Shëndeti i ndjeshëm i fëmijëve përballë mjedisit të ndotur

Transcription

1 NUMËR 93 TETOR 2004 MJEDISI SOT BOTIM I PËRMUAJSHËM I QENDRËS RAJONALE TË MJEDISIT (REC) PËR EVROPËN QENDRORE DHE LINDORE - ZYRA NË SHQIPËRI Shëndeti i ndjeshëm i fëmijëve përballë mjedisit të ndotur Sa dimë për rrezikun që u kanoset atyre? MJEDISI SOT NR. 93 Fëmijët të ekspozuar ndaj 1 Sulm ushtarak ndaj mjedisit lexoni në faqen 4 mjedisit të rrezikshëm lexoni në faqen 8 Ajri që vret fëmijët e Evropës lexoni në faqen 11

2 NË KËTË NUMËR EDITORIAL 3 Të vendosim për më të mirën e të ardhmes - fëmijëve NGA VENDI - AKTUALITET 4-5 Sulm ushtarak ndaj mjedisit Ekologjistja keniane merr Nobel për Paqen Plani Lokal i Veprimit në Mjedis - Shkodër AKTIVITETE REC 13 REC në mbështetje të OJFve në fushën e mjedisit Estonia një natyrë tjetër PROFIL 14 Bashkimi Ndërkombëtar për Mbrojtjen e Natyrës NGA RAJONI 15 Rusia ratifikon Protokollin e Kiotos Gjallesat aziatike në rrezik zhdukjeje Kishat, fushatë për ndryshimet klimatike Peshqit, shumë të ndotur për t u ngrënë TEMA E MUAJIT 7-9 Rreziku që mund të vijë nga rubineti Fëmijët të ekspozuar ndaj mjedisit të rrezikshëm Vend grumbullimi i mbetjeve alarm për popullsinë Ajri që vret fëmijët e Evropës Opinionet e shprehura në shkrimet e kësaj reviste nuk paraqesin domosdoshmërisht opinionet e Qendrës Rajonale të Mjedisit (REC) Kanë kontribuar për këtë numër: Nurie Çaushi Luljeta Leno Arben Luzati Sazan Guri Veton Kasapolli Alken Myftiu Eduart Cani Genta Hoxha Daniela Tola Stafi editorial Mihallaq Qirjo Alken Myftiu Veton Kasapolli Genta Hoxha Eduart Cani Daniela Tola Ky botim mbështetet financiarisht nga Ambasada e Mbretërisë së Hollandës në Shqipëri Qendra Rajonale e Mjedisit për Evropën Qendrore e Lindore Zyra në Shqipëri MJEDISI SOT NUMËR 93 TETOR 2004 MJEDISI SOT është një botim periodik të Qendrës Rajonale të Mjedisit (REC) Zyra në Shqipëri Në këtë botim të përmuajshëm do të gjeni informacion mbi probleme mjedisore, lajme të përzgjedhura, opinione e komente mbi çështje të mjedisit nga vendi e rajoni, informacione për aktivitete për mjedisin nga vendi e bota etj. Versionin elektronik të kësaj reviste, mund ta gjeni në faqen: Për të marrë Mjedisi Sot, e përditshme elektronike, me postë eletronike apo revistën MJEDISI SOT (botim i përmuajshëm), dërgoni emrin dhe adresën tuaj pranë Zyrës së REC në Shqipëri, në adresat: Kutia Postare 127, Tiranë; Tel/Faks: (04) ; ose editor@albania.rec.org Qendra Rajonale e Mjedisit (REC) për Europën Qendrore e Lindore është një organizatë ndërkombëtare jopartizane, joavokate, jofitimprurëse që mbështet zgjidhjen e problemeve mjedisore në Evropën Qendrore e Lindore (EQL), duke nxitur bashkëpunimin ndërmjet organizatave joqeveritare, qeverive, bizneseve e aktorëve të tjerë mjedisorë, si dhe duke mbështetur shkëmbimin e lirë të informacionit dhe pjesëmarrjen e publikut në vendimmarrjen mjedisore. REC është krijuar në 1990 nga ShBA, Komisioni Evropian dhe Hungaria. Sot REC, bazohet ligjërisht në Kartën e tij, nënshkruar nga 28 vende dhe Komisioni Evropian, dhe në një marrëveshje ndërkombëtare me qeverinë hungareze. REC ka zyrën qendrore në Szentendre, Hungari dhe zyrat e vendeve në secilin prej 15 vendeve përfituese. Shqipëria e ka nënshkruar Kartën e REC në Zyra e REC për Shqipërinë është hapur në Kjo zyrë punon për realizimin e misionit të REC duke mbështetur organizatat jofitimprurëse, institucionet mjedisore në të gjitha nivelet, dhe aktorë të tjerë të interesuar në fushën e mjedisit, duke mbështetur proceset pjesëmarrëse e shkëmbimin e lirë të informacionit. Fushat kryesore të veprimtarisë janë: Programi i granteve për OJF-të; Planet Lokale të Veprimit në Mjedis, Informacioni Mjedisor; Edukimi Mjedisor; Programi i kualifikimit për OJFtë dhe zyrtarë të mjedisit, nismat dhe programet vendore e rajonale; etj. Donatorët më të fundit janë: Komisioni Europian, Ambasada e Mbretërisë së Hollandës, SIDA, UNDP, GEF/ SGP, Fondacioni SOROS, SDC, etj. 2 MJEDISI SOT NR. 93

3 EDITORIAL Të vendosim për më të mirën e të ardhmes - fëmijëve Për mjedisin në Shqipëri po vjen një valë e re e ndryshimeve pozitive. Pas alarmit të shoqatave mjedisore dhe të ekspertëve për ndotjen e pamëshirshme që po i bëhet mjedisit ku jetojmë, nga numri i lartë i makinave të vjetëruara, ligjvënësit do të miratojnë një ligj në favor të mjedisit. Propozimi i parë erdhi nga Ministria e Mjedisit, që raportoi për numrin e madh të makinave të përdorura më shumë se 10 vjet, si dhe numri i madh i makinave me motor dizel. Debatet e përfaqësuesve të ndryshëm politik po zhvillohen për të rritur apo ulur propozimin bazë në lidhje me moslejimin e importimit të makinave në vend, më të vjetra se 6 vjet. Në të njëjtën kohë, masat e mbrojtjes së mjedisit po ndërmerren edhe për reduktimin e makinave të vjetra që tashmë ndodhen në rrugët e Shqipërisë, duke i taksuar me tarifa më të larta ato më të vjetrat. Të gjithë jemi të vetëdijshëm se këto masa nuk do të bëjnë mrekullinë në mjedisin shqiptar, por mbrojtja e mjedisit nga ndotësit me pasoja të rënda për shëndetin (siç është transporti) do të bëhet për herë të parë me ligj. Vendet e Evropës perëndimore sjellin shembujt më të mirë të taksave mbi transportin e Nuk mjafton të përgatisim fëmijët tanë për të ardhmen, duhet të përgatisim botën për fëmijët tanë makinave, që është tregues i vetëdijësimit për dëmet që kjo mënyrë e ndotjes i sjell shëndetit të njeriut. Në Danimarkë, taksa e regjistrimit është e barabartë me 200 % të vlerës së shitjes së makinës, ndërsa regjistrimi vjetor i saj u kushton danezëve 1000 USD në vit. Paratë e taksave, Danimarka i investon në transportin publik dhe të biçikletave. Ndërsa, në përpjekjet e Holandës për të zbritur numrin e makinave nga 5 milion në 3.5 milion, qeveria ka vendosur taksa jashtëzakonisht të larta mbi makinat. Kjo ka kontribuar në rritjen e numrit të biçikletave të përdorura nga qytetarët që përdorin biçikletat për të kryer 40 % të udhëtimeve në vend. Rreziku më i madh nga ndotja e mjedisit të jashtëm bien mbi fëmijët, të cilët vuajnë pasojat në të ardhmen që çojnë në sëmundje të pashërueshme. Një studim tregon se fëmijët që jetojnë në afërsi të rrugëve ku gjatë ditës kalojnë rreth makina në ditë, janë të rrezikuar gjashtë herë më shumë se fëmijët që jetojnë në zona të qeta në afërsi të rrugëve ku kalojnë 500 makina në ditë. Nisur nga këto duhet të mendojmë për të ardhmen tonë, të fëmijëve tanë, dhe për reduktimin e ndotjes në zhvillimin e pashmangshëm urban të qyteteve ku jetojmë. 2004FORUM tetor Shqiptarët fillojnë të ushqehen me OMGJ Bashkimi Kombëtar i Fermerëve ka shprehur miratimin për përdorimin e Organizmave të Modifikuara Gjenetikisht (OMGJ) si ushqim për blegtorinë. Sipas tyre, përdorimi i OMGJ-ve në shpendë dhe në derra ka pasur rezultate pozitive, kjo, pasi pas ushqimit të tyre me OMGJ, është vënë re një rritje e peshës se tyre. Ky eksperiment ka filluar në muajin qershor të këtij viti dhe do të vazhdojë edhe për shtatë muaj të tjerë. Ndërkohë Kryetari i Shoqatës së Bujqësisë Organike z. Lavdosh Ferruni tregon se eksperimenti me OMGJ-të pengon integrimin në BE. Automatikisht kemi bërë divorcin me Bashkimin Europian, u shpreh Ferruni. Sipas tij, përdorimi i këtyre produkteve nga fermerët shqiptarë do të kishte një efekt shumë negativ në ekonominë e vendit, pasi atëherë ne nuk do të mund të eksportonim në vendet e BE-së. Projekti, si do të mbrohet deti nga ndotja e anijeve Mbrojtja e detit Adriatik nga ndotjet e anijeve dhe studimi i tij është një nga pesë projektet e programit INTEREG 3 (Programi për zhvillimin e qyteteve të cilat lagen nga deti Adriatik), të cilat do të zbatohen në qarkun e Durrësit deri në fund të vitit Këtë e ka bërë të ditur kryetari i Këshillit të Qarkut, Genci Alizoti, i cili shtoi se projekti për të cilin janë financuar 650 mijë euro, D.A.M.A.C., ka për synim ngritjen e një rrjeti të përbashkët ndërportual për mbrojtjen e Adriatikut nga ndotjet. Ky projekt ka nisur në qytetin bregdetar të Zarës në Kroaci dhe do të shtrihet edhe në Durrës. Anijet tregtare derdhin plehërat në ujërat ndërkombëtare, të tjera lundrojnë pa plotësuar kushtet, duke shkaktuar ndotjen e mjedisit nga karburantet që përdorin, e për pasojë, shkaktojnë edhe ndotjen e ujërave detare. MJEDISI SOT NR. 93 3

4 NGA VENDI Sulm ushtarak ndaj mjedisit Për të disatën herë ushtria shqiptare sulmon me armë mjedisin dhe natyrën shqiptare. Këtë herë, rradhën e kishte zona e Malit me Gropa dhe ai i Bizës se Martaneshit. Një vargan kamionësh ushtarakë u drejtuan drejt këtyre zonave për të bërë asgjesimin e armëve pa marrë parasysh rrezikun që i kanoset mjedisit dhe natyrës, ujërave të pijshëm tokësore dhe nëntokësore. Ministria e Mbrojtjes me dashje apo padashje, me dije apo pa dije, me plane shkencore apo me injorancë, po ndot në terren të hapur apo të mbyllur, atë që veçse duhet ta mbrojë. Mirëpo kjo do të thotë të vrasësh elementët e tjerë të jetës si ujin, ajrin, tokën. Zonat si Mali me gropa dhe ajo e Bizës përbëhen nga shkëmbinj karbonatik (gëlqeror), të cilët në sajë të porozitetit dhe çarshmërisë së tyre, përfaqësojnë pellgje ujëmbajtës të konsiderueshëm dhe potencial. Falë përshkueshmërisë dhe disa vetive të tjera të shkëlqyera fiziko-mekanike, mundësohet kalimi i ujërave nëntokësore në formë (pse jo) lumi, nga ku marrin jetë respektivisht burimet dhe lumenjtë e pashtershëm të Selitës, Erzenit dhe të Matit, prej të cilëve mbështetet jeta e gjallë njerëzore dhe natyrore në të gjithë trevën e Tiranës, Durrësit dhe Matit. Asgjesimi i municioneve ushtarake në zona të tilla, me çarshmëri dhe përshkueshmëri të lartë të rendeve 0,1-0,2 cm/sek, bën të mundur, me anë të shumë elementëve të rrezikshëm kimikë të çliruar nga djegia e tyre, të ndoten ujërat mbi e nëntokësorë qysh në burim. Lëndët eksplozive gjatë asgjesimit të tyre nuk digjen totalisht edhe për faktin se asgjë nuk zhduket, por transformohet nga një lëndë në një lëndë tjetër. Në përbërje të barutit ndodhen squfur (S), karbon (C), nitrat kaliumi (KNO3), dhe në përbërje tek bombat e dorës dhe granatat ndodhen elemente të grupit të lantanideve si p.sh. ceriumi, fulminati i mërkurit, të cilët Alarmi, gjuetia pa kriter po zhduk kafshët e egra Zona e Librazhdit, e njohur si zonë me shumëllojshmëri kafshësh e shpendësh të egra, sot është kthyer në një poligon qitjeje për gjahtarë të ligjshëm e të paligjshëm, që janë shkaku i zhdukjes së kafshëve e shpendëve të egra. Si rezultat i gjuetisë pa kriter, rezervatet natyrore dikur të ruajtura nga shteti si ai i Zgarës, Qarrishtës, Steblevës, Rrajcës, Sopotit, të njohura për derrin e egër, lepurin, kaprollin, gjelin e egër, shapkat etj, janë shkatërruar. Policia ka dhënë 320 liçenca për mbajtje të armëve të gjahut, ndërsa në duar të njerëzve janë rreth 800 të tilla. Gjahtarët sportivë kanë nënshkruar një peticion drejtuar policisë duke kërkuar ndërhyrjen urgjente për ndalimin e masakrës mbi kafshët dhe shpendët e egra në këtë zonë. krijojnë mbingopje të tretësirave, duke dhënë prej shkarkimeve një ndotje të mjedisit. Nga ana tjetër, dihet që dinamiti ka në përbërje të tij trinitro-toluen (TNT), si dhe acid klorpikrik, të cilët janë gjithashtu shumë të rrezikshëm për mjedisin. Ky lloj ndotje nuk është si një ndotje me baltë, ku uji do të kalojë nëpër shtatë shtresa e do të filtrohet duke rrjedhur i pastër. Kjo ndotje ndërhyn në vetitë fiziko - kimike të ujit, duke e shndërruar atë me parametra të tjerë gjenetikostrukturor. Pasojat në shëndetin njerëzor, që lidhen me ndotjet ujore tashmë po vërtetohen dita ditës. Fare lehtë mund të komunikohet me personelin shkencor, që të orientojnë asgjesimin e lëndëve ushtarake drejt zonave, ku nuk preken ekuilibrat natyrore ose pësojnë efekte sa më minimale. Në vendin tonë zona të tilla ka në brendësi të Shqipërisë së mesme, të cilat janë të afta të përballojnë shkatërrime apo asgjësim armësh kimike me mbetje të rrezikshme. Me sa shohim, mjedisi shqiptar po përballet përherë e me tepër, si për ironi, jo nga fatkeqësi natyrore, siç po ndodh rëndom diku jashtë, por nga ndërhyrje antropogjene që janë lehtësisht të evitueshme, por dhe shumë më të rrezikshme. Ruajtje e posaçme për Lagunën e Karavastasë Projekti për ruajtje të posaçme të Lagunës së Karavastasë i miratuar nga qeveria kap vlerën prej një milion dollarë dhe përfshin vlerësimin mjedisor dhe social-ekonomik. Projekti do të realizohet në bashkëpunim me komunitetin. Në këtë projekt përfshihet zonimi i territorit të Parkut Kombëtar të Divjakës, hartimi dhe përcaktimi i kostove për ndërhyrjet në infrastrukturën e zonës së lagunës, ngritjen e qendrës së informacionit dhe rivendosjen e tokave të lagura në jug-perëndim të zonës. Laguna e Karavastasë është një nga zonat më me vlerë në ekosistemet natyrore të vendit, duke patur statusin më të lartë të mbrojtjes në nivel kombëtar dhe atë ndërkombëtar. 4 MJEDISI SOT NR. 93

5 Ekologjistja keniane merr Nobel për Paqen RISI Wangari Maathai është zëvendësministre e mjedisit në Kenia si dhe kryetare e Green Belt Çmimi i parë Nobel për Paqen është dhënë në vitin Ky çmim është ndarë mes Henry Dunant, themelues i Kryqit të Kuq dhe Frédéric Passy, udhëheqësi pacifist botëror. Ky çmim është akorduar dhe në fusha tjera: mbrojtja e të drejtave të njeriut, ndërmjetësimi i konflikteve ndërkombëtare, kontrolli i armëve dhe çarmatimi. Çmimin Nobel për Paqen e kanë fituar edhe organizata e institucione të ndryshme si: Zyra e Përhershme Ndërkombëtare për Paqen, Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq, UNICEF, UNHCR etj. Çmimi Nobel për paqen i është akorduar ekologjistes keniane Wangari Maathai për meritat e saj të veçanta në fushën e mjedisit dhe të të drejtave të grave në Afrikë. Maathai është deputete dhe Zv.ministre e Mjedisit në Kenia, ndërsa ka qenë edhe kandidate për presidencën e Kenias në vitin Wangari Maathai ka lindur në vitin 1940 në Kenia. E diplomuar në shkencën e biologjisë, ajo drejton katedrën e veterinarisë në Universitetin e Nairobit; dhe bëhet gruaja e parë që arriti një pozitë kaq të rëndësishme në Kenia. Punon në Këshillin Kombëtar të Grave të Kenias dhe nga viti 1981 deri 1987 u caktua dhe presidente e këtij forumi. Nëpërmjet këshillit që ajo drejtonte, gjeti mundësinë e mbjelljes së pemëve në zonat e shpyllëzuara, duke themeluar edhe organizatën Green Belt (Brezi i Gjelbër), një nga organizatat më të njohura për mbrojtjen e mjedisit dhe përmirësimin e cilësisë së jetës së grave. Zhvillimi i Green Belt ishte në ritme shumë të shpejta, aq sa në vitet 80 ajo numëronte më shumë se 3 mijë aktiviste gra. Pas vitit 1986 iniciativat e kësaj lëvizjeje globale të drejtuar nga Maathai u adoptua edhe në vende të tjera të Afrikës si Tanzani, Uganda, Etiopi, Zimbabve etj. Synimet bazë të saj ishin mbrojtja dhe shpëtimi i biodiversitetit si dhe krijimi i vendeve të reja të punës, me një synim për të forcuar figurën e lidershipit tek femrat. Në 20 vitet e fundit shumica e synimeve të kësaj organizate janë realizuar. Në fund të vitit 1993 gratë e vajzat e lëvizjes së drejtuar nga Maathai kishin mbjellë më shumë se 20 milionë pemë. Në vite Maathai është nderuar me mjaft çmime e diploma ndërkombëtare si çmimi Global 500 i programit të Kombeve të Bashkuara për Mjedisin, Goldman Environmental Award, çmimi Afrika për lider dhe Për një shoqëri më të mirë. Në vitet e fundit puna e Maathai u përqëndrua në çështjet e të drejtave të njeriut në Kenia. Për angazhimin e saj për një Kenia multietnike dhe demokratike, u persekutua, arrestua e keqtrajtua për vite me rradhë. kur fillon të punosh seriozisht për aspektet mjedisore, të vijnë në mendje mjaft çështje të tjera që kanë të bëjnë me të drejtat e njeriut, të drejtat e grave, fëmijëve e atëhere nuk mund të mendosh vetëm për të mbjellë pemë, ka thënë Maathai në një intervistë të saj. Plani Lokal i Veprimit në Mjedis - Shkodër Qendra Rajonale e Mjedisit REC, zhvilloi një trajnim në Shkodër për Hartimin e Planit të Veprimit në Mjedis (PVLM). Në takim morën pjesë përfaqësues të strukturave drejtuese lokale nga rrethi i Shkodrës dhe Cetinja (Mal i Zi), ekspertë të Universitetit dhe përfaqësues të shoqatave mjedisore. Pjesëmarrësit në trajnim u njohën me situatën mjedisore dhe nevojën për hartimin e PLVM së në Shkodër si dhe për problemet mjedisore dhe vlerësimin e gjendjes së burimeve natyrore. U diskutuan edhe problematika të rajonit të Shkodrës dhe për shqe-tësime rreth Liqenit të Shkodrës, si burim i përbashkët natyror që ndahet mes dy vendeve fqinje Shqipëri Mali i Zi. Në kuadër të hartimit të planit të veprimit në mjedis në bashkëpunim me komunitetin, disa grupe të punës e shohin Shkodrën si: Qendër turistike që harmonizon vlerat natyrore që nga bregdeti deri në lartesitë malore apo Qendër e rëndësishme turistike me industri të lehtë dhe përpunuese të zhvilluar Pamje nga takimi Ky trajnim u organizua në kuadër të projektit: Nxitja e bashkëpunimit mes Vendeve të Europës Juglindore (Liqeni i Shkodrës). MJEDISI SOT NR. 93 5

6 TEMA E MUAJIT 6 MJEDISI SOT NR. 93

7 Rreziku që mund të vijë nga rubineti TEMA E MUAJIT nga Arben Luzati Instituti i Shëndetit Publik Rezervat ujore të vendit tonë ende nuk e kanë indeksin e shfrytëzimit dhe përdorimit të tyre në koefiçientin e duhur. Shkak për këtë janë disa faktorë socialë dhe ekonomikë, siç janë investimet dhe infra-struktura efikase. Investimet në shfrytëzimin e burimeve ujore, rikonstruksionet e depove dhe të rrjetit ujësjellës si dhe në përmirësimin e sistemeve të klorinimit nuk janë arritur akoma në shkallën e kërkuar. Ky vlerësim na bën që ujin e pijshëm ta konsiderojmë si pikën më delikate dhe prioritare në fushën e Shëndetit Publik. Një ndër objektivat kryesore në këtë drejtim është vlerësimi i risqeve shëndetësore lidhur me konsumin e ujit të pijshëm higjenikisht jo të pastër, gjë që sjell parandalimin e epidemive me origjinë nga uji. Kontrolli i cilësisë së ujit, realizohet periodikisht nga specialistët e Drejtorisë së Shëndetit Publik (DSHP), të cilët analizojnë mostrat e ujit në zonën e depos, në rrjet dhe në rubinetin e konsumatorëve. Ndë-rsa numri i pikave të kontrollit vendoset në bazë të numrit të popullsisë së çdo qyteti. Ndikimi në shëndet i ujit të pijshëm dhe sëmundjet e tran-nsmetuara prej tij. Roli i ujit të pijshëm të ndotur dhe ndikimi shëndetësor që ka në përhapjen e shumë sëmundjeve infektive gastro-intestinale është i njohur dhe është i dukshëm si në vendet në zhvillim ashtu edhe në ato të varfëra. Nga monitorimi i ujësjellësave në studim, gjatë vitit 2003 rezultoi: 44,4 % e ujësjellësave të qyteteve janë pa ndotje mikrobike. 33,4 % janë me ndotje të lehtë dhe të moderuar mikrobike të ujit të pijshëm. 22,2 % janë me ndotje mikrobike të ujit të pijshëm. madhe kanë viruset dhe protozoarët. Nisur nga ky fakt, klorinimi i rregullt i ujit në nivele të kërkuara është ndër faktorët më të rëndësishëm për ruajtjen e cilësisë së ujit të pijshëm dhe pasurimin e tij, që njëkohësisht parandalon shpërthimin e epidemive me origjinë hidrike. Në grupin e ndotësve të ujit të pijshëm, përveç shkaktarëve me natyrë biologjike, të rëndësishëm janë edhe shkaktarët kimikë, një pjesë e të cilëve kanë toksicitet më të lartë për fëmijët. Ndër ndotësit më kryesorë mund të përmendim: Ndotësit me natyrë kimike Plumbi (intoksikacionet e të cilit shkaktojnë prapambetje mendore tek fëmijët) Nitritet dhe nitratet (methemoglobinemia sindromi blu i foshnjës) Herbicidet dhe pesticidet (leuçemia, nefroblastoma, imfoma). Mbi ndikimin negativ shëndetësor që ka në popullatë konsumi i ujit të pijshëm të ndotur bakterio-logjikisht, tregon edhe shpërthimi epidemik i hepatitit viral në qytetin e Laçit, në periudhën nëntor 2002 maj Nga 298, sa ishte edhe numri total i të prekurve, 200 raste me hepatit viral i takonin grupmoshave nga 0-14 vjeç, nga të cilët: grup mosha 0-1 vjeç 0% grup mosha 1-4 vjeç 18% grup mosha 5-9 vjeç - 44% grup mosha vjeç 28% Sipas të dhënave epidemiologjike për gastroenteritet e pa-specifikuara në shkallë vendi rezulton se numri total i Gastroenteriteve është , nga të cilat pesha specifike për grup-moshën 0-14 është 67.6%. Nga të dhënat statistikore për hepatitin viral dhe gastroenteritet të paspecifikuara, peshën specifike më të lartë e zë grup-mosha 0-14 vjeç, e cila është më e ndjeshme dhe më e ekspozuar ndaj këtyre sëmundjeve. Shembuj të infeksioneve kryesore që lidhen me ujin e pijshëm është morbiziteti dhe vdekshmëria e popullatës në rrezik. Të gjithë shkaktarët e infeksioneve gastrointestinale që transmetohen nëpërmjet ujit me rrugë orale nga patogjenë të ndryshëm, paraqesin një rëndësi të madhe sanitare dhe shkaktojnë patologji me morbozitet të lartë. Të gjitha llojet e bakterieve janë shumë të ndjeshme në prani të klorit, ndaj të cilit rezistencë të MJEDISI SOT NR. 93 7

8 TEMA E MUAJIT Fëmijët të ekspozuar ndaj Dr. Nurie Çaushi, Ministria e Shëndetësisë, Sektori i statistikës dhe teknologjisë së informacionit Faktorët më të rëndësishëm që ndikojnë në shëndetin dhe zhvillimin e fëmijëve janë pastërtia e ushqimit dhe ujit, kualiteti i ajrit, mjedisi i sigurtë në shkollë dhe shtëpi. Ekspozimi në fëmijëri në mjedise toksike, mund të shkaktojë jo vetëm sëmundje të menjëhershme, por njëkohësisht rrit riskun e problemeve kronike për një kohë të gjatë. Sipas statistikave të sektorit të statistikës dhe teknologjisë së informacionit (Ministria e Shëndetësisë) pasqyrohet situata e rëndë mjedisore e shëndetësore në vendin tonë. Për këtë arsye ekspertët e shëndetit kanë studiuar me dekada ndikimin në mjedis të lëndëve toksike, të ajrit, ujit, ushqimit, kushteve të punës dhe të banimit, klimën rrethuese të trupave tanë, etj. Një nga prioritetet kryesore të iniciuara nga Komisioni Europian, në Qershor të vitit 2003, është strategjia për reduktimin e sëmundjeve të lidhura me faktorët mjedisorë. Fëmijët - më të ndjeshmit nga ndotja e mjedisit Një nga fokusimet kryesore të kësaj strategjie është ajo mbi fëmijët, si grup më i ndjeshëm nga ndotja e mjedisit, ndërsa strategjia mbështetet në pesë elementë kyç. Sipas studimeve, 157 milion fëmijë në Europë janë të ekspozuar ndaj mjedisit të ndotur, pjesa më e madhe e të cilëve jetojnë në zonat urbane. Për këtë arsye janë specifikuar katër prioritete të efekteve mbi shëndetin në moshën fëmijënore. Sëmundjet respiratore të fëmijëve (astma, alergjia), Çrregullime të zhvillimit mendor, Tumore fëmijënore, Çrregullime endokrine Popullsia në vendin tonë është relativisht e re, ku 33% i takojnë moshës nën 15 vjeç, ndërsa veprimi i shumë faktorëve mjedisorë i bënë fëmijët shtresën më të prekur të popullsisë. Shëndeti i fëmijëve në vite... Periudha e tranzicionit në vendin tonë solli lëvizje të mëdha demografike brenda territorit të tij, duke shkaktuar mbipopullimin e qendrave urbane, rritjen e ndotjes mjedisore dhe ndryshimet në zakonet personale, të cilat kanë çuar në ndryshimin e strukturës së sëmundshmërisë dhe vdekshmërisë në të gjitha moshat, sidomos në moshat foshnjore dhe fëmijënore. Shkaqet e vdekjeve vijnë nga shumë grup sëmundje që për vite japin vdekshmërinë më të lartë në Shqipëri. (Tabela 1) Nëse analizojmë modelet e vdekshmërisë sipas grup moshave të veçanta, shikohet që grup mosha 0-1 vjeç dhe 1-4 vjeç kanë vdekshmërinë më të lartë në sistemim e sëmundjeve respiratore, sëmundjeve gastrointestinale Vdekjet për 100 mijë banorë ( ) 8 MJEDISI SOT NR. 93

9 mjedisit të rrezikshëm TEMA E MUAJIT dhe sëmundjeve infektive. Ndikim të madh në këtë grupsëmundje kanë mënyra e ushqyerjes, kushtet higjienosanitare, faktorë të industrializimit, faktorë gjeofizik, etj. Rritja e nivelit të ndotjes së mjedisit dhe ndryshimet në zakonet personale kanë çuar në ndryshimin e sëmundshmërisë, e cila shoqërohet me ndryshimin e strukturës së vdekshmërisë në këto 10 vjetët e fundit. Sipas të dhënave të nxjerra nga Instituti i Statistikës (INSTAT), vihet re se vdekshmëria foshnjore është më e lartë në zonat rurale - 59%, të cilat janë zona që mendohet se kanë probleme klimatike, të ndotjes dhe gjeoparazitare. japin një vdekshmëri të lartë të kësaj grup-moshe, sepse fëmijët janë grupi më i ndjeshëm nga ndotja e mjedisit dhe nuk duhet të konsiderohen si small adults ( të rriturit e vegjël ). Ata janë veçanërisht të ekspozuar nga toksinat në ujë, ushqim dhe ajër, sepse ata pijnë më shumë ujë, hanë më shumë ushqim dhe marrin më shumë ajër se sa të rriturit në raport me volumin e trupit. Ata thithin më shumë nga lëndët që marrin. Ndërsa i rrituri thith 10% të plumbit në ushqim, fëmija thith 40% të tij. Numri i vdekjeve të shkaktuara nga sistemi respirator në moshën 0-14 vjeç, zenë 25 % të vdekjeve në përgjithësi. Pjesën kryesore të sëmundjeve, 82.4%, e Shpërndarja e shkaqeve të vdekjeve në moshën 0-1 vjeç, viti Në aspektin e patologjive për këtë grup-moshë, veçohen sëmundjet e aparatit të frymëmarrjes, që zenë 27% të rasteve të vdekjeve në total. Sëmundjet e aparatit të frymëmarrjes pasohen nga sëmundjet e moshës perinatale, sëmundje simptomatike, sëmundje të aparatit të qarkullimit të gjakut, infeksione të sistemit nervor qendror, infektive, etj. Për këtë problem duhen studime të mirëfillta për ndikimin e faktorëve mjedisorë në shëndetin e fëmijëve dhe sidomos në moshat më të ndjeshme (0-1 vjeç dhe nën 5 vjeç). Disa rrethe dhe qarqe kanë vdekshmëri foshnjore më të lartë se mesatarja e vendit, si p.sh. në qarkun e Elbasanit vdekshmëria foshnjore dhe ajo fëmijënore janë në nivele të larta, gjë që kërkon studime të faktorëve mjedisorë në grup moshat më të ndjeshme në këtë zonë. Sipas studimeve në Europë, një nga sëmundjet e sistemit respirator që ndikon tek fëmijët është astma - 10% e fëmijëve. Astma dhe sëmundjet e tjera respiratore akute dhe kronike janë shkaqet kryesore për trajtimin dhe hospitalizimin e fëmijëve. Këto sëmundje në vendin tonë, gjithashtu, përbëjnë një grup të rëndësishëm që përbëjnë rastet e grupit të pneumonisë dhe bronkopneumonisë, ndërsa në vend të dytë janë sëmundjet kronike dhe astma, me 9.3%. Gjithashtu, po të shikojmë shkaqet e vdekjeve në dhjetë vjetët e fundit, sëmundjet tumorale me shkaktojnë 86.9 raste vdekjeje për 100 mijë banorë, ku mosha 0-14 vjeç zë 1.4%. Edhe pse në vështrimin e parë kjo përqindje nuk duket e lartë, në shpërndarjen e analizës sipas zonave dhe seksit, do të vihet re se 78 % e rasteve të vdekjeve janë të zonave rurale ndërsa 22% janë të zonave urbane. Nisur nga titulli i kësaj konference Një mjedis më i mirë për fëmijë më të shëndetshëm dhe duke e parë në këndevështrimin e analizave të mësipërme, duhet: Të bashkëpunohet në një kuptim më të mirë të lidhjeve të faktorëve mjedisorë dhe shëndetit; Të bashkëpunohet për kryerjen e studimeve mbi faktorët mjedisorë që ndikojnë mbi shëndetin; Të bëhet e mundur identifikimi i faktorëve mjedisorë dhe reduktimi i pasojave të shkaktuar, nga këta faktorë. MJEDISI SOT NR. 93 9

10 TEMA E MUAJIT Vend grumbullimi i mbetjeve alarm për popullsinë Supozimet për ndikimin e ndotësve të ndryshëm kimik mbi shëndetin e njerëzve pas ekspozimit për një periudhë të gjatë ndaj tyre, mbeten ende të paqarta. Ndërsa ndotësit në mjedis sa vijnë dhe shtohen, studimet e deritanishme japin rezultate të ndryshme dhe shpesh herë kontradiktore. Në një studim të realizuar nga Instituti i Shëndetit Publik (I.SH.P.) është bërë përpjekje për të vlerësuar nëse ekziston ndonjë lidhje ndërmjet malformacioneve kongenitale në popullatën që jeton në afërsi të vendeve ku mendohej se ka mbeturina të rrezikshme; në rrethet Tiranë, Durrës, Kavajë, Elbasan, Fier, Vlorë dhe Shkodër. Në këtë studim janë marrë në studim lindjet me malformime (16 raste) duke i krahasuar me numrin e përgjithshëm të lindjeve prej 1213, në popullatën që jeton në afërsi të vendeve të hedhjes së mbeturinave të rrezikshme në ish-zonat industriale të rretheve të sipërmendura, për një periudhë kohore dy vjeçare Gjithashtu, nw rrethet e studiara është marrë në studim një grup kontrolli prej lindjesh, ku 77 prej tyre ishin me malformime. Prevalenca e lindjeve me malformacione kongenitale në zonat e marra në studim del në nivelin 1.31% në raport me popullsinë tjetër të studiuar, ku prevalenca e lindjeve me malformime ishte 0.44%. Pas kontrollit të faktorëve konfondues që mund të ndikojnë në këto malformacione, rezultatet treguan se tek nënat shtatzëna që jetojnë në afërsi të vendeve me mbeturina toksike, ekziston një rrezik potencial për të lindur fëmijë me malformacione kongenitale. Prof. Ass. Dr. Luljeta Leno (1), Dr. Arben Luzati (2), Dr. Silva Bino (2), Prof. Ass. Dr. Ramazan Bukli(2), Edlira Sherifaj (1), Zaira Poga (1) (1)- Shoqata Gruaja Ambientaliste Shqiptare, (2)- Instituti Shëndetit Publik Zona me prevalencë më të lartë të malformacioneve kongenitale në lindje është zona e Porto Romanos në Durrës me 3.94 %. Në zonën e Sharrës në Tiranë, prevalenca e lindjeve me malformime ishte 2.12%. Përqindja e lartë e prevalencës e gjetur në rrethin e Fierit, 2.73 %, mendohet se ka të bëjë me faktorë të tjerë të rriskut të lidhura me industrinë aktive. U konstatua se mbeturinat e rrezikshme kimike që përbëjnë problem në shëndetin publik dhe që mund të ndikojnë në lindjen e fëmijëve me anomali, ndodheshin në zonën e ish uzinës kimike në Porto Romano në rrethin e Durrësit, si dhe në ish magazinat e kësaj uzine, po në Porto Romano. Nga kimikatet që janë prezente në këtë zonë, më evidente janë shllamet e Lindanit të depozituar në territorin e ndërmarrjes kimike të prodhimit të pesticideve, dhe bikromati i sodiumit që përmban kromin 6 valent, i cili ka veti shumë të fuqishme kancerogjene e citotoksike. Zonat më të nxehta, të cilat paraqesin edhe një ekspozim afatgjatë të malformacioneve kongenitale në vendin tonë, janë zona e hedhjes së mbeturinave të ngurta të qytetit të Tiranës në Sharrë. Nga të dhënat e grumbulluara për zonën e Sharrës, u gjetën mbeturina të tilla si bateri makinash, plastika të ndryshme, mbeturina të rrezikshme të qendrave shëndetësore etj. Problemi madhor i Sharrës është djegia e këtyre mbeturinave. Nga kjo djegie, në ajër çdo ditë emetohen sasira të shumta gazrash toksike: dioksinat, blozë etj. Gjatë inspektimit u konstatua se zona e Sharrës çdo mëngjes ishte plotësisht e mbuluar me tymërat dhe gazrat e djegies së mbeturinave gjatë natës. Si rezultat i të dhënave të grumbulluara nga I.S.SH. dhe nga inspektimet higjieno-sanitare, dy zona u konsideruan pika të nxehta në lidhje me mbeturinat toksike: rajoni i Porto- Romanos në rrethin e Durrësit dhe rajoni i Sharrës në rrethin e Tiranës. Rrethet e Elbasanit dhe të Fierit u konsideruan si zona industriale me probleme nga fabrikat në funksionim, ndërsa rrethet e Shkodrës dhe Vlorës duhet t u nënshtrohen studimeve të tjera, ku të përfshihen ekzaminimet laboratorike për vlerësimin e ndikimit mjedisor në tokë, ujërat sipërfaqësore dhe ujërat nëntokësore. Ndërsa Kavaja u konsiderua si rrethi me më pak probleme lidhur me mbeturinat toksike, ku prevalenca e malformimeve kongenitale në ish-zonën industriale rezultoi 0%. 10 MJEDISI SOT NR. 93

11 TEMA E MUAJIT Ajri që vret fëmijët e Evropës Sipas një studimi të publikuar nga Lancet, një në tre raste të vdekshmërisë tek fëmijët europianë të moshës 0-10 vjeç shkaktohen nga faktorë mjedisorë. Këta faktorë janë ndotja e ajrit të mjediseve të mbyllura dhe të hapura, ujërat e ndotura, karburantet me plumb etj. Po të llogarisim në shifra humbjet e Europës gjatë një viti, del se çdo vit shkaktohen 100 mijë vdekje dhe 6 milion vjet jetë të shëndetshme të humbura të fëmijëve dhe adoleshentëve. Ndotja e mjedisit shkakton vdekjen e 13 mijë fëmijëve nën moshën 4 vjeç, si pasojë e infeksioneve në rrugët e frymëmarrjes, asma, lindje nën peshë e foshnjeve dhe mos funksionim të mushkërive. Sipas OBSH-së, më shumë se 5 mijë jetë mund të shpëtohen nëse nivelet e ajrit në këto shtete do të uleshin në kufijtë (PM10) e caktuar nga Bashkimi Europian që duhet të arrihen deri në Studimi tregon gjithashtu, se rreziqet janë të shpërndara në mënyrë të pabarabartë. Vdekshmëria është më e lartë tek fëmijët e shteteve të cilat kanë qenë pjesë e ish-bashkimit Sovjetik, të përcjella nga shtetet e Europës Lindore, duke mos përjashtuar këtu edhe ato të Europës Perëndimore. Plani i Veprimit të Shëndetit dhe Mjedisit të Fëmijëve për Europën Një nga studimet e prezantuara në konferencën Ndërministrore mbi Shëndetin dhe Mjedisn e Fëmijëve të Evropës (Qershor, Budapest) kishte të bënte mbi rëndësinë e që ka ndotja e ajrit në shëndetin dhe zhvillimin e fëmijëve: një rishikim i provave që përmbledh literaturën e publikuar epidemiologjike dhe toksikologjike gjatë dekadës së fundit. Kërkuesit kanë ardhur në përfundimin se njohja e ekzistimit të lidhjes mes ekspozimit të ajrit të ndotur dhe vdekjeve foshnjore është e mjaftueshme për një rekomandim të fortë kundrejt uljes së ekspozimit aktual të fëmijëve, veçanërisht ato që janë të lidhura me transportin. Ekspozimi ndaj ajrit të ndotur rrit 1% rrezikun e vdekjes tek fëmijët. Meqë ekspozimi është shumë i përhapur, kjo rritje e vogël vendos në rrezik një numër të madh dhe sipas autorëve është maja e aisbergut që fsheh një problem më të madh lidhur me episodet e përkeqësuar të astmës, si dhe rritje të incidenteve dhe prevalencës së kollës dhe bronkitit. Shumë vdekje të lidhura me ndotjen e ajrit dhe sëmundje tek fëmijët janë provuar se burojnë nga infektimi i rrugëve respiratore. Studimet e zhvilluara në Europë njoftojnë se raporti i infeksioneve akute të rrugëve respiratore është 50% më i lartë tek fëmijët që jetojnë në zonat më të ndotura se sa ato me më pak ndotje. Ekspozimi ndaj ndotjes së ajrit në mjedis, gjithashtu, shkakton rritje të nivelit të simptomave në rrugët e sipërme dhe të poshtme të frymëmarrjes, shumë prej të cilave janë simptoma të infeksionit. Studiuesit gjithashtu, paralajmërojnë gratë shtatzëna për rrezikun që mund të vijë nga ajri i ndotur për fëmijët e tyre. Ata rekomandojnë që gratë shtatzëna të shmangin zonat me nivel të lartë të ajrit të ndotur, në mënyrë që fetusi të mos dëmtohet nga ndotësit e mjedisit. Për më shumë, lexoni Acid News MJEDISI SOT NR

12 AKTIVITETE REC Estonia një natyrë tjetër Mbresa udhëtimi në vendin me pesë stinë Alken Myftiu, Menaxher projektesh, REC Shqipëri Një ndjenjë kërshërie dhe interesimi ishte kryefjala e ditëve përpara udhëtimit për në Estoni, besoj për të gjithë përfaqësuesit e të tre zonave natyrore: Liqeni i Shkodrës, grykëderdhja e lumit Neretva dhe rrafshnalta Stara Planina; që ndahen mes gjashtë vendeve të Ballkanit: Shqipërisë, Malit të Zi, Bosnje Hercegovinës, Kroacisë, Serbisë dhe Bullgarisë. I gjithë informacioni mbi Estoninë përpara vizitës, përmblidhet në atë se është një vend i largët në veri të Europës, vendi ku mund të shihen të famshmet agime polare (për fat të keq nuk ishte periudha e përshtatshme), një vend me shumë pyje dhe me një popullsi të vogël në numër, që gjatë këtij viti ishin bërë qytetarë me të drejta të plota të Bashkimit Europian. Natyrisht që klima duhej të ishte më e ftohtë se në Shqipëri. Ky udhëtim i organizuar në kuadër të projektit Nxitje e bashkëpunimit dhe shkëmbimeve ndërkufitare në vendet e Europës Juglindore, kishte për qëllim dhe njohjen me një realitet interesant ku mjedisi ndërkohë që ruhej e zhvillohej, shërbente më së miri për të siguruar kushte mjaft të mira jetese për banorët - njerëzit dhe gjallesat e tjera. Njerëzit dhe natyra Natyra u jepte praktikisht gjithçka njerëzve. Ajo çka ishte e veçantë për ne, ballkanasit, ishte ajo që njerëzit i jepnin ç mundeshin natyrës. Kujdesi që tregohej nga banorët, institucionet vendore dhe ndërmarrjet private për ruajtjen dhe promovimin e vlerave natyrore, kulturore e shlodhëse të Estonisë, ishte vërtet mbresëlënës. Ferma ekologjike e Lejlekut ofronte përveç rehatisë së hotelit dhe traditës së fshatit, një kopësht me mollë të llojeve të ndryshme (Estonia ka traditë prodhimin e verës nga mollët), hapësirën e gjerë për shëtitje me kuaj, sauna, gatime tradicionale, që ishin një tërheqje e madhe për vizitorët dhe turistët. Liqeni Peipsi, i katërti për nga madhësia në Europë i cili ndahet mes Estonisë dhe Rusisë, përbën një rast të ngjashëm me liqenet në Ballkan si Liqeni i Shkodrës, i Ohrit, apo të Prespës. Një ide interesante e hedhur në këtë takim ishte nxitja e një Dialogu për Ujërat Ndërkufitare Ballkan Balltik, në kuadër të Direktivës Europiane për Ujërat. Turizmi ishte një nga drejtimet që estonezët i kishin kushtuar mjaft vëmendje duke e nxitur me të gjitha mekanizmat dhe në të gjitha nivelet. Qendra e Informacionit për Turistët në qytetin e vogël Viljandi, pjesë e një rrjeti qendrash të tilla në të gjithë vendin, siguronte një burim të dobishëm informacioni për të shijuar mundësitë e pafundme për një vizitor për të kaluar disa ditë shëtitje në natyrë, kanotazh në lumë, apo duke vizituar qytezën 700- vjeçare të Viljandit të vjetër. Ndërkohë që vizita në Parkun Kombëtar të Soomaa-s ishte mjaft interesante për grupin nga Ballkani. Në prezantimin e parë me këtë park, tashmë miku ynë Aivar, na tregoi që ky ishte vendi i pesë stinëve. Paksa e habitshme si koncept, por që shumë shpejt u sqarua: përveç katër stinëve të zakonshme, në këtë zonë të lagësht, stina e pestë ishte ajo e përmbytjeve të Estonia Estonia është nga vendet me teknologjinë dhe lidhjet në internet, më të zhvilluara në botë. Dhe në cepin më të thellë e të largët të vendit do të gjeje një kompjuter dhe pranë tij dikush që shëtiste në internet. Një infrastrukturë e tillë mundësonte një shkëmbim informacioni, transparencë maksimale të strukturave qeverisëse e vendim-marrëse, si dhe një mundësi pro-movimi të vlerave të përmendura më sipër në nivel ndërkombëtar. Ndërkohë, Estonia po bënte përgatitjet e fundit që votimi për zgjedhjet e ardhshme të bëhet nëpërmejt internetit!!! 12 MJEDISI SOT NR. 93

13 AKTIVITETE REC REC në mbështetje të OJF-ve mjedisore Granti nr: A TF01 A TF49 A TF56 A TF60 A TF66 A TF72 A TF81 A TF87 A TF91 Më poshtë është një listë e granteve të miratuara së fundmi në kuadër të Programit Projekte Mjedisore me Nisma Vendore i mbështetur financiarisht nga Ambasada e Mbretërisë së Hollandës në Shqipëri. Për më shumë informacion vizitoni: OJF Shoqata për Përdo-rimin e Pyjeve e Kullo-tave komunalë, Kukës Shoqata e Fermerëve - Miras, Korçë Fondacioni Ersekë AGRINAS - Shoqata "Pylli per njerëzit" Fushë Arrëz Shoqata "Mbrojtja dhe zhvillimi mjedisor e social ILIRIA" Tiranë Federata e Pyjeve dhe Kullotave komunale, Dibër Bordi Rajonal Ambjentalist Shqiptar - Rubik Qendra Kombëtare e Lëvizjes Ambjentaliste, Tiranë Agjencia e Mbështetjes së Infrastrukturës Vendore, Gjirokastër Titulli Sistemimi dhe gjelbërimi i mjediseve publike në Komunën Malzi, Kukës Rehabilitimi i qendrës urbane të fshatit Miras, Korçë Përmirësimi i mjediseve në qendër të fshatit Selenicë, Ersekë Përmirësimi i mjediseve publike në shkollën e mesme në Gjegjan, Pukë Përmirësimi dhe gjelbërimi i mjediseve publike në Bashkinë Manëz Përmirësimi dhe ruajtja e mjediseve urbane në Peshkopi dhe Burrel Përmirësimi i sipërfaqeve të gjelbra në Rubik Përmirësimi i treguesve mjedisorë përmes pastrimit të mbetjeve urbane në Bashkinë e Sukthit Së bashku për një shoqëri demokratike dhe mjedis të pastër S huma Ko ntakt: 7080 EUR 9,980 EUR 8,510 EUR 7,750 EUR 9,750 EUR 9,615 EUR 10,000 EUR 9,475 EUR 9,320 EUR Xhelal Shuti cel: gjfierza@dppk.net Lavdrim Mira cel: Paskal Vogli Tel: Cel: agrinaser@yahoo.com Pashk Prendi Cel: Selim Kurti Tel: Cel: Iliria_alb@hotmail.com Rexhep Ndreu Cel: shezatomcini@snv.al.eu.org Nik Nikolli Cel: brajonal@yahoo.com Haziz Marku Tel: Cel: qkla@sanx.net Ylli Asllani Tel: Cel: amiv@icc-al.org MJEDISI SOT NR

14 PROFIL Bashkimi Ndërkombëtar për Mbrojtjen e Natyrës Çfarë është IUCN-ja? IUCN (The World Conversation Union) synon menaxhimin e ekosistemeve dhe vetëdijësimin e popullsisë së shumë shteteve të botës, për mbrojtjen e diversitetit të natyrës dhe shfrytëzimin e kontrolluar të pasurive natyrore. Qëllimi i menaxhimit të ekosistemeve, për IUCN, është rruga e vetme e qëndrueshme për njerëzit, jeta e të cilëve varet drejtpërdrejt nga burimet natyrore. Njohja e faktit se mjediset e të varfërve janë të varura nga qëndrueshmëria e burimeve natyrore, është prioriteti i programit aktual të IUCN-së. IUCN-ja ka qenë aktive në ripërtëritjen e ekosistemeve dhe përmirësimin e jetës së njerëzve, forcimin e ekonomisë dhe shoqërisë. Misioni i IUCN-së Misioni i IUCN-së është të ndikojë, të nxisë dhe mbështesë shoqë-ritë nëpër botë për të mbrojtur integritetin dhe diversitetin e natyrës dhe të sigurojë se çdo përdorim i burimeve natyrore është i drejtë dhe ekologjikisht i qëndrueshëm. IUCN është një organizatë e veçantë dhe ka anëtarë 140 shtete, 114 agjenci qeveritare dhe 800 OJF. Për këtë organizatë punojnë vullnetarisht më shumë se ekspertë dhe shkencëtarë ndërkombëtarë nga më shumë se 180 shtete. 100 anëtarë të stafit nëpër botë, punojnë aktualisht në mbi 500 projekte. IUCN ndërton ura lidhëse ndërmjet qeverive dhe OJF-ve, shkencës dhe shoqërisë, aktivitetit lokal dhe politikës globale. Është fuqi botërore për qeverisjen e mjedisit - Achim Steiner, Drejtor i përgjithshëm i IUCN-së Rëndësia e IUCN-së si organizatë mjedisore Që nga 1948, database i IUCNsë, udhëzuesit dhe rastet studimore, të përgatitura nga anëtarët ndërkombëtarë, komi-sionet dhe Sekretariati, janë ndër burimet më të respektuara në botë mbi mjedisin, si dhe të vizituara për informacion dhe referenca. IUCN-ja ka ngritur edhe rrjetin elektronik për të krijuar Green Web -in virtual, për të informuar mbi mbrojtjen e mjedisit duke përdorur mundësitë e teknologjisë së informimit. Çfarë është Green Web? Web i partneritetit - në mes institucioneve dhe publikut për të menaxhuar dhe ripërtërirë ekosistemet dhe për mbrojtjen e llojeve të rrezikuara. Web i njohurive - që ofron informacione e mjetet që nevojiten për të siguruar një të ardhme të qëndrueshme Web i risive - që fuqizon stimujt ekonomikë dhe for-cën e shoqërisë për qëndru-eshmëri Web i aksionit - që nxit ndarjen e kostove dhe përfitimeve nga ruajtja dhe përdorimi i qëndrueshëm i burimeve natyrore. Për më shumë se 50 vjet, partneriteti në Green Web ka dhënë frutet e veta duke hartuar konventa mjedisore, standarde Vizioni i IUCN: Një botë e drejtë që vlerëson dhe mbron natyrën globale, njohje shkencore dhe krijuar lidership inovativ. Për çfarë punon IUCN?... të bëjë sugjerime politike dhe mbështetje teknike për sekretariatet botërore e palët pjesëmarrëse në Ko-nventat Ndërkombëtare; diskutimin rreth të gjitha zonave të shpallura si Tra-shëgimi natyrore Botërore; monitorimi i gjendjes së llojeve, që janë në Listën e Kuqe të IUCN-së dhe mbështetja e hartimit të Vlerësimit të Ekosistemit për Mijëvjeçarin ;. asistencë teknike në përgatitjen e strategjive dhe planeve kombëtare të veprimit për biodiversitetin; në kuadër të Nismës për Ujin dhe Natyrën, duke punuar me 80 partnerë për një plan veprimi global për 10 pellgje ujëmbledhës; përmes strategjisë Pyjet për Jetën ofron udhëzues për masat kundër zjarreve dhe menaxhimin komunitar të burimeve pyjore; bashkëpunimi me biznesin në fushat e energjisë dhe biodiversitetit, minierave dhe zonave të mbrojtura, etj. Për më shumë informacion, mund të vizitoni: Pak histori... IUCN është formuar më 5 tetor 1948 si Bashkimi Ndërkombëtar për Mbrojtjen e Natyrës (International Union for the Protection of Nature (IUPN) në Konferencën e Fontainebleau të Francës. Organizata ndërroi emërtim në vitin 1956 dhe u bë Bashkimi Ndërkombëtar për Mbrojtjen e Natyrës dhe Burimeve Natyrore (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources (IUCN). Në vitin 1990, emri u shkurtua në Bashkimi Botëror i Mbrojtjes së Natyrës - IUCN (The World Conservation Union). 14 MJEDISI SOT NR. 93

15 Rusia ratifikon Protokollin e Kiotos Kabineti rus ka aprovuar marrëveshjen e Kiotos për ndryshimet klimatike, që kufizon shkarkimin e gazrave që krijojnë efektin serë. Pas tërheqjes nga traktati tre vjet më parë të Shteteve të Bashkuara, që janë ndotësi më i madh në botë, traktati nuk mundet të sigurojë votat e mjaftueshme për të hyrë në fuqi pa pranimin e Moskës. Duket se ky vendim ka të bëjë më pak me shpëtimin e mjedisit sesa më politikën. Këshilltari ekonomik i presidentit Putin, Andrei Illarionov, një kundërshtar i ashpër i Kiotos, tha se aprovimi i traktatit kishte qenë një vendim politik dhe i detyruar, dhe jo një vendim që Rusia e mori me kënaqësi, ndërsa nënshkrimi i tij do të dëmtonte interesat kombëtare të Rusisë. Kishat, fushatë për ndryshimet klimatike Një koalicion kishash kanë filluar një fushatë ndërgjegjësimi për të pakësuar ndryshimet klimatike përmes reduktimit të shkarkimeve të gazrave serë. «Operacioni Noah» synon të hedhë dritë mbi paralajmërimet se ngrohja atmosferike nga djegia e karburanteve karbonike po ndikon në kushtet klimatike dhe rritjen e niveleve të detit. Kjo fushatë është organizuar nën kujdesin e përbashkët të Kishave në Britani dhe Irlandë. Drejtuesit e fushatës iu kërkojnë njerëzve të ndryshojnë mënyrën e tyre të jetesës duke djegur më pak karburante fosile. Delegatët që do të marrin pjesë në një konferencë në Coventry, duhet të nënshkruajnë një deklaratë premtimi për reduktimin e shkarkimeve të gazrave serë të tyre. Ata duhet të ushtrojnë presion mbi qeverinë britanike dhe drejtuesit e tjerë të botës për të bërë të njëjtën gjë. Gjallesat aziatike në rrezik zhdukjeje Mbishfrytëzimi dhe tregtia e pakontrolluar po shkretojnë pyjet, lumenjtë dhe detet e Azisë. Ky paralajmërim u dha në takimin e Konventës mbi tregtinë ndërkombëtare të llojeve të rrezikuara (CITES), e cila u zhvillua në Bangkok të Tajlandës. Kjo është hera e parë që takimi i CITES mbahet në Azinë Juglindore, dhe sipas WWF, tre lloje aziatike janë në rrezik zhdukjeje nëse tregtia vazhdon me të njëjtin ritëm. Prerjet e jashtëligjshme dhe kërkesat e larta në mbarë botën për hithrën kineze, e përdorur shumë për dritaret dhe kornizat e pikturave, përbën një shqetësim të madh për të ardhmen e këtij lloji të rrallë. Prerjet e paligjshme rrezikojnë edhe lloje të tjera kafshësh si tigrin dhe orangutanët, të cilët jetojnë në pyjet ku rritet hithra kineze. Po ashtu, lloje të tjera po përballen me problemin e mbishfrytëzimit, duke rrezikuar dukshëm ekzistencën e tyre. Peshqit, shumë të ndotur për t u ngrënë Studimet e fundit kanë treguar se disa peshq janë shumë të ndotur me kimikate sa mund të jenë të rrezikshëm për t u ngrënë. Për shumë vjet njerëzit këshilloheshin të hanin peshk të paktën një herë në javë, për të patur një jetë më të shëndetshme. Shkencëtarët anglezë paralajmërojnë vajzat dhe gratë shtatzëna se disa lloje peshqish janë të ndotur me kimikate, ngrënia e të cilave mund të ndikojë në aftësitë e tyre riprodhuese. Agjencia Angleze për standardet e ushqimit ka pranuar se disa lloje peshqish përmbajnë kimikate si dioksina dhe bifenol të poliklorinuar, të grumbulluara me kalimin e kohës në trupin e peshqve, që shkaktojnë efekte negative tek shëndeti i njerëzve. RAJONI/BOTA Kuriozitete Çereku i të gjitha udhëtimeve me makinë zgjat rreth 2 kilometra. Energjia e shpenzuar nga njeriu për të ecur tre kimoletra, është sa gjysma e energjisë që përmban një çokollatë. Për distancën e njëjtë, një makinë shpenzon 10 herë më shumë, por nga burimi i gabuar. Çokollatën mund ta bëjmë, por rezervat e naftës mbarojnë. Në Los Anxhelos (ShBA) ka më shumë makina se në Kinë. Një fëmijë i lindur në botën industriale konsumon dhe ndot më shumë gjatë jetës së tij/saj sesa 40 fëmijë të lindur në vendet në zhvillim. Nëse një në katër njerëz në botë do të bënin 6 kilometra me biçikletë në javë, ajri do të ndotej me 6.7 milion ton dioksid karboni më pak. Aksidentet me makina kanë vrarë rreth 3 milion persona në ShBA që nga viti 1900, dhe janë shkaku kryesor për vdekjen e fëmijëve në vend. 1 në persona në Kinë kanë makinë. 1 në 10 njerëz në botë kanë makinë. 50 milion makina të reja prodhohen çdo vit. Numri i makinave është dyfish më i madh sesa totali i biçikletave në botë milion. Biçikletat në Azi transportojnë më shumë njerëz sesa të gjithë makinat e botës. MJEDISI SOT NR

16 16 MJEDISI SOT NR. 93