara jo dezakete, kreditu erraztasun marjinala eta gordailu erraztasuna, maileguak lortu edo euren BZNetan behar duten likideziaren araberako egun baterako gordailuak egiteko. Erraztasun hauek bankuek eurak eskatuta lor ditzakete. 10. Adjudikazio osoa eskaintza guztien %50 da. Ondorioz, banku bakoitzak bere eskaintzaren %50 jasotzen du. Eskaintza Adjudikazioa 1 Bankua Bankua Bankua Bankua Bankua Totala Ariketa osagarriak: 1. Suposatu ezazu banku zentral batek helikoptero batetik diru kopuru zehatz bat botatzen duela (hau da, biztanleen artean uniformeki dirua banatzen du) ekonomian zirkulazioan dabilen diru kopurua areagotuz. Zeintzuk lirateke ondorioak epe laburrera? Eta epe luzera? 2. Kontsumo prezioen indizeak gora egiten badu, diruaren erosteko ahalmenak: txikiagotu egingo da? ez da aldatuko? handitu egingo da? 3. Eskaintza agregatua ezkerrera desplazatzea zeren ondorio izan daiteke: soldata errealen gehikuntza (produktibitate zehatz baterako)? produktibitatea gutxitzea? diru-eskaintzaren gehikuntza?

85 Soluzioak: 1. Epe laburrera, biztanleriak bere aberastasunaren gehikuntza bat sumatu dezake eta, hori dela eta, gehiago gastatu. Ondorioz, hazkunde erreala epe laburrera hazi egin daiteke, nahiz eta denbora bat igaro eta gero hasierako mailara itzuliko litzatekeen. Epe luzera, prezioak proportzio berean gehituko lirateke Eranskina 2. Prezio indizeek gora egiteak diruaren erosteko ahalmena gutxitzea suposatzen du. 3. Eskaintza agregatua ezkerra desplazatzea soldata errealak gehitzearen edo produktibitatea jaistearen ondorio izan daiteke.

86

87 Bibliografia 87 Bibliografia Europako Banku Zentrala (1998), A stability-oriented monetary policy for the ESCB, prentsa-oharra, azaroak 13, Europako Banku Zentrala (1998), The quantitative reference value for monetary growth, prentsa-oharra, abenduak 1, Europako Banku Zentrala (1999), «Eurosistemaren diru-politikaren estrategia egonkortasunerantz orientatua», Hileroko Buletina, urtarrila. Europako Banku Zentrala (1999), «Euroaren eremuko diru-agregatuak eta euren papera Eurosistemaren diru-politikaren estrategian», Hileroko Buletina, otsaila. Europako Banku Zentrala (1999), «Eurosistemaren eragiketa-esparrua: deskripzioa eta lehen ebaluazioa», Hileroko Buletina, maiatza. Europako Banku Zentrala (1999), «Egonkortasun eta Hazkunderako Egiunearen aplikazioa», Hileroko Buletina, maiatza. Europako Banku Zentrala (1999), «Banku Zentralen Europako Sistemaren erakunde- -esparrua», Hileroko Buletina, uztaila. Europako Banku Zentrala (2000), «Euroaren eremuko diru-politikaren transmisioa», Hileroko Buletina, uztaila. Europako Banku Zentrala (2000), «EBZen diru-politikaren estrategiaren bi zutabeak», Hileroko Buletina, azaroa. Europako Banku Zentrala (2000), «Diru elektronikoaren agerpenak sorrarazitako gaiak», Hileroko Buletina, azaroa. Europako Banku Zentrala (2000), «Eurosistema eta EBen zabaltze prozesua, Hileroko Buletina», otsaila. Europako Banku Zentrala (2001), «Diru-politikaren formulazioa ziurgabetasun inguru batean», Hileroko Buletina, urtarrila. Europako Banku Zentrala (2001), «Kontzeptu-esparrua eta diru-analisiaren tresnak», Hileroko Buletina, maiatza. Europako Banku Zentrala (2001), «Euroaren eremuko azpiko inflazioaren neurriak», Hileroko Buletina, abuztua. Europako Banku Zentrala (2001), «Diru-politikaren arauei dagozkien gaiak», Hileroko Buletina, urria. Europako Banku Zentrala (2001), EBZren Diru Politika, Europako Banku Zentrala. Europako Banku Zentrala (2001), Monetary analysis: tools and applications,

88 88 Bibliografia Europako Banku Zentrala (2002), «Aldaketak IFMen balantze eta interes tasetako estatistiketan», Hileroko Buletina, apirila. Europako Banku Zentrala (2002), «Eurosistemaren elkarrizketak EBri herrialde atxikigaiekin», Hileroko Buletina, uztaila. Europako Banku Zentrala (2002), «EBZren kontuak ematea», Hileroko Buletina, azaroa. Europako Banku Zentrala (2002), «Gardentasuna EBZren diru-politikan», Hileroko Buletina, azaroa. Europako Banku Zentrala (2002), List of monetary financial institutions and institutions subject to minimum reserves as at the end-december 2001, Europako Banku Zentrala (2003), Eraginkortasuna areagotzeko neurriak diru-politikaren eragiketa-esparruan, prentsa-oharra, otsailak 23. Europako Banku Zentrala (2003), Background material related to the Governing Council s reflections on the ECB s monetary policy strategy, Europako Banku Zentrala (2003), «EBZren diru-politikaren estrategiari buruzko ebaluaketaren emaitzak», Hileroko Buletina, ekaina. Europako Banku Zentrala (2003), Eurosistemaren berme-aktibo sistema hobetzeko neurriak, Kontsulta Publikoa, ekainak 11, Europako Banku Zentrala (2003), Inflation differentials in the euro area: potential causes and policy implications, prentsa-oharra, irailak 30. Europako Banku Zentrala (2004), The monetary policy of the ECB, Bordo, M.D. eta Eichengreen, B. (1993), A Retrospective on the Bretton Woods System: Lessons for International Monetary Reform, The University of Chicago Press. Davies, G. (1994), A History of Money: From Ancient Times to the Present Day, University of Wales Press, Cardiff. Hauser, A. eta Brigden, A. (2002), «Money and credit in an inflation targeting regime», Bank of England Quarterly Bulletin, udazkena, or. Europako Diru Institutua (1997), The single monetary policy in Stage Three: specification of the operational framework, urtarrila, Europako Diru Institutua (1998), The single monetary policy in Stage Three general documentation on ESCB monetary policy instruments and procedures, apirila, Europako Banku Zentrala (1998), Diru-Politika bakarra hirugarren fasean BZESen diru-politikako tresna eta prozedurei buruzko dokumentazio orokorra, iraila. Issing, O. (1994), Geschichte der Nationalökonomie, Vahlen Verlag. Issing, O. (2003), Einführung in die Geldtheorie, 13. Auflage, Vahlen Verlag.

89 Issing, O., Gaspar, V., Angeloni, I. eta Tristani, O. (2001), Monetary policy in the euro area: strategy and decision-making at the European Central Bank, Cambridge University Press. 89 Bibliografia McCandless, G.T. and Weber, W.E. (1995), «Some Monetary Facts», Federal Reserve of Minneapolis Review,19. bol., 3.zk., 2-11 orr. Papademos, L. (2003), The contribution of monetary policy to economic growth, 31st Economics Conference zela-eta, emandako hitzaldia, Viena, 2003ko ekainak 12, Papademos, L. (2004), Politiken formulazioa EDBn: estrategiak, arauak eta zuhurtziarakotasuna, Banco de España-n emandako hitzaldia, Madril, 2004ko apirila 19, Scheller, H.-P. (2004), The European Central Bank History, Role and Functions. Trichet, J.-C. (2004), Key issues for monetary policy: an ECB view, the National Association of Business Economics zela-eta, parte hartzea, Filadelfia, 2004ko urriak 5, Trichet, J.-C. (2004), A stability-oriented monetary policy as a necessary condition for long-term growth, UNICE Competitiveness Day zela-eta, emandako hitzaldia, Brusela, 2004ko abenduak 9,

90 UROSISTEMA ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ EUROSISTEMA Banco Central Europeo Kaiserstrasse Fráncfort del Meno Alemania ES/BAQ