KOMUNIKIMI NË DIPLOMACINË PUBLIKE

Transcription

1 REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I HISTORISË DHE I FILOLOGJISË DEPARTAMENTI I GAZETARISË DHE KOMUNIKIMIT Tel/Fax: Adresa: Rruga e Elbasanit, Tiranë Tezë për mbrojtjen e gradës Doktor KOMUNIKIMI NË DIPLOMACINË PUBLIKE Doktoranti: Ma. Hasan SALIU Drejtues shkencor: Prof. Asoc. Dr. Genta SKURA Tiranë, 2013

2 REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I HISTORISË DHE I FILOLOGJISË DEPARTAMENTI I GAZETARISË DHE KOMUNIKIMIT Tel/Fax: Adresa: Rruga e Elbasanit, Tiranë Tezë për mbrojtjen e gradës Doktor KOMUNIKIMI NË DIPLOMACINË PUBLIKE Sfidat e soft power-it të Kosovës në rritjen e imazhit ndërkombëtar Doktoranti: Ma. Hasan SALIU Drejtues shkencor: Prof. Asoc. Dr. Genta SKURA Tiranë, 2013

3 Përmbajtja Faqe Hyrje i-xx PJESA E PARË Koncepte teorike KREU I Koncepti i diplomacisë publike dhe aktorët e komunikimit 1.1. Përse të komunikojmë me botën? Diplomacia publike- komunikimi me publikët e jashtëm Qeveritë si aktorë komunikimi Qeveritë dhe individi si aktorë komunikimi Nga informacioni te komunikimi dydrejtimësh Përkufizimet e reja të diplomacisë publike Diplomacia e re publike dhe diplomacia masive Përkufizime të tjera të diplomacisë publike Evoluimi i fjalës Dallimet e diplomacisë publike me koncepte të përafërta Dallimi ndërmjet politikës së jashtme dhe diplomaci publike Diplomacia publike dhe diplomacia tradicionale Dallimet ndërmjet marrëdhënieve publike, marrëdhënieve publike ndërkombëtare dhe diplomacisë publike Dallimi i diplomacisë publike nga brendi nacional Diplomacia publike dhe propaganda Shkaqet e zhvillimit të diplomacisë publike Rëndësia e diplomacisë publike 35 KREU II - Masat e diplomacisë publike 2.1. Dimensionet e diplomacisë publike Menaxhimi i lajmeve Komunikimi strategjik Ndërtimi i marrëdhënieve afatgjate Shkëmbimet e ndryshme ndërmjet vendeve Diplomacia kulturore Imazhi i një vendi Përfundime 60 KREU III Modele teorike për diplomacinë publike 3.1. Natyra shumëdimensionale e diplomacisë publike Komunikimi ndërkombëtar Marrëdhëniet ndërkombëtare Soft Power 72

4 Burimet e soft power Kultura si burim i soft power Vlerat dhe politika e një vendi Politika e jashtme e një vendi, substanca dhe stili Kritikat ndaj soft power Raporti i soft power me diplomacinë publike dhe komunikimin Përfundime 85 PJESA E DYTË - Diplomacia publike e Kosovës KREU I - Dimensioni i parë i diplomacisë publike- menaxhimi i informacionit 1.1. Cyber diplomacia publike Aktivitetet e cyber diplomacisë dhe diplomacisë publike të Kosovës Buletini Kosovo s New Diplomat Facebook-u i ambasadave Spoti në CNN Youtube diplomacia Mediat botërore për zhvillimet në Kosovë Rasti i arrestimit të komandantëve të UÇK-së Rasti i dënimin e mjekëve për trafikim organesh, lajmi më i transmetuar në botë për Kosovën BBC për zhvillimet në Kosovë Përfundime 127 KREU II 2. Komunikimi strategjik i diplomacisë publike të Kosovës Komunikimi strategjik me aktorë shtetërorë dhe joshtetërorë Përfundimi i mbikëqyrjes së pavarësisë së Kosovës Komunikimi strategjik i pilotit James Berisha Rasti Dick Marty-t si komunikim strategjik Demonizimi i armikut Demonizimi i shqiptarëve nga propaganda serbe Komunikimi edhe me vendet që s ka marrëdhënie diplomatike Përfundime 147 KREU III 3. Diplomacia ekonomike dhe diaspora e Kosovës Diplomacia ekonomike Fushata Kosovo Young Europeans Rinia si atribut Diplomacia ekonomike e aktorëve shtetërorë Diplomacia ekonomike e MTI-së Odat e huaja ekonomike në Kosovë Diplomacia publike e Mabetex Group e Pacollit 163

5 3.5. Turizmi Ish-zyrtarët amerikanë - investitorë në Kosovë Diplomacia publike e diasporës Diaspora e Kosovës Roli i mërgimtarëve, remitencat Diplomacia publike e mërgimtarëve Përfundimi 177 KREU IV 4. Diplomacia kulturore dhe sportive e Kosovës Diplomacia kulturore krijim i marrëdhënieve afatgjata Shkëmbimet kulturore-arsimore Diplomacia publike e Kosovës përmes ushtarëve të KFOR-it Diplomacia kulturore e aktorëve joshtetërorë Diplomacia kulturore e artistëve Diplomacia kulturore e festivaleve Diplomacia sportive Diplomacia sportive e Malinda Kelmendit Diplomacia publike e futbollistëve Përfundime 206 PJESA E TRETË Modele krahasuese: Praktikuesit e mëdhenj të diplomacisë publike dhe vendet e rajonit KREU I 1. SHBA-të, Britania e Madhe, BE-ja Diplomacia publike e SHBA-ve Diplomacia publike britanike Diplomacia publike e BE-së 216 KREU II Karakteristikat e diplomacisë publike në rajon, Maqedonia dhe Kroacia 1.1. Diplomacia publike e Maqedonisë Diplomacia publike e Kroacisë Përfundime 226 PJESA E KATËRT Përfundime dhe rekomandime Përfundime 228 Rekomandime 241 Bibliografia 244 Fjalorth i termeve të punimit 270 Shtojca 276

6 Hyrje Ashtu si në komunikimet interpersonale ku njeriu komunikon për nevojat dhe realizimin e tij në botë, edhe shtetet komunikojnë jo vetëm me aktorë shtetërorë, por edhe me publikë të huaj, me qëllim të realizimit të interesave të ndryshme politike, ekonomike, ideologjike etj. Ky interes i komunikimit me publikë të huaj që njihet si diplomaci publike apo masive, është temë e trajtimit të këtij studimi. Tema Komunikimi në diplomacinë publike sfidat e soft power-it të Kosovës në ngritjen e imazhit ndërkombëtar, ngërthen trajtimin e një sistemi të ndërlikuar ku marrin pjesë aktorë të ndryshëm shtetërorë dhe joshtetërorë të cilët komunikojnë me publikët e huaj. Studimet në diplomacisë publike janë përqendruar në dy rrafshe kryesore: në interpretime teorike dhe, në grumbullimin e përmbajtjeve të aktiviteteve praktike. Më fjalë të tjera, diplomacia publike është një fushë e re e praktikës dhe dijes. 1. Rrafshi i parë, ai i interpretimeve teorike, kërkon të shpjegojë nocionet themelore se çfarë kuptohet me diplomacinë publike apo masive, cila është teoria shpjeguese për këtë komunikim me publikët e huaj dhe marrëdhënia që ka kjo fushë me fusha të tjera të komunikimit. Rrafshi i dytë, ai i përshkrimit të aktiviteteve, por edhe i hartimit të tyre, përfshin masat që ndërmerr kjo fushë për realizimin e komunikimit me publikët e huaj. Këto masa përfshijnë tre dimensione të diplomacisë publike: menaxhimi i informacionit që realizohet përditshëm dhe kryesisht përmes mediave e internetit dhe të cilat përdoren si kanale komunikimi për përcjelljen e sa më shumë mesazheve ndaj publikëve të huaj me qëllim të informimit, ndikimit dhe angazhimit të tyre; komunikimi strategjik që paraqet dimensionin e dytë dhe që ka të njëjtin qëllim, si dhe, dimensionin e tretë atë të diplomacisë kulturore, i cili dimension ka për qëllim krijimin e marrëdhënieve afatgjata me publikët e huaj. Në procesin e këtij komunikimi përfshihen një sërë aktivitetesh të ndërmarra jo vetëm me anë të mediave, por edhe përmes një sërë masash të tjera që kanë për qëllim prezantimin e një imazhi të mirë për vendin. Këto marrëdhënie dialogimi ndërmjet publikëve përfshijnë disa aktivitete që, si: shkëmbimet arsimore për studentë dhe studiues, programe vizituese, trajnime gjuhësore, ngjarje dhe shkëmbime kulturore, programe e industri radiotelevizive dhënie mesazhesh nëpërmjet mediave etj. Aktivitetet e tilla përqendrohen zakonisht në dërgimin e një 1 Eytan Gilboa, Searching for a Theory of Public Diplomacy, in: The Annals of the American Academy of Political and Social Science, Sage, March, f. 55. i

7 përfytyrimi apo reputacioni pozitiv të një vendi mbi publikët të huaj, si një mënyrë për të plasuar sa më shumë gjëra të kontekstit politik, ekonomik, kulturor, turistik. Diplomacinë publike do ta përkufizonim si veprim që mëton të përvetësojë zemrat dhe respektin e publikëve të huaj, si dhe të rrisë bashkëpunimin politik, kulturor e ekonomik, me qëllim të realizimit të interesave shtetërore afatgjate. Përvetësimi i zemrave dhe mendjeve kërkohet të arrihet përmes të qenit joshës, tërheqës për publikët e huaj, pra përmes vlerave, që sot njihet si soft power. Pikërisht këto dy koncepte janë boshti qendror i studimit, diplomacia publike si veprim dhe, soft power si vlerë e një vendi për të qenë joshës për publikët e huaj. Këto veprime me vlera joshëse - si thelbi i diplomacisë së re publike, realizohen përmes aktorëve të ndryshëm shtetërorë dhe joshtetërorë. Por, jo të gjitha veprimet komunikuese me publikët e huaj kanë të bëjnë me komunikimin, pra me shkëmbimin e dyanshëm të mesazheve. Shpesh mesazhi ka vetëm një drejtim. Një pjesë mjaftohen duke dhënë vetëm informacion e jo duke zhvilluar komunikim. Kjo dhënie e informacionit njëdrejtimësh pa mundësi dialogimi apo kthimi të mesazhit, përdoret gjithashtu ndaj publikëve të jashtëm nga koncepte të përafërta dhe bashkëjetuese me diplomacinë publike, si: propaganda, marka kombëtare etj. të cilat do të jenë gjithashtu objekt trajtimi, por vetëm për aq sa kanë të bëjnë me identifikimin e elementeve të përbashkëta dhe dallimeve me nocionin e diplomacisë publike. Një segment tjetër është komunikimi përmes mediave. Kosova për shkak të rrethanave gjeopolitike deri në arritjen e lirisë, pavarësisë dhe për shkak të përplasjes së interesave konjukturale ndërkombëtare, vazhdon të paraqesë interes të shtuar për mediat ndërkombëtare në krahasim me vendet e rajonit. Ky mbulim mediatik për zhvillimet e brendshme është një mundësi e mirë e rritjes së imazhit të një vendi, por me kusht që zhvillimet e brendshme të jenë pozitive, me praktika të mira politike, sundim të ligjit, zhvillim ekonomik, vlera kulturore, asete të trashëgimisë historike, bukuri natyrore etj. Në rast të kundërt, kur zhvillimet e brendshme shoqërohen me krim, korrupsion, jostabilitet, atëherë ky interesim i shtuar i mediave ndërkombëtare nuk është i dobishëm për soft power-in e aq më pak për imazhin e një vendi. Studimi trajton edhe modelet e zbatuara të diplomacisë publike të disa vendeve më të rëndësishme, por edhe atyre rajonale, duke bërë një krahasim mes tyre. Përqendrimi ndodh te strategjitë komunikuese të Kosovës. Identifikohen, përshkruhen dhe analizohen aktorët kryesorë komunikues që marrin pjesë në këtë lloj komunikimi masiv me jashtë, kanali i përzgjedhur i komunikimit si dhe audiencave që u drejtohen. Kjo nënkupton se merret edhe me diplomacinë ii

8 publike segmentare. Kosova si një vend me një përqindje të lartë të popullsisë së mërguar jashtë vendit, ka një dimension të zgjeruar të diplomacisë publike. Mërgata komunikon drejtpërdrejt me publikët e huaj në vendin ku ata jetojnë, me vlerat, kulturën, por edhe me veprimet negative që ata mund të kryejnë në vendin pritës. Gjithashtu mërgata komunikon me publikët e vendeve pritëse përmes mediave të cilat mbulojnë aktivitete shpesh negative të ndonjë veprimi individual të pjesëtarit të mërgatës. Por, shumica e këtyre qytetarëve të Kosovës tashmë janë inkuadruar në jetën e vendit pritës dhe disa prej tyre marrin pjesë edhe në jetën publike, duke ushtruar kështu një diplomaci publike të përditshme në interes të vendit të prejardhjes. Një dimension tjetër i diplomacisë publike segmentare është ai i diplomacisë sportive, individë të suksesshëm të cilët kanë arritur rezultate në disiplina të ndryshme, por edhe organizimi i skuadrave, kryesisht të futbollit, në vendet ku mërgata shqiptare është e madhe në numër dhe që garojnë në rangime të dyta, treta apo krahinore. Të gjithë këta aktorë komunikojnë me publikët e huaj qoftë drejtpërdrejt, qoftë nëpërmjet mediave si kanal ndërmjetësimi. Tema trajton gjithashtu diplomacinë kulturore e cila është kategoria më e rëndësishme e diplomacisë publike për krijimin e marrëdhënieve afatgjate. Ky segment në radhë të parë përfshin praninë e kulturës së një vendi në vendet tjera, praninë e aktorëve kulturorë; veprave të artistëve të ndryshëm, si filma, ekspozita, muzika, pjesëmarrje në festivale apo organizimi i festivaleve në Kosovë për artistë të huaj etj. Edhe më e rëndësishme është ajo e shkëmbimeve. Këto shkëmbime kanë të bëjnë më studentë, studiues, vizita të organizuar afatshkurtra etj. Në kuadër të këtyre shkëmbimeve, ndonëse nuk mund të konsiderohen si të tilla, por më shumë si vizita, është ajo e pranisë së ushtarëve të KFOR-it në Kosovë dhe e misioneve të tjera. Në vitin 1999 ishin 50 mijë ushtarë të cilët ndëroheshin për çdo gjashtë muaj dhe numri i tyre në vitet e para të pasluftës mbetej konstant, ndërsa sot kanë mbetur 5500 dhe janë përshkuar ushtarë dhe oficerë nga 34 vende të botës, një numër i konsiderueshëm që nuk mund të arrihej nëpërmjet shkëmbimeve të tjera, pavarësisht se ushtarët kanë bërë një jetë të izoluar. Fokusimi i studimit në kohë dhe hapësirë Objekti i kërkimit kufizohet në kohë, duke u përqendruar pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës. Por, studimi në diplomacinë publike nuk mund të ketë një fokusim të saktë në kohë, sepse aktivitetet e diplomacisë publike kanë efekte shumë të ngadalshme në kohë, ndërsa edhe kultivimi i imazhit është afatgjatë. Kjo do të thotë që perceptimi i publikëve të huaj për Kosovën iii

9 ka nisur kohë më parë, veçanërisht nga lufta e vitit 1999 e më pas. Për këtë arsye studimi kthehet në kohë sa për të plotësuar kudrin informues të natyrës që trajton, por jo edhe para vitit 1999 kur Kosova nuk ishte një entitet i njohur gjerësisht nga publikët e huaj dhe konceptohej vetëm si një nocion gjeografik brenda një entiteti shtetëror federativ-jugosllav ku shkileshin të drejtat e njeriut. Me fjalë të tjera, në studimet e diplomacisë publike për sa u përket efekteve (dhe jo aktiviteteve), nuk mund të bëhet një fokusim me prerje të saktë kohore i objektit të trajtimit. Sa i përket hapësirës, ndonëse zakonisht bëhet një fokusim i qartë në hapësirë, megjithatë ky model teorik nuk është aq funksionues në rastin e Kosovës apo shqiptarëve në përgjithësi, për shkak të identitetit etnik të shqiptarëve i shtrirë në disa shtete. Ndodh shpesh që një aktor komunikues nga një gjeografi shqiptare të ndikojë pozitivisht ose negativisht për imazhin e një entiteti tjetër shtetëror, si psh. shqiptarët e Maqedonisë, Serbisë etj., në botën e jashtme më shumë krijojnë një imazh shqiptar sesa imazh shtetëror të vendit të prejardhjes. Përse objekti i kërkimit strukturohet brenda shkencave të komunikimit? Natyra e objektit të ndërtuar ka një përqasje tematike monografike dhe është aktuale. Objekti shkencor nuk kthehet në histori përveç në rastet e evoluimit të nocioneve dhe është aktual. Ndërsa, teza mban fjalën komunikim sepse diplomacia publike në vete është komunikim, pra, informim dhe dialogim me publikë të jashtëm. Në terrenin i kërkimit shkencor marrin pjesë aktorë komunikues si: qeveria, organizata të ndryshme, OJF, individë, artistë, sportistë; media të huaja të cilat trajtojnë Kosovën; interneti si kanal komunikimi; publiku i jashtëm si marrës i mesazhit i cili synohet të ndikohet apo joshet etj. Pra, objekti i kërkimit shkencor strukturohet plotësisht brenda shkencave të komunikimit masiv dhe publik. Edhe mesazhi i kësaj disipline që synon bindjen, ndikimin, efektet e kufizuara, gjithashtu është i shpjegueshëm me teoritë e komunikimit, si: hipodermike, psikologjike-eksperimentale apo atë të empirizmit amerikan, atë funksionaliste etj. Kjo dëshmon se punimi paraqet një objekt autonom në fushën e komunikimeve, sepse është i fokusuar në çështje të fushës së komunikimit, më publikë të jashtëm, ku marrin pjesë aktorë të ndryshëm komunikimi. iv

10 Hipotezat e kërkimit Hipoteza kryesore e punimit është rritja e soft power-it dhe imazhit të Kosovës nëpërmjet aktiviteteve të diplomacisë publike/masive. Për t'u vërtetuar kjo hipotezë qendrore duhet dhënë përgjigje disa pyetjeve të mëposhtme që lidhen me hipotezën bazë: -Kush e dëmton soft power-n e Kosovës për të cilat zhvillime informohen publikët e jashtëm nëpërmjet mediave ndërkombëtare?; -Cili është raporti sasior në shtrirje masive mbi publikët e huaj ndërmjet: prezantimit të zhvillimeve të brendshme të Kosovës në publikët e jashtëm nga mediat e huaja dhe, prezantimit të Kosovës në pubikët e jashtëm përmes aktiviteteve të diplomacisë publike?; -Nëse mbulimi mediatik i huaj për Kosovën është më i madh, atëherë nga vjen ky interesim i medieve të huaja për një vend të vogël dhe të varfër?; -Cilët janë aktorët komunikues joshtetërorë të Kosovës që zhvillojnë sot diplomaci publike dhe kulturore?; -Sa e sheh të rëndësishme Qeveria e Kosovës diplomacinë publike dhe kulturore si pjesë e përpjekjeve për rritjen e imazhit?; -Cili mund të jetë roli i diplomacisë së diasporës në imazh, rritje investimesh, krijim marrëdhëniesh afatgjate nëpërmjet komunikimit me publikët e huaj?; -Ndaj cilëve publikë drejtohen ato dhe sa të rëndësishëm janë ata publikë për interesin e vendit?; -A i duhet Kosovës një diplomaci publike globale, apo e fokusuar vetëm ndaj publikëve të veçantë dhe përse?; -Cilët janë resurset që mund të veçohen si atribute të Kosovës për zbatimin e diplomacinë publike? (turizmi, kultura, sporti?); -Cila është diplomacia publike e Kosovës në krahasim me vendet modelet që praktikojnë të tjerët? -A ka një teori të qartë shpjeguese për diplomacinë publike, nëse jo, cila i përafrohet shpjegimit të natyrës së diplomacisë publike dhe që qartëson më mirë edhe raportin e saj me nocionet e tjera të përafërta?; -Cila është marrëdhënia, evoluimi, kuptimi, vija e demarkacionit si dhe aktorët ndërveprues në konceptet e ndryshme që ndërlidhen me diplomacinë publike, si: marrëdhënie publike, marrëdhënie publike ndërkombëtare, propagandë, branding nacional, imazh, identitet konkurrues, soft power etj. v

11 Një çështje tjetër e ngritur për verifikim/falsifikim është nëse konceptet, parë konvencionalisht si teori, mund të jenë një model ideal teorik për t'u zbatuar në praktikë në rrethanat e Kosovës. Metodologjia e studimit Gjatë këtij studimi janë përdorur disa trajtime, metoda, teknika dhe materiale të cilat janë të domosdoshme për realizimin e një pune shkencore të kësaj natyre. Studimet në diplomacinë publike përfshijnë dy rrafshe, ai teorik dhe, ai i zbatimit praktik të saj. Dimensioni i parë, ai teorik, shpjegon se çfarë nënkuptohet me këtë nocion, aktorët që marrin pjesë në këtë lloj komunikimi, kanalin e komunikimit, qëllimi i mesazhit dhe marrësit e mesazhit. E gjithë kjo e parë gjithnjë në perspektivën e përqasjes me nocione të tjera dhe aktorë ndërveprues. Për të shpjeguar nocionin e diplomacisë publike, janë shfrytëzuar burime bibliografike që nga ato të botuara në kohën e përdorimit të parë të këtij nocioni në vitet e 70-ta të shekullit të kaluar, duke u përqendruar në bibliografinë e dekadës së fundit, e deri tek ato të botuara rishtazi (2013), të cilat trajtohen nga aspekti i analizës kritike, duke parë në veçanti aktorët e komunikimit. Këtu bën pjesë edhe evoluimi i konceptit të diplomacisë publike, që ndërlidh sërish aktorët e komunikimit dhe mesazhin e komunikimit. Kjo krijon ndërlidhje me disa nocione të tjera të rëndësishme me të cilat diplomacia publike ka ngjashmëri dhe dallime. Nocioni i parë që ka ndërlidhje të ngushtë është ai i propagandës që ngërthen përmbajtje kryesisht politike të mesazhit, ndërsa pastaj edhe ai i marrëdhënieve publike, markës kombëtare, identitetit konkurrues, soft power etj, shumica e të cilave janë shpjeguar nga autorët themelues të këtyre nocioneve. Nocioni i diplomacisë publike shihet i paqartë, por edhe në evoluim të përhershëm, pa kërkuar të përfshihet me vendosmëri vetëm brenda një teorie. Për këtë arsye është kërkuar të gjendet shpjegimi brenda një trajtimi ndërdisiplinor i teorive të komunikimit dhe marrëdhënieve ndërkombëtare, pra në komunikimin ndërkombëtar, strukturalizmin dhe soft power-in si një koncept i ri që gjithashtu nënkupton komunikimin. Konceptet e përafërta janë shpjeguar nëpërmjet kërkimit bibliografik, ndërsa nëpërmjet analizës interpretuese janë veçuar aktorët e komunikimit si dhe drejtimi i mesazhit. Këtu kërkohet të testohet hipoteza nëse ka një teori përfshirëse për diplomacinë publike. vi

12 Në kërkimin empirik fillimisht kemi të bëjmë me dimensionin e parë të diplomacisë publike, menaxhimin e informacionit, i cili është bërë nëpërmjet metodës partikulariste dhe induktive të kërkimit të të dhënave nëpërmjet google në internet për mbulimin mediatik të zhvillimeve në Kosovë nga mediat e rëndësishme ndërkombëtare. Kjo ka rezultuar me një varg të gjeturash për mbulimin mediatik që kanë bërë mediat e huaja për zhvillimet në Kosovë, si televizionet, ashtu edhe agjencitë e lajmeve dhe gazetat amerikane e evropiane, kryesisht britanike. Meqë dimensioni i menaxhimit të informacionit në diplomacinë publike nënkupton dhënien e informacionit për publikët e huaj me qëllim të informimit dhe ndikimit të tyre, këtu janë analizuar të dhënat e përgjithshme statistikore të mbulimit mediatik për Kosovën në mediat e huaja për zhvillime specifike të brendshme, ndërsa janë analizuar nga aspekti i metodave kuantitative. Këtu testohet hipoteza se sa është mbulimi i mediave të huaja për Kosovën dhe nëse është i madh, cilët janë faktorët që ndikojnë në këtë interesim të shtuar. Kjo nëpërmjet metodës krahasuese është përballur me sasinë e informacionit dhe kanalet e komunikimit që kanë dhënë aktorët shtetërorë dhe joshtetërorë të Kosovës për publikët e huaj. Fjala është këtu për kohën pas pavarësisë. Por, hulumtimi prek çështje dhe aktivitete të cilat kanë mbulim mediatik ndërkombëtar për Kosovën për raste specifike të brendshme, kryesisht në dhjetë vitet e fundit. I njëjti kërkim është bërë edhe për dimensionin e dytë të diplomacisë publike, atë të komunikimit strategjik që është i ndërlidhur me zhvillime të rëndësishme të Kosovës, por edhe aktiviteteve të Kosovës për të rritur soft power-in dhe imazhin e saj, si: komunikimi strategjik i disa individëve, elemente të propagandës ndaj Kosovës, por edhe raportimet për trafikim organesh në Kosovë etj. Për të vlerësuar premisën e pranuar teorike se diplomacia kulturore është komponenti më i rëndësishëm i diplomacisë publike në krijimin e marrëdhënieve afatgjate me publikët e huaj dhe rritjen e imazhit të vendit, kemi kërkuar të shohim se sa rëndësi i kushton Qeveria këtij dimensioni të komunikimit masiv me jashtë, që, njëherësh, teston edhe njërën nga hipotezat e ngritura. Metoda cilësore përdoret në intervistat e zhvilluara me aktorë shtetërorë dhe joshtetërorë të Kosovës. Gjithashtu kjo rëndësi është kërkuar të shihet në bazën e statistikave qeveritare për lartësinë e buxhetit që ndahet për aktivitete të tilla, duke përfshirë ministritë e ndryshme të cilat përfshijnë sektorë nga kjo fushë. Këto statistika më pas nuk janë analizuar duke krahasuar lartësinë e shumës me ndonjë vend tjetër thjesht me metodën krahasuese, por në bazë të përqindjes së ndarë për aktivitete të tilla dhe në krahasim me aktivitete të tjera. Për të vii

13 parë përkushtimin zyrtar dhe rëndësinë e këtij dimensioni, janë realizuar intervista me disa zyrtarë dikasteresh të ndryshme qeveritare, për të konstatuar edhe gatishmërinë dhe sfidat e tyre për zhvillimin e sektorit të diplomacisë kulturore. Intervista janë bërë me zyrtarë të sektorëve të veçantë të diplomacisë kulturore, duke u nisur me atë të arsimit, për të analizuar gjithashtu nëse ka ndonjë program shkëmbimesh dhe rëndësinë që i kushtohet shkëmbimeve studentore duke vlerësuar në bazë të bursave të ndara dhe buxhetit të siguruar për aktivitete të tilla. Diplomacia kulturore që ka të bëjë me shkëmbime artistësh, ekspozita, përkthime veprash artistike etj. është analizuar nga të dhënat e siguruara nga informacioni zyrtar i dikasterit të Kulturës dhe intervistës, për të konstatuar rëndësinë që i kushton institucioni këtij kanali të komunikimit ndërkulturor. Të dhëna të tjera janë marrë edhe nga web faqet zyrtare të dikastereve të veçanta dhe gjithashtu janë vëzhguar ato për të dhëna kuantitative. Këto të dhëna bashkë me intervistat janë vënë në përqasje dhe analizë për të konstatuar nëse institucionet mbështesin financiarisht talentët dhe të suksesshmit e fushave të ndryshme artistike, përfshirë edhe sportistë etj. Janë intervistuar aktorë komunikues të cilët për shkak të profesionit ose talentit komunikojnë me publikët e huaj në mënyrë të drejtpërdrejtë apo nëpërmjet mediave, si dhe aktivistë të diasporës. Gjithashtu është bërë një krahasim ndërmjet aktiviteteve të aktorëve shtetërorë të Kosovës apo joshtetërorë të cilët kanë qenë të ndihmuar nga institucione shtetërore me aktivitetet individuale të aktorëve joshtetërorë të cilët kanë pasur një mbulim mediatik ndërkombëtar. Duke pasur parasysh se ekziston një literaturë e kufizuar për diplomacinë publike dhe ajo dominohet nga studimet për vende të veçanta, është e qartë se çështjet dhe problemet e kësaj fushe përsëriten, aq sa është e qartë që çdo vend ka veçoritë e veta. Për këtë arsye, përveç metodës deskriptive që është përdorur pas identifikimit të masave të përdorura apo të pranishme të diplomacisë publike në sektorë të ndryshëm, është përdorur edhe ajo krahasuese me vendet e tjera që zbatojnë diplomacinë publike, si mënyra më e mirë për ta përballur këtë vështirësi të mungesës së studimeve paraprake. Janë marrë në trajtim vendet si: SHBA, Britani e Madhe, BEja si dhe Maqedonia e Kroacia. Tre të parat janë marrë si praktikues të mëdhenj të diplomacisë publike për të parë se cilat janë praktikat e mira të kësaj fushe. Maqedonia është marrë si vend fqinj me Kosovën me resurse dhe banorë përafërsisht të njëjtë, ndërsa Kroacia është marrë jo vetëm si praktikuese e mirë e diplomacisë publike në rajon, por edhe për të verifikuar hipotezën për konceptin e identitetit konkurrues. Shteti kroat ndonëse me resurse të shumta ekonomike e viii

14 natyrore, ndodhet në një rajon ku konkurrentë të këtij identiteti konkurrues ka Italinë, Austrinë etj. Nuk është marrë Shqipëria sepse nuk mund të merrej vetëm si rast sipërfaqësor trajtimi. Shqipëria duhet qasur si një rast i veçantë studimi, e jo një rast i izoluar për të plotësuar mozaikun krahasues me vendet e tjera fqinje të Kosovës. Megjithatë, Kosova dhe Shqipëria hasen shpesh në një bashkangazhim në diplomacinë publike për shkak se në shumë vende shqiptarët e viseve të ndryshme të Ballkanit prezantohen vetëm si shqiptarë dhe ndjejnë nevoja të përbashkëta kulturore, të mësimit të gjuhës për fëmijët e emigrantëve etj., dhe jo për nga përkatësia e tyre shtetërore nga vijnë. Për t'i dhënë përgjigje hipotezës kryesore nëse Kosova mund ta rrisë soft power-in (fuqinë joshëse) e vet nëpërmjet aktiviteteve të diplomacisë publike-masive, këtu nuk kemi të bëjmë me testimin e hipotezës në mënyrë heuristike, por janë identifikuar aktivitetet e komunikimit masiv me jashtë, të ndërmarra nga aktorë shtetërorë e joshtetërorë dhe, janë krahasuar me mbulimin mediatik të Kosovës nga ana e mediave ndërkombëtare. Ndërmjet këtij raporti, të mbulimit mediatik që ka Kosova nga mediat e fuqishme të botës - nga njëra anë, zhvillimeve të brendshme që kanë mbuluar ato media dhe, burimeve të kufizuara që ka Kosova për të zhvilluar një diplomaci publike më gjithëpërfshirëse apo për të dhënë mesazhe atraktive ndaj publikëve të jashtëm - nga ana tjetër, kërkohet t'i jepet përgjigje edhe hipotezës nëse modeli teorik i diplomacisë publike mund të gjejë zbatim edhe në rrethanat në të cilat gjendet Kosova. Rëndësia shoqërore dhe teorike e studimit të diplomacisë publike Teza Komunikimi në diplomacinë publike, rasti i Kosovës, është një problem shoqëror. Ai ndërlidhet me interesin e përgjithshëm të qytetarëve. Me përjashtimin e disa vendeve autoritare, asnjë vend tjetër nuk mund të imagjinohet në epokën e sotme të qarkullimit të lirë të mallrave, ideve, njerëzve, në epokën e informacionit dhe teknologjisë së lartë të komunikimit, si vend i vetëmbyllur në kufijtë territorialë. Kjo vjen edhe për arsyen e interesit të ndërsjellë të qytetarëve të çdo vendi: shkëmbimin e mallrave, për eksportin e prodhimit vendës, nevoja për importin e atyre produkteve që janë të pamjaftueshme apo edhe mungojnë në atë vend, emigrimi për punësim, shkollim, jetë, nevojë etj. Për Kosovën, komunikimi me publikët e jashtëm ka një rëndësi të veçantë për shkak të rrethanave specifike nëpër të cilat ka kaluar dhe kalon vendi, i përballur me propagandë të shumtë dhe imazh të dëmtuar, ndërsa sfidë e përkohshme dhe e jashtëzakonshme në krahasim me ix

15 vendet e tjera, vazhdon të mbetet edhe për një kohë njohja e shtetit. Vendi i sapoformuar kërkon forcimin e pozicionit diplomatik, si dhe zhvillimit ekonomik nëpërmjet tërheqjes së investimeve të huaja. Çështja ka një interes të madh teorik. Studiuesit nuk flasin për teori të diplomacisë publike, por një pjesë e kanë marrë konceptin soft power si një teori që përfshin diplomacinë publike. Vetë Joseph Nye që e ka zhvilluar atë nocion i kundërvihet këtij pretendimi. Soft power është një koncept analitik e jo një teori. 2 Ndërsa, të tjerë theksojnë se edhe 20 vjet pas krijimit të konceptit soft power, ende ndjehet nevoja e madhe për ekzaminimin dhe teorizimin e këtij koncepti 3. Kjo disiplinë e paprekur deri më tani në studimet shqiptare, mund të shënojë këndin e saj dobiprurës për shkak se si disiplinë e re, por shumë e rëndësishme për kohën që jetojmë, të jetë edhe më tërheqëse për rrethanat politike, ekonomike, turistike dhe kulturore të Kosovës, Shqipërisë etj. Nëpërmjet treguesve të ndryshëm gjithashtu sqarohet se sa ia vlen të investohet në komunikimin masiv me botën dhe përse ky komunikim duhet të fokusohet vetëm në disa publikë për arsye interesi dhe efekti. Për lexuesin shqipfolës mund të shërbejë si një referencë e mirë për thellime të mëtejme qoftë teorike apo edhe të praktikuesve të diplomacisë publike apo soft powerit. Gjendja e studimeve në diplomacinë publike dhe risitë që sjell ky punim Studimet në këtë fushë janë përqendruar në pjesën akademike dhe atë të praktikuesve të diplomacisë publike. Për sa i takon pjesës akademike, studimet fokusohen në kërkime bibliografike, në ndërveprimet dhe dallimet që kanë mes tyre nocione të përafërta me diplomacinë publike, siç janë: propaganda, diplomacia tradicionale, diplomacia mediatike, cyber-diplomacia, soft-power, brandingu nacional, identiteti konkurrues etj. Por, studimet teorike nuk merren thuajse fare me aktorët e komunikimit, të cilën risi e sjell ky punim në pjesën e saj teorike. Ndërsa, grupi i dytë, praktikuesit e diplomacisë publike, mëtojnë të identifikojnë, përshkruajnë dhe analizojnë atributet e një vendi të cilët mund të përcjellin mesazhe të 2 Joseph S. Nye, Jr, Responding to my critics and concluding thoughts, in: Inderjeet Parmar & Michael Cox (ed.), Soft Power and US Foreign Policy Theoretical, historical and contemporary perspectives, 2010, Routledge, London & New York, f Sook Jong Lee & Jan Melissen (ed), Public Diplomacy and Soft Power in East Asia, Palgrave Macmillan, f. 1. x

16 diplomacisë publike për publikët e huaj; kanalet e komunikimit që përzgjidhen në dhënien e këtyre mesazheve me qëllim të arritjes së efekteve më të mëdha etj. Studimet mbi diplomacinë publike janë vërtet të pakta. Ka vetëm një numër të vogël monografish që i dedikohen diplomacisë publike, ndërsa vetëm disa punime merren me problemet teorike të saj. Shumica e botimeve të dekadës së fundit, janë përmbledhje kumtesash të redaktuara nga studiues të komunikimeve ndërkombëtare apo të diplomacisë publike. Shumica e tyre janë historike dhe të përqendruara në aktivitetet e diplomacisë publike të vendeve të veçanta dhe kryesisht ato të SHBA-ve. Gjithashtu këto studime janë përqendruar kryesisht në vendet anglosaksone. Përtej vendeve anglosaksone, nëse përjashtojmë disa studime të politikës franceze audiovizive ose politikat kulturore gjermane, jemi në heshtje pothuajse të plotë për temën e diplomacisë publike. 4 Literatura në anglisht për diplomacinë publike është relativisht e kufizuar dhe kërkimet bazohen në atë që ne kemi, ndërsa nuk ka literaturë domethënëse edhe në gjuhët e tjera përveç anglishtes, si psh. frëngjisht apo gjermanisht. 5 Edhe ajo literaturë që është në anglisht, përqendrohet në aktivitetet e diplomacisë publike amerikane. Gjatë vitit ka më pak se 30 libra nga ana e kërkuesve akademikë ku tema qendrore është diplomacia publike. Ky është një numër qesharak vjetor Kërkimet ekzistuese në diplomacinë publike vuajnë nga një sërë dobësish të mëdha, ndërsa botimet e mëhershme të kohës së Luftës së Ftohtë janë kryesisht historike 7. Llogaritë historike të diplomacisë publike janë të rëndësishme, 4 Pierre Cyril Cyrus Teymour Pahlavi, Mass Diplomacy: Foreign Policy in the Global Information Age, Montreal, McGiII University, 2004, f Robin Brown, The Four Paradigms of Public Diplomacy: Building a Framework for Comparative Government External Communications Research, Institute of Communication Studies, University of Leeds, April 2012, f. 2. Në gjermanisht megjithatë ka 3-4 përmbledhje artikujsh studimorë për diplomacinë publike. Megjithatë, nga autori gjerman na vjen monografia për imazhin e kombeve, Michael Kunczik, Images of Nations and International Public Relations, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates-Publishers Mahwah, Kjo është monografia kryesore dhe më e cituar që ka në qendër imazhin ndërkombëtar i ndërtuar kryesisht perms mediave, ndërsa mediat i përfshin edhe diplomacia publike në dy nga tre dimensioned e saj. Autorë francezë janë edhe më të kufizuar, përveçse se janë 2-3 botime në frëngjisht për diplomacinë kulturore. Ndersa, Dominique Wolton, me L autre mondialisation, Champs Flammarion, 2004, trajton jo diplomacinë publike, por globalizmin e tretë që e artikulon me globalizimin e informacionit, komunikimit dhe bashkëjetesën kulturore botërore. Wolton hyn në punë në këtë punim më shumë me esenë Informer n est pas communiquer në përqasjen tonë bibliografike për drejtimin lëvizjes së mesazhit në diplomacinë publike. Autorët italianë kanë futur diplomacinë publike brenda trajtimit të fushës së komunikimeve politike ndërkombëtare, si: Emidio Diodato, Patrizia Laurano, ndërsa Antonio Deruda i qaset diplomacisë digjitale. 6 Pierre Cyril Cyrus Teymour Pahlavi, Mass Diplomacy: Foreign Policy in the Global Information Age, Montreal, McGiII University, 2004, f Eytan Gilboa, Searching for a Theory of Public Diplomacy, in: The Annals of the American Academy of Political and Social Science, Sage, March, f. 56. xi

17 veçanërisht në qoftë se ato janë analitike dhe jo vetëm anekdotike, por kontributi i tyre në zhvillimin e teorisë dhe të metodologjisë në diplomacinë publike ka qenë i kufizuar 8. Të kufizuara janë gjithashtu edhe hulumtimet mbi programet dhe aktivitetet e diplomacisë publike të vendeve të tjera përveç ShBA-ve dhe aktorëve të rinj ndërkombëtare si OJQ-të, shoqëria civile, grupet dhe individët. 9 Por, kohëve të fundit në këto aktivitete janë aktive dy institucione, njëra prej të cilave merret edhe me çështje që kanë të bëjnë me problemet teorike të fushës: Instituti Holandez i Marrëdhënieve Ndërkombëtare 10 dhe Qendra e Shteteve të Bashkuara për Diplomaci Publike 11 i Universitetit të Kalifornisë së Jugut. Ky i fundit publikon artikuj studimorë nga diplomacia publike, ajo kulturore dhe çështje që ndërlidhen me këto fusha, por është e përqendruar kryesisht në diplomacinë publike amerikane. Instituti holandez nuk kufizohet në studimet nacionale të diplomacisë publike, por boton artikuj shkencorë për çështje teorike dhe aktivitetet e vendeve të ndryshme të diplomacisë masive, diplomacisë kulturore etj. Edhe studiuesi më i cituar evropian i diplomacisë publike, Jan Melissen, drejtues i institutit të lartpërmendur holandez, thekson mungesën e studimeve. Pas Luftës së Ftohtë ka shumë pak literaturë shkencore për diplomacinë publike. 12 Ata që merren me këtë fushë ndeshen kryesisht me një numër shumë të madh artikujsh gazetaresk të cilët trajtojnë në mënyrën e tyre diplomacinë publike, më shpesh duke e përdorur sesa duke u thelluar në studimet e fushës, ndërkohë që thellohen në analiza politike, komente si dhe këshilla të shpejta nga politikëbërës të ndryshëm në vende të ndryshme të botës 13. Edhe pas 11 shtatorit 2001, shumë qeveri, agjenci publike dhe organizata kanë publikuar një numër raportesh, shumica duke përsëritur sfidat, idetë dhe parimet. Këto raporte nuk kanë kontribuar aq sa duhet për ta përparuar teorinë dhe metodologjinë e diplomacisë publike. 14 Gjendje e ngjashme në studimet e diplomacisë publike është edhe në dekadën e fundit apo edhe në 12 vitet e këtij shekulli. Nga botimet e dekadës së fundit, dominojnë dukshëm artikujt shkencorë dhe përmbledhje të redaktuara nga studiues të njohur të diplomacisë publike. Në këtë dekadë ka vetëm 20 botime, të cilat e kanë diplomacinë publike në qendër të vëmendjes, por 8 Po aty. 9 Eytan Gilboa, Searching for a Theory of Public Diplomacy, in: The Annals of the American Academy of Political and Social Science, Sage, March, (55-77). 10 The Netherlands Institute of International Relations Clingendael, 11 US Center on Public Diplomacy, 12 Jan Melissen, New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, 2005, f. xix. 13 Google search gjen 40 milionë raste ku përmendet togfjalëshi public diplomacy. 14 Vep. cit. Gilboa, f. 56. xii

18 gjysma e të cilave janë monografi 15, ndërsa gjysma tjetër janë përmbledhje artikujsh studimorë. Disa nga këta autorë të botimeve të këtij shekulli referimet kryesore të përkufizimeve dhe taksonomive i kanë nga botimi i Hans Tuch i vitit Ndër më të cituarit për aktivitetet e diplomacisë publike mbetet Mark Leonard 17, që njëherësh është monografia e vetme praktike e kësaj fushe nga autorë evropianë, por edhe më e plotë edhe në krahasim me autorë joeuropianë për sa i përket dimensionit praktik të aktiviteteve të diplomacisë publike. Sa i përket pjesës teorike, përkufizimit, metodologjia, efekteve të masave të diplomacisë publike, e aq më pak aktorëve të komunikimit, këtu kemi një mungesë të madhe. Europiani Jan Melissen 18, amerikani Nicholas Cull 19 dhe izraeliti Eyton Gilboa 20, janë autorët të cilët dominojnë monografitë e tjera dhe artikujt shkencorë kur është fjala për shpjegimet teorike të diplomacisë publike. Por, autori më i cituar është padyshim Joseph Nye, me konceptin soft power, i cili koncept përfshin edhe diplomacinë publike Mark Leonard, Public Diplomacy, London, The Foreign Policy Centre, 2002.; Joseph S. Nye, Jr., Soft Power The Means to Success in World Politics, New York: Public Affair, 2004.; Justin Hart, Empire of Ideas The origins of public diplomacy and the transformation of U.S. Foreign Policy, Oxford University Press, 2013.; James Pamment, New public diplomacy in the 21st century : a comparative study of policy and practice, London- New York: Routledge, 2013.; Nicholas J. Cull, The Decline and Fall of the United States Information Agency: American Public Diplomacy, , Palgrave Macmillan, 2012.; Nicholas J. Cull, The Cold War and the United States Information Agency: American Propaganda and Public Diplomacy, Cambridge University Press 2008.; Craig Hayden, The Rhetoric of Soft Power- Public diplomacy in Global Context, United Kingdom: Lexington Books, 2012.; R.S. Zaharna, Battles to Bridges US Strategic Communication and Public Diplomacy after 9/11, Palgrave Macmillan, 2010.; Ali Fisher, Collaborative Public Diplomacy, How Transnational Networks Influenced American Studies in Europe, Palgrave MacMillan, 2013.; Pierre Cyril Cyrus Teymour Pahlavi, Mass Diplomacy: Foreign Policy in the Global Information Age, Montreal, McGiII University, Hans N. Tuch, Communicating with the world: U.S. public diplomacy overseas, Georgetown University, Washington, D.C, Mark Leonard, Public Diplomacy, London, The Foreign Policy Centre, Jan Melissen, The New Public Diplomacy: Between Theory and Practice, në: Jan Melissen (ed), New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, f Nicholas J. Cull, The Decline and Fall of the United States Information Agency: American Public Diplomacy, , Palgrave Macmillan, Nicholas J. Cull, The Cold War and the United States Information Agency: American Propaganda and Public Diplomacy, Cambridge University Press Eytan Gilboa, Searching for a Theory of Public Diplomacy, in: The Annals of the American Academy of Political and Social Science, Sage, March, (55-77) 21 Joseph S. Nye, Jr., Soft Power The Means to Success in World Politics, New York: Public Affair, xiii

19 Përmbledhjet e studimeve janë kryesisht për diplomacinë e vendeve të ndryshme dhe sektorëve të ndryshëm të diplomacisë publike 22. Dominojnë artikujt për diplomacinë amerikane, të disa vendeve evropiane dhe të disa vendeve aziatike, si dhe tema sektoriale si: diplomacia kulturore, shkëmbimet, përpjekje për të shpjegime teorike të fushës etj. Në studimet shqiptare fusha mbetet ende plotësisht e patrajtuar. Një monografi për komunikimin ndërkombëtar prek edhe diplomacinë publike, ndërsa ka edhe një artikull shkencor që trajton diplomacinë publike 23. Sa u përket matjes së efekteve të diplomacisë publike, këtu problemi mbetet i hapur. Studimeve në diplomacinë publike u mungojnë matje të tilla empirike për shkak të vetë natyrës së këtyre aktiviteteve. Aktivitetet që i ndërmerr diplomacia publike nuk kanë efekte të atypëratyshme, por ndikimi i tyre mund të shihet pas një kohe relativisht të gjatë. Këto nisma në radhë të parë kanë për qëllim të fitojnë zemrat e audiencës, të përftojnë respekt si dhe të rrisin bashkëpunimin politik dhe ekonomik, por rezultatet e këtyre nismave shpesh janë të paprekshme dhe vështirë të matshme, sepse në krijimin e imazhit varen shumë faktorë dhe ai krijohet ndër vite. Studiuesit theksojnë se matjet dhe kërkimet aktuale nuk janë të bollshme. Është e padiskutueshme se duhen shumë më tepër hulumtime sistematike empirike për pasojat e fluksit televiziv në botë. Spekulimet dhe supozimet dominojnë skenën bashkëkohore Por, diplomacia publike (ekonomike, kulturore) synon të krijojë marrëdhënieve afatgjate me publikët e huaj. Duhen vite të tëra dhe leverdia është e ngadalshme dhe jo gjithmonë e matshme. 25 Nëse flasim për shkëmbime kulturore, kjo do të thotë se të realizosh një program 22 Jan Melissen (ed), New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, 2005.; Philip Seib, Toward a New Public Diplomacy - Redirecting U.S. Foreign Policy, Palgrave Macmillan, 2009.; William P. Kiehl (ed), The Last Three Feet: Case Studies in Public Diplomacy, Public Diplomacy Councill, Washington, ; Nancy Snow & Philip M. Taylor (ed), Routledge Handbook of Public Diplomacy, New York-London, Routledge, 2009.; Sook Jong Lee & Jan Melissen (ed), Public Diplomacy and Soft Power uin East Asia, Palgrave Mac millan, 2011.; R.S. Zaharna, Amelia Arsenault, Ali Fisher (Ed), Relational, Networked and Collaborative Approaches to Public Diplomacy: The Connective Mindshift, Routledge, ; Joshua S. Fouts (Ed). Public Diplomacy Practitioners, Policy Makers, and Public Opinion, US Center on public diplomacy, USC Center on Public Diplomacy- University of Southern California, Monografia është e Jaup Zenunit e botuar në Tiranë në vitin 2011, me titull: Komunikimi ndërkombëtar, ndërsa artikujt janë të Martin Wählisch dhe Behar Xharra: Public Diplomacy of Kosovo: Status Quo, Challenges and Options. 24 Preben Sepstrup, Research into International Television Flows: A Methodological Contribution, in: Communication Theory & Research, ed: Denis McQuail, Peter Golding and Els de Bens, Sage Pubblications, 2005, f Wally Olins, Making a National Brand, në: Jan Melissen, New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, F ( ) xiv

20 shkëmbimi kulturor, është e gabueshme që menjëherë të kërkosh efektet dhe të bësh matje për të parë se si kanë ndikuar këto shkëmbime. Njerëzit që kanë qenë pjesë e programit apo vizitës, pas një vizite të organizuar në një vend tjetër, kryesisht kanë përshtypje të mira. Megjithatë, edhe pse jo gjithmonë të dukshme ose të matshme menjëherë, pas realizimit të një programi të diplomacisë kulturore, padyshim që ka një efekt mbi ata që kanë marrë pjesë në to. 26 Këto efekte kryesisht janë të natyrës emocionale, përshtypje të lëna nga pjesëmarrësit dhe, shpesh këto ndjenja mbeten edhe pas përfundimit të një programi shkëmbyes, madje deri në fund të jetës. Megjithëse, është vështirë që kulturën ta përqasësh politikisht dhe emocionalisht 27. Çështja dallon sepse efekti i vërtetë i tyre pritet në kohën kur ata persona më pas bëhen liderë lokalë të opinionit për vlerat e vendit që e kanë vizituar dhe kjo natyrisht që do kohë.... Ka një pamundësi të shpeshtë për të matur me ndonjë saktësi ndikimin dhe efektivitetin e diplomacisë kulturore. 28 Nuk është ndonjë ndërmarrësi të masësh soft power-in, edhe pse ka disa matje të vlefshme si psh. pjesëmarrja e të huajve në universitet, ose ndonjë analizë përmbajtësore e mediave. 29 Po të marrin masat afatgjate të krijimit të marrëdhënieve të qëndrueshme si dimensioni kryesor i diplomacisë publike dhe konceptit që përfshin këtë të fundit, soft power, shkëmbimet e ndryshme si ato studentore etj., sërish efektet do të duhej kërkuar pas shumë e shumë vitesh. Nëse psh. një grup studentësh të cilët kanë studiuar në një vend të caktuar të cilët më pas kthehen në vendin e tyre të prejardhjes, mbase do të duhej kohë që ata të sistemohen apo të zgjidhen në pozita të respektueshme në vendin e tyre. Dhe vetëm kur të bjerë rasti për atë vend, ish-studentët apo edhe studiuesit që kanë qenë pjesë e programeve shkëmbyese akademike që dikur mund të marrin pozita të rëndësishme publike në vendin e tyre, mund ta shprehin disponimin pozitiv ndaj vendit ku kanë qëndruar për studime....rezultatet e tilla të prekshme politike mund të maten vetëm atëherë pasi ai të jetë një zyrtar, madje edhe atëherë është e 26 Ronit Appel, Assaf Irony, Steven Schmerz, Ayela Ziv, Cultural Diplomacy: An Important but Neglected Tool in Promoting Israel s Public Image, The Interdisciplinary Center Herzliya- Lauder School of Government, Diplomacy and Strategy, May 2008, f. 18. (i disponueshëm në: ) 27 Lawrence E. Harrison & Samuel P. Huntington (ed), Culture Matters - How Values Shape Human Progress, Basic Book, New York, f. xxxii 28 Simon Mark, A Comparative Study of the Cultural Diplomacy of Canada, New Zealand and India, PHD thesis in Political Studies, The University of Auckland, f.63. (disponueshëm edhe në: ) 29 Gregory F. Treverton, Seth G. Jones, Measuring National Power, National Security Research Division- RAND Corporation, Arlington, 2005, f. xi xv

21 vështirë. 30 Për këtë arsye nuk ka një mënyrë të caktuar për të matur ndikimin e drejtpërdrejtë të diplomacisë publike Aleksander Yakovlev psh. qe mjaft i ndikuar nga studimet e tij me ekspertin e shkencave politike David Truman në Universitetin e Kolumbias në vitin Pas kthimit në vendin e tij ai bëhet drejtor i një instituti të rëndësishëm dhe anëtar i Politbyrosë sovjetike, personazh me një ndikim të rëndësishëm liberal ndaj liderit sovjetik Mihail Gorbaçov. 33 Kolegu i Yakovlev, Oleg Kalugin, u bë një zyrtar i lartë në KGB-në sovjetike, i cili disa vjet pas rënies së komunizmit, në vitin 1997 komenton se shkëmbimet ishin si një Kalë i Trojës për Bashkimin Sovjetik. Që të dy, thekson Nye, kanë luajtur rol të rëndësishëm në erozionin e sistemit sovjetik 34 Themeluesi i konceptit soft power në kuadër të të cilit gjejnë shpjegim teorik aktivitetet e diplomacisë publike, Joseph Nye, thotë se është vështirë të përcaktosh efektet e ndonjë aktiviteti dhe ta masësh rezultatin e tij, sepse përfshijnë një komleksitet të shumtë faktorësh dhe nuk mund të identifikosh se masa e ndërmarrë së fundmi ka dhënë rezultate konkrete brenda një kohe të caktuar. Sipas tij, edhe nëse një aktivitet i caktuar është burim i soft power dhe ai prodhon atraktivitet, atëherë ai mund të matet duke i pyetur njerëzit nëpërmjet anketave ose fokus-grupe. Por, soft power nuk të bëjë thjesht me ndikimin. Fundja, ndikimi ndodh edhe si rezultat i hard power, pra nëpërmjet kërcënimit ose pagesës. 35 Kjo do të thotë se është vështirë të ndash se prej cilit aktivitet ka ardhur ai ndikim. Matja e soft power është një sfidë e vështirë për qeveritë, për të thënë më të paktën, e cila e bën të vështirë mbështetjen e çdo pretendimi për efektet e tij. 36 Shembujt e mësipërm tregojnë se kanë kaluar dhjetëra vite kur ka mundur të dalë në skenë efekti i shkollimit të tyre në SHBA apo i përfitimit amerikan nga ish-studentët e huaj në vendin e tyre dhe çfarëdo matjeje po të ishte bërë ndonjëherë, nuk do të jepte rezultate domethënëse. Këta shembuj gjithashtu dëshmojnë për efektin e masave të diplomacisë publike të 30 Ronit Appel, Assaf Irony, Steven Schmerz, Ayela Ziv, Cultural Diplomacy: An Important but Neglected Tool in Promoting Israel s Public Image, The Interdisciplinary Center Herzliya- Lauder School of Government, Diplomacy and Strategy, May 2008, f Ronit Appel, Assaf Irony, Steven Schmerz, Ayela Ziv, Cultural Diplomacy: An Important but Neglected Tool in Promoting Israel s Public Image, Lauder School of Government, Diplomacy and Strategy, May, 2008 F. 18. (i disponueshëm nw: ) 32 Joseph S. Nye, Jr., Soft Power The Means to Success in World Politics, New York: Public Affair, 2004, f Po aty. 34 Po aty. 35 Po aty, f Sook Jong Lee & Jan Melissen (ed), Public Diplomacy and Soft Power uin East Asia, Palgrave Macmillan, f.1. xvi

22 shkëmbimeve studentore....praktika e komunikimit ndërkulturor është shumë më përpara njohurive të efekteve të saj. 37 Pas 11 shtatorit 2001, shumë qeveri, agjenci publike dhe organizata kanë publikuar një numër raportesh, shumica duke përsëritur sfidat, idetë dhe parimet. Këto raporte nuk kanë kontribuar aq sa duhet për ta përparuar teorinë dhe metodologjinë e diplomacisë publike. 38 Ndërsa, matjet kryhen për imazhin e vendit duke kërkuar të shihen perceptimet e qytetarëve të huaj se si ata e shohin një vend, meqë efekte të atypëratyshme kanë praktikat politike, politikat e jashtme dhe menaxhimi i informacionit. Një gjë të tillë e realizon The Pew Research Global Attitudes Project, e cila kryen sondazhe të opinionit publik në mbarë botën, për të vlerësuar pikëpamjet e tyre lidhur me gjendjen aktuale në botë dhe çështje të rëndësishme të ditës 39. Gallup, ndërkaq, në shtatë dekadat e fundit ka grumbulluar përgjigje rekord të opinionit publik amerikan për ngjarjet më të mëdha në botë 40 ; Eurobarometri, mat opinionin e qytetarëve nga shumë vende europiane për tema të ndryshme, kryesisht ato që ndërlidhen me BE-në, ndërsa Kosova nuk është e përfshirë fare në të 41. Këto institucione edhe mund të bëjnë matje të perceptimeve të qytetarëve për një vend të caktuar, por asnjëherë nuk mund të thuhet se cilat masa të diplomacisë publike kanë dhënë rezultate konkrete, sepse shkëmbimet kulturore, siç u tha më lartë, mund të kalojnë edhe dekada derisa të japin rezultate në raste të caktuara. Edhe 20 vjet pasi Nye krijoi termin, matja empirike e soft poker, kritikat e ekzaminimit dhe teorizimit të këtij koncepti analitik, janë ende shumë të nevojshme. 42 Risitë që sjell punimi Duke parë gjendjen e studimeve të deritanishme të kësaj disipline në botë dhe në studimet shqiptare, ky studim sjell disa risi. Risia e parë është vetë punimi si risi, sepse deri më tani nuk 37 Preben Sepstrup, Research into International Television Flows: A Methodological Contribution, in: Communication Theory & Research, Denis McQuail, Peter Golding & Els de Bens (ed), Sage Pubblications, 2005, f Eytan Gilboa, Searching for a Theory of Public Diplomacy, in: The Annals of the American Academy of Political and Social Science, Sage, March, f Shih web faqen zyrtare të kësaj qendre: 40 Alec M. Gallup & Frank Newport (ed), Cumulative Index Public Opinion, , Rowman & Littlefield Publishers, INC. f. xii Sook Jong Lee & Jan Melissen (ed), Public Diplomacy and Soft Power uin East Asia, Palgrave Macmillan, f.1. xvii

23 ka pasur një studim të veçantë në gjuhën shqipe për diplomacinë publike, pra për komunikimin me publikët e jashtëm. Risia e dytë është vetë mënyra e analizimit të nocionit të diplomacisë publike sipas aktorëve të komunikimit. Gjatë shpjegimit të evoluimit në kohë të këtij nocioni, gjithnjë është parë se kush me kë komunikon. Gjithashtu, gjatë shpjegimit krahasues ndërmjet diplomacisë publike me konceptet e përafërta, gjithnjë janë vënë në pah të përbashkëtat dhe dallimet e aktorëve të komunikimit. Në kërkimin bibliografik nuk kemi hasur në autorë të tjerë të cilët kryekëput do të kishin parasysh elementin e aktorëve të komunikimit. Ka autorë që në analizat e tyre veçojnë aktorët e komunikimit vetëm brenda diplomacisë publike, por jo edhe kur kjo krahasohet me propagandën, marrëdhëniet publike, markën kombëtare etj. Risi e tretë është se në punim rishqyrtohen dhe riformulohen problemet e qëndrueshme të fushës, në trajtime interdisiplinore (teori të komunikimit, marrëdhënie ndërkombëtare, marrëdhënie ndërkulturore). Këtu sillen të përbashkëtat dhe dallimet ndërmjet koncepteve të ndryshme të përdorura gjerësisht në disa fusha të dijes. Risi e katërt është analizimi i komunikimit me publikët e huaj dhe nocionit të soft power duke e parë nga perspektiva e drejtimit të përcjelljes së mesazhit (njëdrejtimësh-dydrejtimësh). Përderisa propaganda që i paraprinte diplomacisë publike përcillte mesazhin vetëm në një drejtim, diplomacia publike e realizon këtë në dy drejtime. Pra, nga dhënia e informacionit, kemi realizimin e komunikimit. Dhënia e informacionit, siç shpjegon Wolton, është njëdrejtimëshe, ndërsa shkëmbimi i informacionit është dydrejtimësh, është komunikim. Risi e pestë është se punimi shqyrton dhe eksploron mjete dhe modele të reja të kërkimit, sepse kërkimet e deritanishme në diplomacinë publike ndonëse janë parë si interdisplinore, nuk kanë kërkuar ta vendosin këtë disiplinë në një kallëp teorik të qëndrueshëm, që ky punim e vendos në një shtrat të shkencave të komunikimit (komunikimit ndërkulturor, studimeve mediatike) në radhë të parë dhe, nëpërmjet soft power ndërfutet me marrëdhëniet ndërkombëtare. Risi të tjera janë ato të dala nga matjet, por këto gjetje mund të shihen te kapitulli i përfundimit të punimit. xviii

24 Përmbajtja e shkurtër e punimit Punimi është i organizuar në tri pjesë. Pjesa e parë përfshin çështjet teorike, si: shpjegimi i nocionit të diplomacisë publike, aktorët e komunikimit që marrin pjesë në diplomacinë publike, raporti i diplomacisë publike me nocionet e tjera, nocioni i imazhit, teoria e diplomacisë publike: soft power etj. Në kapitullin e parë të kësaj pjese shpjegohet nevoja, madje detyrimi, se përse duhet komunikuar me botën. Kapitulli shpjegon përkufizimet e diplomacisë publike të cilat fillimisht përfshinin vetëm aktorët shtetërorë që komunikonin me botën, apo me fjalë të tjera, kërkonin të informonin, ndikonin dhe angazhonin publikët e huaj me qëllim të realizimit politikës së jashtme dhe në këtë kuadër të interesit shtetëror, atij politik e ekonomik. Më pas aktorët shtohen dhe përkufizimet e mëpastajme përfshijnë edhe aktorë joshtetërorë. Në kapitullin e dytë të pjesë së parë shpjegohen masat apo aktivitetet që i ndërmerr diplomacia publike. Këto masa njihen edhe si dimensione të diplomacisë publike që përfshijnë: menaxhimin e lajmeve, komunikimin strategjik dhe diplomacinë kulturore. Kapitulli i tretë i pjesë së parë merret me natyrën shumëdimensionale e diplomacisë publike. Këtu koncepti kërkohet të shtrihet në kallëpet paradigmatike të ofruara nga studiuesit e deritanishëm. Natyra e diplomacisë publike kërkon një shpjegim ndërdisiplinor të shkencave sociale. Është trajtuar komunikimi politik ndërkombëtar sepse përfshin një segment shpjegues të diplomacisë publike; jemi ndalur shkurtimisht te disa koncepte të marrëdhënieve ndërkombëtare sepse diplomacia publike kërkon anën e butë në komunikimit me aktorë të jashtëm (publikë), Në këtë kuadër, nocioni soft power duket se përfshin plotësisht shpjegimin e diplomacisë publike, tek i cili jemi ndalur më gjatë në shpjegimin e tij, i shpjeguar sipas themeluesit të tij Joseph Nye, por edhe kundërshtimet dhe dobësitë e konceptit. Pjesa e dytë e punimit është pjesa empirike. Kapitulli i parë përfshin dimensionin e parë të diplomacisë publike, ai i menaxhimit të informacionit. Këtu është bërë një matje për sasinë e informacionit të dhënë nga mediat ndërkombëtare për Kosovën. Janë marrë mediat si BBC, gazetat britanike, Euronews, por edhe gazetat amerikane, CNN etj, si dhe mediat e tjera për mbulimin mediatik që kanë bërë për Kosovën në raste të rëndësishme të zhvillimeve për vendin. Ky informacion i medieve ndërkombëtare për Kosovën ka qenë kryesisht negativ për imazhin e vendit. Është trajtuar edhe çështja e spoteve publicitare të Kosovës të emetuara në mediat globale dhe ato ndërkombëtare. xix

25 Kapitulli i dytë trajton dimensionin e dytë të diplomacisë publike, komunikimin strategjik. Këtu trajtohen raste të izoluara që kanë ushtruar veprime të këtij lloj komunikimi (strategjik) për Kosovën, si: diplomacia publike e pilotit James Berisha, diplomacia publike e aktorëve të tjerë të komunikimit, përfshirë edhe propagandën kundër Kosovës në raste të ndjeshme të shtetndërtimit të saj. Mediat në këtë rast janë shfrytëzuar vetëm si kanal komunikimi, ndërsa hartues të mesazhit propagandistik kanë qenë aktorë të tjerë. Kapitulli i tretë i pjesës së dytë është ai i diplomacisë ekonomike dhe diasporës. Këtu janë identifikuar masat e diplomacisë ekonomike të vendit, ndërsa gjithashtu edhe diaspora, rëndësia dhe kapacitetet e saj për zhvillimin ekonomik të Kosovës. Në kapitullin e katërt të pjesës së dytë është trajtuar diplomacia kulturore dhe sportive e Kosovës, qëllimi i të cilit dimension është krijimi i marrëdhënieve afatgjata me publikët e huaj. Këtu kanë dalë aktorë joshtetërorë, kryesisht individë të suksesshëm në botë të cilët ushtrojnë një diplomaci publike shumë të dobishme për imazhin e Kosovës. Pjesa e tretë ka dy kapituj. Në kapitullin e parë është trajtuar diplomacia publike e SHBA-ve si vendi që vuri bazat e kësaj disipline të komunikimit me publikët e huaj. Këtu nuk kërkohet të shteren aktivitetet e diplomacisë publike amerikane, por janë përzgjedhur vetëm raste të cilat janë domethënëse dhe të dobishme për analizën krahasuese që bëhet me diplomacinë publike të Kosovës. Është zgjedhur për t'u trajtuar edhe Britania e Madhe si vendi që ka një diplomaci publike mjaft aktive, i cili vend gjithashtu kërkon krijimin e markës nacionale, një nocion ky paksa kundërvënë me soft poker-in amerikan. Diplomacia publike e BE-së që gjithashtu trajtohet në këtë kapitull, drejtohet ndaj publikëve të jashtëm dhe publikëve të brendshëm të BE-së për forcimin e një identiteti europian. Kapitulli tjetër i kësaj pjese, trajton Maqedoninë dhe Kroacinë, për shkak të specifikave që kanë. Këto dy vendet e fundit bashkë me SHBA-të, Britaninë e Madhe dhe me diplomacinë publike të BE-së, përqasen me atë të Kosovës për të nxjerrë një përfundim analitik mbi diplomacinë publike të Kosovës. Kjo trajtohet në pjesën e katërt të punimit, në Përfundime dhe Rekomandime. xx

26 PJESA E PARË KONCEPTE TEORIKE 1

27 Kreu I 1. Koncepti i diplomacisë publike dhe aktorët e komunikimit 1.1. Përse të komunikojmë me botën? Bota e shekullit 21 asnjëherë nuk është dukur më e bashkuar brenda vetes për sa i përket komunikimit e globalizimit, por njëherësh ajo mbetet edhe e ndarë. Nga njëra anë kemi sulme terroriste, pasiguri, ndërhyrje ushtarake, lëvizje të fuqishme dhe rrëzime të sistemeve autoritare si dhe refugjatë në disa anë të botës. Në të njëjtën kohë, nga ana tjetër, shpërndarja e shpejtë e mjeteve të teknologjisë së komunikimit masiv, institucione shumëpalëshe ekonomike dhe tregjesh, si dhe natyra globale e luftës e mbështetur në terror, janë vetëm disa realitete që nënvizojnë se realitetet socio-politike në njërën anë të globit kanë pasoja të mëdha për ata që jetojnë në një anë tjetër të globit 43. Kjo dëshmon se nga njëra anë kemi zhvillime të shumta ndarëse, ndërsa një pjesë e botës gjithnjë e më shumë po ndërlidhet dhe komunikon, duke u informuar edhe për pjesën e trazuar të botës. Konfliktet e ndryshme, sulme terroriste, pasiguri etj., kanë bërë që qytetarë apo edhe aktorë politikë të shtrojnë pyetjen: Përse ata na urrejnë 44, e cila urrejtje prish komunikimin dhe shton rrezikun, dobëson prosperitetin, përkeqëson mirëqenien. Shumë vende kanë shtuar aktivitetet e tyre komunikuese duke organizuar fushata publicitare, programe që shkojnë nga reklamat kulturore, turistike etj., e deri te projektet zhvillimore të ndihmës. Nëpërmjet këtyre aktiviteteve synohet të kontaktohet një publik sa më i gjerë, për të krijuar përshtypje të mira në publikun e jashtëm. Qëllimi i këtij komunikimi është si politik e ekonomik, ashtu edhe kulturor dhe i vlerës. Aktorë shtetërorë e joshtetërorë nëpërmjet këtyre komunikimeve me jashtë synojnë si aleancat politike për realizimin e politikës së jashtme, ashtu edhe përfitimet tregtare, turistike, rritjen e investimeve, përfitime kulturore dhe 43 Joshua S. Fouts (Ed).Public Diplomacy Practitioners, Policy Makers, and Public Opinion, US Center on public diplomacy, USC Center on Public Diplomacy- University of Southern California, f Richard T. Arndt, The first Resort Of Kings, American Cultural Diplomacy in the Twentieth Century, Potomac Books, Inc. Washington, D.C f. xviii. 2

28 shpërndarjen e vlerave të tyre. Siç do të thoshte Hoggart, ideja e vlerës duhet mbrojtur, përndryshe demokracia është e hapur ndaj abuzimit 45. Në shoqërinë moderne qarkullimi i informacionit është bërë i tepërt, por nuk mund të jetohet pa informacion, shkëmbime dhe ndërveprime 46 sepse natyra e njeriut kërkon të bashkëjetojë. Ekziston një konsensus gjithnjë e më i gjerë se komunikimi me publikun jashtë vendit ka rëndësi të veçantë për interesin e brendshëm të çdo vendi. Por, nuk ka konsensus se cila do të ishte mënyra më e mirë për t'u arritur këto qëllime. 47 Ky informacion për të cilin thamë se është shumë i rëndësishëm, në radhë të parë u drejtohet publikëve, dhe pikërisht këtë trajton diplomacia publike. Nëse me diplomaci do të kuptonim artin e të biseduarit ndërmjet përfaqësuesve të shteteve 48 apo përdorimin e inteligjencës dhe taktit për të drejtuar marrëdhënie zyrtare ndërmjet qeverive të shteteve të pavarura ose të varura 49, me publikë (shumës) do të kuptonim grupe specifike njerëzish të lidhur ndërmjet tyre sipas një interesi të përbashkët... por që mund të jenë edhe publikë gjeneralistë Diplomacia publike - komunikimi me publikët e jashtëm Qeveritë si aktorë komunikimi Kohëve të fundit diplomacia publike është bërë një fjalë e re që dëgjohet gjerësisht në rrethin e teoricienëve dhe praktikuesve të diplomacisë tradicionale 51. Ajo është bërë edhe tema më e debatueshme në fushën e komunikimit ndërkombëtar. 52 Diplomacia publike është komunikimi i një aktori me qytetarët e vendeve të huaja. Ky aktor mund të jetë përfaqësues i shoqërisë civile, një organizate joqeveritare apo shumëkombëshe, gazetar apo medium, specialist 45 Sue Owen, (ed), Richard Hoggart and Cultural Studies, Palgrave MacMillan, 2008, f Dominique Wolton, Informer n est pas communiquer, Paris: CNRS Editions, 2009, f Joshua S. Fouts (Ed).Public Diplomacy Practitioners, Policy Makers, and Public Opinion, US Center on public diplomacy, USC Center on Public Diplomacy, University of Southern California, 2006, f Ronald Peter Barston, Modern diplomacy, Pearson Education, 2006, p Jeremy Black, A History of Diplomacy, Reaktion Books Ltd, London, 2010, f Roberty L Heath (ed), Encyclopedia of PublicRrelations, Sage Publications, Inc f dhe, John Dewey, Publics and its Problems, (përklthyer në shqip nga Ridvan Peshkopia, Tiranë, Dita 2000, f. 75, 76.) 51 Christer Jönsson & Martin Hall, Essence of Diplomacy, Palgrave Macmillan, 2005, f Philip M. Taylor, Public Diplomacy and Strategic Communications, në: Nancy Snow & Philip M. Taylor (ed), Routledge Handbook of Public Diplomacy, New York-London, Routledge, 2009, f

29 i ndonjë sektori të ndryshëm i industrive, i politikës ose pjesëtar i ndonjë publiku. 53 Diplomacia publike sot nënkupton komunikimin e aktorëve shtetërorë dhe joshtetërorë, organizatave joqeveritare, korporatave, individëve etj. - me publikët e jashtëm, me qëllim të informimit, ndikimit dhe angazhimit të tyre për të realizuar objektiva politikë e ekonomikë të vendit. Për të arritur këto objektiva, komunikohet me publikët e huaj nëpërmjet mjeteve të ndryshme, përfshirë mediat ndërkombëtare, kultivimin e gazetarëve ndërkombëtare dhe studiuesve, aktivitete kulturore, shkëmbime arsimore dhe bursa studentësh, vizita dhe konferenca të programuara, publikime etj 54. Edhe përkundër dhënies së përkufizimeve të mësipërme, problemi mbetet te një përkufizim i cili do ta pranohej gjerësisht nga të gjithë. Diplomacia publike është përkufizuar disa herë nga aktorë të ndryshëm, studiues dhe praktikues. Por, nuk është e mundshme të jepet një përkufizim i qëndrueshëm i cili do të përfshinte një gamë të gjerë interesash dhe praktikash që do të përkonte me termin e dhënë. 55 Edmund Gullion, drejtues i Qendrës për Diplomaci Publike Murrow në Universitetin Tufts dhe ish-drejtori i USIA-s 56, i cili e krijoi nocionin, në vitin 1966, e përkufizon diplomacinë publike si aktivitet që mëton ndikimin e qëndrimeve, formimin dhe ekzekutimin e politikës së jashtme 57. Sipas tij, me diplomaci publike kuptojmë mjetet me të cilat qeveritë, grupe private dhe individë, ndikojnë qëndrimet dhe opinionet e popujve të tjerë dhe të qeverive, në mënyrë që të ushtrojnë ndikim në vendimet e tyre të politikës së jashtme 58. Studiuesi i diplomacisë publike Geoffrey Wiseman dhe ish-drejtuesi i Qendrës Amerikane për Diplomaci Publike, e cila qendër është e kontraktuar nga Departamenti i Shtetit për hartimin e politikave në diplomaci publike, thekson se nuk mund të ketë një përkufizim të 53 James Pamment, New public diplomacy in the 21st century : a comparative study of policy and practice, London- New York: Routledge, 2013, f Evan H. Potter, Canada and the New Public Diplomacy, International Journal, Winter , f. 47. (43-64) dhe: Evan H. Potter, Canada and the New Public Diplomacy Netherlands Institute of Intern ation al Relations Clingendael ISSN , f James Pamment, New public diplomacy in the 21st century : a comparative study of policy and practice, London- New York: Routledge, 2013, f USIA (United States Information Agency) veproi në vitet 1953 dhe për mbi 4 dekada drejtonte diplomacinë publike amerikane. Ajo u shkri brenda Departamentit të Shtetit në vitin Më gjerësisht për këtë në Pjesën e tretë. 57 James Pamment, New public diplomacy in the 21st century : a comparative study of policy and practice, London- New York: Routledge, 2013, f Edmund A. Gullion, Definitions of Public Diplomacy, në: 4

30 prerë me të cilin do të pajtoheshin shumica e teoricienëve 59. Sipas tij, diplomacia publike i referohet një amalgame aktivitetesh me të cilat aktori sociopolitik transnacional në mënyrë të hapur dhe vullnetarisht përhap objektiva politikë, duke u munduar të ndikojë dhe të bindë publikun e huaj. Mirëpo, përkufizimet e hershme nga studiuesit dhe praktikuesit e diplomacisë publike përfshijnë kryesisht komunikimin e qeverisë me opinionet e jashtme. Tradicionalisht, d iplomacia publike nënkuptonte komunikimin e qeverisë që synon audiencat e huaja për të arritur ndryshime në zemrat dhe mendjet 60 e njerëzve 61. Historikisht, diplomacia publike është kuptuar si komunikim ndërmjet një qeverie me njerëz të një shteti tjetër. 62 Madje, fillimisht nuk është menduar për publik të gjerë, por për individë apo grupe të kufizuara njerëzish. Ky komunikim ndërmjet këtyre dy palë aktorësh zhvillohej kryesisht përmes mediave si kanal komunikimi. Këtu mediat paraqiten shpesh edhe si aktori i tretë komunikues dhe jo vetëm kanal ndërmjetësimi. Diplomacia publike bazohet në marrëdhënien e ndërlikuar mes tre përbërësve të mëdhenj: qeverisë, mediave dhe opinionit publik 63. Studimet e deritanishme kanë dhënë rezultate në kërkimet ndërmjet marrëdhënies mes medias dhe opinionit publik apo ndërmjet medias dhe qeverisë, por ka shumë pak kërkime që i lidh të tria bashkë. 64 Në vitet , kishte një ineters të shtuar për diplomaci publike, por atëkohë ajo përshkruhej si përpjekje qeveritare amerikane për të shpërndarë sa më shumë informacion në një numër sa më të madh vendesh dhe audiencash të gjera, me qëllim që të kthesh sytë e publikut 65. Këto përkufizime të studiuesve të diplomacisë publike përqendrohen te qëllimet e përgjithshme që synon të arrijë një komunikim i tillë si dhe mjetet që përdoren për realizimin e 59 (vizituar: 19 tetor, 2012) 60 Zemrat dhe mendjet (Hearts and Minds) është një film dokumentar amerikan i vitit 1974 për Luftën e Vietnamit, i drejtuar nga Peter Davis. Filmi është i bazuar në një citim të presidentit Lyndon B. Johnson: "Fitorja përfundimtare do të varet nga zemrat dhe mendjet e njerëzve të cilët aktualisht nuk jetojnë këtu. 61 Gyorgy Szondi Public Diplomacy and Nation Branding: Conceptual Similarities and Differences, Netherlands Institute of Intern ation al Relations Clingendael ISSN , tetor 2008, f Nicholas J. Cull,. Public Diplomacy: Lessons from the Past, Los Angeles, Figueroa Press, USC Center on Public Diplomacy, f Stuart N. Soroka, Media, Public Opinion, and Foreign Policy, Press/Politics 8(1), f. 28. avalaible in: 64 Eytan Gilboa, Searching for a Theory of Public Diplomacy, in: The Annals of the American Academy of Political and Social Science, Sage, March,616, f Stacy Michelle Glassgold, Public Diplomacy The evolutiot of literature, US Center on Public Diplomacy, f.7-8. Gjendet edhe në: uscpublicdiplomacy.org/pdfs/stacy_literature.pdf 5

31 qëllimeve të tilla. Por, këtu kemi të bëjmë edhe me kufizimin e aktorëve të komunikimit. Në këto përkufizime si aktorë komunikimi paraqiten vetëm qeveritë-si dhënës të mesazhit, publikët e huaj paraqiten si marrës mesazhi, ndërsa mediat - si kanal ndërmjetësues komunikimi. Edhe këtu mundësia e ndërveprimit ndërmjet dhënësit dhe marrësit të mesazhit është mjaft e kufizuar dhe në këtë rast aktori i diplomacisë publike kontrollon mesazhin 66. Kjo gjithashtu nënkupton se me këto përkufizime vetëm qeveritë dalin si aktorë komunikimi me publikët e jashtëm Qeveritë dhe individi si aktorë komunikimi Më pas aktorët komunikues shtohen. Përveç qeverisë, si aktorë komunikues me publikët e huaj dalin edhe aktorët joshtetërorë të një vendi, si: organizata të ndryshme joqeveritare, organizata ndërkombëtare, korporata etj. Këta organizata dalin si të pavarur apo në bashkëpunim me shtetin. Studiuesi John Lee 67 në vitin 1968 vlerëson se ne jetojnë në epokën e diplomacisë publike, ku dialogu me njëri-tjetrin është më i rëndësishëm sesa komunikimi ndërmjet qeverive 68. Me fjalë të tjera, Lee fokusonte opinionet e jashtme, në vend të diplomacisë tradicionale që synon komunikimin qeveri me qeveri. Ky paralajmërim i studiuesit Lee i komunikimit me njëri-tjetrin, me vonë do të shtojë aktorët komunikues dhe do të përfshijë individët e vendeve të ndryshme, përtej komunikimeve të zyrtarëve shtetërorë. Studiuesi Gifford Malone që ka qenë edhe njëri nga drejtuesit e USIA ( ), më 1985 e përshkruan diplomacinë publike si komunikim direkt me njerëzit e huaj me qëllim që të ndikojë mendimet e tyre dhe në fund, qeveritë e tyre 69. Madje ai ka besuar fuqimisht në rolin e shtetit për të menaxhuar dhe ndikuar në publikët e jashtëm në forma të organizuara 70. E veçanta e tij është se në shpjegimin për diplomacinë publike, ai fut edhe sektorin privat në komunikimet me publikët e 66 James Pamment, New public diplomacy in the 21st century : a comparative study of policy and practice, London- New York: Routledge, f John Lee, ( ), studiues i njohur i komunikimeve, Universiteti Amerikan i Arizones, fitues i çmimit Pulitzer, autor i disa studimeve për komunikimin politik ndërkombëtar, mediat etj. 68 Vep.cit. Glassgold. f Gifford Malone, Managing public diplomacy. Washington Quarterly 8 (3): 2005, f Vep.cit. Glassgold, f

32 huaj. Në këtë kuptim, Qendra Murrow, në njërën nga broshurat e saj 71, diplomacinë publike e përshkruan si më poshtë: "Diplomacia publike... merret me ndikimin e qëndrimeve publike në formimin dhe zbatimin e politikave të jashtme. Ajo përfshin dimensione të marrëdhënieve ndërkombëtare përtej diplomacisë tradicionale; kultivimin-nga ana e qeverive, të opinionit publik në vendet e tjera; ndërveprimin e grupeve dhe interesave private të një vendi - në një vend tjetër; raportimi i punëve të jashtme dhe ndikimi i saj në politikë; komunikimit ndërmjet atyre puna e të cilëve është komunikimi Ky përshkrim është i rëndësishëm sepse nxjerr aktorë të rinj komunikimi. Përderisa të tjerët e shihnin vetëm shtetin si aktor i cili komunikon me publikët e jashtëm, këtu dalin edhe aktorët privatë dhe grupe të tjera interesi Nga informacioni - te komunikimi dydrejtimësh Më pas, Hans N. Tuch, autor e veprës si mirënjohur të kësaj lëmie, Të komunikosh me botën 73, më 1990 e përkufizon diplomacinë publike si proces qeveritar i komunikimit me publikët e huaj, në një përpjekje për të sjellë mirëkuptim për idetë dhe idealet nacionale, institucionet e kulturën e saj, qëllimet e tij kombëtare dhe politikat aktuale 74. Diplomacia publike, sipas tij, kërkon të komunikojë në mënyrë të drejtpërdrejtë me njerëzit e vendeve të tjera. Tuch thekson se në përpjekjen e saj, diplomacia publike përfshin të gjithë spektrin komunikues, metodat e tjera të komunikimit ndërkulturor 75 si: shkëmbime kulturore, arsimore, bibliotekat, publikime, shkëmbime profesionale e studimore dhe trajnime të zyrtarëve të huaj Nicholas J. Cull, Public Diplomacy before Gullion-The Evolution of a Phrase, f. 19. in: Nancy Snow & Philip M. Taylor (ed), Routledge Handbook of Public Diplomacy, New York-London, Routledge, dhe 73 Hans N. Tuch, Communicating with the world: U.S. public diplomacy overseas, Georgetown University, Washington, D.C, Po aty. 75 Me komunikim ndërkulturor kuptohet komunikimi ndërpersonal në mes individëve të kutlurave të ndryshme. Mehdi Semati (ed), New Frontiers in International Communication Theory, Rowman & Littlefield Publishers, Inc., 2004, f Vep.cit. Tuch, f

33 Kjo, sipas tij, përfshin eksperiencën e të mësuarit tonë, sepse ne duhet të kuptojmë shpresat, frikën e popujve të tjerë - nëse dëshirojmë të jemi të suksesshëm për t'i bindur ata që të na kuptojmë ne 77. Sipas përkufizimeve të Tuch, kemi dy dimensione komunikimesh: atë direkt dhe atë nëpërmjet mediave. Ky përkufizim i Tuch, ka rëndësi të dyfishtë: ai shton aktorët komunikues të profileve të ndryshme profesionale dhe, kërkon komunikim dydrejtimësh: jo vetëm të informohen dhe binden publikët e huaj atje ku janë nëpërmjet mesazheve qeveritare e joqeveritare duke përdorur mediat, por nëpërmjet shkëmbimeve të drejtpërdrejta, që ata të vijnë në vendin që shpërndan mesazhe të tilla ndikuese. Megjithëse shton aktorë komunikimi, Tuch lë vetëm shtetin i cili do të duhej t'i organizonte aktorët e tjerë të sferave të ndryshme profesionale që të komunikojnë me botën. Më pas reduktimi i shtetit fillon të bëhet evident, kur studiues të ndryshëm shohin se në arenën ndërkombëtare dalin edhe aktorë joshtetërorë, si organizata mbishtetërore, rajonale, joqeveritare etj. Edhe lojtarë mbikombëtarë dhe nënkombëtarë e zhvillojnë politikën e tyre të diplomacisë publike. Me Kofi Anan-in në media, OKB-ja tregon diplomacinë publike mbikombëtare në veprim dhe Komisioni Europian me Baroson i jep prioritet parësor strategjisë komunikuese publike të BE-së. 78 Pra, në epokën moderne të ndërvarësisë, funksioni tradicional i shtetit reduktohet në nënsisteme. 79 Këto nënsistme shihen qoftë si sisteme arsimore, komunikime ndërkulturore etj. Shkëmbimet arsimore, të vizitorëve të ndryshëm, diplomacisë kulturore etj, si masa të diplomacisë publike, kanë hapur një dimension të ri, atë të shkëmbimit ndërnjerëzor dhe, kanë shtuar aktorët e komunikimit. Një zhvillim tjetër i diplomacisë publike është rritja e shkëmbimeve njeri me njeri, qoftë në mënyrë virtuale, apo personale, përtej kufijve. 80 Këtu si aktor i komunikimit me publikët e huaj kemi individin dhe individët e dy vendeve të ndryshme komunikojnë pa kanale komunikimi, apo ndërmjetësimi. Fjala është këtu për programe të ndryshme arsimore, bursa studimi, vizita të ndryshme të organizuara për përfaqësues të sektorëve të ndryshëm etj. Bashkëpunimi me organizata joqeveritare në vendin pritës, me shoqërinë civile 77 Po aty. 78 Jan Melissen, New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, 2005, f Emidio Diodato, Introduzione alla comunicazione politika internacionale, Perugia, Guerra Edizioni, f Nancy Snow & Philip M. Taylor (ed), Routledge Handbook of Public Diplomacy, New York-London, Routledge, 2009, f. 6. 8

34 si dhe shfrytëzimi i liderëve e rrjeteve lokale, rrit mundësinë për ngritjen e urave të komunikimit dhe bashkëpunimit Përkufizimet e reja të diplomacisë publike Diplomacia publike jo gjithmonë synon masën në mënyrë të drejtpërdrejtë me qëllim që ta ndikojë atë. Pjesë e diplomacisë publike gjithashtu është të dëgjosh publikun e huaj dhe të ndryshosh përqasjen apo politikat e mëdha. 82 Jo gjithçka në mënyrë të menjëhershme duhet lidhur me imazhin, por edhe me promovimin e një ideje të përqafueshme nga të tjerët, e cila gjithashtu më vonë mund të rrisë imazhin e një vendi, si psh. bashkëpunimi ndërkombëtar, ndryshimet klimatike, angazhimi në luftën kundër sëmundjeve të ndryshme etj. Kjo është pse një nismë si ajo e administratës Bush për të rritur ndihmat e luftës kundër HIV/AIDS është e rëndësishme. 83 Në ditët e sotme, aktorët joshtetërorë të vendeve të ndryshme komunikojnë pa pasur nevojë për programe shkëmbimesh apo të vizitojnë vendin për të komunikuar me individë apo publikë të huaj. Fjala është këtu për përparimin e teknologjisë së komunikimit, e cila mundëson kontakte të njerëzve të vendeve të ndryshme të botës në kohë reale, duke qëndruar në vendet e tyre. Studiuesi i diplomacisë publike, Nicholas J. Cull, në studimin e tij (2012) e përkufizon diplomacinë publike si përpjekje e aktorëve ndërkombëtarë për të drejtuar politikën e jashtme duke u marrë me aktorë të tjerë ndërkombëtarë 84. Cull nuk përmend aktorët e shumtë që marrin pjesë në epokën e internetit, ndërsa të tjerë vënë theksin te mediat e reja dhe kanalet e reja të komunikimit. Përderisa kontaktet kokë më kokë në shoqëri janë të kufizuara, interneti mundëson kontaktet e tilla pa pasur nevojë të zhvendosjes fizike në një vend tjetër dhe përftohet në kohë. 85 Mediat sociale mund të luajnë një rol të rëndësishëm pothuajse në çdo vend nëse zhvillohen dhe 81 Shaun Riordan Dialogue-based Public Diplomacy: New Foreign Policy Paradigm? në Melissen, New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, 2005, f Po aty. 83 Joseph S. Nye, Jr., Soft Power The Means to Success in World Politics, New York: Public Affair, 2004, f Nicholas J. Cull, The Decline and Fall of the United States Information Agency: American Public Diplomacy, , Palgrave Macmillan, 2012, f. x. 85 William P. Kiehl (ed), The Last Three Feet: Case Studies in Public Diplomacy, Public Diplomacy Councill, Washington, F. 6 9

35 ushqehen si duhet. 86 Mediat sociale në diplomacinë publike i përmend edhe Pamment në studimin e ri (2013), i cili këtu paraqitet në një linjë me studiuesin e tjetër të komunikimit, Wolton 87 për sa i përket drejtimit të shkëmbimit të mesazhit ndërmjet aktorëve të komunikimit, ndonëse ky i fundit nuk e trajton shprehimisht diplomacinë publike. Ajo paraqet një thyerje nga modeli i transmetuesve dhe i jep përparësi medias sociale për të vendosur ndërlidhje dydrejtimëshe me publikun 88. Sot, me diplomaci publike kuptojmë instrumentin e përdorur nga shtetet, shoqatat e shteteve, dhe disa aktorë nën-shtetërore dhe jo-shtetërorë, për të kuptuar kulturën, qëndrimet dhe sjelljet; për të krijuar dhe menaxhuar marrëdhënie e për të ndikuar mendime si dhe mobilizimin e veprimeve për të çuar përpara interesat dhe vlerat e tyre. 89 Ky përkufizim në kuptim metaforik flet për demokratizimin e diplomacisë publike në ditët e sotme Diplomacia e re publike dhe diplomacia masive Kohëve të fundit, veçanërisht pas 11 shtatorit 2001 dhe në epokën e internetit, gjithnjë e më shumë përdoret një emërtim i ri, diplomacia e re publike, ndërsa edhe vende të vogla dhe të varfra janë bërë praktikuese të diplomacisë publike. Diplomacia e re publike njeh më shumë komunikimin e dyanshëm sesa thjesht informimin dhe bindjen, siç vepronte diplomacia tradicionale e mëparshme kur shteti ishte aktori kryesor komunikues me publikët e jashtëm. Sipas Nicholas Cull, diplomacia e re publike është e re, për shkak të këtyre faktorëve 91 : - se ka rënë përplasja bipolare dhe bota është bërë më e hapur; 86 Po aty,f Për drejtimin e informacionit, shih në kapitulliun e ardhshëm 88 James Pamment, New public diplomacy in the 21st century : a comparative study of policy and practice, London- New York: Routledge, f Bruce Gregory, American Public Diplomacy: Enduring Characteristics, Elusive Transformation, The Hague Journal of Diplomacy 6, 2011, f ( ) 90 Jan Melissen, Boynd the New Public Diplomacy, Netherlands Institute of International Relations Clingendeal, tetor 2011, f Nicholas J. Cull, The Decline and Fall of the United States Information Agency: American Public Diplomacy, , Palgrave Macmillan, 2012, f. xii. 10

36 - se diplomacia publike nuk është më monopol i shteteve dhe se janë shtuar aktorë të ndryshëm të komunikimit, si: organizata rajonale BE etj., organizata joqeveritare, grupe interesi, korporata (përfshirë transmetuesit ndërkombëtarë) dhe, aktorët joshtetërorë; - fundi i Luftës së Ftohtë përkon me daljen e teknologjive të reja të komunikimit global në kohë reale; - shihet një drejtim i ri në diplomacinë publike. Drejtuesit shtetërorë flasin në transmetimet e tyre burokratike dhe ato mbërrijnë në të gjithë botën. Njerëzit kanë më shumë zgjedhje informacioni se kurrë më parë. Diplomacia publike tani nuk mund të shihet se i drejtohet një publiku, por i drejtohet individit një nga një dhe qeveria duhet ta lehtësojë këtë proces; - Ka sfida të reja. Rritja e shpejtësisë së komunikimit bën që mesazhi nga njëra anë e botës të mbërrijë në anën tjetër në kohën kur ata janë në gjumë dhe kjo paraqet barrierë ndërmjet informacionit të brendshëm dhe atij të jashtëm; - Ka një terminologji të re të diplomacisë publike: nga prestigji dhe imazhi ndërkombëtar, sot flitet për termin e kudogjendur të Nye, soft power 92 dhe brendingut, ku vlera dhe kultura kanë rol thelbësor. Diplomacia e re publike është më shumë se një instrument teknik i politikës së jashtme. Në të vërtetë, ajo u bë pjesë e indit të ndryshuar të marrëdhënieve ndërkombëtare edhe për vendet e vogla. 93 Sot që nga SHBA-të e deri të Belgjika, madje deri te Lihtenshtajni, qofshin këto regjime demokratike ose autoritare si Kina e Singapori, duke i përfshirë edhe të pasurat si Norvegjia dhe kombet më të varfra në botë si psh. Etiopia, në vitet e fundit tregojnë interes të madh për diplomacinë publike 94. Në punët e komunikimit qeveritar, globalizmit dhe dalja e mediave të reja, ka një sfidë të re për dikasteret tradicionale të ministrisë së jashtme dhe strukturës së organizuar të saj. Pamment thekson se diplomacia e re publike bëhet paradigma më e madhe në ndryshimet e komunikimit politik ndërkombëtar, nga diplomaci e vjetër publike e shekullit 20 kur kishim të bëjmë me komunikim njëdrejtimësh, në - diplomacinë e re 92 Kjo fuqi e butë mbështetet te burimet e kulturës, vlerave dhe politikave të një vendi, në: Joseph S. Nye, Jr., Public Diplomacy and Soft Power, in: Public Diplomacy in a Changing World, Annals of the American Academy of Political and Social Science- Sage Publications, Inc. Vol. 616, (Mar., 2008), pp. f. 94. (94-109) 93 Jan Melissen, New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, 2005, f Po aty. 11

37 dydrejtimëshe të shekullit Kufijtë bëhen porozë dhe më shumë aktorë marrin pjesë në komunikim... shtohet debati, diplomacia e re publike bëhet dialoguese, bashkëpunuese dhe përfshirëse. 96 Për sa i takon bashkëpunimit dhe përfshirjes, kohëve të fundit haset edhe termi diplomaci publike bashkëpunuese. Ajo fokusohet në punën me të tjerët, duke pranuar dhe punuar me idetë e atyre në kombinim me idetë tuaja. 97 Diplomacia publike bashkëpunuese, vlerëson Fisher (2013), duhet të orientojë qartë mjedisin dhe shtigjet e bashkëpunimit në kohën kur dallimi ndërmjet bashkëpunimit dhe improvizimit është gjithnjë e më i paqartë. Duhet identifikuar interesin e komunitetit, ndërsa diplomati publik duhet të veprojë pikërisht në mjedisin e preferuar të komunitetit. Kjo do të rriste mirëkuptimin me komunitetin dhe shtonte ndërveprimin me opinionin. Diplomati publik do të merrte mbështetje nëse lehtëson realizimin e dëshirave të komunitetit 98. Roli i tij është të lehtësojë ndërveprimin, duke u lidhur me popullsinë lokale edhe për të identifikuar çështje specifike 99. Edhe Pamment (2013) flet për ndikimin që mund të arrihet mbi publikët e huaj përmes dialogut publik dhe bashkëpunimit. Sipas kësaj perspektive, diplomacia publike është dialoguese, bashkëpunuese dhe përfshirëse. 100 Kohëve të fundit ka studiues që kërkojnë edhe përdorimin e nocionit diplomaci masive 101, në vend të diplomacisë publike, ndërsa më të shumtë janë ata që kërkojnë emërtimin diplomaci e re publike 102. Diplomaci publike është termi zyrtar që ka marrë kjo disiplinë në vitet 1960, por 95 James Pamment, New public diplomacy in the 21st century : a comparative study of policy and practice, London- New York: Routledge, f Po aty, f Ali Fisher, Collaborative Public Diplomacy, How Transnational Networks Influenced American Studies in Europe, Palgrave MacMillan, f Po aty. 99 Po aty, f Vep.cit. Pamment, f Pierre Cyril Pahlavi, Mass Diplomacy: Foreign Policy in the Global Information Age, Montreal: McGill University, Philip Seib, Toward a New Public Diplomacy - Redirecting U.S. Foreign Policy, Palgrave Macmillan, 2009; James Pamment, New public diplomacy in the 21st century : a comparative study of policy and practice, London- New York: Routledge, 2013; Jan Melissen, New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, 2005; Nicholas J. Cull, The Decline and Fall of the United States Information Agency: American Public Diplomacy, , Palgrave Macmillan, 2012; Matthew Wallin, The New Public Diplomacy Imperative America s Vital Need to Communicate Strategically, American Security Project, August, 2012.; Joseph s. Nye, The New Public Diplomacy, (vizituar: 4 maj, 2013) 12

38 ky term jo gjithmonë jep një kuptim të qartë nëse fjala është për diplomaci të hapur dhe transparente 103 apo fjala është për punë publike të ndërmarra nga institucione për të mirën e qytetarëve në sektorin e brendshëm. Përtej paqartësisë që ngërthen ky term, gjithashtu duhet theksuar se ai është shpikur gjysmë shekulli më parë në rrethana të tjera politike, ekonomike dhe të zhvillimit shoqëror dhe jo gjithmonë u përgjigjet pa keqkuptime fenomeneve bashkëkohore. Ndonëse nuk ka mundur të gjejë përdorim më të gjerë, termi diplomaci masive shpjegon më qartë se fjala është për komunikimet e një vendi me audiencat e huaja. Ky neologjizëm ofron një pasqyrë më të qartë për të kuptuar edhe gamën inovative të komunikimeve globale dhe përfshirjen e mediave, telediplomacinë, internet-diplomacinë apo edhe arsimimin i cili gjithnjë e më shumë së fundmi është bërë masiv, shkëmbimet kulturore, lehtësinë e transmetimit d he shpërndarjes muzikore, qoftë edhe në youtube etj. Në këtë kuptim, duke parë aktorët e komunikimit të dhënies së mesazhit, kanalit ndërmjetësues, marrësit dhe efekteve të mesazhit, formula e Lasswell-it për diplomacinë publike do të ishte si më poshtë: Formula Lasswell ( e Kush thotë? KOMUNIKUESI Çfarë thotë? MESAZHI Nëpërmjet cilit kanal? MEDIUMI Kujt? MARRËSI Me çfarë efekti? EFEKTI Diplomaci Aktorë shtetërorë, Kultura, Media Publikët e Të informojë, publike-soft joshtetërorë, idealet, tradicionale, huaj joshë, ndikojë, power organizata praktikat internet, angazhojë, joqeveritare, politike, komunikim dialogojë korporata, individë ndërpersonal Fig. 1. Zbatimi i formulës së Lasswell në studimet e diplomacisë publike, i hartuar si përmbledhje e shpjegimeve teorike të disa autorëve të fushës 1.3. Përkufizime të tjera të diplomacisë publike Fjalori i termeve të marrëdhënieve ndërkombëtare i Departamentit të Shteti thekson se diplomacia publike u referohet programeve të sponsorizuara nga qeveria, e destinuar për t i informuar dhe ndikuar opinionin publik të vendeve të tjera. 103 Vep.cit. Pahlavi, f

39 Instrumentet kryesore për arritjen e këtij qëllimi janë: publikimet, filmi, shkëmbimet kulturore, radio dhe televizioni 104. USIA 105 e cila ka qenë në fushën e diplomacisë publike për më shumë se 40 vjet, e përkufizon atë kështu: Diplomacia publike kërkon të promovojë interesat kombëtare dhe sigurinë kombëtare të ShBA-ve nëpërmjet mirëkuptimit, informimit, të ndikojë publikët e huaj dhe të shtrijë dialogun ndërmjet qytetarëve dhe institucioneve amerikane dhe kundërshtarëve të tyre në botë. 106 Foreign and Commonwealth Office Public Diplomacy Group e përkufizon diplomacinë publike si proces i arritjes së prioriteteve ndërkombëtare strategjike britanike nëpërmjet angazhimit me publikët e jashtëm 107. Qendra Amerikane për Diplomaci Publike vlerëson se në dekadat e fundit diplomacia publike është gjithnjë e më shumë një mjet transparent nëpërmjet të cilës një shtet sovran komunikon me publikun në vende të tjera, për ta informuar dhe ndikuar publikun e huaj me qëllim që të promovojë objektivat e politikës së saj të jashtme 108. Grupi Planifikues për integrimin e USIA-s në Departamentin e Shtetit (qershor 1997), diplomacinë publike e ka përkufizuar si më poshtë: Diplomacia publike mëton të promovojë interesin kombëtar të SHBA-ve nëpërmjet të të kuptuarit, informuarit dhe duke bindur publikun e huaj. 109 Po sipas këtij trupi, diplomacia publike është përpjekje zyrtare qeveritare për të përmirësuar dhe menaxhuar komunikimin jashtë vendit në të cilën politika e jashtme amerikane ka për qëllim që të ulë sa më shumë keqkuptimet e komplikuara në marrëdhëniet ndërmjet ShBA-ve dhe kombeve të tjera. Departamenti Amerikan i Shtetit në kuadër të të cilit vepron Zyra e Nënsekretarit për Diplomaci Publike dhe Punë Publike pas shkrirjes së USIA-s, diplomacinë publike e përshkruan sot si mbështetje për të arritur qëllimet dhe objektivat e politikës së jashtme amerikane, të avancojë e rrisë interesat dhe sigurinë 104 U.S. Department of State, Dictionary of International Relations Terms, 1987, p. 85, cituar sipas Patrizia Laureano, Fondamenti di communicazione politika internazionale, Bonanno Editore, Roma, 2006, p. 28. dhe, The Public Diplo macy Alu mn i Association, në macy.org/pages/index.php?page=about-publicdiplomacy (vizituar: 22 mars, 2013) 105 USIA (United States Information Agency) veproi në vitet 1953 dhe për mbi 4 dekada drejtonte diplomacinë publike amerikane. Ajo u shkri brenda Departamentit të Shtetit në vitin Më gjerësisht për këtë në Kreun I të Pjesës së tretë, Diplomacia publike e SHBA-ve. 106 What is Public Diplomacy? Studim i The Public Diplomacy Alumni Association, ish- USIA. The Public Diplomacy Alumni Association aktualisht bashkëpunon me rreth 400 anëtarë në botë në informacion, arsim, programe kulturore me qeverinë amerikane dhe në një sferë të gjerë të diplomacisë publike. 107 Nicholas J. Cull, Public Diplomacy: Lessons from the Past, Los Angeles, Figueroa Press, 2009, f. 16. (i disponueshëm edhe në: ) 108 What is Public Diplomacy? në: (vizituar:12 mars, 2013) US Center on Public Diplomacy është njëra nga katër qendrat e kontraktuara nga Departamenti i Shtetit për diplomaci publike. 109 What is Public Diplomacy? në Public Diplomacy Alumni Association, shoqata e dalë nga USIA, (vizituar: 12 mars, 20012) 14

40 nacionale nëpërmjet informimit e ndikimit të publikëve të huaj dhe, duke zgjeruar e forcuar marrëdhëniet ndërmjet njerëzve dhe qeverisë amerikane - me qytetarët e tjerë të botës 110. Kjo përfshin komunikimin me audiencën ndërkombëtare, programet kulturore, bursat akademike, shkëmbimet arsimore, programet ndërkombëtare vizituese etj 111. Divizioni i diplomacisë publike të NATO-s e përshkruan si aktivitetet që nxit ndërgjegjësimin, të kuptuarit e NATO-s, vlerat e saj, politikat, aktivitetet dhe për të rritur nivelin e debatit mbi sigurinë, paqen dhe çështjet që lidhen me mbrojtjen. Për këtë qëllim, NATO zhvillon dhe mbështet një gamë të gjerë aktivitetesh, si: konferenca, seminare, vizita, për opinionbërës, profesionistë, publikë relevantë 112. Diplomacia tradicionale : Diplomacia publike: qeveria politika e jashtme diplomatë, ekspertë Bindja informim njëdrejtimësh informim dydrejtimësh asimetrik s'ka ndryshime në qëndrime aktorë joshtetërorë praktikues jozyrtarë mirëkuptimi komunikim, dialog informim dydrejtimësh simetrik ndryshime në qëndrime Fig. 2. Dallimi i diplomacisë tradicionale nga diplomacia publike 110 U.S. Department of State, Under Secretary for Public Diplomacy and Public Affairs, (vizituar: 31 mars, 2012) 111 Po aty. 112 The role of the Public Diplomacy Division s Engagements Section, në: 15

41 1.4. Evoluimi i fjalës Termi diplomaci publike për herë të parë u përdor në një studim të drejtuar nga Kongresi amerikan më 1965, nga dekani i Universitetit Tufts, ish-diplomati amerikan Edmund Gullion, me rastin e krijimit të Edward R. Murow Center for Public Diplomacy, pjesërisht për të distancuar aktivitetin e informacionit të qeverisur nga termi propagandë, e cila kishte marrë një ngjyrim të keq 113. Ky ngjyrim në atë kohë ishte marrë nga propaganda ideologjike e Bashkimit Sovjetik që në vitet 1920, ndërsa nazifashistët me Ministrinë e Propagandës dhe Gebelsin duket se i dhanë përfundimisht një emër të keq propagandës 114. Mirëpo, fjala diplomaci publike për herë të parë është përdorur nga London Times në janar të vitit 1856 si sinonim për mirësjelljen publike ku kritikohej pompoziteti i presidentit Franklin Pierce 115. Më vonë, fjala diplomaci publike gjendet për herë të parë e përdorur edhe në Amerikë, në faqet e New York Times në vitin 1871, e cila raportonte për një debat në Kongresin amerikan. Kongresisti Samuel S. Cox, një demokrat nga Nju Jorku dhe një ish-gazetar, duke kritikuar planet e fshehta për aneksimin e Republikës Domenikane, shprehet se ai beson në "diplomaci të hapur, publike" 116. Më 11 shkurt 1918, presidenti Wilson duke folur në Kongres për Katër parimet e tij dhe në të cilën tregon edhe për përgjigjen e kancelarit gjerman, Georgvon Hertling, për Katërmbëdhjetë pikat, thotë: "Ai pranon... parimin e diplomacisë publike 117. Në vitin 1928 gazeta Christian Science Monitor e përdor fjalën në kuptimin e hapjes së një epoke të re të diplomacisë publike kur analizonte se raportimet ndërkombëtare duhet të kenë më shumë moral me qëllim të uljes së tensioneve 118. Në vitin 1936, një korrespondent nga Parisi i Associated Press shkruan se të majtët kishin mirëpritur qëndrimin e kryeministrit francez Sarraut Albert për të përdorur diplomacinë publike në punët e jashtme Philip Seib, Toward a New Public Diplomacy - Redirecting U.S. Foreign Policy, Palgrave Macmillan, f Dhe, James Pamment, New public diplomacy in the 21st century : a comparative study of policy and practice, London- New York: Routledge, f What is Public Diplomacy? në: (vizituar:12 mars, 2013) US Center on Public Diplomacy është njëra nga katër qendrat e kontraktuara nga Departamenti i Shtetit për diplomaci publike. 115 Nicholas J. Cull, Public Diplomacy before Gullion-The Evolution of a Phrase, in: Nancy Snow & Philip M. Taylor (ed), Routledge Handbook of Public Diplomacy, New York-London, Routledge, 2009, f Po aty. 117 Po aty, f Po aty. 119 Po aty. 16

42 Termi është përdorur rrallë gjatë Luftës së Dytë Botërore, ndërsa menjëherë pas saj, në tetor të vitit 1946, ministri i jashtëm belg Paul-Henri Spaak, foli me entuziazëm në sesionin inaugurues Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së për këtë kohë të diplomacisë publike 120. Në vitin 1953 tudiuesi Walter Lippman mbron një mendim tjetër duke shkruar se praktikat e diplomacisë publike, propagandës dhe luftës psikologjike, ishin bërë si murtaja dhe se bisedimet kryesore sovjeto-amerikane duhet të mbahen privatisht 121. Në një këndvështrim më pozitiv e sheh nocionin e diplomacisë publike sekretari i përgjithshëm i OKB-së, Dag Hammarskjold, i cili duke folur në verën e vitit 1958, thekson se vlera e diplomacisë publike në Kombet e Bashkuara do të varet në një masë vendimtare nga përgjegjësia e zëdhënësve për të folur për jetën politike ndërkombëtare 122. Vëzhguesit e atëhershëm të skenës diplomatike, përfshirë Louis Halle, diplomatin veteran britanik Lord Strang, apo edhe or James Reston nga New York Times, e përdorin termin diplomaci publike si element për të evokuar diplomacinë prej showman-ëve të Hrushov, Kenedi dhe të tjerëve 123. Në rrjedhën e viteve, diplomacia publike bëri një ndarje nga punët publike të cilat u referohen aktiviteteve dhe programeve politike të brendshme për të komunikuar dhe dhënë mesazhe publikut të brendshëm. Në ShBA, diplomacia publike moderne amerikane, në disa aspekte, ka nisur gjatë Luftës së Parë Botërore kur qeveria amerikane ka formuar Komitetin për Informim Publik (i njohur edhe si Creel Committee) me qëllim që të krijojë një mbështetje publike për ShBA-të në botë, e cila kishte hyrë në luftë dhe për të informuar dhe influencuar opinionin e jashtëm për përpjekjet e politikës së jashtme amerikane në mbështetje të demokracisë, si dhe për t i dhënë fund luftës 124. Por, zhvillimi i diplomacisë publike moderne amerikane pati një hov në kohën e përparimit të teknologjisë së komunikimit masiv, si kinema, radio, televizioni e cila u pa veçanërisht pas Luftës së Dytë Botërore dhe Luftës së Ftohtë. Gjatë kësaj kohe gjithashtu u shtuan edhe studimet akademike të sektorit të komunikimit, mediave dhe opinionit publik. Për qeverinë amerikane, sforcime kryesore në drejtim të ndikimit në opinionin e jashtëm dhe diplomacisë publike, kanë bërë Zyra e Informimit të Luftës (Office of War Information), Agjencia Informative e Shteteve të Bashkuara (United States Information Agency- USIA) dhe që 120 Po aty. 121 Po aty, f Po aty. 123 Po aty. 124 Patrizia Laureano, Fondamenti di communicazione politika internazionale, Bonanno Editore, Roma, 2006, f

43 nga 1999 kur USIA transformohet, këtë e bën Departamenti i Shtetit 125. Sot diplomacinë publike amerikane e drejton Komisioni Këshillues i Diplomacisë Publike, një panel mbipartiak 7- anëtarësh i krijuar nga Kongresi dhe i emëruar nga Presidenti i SHBA-ve me mandat 3-vjeçar. Ai formulon dhe i rekomandon presidentit, sekretarit të shtetit e anëtarëve të Kongresit, politikat dhe programet për të kryer funksionet e diplomacisë publike të cilat i ekzekutojnë Departamenti i Shtetit, Bordi i Transmetimeve dhe agjencitë e të tjera të qeverisë. Ndërkaq, rënia e Bashkimit Sovjetik dhe në veçanti sulmet e 11 shtatorit 2001 në ShBA, i kanë dhënë një dimension më të gjerë diplomacisë publike, duke përfshirë shoqërinë dhe të gjitha institucionet, operatorët publikë e privatë, të cilët duhet të jenë më mirë të informuar për ndryshimet e teknologjisë, shoqërisë dhe botës politike. Kjo kërkon teknologji të reja, ide, paradigma të reja dhe, mbase edhe institucione të reja 126. Në disa studime kanadeze, në kuptimin e gjerë të diplomacisë publike fusin edhe marrëdhëniet publike dhe marrëdhëniet e medias të kombinuara me programe kulturore të sponsorizuara nga qeveritë e vendeve të cilat mëtojnë të bindin opinionet e huaja elite për idetë, idealet, kulturën institucionale dhe politikat aktuale të vendit - në një vend të huaj 127. Në studimin e bërë nga Evan Poter i Universitetit të Otavës, pranohet se Kanada nuk ka në plan të përcaktojë në mënyrë afatgjate strategjitë e diplomacisë publike në botë, por veçohet vetëm synimi i kësaj diplomacie në Japoni me të cilën e lidhin interesat 128. Franca në anën tjetër vazhdon të sponsorizojë idenë e frankofonisë, por nëpërmjet Aleancës Franceze (Alliance Française) të financiar nga shteti, duke përhapur kulturën franceze në botë. Ngjashëm vepron British Council dhe shoqata italiane Dante Alighieri. Në anën tjetër, nuk mbeten prapa edhe vendet arabe, as vendet latine, të cilat kanë kapur tregje të mëdha nëpërmjet industrisë së filmit me telenovela. Vendet arabe mëtojnë jo vetëm Europën, por edhe ShBA-të nëpërmjet fondacioneve të ndryshme për përhapjen e fesë islame dhe qytetërimit arab. Kina gjithashtu ka një diplomaci të zhvilluar publike, ashtu si edhe Rusia e cila ofron bursa studimi edhe për shqiptarët Po aty 126 Po aty, f Evan H. Potter, Canada and the New Public Diplomacy, Netherlands Institute opf International Relation Clingendeal, ISSN , 128 Po aty, f. ii. 129 Në vitin 2009, Rusia ka ofruar 30 bursa studimi për shtetasit e Shqipërisë. Gazeta Shqip, Rusia ofron bursa për shqiptarët, Tiranë, 23 prill, 2009, f (vizituar: maj, 2013) 18

44 Pavarësisht përdorimit të vonshëm të fjalës diplomaci publike, aktivitetet të cilat kanë pasur për qëllim të ushtrojnë ndikim mbi publikët e jashtëm, gjenden që shumë kohë më parë, që nga zhvillimi i komunikimit politik, madje që me shembullin e Tuqiditit në shek. V p.e.s. me Luftën e Peloponezit 130. Përpjekjet për prestigj ndërkombëtar, shpërndarja e modelit kulturor, komunikimi drejtuar popujve të huaj ose elitave të tyre, është gjithmonë e mundur të gjinden shembuj të tillë të ndikimit politik nga e kaluara 131. Por, këto përpjekje kanë qenë kryesisht njëdrejtimëshe, sepse mesazhi persuasiv është shpërndarë ndaj publikëve të huaj qoftë në mënyrë të drejtpërdrejtë, apo edhe nëpërmjet kanaleve të ndryshme të komunikimit masiv dhe zakonisht ka pasur për qëllim bindjen, e më pas ndikimin, informimin dhe vetëm së fundmi komunikimin Dallimet e diplomacisë publike me koncepte të përafërta Diplomacia publike shpesh identifikohet me politikën e jashtëm, ndërsa kur nuk tërhiqet një vijë e pastër dalluese ndërmjet diplomacisë publike dhe asaj që konvencionalisht do ta quajmë diplomaci tradicionale, atëherë këtu ngatërrohen edhe aktorët e komunikimit, edhe pse qëllimet mund të jenë të njëjta. Shumë studiues dhe praktikues kanë ngatërruar diplomacinë publike me propagandën, marrëdhëniet publike, marrëdhëniet publike ndërkombëtare, luftën psikologjike. 133 Të tjerë kanë barazuar diplomacinë publike me soft power dhe duke i matur rezultatet vetëm nga anketat e opinioni publik dhe mbulimit mediatik. Pas 11 shtatorit 2001, shumë qeveri, agjenci publike dhe organizata kanë publikuar një numër raportesh, shumica duke përsëritur sfidat, idetë dhe parimet. Raportet e publikuara deri më tani nuk kanë kontribuar aq sa duhet për ta përparuar teorinë dhe metodologjinë e diplomacisë publike. 134 Ndërsa, praktikues të 130 Mark Kauppi & Paul Viotti, International Relations Theory, Realism, Pluralism, Globalism, MacMillan Publishing Company, New York, 1993, p Francois-Bernard Huyghe, Diplomatie publique, soft power... Influence d Etat, Observatoire geostrategique de l information- Institut de Relations Internationales et Strategiques, f Me gjerësisht për dallimin ndërmjet komunikimit dhe informimit shih në vazhdimin e këtij kapitulli: Diplomacia publike dhe propaganda dhe, Dominique Wolton, Informer n est pas communiquer, Paris: CNRS Editions, Eytan Gilboa, Searching for a Theory of Public Diplomacy, in: The Annals of the American Academy of Political and Social Science, Sage, March, f Po aty. 19

45 diplomacisë publike kërkojnë ta bashkojnë diplomacinë publike me markën kombëtare, ndonëse kjo e fundit ka kuptimin e simbolikës komerciale Dallimi ndërmjet politikës së jashtme dhe diplomacisë publike Duhet dalluar politikën e jashtme dhe diplomacinë publike. Diplomacia publike është një instrument shtesë dhe mbështetës i realizimit të politikës së jashtme. Duhet pasur kujdes që të mos krijohet një lidhje shumë e ngushtë ndërmjet politikës së jashtme dhe diplomacisë publike, sepse kjo mund ta dëmtojë besueshmërinë e një vendi gjatë komunikimit me publikët e huaj. 135 Nëse krijohet një lidhje shumë e ngushtë, atëherë paraqitet rreziku që diplomacia publike të mos jetë produktive dhe e suksesshme. Politika e jashtme shpesh ndërlidh interesa të ngushta të cilat interesa jo gjithmonë mund të bashkëndahen me opinionet e jashtme Nye 137 shpjegon se ka qenë gabim i administratës Bush dhe sekretarit të mbrojtjes Rumsfeld, që fare pak janë mbështetur në ndikimin që ka diplomacia publike, që pas fitores së luftës, të fitohej edhe paqja në një kohë më të shpejtë në Irak e Afganistan. Politika e jashtme mund të ketë edhe përdorimin e hard-power apo politikën e shtrëngimit, detyrimit, pagesës, ndërsa diplomacia publike kërkon të komunikojë me publikët e jashtme duke kërkuar vlera, ideale dhe preferenca të përbashkëta bashkëpunimi. Gjithashtu, diplomacia publike nuk mund të zhvillohet pa pasur parasysh politikën e jashtme, kur është fjala për pjesën e zhvilluar të diplomacisë publike nga aktorët shtetërorë dhe ajo duhet harmonizuar me politikën e jashtme për të arritur efekte afatgjata. Në rastet kur diplomacia tradicionale nuk mund të shënojë rezultate në shoqëri të caktuara kur komplikohen marrëdhëniet edhe si pasojë ndarjeve kulturore, atëherë diplomacia publike mund të krijojë ura lidhëse ndërmjet kulturave të ndryshme 138. Këto ura mund të krijohen veçanërisht në vendet qoftë autoritare apo edhe demokratike, kur popullata e një vendi ka pak besim në përfaqësuesit e qeverisë së tyre. Në të kundërtën, në rastet kur një popullatë e një vendi ka besim te qeveria e 135 Jan Melissen, New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, 2005, f Po aty. 137 Joseph S. Nye, Jr, Soft power, the Means to Success in World Politics, Public Affairs New York, f. IX-X. 138 Vep. cit. Melissen, f

46 vet, diplomacia publike e një vendi të huaj nuk mund të jetë produktive për sa kohë që marrëdhëniet nuk rregullohen nëpërmjet diplomacisë tradicionale Diplomacia publike dhe diplomacia tradicionale Diplomacia publike dhe ajo tradicionale kanë ngjashmëri, por edhe dallime të mëdha ndërmjet vetes. Ngjashmëritë vijnë nga qëllimi që synojnë. Që të dyja kërkojnë realizimin e politikës së jashtme apo mbrojtjes së interesit politik e ekonomik shtetëror. Ngjashmë ri tjetër është ajo e kanalit të komunikimit. Si diplomacia tradicionale, ashtu edhe ajo publike, përdorin edhe mediat për të dërguar mesazhe te publikët e huaj, ndonëse tradicionalja kryesisht përdor kanale diplomatike më pak publike. Për shfrytëzimin e mediave, ka autorë që thonë se diplomacia publike është e dyfishtë, publike dhe diplomatike 140. Që të dyja synojnë artin e ndikimit mbi opinionet e huaja, nëpërmjet mediave 141. Por, diplomacia publike dallon shumë nga diplomacia tradicionale, në radhë të parë për nga: palët që komunikojnë-aktorët, mënyra e komunikimit dhe, fusha për të cilën komunikojnë. Në dallim prej diplomacisë standarde-tradicionale, e cila mund të përshkruhet si një mënyrë e komunikimit qeveritar me një qeveri tjetër në nivele më të larta, studimi i diplomacisë publike përqendrohet në angazhimet qeveritare për të komunikuar me qëllim që të ndikojë opinionin dhe shoqërinë e një vendi tjetër. Pra, tradicionalja komunikon ndërmjet shteteve, ndërsa publikja komunikon me qytetarët e një vendi tjetër. Diplomacia publike shkon përtej marrëdhënieve ndërmjet qeverive dhe vë kontakte, komunikon, edhe me faktorë joqeveritarë, individë, grupe, organizata, shoqata, institucione private etj. Sipas Melissen, dallimi kryesor është se ajo tradicionale ka të bëjë me marrëdhëniet ndërmjet aktorëve shtetërorë dhe aktorëve të tjerë ndërkombëtarë, ndërsa e dyta, publikja, i drejtohet opinionit të përgjithshëm të bashkësive të huaja dhe grupeve më specifike jozyrtare, organizatave dhe individëve 142. Diplomacia publike 139 Po aty. 140 Jarol B. Manheim, Strategic Public Diplomacy & American Foreign Policy- The Evolution of Influence, New York: Oxford University Press, 1994, f Po aty. 142 Vep.cit. Melissen, f

47 përfshin një grup të gjerë njerëzish në të dyja anët dhe grupe më të gjera interesash të cilat shkojnë përtej interesave ditore qeveritare. 143 Duke parafrazuar gjeneralin prusian Clausewitz, diplomacia publike mëton vazhdimin e politikës së jashtme me mjete të tjera, si programet arsimore dhe kulturore, por gjithashtu edhe me teknologjitë e reja të komunikimit masiv, përfshirë edhe partnerë të tjerë të huaj si organizata joqeveritare, ndërmarrje private ose institucione të huaja. Diplomacia publike nuk është një paradigmë e re që i kundërvihet diplomacisë tradicionale e as që ajo zëvendëson marrëdhëniet diskrete apo të besueshme ndërmjet përfaqësuesve të shteteve të ndryshme. Diplomacia publike komunikon shumë publikisht dhe në dallim prej asaj tradicionale, komunikimi masiv shihet si mjeti me të cilin synon të arrijë qëllimet diplomacia publike, shpesh me shtrirje globale. Ndërsa, diplomacia tradicionale ka synuar të forcojë kontaktet e një qeverie me një qeveri tjetër, shpesh me diplomaci sekrete. Qëllimi i ambasadave është pikërisht marrëdhënie brenda dy qeverive, ndërsa diplomacia publike synon marrëdhënie ndërmjet shoqërive të dy shteteve. Gjithashtu, në botën e sotme të globalizmit dhe të diplomacisë publike, diplomati publik duhet të dallojë shumë nga diplomati standard. Sipas Këshillit amerikan për diplomaci publike, diplomati publik punon me një kulturë të ndryshme nga diplomati tradicional....ai prezanton politikën para një audience shumë heterogjene, para kolegjeve dhe zonave rurale;... është pjesëmarrës në aktivitete të ndryshme letrare, seminare, programe shkëmbimi, vizita institucionale, biznese, shtyp, website etj Dallimet ndërmjet marrëdhënieve publike, marrëdhënieve publike ndërkombëtare dhe diplomacisë publike Ka autorë dhe studiues të njohur të komunikimeve të cilët nuk bëjnë ndonjë ndarje të madhe ndërmjet marrëdhënieve publike dhe marrëdhënieve publike ndërkombëtare. Marrëdhëniet publike paraqesin veprime dhe mjete për të negociuar dhe ndryshuar marrëdhëniet 143 Mark Leonard, Public Diplomacy, The Foreign Policy Centre, London: 2002, f Mike Canning, The Overseas Post: The Forgotten Element of Our Public Diplomacy, in: The Public Diplomacy Council, December 1,

48 ndërmjet organizatave dhe publikut 145. Ato janë arti i të ndikuarit, i cili konsiston në përcaktimin, realizimin dhe përforcimin gradual të agjendës tënde personale. 146 Ndërsa, marrëdhëniet publike për shtetet-kombe përfshijnë akte bindëse komunikimi të qeverive drejtuar audiencave të huaja. 147 Kunczik bën një ndarje ndërmjet marrëdhënieve publike dhe marrëdhënieve publike ndërkombëtare vetëm për faktin që njëri i drejtohet publikut të brendshëm, ndërsa tjetri publikëve të jashtëm. Por, në thelb ai i konsideron si të njëjtë. Marrëdhëniet publike ndërmjet kombeve janë varieteti më i vështirë i punës së marrëdhënieve publike. 148 Ai i sheh marrëdhëniet publike dhe marrëdhëniet publike ndërkombëtare si aktivitete të njëjta të cilave u dallon marrësi i mesazhit, njëra i drejtohet publikut të brendshëm, e tjetra publikëve të jashtëm, për t'i informuar dhe ndikuar ata 149. Kunzcik vlerëson se që të dyja shpërndajnë mesazhe të cilat kanë shmangie nga realiteti që përshkruajnë....unë i trajtoj propagandën dhe marrëdhëniet publike si sinonime. 150 Ndonëse, marrëdhëniet publike nuk janë një sistem i projektuar për të bërë që njerëz apo gjëra negative, të duken si diçka tjetër 151. Autorë të tjerë thonë se dallimet ndërmjet marrëdhënieve publike (të brendshme) dhe marrëdhënie publike ndërkombëtare, shpesh nuk dallohen për shkak se mesazhi i brendshëm kalon kufijtë. Çdo marrëdhënie publike profesionale mund të ketë perspektivë multikulturore dhe globale në mënyrë që të jenë efektive dhe në kuptim të tillë nuk mund të konsiderohet vetëm pjesë e marrëdhënieve publike ndërkombëtare. 152 Në këtë drejtim, studiuesit dhe praktikuesit e gjithnjë e më shumë kërkojnë t i orientojnë marrëdhëniet publike ndërkombëtare drejt komunikimeve ndërkulturore dhe studimeve kulturore Taylor, M. Toward a public relations approach to nation building. Journal of Public Relations Research, 12(2), 2000, f Joe Marconi, Public Relations, The Complete Guide, (përkthyer në shqip nga Petro Plasa, Aurora Guxholli), Marrëdhëniet publike, UET, Tiranë 2010, f Michael Kunczik, Images of Nations and International Public Relations, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates-Publishers Mahwah, 1997, f Po aty, f Ka me qindra përkufizime të marrëdhënieve publike, por shumica kanë të bëjnë me informimin dhe ndikimin e publikut për çështje të caktuara, rritjen e imazhit të një individi, organizate apo vendi. Disa përkufizime përmbajnë këto fjalë kyç: strategji, menaxhim informacioni, komunikim taktik, reputacion, besueshmëri etj. 150 Vep.cit. Kunczik, f Vep.cit. Marconi, f Krishnamurthy Sriramesh & Dejan Vercic, The Global Public Relations Handbook - Theory, Research, and Practice, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, Inc., f. xxv. 153 Patricia A. Curtin & T. Kenn Gaither, International Public Relations Negotiating Culture, Identity and Power. UK, Sage Publications, 2007, f

49 Për nga përqasja jonë, dallimet janë të dukshme ndërmjet diplomacisë publike dhe marrëdhënieve publike apo atyre ndërkombëtare. Këto dallime në radhë të parë vijnë për sa u takon aktorëve të komunikimit, kanaleve të komunikimit, përmbajtjes dhe formës së komunikimit. Sa u përket aktorëve të komunikimit, në marrëdhëniet publike kontaktojnë specialistët e komunikimit me publikun nëpërmjet dhënies së një mesazhi, apo edhe aktori i këshilluar (politikani etj) nga specialistët e komunikimit - me publikun. Ndërsa, në diplomacinë publike komunikojnë shumë aktorë, të pakëshilluar nga ekspertë të komunikimit, të cilët kontaktojnë me publikë të huaj apo edhe me publikun në vendin e tyre si liderë lokalë opinioni pasi të kenë qëndruar në vendin e huaj dhe flasin për atë vend; komunikojnë studentë, studiues, aktorë, vizitorë e turistë, diaspora e një vendi etj., të cilët nuk mund të jenë të këshilluar nga specialistët 154. Dallimi për nga kanalet e komunikimit është se specialistët e marrëdhënieve me publikun shfrytëzojnë mediat për të komunikuar me publikun, apo edhe kontaktet direkte me publikun që i bën personi për të cilin përkujdesen specialistët. Në diplomacinë publike kanal komunikimi përdoret edhe kinematografia, filmi, libri, teatri etj. të cilat shumë rrallë mund të përdoren në marrëdhëniet publike. Për nga përmbajtja, marrëdhëniet publike janë aktivitete të specialistëve të komunikimit të cilët i drejtojnë një mesazh joshës publikut, kurojnë mesazhin, i bëjnë masazh një mesazhi, apo edhe kanë mjete për të negociuar dhe ndryshuar marrëdhëniet ndërmjet organizatave dhe publikut 155. Diplomacia publike shkon përtej kodit të fjalës apo simbolit dhe ka të bëjë me aksionin, si: takime, shkëmbime studentësh, shkëmbime akademikësh, sponsorizime të aktiviteteve të ndryshme, financime projektesh në vendet pritëse etj. Një dallim tjetër është ai i efekteve në kohë. Marrëdhëniet publike merren me kurimin apo menaxhimin e përditshëm të mesazhit, paraqitjes së një aktori apo pune etj. Këtë dimension e ka edhe diplomacia publike, por kjo ka edhe dimensionin tjetër, atë të angazhimit për vendosjen e mirëbesimit afatgjatë ndërmjet aktorëve të ndryshëm, nëpërmjet bursave, 154 Në këtë rast, lideri lokal i opinionit na paraqiten shumë i informuar e jo si në rastin që merr Lazarsfeld për komunikimet ndërkombëtare me një komunitet rural në Greqi dhe komunitete të vendosura në Izrael ku lideri lokal i opinionit mund të përforcojë ose bllokojë mesazhet e drejtuara ndaj grupit nga bota e jashtme. Elihu Katz & Paul F. Lazarsfeld, Personal Influence - The Part Played by People in the now of Mass Communications, (Second printing) Transaction Publishers, New Brunswick&London, 2009, f Taylor, M. Toward a public relations approach to nation building Journal of Public Relations Research, 12(2), 2000, f

50 shkëmbimeve të studentëve, studiuesve etj, i cili dimension kërkon angazhime ndër vite dhe jep efekte vetëm pas një kohe relativisht të gjatë pas kohës së ndërmarrjes së veprimit. Marrëdhëniet publike kanë dhe presin kryesisht efekte të atypëratyshme dhe afatmesme. Gjithashtu, marrëdhëniet publike drejtojnë informacion njëdrejtimësh mbi publikun, ndërsa diplomacia publike përdor dialogun. Marrëdhëniet me publikun vetëm japin mesazhin, informojnë, ndërsa diplomacia publike komunikon, vendos qarkullimin dydrejtimësh të mesazhit. Njerëz të shteteve të huaja vijnë në një vend dhe shohin, komunikojnë për gjithçka dhe me të gjithë. Kur ata kthehen në vendin e tyre, kanë përshtypjet e veta, kanë versio nin e vet për vendin që kanë parë. Mesazhi i tyre në publikët e huaj është i pakontrolluar dhe i pandikuar nga specialistët e marrëdhënieve publike Dallimi i diplomacisë publike nga brendi nacional Nocionin markë (brand) Shoqata Amerikane e Marketingut e përkufizon si një emër, term, shenjë, simbol ose dizajn, apo kombinimin e tyre, me qëllim për të identifikuar mallrat ose shërbimet e një shitësi ose grup-shitësish dhe për t'i dalluar ata nga konkurrentët e tjerë 156. Një brand identifikon në thelb shitësin ose krijuesin përfshirë një sërë karakteristikash të veçanta dhe elemente të cilësisë së mallit apo shërbimit. Për sfidat e branding-ut, Phillip Kotler thotë se jo gjithçka mund të paraqitet si markë. Problemet paraqiten në rastet kur duhet të themi se kur një gjë mund apo nuk mund të paraqitet si markë; a është bërë emërtimi i qëlluar i markës, strategjia e markës etj. 157 Ndërsa, më pas futet në përdorim nocioni i markës kombëtare (national branding). Simon Anholt i cili krijoi termin nation branding në vitin 1996, shpjegon se megjithatë termi ka të bëjë me konkurrencën në treg....markë është një metaforë e përkryer për mënyrën e konkurrimit të vendeve ndaj njëri-tjetrit në tregun global tregtar për prodhimet, shërbimet, ngjarjet, idetë, vizitorët, talentin, investimet dhe ndikimin. 158 Ndërsa, studiuesi tjetër që ka kontribuar për këtë nocion, Wolly Ollins, thotë se vendet tani nuk garojnë vetëm në 156 Philip Kotler, Marketing Management, Millenium Edition, Boston: Pearson Custom Publishing, 2002, f Po aty, f Simon Anholt, Places, Identity, image and reputation. London: Palgrave Macmillan, 2007, f

51 rrafshin politik, por edhe në atë për konkurrencë tregtare 159. Ai vlerëson se me markë kombëtare nënkuptohet përfshirja e tre sektorëve të rëndësishëm, siç janë: eksporti, investimet e huaja direkte dhe turizmi. Më vonë (2007), Anholt e plotëson nocionin markë nacionale duke u munduar që dimensionit ekonomik të konceptit t'i japë një kuptim gjithëpërfshirës të vlerave të një vendi, e jo vetëm atij ekonomik. Ai këtë e quan identitet konkurrues, duke shpjeguar se ky identitet ka të bëjë më shumë me identitetin kombëtar (shtetëror), ekonominë e politikën, sesa me markën me të cilën është kuptuar tradicionalisht 160. Sipas tij, identiteti konkurrues është një term i përdorur për të përshkruar sintezën e menaxhimit të markës me diplomacinë publike dhe me tregtinë, investimet, turizmin dhe promovimin e eksportit 161. Identiteti konkurrues është një model i ri për të rritur konkurrencën kombëtare në botën globale, që tashmë është duke dhënë rezultat për një numër shtetesh, qytetesh, rajonesh, qoftë të pasura apo të varfra. 162 Me këto përkufizime, Anholt pretendon të zëvendësojë nocionin e diplomacisë publike, duke e konsideruar atë të ngushtë për të përmbledhur të gjitha interesat dhe atributet e një vendi në raport me publikët e huaj dhe në konkurrencë me të tjerët. Anholt pranon haptazi se nocioni markë nacionale lidhet direkt me tregun e marketingun, madje duke e quajtur këtë nocion si pseudoshkencë, duke thënë se teoria e brendit është të blesh, shesësh dhe promovosh mallra konsumuese dhe shpesh ky nocion lidhet me fenomene psikologjike, komunikuese, si identitet kombëtar, kulturë, kohezion social etj 163. Oferta për rritjen e imazhit të një vendi ndaj një publiku të huaj, sipas Anholt, duhet të jetë e zgjeruar për të përfshirë atributet, të mirat materiale dhe ofertat që janë më të rëndësishme ose më të motivuara për tregun, të cilat përfshihen në identitetin konkurrues të vendeve, qyteteve, rajoneve 164. Por, koncepti identitet konkurrues nuk ka mundur ta mënjanojë konceptin e mëhershëm, markën nacionale dhe as të ketë trajtime nga studiuesit apo praktikuesit e fushës për të rivalizuar përdorimin e gjerë të nocionit diplomaci publike. Madje, vetë Anholt kur kërkon të masë imazhin e një vendi në botë, i referohet 159 Wally Olins, Making a National Brand, në: Jan Melissen, New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, 2005, f ( ) 160 Simon Anholt, Competitive Identity, The New Brand Management for Nations, Cities and Regions. London: Palgrave Macmillan, 2007 f. XI 161 Po aty, f Po aty, f Po aty, f. 2., 164 Po aty, f

52 vazhdimisht nocionit të brendit 165. Por, identiteti konkurrues nuk mbetet i përkushtuar vetëm në ofertat komerciale. Ai përfshin edhe një sërë perceptimesh strukturore për një vend të caktuar, e jo vetëm ato që mund të përfshihen në një markë kombëtare: -Nëse do të duhej të zgjidhje ndërmjet dy DVD-ve me karakteristika të njëjta, por nga dy prodhues të ndryshëm që nuk i njeh, do paguaje më shumë për markën japoneze, apo për atë kineze?; -Nëse do të kishe dy kandidatë me kualifikime të njëjta për postin e menaxherit, do të zgjidhje kandidatin turk apo atë suedez?; -Një pushim në bregdetin shqiptar të tingëllon më luksoz sesa në bregdetin francez? 166 Koncepti i markës kombëtare (brendit nacional) dhe diplomacisë publike dallojnë për nga fusha që ngërthejnë, formati dhe përmbajtja e mesazhit, aktorët që komunikojnë etj. Por, duhet theksuar se koncepti i markës kombëtare është kryesisht britanik, ndërsa ai i diplomacisë publike është amerikan 167. Simon Anholt dhe Wally Olins, dy gurutë dhe avokatët e fortë të brendit nacional të cilët kanë kontribut të madh në evoluimin dhe praktimin këtij koncepti, janë që të dy britanikë 168. Përderisa agjencitë britanike merren me fushata për krijimin e markave kombëtare të disa vendeve europiane dhe atë kryesisht vende të vogla e të dala nga ish-sistemi socialist, përpjekje të tilla nuk janë të pranishmes në Amerikë ku diplomacia publike ka nisur që në vitet e 60-ta të shekullit të kaluar 169. Për sa i përket fushës që ngërthejnë, brendi nacional përfshin kryesisht profil ekonomiktregtar, ndërsa diplomacia publike përfshin arsimin, kulturën, sportin etj. Thënë thjesht, për diplomatët publikë bota nuk është një treg Në Europë, janë kryesisht vendet e vogla, me pak resurse ekonomike dhe ato të dala nga ish-sistemi socialist që mëtojnë të krijojnë markën e 165 Po aty, f Po aty, f. 16, Gyorgy Szondi Public Diplomacy and Nation Branding: Conceptual Si milarities and Differences, Netherlands Institute of Intern ation al Relations Clingendael ISSN , tetor 2008, f Po aty. 169 Vendet e tilla që kërkojnë të krijojnë markën kombëtare janë: Estonia, Polonia, Letonia, Kroacia, Bullgaria, shumica e tyre nga agjencitë e Simon Anholt. Gyorgy Szondi Public Diplo macy and Nation Branding: Conceptual Si milarities and Differences, Netherlands Institute of Inter nation al Relations Clingendael ISSN , tetor 2008, f Jan Melissen, New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, 2005, f

53 tyre kombëtare, por ende asnjë ekspert nga jashtë nuk ia ka dalë mbanë të bëjë markën e një vendi 171. Një dallim tjetër është ai i sasisë së mesazheve. Diplomacia publike dërgon mesazhe të shumta në një vend tjetër, ndërsa brendi nacional dërgon një mesazh të përsëritur shumë herë, i cili duhet të mbahet mend. Dallimi ndërmjet diplomacisë publike dhe brendit nacional është në atë se marketingu në pjesën më të madhe të punës përbëhet nga përgatitjet, që idetë të shndërrohen në koncepte të vogla të cilat pastaj të bashkuara përmbledhtazi në formë mesazhi përsëriten vazhdimisht, derisa ai mesazh të bëhet i mërzitshëm. Kur është bërë shumë e mërzitshme dhe dëshiron të harrosh atë, ndoshta atëherë dëgjuesi fillon ta regjistrojë porosinë e marketingut 172. Kjo përsëritje mund të ndodhë vetëm nëpërmjet dhënies së mesazhit përmes mediave si kanal më i rëndësishëm komunikimi dhe përsëritjeje për marketingun, ndërsa për diplomacinë publike mediat nuk janë kanal i vetëm apo më i rëndësishëm i komunikimit. Dallimi tjetër është se brendi nacional komunikon vetëm nëpërmjet një produkti të hartuar apo krijuar nga ekspertët e marketingut, i porositur nga sektori i biznesit apo i shtetit. Në diplomacinë publike komunikohet edhe pa produkt konkret, siç janë qëndrimet e studentëve për një kohë në vende të huaja, diaspora; në këto vizita nuk ka ekspertë të fushës që hartojnë mesazhin i cili u drejtohet publikëve të huaj, por mesazhi hartohet nga individë me formime të ndryshme, profesione të ndryshme dhe të shumtë në numër. Shpesh mungon porositësi shtet apo biznes. Në marketing mesazhi është njëdrejtimësh, është thjesht dhënie informacioni për një produkt, pra flet vetëm njëra palë, nuk ka kthim mesazhi të atypëratyshëm, ndërsa pala tjetër duhet vetëm të veprojë, të blejë produktin apo shfrytëzojë shërbimin. Në diplomacinë publike përveç informacionit ka edhe komunikim të dyanshëm, dydrejtimësh, ka dialog ndërmjet palëve. 171 Po aty. 172 Mark Leonard, Public Diplomacy, London, The Foreing Policy Centre, 2002, f

54 1.6. Diplomacia publike dhe propaganda Diplomacia publike deri vonë është parë shpesh si zgjatim i propagandës. Shumë studiues dhe praktikues kanë ngatërruar diplomacinë publike me propagandën, me marrëdhëniet publike Kjo më shumë përafrohet kur është fjala për qëllimin e të dyja aktiviteteve, që synojnë informimin dhe ndikimin e publikëve të jashtëm. Ka edhe autorë të njohur aktualë që ndonëse në parim bëjnë ndarjen, më pastaj ngatërrohen me këto dy koncepte 174. Cull ndërkaq thotë se kur Edmond Gullion futi në përdorim diplomacinë publike, ai më shumë mendonte për propagandën, por të cilës Dr. Gebelsi i kishte dhënë një ngjyrim negativ 175. Kunczik gjithashtu i sheh si sinonime këto nocione 176, ndërsa Melissen thotë se termi diplomaci publike shpesh është një eufemizëm për propagandën 177. Synimi ka bërë shpesh që vija ndarëse ndërmjet dy nocioneve të jetë shumë e paqartë. Por, përveç qëllimeve, dallimet janë mjaft të qarta. Kjo ngatërresë mund të thuhet se ndodhte më shumë në vitet të shekullit të kaluar kur diplomacinë publike e zhvillonin vetëm aktorët shtetërorë. Sot, kur në aktivitetet e diplomacisë publike marrin pjesë edhe aktorë joshtetërorë të cilët nuk mund të ndikohen apo kontrollohen nga shtetet, dallimi që vihet në pah nga studiuesit është ai që ka të bëjë me vërtetësinë, sepse propaganda shpesh ka shmangie të theksuar nga realiteti që përshkruan dhe i përafrohet dezinformatës. Propaganda synon manipulimin e publikëve të huaj, ndërsa diplomacia publike kërkon të dëgjojë se çfarë kanë për të thënë njerëzit 178. Lasswell e konsideron propagandën manipulim të simboleve si mjet ndikimi ndaj qëndrimeve dhe çështjeve të komplikuara 179, ndonëse ai më shumë e ka fjalën e propagandës së ushtruar gjatë 173 Eytan Gilboa, Searching for a Theory of Public Diplomacy, in: The Annals of the American Academy of Political and Social Science, Sage, March, F Autori Justin Hart në monografinë Emprire of Ideas The origins of public diplomacy and the transformation of U.S. Foreign Policy, Oxford University Press, 2013, në faqen 8 shkruan: Vendimet e qeverive për të zhvilluar programe të diplomacisë publike gjatë viteve 1930 dhe Pra, ai flet për diplomaci pu blike në kohën e propagandës dhe aktivitetet e saj. 175 Nicholas J. Cull, Public diplomacy: Seven lessons for its future from its past, f. 12 (në: Place Branding and Public Diplomacy 6, (February 2010) Michael Kunczik, Images of Nations and International Public Relations, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates-Publishers Mahwah, 1997, f Mark Leonard, Diplomacy by Other Means, Foreign Policy, Sepember 1, 2002, f. 2. në: Vep.cit. Melissen, f Cituar sipas: Michael Kunczik, Images of Nations and International Public Relations, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates-Publishers Mahwah, 1997, f

55 Luftës së Parë Botërore. Ellul e sheh propagandën në një rrafsh më të gjerë, si një fenomen sociologjik, përfshirë edhe arsimin dhe si pjesë e shoqërisë moderne në teknologjinë e informimit. Sipas këtij të fundit, propaganda përpiqet ta rrethojë njeriun nga të gjitha rrugët e mundshme, në ndjenja dhe ide, duke luajtur me vullnetin për nevojat e tij. Para së gjithash, propaganda bazohet në analizën shkencore psikologjike dhe sociologjike. 180 Ai shpjegon se qëllimi i propagandës është të nxjerrë efekte e jo të thotë diçka. Por, Ellul fjalën e ka këtu për propagandën e brendshme. Ndërkaq, diplomacia publike sot nuk është thjesht një aktivitet informimi, por dialogimi, që ka të bëjë me drejtimin e lëvizjes së mesazhit, nga hartuesi te marrësi, ndërsa dialogimi ndërfut të dyja palët komunikuese në dhënien dhe marrjen e mesazhit. Diplomacia publike kërkon t'i bindë opinionet e jashtme nëpërmjet dialogut, ndërsa propaganda përmes dhënies sa më të madhe të informacioneve të cilat shpesh manipulojnë realitetin 181. Diplomacia publike është rrugë dydrejtimëshe dhe përdor dialogun 182, ndërsa propaganda përdor informacionin dhe informacioni, siç thotë Wolton, është njëdrejtimësh. Diplomacia publike përdor shkëmbimet, dialogun, që janë dydrejtimësh, dmth. komunikimin. Me një fjalë, informacioni është mesazhi, ndërsa komunikimi është marrëdhënia Dhe, diplomacia publike synon marrëdhënien 184. Me fjalë të tjera, edhe pse teoricienët janë përqendruar kryesisht te mesazhi i komunikimit dhe raporti i këtij mesazhi me të vërtetën, propaganda kryesisht ka operuar me përhapjen e informacionit (shpesh jo të vërtetë), ndërsa fushëveprimi i diplomacisë publike është shumë më i gjerë dhe nuk ka të bëjë vetëm me fushën e komunikimit të ideve. Këtu do të veçonim aktorët e komunikimit që janë të pranishëm te njëra dhe te tjetra. Në propagandë kemi hartuesin e mesazhit propagandues, që mund të jetë shteti, por edhe vetë media, të cilët paraqiten si aktorë komunikimi apo shpërndarës të mesazhit. Ndërsa, marrësi është publiku i huaj, ose thjesht audienca apo lexuesi, konsumatori i mesazhit mediatik. Në diplomacinë publike, përveç shtetit, aktorë komunikimi nga njëra anë janë edhe aktorët joshtetërorë që mund të jenë të shumtë, duke nisur nga: studentë, akademikë, njerëz të kulturës, sportit, etj. Në anën tjetër, marrësi i mesazhit nuk është vetëm audienca a lexuesi që e marrin këtë mesazh nga mediat, por 180 Jacques Ellul, Propaganda: The Formation of Men's Attitudes, Vintage Books Edition, Random House Inc, News York, 1973, f Jan Melissen, New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, 2005, f Po aty, f Dominique Wolton, Informer n est pas communiquer, Paris: CNRS Editions, 2009, f Me gjerësisht për marrëdhënien shih në këtë kapitull në Ndërtimi i marrëdhënieve afatgjate. 30

56 edhe individët si aktorë komunikimi të drejtpërdrejtë me individët e huaj. Një individ pasi të ketë qëndruar për një kohë të caktuar në një vend dhe mund të ketë qenë pjesë e ndonjë mase të diplomacisë publike, kur ai kthehet në vendin e tij, ai mund të luajë rol aktiv si aktor komunikimi apo si lider lokal i opinionit kur shpreh qëndrimet pozitive për vendin ku ka qëndruar. Gjithashtu, aktorë komunikimi paraqiten edhe artistë, sportistë, njerëz të kulturës gjatë qëndrimit të tyre në një vend të huaj, apo vetë produkti kulturor i pranishëm në mënyra të ndryshme në vende të tjera. Drejtuesit e USIA-s, e cila ka ushtruar diplomacinë amerikane për rreth pesë dekada, asnjëherë nuk janë pajtuar se diplomacia publike është një eufemizëm për propagandën për arsye se propaganda më shumë i afrohet dezinformatës, ndërsa diplomacia publike operon më shumë me fakte të vërteta. Edward R. Murrow më maj të vitit 1963 si drejtor i USIA-s duke dëshmuar para Komitetin të Kongresit lidhur me këtë dallim dhe besueshmërinë e diplomacisë publike, ka thënë: Tradita amerikane dhe etika amerikane ta imponojnë të jesh i vërtetë, por motiv më i rëndësishëm është se e vërteta është propaganda më e mirë, ndërsa gënjeshtrat më të këqijat. Për të qenë bindës duhet të jemi të besueshëm (believable), për të qenë të besueshëm duhet të jemi të besueshëm-kredibilë (credible), për të qenë kredibilë duhet të jemi të sinqertë. 185 Ngjashëm ka shkruar edhe J. Nye, sipas të cilit transmetuesit qeveritarë ndaj vendeve të tjera, të hapura dhe informuese, ndihmojnë në rritjen e besueshmërisë në atë mënyrë që propaganda nuk mund ta bëjë atë kurrë 186. Propaganda, sipas Melissen, mundohet t'u thotë njerëzve se çfarë të mendojnë, ndërsa diplomacia publike-masive kërkon rritjen e bashkëpunimit me mendje të hapura 187. Për sa i takon kanalit të komunikimit, në ushtrimin e propagandës ndaj publikëve të jashtëm shfrytëzohen kryesisht mediat, ndërsa diplomacia publike përveç mediave si kanal 185 cituar sipas Michael Kunczik, Images of Nations and International Public Relations, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates-Publishers Mahwah, 1997, f dhe, Patrizia Laurano, Fondamenti di comunicazione politica internazionale, Roma: Bonanno Editore, 2006, f Joseph S. Nye Jr., "Propaganda isn't the Way", The New York Times, January 10, 2003, në: (vizituar: 22 shkurt, 2013) 187 Jan Melissen, New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, 2005, f

57 komunikimi, shfrytëzon edhe komunikimin ndërpersonal, komunikimin me grupe të kufizuara si teatrin, profesionistë të ndryshëm në rastet e shkëmbimeve të ndryshme etj. Me zhvillimin e diplomacisë publike nuk është zhdukur propaganda. Kjo ndodh për faktin se nën rastet kur një shtet dëshiron të arsyetojë një veprim jomoral në politikën e jashtme, atëherë del në skenë propaganda. Por, përhapja e informacionit në shoqëritë e hapura (gjithnjë e më shumë edhe në ato të mbyllura) e bën atë më të vështirë për qeveritë për të kontrolluar informacionin 188. Kjo do të thotë se shtimi i aktorëve të komunikimit, pra që shteti ka humbur monopolin e komunikimit me botën, si dhe shtimi i mediave, e në veçanti interneti me të gjitha format e komunikimit, e ka bërë të vështirë për qeveritë ushtrimin e ndikimit të dëshiruar nëpërmjet informacionit, e aq më pak nëpërmjet propagandës Shkaqet e zhvillimit të diplomacisë publike Disa ndryshime që kanë ndodhur pas Luftës së Dytë, kanë qenë mjaft domethënëse për ta bërë diplomacinë publike me elementë më vitalë në procesin e politikës së jashtme. Praktikuesit në vazhdimësi e kanë ngritur kategorinë e diplomacisë publike si një funksion kryesor të diplomacisë aktuale, madje shpesh edhe më të rëndësishme. 189 Hans Tuch veçon disa elementë që kanë ndikuar në këtë dinamizim të komunikimit me publikët e huaj: E para, revolucioni i komunikimit që sipas tij nisi pas Luftës së Dytë dhe që vazhdon edhe sot, e ka bërë të menjëhershëm transmetimin e informacionit për të gjithë, përtej oqeaneve, mbi malet dhe në zonat e thella të botës, duke shpërfillur kufijtë shtetërorë dhe duke depërtuar në fortesat e kontrollit mendor. 190 Radio, televizioni, transmetimet satelitore, fluturimet supersonike, linqet kompjuterike ndërkombëtare, bartja elektronike e të dhënave etj., kanë bërë që njeriu nga çdo vend të pranojë ose dërgojë informacione, të cilat informacione më parë do t'i merrte pas ditësh ose javësh të tëra. 188 Mark Leonard, Diplomacy by Other Means, Foreign Policy, Sepember 1, 2002, f. 2. në: Sook Jong Lee & Jan Melissen (ed), Public Diplomacy and Soft Power uin East Asia, Palgrave Macmillan, f Hans N. Tuch, Communicating with the world: U.S. public diplomacy overseas, Georgetown University, Washington, D.C, 1990, f

58 Arsyeja e dytë për rritjen e diplomacisë publike, sipas Tuch, ndërlidhet me të parën. Informacioni i cili tani është në dispozicion për publikun e gjerë gjithandej botës, ndikon në formimin e qëndrimeve dhe shprehjeve të opinionit publik. Në këtë mënyrë, opinioni publik është bërë një faktor i rëndësishëm në çështjet ndërkombëtare, duke ushtruar ndikim në vendimet dhe veprimet e qeverive. 191 Faktori i tretë, sipas tij, është se në vitet ndërmjet dolën në skenën ndërkombëtare mbi 40 shtete të cilët fituan pavarësinë. Çdonjëri nga shtetet ka ndjekur aksionet e tij në botën e ideve, politikat e veta, ekonomi, tradita, është interesuar të shpallë ndaj të tjerëve pikëpamjet e veta etj 192. Së katërti, luftërat ideologjike kanë goditur botën më shumë se 40 vjet dhe ka bërë që demokracitë të bënin përpjekje të sforcuara për të konkurruar fuqishëm në garën e ideve, për t'i njohur vendet e tjera me sistemin e qeverisjes së tyre demokratike, vlerave, prosperitetit etj. Dhe, së fundi, opinioni publik. Ky është një faktor mjaft i rëndësishëm, sepse perceptimet shpesh janë po aq të rëndësishme sa realiteti vetë 193. Njerëzit u besojnë disa gjërave si në komunikimin politik dhe kjo vjen nga shumëllojshmëria e informacionit. Por, jo të gjithë në botë, sipas Tuch, kanë mundësi për të pasur qasje të papenguar në informacionin e shumëllojshëm dhe të pavarur. Prandaj këtu ndërhyn roli i diplomacisë publike, me qëllim që të korrigjojë atë realitet të mjegulluar 194. Aktorët e politikës ndërkombëtare gjithnjë e më shumë kuptojnë se duhet patjetër të angazhohen në dialog me publikët e huaj si parakusht për të realizuar më me sukses politikën e jashtme. 195 Për t'u kuptuar mirë dhe drejt, diplomacia publike është po aq e rëndësishme që të shikohet si nga shtetet e mëdha, të mesme, ashtu edhe ato të vogla madje edhe mikroshtetet dhe të analizohet mënyra në të cilën vendet jodemokratike e përdorin këtë formë të lansimit të marrëdhënieve të jashtme. 196 Komunikimi zyrtar i drejtuar ndaj publikëve të huaj nuk është një fenomen i ri në marrëdhëniet ndërkombëtare. Kultivimi i imazhit, propaganda dhe aktivitetet që tani i konsiderojmë si diplomaci publike, janë të vjetra sa edhe vet diplomacia. 197 Shekulli 21 megjithatë ka sjellë një përqendrim më tipik të diplomacisë 191 Po aty. 192 Po aty, f Po aty, f Po aty. 195 Jan Melissen, New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, 2005, f Po aty, f. xx. 197 Po aty, f

59 publike. Nye thekson se pas 11 shtatorit (2001) bota ka hyrë në një komunikimi të ndërlikuar, në atë të marrëdhënieve ndërmjet të dashurisë dhe urrejtjes me vendet e tjera. Gjithashtu, urrejtja vjen edhe nga vlera të ndryshme që kanë popuj të ndryshëm në botë. Përderisa disa vlera janë të qëndrueshme për një vend, ato vlera në vendet e tjera paraqesin antivlera dhe shkaktojnë mosdurim 198, si psh. nëse liria fetare, seksuale, divorci në shoqëritë perëndimore janë vlera, në kulturën arabe janë antivlera; ose, e drejta e mbajtjes së armëve, dënimi me vdekje që në SHBA lejohen, në shoqëritë europiane paraqesin antivlera. Por, vendet e ndryshme nuk janë nxitur shumë nga 11 shtatori apo lufta amerikane kundër terrorizmit ose marrëdhënieve me botën arabe. Ato kanë arsye të ndryshme në kohën kur filluan të përforcojnë aktivitetet e komunikimit me publikët e jashtëm. Në kuptimin më të gjerë, megjithatë, diplomacia publike ishte një përgjigje e drejtpërdrejtë e rënies së perceptimeve ndërkombëtare dhe rritjes së pasigurisë. Siç thotë Melissen, shumica e nismave të suksesshme të diplomacisë publike lindën nga nevoja. Në Europë versioni gjerman i diplomacisë publike- politisce offen tlichkeitsarbeit që nga 1949 ishte një instrument për rritjen e pranimit të Gjermanisë në demokracitë perëndimore; imazhi i jashtëm i Francës së pas luftës i goditur rëndë nga Lufta e Dytë mbështetej fuqishëm në politique d influence; arsyeja e zgjimit të diplomacisë publike austriake ishte afera e Waldheim i diskredituar si sekretari i OKB-së për shkak të kaluarës së tij naziste; Holanda fillon seriozisht profesionalizimin e publieksdiplomatie si rezultat i çështjeve etike pas ligjësimit të eutanazisë, politikës liberale ndaj abortit, drogave etj; Spanja pas periudhës së errët të Frankos, Finlanda pas Luftës së Ftoftë, Irlanda pas periudhës së gjatë të izolimit relativ nga Evropa kontinentale; Polonia zhvilloi diplomacinë e saj publike në kuadër të strategjisë për anëtarësim në NATO dhe BE ; ndërsa vendet si Bullgaria, Rumania, Kroacia dhe Turqia kanë investuar shumë me qëllim që t'i bindin publikët skeptikë të Europës perëndimore në kohën kur këto ende synonin anëtarësimin në BE. 199 Por, me paraqitjen e diplomacisë publike me këtë emërtim në vitet e 60-ta të shekullit të kaluar, praktikuesit u përpoqën të bëjnë një ndarje nga propaganda, sepse ajo kishte marrë një ngjyrim negativ, përderisa edhe masat e saj dallojnë nga manipulimi si dhe shtohen aktorët 198 Joseph S. Nye, Jr., Soft Power The Means to Success in World Politics, New York: Public Affair, 2004, f Jan Melissen, New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, 2005, f

60 komunikues. Kështu, Qendra Amerikane për Diplomaci Publike vlerëson se në dekadat e fundit diplomacia publike është gjithnjë e më shumë një mjet transparent nëpërmjet të cilës një shtet sovran komunikon me publikun në vende të tjera. Ky komunikim realizohet për ta informuar dhe ndikuar publikun e huaj me qëllim që të promovojë objektivat e politikës së saj të jashtme 200. Globalizmi, hapja e tregjeve të reja, OBT-ja, gjithashtu paraqesin një arsye tjetër për sa i përket zhvillimit të diplomacisë publike, sepse çdo vend mëton të realizojë objektivat e saj, përfshirë përfitimet ekonomike. Megjithatë, 11 shtatori i vitit 2001 shënon njëfarë ndarjeje të lehtë ndërmjet aktiviteteve të diplomacisë publike të zhvilluara në dekadën e fundit të shekullit të kaluar apo të pas botës bipolare dhe, asaj gjatë Luftës së Ftohtë. Me rënien e kërcënimit komunist diplomacia publike shënoi një zbehje të aktiviteteve në dekadën e fundit të shekullit të kaluar 201. Kjo dëshmohet edhe me shkrirjen e agjencisë amerikane për diplomaci publike USIA 202. Aktivitetet e diplomacisë publike më shumë ishin të orientuara drejt informimit dhe mediatizimi i tyre ishte i madh, me takime, konferenca shtypi, pseudongjarje, duke realizuar një komunikim politik strategjik 203. Ndërsa, sulmet terroriste të 11 shtatorit jo vetëm që rikthyen vëmendjen, por bënë të forcohet komponenti i krijimit të marrëdhënieve afatgjate dhe shtohen jashtëzakonisht shumë aktorët e komunikimit, aq më shumë me konsolidimin e internetit Rëndësia e diplomacisë publike Vendet synojnë përfitime në raportet e tyre me opinionet e jashtme, duke i nisur që nga ato politike, sigurimit të paqes dhe sigurisë, ekonomike si investime të huaja, shkëmbime tregtare apo rritjen e eksportit, turizmit, e deri te konsumimi i produkteve kulturore. Politika e jashtme e çdo vendi mëton të jetë sa më e suksesshme në botë dhe sa më e pranueshme dhe miqësore 200 What is Public Diplomacy? në: (vizituar:12 mars, 2013) US Center on Public Diplomacy është njëra nga katër qendrat e kontraktuara nga Departamenti i Shtetit për diplomaci publike. 201 Cynthia P. Schneider, Culture Communicates: US Diplomacy That Works, në: Jan Melissen, New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, 2005, f Më gjerësisht për këtë agjenci shih në Pjesën e tretë. 203 Siobhan McEvoy-Levy, American Exceptionalism and US Foreign Policy Public Diplomacy at the End of Cold War, Palgrave, 2001, f

61 politika e vendit në vendet e tjera. Sipas Këshillit amerikan për Marrëdhënie të Jashtme 204, diplomacia publike është pjesë përbërëse e politikës së jashtme. Ajo nuk vendos për politikën e jashtme të një vendi, por merret parasysh gjatë marrjes së një vendimi. Në këtë mënyrë, diplomacia publike arrin të ndihmojë përcaktimin optimal dhe efektiv të politikës, njëkohësisht duke shpjeguar se si ajo arrin të harmonizohet me vlerat dhe interesat e kombeve të tjera. Kohëve të fundit diplomacia publike është bërë një togfjalësh mjaft i përdorshëm ndërmjet studiuesve dhe praktikuesve diplomatikë. Në kohën e përhapjes më të madhe të demokracive në botë, zhvillimeve të mëdha teknologjike dhe rritjes së rëndësisë së komunikimit politik nëpërmjet mediave, komunikimi me demosin mëton të bëhet edhe më i rëndësishëm. Autorët europianë Christer Jonsson dhe Martin Hall theksojnë se dita-ditës informacioni dikur shumë i rëndësishëm për marrëdhëniet diplomatike, sot gjithnjë e më shumë po ia lëshon vendin krijimit të imazhit pozitiv në sytë e një vendi tjeter 205. Ndonëse aktivitete të tilla po zhvillohen në vazhdimësi, që nga vitet 60-ta kur diplomacia publike gjen shtrirje të madhe, ndërsa edhe sot e kësaj dite pyetja shtrohet përse na urrejnë. Studiuesi i Harwardit, Joseph Nye, ka një përgjigje se përse nuk ka rezultate të kënaqshme edhe përkundër aktiviteteve të shumta në dekadat e fundit dhe masave të shtuara veçanërisht pas 11 shtatorit. Ai kërkon një diplomaci publike të mbështetur në vlera, ideale dhe praktika të mira të përditshme politike të vendit, ndërsa politika e jashtme të jetë e veshur me kostumin moral 206. Në Europë, aktivitetet e të cilat kanë për qëllim të informojnë dhe ndikojnë opinionet e vendeve fqinje dhe më gjerë, janë mjaft të përhapura. Kjo vjen edhe si rezultat i një politike të ndërvarësisë që kanë vendet europiane në BE, por gjithashtu edhe për shkak të qarkullimit të ndërmjetëm, shkëmbimeve tregtare e investimeve të kapitalit, arsimimit etj. Në rajonin i cili karakterizohet me ndërvarësi të madhe ekonomike e politike si dhe me shoqëri shumë të ndërlidhura, diplomacia publike bëhet e rëndësishme. 207 Përdorimi i diplomacisë publike, mëton të krijojë partneritet dhe bashkëpunim ndërmjet vendeve, ndërsa masat e saj depërtojnë si në 204 Council on Foreign Relations (CFR) është një organizatë e pavarur, në kuadër të saj bëjnë pjesë ekspertë të fushës së marrëdhënieve të jashtme, diplomacisë, komunikimeve etj. Ndër drejtuesit e kësaj organizate janë edhe emra të njohur si Fareed Zakaria, Brian W illiams, Chuck Hagel, etj Christer Jonsson & Martin Hall, Essence of Diplomacy, London: Palgrave Macmillan, 2005, f Më gjerësisht për Joseph Nye dhe konceptin e tij soft power, në kapitullin Jan Melissen, New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, 2005, f

62 vendet e hapura, ashtu edhe në ato të mbyllura 208. Mark Leonard, i cili aktualisht është praktikuesi më i cituar për aktivitetet e diplomacisë publike, shpjegon se ekziston një hierarki e ndikimit të cilën mund ta arrijë diplomacia publike: - Të rrisë familjaritetin e njerëzve më ndonjë vend (t'i bëjë ato të mendojnë për të, të freskojë imazhin e tyre, të ndryshojë mendimet negative); - Të rrisë vlerësimin e njerëzve për ndonjë vend (të krijojë perceptim pozitiv, të bëjë që edhe të tjerët t'i shohin çështjet e rëndësisë globale nga një perspektivë e njëjtë). - T'u interesojë njerëzve për ndonjë vend tjetër (t'i forcojë lidhjet nga reformat arsimore në bashkëpunimin shkencor; t'i nxisë njerëzit që të shikojnë një vend si një destinacion atraktiv për turizëm, studime, mësime nga distanca; t'i nxisë që t'i blejnë prodhimet e një vendi; t'i nxisë ata që t'i kuptojnë dhe t'i pranojnë vlerat e të tjerëve); - T'i ndikojë njerëzit, të bëjë që kompanitë të investojnë, publiku t'i mbështesë pozitat ose politikanët tanë që të kthehen nga ne si partnerë të favorshëm). 209 Edhe përkundër vlerësimit se komunikimi në diplomacinë masive është mjaft i rëndësishëm për interesin shtetëror, megjithatë shtete të ndryshme investojnë lartësi të ndryshme fondesh për aktivitetet e diplomacisë publike. ShBA-të, psh. gjatë vitit 2008 kishin rreth 300 miliardë dollarë për Pentagonin, ndërsa Departamentit të Shtetit në kuadër të të cilës vepron diplomacia publike, i kishin ndarë një buxhet prej 10 miliardësh, ndërsa për diplomacinë publike ishin ndarë vetëm 1.5 miliard dollarë 210. Seib, vlerëson se ky buxhet për diplomacinë publike është mjaft modest dhe ka një staf të kufizuar 211. Sigurisht që masat e diplomacisë publike janë të shtrenjta. Soft power requires hard dollars Alan K. Henrikson, What Can Public Diplomacy Achieve?, Netherland Institute of International Relations Clingendael - ISSN , 2006, f Mark Leonard, Public Diplomacy, London, The Foreign Policy Centre, 2002, f Ernest J. Wilson III, Hard Power, Soft Power, Smart Power, në: Annals of the American Academy of Political and Social Science, Sage Publications, 2008, f. 116 (e qasshme edhe në faqen e autorit: ) ; Philip Seib, Toward a New Public Diplomacy - Redirecting U.S. Foreign Policy, Palgrave Macmillan, f. 17; Neal M. Rosendorf, A Cultural Public Diplomacy Strategy, në: Philip Seib, Toward a New Public Diplomacy - Redirecting U.S. Foreign Policy, Palgrave Macmillan, F ( ) 211 Philip Seib, Toward a New Public Diplomacy - Redirecting U.S. Foreign Policy, Palgrave Macmillan, f Cynthia P. Schneider, Culture Communicates: US Public Diplomacy that Works, Netherlands Institute od International Relations Clingendael ISSN , shtator, f

63 Por, jo vetëm shteti mund të jetë financues i diplomacisë publike, për shkak se nga një imazh i mirë i vendit përfiton edhe sektori privat për nga eksportet, turizmi etj. Për këtë Fitzpatrick thekson se korporatat investojnë shumë për diplomacinë publike për interesa ekonomike, ndërsa partneriteti publiko-privat në financimet e masave të diplomacisë publike shihet si një mundësi, por duhet pasur kujdes për mosprivatizimin e saj 213. Megjithëse, shpesh ka një hezitim në angazhimin serioz për të komunikuar me opinionet e jashtme. Njëra nga arsyet pse ndodh kjo nuk është vetëm çështje e fuqisë ekonomike, por sepse interesi politik fokusohet krejtësisht në komunikimin me opinionin e brendshëm publik. Aktivitetet e diplomacisë publike japin rezultate shumë të ngadalshme dhe kërkojnë përpjekje të vazhdueshme dhe afatgjatë, ndërsa komunikimi i brendshëm politik efektet i ka të shpejta. Politikanët duan rezultate të shpejta dhe të matshme të cilat u sjellin vota dhe prandaj kjo është njëra nga arsyet e braktisjes së programeve të diplomacisë publike apo markës nacionale. 214 Vendet zgjedhin forma, aktorë dhe kanale të ndryshme të përdorimit të diplomacisë publike, varësisht nga resurset që kanë dhe rëndësisë që i kushtojnë komunikimit me publikët e jashtëm. Ndër kanalet më pak të kushtueshme të këtij aktiviteti, është ai përmes internetit. Sipas një hulumtimi ku janë vëzhguar web faqet e qeverive të 191 vendeve anëtare të OKB-së, ka rezultuar se shumica e tyre përdorin elemente informuese të diplomacinë publike në faqet e tyre zyrtare 215. Kuptohet që ky nuk është një tregues aq domethënës për rëndësinë që ka kjo fushë komunikimi, por për matjen gjithëpërfshirëse që është bërë. 213 Kathy R. Fitzpatrick, Privatized Public Diplomacy, f. 155, 169. në: Philip Seib, Toward a New Public Diplomacy - Redirecting U.S. Foreign Policy, Palgrave Macmillan, 2009 ( ) 214 Wally Olins, Making a National Brand, në: Jan Melissen, New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, F ( ) 215 Hyung Min Lee, New Paradigm of Public Diplomacy and broadened Relationship building: A comparative anaysis of foreign Governments web sites, University of Florida, 2006, f (vizituar: 10 maj, 2013) 38

64 Kreu II 2. Masat e diplomacisë publike 2.1. Dimensionet e diplomacisë publike Shumica e studiuesve përqendrohen kryesisht në tre dimensione të pranuara si masa të veprimit të diplomacisë publike duke e marrë për bazë kohën kur ato masa japin efekte. Por, studiuesi Nicholas Cull (2012) si masa të diplomacisë publike numëron pesë dimensione, duke u nisur nga njohja e preferencave të publikëve të huaj: - Dëgjimin: kërkime, analiza dhe kthimi i këtij informacioni në proces politik, kur ministria e jashtme zhvillon anketa jashtë vendit; - Mbrojtja (avokimi): krijimi dhe shpërndarja e informacionit për të kuptuar politikën, çështje ose aspekte domethënëse të jetës së aktorëve, edhe kur ambasada mban një konferencë shtypi; - Diplomacia kulturore: menaxhimi i eksportit të kulturës (ose ndërhyrjes kulturore) në shërbimin e politikës së jashtme, si dhe kur shteti sponsorizon mësimin e gjuhës së huaj; - Diplomaci shkëmbyese: shkëmbimi i personave me aktorë të tjerë për përfitime të përbashkëta, ashtu edhe kur një shtet bën shkëmbime studentësh me të tjerët; - Transmetuesit ndërkombëtarë: aktor i sponsorizuar i transmetimit të informacionit përtej kufijve ndërkombëtarë me radio, televizion ose internet, ashtu edhe kur shteti sponsorizon valët e shkurtra radiostacioneve. 1 Në anën tjetër, shumica e studiuesve, ndonëse me dallime të lehta, pajtohen për tre dimensione të diplomacisë publike. Leonard, Nye, Waller, Melissen, Snow, Tuch, Christer Jonsson, Martin Hall etj 2. përqendrohen kryesisht te koha e ndikimit dhe synimi i mesazhit në kohë. Ky mesazh mund të jetë i sferës politike, ushtarake, ekonomike, shoqërore, kulturore etj. Varësisht nga koha, 1 Nicholas J. Cull, The Decline and Fall of the United States Information Agency: American Public Diplomacy, , Palgrave Macmillan, 2012, f. x-xi. 2 Mark Leonard, Andrew Small, British Public Diplomacy in the Age of Schisms, London: The Foreign Policy Center, 2005, f ; Joseph S. Nye, Jr., Soft Power The Means to Success in World Politics, New York: Public Affair, 2004, f ; Christer Jonsson & Martin Hall, Essence of Diplomacy, London: Palgrave Macmillan, 2005, f. 90.; Mark Leonard, Public Diplomacy, London, The Foreign Policy Centre, 2002, f

65 rrethanat e ndryshme apo konteksti social, efekti i këtyre mesazheve mund të ketë ndikime të ndryshme. Këto sfera do të kenë pesha të ndryshme në kohë të ndryshme dhe në kontekste të ndryshme. 3 Kjo do të thotë që mesazhi ekonomik do të jetë më tërheqës në vendet me ekonomi dhe eksport të zhvilluar, apo mesazhi politik mund të paraqesë interes më të madh në vendet me një stabilitet jo të kënaqshëm politik. Për Hong Kongun psh. do të ishte atraktiv mesazhi ekonomik, ndërsa për Korenë e Veriut ai politik. Në këtë kuptim këto sfera të dimensioneve të ndryshme të aktiviteteve të diplomacisë publike mund të ndahen si më poshtë: 1. Menaxhimi i lajmeve të përditshme, reagim i zhvillimeve aktuale, që paraqet aktivitet brenda orëve dhe ditëve; 2. komunikim strategjik, që nënkupton dërgimin e mesazheve ndaj publikëve të huaj duke u përqendruar në aktivitete javore dhe mujore për të ndikuar në perceptimet e opinioneve të jashtme; 3. krijimi i marrëdhënieve afatgjata, e cila kërkon aktivitete me vite për të arritur mirëkuptim dhe bashkëpunim për vlera të përbashkëta. Të tre këto dimensione kanë një agjendë kohore, por gjithashtu edhe efektet e tyre që priten kanë një kufi kohor për nga pritshmëria e rezultateve. Sipas Leonard, menaxhimi i lajmeve zhvillohet brenda orësh dhe ditësh, ndërsa imazhi nga këto lajme për vendin mund të prite t pas javësh apo muajsh 4. Komunikimi strategjik kërkon njerëz të kualifikuar dhe të specializuar ku duhet të përfshihet edhe makineria shtetërore që të organizojë ngjarje që krijojnë imagjinatë. Dimensioni i tretë, ai i krijimit të marrëdhënieve afatgjata, kërkon shkallë të lartë mirëbesimi. Edhe Nye vlerëson ngjashëm, por ai shpesh i referohet autorit të lartpërmendur. Waller vëren tre instrumente të ndryshme të cilët ndikojnë në bindjet globale: transmetimet ndërkombëtare, diplomacia kulturore dhe diplomacia publike humanitare. Në mesin e këtyre elementeve, ne diskutojmë fenë dhe diplomacinë publike si çështje veçanërisht të rëndësishme në vitet e fundit.5 Christer Jonsson dhe Martin Hall theksojnë se në dimensionin e tretë, atë të krijimit të marrëdhënieve afatgjata, ministritë e jashtme kanë zbuluar potencialin e internetit si medium i fuqishëm për përhapjen e informacionit në një audiencë të shkolluar dhe me ndikim në shoqëritë e huaja 6. Por, për sa i takon internetit, Nye tërheq vërejtjen se interneti duhet parë si përqasje e 3 Mark Leonard, Public Diplomacy, London, The Foreign Policy Centre, 2002, f Po aty. 5 J. Michael Waller (Ed), The Public Diplomacy Reader, Institute of World Politics Press, 2007, f Christer Jonsson & Martin Hall, Essence of Diplomacy, London: Palgrave Macmillan, 2005, f

66 pjesë-pjesshme e publikut botëror, sepse sot ende ka zona të varfra në botë që nuk arrijnë të kenë një telefon, e lëre më një kompjuter Menaxhimi i lajmeve Dimensioni i parë lidhet me aktivitetet e përditshme komunikuese, me tema të ndryshme. Këto kanë të bëjnë me zhvillimet e brendshme të një vendi dhe që si informacione mund t'u drejtohen opinioneve të jashtme edhe për reklamimin e punëve të mira që ndodhin në shtet. Për sa u takon aktorëve të komunikimit, këtu si marrës të mesazhit kemi publikët e huaj, e jo elitat. Siç është thënë edhe më herët, këtu ndërhyjnë specialistët e marrëdhënieve publike, për t'i bërë masazh një mesazhi, ndërsa kanalizohen nëpërmjet atyre të diplomacisë publike. Menaxhimi i lajmeve në kohë konfliktesh ka kuptim të keq, duke u konsideruar si dimension i propagandës, madje si formë censure dhe dezinformate 8. Por, praktikuesit e diplomacisë publike e veçojnë menaxhimin e informacionit nga përdorimi i mëhershëm i menaxhimit të lajmeve kur ajo ishte pjesë e komunikimit politik ndërkombëtar 9 dhe shpesh përafrohej me propagandën. Leonard vë në dukje se përkundër përpjekjeve për të drejtuar mesazhe joshëse për qytetarët e vendeve tjera, megjithatë qeveritë duhet t'i kushtojnë një rëndësi të veçantë mënyrës se si do t'i pranojë bota tregimet tona të bukura. Diplomacia publike kërkon të mbështesë atë tradicionale duke iu drejtuar publikut masiv si ndihmesë shtesë për diplomacinë tradicionale nëpërmjet shpërndarjes së mesazheve të ndryshme informuese. Ky veprim kryhet në bashkëpunim dhe koordinim të dy diplomacisë. Kjo tregon se ambasadat duhet patjetër të planifikojnë strategji të diplomacisë publike për të gjithë çështjet e rëndësishme me të cilat përballen ata dhe t'i hulumtojnë mundësitë e komunikimeve për të gjitha aktivitetet e tyre. 10 Çështjet janë të komplikuara veçanërisht kur kemi parasysh faktin se publikët e huaj janë shumë heterogjenë dhe të cilët i perceptojnë pak më ndryshe 7 Joseph S. Nye, Jr., Soft Power The Means to Success in World Politics, New York: Public Affair, 2004, f Emidio Diodato, Comunicazione poltica internazionale, Mutamenti strutturali e nuove strategie, Roma, Rubbettino Editore, f Për komunikimin politik ndërkombëtar shih në Kapitullin Mark Leonard, Public Diplomacy, London: The Foreign Policy Center, f

67 zhvillimet e një vendi të caktuar. Është e vështirë të izolohen lajme të ndryshme për audienca të ndryshme, të brendshme dhe të jashtme 11. Vështirësia shtohet kur kemi të bëjmë me zhvillime jo shumë të mira në vend, të cilat kanë të bëjnë me të drejtat e njeriut, respektimin e demokracisë, funksionimin e shtetit të së drejtës etj. Këto zhvillime sigurisht që ndiqen nga mediat lokale e nacionale dhe që i drejtohen publikut të brendshëm. Por, rrjeti i korrespodentëve të huaj sigurisht që i ndjek mediat e brendshme dhe këto mesazhe për zhvillimet e brendshme përcillen në të gjithë botën. Këtu dalim te një raport mjaft i ngushtë ndërveprues ndërmjet informacionit të brendshëm dhe atij që përcillet për publikët e huaj, ku specialistët e marrëdhënieve publike nuk mund t'i bëjnë më masazh një mesazhi. Njëri nga praktikuesit më të cituar dhe studiuesit e diplomacisë publike, Mark Leonard, thotë se edhe ngjarje të përvitshme si epidemi të mëdha në vende të ndryshme siç qe ajo me lopën e çmendur, kanë efekte në opinionet e jashtme në dëmtimin e imazhit të një vendi. Ka shembuj edhe në Britani për histori të pasakta, kur shkruhet se Kriminaliteti në Londër është më i madh se në Nju Jork... dhe kjo shoqërohet me reagime negative të shtypit në botë Leonard dhe Nye më tepër rëndësi i kushtojnë praktikave të mira të përditshme politike të një vendi të cilat praktika transmetohen nëpërmjet mediave në botë. Mënyra kryesore për t'u lidhur me audiencën masive të vendeve të tjera nuk është nëpërmjet ambasadave, por nëpërmjet punës së korrespondentëve të huaj në kryeqytetin tuaj. 13 Nye veçon rëndësinë e lajmeve që transmetohen nga korrespondentët e huaj. Shtypi i huaj duhet të jetë një objektiv i rëndësishëm për fazën e parë të diplomacisë publike. 14. Rritja e imazhit dhe reputacionit të një vendi është e mirë kur këto praktika janë pozitive, sesa përpjekja për të dhënë mesazhe të jashtme që më shumë do t'i përafroheshin kuptimit të një propagande të lehtë. Aktorët politikë sigurisht që bëjnë kujdes kur i drejtohen opinionit për çështje të ndjeshme dhe për të cilat shfaqet edhe interesim ndërkombëtar. 11 Po aty 12 Po aty, f Mark Leonard, Public Diplomacy, London: The Foreign Policy Center f Joseph S. Nye, Jr., Public Diplomacy and Soft Power, in: Public Diplomacy in a Changing World, Annals of the American Academy of Political and Social Science- Sage Publications, Inc. Vol. 616, (Mar., 2008), p. f

68 Leonard në studimin e mëvonshëm (2005) thekson se menaxhimi i lajmeve nuk mund të japë rezultate thjesht nëpërmjet bindjes me shpërndarjen e informacioneve në botë 15. Sot, me një prani mjaft të madhe të mediave në të gjithë botën, e jo si dikur kur mediat e mëdha mbanin monopolin e informacionit global, informacioni mund të përhapet qoftë edhe nga qytetarët përmes videove që ata bëjnë në vende të ndryshme, por edhe pranisë së madhe të mediave të ndryshme në vendin që synon efektet përmes menaxhimit të lajmeve 16. Interneti... dhe çdo pronar i një kamere digjitale, blogjet, janë pjesë përbërëse saj. 17 Ish- sekretari amerikan i shtetit Kolin Powell, i cili gjatë Stuhisë së Shkretëtirës (Irak 1990) ishte komandant i forcave amerikane, është shprehur se i ka thënë personelit të ekipit të tij që të jenë të kujdesshëm kur flasin në televizion, sepse të njëjtën kohë ne flasim me të gjithë botën, u drejtohemi edhe pesë grupeve të tjera të dëgjuesve. 18 Grupi i parë i këtyre dëgjuesve janë reporterët të cilët bëjnë pyetje; grupi i dytë është populli amerikan i cili shikon televizorin; grupi i tretë janë të paktën 170 kryeqytete të cilat mbase janë të interesuar për çfarë është fjala; i katërti është se ju flisni njëkohësisht edhe me armikun tuaj, ndërsa grupi i pestë janë trupat tuaj ushtarakë të ekspozuar në rrezik Komunikimi strategjik Dimensioni i dytë i diplomacisë publike është komunikimi strategjik. Fjala është këtu për masat që ndërmerr, shpesh qeveria, për të dhënë një mesazh pozitiv ndaj publikëve të huaj kur kërkohet një qëndrim i qeverisë së një vendi, apo edhe si duhet reaguar një vend në rastet kur brenda tij ndodh ndonjë zhvillim negativ. Për sa u takon aktorëve që komunikojnë, komunikimi strategjik i drejtohet një publiku të gjerë në vendet e tjera. Në këtë dimension zhvillohen një sërë temash të ndryshme dhe të zakonshme të cilat ndodhin përditshëm, apo ngjashëm si në një fushatë politike apo publicitare. Kjo fushatë parashikon ngjarje dhe komunikime simbolike, 15 Mark Leonard, Andrew Small, British Public Diplomacy in the Age of Schisms, London: The Foreign Policy Center, 2005, f Po aty, f Po aty. 18 Mark Leonard, Public Diplomacy, London: The Foreign Policy Center, 2002, f Po aty. 43

69 brenda një viti, për të forcuar tema qendrore, apo për të çuar përpara një politikë qeveritare. 20 Por, ka raste edhe kur psh. duhet kuruar një veprim politik jo shumë racional. Kur administrata Regan ndoqi një politikë të dyfishtë, nga njëra anë duke biseduar me BRSS-në për largimin e raketave me veprim të mesëm nga Europa, dhe nga ana tjetër, instalimi i raketave të saj, Moska organizoi një fushatë mbi opinionin europian për të bllokuar instalimin e raketave të reja 21. Në këtë rast, veprimet strategjike kundrejt fushatës sovjetike amerikanët i gjetën në angazhimin e disa akademikëve europianë për të kundërshtuar tezat sovjetike. Një komunikim strategjik me publikë të jashtëm mund të merren edhe disa veprime si ajo e administratës Bush mbi rritjen e ndihmës së zhvillimit të hulumtimit për luftimin e HIV/AIDSit. Ky veprim ishte i rëndësishëm të ndërmerret në kohën kur SHBA-të ishin përfshirë në luftë me Irakun. Gjithashtu është i rëndësishëm edhe ofrimi i ndihmave kundër cunamit në Indonezi në vitin 2004, pasi sondazhet atje tregonin për një imazh në rënie të SHBA-ve pas fillimit të luftës në Irak 22. Në anën tjetër, sfera ekonomike ka kohë që ka gjetur mënyrën e komunikimit strategjik me publikët e huaj. Në këtë fushë organizohen panaire të ndryshme ndërkombëtare ku ky sektor promovon veten dhe interesat duke synuar të bindë publikun-vizitor për të konsumuar mallra apo shfrytëzuar shërbime që ofrohen. Në sferën e ekonomisë, fuqia e perceptimeve kombëtare është edhe më e madhe. Ashtu si prodhimet, edhe mjedisi investues dhe destinacionet turistike, bëhen gjithnjë e më të ngjashme mes tyre dhe gjithnjë e më të vështira për t'u dalluar për nga cilësia 23. Komunikimi strategjik përcillet nga një gamë e gjerë aktivitetesh të cilat janë të ngjashme me fushatën politike: dërgimi i një numri të caktuar mesazhesh dhe planifikimi i një sërë aktivitetesh në periudhën brenda një viti 24. Këto mesazhe forcohen veçanërisht kur ka zhvillime apo ato duhet dërguar kur vlerësohet se është momenti i duhur për natyrën e një zhvillimi të caktuar. Por, komunikimi strategjik nga viti 2006 ka marrë një kuptim tjetër. Ai që nga ky vit gjithnjë e më shumë është bërë pjesë e terminologjisë strategjike ushtarake dhe kuptohet si frazë 20 Joseph S. Nye, Jr., Soft Power: The Means to Success in World Politics, New York: Public Affairs, 2004, f Po aty. 22 Joseph S. Nye, Jr., Public Diplomacy and Soft Power, in: Public Diplomacy in a Changing World, Annals of the American Academy of Political and Socia l Science- Sage Publications, Inc. Vol. 616, (Mar., 2008), p. f (pp ) 23 Mark Leonard, Public Diplomacy, London, The Foreing Policy Centre, 2002, f Po aty. 44

70 e preferuar gjithëpërfshirëse për ndikimet zyrtare shtetërore demokratike 25. Mesazhi i cili përfshinte elemente edhe të marketingut, mori më shumë kuptimin e ndikimit strategjik që lidhet me sigurinë, politikën, ndërsa u brendësua më shumë si aktivitet i komunikimit strategjik ushtarak. Elementet thelbësore të komunikimit strategjik përfshijnë diplomacinë publike, punët publike, operacionet civile dhe ushtarake, operacionet informuese dhe televizionet ndërkombëtare. 26 Elementi ushtarak në këtë dimension të diplomacisë publike u shtua veçanërisht pas 11 shtatorit dhe përdorim më të gjerë ka gjetur në komunikimet amerikane dhe britanike 27. Në SHBA komunikimi strategjik fillon të futet në doktrinën ushtarake vetëm një muaj pas sulmeve ushtarake, ndërsa në vitin 2006 SHBA-të identifikojnë komunikimin strategjik si komponentët kryesore të strategjisë ushtarake për sigurinë kombëtare dhe sfidave të shekullit Kjo rikthen një komponent të diplomacisë publike nën kontrollin e shtetit dhe shteti ribrendësohet si aktor komunikimi me publikët e jashtëm dhe atë, nëpërmjet sektorit ushtarak, që për nga natyra, komunikimi i tillë ushtarak përmban edhe nuanca të propagandës duke pasur parasysh faktin se si informacioni ushtarak në konfliktet e fundit ushtarake në botë nuk përputhet apo përgënjeshtrohet nga burime të pavarura në terren Ndërtimi i marrëdhënieve afatgjata Shkëmbimet e ndryshme ndërmjet vendeve Dimensioni i tretë i masave të diplomacisë publike është krijimi i marrëdhënieve afatgjata. Ky dimension përfshin më shumë aktorë komunikimi, është më i ngadalshmi në dhënien e efekteve, por edhe më afatgjati në komunikimet me publikët e jashtëm. Në dallim prej aktorëve të komunikimit të cilëve u drejtoheshin dimensionet e mësipërme, menaxhimi i lajmeve 25 Philip M. Taylor, Public diplomacy and the information war on terror, në: Inderjeet Parmar and Michael Cox (ed), Soft Power and US Foreign Policy, Theoretical, historical and contemporary Perspective, London-New York: f Abiodun Williams, The U.S. Military and Public Diplomacy, në: Philip Seib, Toward a New Public Diplomacy - Redirecting U.S. Foreign Policy, Palgrave Macmillan, f ( ) 27 Po aty. 28 Po aty, f

71 dhe komunikimit strategjik, krijimi i marrëdhënieve afatgjata megjithatë i drejtohet një publiku më të kualifikuar 29. Kjo përfshin marrëdhënie jo vetëm me qytetarë të rëndësishëm, apo elita të vendit tjetër, por edhe me një masë heterogjene njerëzish, duke nisur që me shkëmbimet studentore, kurse, seminare, konferenca të ndryshme, krijimi rrjeteve reale dhe virtuale si dhe duke u krijuar mundësi njerëzve që të kenë qasje në këto kanale komunikimi. Kjo përfshin edhe artin, gazetarët, shkencëtarët, shërbyesit civilë, akademikët, mësuesit, mësimin e gjuhës, trajnime të ndryshme, personel ushtarak, projekte arti, shkëmbime shkollore etj. 30 Diplomacia publike efektive është një rrugë me dy kahe që përfshin të dëgjuarit dhe të folurit 31. Kontaktet e drejtpërdrejta, apo siç thotë Goffman, çfarëdo lloj kontakti me një palë apo individ, qoftë ai që ndodh kokë më kokë apo nëpërmjet instrumenteve si posta, jep qasje në shprehjet e tyre 32. Ne kemi nevojë për të kuptuar më mirë se çfarë po ndodh në mendjet e të tjerëve dhe çfarë të bashkëndajmë dhe kjo është arsyeja pse shkëmbimet janë shpesh më efektive se thjesht transmetimit mediatike. 33 Ish-nënsekretarja amerikane për diplomaci publike, Charlotte Beers, dëshmon për suksesin që ka pasur skema e Fulbright, të cilën bursë studimi e kanë shfrytëzuar mbi 200 drejtues apo ish-drejtues të rëndësishëm dhe shtetarë të vendeve të botës. Vështirë se mund të gjendet diçka e cila mund të krahasohet me produktivitetin e përgjithshëm të programit tonë të shkëmbimeve Fulbright. 34 Kur në fillim të karrierës së tyre politike Anwar Sadat, Valery Giscard d'estaing, Helmut Schmidt, Raul Alfonsin, e Margaret Thatcher dhe udhëheqës të tjerë shtetërorë kanë vizituar ShBA-të, diplomacia publike ishte duke funksionuar. Kur latino-amerikanët në stacionet e tyre lokale televizive kanë parë filmin (The Trip) për rrezikun e drogave dhe të emigrantëve në rrjetet e trafikantëve, kanë parë një film të fabrikuar nga USIA, pra nga qeveria amerikane. Kur astronauti amerikan Neil Armstrong për herë të parë 29 Eytan Gilboa, Diplomacy in the media age: Three models of uses and effects, Diplomacy & Statecraft, Vol.12, No.2 (June 2001), f. 4. (1-28) artikulli gjendet edhe në: 30 Mark Leonard, Public Diplomacy, London: The Foreign Policy Centref, 2002, f Po aty. 32 Erving Goffman, Strategic Interaction (edizione italiana): L interazione strategica, Il Mulino, Bologna, 2009, f Joseph S. Nye, Jr., Public Diplomacy and Soft Power, in: Public Diplomacy in a Changing World, Annals of the American Academy of Political and Social Science- Sage Publications, Inc. Vol. 616, (Mar., 2008), p. f (pp ) 34 Mark Leonard, Public Diplomacy, London, The Foreing Policy Centre, 2002, f

72 mbërriti në Hënë, ka qenë Zëri i Amerikës, radioja e shërbimit të USIA-s, që ua përcolli zërin e astronautëve miliona dëgjuesve poshtë në Tokë; Kur një student ose studiues në një vend në zhvillim bën një aktivitet kërkimor për ShBA-të në ndonjë qendër informacioni të kryeqytetit të tij, është duke shfrytëzuar shërbimet e mundësuara nga diplomatët amerikanë; Kur një artist bën një turne i sponsorizuar nga qeveria amerikane, diplomatët i bëjnë atij reklamë nëpër qytetin që performon. 35 Këto janë disa nga aktivitetet e ndryshme me të cilat merren profesionistët e diplomacisë publike, por që dëshmojnë hyrjen në varietetin e diplomacisë moderne publike. Në këto masa përfshihen një sërë aktivitetesh me shumë aktorë komunikimi. Këto masa përfshijnë aftësinë për të folur me funksionarët e qeverive të huaja, elitave, liderëve lokalë të opinionit, me rininë etj 36. Komunikimi me këta aktorë të huaj realizohet jo vetëm përmes kanaleve të komunikimeve për të përcjellë mesazhin direkt te vendi tjetër, por duke shtuar programet e vizitorëve këmbyes të cilët mund të njihen më mirë dhe nga afër me vlerat e një vendi. Për të zgjeruar publikun tonë, për të përfshirë sa më shumë të rinj deri në moshën 20-vjeçare, duhet të zhvillojmë plane, resurse dhe skuadra për të aktivizuar edhe ndërmarrje të mëdha shumëkombëshe si dhe këmbimin e studentëve. 37 Ish-nënsekretarja amerikane për diplomaci publike, Beers 38, gjatë një prezantimi në Senat, veçon edhe rolin e liderit lokal të opinionit, i cili pasi viziton një vend, kur kthehet në vendin e tij, lideri i opinionit mund të shpërndajë mesazhe pozitive për vendin që ka vizituar. Sapo kemi pasur një grua mjaft guximtare, një gazetare dhe romanciere saudite që ka pasur kurajën të shprehë ankthin që e kishte mbërthyer e cila kishte ardhur për të vizituar ShBA-të. Këto janë fjalët e saj: Të gjithë thonë se perëndimorët janë të këqij, por s është e vërtetë. Njerëzit thonë një mal me rrena për perëndimin. Personat që kam takuar këtu janë mjaft dashamirës. Askush nuk të shikon dhe s të ndjek nga pas. Askush nuk hedh paratë, nuk lënë ushqimin këndej e andej, respektojnë kufijtë. Në Amerikë gratë dhe burrat bashkëpunojnë për ta bërë jetën më të mirë. Gratë janë të forta, pleqtë janë aktivë dhe të angazhuar. Më besoni se kemi numër të madh të këtyre transformimeve. E them këtë shembull sepse jemi në gjendje që të aktivizojmë disa nga 35 What public diplomacy is and is not? in: (vizituar: dhjetor, 2012). 36 Charlotte Beers, Public Diplomacy Plans for the Future (raport në Komitetin e Senatit amerikan për marrëdhënie të jashtme, 11 qershor 2002). Raporti i plotë gjendet ne web faqen e Departamentit Amerikan të Shtetit (vizituar: 11 shkurt, 2013) 37 Po aty. 38 Po aty. 47

73 700 mijë vizitorët dhe kemi pranuar në këmbim qindra e mijëra studentë pikërisht për të forcuar këtë këndvështrim dhe baraspeshë. 39 Përveç kësaj, aktivitete të ngjashme parashikon edhe strategjia tjetër amerikane e diplomacisë publike që njihet me emrin Ndrysho mendjet, fito paqen dhe konsiderohet një strategji e re drejtuese për diplomacinë publike të ShBA-ve në botën arabe dhe myslimane, dhe parashikon masat të cilat duhet të ndërmerren në këtë fushë për të bindur botën arabe dhe myslimane për një qëndrim ndryshe ndaj interesit amerikan, popullit dhe strategjisë amerikane 40. Kjo strategji përfshin një numër të madh masash të cilat planifikohen të merren, duke nisur nga menaxhimi i informacionit si dimension i parë, komunikimi strategjik, e në veçanti, krijimin e marrëdhënieve afatgjata Diplomacia kulturore Diplomacia kulturore është dimensioni i tretë i diplomacisë publike që synon krijimin e marrëdhënieve afatgjata. Vëmendje të veçantë për nevojat e diplomacisë publike i kushtohet përdorimit të televizioneve ndërkombëtare, teknologjisë si mundësi e rritjes së komunikimeve me botën e kulturave të ndryshme, programeve të shkëmbimit, dialogut ndërkulturor etj. E veçanta e kësaj strategjie është se ky komunikim ndërkulturor 41 duhet të zhvillohet në dy kahe të kodeve komunikuese: përveç shtimit të programeve të mësimit të anglishtes, kërkohet 39 Po aty 40 Changing Minds, Winning Peace (A new strategic direction for U.S. Public Diplomacy in the Arab & Muslim World), Report of the Advisory Group on Public Diplomacy for the Arab and Muslim World, October 1, Raporti i plotë mund të konsultohet në web faqen e Departamentit të Shtetit (vizituar: 29 janar, 2013) 41 Komunikimi ndërkulturor si paradigmë ka marrë formë në vitet 50-ta të shekullit të kaluar nga Edward T. Hall i cili në Silent of Language ka shjeguar edhe komunikimet joverbale ndërmjet individëve të komuniteteve të ndryshme etnike, ku mes tjerash përshkruan edhe distancat që mbajnë njerëzit e kulturave të ndryshme dhe gjinitë e ndryshme gjatë bashkëbisedimit. Komunikimi ndërkulturor nënkupton komunikimit ndërmjet individëve të kulturave të ndryshme, komuniteteve, etnive; komunikime ndërfetare, sekseve të ndryshme, gjuhëve, grupeve identitare; komunikimi me vlerat e tyre, paragjykimet, personalitetet, sjelljet, stilet, identitetet etj. Me gjerësisht shih: Experiencing Intercultural Communication An Introduction, (përkthyer nga Elena Bozheku), UET Press, Tirane,

74 komunikimi me publikët vendës në gjuhën e tyre 42. Aftësia për të folur, shkruar dhe lexuar në gjuhë të huaj është njëri nga parakushtet e njohura për komunikim efektiv. 43 E regjistruar që nga koha e bronzit, diplomacia kulturore është bërë një normë për njerëzimin brenda qytetërimeve 44. Më vonë u mundësua bashkëpunimi ndërmjet grupeve të gjera të njerëzve, si ritualet dhe ceremonitë e ndryshme, këngët, vallet dhe gjuhën etj. Përderisa forcat e këqija ende mund ta shkatërrojnë qytetërimin, diplomacia u përpoq ta ruajë atë duke lidhur kulturën me një kulturë tjetër 45. Kuptimi i fjalës kulturë ka ndryshuar shumë në periudha të ndryshme. Këto lidhen me ndryshimet e mëdha historike, demokratike, industriale dhe kanë ndikime në natyrën politike, ekonomike e sociale 46. Përderisa me art më herët kuptohej letërsia, muzika, piktura, skulptura e teatri, më pas me kulturë do të kuptonim atë që mendojmë në vetvete; gjendjen e përgjithshme mendore e lidhur kjo me idenë dhe perfeksionimin; mënyrë jetese materiale, intelektuale e shpirtërore 47. Ajo u bë, siç e dimë, një fjalë e cila shpesh ka provokuar armiqësi ose siklet 48. Studimet kulturore tregojnë se mendjet tona dhe jeta jonë janë formuar nga përvoja jonë e plotë. Siç ka argumentuar Williams, kultura gjithashtu përfshin shkëmbimin e përvojës estetike, ideve fetare, ritualet, vlerat personale dhe ndjenjat 49. Kur e analizojmë shoqërinë si një formë e komunikimit, ajo duhet parë si një proces ku realiteti është krijuar, ruajtur, por edhe modifikuar e ndarë. Kur ne mendojmë për shoqërinë, ne jemi pothuajse gjithmonë të shtrënguar nga traditat tona që sillet mbi ne si formë ndikuese e pushtetshme. Madje, siç shpjegon edhe Edward Said 50, ndodh shpesh që edhe përqasjet shkencore për shoqëri apo kultura të ndryshme, të kenë një 42 Ambasadorja e tanishme amerikane në Kosovë (2013), Tracey Ann Jacobson, komunikon edhe në gjuhën shqipe dhe në mesazhin saj të parë gjatë ardhjes në Prishtinë, e ka deklaruar këtë fakt, se e ka studiuar (mësuar) gjuhën shqipe. 43 Changing Minds, Winning Peace - A new strategic direction for U.S. Public Diplomacy in the Arab & Muslim World, f. 27. Report of the Advisory Group on Public Diplomacy for the Arab and Muslim World, October 1, Kjo strategji e njohur edhe si Raporti Djerejian, gjendet e plotë në web faqen e Departamentit të Shtetit (vizituar: 29 janar, 2013) 44 Richard T. Arndt, The first Resort Of Kings, American Cultural Diplomacy in the Twentieth Century, Potomac Books, Inc. Washington, D.C f Po aty. 46 Raymond Williams, Culture and Sociaty , Garden City, New York: Anchor Books Doubleday & Company, Inc f. xv. 47 Po aty, f. xiv. 48 Po aty, f. xiv. 49 James W. Carey, Communication as Culture, Essays on Media and Sociaty, Routladge, New York, f Me gjerësisht shih Edward Said, Orientalizmi, Tiranë,

75 objektivitet të zvetënuar për shkak të këtij gatimi paraprak dhe të ndikuar ndaj mendjeve tona. Dhe, diplomacia kulturore mëton t'i sheshojë këto gatime paraprake nëpërmjet komunikimit. Ajo ndodh kur diplomatët, dmth, qeveritë, përpiqen të formësojnë rrjedhën e marrëdhënieve kulturore ndërmjet dy ose më shumë vendeve, në interes të të gjithëve. 51 Në këtë kuptim, sot ka universitete të cilët kanë kurse në politikën dhe marrëdhëniet ndërkombëtare të cilët përdorin filma popullorë si tekste primare për të lehtësuar leximin aktiv për politikën e jashtme 52. Por, ka edhe industri filmike të cilët në rase të ndryshme ndjekin kursin politik të shtetit ndaj një vendi tjetër. Holliwood shpesh ka ndjekur këtë kurs, ndërsa dekadën e fundit ka portretizuar disa vende arabe sipas vlerësimit të Departamentit të Shtetit 53. Gjithashtu, muzika është një komponent e rëndësishme e diplomacisë kulturore, i një lloj komunikimi me kulturën dhe traditën e vendeve të huaja 54. Ky dimension kulturor i muzikës nënkupton si transmetimin nëpërmjet mjeteve audiovizive, ashtu edhe në komunikimin e drejtpërdrejtë me organizimin e koncerteve në vendet e huaja. Një dëgjues rus e përshkruan dëgjimin e muzikës amerikane si element lirie të mohuar dhe xhazi ka luajtur rolin e ambasadorit kulturor. Çdo natë, ne do të mbyllnim dyert dhe dritaret, ndiznim Willis Connover dhe kishim dy orë të lirisë tonë 55. Të njëjtat fjalë i dëgjon gjithandej në Shqipëri kur flasin për dëgjimin e muzikës italiane në kohën e diktaturës. Për trajtimin e muzikës si një forcë e jetës sociale, njëri nga eksponentët kryesorë të këtij lloj trajtimi, Adorno, thotë se muzika trajnon nënvetëdijen për të kushtëzuar reflekset 56 Me diplomaci kulturore kuptohet shpërndarja e kulturës së një shtetit në mbështetje të qëllimeve të saj të politikës së jashtme apo të diplomacisë, si praktikë e diplomacisë publike, në mënyrë që të ndikojë pozitivisht mbi audiencat e jashtme 57. Ndër përkufizimet më të cituara është ajo e studiuesit Milton Cummings, sipas të cilit diplomacia kulturore paraqet shkëmbimet 51 Po aty, f Sally-Ann Totman, How Hollywood Projects Foreign Policy, Palgrave MacMillan, 2009, f Po aty, f Po aty, f Cynthia P. Schneider, Culture Communicates: US Public Diplomacy that Works, Netherlands Institute od International Relations Clingendael ISSN , shtator, f Cituar sipas: Tia DeNora, Music in Everyday Life, Cambridge University Press, f Simon Mark, A Greater Role For Cultural Diplomacy, Netherlands Institute of International Relations Clingendael, ISSN , prill, 2009, f

76 e ideve, informacionit, artit dhe aspekteve të tjera të kulturës ndërmjet shteteve dhe popujve të tyre në mënyrë që të nxitet mirëkuptimin i përbashkët 58. Aktivitetet e diplomacisë kulturore në një mënyrë, janë më të afërta me trendet më të reja në diplomacinë e re, sesa me aktivitetet e mëhershme ku mesazhi është njëdrejtimësh. Në marrëdhëniet kulturore ashtu si në diplomacinë e re publike, theksi më shumë vendoset në angazhimin e publikëve të huaj, sesa në dërgimin e mesazheve Diplomacia kulturore vendos marrëdhënie të qëndrueshme afatgjate, në vend të motivimeve të pastra politike që kishte propaganda, apo motiveve komerciale që ka brendi nacional. Shtrirja kulturore duhet të jetë shumë më e gjerë, jo vetëm me art, por edhe me kulturë popullore, politikë, shkencë dhe me katedra akademike. 60 Shkëmbimet arsimore, kulturore etj, nënkuptojnë udhëtime të gjata të cilat mund të shkrijnë paragjykimet nëpërmjet komunikimit, duke pasur parasysh faktin se komunikimi dhe kultura janë aq të ndërlidhura saqë nuk mund të ndahen 61. Funksioni dhe qëllimi i diplomacisë kulturore është të krijojë dhe forcojë marrëdhëniet dypalëshe përtej kufijve, përfshirë ekonominë, tregtinë, politikën, kulturën dhe elementin diplomatik; të lidhet me grupe përtej kufijve siç është diaspora dhe të ndihmojë në ruajtjen e marrëdhënieve në kohë tensionesh. 62 Në realizimin e dimensionit të diplomacisë kulturore përfshihen një numër i madh aktorësh, si ata shtetërore të cilët ndërmjetësojnë dhe ndihmojnë komunikimet dhe shkëmbimet, ashtu edhe ata joshtetërorë, si dhe organizatat e ndryshme joqeveritare. Sipas historianit diplomatik nga Harvardi, Akira Iriye, marrëdhëniet ndërkombëtare janë si komunikimet ndërkultuore 63. Diplomacia kulturore dhe marrëdhëniet kulturore ndërkombëtare përdoren shpesh si sinonime, por nuk janë e njëjta gjë, ndonëse vija shpesh është shumë e papërcaktuar 64. Jo të gjitha marrëdhëniet kulturore ndërkombëtare përfshijnë një qeveri të një vendi, por edhe diplomacia publike nuk zhvillohet vetëm nga aktorët shtetërorë. Çdo ditë, diku në botë, 58 Milton C. Cummings, Jr. Cultural Diplomacy and the United States Government: A Survey, Washington, D.C: Center for Arts and Culture, 2003, Jan Melissen, New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, 2005, f Mark Leonard, Public Diplomacy, London: The Foreign Policy Center, f R.S. Zaharna, The Cultural Awakening in Public Diplomacy, Los Angeles, Figueroa Press, 2012, f Simon Mark, A Greater Role for Cultural Diplomacy, Netherlands Institute of International Relations Clingendael ISSN , prill, 2009, f Neal M. Rosendorf, A Cultural Public Diplomacy Strategy, në: Philip Seib, Toward a New Public Diplomacy - Redirecting U.S. Foreign Policy, Palgrave Macmillan, f Simon Mark, A Greater Role for Cultural Diplomacy, Netherlands Institute of International Relations Clingendael ISSN , prill, 2009, f

77 marrëdhëniet e tilla kulturore si turne të koreve të shkollave jashtë vendit dhe ekspozita tregtare ndërkombëtare të artit, zhvillohen pa ndonjë përfshirje të qeverisë 65, por gjithashtu këto nuk kanë për qëllim që t'i drejtohen një publiku të huaj masiv, përveç përfitimeve të grupeve artistike. Për J. M. Mitchell, dallimi është shumë kompleks, sepse me diplomacinë kulturore një diplomat mëton të realizojë qëllime politike dhe ekonomike 66. Ndërsa, Robin Highman vlerëson se dallimi është te qëllimi. Marrëdhëniet kulturore ndërkombëtare të krijuara nga shtetet inkurajohen nga qeveritë me qëllim përfundimtar të zhvillimit të kulturës, me artistë apo profesionistë kulturorë. 67 Me fjalë të tjera, marrëdhëniet kulturore ndërkombëtare, të cilën detyrë e kryejnë shpesh atashetë kulturorë pranë ambasadave, synojnë përmirësimin dhe profesionalizmin e sferës kulturore, ndërsa diplomacia publike shkëmben shpesh jo vetëm individë të kulturës elitare, por edhe të kulturës popullore, sepse synimi është audienca e gjerë. Karakteristika dominuese Diplomacia publike e vjetër Diplomacia e re publike 1. Identiteti i aktorëve ndërkombëtarë 2. Mjedisi teknologjik 3. Mjedisi mediatik 4. Burimi i qasjes 5. Terminologjia Shteti Valët e shkurtra të radios Shtypi i shkruar Linja tokësore telefonike Linjë e qartë ndërmjet sferës informuese të brendshme dhe ndërkombëtare Rritja e jashtme e mbështetjes politike dhe teori të propagandës Imazhi ndërkombëtar, prestigji 6. Struktura e rolit Lart-poshtë, aktorë të huaj Shteti dhe aktorë joshtetërorë Sateliti, interneti, lajmet në kohë reale Telefoni celular Sferë e përzier e informacionit të brendshëm dhe ndërkombëtar Rritje e jashtme e markave korporative dhe rrjeteve teorike Soft power Marka kombëtare Horizontal, i lehtësuar nga aktorët 7. Natyra e rolit Mesazh i shënjestruar Krijimi i marrëdhënieve 8. Qëllimet e përgjithshme Menaxhimi i mjedisit ndërkombëtar Menaxhimi i mjedisit ndërkombëtar 65 Po aty 66 J. M. Mitchell, International Cultural Relations - Key Concepts in International Relations, Published by Unwin Hyman, 1986, f Robin Higham, The World Needs More Canada. Canada Needs More Canada, in Jean -Paul Baillargeonm (ed), The Handing Down of Culture, Smaller Societies, and Globalization, Ontario: Grubstreet Editions, 2001, f ( ). 52

78 Fig. 3. Diplomacia e vjetër publike dhe diplomacia e re publike 68 Studiuesit shpesh nuk bëjnë ndonjë ndarje ndërmjet diplomacisë kulturore dhe shkëmbimeve kulturore, ndërsa studiuesi i diplomacisë publike, Nicholas Cull, bën një ndarje ndërmjet tyre. Sipas tij, diplomacia kulturore përfshin punën e organizatave si British Council, Instituti Kulturor Italian apo edhe më shumë, Alliance Française, e cila përqendrohet në aktivitetet ndërkombëtare për përhapjen e kulturës dhe gjuhës frënge, për të kuptuar prestigjin e saj dhe për të ndikuar e mbijetuar frankofonia 69. Ndërsa, shkëmbimet kulturore ai i sheh si përpjekje për të menaxhuar mjedisin ndërkombëtar, duke dërguar qytetarë në vende të tjera dhe duke pranuar njëherësh qytetarë nga vende të tjera për një periudhë studimi apo kulturimi 70. Sipas tij, studentët e huaj që vijnë në një vend, e shohin dhe njohin atë vend, ashtu siç mund të flasin pastaj për vendin që kanë vizituar kur të kthehen në vendin e tyre 71. Kultura luan rol të rëndësishëm edhe në këto raste shkëmbimesh. Ajo është baza e pronësisë së informacionit, një gramatikë për organizimin e realitetit, për kumtimin e kuptimit të botës Imazhi i një vendi Më fjalën imazh zakonisht kuptohet një pamje, figurë a shëmbëlltyrë e një njeriu, e një sendi e një dukurie etj., që riprodhohet në mendjen e njeriut në bazë të perceptimeve dhe të përshtypjeve të mëparshme, pa qenë vetë ky njeri, send, apo dukuri etj 73. Pra, një përfytyrim a riprodhim besnik apo i përafërt i dikujt apo i diçkaje. Imazhi shpesh na lë të kuptojmë fabrikimin e realitetit apo përfytyrime të përafërta 74. Kotler e përkufizon imazhin e vendit si shumën e një 68 Nicholas J. Cull, Public Diplomacy: Lessons from the Past, Los Angeles, University of Southern California- Figueroa Press, 2009, f. 14. (e qasshme edhe në: ) 69 Nicholas J. Cull, Public Diplomacy: Taxonomies and Histories, The Annals of the American Academy of Political and Social Science, Sage Published, 2008, f Po aty. 71 Po aty. 72 Raymond Cohen, Negotiating Across Cultures International Communication in a Interdipendent World (Rivisted edition), United States Institute of Peace, Washington, 2002, f Akademia e Shkencave të RPS të Shqipërisë, Fjalor i gjuhës së sotme shqipe, Tiranë, 1980, f Bozo Skoko, Hrvatska- Identitet, Image i Promocija, Skolska knjiga, Zagreb, 2004, f

79 tërësie të gjerë besimesh, idesh dhe përshtypjesh që kanë njerëzit për një vend të caktuar 75. Imazhi paraqet thjeshtëzimin e një numri të madh asociacionesh dhe pjesë të informimit të lidhura me një vend. 76 Imazhi i një vendi shpesh i referohet markës kombëtare, asocion me diplomacinë publike, perceptimin ndërkombëtar dhe marrëdhëniet ndërkombëtare 77. Ai ndërlidh besimin që ka popullata e një vendi ndaj një vendi tjetër, dashurinë e atij populli ndaj vendit tjetër dhe dëshirën për të ndërvepruar me atë vend, të cilat krijojnë vlerësimin dhe besimin ndaj një produkti, politike apo kulture të një vendi tjetër 78. Në komunikimet ndërpersonale individët komunikojnë ndërmjet tyre shpesh për kureshtje dhe interesa të ndërsjella, duke krijuar imazhe të ndryshme për diçka apo për dikë. Informacionet që kanë të bëjnë me individin, ndihmojnë të sqarohet një situatë, duke u mundësuar të tjerëve që të gjykojnë paraprakisht se çfarë mund të presin prej tij, apo çfarë mund të bëjnë të tjerët për atë. Goffman shpjegon se të dhëna të tilla për njerëz të tjerë mund të merren nga burime të ndryshme dhe ato mund të ndihmojnë jo vetëm për të gjykuar një situatë, por edhe si mund të reagohet në një situatë të caktuar 79. Por, në rastet kur mungojnë këto të dhëna, atëherë mund të gjykohet vetëm nga pamja e jashtme dhe kështu krijojmë një imazh për të. Nëse në të vërtetë nuk e njohin individin, atëherë mund të mblidhen tregues nga sjellja e pamja e tij... apo të përdorim stereotipe. 80. Ndërsa, stereotipet 81 sipas themeluesit të këtij koncepti, Lippmann, janë gjykime 75 Philip Kotler, Donald h. Haider, Irving Rein, Marketing Places Atracting investment, Industry and Tourism to Cities, States and Nations, Free press, 2002, f Po aty. 77 Cui Zhang, Charles William Meadows III, International Coverage, Foreign Policy, and National Image: Exploring the Complexities of Media Coverage, Public Opinion, and Presidential Agenda, International Journal of Communication 6, 2012, f. 77 (76 95) 78 Michel Laroche, The influence of country image structure on consumer evaluations of foreign products, International Marketing Review Vol. 22 No. 1, 2005, f Erving Goffman, The Presentation of self in Everyday Live. Garden City, (edizione italiana, Bologna: Il Mulino, 2011), f Po aty. 81 Ideja e stereotipeve nuk është e re. Platoni në dialogun e tij Meno diskuton për perceptimet ndaj mësuesve të quajtur sofistë: Anytus: Unë shpresoj se asnjë i afërm imi apo ndonjë nga miqtë e mi, athinas ose i huaj, nuk do të jetë aq i çmendur sa të shkojë dhe ta lë veten ta shkatërrojnë ata njerëz. Të tillë janë ata, shkatërrimi dhe korruptimi i gjithkujt që hyn në kontakt me ata. Sokrati: A mund të jenë ata aq të ndryshëm nga paditësit e tjerë me njohje të dobishme që jo vetëm nuk bëjnë gjëra të mira si të tjerët për materialet që u ngarkohen, por e kundërta, me pafytyrësi kërkojnë para për të bërë ashtu? Anytus: Nuk është se ata janë të çmendur, por më tepër ata të rinjtë që venë dorë mbi paratë e tyre dhe ata janë 54

80 rutinore, të thjeshta dhe të formuara në mënyrë joadekuate, shpesh joprecize. Sipas Kotler, imazhi është i ndryshëm nga stereotipet, sepse imazhi është më personal, janë variabla individualë perceptimi për një vend ose segment shoqërie, ndërsa stereotipet janë gjerësisht të shpërndara me shtrembërime të mëdha dhe mbartin qëndrime të favorshme ose të pafavorshme drejt një vendi 82. Ashtu si në komunikimet ndërpersonale, ngjashëm ndodh edhe me shtetet, por ato janë sisteme shumë më komplekse se individët. Bota e dekadës së parë të shekullit 21 ka ndryshuar në komunikimet globale, ndërsa gjithashtu janë shtuar edhe lëvizjet e njerëzve. Promovimi i imazhit pozitiv të një vendi nuk është diçka e re, por të reja janë kushtet për projektimin e soft power-it që kanë ndryshuar shumë. 83 Këto ndryshime kanë të bëjnë kryesisht me fundin e botës bipolare, shtimin e vendeve demokratike dhe zhvillimin e teknologjisë së komunikimit 84. Megjithatë, pjesa më e madhe e qytetarëve nuk mund të kenë një kontakt të drejtpërdrejtë me një vend të huaj apo me zhvillimet në botën e jashtme dhe prandaj i referohen ndonjë informacioni të marrë nga mediat, të cilat shpesh janë të varura nga informacionet qeveritare. Njeriu krijon përfytyrime të ndryshme për vendet në të cilat nuk ka qenë ndonjëherë. Por, kur ai viziton për herë të parë një vend, pavarësisht se sa të plotë e ka pasur kuadrin informues, atëherë ai sheh se jo gjithçka i ka dalë sipas përfytyrimit që ka pasur për atë vend. Jo të gjithë zviceranët janë bankierë... dhe vjenezët kanë gjëra të tjera për të bërë përveç që të kërcejnë vals. 85 Lippmann që përgjegjës për to se lënë sofistët t'i marrin në dorë. Më e keqja është se qyteti nuk i dëbon ata. Sokrati: Ka ndonjë sofist që ju ka lënduar personalisht, ose përse jeni kaq të ashpër me ta? Anytus: Jo, s ka, unë kurrë në jetën time s kam pasur të bëj me ata, e as që kam dëgjuar gjë nga familja ime. Sokrati: Pra, ju nuk keni pasur asnjë përvojë me ndonjërin nga ta? Anytus: Dhe nuk dua të kem. Sokrati: Po më habisni. Si mund të dini se çka është e mirë apo e keqe në një gjë kur ju nuk keni përvojë me të? Anytus: Shumë thjesht. Në çdo rast unë e di llojin e tyre, qoftë nëse kam apo nuk kam përvojë me ta. Në: Walter Lippmann, Puublic Opinion, Transaction Publishers New Brunswick (U.S.A.) and London (U.K.), 1998, f. xxii-xxiii. 82 Vep.cit. Kotler etj., f Joseph S. Nye, Jr., Public Diplomacy and Soft Power, in: Public Diplomacy in a Changing World, Annals of the American Academy of Political and Social Science- Sage Publications, Inc. Vol. 616, (Mar., 2008), p. f Po aty. 85 Michael Kunczik, Images of Nations and International Public Relations, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates-Publishers Mahwah, 1997, f

81 në shekullin e kaluar ka vlerësuar se çdo gjë që ne besojmë të jetë si e tillë, ajo mund të jetë plotësisht ndryshe. Ata u nisën për në Indi dhe formuan Amerikën. 86 Nëse imazhin e një vendi do ta përkufizonim si përfytyrime të ndryshme të qytetarëve të huaj për vendin tonë, i vlerësuar me mbiemra apo me cilësorë të ndryshëm, formimi i tij, qoftë ky pozitiv apo negativ, është një proces mjaft i ndërlikuar, afatgjatë dhe që ngërthen një gamë të gjerë burimesh të ndryshme komunikimi e aktorësh ndërveprues. Lippmann thotë se njeriu krijon një përshtypje, një imagjinatë, për dikë apo diçka, para se ta shohë atë. Për pjesën më të madhe, ne nuk shohim së pari dhe pastaj ta përkufizojmë, por ne së pari përkufizojmë dhe pastaj shohim. 87 Imazhi i një kombi mund të kuptohet si një paragjykim i thekur dhe kjo nuk ndodh papritur, por shpesh është krijuar në procese të gjata historike. 88 Procesi fillon me ndonjë përvojë që në jetën e hershme të njeriut; në shkollë, në librat e fëmijëve, përralla dhe literaturë e kohës së lirë, teatër dhe mund të përfshijë llogaritë e bëra nga të afërmit, të njohurit dhe miqtë. 89 Kunzcik vlerëson se mjetet e komunikimit masiv, si radio dhe transmetimet e programeve televizive ndërkombëtare, gazetat dhe revistat, programet kulturore shkëmbyese, sportet, librat, shërbimet e lajmeve etj., janë ndoshta formësuesit më të mëdhenj të imazhit, përfshirë kë tu edhe arsimimin dhe udhëtimet, si përvojë personale që luajnë rol të rëndësishëm në krijimin e imazhit. Mas mediat janë, në të vërtetë, ofruesit e vazhdueshëm të imazhit të kombeve. 90 Por, Kunzcik në këtë studim nuk përmend internetin, e kuptueshme kjo për shkak se botimi i fundit i atij libri mban datën Studiuesi Nye, eseja e të cilit ka qenë më me ndikim në 20 vitet e fundit në fushën e marrëdhënieve dhe komunikimit ndërkombëtar 91, e sheh imazhin si një tërësi e disa vlerave të brendshme politike e kulturore dhe veprimeve të jashtme racionale. Imazhi i SHBAve dhe atraktiviteti i saj për të tjerët, është një përzierje e disa ideve dhe qëndrimeve të 86 Walter Lippmann, Pubblic Opinion, Transaction Publishers New Brunswick (U.S.A.) and London (U.K.), 1998, f Po aty, f Michael Kunczik, Globalization: News media, images of nations and the flow of international capital with special reference to the role of rating agencies, Deutsches Übersee-Institut Forschungsgruppe: Internationale Median und politische Kommunikation, Februar, 2001, f. 9. (gjendet edhe në: ( vizituar: 15 janar, 2013) 89 Michael Kunczik, Images of Nations and International Public Relations, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates-Publishers Mahwah, 1997, f. 1. P o aty, f Me gjerësisht shih soft power, në kapitullin II 56

82 ndryshme. Kjo varet pjesërisht nga kultura, pjesërisht nga vlerat dhe politika e brendshme, si dhe pjesërisht nga substanca, taktika dhe stili i politikës së saj të jashtme. 92 Sjellja e shteteve nuk mund të thuhet se është e njëjtë me sjelljen e individëve. Goffman shpjegon se individi përditshëm mundohet të luajë rolin e tij me qëllim që të prezanto het sa më mirë në jetën e përditshme. Por, jeta e përditshme nuk është një pjesë e mësuar nga aktori i cili del përpara publikut dhe luan një pjesë të mësuar për një publik të ardhur për atë lojë aktorësh. Kunczik 93 vlerëson se shtetet janë sisteme sociale sjellja e të cilëve nuk përkon me motivet udhëheqësve të tyre, por as me motivet e popullsisë së shtetit. Megjithatë, sjelljet e shteteve përveç interesit, mund të varen nga qëndrimi, miqësia apo afërsia që ka një udhëheqës i një vendi me udhëheqësin e një vendi tjetër. Këtu kemi të bëjmë me rëndësinë e madhe që ka individi në komunikimet me publikët e jashtëm, pra në ndikimin që mund të luajë individi për imazhin e vendit....kjo është padyshim e rëndësishme në rast se presidenti i SHBA-ve dhe lideri i Rusisë e marrin me të mirë njëri-tjetrin në një nivel personal." 94 Prononcimet e zyrtarëve ndaj vendeve të tjera ndikojnë te opinionet e brendshme për imazhin e vendeve të tjera. Një nga elementet më bazikë për komunikimin e mirë politik është përdorimi i kujdesshëm i fjalëve. 95 Nëse një politikan, zyrtar shtetëror, lëshon deklarata kritike ndaj një vendi tjetër, mbështetësit e tij kuptohet që gjithashtu përfitojnë një gjykim jo shumë pozitiv ndaj vendit që kritikohet. Kjo dëshmon se një vend mund të dështojë në përpjekjet e tij për rritjen e ndikimit nëpërmjet masave të diplomacisë publike nëse liderët e atij vendi që kanë mbështetje të gjerë popullore, janë jo shumë miqësor për vendin që ushtron diplomaci publike apo që përpiqet të krijojë një imazh pozitiv. Ellul, duke trajtuar efektet e propagandës ndërkombëtare, thekson faktin se imazhi i një vendi mund të dëmtohet rëndë nga deklaratat e qeveritarëve të një vendi të cilët i flasin publikut të tyre për një vend tjetër.... Kur ka një antipati kombëtare, atëherë faktet janë të pabesueshme... Njerëzit i besojnë qeverisë së tyre, sesa qeverisë së huaj. 96 Në marrëdhëniet me vendet e tjera, nuk mund të depërtohet në mënyrë të vazhdueshme në masën e njerëzve nëpërmjet miteve. Nuk mund të operohet me fakte të thjeshta, me pro apo kundër. Për të depërtuar tek opinionet e jashtme, nuk mund të këmbëngulet dhe të kërkohet komunikimi në një 92 Joseph S. Nye, Jr., Soft Power The Means to Success in World Politics, New York: Public Affair, f Vep.cit. Kunczik, f. ix. 94 Po aty. 95 J. Michael Waller (ed), The Public Diplomacy Reader, Institute of World Politics Press, 2007, f Jacques Ellul, Propaganda: The Formation of Men's Attitudes, Vintage Books Edition, Random House Inc, News York, 1973,, f

83 atmosferë mosdurimi. Duhet krijuar një imazh për të vepruar si një forcë motivuese. Ky imazh duhet të ketë një karakter emocional që të çon drejt një besnikërie të plotë me tërë qenien tënde, pa menduar shumë 97 Ndonëse, kohëve të fundit, të paktën në Europë, ekziston një klimë mirëbesimi dhe bashkëpunimi ndërmjet vendeve europiane dhe deklarata të tilla përveç në vendet me tensione si Kosovë-Serbi, Turqi-Greqi etj, në botë ka mosdurime të ndryshme kryesisht kulturore dhe strategjike, në radhe të parë ndërmjet shteteve arabe dhe atyre euroamerikane. Imazhi i vendit si një perceptim i publikëve të huaj për një vend të caktuar apo politikat e saj, ka një rëndësi të madhe në realizimin e politikës së jashtme. Ka studiues madje që vlerësojnë se imazhi shpesh sjell përfitime më të mëdha sesa posedimi apo jo i ndonjë pjese territoriale. Imazhi dhe reputacioni i mirë në të gjithë botën, i arritur nëpërmjet tërheqjes dhe bindjes, janë bërë më të rëndësishme sesa territori, qasja dhe lëndët e para, të fituara tradicionalisht nëpërmjet masave ushtarake dhe ekonomike. 98 Mark Leonard, praktikuesi më i cituar i diplomacisë publike, ndërlidh masat e diplomacisë publike të cilat përmes imazhit sjellin të mira për qytetarët e vendit. Diplomacia publike bazohet në premisën se imazhi dhe reputacioni i vendit janë të mira publike të cilat mund të krijojnë mjedis pozitiv ose negativ për interesat individuale. 99 Ndërsa, Manuel Castels i sheh veçoritë e shteteve të ndryshme më shumë si një perceptim imagjinar dhe kjo imagjinatë, sipas tij, krijohet përmes mjeteve të komunikimit masiv. Ai vlerëson se shtetet dhe kombet sot kërkojnë të jenë komunitete të imagjinuara, të krijuara në procesin e afirmimit. Këto shtete bëhen produkte të punës informuese dhe kujtesës, por kanë vlerë vetëm nëse njihen nëpërmjet mediave ndërkombëtare dhe kanë efikasitet në një opinion publik jo vetëm kombëtar 100. Castels vlerëson se ky identitet i ri gjen terren gjithnjë e më shumë në epokën globalizmit, në shoqëri dhe në kulturë, në epokën e mas mediave, fuqinë e informacionit, kohën e internetit. Fuqia e re shtrihet në kodet e informatave dhe në imazhet e përfaqësimit, rreth të cilit shoqëritë organizojnë institucionet e tyre, njerëzit të ndërtojnë jetën e tyre, dhe vendosin sjelljen e tyre. Në faqet (linqet) e kësaj fuqie janë mendjet e njerëzve. 101 Ajo që duhet pasur parasysh është fakti se përpjekjet për rritjen e imazhit të një vendi ndaj një publiku të huaj, sipas Anholt, duhet të jetë e zgjeruar për të përfshirë atributet, të mirat dhe ofertat që 97 Po aty, f Eytan Gilboa, Searching for a Theory of Public Diplomacy, in: The Annals of the American Academy of Political and Social Science, Sage, March, f Mark Leonard, Public Diplomacy, London, The Foreing Policy Centre, 2002, f Manuel Castells, The power of Identity, The Information Age Economy, Society, and Culture (II edit.), Wiley Blackwell, 2010 f. 157; Po aty, f

84 janë më të rëndësishme ose më të motivuara për tregun.... Reputacioni i vendit duhet të orientohet me kujdes ndaj vendeve të vërteta, rajoneve, qyteteve ose grupeve demografike, sektorëve afaristë ose vendimmarrësve politikë... Imazhi duhet përmirësuar me kualitete më të sakta, të rëndësishme dhe të dallueshme 102. Dhe, fokusimi për këtë përmirësim duhet të ndodhë ndaj vendeve të cilat janë më të rëndësishme për interesat tona, e jo në ato vende ku ndikohet më lehtë 103. Imazhi ndihmon rritjen e eksportit, për tërheqjen e investimeve të huaja dhe për pro movimin e shtetit si destinacion i përshtatshëm turistik. 104 Rëndësia e imazhit ndërkombëtar të një vendi nuk është një dukuri e re. Luigji XIV ishte i vetëdijshëm për ndikimin që kishte në botë ndërtimi i Versajës, apo Napoleoni për ndikimin e portreteve të tij të fotografuara nga Zhan Lui Davidi. Imazhi në këtë kuptim ka vend në agjendën realiste, siç theksonte Xhon Hertz në vitet e 80-ta të shek XX, kur sugjeronte se gjysma e fuqisë politike përbëhet nga ndërtimi i imazhit 105 Edhe debati për diplomacinë publike në vitet 90-ta të shekullit të kaluar u përqendrua në diskutimet për humbjen e besueshmërisë nga njëra anë dhe, rritjes së saj nga ana tjetër. Shqetësim i veçantë ishte ai i imazhit në skenën ndërkombëtare dhe, mundësia që shtetet të ribrendohen në tregun botëror. 106 Por, imazhi ndërkombëtar i një vendi krijohet dhe rritet, së pari, brenda vendit. Forma më e mirë e kultivimit të imazhit është që të jesh vend demokratik, të mbrosh të drejtat e njeriut dhe të ndjekësh një politikë të hapur. 107 Vendet autoritare, ato me demokraci dhe liri të kufizuar, pa zhvillim dhe pa respektim të ligjit, e kanë të pamundur të krijojnë imazh pozitiv te mediat perëndimore të cilat kanë një mbulim të madh mediatik Simon Anholt, Places, Identity, image and reputacion, London: Palgrave Macmillan, 2007 f Vep.cit. Leonard, f Brayan Hoking, Rethinking the New Public Diplomacy, në: Jan Melissen, New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, 2005, f Vep.cit. Melissen, f Po aty. 107 Michael Kunczik, Images of Nations and International Public Relations, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates-Publishers Mahwah, 1997, f Po aty. 59

85 2.6. Përfundime Diplomacia publike fillimisht nisi të aplikohet mbi opinionet e jashtme vërtet duke dalë si një eufemizëm i propagandës. Ndonëse ndryshoi emër, diplomacia publike nuk arriti të shkëputet edhe aq nga propaganda e manipulimi, përderisa aktorët e komunikimit me publikët e jashtë m vazhdonin të mbeteshin vetëm qeveritë. Ato hartonin mesazhe të cilat ua drejtonin publikëve të huaj nëpërmjet mediave si kanale ndërmjetësimi, me qëllim të vetëm, informimin dhe ndikimin e tyre. Përkundër ndryshimit të emërtimit, këto masa nuk u larguan nga propaganda, përderisa në lojë nuk futen edhe aktorët e tjerë komunikimi. Futja e aktorëve joshtetërorë në komunikim me opinionet e jashtme dhe humbja e monopolit të qeverive për të komunikuar masivisht me jashtë, bëri që diplomacia publike të bëjë një shkëputje nga përçimi i mesazhit thjesht ndikues. Kjo shënon një dimension tjetër në drejtimin e mesazhit: nga informimi, që bënin aktorët shtetërorë si një aktivitet njëdrejtimësh i shpërndarjes së mesazhit ndaj audiencave të huaja - në shkëmbime të dyanshme mesazhesh. Komunikimi masiv i aktorëve joshtetërorë me botën e jashtme bëri të lindë dialogimi i individëve të popujve të ndryshëm. Fillimisht individët shkëmbeheshin në mënyrë të organizuar, nëpërmjet vizitave, bursave të studimit apo shkëmbimeve kulturore. Studimet e diplomacinë më pas vërejtën rëndësinë e lëvizjeve të njerëzve të vendeve të tjera, por edhe ardhjen tyre në vendin që mëtonte të krijojë imazh pozitiv në vendet e tjera. Këta njerëz të cilët qëndrojnë në një vend, më pas, kur kthehen në vendin e tyre, paraqesin liderë lokalë të opinionit në vendin e tyre, sepse qëndrimi në vendin e huaj, për të cilin mbase më parë mund të ketë pasur paragjykime, i ka shuar ato në komunikimet direkte dhe të përditshme në ato vende. Kështu që studiuesit vërejnë se tani individët duke njohur më mirë njëri-tjetrin, arrijnë të komunikojnë dhe përçojnë te njëri-tjetri vlera të ndryshme dhe t'i shkëmbejnë vlerat e përbashkëta. Zhvillimi i teknologjisë së komunikimit bën që këta individë të mos kenë nevojë të zhvendosen fizikisht për të realizuar këto lidhje komunikimesh, ndërsa së fundmi interneti ka krijuar një lehtësi revolucionare për të komunikuar me botën. Roli i shtetit megjithatë nuk shuhet në këto komunikime, përkundrazi, ai ndihmon, por kësaj radhe mbi bazën e shkëmbimit të vlerave dhe preferencave të përbashkëta. Komunikimi ndërkulturor krijon një dimension të ri të këtyre komunikimeve, të cilat zhvillohen duke njohur jo vetëm vlerat përbashkëta, por një bashkëshkëmbim vlerash të ndryshme, një bashkëpunim edhe i të ndryshmëve. Megjithatë, këto komunikime ndonëse masive, duhet parë si komunikime të kufizuara sipas preferencave. Individi 60

86 në epokën e internetit ka mundësinë e përzgjedhjes së informacionit që do të marrë apo komunikimeve që dëshiron të realizojë, në dallim të mediave tradicionale masive kur mesazhi bombardonte individët pa pasur mundësinë e refuzimit të përzgjedhjes së atij informacioni. Kjo krijon xhepa komunikimi apo grupe të getoizuara komunikuese të cilat jo vetëm që refuzojnë të bashkëndajnë informacionin me getot e tjera apo të komunikojnë me to, por madje shpesh të mos shohin një çështje madhore për ta diskutuar apo reaguar, përveç reagimeve virtuale. Kjo e fundit paraqet një sfidë të kohës për pasivitetin dhe virtualitetin reagues të individit për çështje me interes të komunitetit apo të mjedisit global të jetesës. 61

87 Kreu III 3. Modele teorike për diplomacinë publike Të arrish paqen është gjithmonë më e vështirë sesa të fitosh luftën. Joseph Nye 3.1. Natyra shumëdimensionale e diplomacisë publike Diplomacia publike e cila paraqet aktivitetin e aktorëve shtetërore dhe joshtetërore për të komunikuar me kanale ndërmjetësimi apo direkt me publikët e huaj, paraqet një sfidë, siç do të kishte thënë Kuhn, për ta shtrirë në kallëpet konceptuale të ofruara prej arsimit profesional 109. Me fjalë të tjera, sfida qëndron në luhatjen nëse ka një teori të qartë dhe të vetme për ta vendosur dhe shpjeguar diplomacinë publike. Deri më tani, shumë studiues dhe praktikues profesionistë kanë ngatërruar diplomacinë publike me propagandën, marrëdhëniet publike, marrëdhëniet ndërkombëtare etj 110. Pas vitit 2001 janë shtuar studimet për diplomacinë publike, por prapëseprapë këto raporte nuk kontribuan mjaftueshëm për të çuar përpara teorinë dhe metodologjinë e diplomacisë publike 111. Baza teorike e kufizuar për të kuptuar diplomacinë publike po kompletohet nga një nevojë për qasje të shtuar metodologjike. 112 Studimet e diplomacisë publike tërheqin drejt studimeve të komunikimit dhe marrëdhënieve ndërkombëtare, sepse diplomacia publike nuk njeh konsensus në kufijtë analitikë 113. Ajo është njëra ndër paradigmat më të ndryshueshme në komunikimin politik ndërkombëtar. Studimet e soft power dhe manifestimi i ndikimit të tij në programet e 109 Thomas S. Kuhn, The Structure of Scientific Revolutions (Third Edition), The University of Chicago Press, f Eytan Gilboa, Searching for a Theory of Public Diplomacy, in: The Annals of the American Academy of Political and Social Science, Sage, March, F Po aty, f Ivan Willis Ras mussen, Towards a Theory Of Public Diplomacy A quantitative study of public diplomacy and soft power, The Fletcher School (Tufts University), October 2009, f Craig Hayden, The Rhetoric of Soft Power- Public diplomacy in Global Context, United Kingdom: Lexington Books, 2012, f

88 diplomacisë publike tregon për mundësinë e qasjes ndërdisiplinore për të krijuar një kuptim të qëndrueshëm për diplomacinë publike 114. Kjo fushë, me sa duket, është njëra nga sferat më shumëdisiplinare në studimet moderne. 115 Me fjalë të tjera, diplomacia publike kërkon një trajtim paradigmatik ndërd isiplinor, meqë trajton rëndësinë e kulturës dhe informacionit në marrëdhëniet ndërkombëtare dhe në komunikimin me publikët e huaj, të realizuar shpesh nëpërmjet mediave si kanal komunikimi. Dhe prandaj shpjegimi teorik i diplomacisë publike duhet shtrirë edhe në kallëpet konceptualë që ofron fusha e marrëdhënieve ndërkombëtare dhe nocioni i soft power, ndërsa mbetet në komunikimet masive për sa i përket mesazhit, aktorëve të komunikimit, kanalit të komunikimit, efekteve Komunikimi ndërkombëtar Komunikimi ndërkombëtar si disiplinë shkencore ka lindur vetëm para disa dekadave, por ka qenë pjesë e politikës dhe marrëdhënieve ndërkombëtare që para mijëra vitesh. Në vitin 1952 në faqet e revistës The Public Opinion Quarterly të Universitetit Princeton, Lowenthal dhe Fiske lajmërojnë lindjen e një disipline të re, komunikimi politik ndërkombëtar 116. Zhvillimi i këtij sektori të ri, sipas njërit nga themeluesit e kësaj reviste, P. F. Lazarsfeld, konsiston në një instrument të rëndësishëm për të drejtuar luftën psikologjike të ndërmarrë ndërmjet SHBA-ve dhe Bashkimit Sovjetik pak pas Luftës së Dytë Botërore në të cilën arma është propaganda, fushëbeteja është kanali i komunikimit ndërkombëtar, ndërsa çmimi është përvetësimi dhe besimi i mendjes së grave dhe burrave në të gjithë botën 117. Me komunikim politik ndërkombëtar do të kuptonim përdorimin e komunikimit nga shtetet, për të ndikuar sjelljen e 114 Po aty, f Eytan Gilboa, Searching for a Theory of Public Diplomacy, in: The Annals of the American Academy of Political and Social Science, Sage, March, F Marjorie Fiske and Leo Lowenthal, Some Problems in the Administration of International Communications Research, The Public Opinion Quarterly, Vol. 16, No. 2 (Summer, 1952), ( ) Patrizia Laurano, Fondamelti di comunicazione politica internazionale, Bonanno Editore, Roma 2006, p

89 rëndësishme të popullit në shtetet e tjera. 118 Kjo përfshin propagandën dhe aktivitetet informuese të disa agjencive shtetërore 119. Komunikimi politik ndërkombëtar është term përmbledhës që përfshin disa nga aktivitetet e termeve si: negocimin, propagandën, luftën politike, luftën psikologjike. 120 Por, përkufizimi i komunikimit ndërkombëtar ka mbetur mjaft kompleks dhe shpesh përqendrimi mbetet te termi ndërkombëtar, global, por edhe si komunikim politik ndërkombëtar, megjithëse jo vetëm mesazhet politike mund të jenë pjesë e këtij komunikimi, aq më shumë në ditët e sotme kur ekonomia dhe kultura janë dimensione shumë të rëndësishme në komunikimet me jashtë.... Studiuesit e komunikimit ndërkombëtar nuk kanë dhënë përkufizime shumë të qarta për këtë fushë, si Nordenstreng dhe Varis, 1974; Lee, 1980; Janus - Roncagliolo, 1979; Hamelink, 1983; Anderson, 1984; Mowlana, 1986; Varis, 1985) 121. Megjithatë, studiuesi i njohur i komunikimeve ndërkombëtare, Hamid Mowlana 122 e përkufizon komunikimin ndërkombëtar si një fushë hulumtimesh mbi fluksin dhe përcjelljen e vlerave, qëndrimeve, opinioneve, dhe informacioneve ndërmjet individëve, grupeve qeverive dhe teknologjive; ndikimi i tyre si dhe studimi i strukturës së institucioneve përgjegjëse që promovojnë mesazhe të tilla ndërmjet kombeve dhe kulturave 123. Karl Dojç vlerëson se vendimet e shtetit dhe komunikimi i tyre edhe në politikën e jashtme, mund të imagjinohen si një ujëvarë, ku informacionet dhe opinionet mbërrijnë te qytetarët nga ana e elitave politike dhe ekonomike me ndërmjetësimin e kryer nga mediat dhe liderët e opinionit. Ai rrjedhën e këtij informacioni e përshkruan se zhvillohet në pesë nivele, ku informacioni rrjedh shumë më lehtë nga lart-poshtë sesa e kundërta: elitat ekonomike dhe sociale; elita politike dhe qeveritare; mediat, kinemaja, industria e botimit; rrjeti i opinioneve 118 W. Phillips Davison &Alexander L. George, An Outline for the Study of International Political Communications, The Public Opinion Quarterly, Vol. 16, No. 4, dimër , Oxford University Press f ( ) Po aty. 120 Po aty. 121 Preben Sepstrup, Research into International Television Flows: A Methodological Contribution, në: Communication Theory & Research, ed: Denis McQuail, Peter Golding and Els de Bens, Sage Pubblications, 2005., f Hamid Mowlana është studiues i komunikimit politik ndërkombëtar dhe atij global, drejtor themelues i International Communication Program të School of International Service të Universitetit Amerikan, ish-president i International Association for Media and Communication Research (IAMCR) 123 Hamid Mowlana, Communication and International Relations, në: Jongsuk Chay (ed.) Culture and International Relations,; New York, Praeger,

90 të liderëve të vendit; elektorati i vendit 124. Secili grup mund të interpretojë, mbështesë apo hedhë poshtë mesazhet e marra. 125 Dojç elementet pluralistë të komunikimit në shoqëritë demokratike i sheh si dobësi për të ndikuar dhe pamundësi për të ruajtur për një kohë të gjatë ndikimin ndaj vendeve të tjera. Një demokraci pluraliste e ka shumë të vështirë që vazhdimisht të ushtrojë ndikim apo t'i nënshtrohet në mënyrë të vazhdueshme ndikimit të një vendi tjetër. 126 Megjithatë, Mowlana propozon që vizioni i komunikimit global si emërtim është më i qëlluar duke pasur parasysh se aktorët e komunikimit tashmë janë shtuar dhe përfshijnë edhe dimensione të ndryshme, përfshirë ata shtetërorë e joshtetërorë, individë, sferën e kulturës etj 127. Komunikimet ndërkombëtare synojnë të jenë më të gjëra, duke përfshirë edhe shpërndarjet e vlerave politike, normat e biznesit, orientimin e konsumit, stilin, mënyrën e jetesës etj. 128 Në studimet e hershme mendohej se komunikimi ndërkombëtar dominohej vetëm nga shtetet. 129 Më pas aktorët shtohen dhe futen edhe korporatat të cilat komunikojnë për interesa komerciale, ndërsa fjala politikë hiqet nga emërtimi i nocionit komunikim politik ndërkombëtar dhe në kohët moderne tani njihet vetëm si komunikim ndërkombëtar. Ky komunikim i cili më parë dominohej vetëm nga shtetet e fuqishme europiane dhe SHBA-të, ka për qëllim që të shpërndajë edhe kulturën, vlerat dhe ideologjitë më vendet e tjera 130. Buxheti vjetor 2007 Të punësuar Prania globale Departamenti i Shtetit 10.2 miliard dollarë Mbi 180 vende Coca-Cola 28.9 miliardë dollarë Mbi 200 vende Citygroup 81.7 miliard dollarë Mbi 100 vende Fig. 1. Korporatat më të fisshme nga ana financiare se Departamenti Amerikan i Shtetit Karl W. Deutsch, The Analysis of International Relations, Third edition. Përkthyer në shqip nga Gëzim Arapi, Tiranë, ShBLU, 1994, f Po aty. f Po aty, f Hamid Mowlana, Global informations and Wolrd Communication: New Frontiers in International Relations, SAGE Publications, Po aty. 129 Preben Sepstrup, Internatiopnal Communication, në: Denis McQuail, Peter Golding and Els de Bens (ed), Communication Theory & Research, Sage Publication, 2005, f Po aty 131 Kristin M. Lord, Voice of America, U.S. Public Diplomacy for the 21st Century, Foreign Policy at Brooking, Washington, D.C., 2008, f

91 Komunikimi ndërkombëtar e zhvillua në kohën e rritjes së ndërlidhjeve, afërsive dhe në kontaktet ndërkombëtare ndërkulturore dhe që kanë të bëjnë me politikën, tregtinë, kulturën, sigurinë dhe shëndetin 132. Në përgjithësi studiuesit e komunikimit ndërkombëtar përqendrohen në rolin e masmediave në sistemin politik ndërkombëtar, duke pasur parasysh interesin ekonomik të mediave, (simbolet kulturore që propagandojmë dhe regjimet juridike që i rregullojnë), ndonëse në vitet 1970 studimet empirike në komunikimin ndërkombëtar janë përqendruar në pozicionin e industrisë audiovizuale amerikane dhe marrëdhëniet asimetrike ndërmjet SHBA-ve dhe pjesës tjetër të botës. 133 Gjithashtu ato përdoren në studimin empirik të mbulimit mediatik të konflikteve ndërkombëtare, por edhe të zhvillimit teknologjik 134. Më vonë, në vitet 1980, studimet empirike europiane konstatojnë dominimin e filmave amerikanë në televizionet europiane. Esenca e debatit më të madh është dominimi amerikan në strukturën mediatike ndërkombëtare dhe imponimi i kulturës, vlerave dhe ideologjive në vendet e tjera 135. Aktorët kryesorë të komunikimit ndërkombëtar sot janë sistemi mediatik, opinioni publik dhe elitat politike 136 dhe synohet vetëm krijimi i imazhit të një vendi, parapërgatitjen e opinionit për ndërhyrje në ndonjë krizë ndërkombëtare ushtarake apo, arsyetimin që e bën ndonjë vend pasi ka ndërhyrë ushtarakisht në një vend tjetër. Megjithatë, diplomacia publike ka edhe aktorë të tjerë që komunikojnë me opinionet e jashtme, si individët. Këta individë mund të ndodhen në vendin e huaj qoftë si studentë, si emigrantë, studiues, vizita apo shkëmbime kulturore etj. Edhe produkti kulturor si letërsia, muzika etj., komunikon me publikët e jashtëm. Gjithashtu, komunikimi ndërkombëtar plotësisht shtrihet në kallëpet e paracaktuara të Lasswellit, por rrethanat duhet marrë këtu si një dimension i rëndësishëm kur jepet mesazhi 137 : 132 Mehdi Semati (ed), New Frontiers in International Communication Theory, Oxford, Rowman & Littlefield Publishers, Inc., 2004, f Els De Bensand Hedwigde Smaele The Inflow of American Television Fiction on European Broadcasting Channels Revisited, in: Communication Theory & Research, ed: Denis McQuail, Peter Golding and Els de Bens, Sage Pubblications, 2005, f Emidio Diodato, Introduzione alla comunicazione politika internazionale, Guerra Edizioni, Perugia, 2003, f Preben Sepstrup, Research into International Television Flows: A Methodological Contribution, in: Communication Theory & Research, ed: Denis McQuail, Peter Golding and Els de Bens, Sage Pubblications, 2005, f Vep.cit. Diodato f W. Phillips Davison &Alexander L. George, An Outline for the Study of International Political Communications, The Public Opinion Quarterly, Vol. 16, No. 4, dimër , Oxford University Press f

92 Kush thotë çfarë kujt ia thotë nëpërmjet cilit medium për çfarë qëllimi në çfarë rrethanash me çfarë efekti? Komunikimi ndërkombëtar ka në thelb edhe aktivitetet e propagandës apo të komunikimit strategjik, ndërsa diplomacia publike deri vonë ishte sinonim i propagandës për t'u shkëputur më pastaj dhe zgjeruar me më shumë aktorë komunikues. I pari kryesisht mëton informimin ndërkombëtar, propagandën dhe luftën psikologjike 138. Prandaj, komunikimi ndërkombëtar nuk mund të jetë një kornizë e vetme paradigmatike për ta shpjeguar diplomacinë publike Marrëdhëniet ndërkombëtare Shtetet përveç interesave të tyre, bashkëpunojnë edhe për interesa të përbashkëta. Temat si: luftë e paqe, imperializëm dhe nacionalizëm, armët nukleare, mjedisi, ngrohja globale, të drejtat e njeriut në botë, bashkimi apo ndarja e shteteve, Bashkim Europian, globalizim dhe revolucion i informimit-komunikimit, kriza globale, ndihmë për shtetet para falimentimit financiar etj, 139 nuk mund të menaxhohen vetë dhe prandaj kërkohet një bashkëpunim më i gjerë shtetesh apo edhe global. Debati se kush duhet të marrë pjesë në këto diskutime apo kush merr pjesë në marrëdhëniet me jashtë, është mjaft i vjetër, ndërsa vazhdon sot e kësaj dite. Edhe sot janë disa qasje që kanë të bëjnë me aktorët pjesëmarrës në politikën e jashtme të nisura edhe nga natyra e njeriut, efektiviteti i saj, bashkëpunimi për qëllime të përbashkëta. Në traditën kulturore europiane studimi i raporteve ndërmjet politikës, komunikimit politik edhe gjuhës bindëse ose retorikës, e hasim që në Greqinë antike të shek. V-IV para erës sonë. Ky komunikim shpesh është edhe ndërkombëtar për shkak të specifikave gjeopolitike në qytetet-shtetet e kohës. Tuqididi 140 ( ) njihet si europiani i parë që ka lënë dokumentin 138 W. Phillips Davison &Alexander L. George, An Outline for the Study of International Political Communications, The Public Opinion Quarterly, Vol. 16, No. 4, dimër , Oxford University Press f ( ) Michael Nicholson, Introduzione allo studio delle relazioni internazionali, Il Mulino, Bologna, 2000, f Fragmenti Dialogu në Melos, Tuqididi i referohet kësaj ngjarjeje ndoshta 500 vjet para Krishtit. Fjala është për një vizitë (delegacion dhe ushtri e madhe) në Athinë në Melos, një ishull neutral, por që më parë kishte qenë koloni e Spartës dhe që nuk donte t'i bashkëngjitet as Athinës. Athina, duke pasur frikë që Melosi të mos hyjë në aleancë me Spartën, synonte ta nënshtronte Melosin, duke kërkuar mosrezistencë, sepse edhe ashtu disproporcioni i forcave 67

93 mjaft të rëndësishëm Lufta e Peloponezit në marrëdhëniet ndërmjet shteteve dhe njëherësh njihet edhe si babai i disiplinës së shkruar të marrëdhënieve ndërkombëtare 141. Tradicionalisht shtetet janë bazuar në natyrën e njeriut në politikën e brendshme dhe natyrën e mjedisit ndërkombëtar në politikën e jashtme. Në këto marrëdhënie, shtetet përdorin qasjen realiste në raport me shtetet e tjera, liberaliste (pluraliste), postomderniste etj, por edhe rryma të ndërmjetme si neorealiste, neoliberaliste etj. Ndërsa, në debatin ndërmjet neorealistëve dhe neoliberalistëve lind perspektiva neo-neo, e cila do të jetë objekt trajtimi ku më shumë gjen vend shpjegimi i diplomacisë publike. Mbështetësit e realizmit e shohin natyrën e njeriut si egoiste, ku gjithkush gjithkënd sundon sipas fuqive dhe ku sundon ligji i xhunglës dhe prandaj shteti është aktori kryesor dhe i vetmi në marrëdhëniet me jashtë. Ata mendojnë se forca dhe imponimi janë mjetet kryesore në këtë botë të cilën e shohin si kaotike; mbështetja kryesore tek ata është forca si mjet për realizimin e qëllimeve politike; qëllimi kryesor është maksimizimi i fitimeve. Idetë e këtilla janë shumë të vjetra, duke nisur me Sun Tzu-në në Kinë, Tuqiditin në Greqinë e vjetër, Makiavelin në Italinë e Mesjetës, Hobsin, pas tij Handli e deri në ditët tona me Kissingerin dhe shumë të tjerë. 142 Ata nuk besojnë te normat morale të shoqërisë, duke u nisur nga parimi i luftës secili kundër secilit (Hobsi), apo se sunduesi nuk duhet të zgjedhë mjet për arritjen e qëllimit qëllimi arsyeton mjetin (Makiaveli). Në qendër të tyre është bindja se natyra e njeriut është egoiste dhe fuqia, forca, veprimi janë mjetet kryesore për realizimin dhe maksimalizimin e interesit shtetëror. Kjo mund të arrihet me forcë, e në radhë të parë, ma strategji, qoftë edhe duke vepruar me përçaj ishte i madh në favor të Athinës. Dialogu ndërmjet athinasve dhe melosinëve përqendrohet në argumentet se pse ky ishull duhet t'i nënshtrohet Athinës, ndërsa melosianët kërkonin argumente për të mbetur neutralë, as me Athinën e as me Spartën, por miq me të dyja palët. Athinasit ua bëjnë me dije melosianëve se më mirë të nënshtrohen pa luftë duke kursyer veten dhe athinasit, sesa të pranojnë luftën e destinuar ta humbasin. Ky dialog dëshmon qartë për komunikimin politik ndërkombëtar të kërcënimit dhe të detyrimit për të vepruar të tjerët sipas dëshirës së palës më të fuqishme. Melosianët duke mos dashur të turpërohen dhe duke shpresuar në ndihmën e zotave dhe Spartës, nuk pranojnë nënshtrimin paqësor dhe humbasin me luftë. Shih edhe: Leo Straus, Qyteti dhe Njeriu, (Kapitulli III) Dija, Prishtinë, 2002, f Mark Kauppi & Paul Viotti, International Relations Theory, Realism, Pluralism, Globalism, MacMillan Publishing Company, New York, 1993, p Makiaveli, Princi, ShBE, Tiranë, 1992; Thomas Hobbes, Leviatani, IPLS&Dita, Tiranë, 2000; Mark Kauppi & Paul Viotti, International Relations Theory, Realism, Pluralism, Globalism, MacMillan Publishing Company, New York, 1993; Carlo S. Belli, Teorie delle relazioni internazionali, Guerra Edizioni Perugia 2002; Michael Nicholson, Introduzione allo studio delle relazioni internazionali, Il Mulino, Bologna, 2000; Joshua Goldstein, Marrëdhëniet Ndërkombëtare, Dituria, Tiranë, 2001; Igor Janev, Teorije o Medjunarodnim odnosima i spoljnoj politici, Plato, Beograd,

94 e sundo (psh. Rishelje) dhe janë intervencionistë në botë 143. Në kuadër të realizmit gjendet dhe realizimi i zbutur, apo neorealizmi. Ajo është një rrymë që në parim është realiste, por me disa evoluime në konceptin e tyre për aktorët pjesëmarrës në marrëdhëniet ndërkombëtare dhe në përshkrimin e mjedisit politik të jashtëm 144. Rryma neorealiste pranon edhe disa norma morale në politikën e brendshme ashtu edhe në atë të jashtme. Ata thonë se konfliktet nuk ndodhin aq për natyrën e njeriut sesa për shkak të anarkisë në sistemin ndërkombëtar. Neorealistët i shohin edhe elementët e tjerë mjaft të rëndësishëm, përfshirë edhe bashkëpunimin, e jo vetë forcën siç e shohin realistët 145. Rrymë paksa kundërvënëse ndaj kësaj është ajo liberaliste. Përderisa realistët për bazë marrin natyrën njerëzore e cila në thelb është egoiste, liberalistët (idealistët apo pluralistët) e shohin natyrën njerëzore të arsyeshme, paqësore, natyrë e butë në parim, altruiste (Erazmo i Roterdamit, Emanuel Kant, Uilliam Penn, Ruso, Shuman, Adam Smith, U. Uillson etj) 146. Këta e shohin botën më të rregullt dhe qasja e saj nuk është forca për arritjen e paqes, por vlerat e përbashkëta, ndërvarësia, solidariteti, mirëkuptimi, qeveria botërore etj Sipas tyre, në marrëdhëniet ndërkombëtare marrin pjesë edhe aktorë të tjerë, si organizatat ndërkombëtare, korporatat, mediat, aktorët ekonomikë, shoqëritë shumëkombëshe, individë etj 148. Pra, me liberalistët kemi edhe aktorët joshtetërorë të cilët komunikojnë me jashtë. Liberalistët besojnë në një fuqi (të padukshme) e cila çon në realizimin e qëllimeve e jo në një fuqi e cila përdoret mbi të tjerët për realizimin e interesave të atyre që përdorin atë imponim. 149 Liberalistët merreshin si shumë idealistë dhe në kuadër të kësaj rryme dolën edhe neoliberalistët. Ata pranonin idetë e 143 Meqë komunikimi ndërkombëtar përqendrohet në studimin e mbulimit mediatik në ndërhyrjet ushtarake, atëherë kjo ndërhyrje gjen shpjegim në të ashtuquajturën teori të ndërhyrjeve ushtarake humanitare. Ndërhyrjet e tilla ushtarake ndodhin vetëm për t'i dhënë fund një shfarosje masive të një popullate. Shih: J. L. Holzgrefe & Robert Ceohane, Humanitarian Intervention, (Ethical Legal and Political Dilemmas), Cambridge University Press, Simon Chestermen, Humanitarian intervention and International Low, Oxford University Press, 2001; 144 Përfaqësues të neorealizmit: Hedley Bull, Hugo Grotius, Keneth Waltz, Roussau etj. 145 Mark Kauppi & Paul Viotti, International Relations Theory, Realism, Pluralism, Globalism, MacMillan Publishing Company, New York, 1993, f Carlo Simon Belli, Teorie delle relazioni internazionali, Perugia Guerra edizioni, 2002, f Mark Kauppi & Paul Viotti, International Relations Theory, Realism, Pluralism, Globalism, MacMillan Publishing Company, New York, 1993; Carlo S. Belli, Teorie delle relazioni internazionali, Guerra Edizioni Perugia 2002; Michael Nicholson, Introduzione allo studio delle relazioni internazionali, Il Mulino, Bologna, 2000; Joshua Goldstein, Marrëdhëniet Ndërkombëtare, Dituria, Tiranë, 2001; Igor Janev, Teorije o Medjunarodnim odnosima i spoljnoj politici, Plato, Beograd, Vep cit Belli, f Edhe këtu nuk do të merremi më gjatë me rrymat e ndërmjetme të liberalizmit si internaciolalizmin neoliberal, idealizmin neoliberal apo neoinstitucionalizmin liberal. 69

95 liberalistëve, por afrohen me realistët sepse nuk e mohojnë praninë e anarkisë në botë dhe kundërshtojnë liberalistët se paqja dhe rendi botëror nuk rregullohen vetvetiu 150. Neoliberalistët në dallim nga liberalistët pranojnë diçka nga realistët, ashtu siç pranojnë neorealistët elemente nga liberalistët. Ndërmjet rrymave neorealiste dhe neoliberaliste lind një debat me qëllime epistemologjike, i njohur si konstruktivizmi social, i cili ishte më ndikuesi në marrëdhëniet ndërkombëtare në vitet Kjo rrymë, e njohur edhe si racionaliste, njeh shtetin si aktor i rëndësishëm në marrëdhëniet ndërkombëtare 152, por përqendrohet tek shoqëritë e jashtme, proceset sociale dhe struktura e lidhur me ata aktorë, me të cilat duhet komunikuar 153. Alexander Wendt 154 është avokati më i madh i kësaj teorie 155, sipas të cilit shteti është aktori kryesor në komunikimet me vendet e tjera; struktura kyç në sistemin shtetëror është më shumë ndërsubjektiv sesa material; dhe struktura e sistemit përmban si elemente materiale ashtu edhe kulturore. Në përgjithësi, konstruktivistët më shumë përparësi i japin strukturës kulturore, sesa asaj materiale... aktorët veprojnë mbi bazën e kuptimeve, ndërsa kuptimet janë konstruksione sociale. 156 Neorealistët e shohin strukturën e sistemit ndërkombëtar si një shpërndarje e aftësive materiale sepse ata e trajtojnë temën e tyre me lente materialiste; neoliberalët e shohin atë si aftësi + institucione, sepse ata i kanë shtuar bazës materiale një superstrukture institucionale; dhe konstruktivistët e shohin strukturën e sistemit ndërkombëtar si një shpërndarje të ideve sepse ata kanë një ontologji idealiste. 157 Ndërkaq, Robert Keohane dhe Joseph Nye vënë theksin te ndërvarshmëria mes shteteve, te 150 Vep cit. Belli, f. 72. Përfaqësues: William Penn, Robert Keohane, Joseph Nye, Robert Schuman, etj. 151 Cynthia Weber, International Relations Theory - A critical introduction (Third edition), Routledge, 2001, f Scott Burchill, Andrew Linklater etj., Theories of International Relations (third edition), Palgrave MacMillan, 2005, f ; Vep cit. Belli, f Vep cit. Belli, f Alexander Wendt, autor i Social Theory of International Politics, në vitin 2011, nga Teaching, Research and International Policy u shpall studiuesi më me ndikim në 20 vitet e fundit në studimet e marredhënieve ndërkombëtare dhe gjithashtu Social Theory of International Politics (e cituar më poshtë) u shpall puna më e mirë e 20 viteve vtë fundit në fushën e marrëdhnëieve ndërkombëtare. Shih në: Daniel Maliniak, Susan Peterson, and Michael J. Tierney, TRIP Around the World: Teaching, Research and Policy Views of International Relations Faculty in 20 Countries, Virginia, May 2012, f Anketa gjendet edhe në: N.J.Rengger, International Relations, Political Theory and the Problem of Order - Beyond International Relations, London & New York, Routledge, 2005, f Po aty, f Alexander Wendt, Social Theory os International Politics, Cambridge University press, 1999, f

96 marrëdhëniet transnacionale dhe marrëdhëniet ndërmjet aktorëve joshtetërorë, veçanërisht korporatat shumëkombëshe. 158 Politika botërore është një konstruksion social dhe aktorët që kontribuojnë në përkufizimin e saj marrin vendime të kushtëzuara nga perceptimi i botës, apo nga mënyra që i konceptojnë rolet e tyre 159. Me fjalë të tjera, konstruktivistët-racionalistë këtu vënë në spikamë edhe imazhin e botës apo vendeve. Dukuritë ndërkombëtare, sipas konstruktivistëve, duhet fokusuar në atë që aktorët bëjnë dhe në atë që ata janë në të vërtetë 160 Kjo lidhet në radhë të parë me konceptin e zhvilluar nga Joseph Nye 161 soft power i cili do të trajtohet në vazhdim, si nocion i cili përfshin plotësisht brenda vetes aktivitetet e diplomacisë publike. Në teorinë e marrëdhënieve ndërkombëtare ka edhe disa rryma të tjera, por të cilat nuk do të jenë këtu objekt trajtimi për shkak se nuk na përafrojnë me interesin e shpjegimit teorik të diplomacisë publike Scott Burchill, Andrew Linklater etj., Theories of International Relations (third edition), Palgrave MacMillan, 2005, f ; Carlo S. Belli, Teorie delle relazioni internazionali, Guerra Edizioni Perugia f Po aty. 161 Revista Foreign Policy në janar, 2012 e vendos Joseph Nye në krye të listës së programeve më të mira të marrëdhënieve ndërkombëtare në botë ( m/articles/2012/ 01/ 03/top_ten_international_relations_undergraduate_programs?page= 0,0 ) 162 Rryma të tjera të marrëdhënieve ndërkombëtare janë edhe: postmodernizmi, feminizmi, gjeopolitika (Ratzel), gjeosrategjia (Brzheshinski), gjeokultura (Huntington), gjeokenomia (Lutwak) etj, të cilët i mëshojnë elementeve të veçanta si: elementit gjinor, gjeografik në raportet ndërkombëtare, strategjive të veçanta, kulturave civilizimeve, ekonomisë etj. 71

97 3.4. Soft Power Trajtimi i ri i cili viteve të fundit ka bërë që të kuptohet më mirë rëndësia e kulturës dhe e informacionit në komunikimet me vendet e tjera apo në marrëdhëniet ndërkombëtare, është soft power 163. Konceptin e soft power 164 e ka krijuar dhe zhvilluar studiuesi Joseph Nye 165 nga Harward School of Government në studimin e tij Bound to Lead në vitin 1990, për ta rishikuar dhe plotësuar më vonë. Konceptit i kthehet në vitin 2002 me The Paradox of American Power, ku ndalon të rëndësia e informacionit dhe zhvillimi i teknologjisë, veçanërisht në rëndësinë e internetit Kjo ka ndryshuar natyrën e qeverisjes dhe sovranitetit, duke rritur rolin e aktorëve joshtetërorë dhe duke forcuar rëndësinë e soft power në politikën e jashtme 167. Pikërisht roli i aktorëve joshtetërorë dhe të qënit joshës i aktorëve joshtetërorë dhe shtetërorë, është madje koncepti ku mbetet arsyetimi i tij për rritjen e imazhit të një vendi në vendet e tjera. Konceptin e soft power Nye e plotëson dhe i jep formë përfundimtare më 2004 me Soft Power The Means to Success in World Politics 168, duke u bërë njëri nga nocionet më të diskutuara në botë gjatë dekadës së fundit 169, jo vetëm nga studiuesit, por edhe nga politika 170. Ai 163 Pierre Cyril Pahlavi, Mass Diplomacy: Foreign Policy in the Global Information Age, Montreal: McGill University, 2004, f Këtë nocion do ta përdorim të papërkthyen në shqip, sepse kështu ka hyrë dhe përforet edhe në gjuhë të tjera, si frëngjisht, spanjisht, gjermanisht, italisht etj. 165 Në vitin 2011, Joseph Nye shpallet nga Teaching, Research, and International Policy i katërti në botë nga studiuesit që kanën pasur ndikim më të madh në studimet e marrëdhënieve ndërkombëtare. Shih në: Daniel Maliniak, Susan Peterson, and Michael J. Tierney, TRIP Around the World: Teaching, Research, and Policy Views of International Relations Faculty in 20 Countries, Virginia, May 2012, f. 49. Anketa gjendet edhe në: Joseph S. Nye Jr. The Paradox of American Power: Why the World Only Superpower Can t Go It Alone, Oxford University Press, 2002, f Po aty. 168 Në vitin 2011 kjo vepër e bën të shpallet Joseph Nye i pesti në botë nga studiuesit që kanë dhënë punimin më të mirë në botë nga Teaching, Research, and International Policy. Shih në: Daniel Maliniak, Susan Peterson, and Michael J. Tierney, TRIP Around the World: Teaching, Research, and Policy Views of International Relations Faculty in 20 Countries, Virginia, May 2012, f. 48. Studimi gjendet edhe në: Janë të shumta përmbledhjet e studimeve që merren me nocionin soft power dhe që kanë të bëjnë me vendet e ndryshme të botës. Një kërkim në google me togfjalëshin soft power jep 179 milioinë gjetje, ndërsa me public diplomacy jep 45,8 milionë; me të dyja bashkë soft power + public diplomaci jep 1.42 milionë; soft power joseph nye jep 173 mijë, apo 15,300 artikuj shkencorë. Ndërsa, google veprën e Nye, Soft power: The means to success in world politics jep 2819, shumë më shumë se vepra nga emra tradicionalë të kësaj fushe 72

98 e përkufizon soft power si aftësinë për të arritur rezultate të dëshiruara nëpërmjet atraktivitetit, në vend të shtrëngimit ose pagesës 171. Kjo arrihet nga tërheqja e kulturës së vendit, idealeve dhe politikave të saj. 172 Nye e përkufizon pushtetin si aftësi për të ndikuar në sjelljen e të tjerëve me qëllim të arritjes së rezultateve të dëshiruara. Pra, pushteti i bën të tjerët të bëjnë atë të cilën përndryshe nuk do ta bënin. 173 Në marrëdhëniet me vendet e tjera, përveç fuqisë ushtarake dhe asaj ekonomike si hard power, hyn edhe një dimensioni i tretë që ai e quan soft power. Hard power shpesh u imponon të tjerëve që të ndryshojnë pozicionet e tyre. Por, hard power bazohet në nxitjet (karotën) dhe kërcënimet (shkopi). 174 Fuqia ushtarake dhe ajo ekonomike si burime të pushtetit, jo gjithmonë arrijnë të realizojnë qëllimet në politikën e jashtme. Për shembull, në kuptimin e burimeve të pushtetit të fortë, SHBA-të ishin më të fuqishme se Vietnami, por e humbën luftën, ndërsa në vitin 2001 SHBA-të ishin superfuqia e vetme në botë, por nuk arritën t'i parandalojnë sulmet e 11 shtatorit 175. Gjithashtu, lufta në Irak jep shembullin e mirë për efikasitetin e kufizuar të hard power. 176 Për këtë arsye Nye thotë se të disponosh burime të pushtetit hard, nuk do të thotë që të garantohet se mund të arrish efekte të dëshiruara në politikën e jashtme. Një vend mund të arrijë qëllimet në politikën e jashtme sepse vendet e tjera të cilat admirojnë vlerat e tij, imitojnë shembullin e tij, aspirojnë nivelin e tij të përparimit e hapjes dhe dëshirojnë t i ndjekin ato 177. Në këtë kuptim, Nye vlerëson se në politikën e jashtme është mjaft e rëndësishme që të përcaktosh prioritetet dhe t'i tërheqësh të tjerët, e jo vetëm t'i shtrëngosh të ndryshojnë duke i kërcënuar me forcë ushtarake apo sanksione ekonomike. Soft power bazohet në aftësitë për t'u dhënë formë preferencave të të tjerëve. 178 Nëse besoni se qëllimet e dikujt janë legjitime, atëherë mund të arrini të bindeni që të bëni diçka për atë pa pasur nevojë për kërcënime dhe shtrëngime 179. Psh., një besimtar katolik ndjek ritet fetare për shkak të një 170 Tre nga pesë sekretarët e fundit të SHBA-ve në diskutime dhe panele të ndryshme kanë përdorur termin termin soft power, duke kërkuar zgjerimin e zbatimit të tij. Shih në: Philip Seib, Toward a New Public Diplomacy - Redirecting U.S. Foreign Policy, Palgrave Macmillan, 2009, f Joseph S. Nye, Jr., Soft Power The Means to Success in World Politics, New York: Public Affair, f. x. 172 Po aty. 173 Po aty, f Po aty, f Po aty, f Philip Saib, Toward A New Public Diplomacu- Redirecting US Foreign Policy, Palgrave MacMillan, 2009, f Vep cit, Nye, Soft power... f Po aty. 179 Po aty, f

99 autoriteti moral që ka Papa, ose një fundamentalist islamik mund të mbështesë aksione terroriste jo nga kërcënimi ose pagesa, por sepse beson se qëllimet e tij janë legjitime. Në nivelin personal njohim të gjithë fuqinë e magjepsjes dhe joshjes. Në një marrëdhënie sentimentale apo martesore, nuk është e thënë që pushteti t'i takojë partnerit më të fuqishëm, por në fuqinë misterioze tërheqëse. Nye merr gjithashtu shembuj edhe nga komunikimi organizativ, duke thënë se një menaxher nuk e drejton ndërmarrjen vetëm nëpërmjet dhënies së urdhrave, por edhe me dhënien e shembujve të cilët më pas i ndjekin vartësit e tij 180. Forcat policore nuk kërkojnë ta mbajnë rendin dhe qetësinë vetëm me dhunë, por edhe duke bashkëpunuar me komunitetin për të arritur qëllime të përbashkëta. Nëse një lider përfaqëson vlera të cilat duan t'i ndjekin edhe të tjerët, atëherë do ta ketë më të lehtë për t'i udhëhequr 181. Pra, fuqia ushtarake dhe ajo ekonomike nuk garantojnë realizimin e politikës së jashtme, por nevojitet edhe një dimension i tretë, ai i joshjes, i mirëkuptimit. Soft power nuk është thjesht sinonim i ndikimit. Ndikimi mund të bazohet edhe në hard power nën formën e kërcënimit ose pagesës, ndërsa soft power është përtej bindjes ose aftësisë për të bindur nëpërmjet argumentit, edhe pse kjo është një komponentë shumë e rëndësishme. Por, soft power, kur shihet në aspektin e sjelljes, është aftësi për të qenë tërheqës, është pushteti i tërheqjes 182. Të qenit tërheqës do të thotë të jesh joshës për të tjerët, për të arritur vlera të përbashkëta, ndonëse tërheqja jo gjithmonë përcakton preferencat e të tjerëve 183. Soft power, është gjithashtu një tërësi e politikave demokratike të cilat praktikohen ditë për ditë, me personalitete atraktivë, me kulturë, vlera institucionale të politikës dhe politika të cilat konsiderohen të pasura me autoritet moral. Në këtë kuptim, sipas Nye, soft power lind nga kultura, idealet dhe praktikat e mira politike të një vendi. Kur politikat tona duken të mira në sytë e të tjerëve, atëherë forcohet soft power... Kur ne ia dalim të bëjmë që të tjerët të admirojnë idealet tona dhe të dëshirojnë atë që dëshirojmë ne, atëherë nuk duhet investuar më te shkopi dhe karota për t'i lëvizur të tjerët në drejtimin e dëshiruar. Joshja është gjithmonë më efikase se shtrëngimi, ndërsa vlerat si demokracia, të drejtat e njeriut dhe mundësitë individuale, janë jashtëzakonisht magjepsëse... Por, 180 S. Nye, Jr., Soft Power The Means to Success in World Politics, New York: Public Affair, f Po aty, f Po aty. 183 Po aty. 74

100 atraksioni mund të shndërrohet në neveri nëse veprohet në mënyrë arrogante, duke shkatërruar mesazhin e vërtetë të vlerave tona thelbësore 184. Hard power dhe soft power janë në një marrëdhënie të ngushtë ndërmjet tyre sepse që të dyja aspektet e kësaj aftësie kërkojnë të arrijnë qëllime të caktuara duke ndikuar mbi sjelljen e të tjerëve. Me këtë Nye nuk e përjashton shtetin në komunikimet ndërkombëtare. Në politikën e jashtme burimet të cilat prodhojnë soft power kanë të bëjnë me vlera të cilat i shpreh një shtet në kulturën e tij, në shembujt që jep me praktikat dhe politikat e brendshme si dhe në mënyrën me të cilën i drejton marrëdhëniet e tij me vendet e tjera 185. Soft power nuk varet nga hard power, por shpesh hard power ka dëmtuar soft power-in. Vatikani disponon burime të soft power-it edhe përkundër pyetjes ironike të Stalinit se sa divizione ushtarake ka Papa 186. Përgjatë historisë shpjegon Nye, Bashkimi Sovjetik ka pasur shumë soft power në një pjesë të madhe të botës, ndonëse humb një pjesë të madhe të saj pas invazionit të Hungarisë dhe Çekosllovakisë. Soft power sovjetik bie pas kësaj politike arrogante të jashtme, ndonëse burimet ekonomike dhe ushtarake të tij vazhdonin të rriteshin. Kështu, me hard power-in e tij sovjetikët praktikisht dëmtuan soft power-in e vet 187. Të arrish paqen është më e vështirë sesa të fitosh luftën dhe soft power këtu është thelbësor Ky vlerësim, mund të gjejë shpjegim në ndërhyrjet amerikane që kanë bërë në Afganistan kur ndonëse amerikanët fituan luftës përmes hard power, për një kohë të gjatë nuk arritën paqen dhe stabilitetin në këtë vend, për shkak të soft power të dobët. Edhe në Irak ka qenë një situatë e ngjashme. Nëse kultura dhe ideologjia e një vendi janë tërheqëse, të tjerët më me dëshirë e ndjekin atë. Në qoftë se një vend mund të formësojë rregullat ndërkombëtare që janë në përputhje me interesat dhe vlerat e tij, veprimet e tilla do të duken më legjitime në sytë e të tjerëve. Nëse i përdorim institucionet dhe ndiqen rregullat të cilat nxisin vende të tjera që të kanalizojnë ose kufizojnë veprimet e tyre në mënyrën që e preferojmë, atëherë nuk duhet investuar më te shkopi dhe karota. 184 Po aty, f. x. 185 Po aty, f Po aty, f Po aty, f Po aty, f..xii. 75

101 Burimet e soft power Soft power i një vendi bazohet në tre burime kryesore: - Kultura e vendit (atje ku është tërheqëse për të tjerët); - Vlerat dhe politika e një vendi (kur tregohen në lartësinë e duhur në vend dhe jashtë tij); - Politikat e jashtme të vendit (kur ato shihen si legjitime dhe të pasura me autoritet moral) Kultura si burim i soft power Nye e shpjegon kulturën si tërësi e vlerave dhe e praktikave të cilat i japin kuptim një shoqërie 190. Ai e ndan atë në kulturë të lartë, si: letërsia, arti dhe arsimi, e cila ka karakter elitar dhe, një kulturë popullore, e cila fokusohet në argëtimin e masës. Kultura elitare e një vendi mund të arrijë efekte të soft power sepse ajo përmban vlera universale. Kjo arrihet edhe kur politikat atij vendi promovojnë vlera dhe interesa të cilat i bashkëndajnë edhe të tjerët. Në këtë rast rritet mundësia që të arrihen rezultate të dëshiruara. Disa tregues socialë amerikanë tregojnë për kulturën elitare amerikane 191. Ndërsa kultura elitare prodhon efekte ndaj publikëve të huaj, vlerat mediokre dhe kulturat e mendësisë provinciale kanë më pak mundësi të prodhojnë soft power 192. Disa prodhues të mëdhenj amerikanë, ndonëse të konsumuara gjerësisht në botë dhe që llogariten si kulturë popullore, nuk arrijnë të kenë efekte të soft power-it amerikan. Coca Cola apo Bic Mac nuk e bindin botën islamike që t'i duan SHBA-të; Thuhet se diktatori korean Kim Jong adhuronte picën dhe filmat amerikanë, por kjo nuk e bënte atë që të heqë dorë nga programet nukleare; verërat dhe djathërat nuk garantojnë atraktivitet për Francën e as popullariteti i Pokemon nuk mund të ndihmojë Japoninë në 189 Po aty, f Po aty SHBA-të tërheqin 6 herë më shumë emigrantë të huaj sesa Gjermania që zë vendin e dytë për nga numri i azilantëve; - janë eksportuesi i parë i programeve televizive, ndonëse Bollivud prodhon një numër më të madh vjetor; - nga 1.6 milionë studentë të regjistruar nëpër universitete të huaja, 28 për qind janë në USA, 14 në Britani; - në 2002, rreth 84 mijë studiues shkencore-kërkues të huaj, ishin të angazhuar nëpër institutet amerikane; - ShBAtë kanë më shumë publikime librash; - shesin dyfish më shumë disqe sesa Japonia në vendin e dytë; - Internet host 13 herë më shumë sesa Japonia në vendine dytë; - të parët për nga çimet e fituara Nobel për ekonomi, fizikë dhe kimi, dhe të dytët pas Francës, në letërsi etj. Vep. Cit. Nye, Soft power, f Vep cit. Nye, Soft power... f

102 realizimin e politikave të saj; Serbët hanin MC Donald s, por mbështesnin Milosheviqin 193, ashtu siç ka pasur edhe ushtarë të UÇK-së që hanin biskotat e popullarizuara serbe Plazma dhe luftonin Serbinë. Kjo do të thotë se Nye këtu kundërshton brendin nacional, i cili nuk ka të bëjë me imazhin e vendit, sepse mallin tënd mund ta konsumojnë edhe armiqtë dhe të vazhdojnë të të luftojnë. Nye vlerëson se instrumentet e kulturës popullore nuk janë të pandryshueshme. Tani për tani rreth 80 për qind e të ardhurave kinematografike në botë vijnë nga filmat amerikanë 194. Edhe televizionet kanë rolin e tyre. Por, televizionet, si pjesë e kulturës popullore, kanë një tregues tjetër: përderisa televizionet amerikane dekada më parë gjenin shtrirje të madhe, kohëve të fundit psh. MTV amerikane shënon rënie dhe televizionet lokale marrin një hapësirë në rritje; shumë programe televizive të shikuara nga televizionet amerikane ishin mjaft të shikuara, tani ato humbin vëmendje në interes të televizioneve lokale. Ndërsa CNN dhe BBC mbanin primatin në prezantimin e argumenteve të realitetit në luftën e parë të Gjirit në 1990, në luftën e dytë kundër Irakut, Al Jazeera e cila ishte konsoliduar dhe ka pretendime globale, ka ndryshuar paksa gjendjen. CNN informonte se avancojnë forcat e koalicionit, ndërsa Al Jazeera raportonte për avancimin e forcave të invazionit 195. Gjithashtu, markat globale, si psh, Coca Cola, lidh marrëveshje me rreth 200 prodhues lokalë, Mc Donalds ofron meny të ndryshme për nivele lokale, ashtu si edhe MTV që ofron programe të ndryshme për të përshtatur me shijet lokale muzikore. Siç shihet, resurset e kulturës popullore janë në gjendje të prodhojnë soft power, por ato nuk janë të qëndrueshme. 196 Edhe filmat e Holivudit, si masa të diplomacisë publike, të mbushur me dhunë dhe lakuriqësi, psh., në kulturën konservatore myslimane mund të prodhojnë më shumë neveri sesa simpati. Emetimet e Zërit të Amerikës të cilat ngulmojnë në virtytet e politikave qeveritare që shihen nga të tjerët si arrogante, mund të duken si masa propaganduese dhe nuk prodhojnë soft power Joseph S. Nye, Jr., Soft Power The Means to Success in World Politics, New York: Public Affair, f Po aty, f. f Po aty, f Po aty, f Po aty. 77

103 Vlerat dhe politika e një vendi Çdo shtet shpreh vlerat e veta në atë që bën dhe atë që thotë. Një vend mund të arrijë qëllimet e tij në politikën ndërkombëtare sepse të tjerët që adhurojnë vlerat tuaja, duan të ndjekin shembullin tuaj, aspirojnë nivelin tuaj të prosperitetit dhe dëshirojnë t'i ndjekin ato 198. Disa nga vlerat amerikane, si demokracia, të drejtat e njeriut, liritë individuale, feminizmi, liria seksuale, janë mjaft tërheqëse. Gjithashtu, roli i drejtësisë, liria fetare varietetet artistike, toleranca fetare, liria e shprehjes, janë gjithashtu vlera të cilat kërkojnë t'i ndjekin shumë shoqëri 199. Por, disa vlera nuk kuptohen njëjtë në të gjitha shoqëritë. Nuk mjafton që këto vlera vetëm të proklamohen. 200 Ato mund të kenë ndikime negative në shoqëri të ndryshme. Psh. liria seksuale nuk shihet me sy të mirë në disa vende patriarkale, apo edhe liria e përdorimit të armëve dhe dënimi me vdekje mund të shkaktojnë neveri në shoqëritë europiane. Kriminaliteti, divorci dhe shtatzënia në moshë të re gjithashtu paraqesin probleme edhe për vetë shoqërinë amerikane 201. Akuza të ndryshme nga klerikë fetare të cilët djallëzojnë vlerat e një besimi tjetër, dobësojnë gjithashtu soft power-in e një vendi 202. Pra, disa praktika nuk kanë vlera universale përderisa kuptohen ndryshe në vende e kultura të ndryshme Politika e jashtme e një vendi, substanca dhe stili Magjepsja varet shumë edhe nga vlerat që shprehin nëpërmjet substancës dhe stilit të politikës së jashtme. Vlerat si federalizmi, demokracia dhe hapja ndaj tregjeve të huaja, paraqesin vlerat thelbësore amerikane. Edhe Plani Marshal ka bërë që vendet europiane pas Luftës së Dytë të ndjekin vlerat amerikane 203. Soft power para së gjithash është mobilizimi i bashkëpunimit me të tjerët pa kërcënime dhe pagesa 204. Interesat amerikanë edhe në vendet e largëta janë edhe për ndalimin e trafikimit të armëve të shkatërrimit në masë, terrorizmi, drogës, tregut të lirë, resurseve për mbrojtjen mjedisore, e para së gjithash, interesi amerikan e britanik është edhe për mbrojtjen e tregjeve ndërkombëtare, resurseve globale etj. 198 Po aty, f Po aty, Po aty, f Po aty. 202 Po aty. 203 Po aty, f Pop aty, f

104 Politkat e jashtme gjithashtu prodhojnë soft power kur ato promovojnë gjerësisht vlera të përbashkëta si demokracia dhe të drejtat e njeriut. 205 Këto vlera janë shpallë shpesh si objektiva të politikës së jashtme që nga tradita e shprehur e presidentin Uilson. Por, Nye kritikon kursin e presidentit Bush, i cili në vitin 2000 shpall të drejtat e njeriut, lirinë e besimit dhe demokracinë si prioritete të politikës së jashtme, ndërsa pas 11 shtatorit 2001 filloi të eksportojë me dhunë demokracinë 206. Nye vlerëson se neokonservatorët kanë të drejtë të mendojnë se një rregullim i ngjashëm botëror mund të krijojë të mirën publike globale, por gabohen kur mendojnë se me pikëvështrimin e tyre duhet të pajtohen të gjithë. Kjo politikë e jashtme pa stil dhe arrogante sigurisht se e dobëson imazhin dhe soft power-in e një vendi. Unilateralizmi dhe mungesa e bashkëpunimit të gjerë, sipas Nyer, dobëson soft power-in. Meqë shpesh soft power matet me atraksionin, rritja e tij arrihet duke e menaxhuar në kontekstin multilateral. 207 Veprimet racionale por edhe pragmatike në politikën e jashtme, bashkëpunuese, me stil dhe të matura, sipas Nye, nuk dëmtojnë imazhin e një vendi, ashtu siç dëmton retorika e zërit të lartë e cila shpesh rezulton të jetë në kundërshtim me zgjedhjen e politikave pragmatike 208. Sjellje Monedha parësore Politika qeveritare Fuqia ushtarake Fuqia ekonomike Fuqia e butë (soft power) shtrëngim frikësim mbrojtje nxitje shtrëngim tërheqje vendosje agjende kërcënim detyrim pagesë sanksione vlera kulturë politika institucione diplomaci kërcënuese luftë aleancë ndihma rushfete sanksione diplomaci publike dypalëshe dhe diplomaci shumëpalëshe Fig. 2. Tre fuqitë sipas Joseph Nye dhe natyra e ndryshueshme e tyre Po aty, f Po aty. 207 Po aty, f Po aty f Po aty, f

105 3.5. Kritikat ndaj soft power Soft power ka referime të shumta dhe përdorim të gjerë të konceptit, megjithatë ka pasur edhe disa kritika ndaj këtij koncepti, të cilat kryesisht kanë të bëjnë me mungesën e një metodologjie për të matur efektin e tij. Edhe 20 vjet pasi Nye krijoi termin, matja empirike e soft power dhe kritikat e ekzaminimit dhe teorizimit të këtij koncepti analitik, janë ende shumë të nevojshme. 210 Por, Nye që në shpjegimin e konceptit jep përgjigje për arsyet e vështirësive që ka matja e soft power, aq më shumë që efektet e tij ndjehen pas shumë vitesh 211. Matja e soft power është një sfidë e vështirë për qeveritë, për të thënë më të paktën, e cila e bën të vështirë mbështetjen e çdo pretendimi për efektet e tij. 212 Por, duke iu përgjigjur kritikave për përkufizimin që ka bërë ai ndaj soft power, vlerëson se pushteti është një koncept marrëdhëniesh dhe nuk ka shumë kuptim që të përshkruhet një marrëdhënie pa specifikuar të dyja palët dhe kontekstin e marrëdhënies 213. Soft power është një koncept analitik e jo një teori. Koncepti përkon me perspektivën realiste, liberale apo edhe konstruktiviste. 214 Ai gjithashtu nuk e përjashton as fuqinë ekonomike nga masat që ndërmerren për rritjen e imazhit të vendit në botë. Në vitin 2008 thekson se atraktaviteti shtohet kur bëhet kombinimi i hard power (fuqia ekonomike dhe ajo ushtarake) dhe soft power me resurset e saj që ka kulturën dhe praktikat e mira politike, që ai e quan smart power 215. Kjo do të thotë se Nye nuk e 210 Sook Jong Lee & Jan Melissen (ed), Public Diplomacy and Soft Power uin East Asia, Palgrave Macmillan, f Aleksander Yakovlev psh. qe mjaft i ndikuar nga studimet e tij me ekspertin e shkencave politike David Truman në Universitetin e Kolumbias në vitin Pas kthimit në vendin e tij ai bëhet drejtor i një instituti të rëndësishëm dhe anëtar i Politbyrosë sovjetike dhe personazh me një ndikim të rëndësishëm liberal ndaj liderit sovjetik Mihail Gorbaçov. Kolegu i Yakovlev, Oleg Kalugin, u bë një zyrtar i lartë në KGB sovjetike. Pas rënies së komunizmit, në vitin 1997, se janë ndikuar nga studimet në SHBA dhe kanë mbajtur qëndrim liberal dhe ndihmuar rënien e komunizmit. në: Joseph S. Nye, Jr., Soft Power The Means to Success in World Politics, New York: Public Affair, 2004, f Sook Jong Lee & Jan Melissen (ed), Public Diplomacy and Soft Power uin East Asia, Palgrave Macmillan, f Joseph S. Nye, Jr, Responding to my critics and concluding thoughts, in: Soft Power and US Foreign Policy Theoretical, historical and contemporary perspectives, Inderjeet Parmar and Michael Cox (ed.), 2010, Routledge, London & New York, f Vep cit. Nye, Joseph S. Nye, Jr, Responding to my critics and concluding thoughts, f Joseph S. Nye Jr., The Power to Lead (2008), edizione italiana: Lidership e potere hard, soft, s mart power, Roma: Laterza, 2010 f

106 përjashton shtetin nga aktivitetet e veta për të ndikuar në publikët e jashtëm, të cilat aktivitete merren nëpërmjet masave të diplomacisë publike Raporti i soft power me diplomacinë publike dhe komunikimin Diplomacia publike është një instrument kyç i soft power dhe ajo është e pranuar në praktikën diplomatike shumë kohë përpara debatit bashkëkohor për diplomacinë publike. 216 Nye vlerëson se mund të ketë një hendek ndërmjet pushtetit - i matur në termet e posedimit të burimeve të pushtetit dhe, pushtetit të vlerësuar në bazë të ndikimit dhe rezultatit në sjelljet e të tjerëve 217. Ky dallim është i rëndësishëm për të kuptuar marrëdhëniet ndërmjet soft power dhe diplomacisë publike 218. Në politikën ndërkombëtare, burimet të cilat prodhojnë efekte të soft power vijnë kryesisht nga vlerat e organizatave apo vendeve të shprehura në kulturën e tyre, në shembujt pozitivë, në praktikat dhe politikat e brendshme dhe nga mënyra se si ata i menaxhojnë marrëdhëniet me të tjerët. Ndërsa, diplomacia publike është një instrument të cilin e përdorin qeveritë për t'i mobilizuar këto burime për të komunikuar dhe tërhequr publikët e vendeve të tjera, e jo vetëm qeveritë e tyre 219. Nëse përmbajtjet e kulturës së një vendi, vlerave dhe politikave nuk janë tërheqëse, atëherë edhe diplomacia publike nuk mund të prodhojë soft power. Soft power dhe diplomacia publike nuk janë e njëjta gjë. Përderisa soft power nënkupton joshjen e publikëve të huaj me vlerat që posedon, diplomacia publike kërkon të ndikojë publikët e huaj me burimet e soft power, por shpesh edhe pa këto burime, thjesht të ndikojë. Soft power paraqet vlerat e një vendi që i aspirojnë të tjerët, ndërsa diplomacia masive paraqet aksio nin ndikues duke përdorur vlerat. Për realizimin e soft power nevojiten masat e diplomacisë publike, ndërsa diplomacia publike shfrytëzon burimet e soft power. Pra, një pjesë e diplomacisë publike në këtë rast del si kanal komunikimi, ndërsa kodi vleror komunikues është soft power. Një vend mund të ndërmarrë shumë masa të diplomacisë publike dhe të mos ketë rezultate të dëshiruara. Masat mund të jenë të shumta, vendi mund të disponojë burime të mëdha për të zhvilluar 216 Jan Melissen, New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, 2005, f Joseph S. Nye, Jr., Public Diplomacy and Soft Power, in: Public Diplomacy in a Changing World, Annals of the American Academy of Political and Social Science- Sage Publications, Inc. Vol. 616, (Mar., 2008), f Po aty. 219 Po aty. 81

107 diplomacinë publike, si mundësi ekonomike, shkëmbime të ndryshme studentësh, studiuesish, vizitash të ndryshme, financime a sponsorizime të aktiviteve e të ndryshme në një vend etj, por rezultatet mund të mos jenë të kënaqshme. Qeveria nuk mund të ketë kontroll të plotë ndaj atraksionit. 220 Një vend mund të ketë fuqi të konsiderueshme ekonomike, ushtarake dhe mundësi të shumta për aktivitete të ndryshme të diplomacisë publike. Por, sërish aktivitetet mund të mos ndikojnë në rritjen e imazhit të një vendi, që do të thotë se aktivitetet e tilla të mos jenë shumë joshëse për publikët e huaj. Kjo vjen si pasojë e mungesës së atrakativitetit, pra si mungesë e soft power, në radhë të parë. Soft power përgënjeshtron aktivitetet shpesh false të diplomacisë publike. Përpjekjet për të arsyetuar veprimet arrogante të politikës zyrtare nëpërmjet veprimeve të diplomacisë publike mund të jenë vërtet të dëmshme dhe arroganca mund të dëmtojë mesazhin e vlerave tona thelbësore 221. Kjo do të thotë që soft power forcohet atëherë kur veprimet e diplomacisë publike kanë peshë, janë tërheqëse për të tjerët, mbrojnë vlerat universale, pra kur politikat shmangin arrogancën dhe mbrojnë ato vlera të cilat të tjerët i adhurojnë. Masat e diplomacisë publike mund të jenë të suksesshme atëherë kur ato ngërthejnë preferencat e të tjerëve. Me fjalë të tjera, nëse themi se soft power mbështetet në realitet, atëherë diplomacia publike del që të jetë më shumë veprim me retorikë. Diplomacia publike paraqitet si veprim, instrument, ndërsa soft power si vlerë. Në këtë kuptim, ne jetojmë në një periudhë të mbingarkuar nga informacioni dhe kur informacioni është kaq i bollshëm dhe i lirë, me resurse të ngjeshura, nuk është informacion, është vëmendje. Kur tërheq vëmendjen varet nga besueshmëria. 222 Kjo besueshmëri duke e parë nga masat që i ndërmerr diplomacia publike, është e pjesshme, sepse dy nga dimensionet e para të diplomacisë publike, menaxhimi i informacioneve dhe komunikimi strategjik, kanë të bëjnë me rrjedhën njëdrejtimëshe të informacionit. Dimensioni i tretë, ai i krijimit të marrëdhënieve afatgjata, lidhet me shkëmbimet e njerëzve dhe vlerave me diplomacinë kulturore dhe shkëmbimin e informacionit dhe ka rrjedhë dydrejtimëshe, pra është komunikim. Gjithashtu, me diplomaci publike nuk kemi të bëjmë me reklamimin e vazhdueshëm dhe të përsëritshëm të vendit duke pasur një shmangie madje edhe nga e vërteta që nënkupton thjesht propagandë; nuk kemi të bëjmë as me strategji të 220 Joseph S. Nye, Jr., Soft Power The Means to Success in World Politics, New York: Public Affair, f Po aty, f Intervistë e Joseph Nye, në: (vizituar: 20 maj, 2013) 82

108 thjeshta publicitare të vendit së dhënës i mesazheve (brendit nacional) - drejtuar marrësit që është një publik i gjerë i huaj me qëllim të shitjes së një produkti; nuk kemi të bëjmë me dhënien e masazheve drejtuar publikëve të jashtme që e bëjnë specialistët e marrëdhënieve publike në formulimin e kodit komunikues me tekst, zë dhe pamje. Pas rënies së botës bipolare bota nuk mund të jetë më një teatër gjigant ku aktorët interpretojnë përditshëm rolet e tyre, por kjo është pika kur duhet braktisur gjuha dhe maska e teatrit. 223 Pra, të informosh, nuk do të thotë të komunikosh 224, sepse komunikimi është më i ndërlikuar se informacioni. Nuk ka komunikim pa informacion, komunikimi përditë është më i vështirë sepse ai shtron çështjen e marrëdhënies nga njëri te tjetri 225. Dhe, këtë marrëdhënie e ngrit vetëm dimensioni i tretë i diplomacisë publike dhe soft power si koncept analitik i komunikimit me publikët e jashtëm. Por, në botën e teknologjisë së re të komunikimit internetit, informacioni është i shumtë dhe kjo nuk e lehtëson marrjen masive të një informacioni....mbiprania e informacionit e bën edhe më të vështirë komunikimin Në këtë kuptim, brendi nacional, propaganda, por edhe marrëdhëniet publike tradicionale si dhe dy nga tre dimensionet e diplomacisë publike, përqendrohen te informacioni e jo te komunikimi. Problemi madje nuk qëndron vetëm te informacioni, por te kënaqja e individit, sepse në një oqean informacionesh çështja është se si të hyjmë më lehtë, më lirshëm dhe në mënyrë më origjinale në komunikim me dikë tjetër? 227 Pikërisht kësaj pyetjeje synon t'i japë përgjigje soft power nëpërmjet masave të ndërmarra nga diplomacia kulturore si pjesë e diplomacisë publike. Nuk mjafton vetëm dhënia e informacionit, në botën kur komunikojnë miliona individë të cilët bashkëjetojnë në një botë ku çdo njëri sheh të gjithë dhe di gjithçka dhe ku dallimet e panumërta gjuhësore, politike, kulturore, fetare et., e bëjnë edhe më të vështirë komunikimin dhe tolerancën. Me një fjalë, informacioni është mesazhi, ndërsa komunikimi është marrëdhënia. 228 Informacioni është bërë i shumtë, komunikimi i rrallë 229 dhe ky informacion i bollshëm nuk prodhon diversitet sepse njerëzit mbyllen në getot e tyre komunikuese. Megjithatë, në shoqërinë 223 Erving Goffman, The Presentation of self in Everyday Live. Garden City, (edizione italiana, Bologna: Il Mulino, 2011), f Dominique Wolton, Informer n est pas communiquer, CNRS editions, Paris, Po aty, f Po aty, f Po aty, f Po aty, f Po aty, f

109 moderne, nuk mund të jetohet pa informacion, shkëmbime dhe ndërveprime 230, sepse natyra e njeriut kërkon të bashkëjetojë. Kjo bashkëjetesë është të komunikosh 231. Nuk ka jetë personale dhe kolektive pa vullnet për të folur, komunikuar shkëmbyer në nivel personal dhe kolektiv. 232 dhe kjo realizohet për shkak se qenia njerëzore komunikon për tre arsye: të ndajë gjërat apo mendimet e përbashkëta, të bindë dhe të joshë 233. Të joshësh do të thotë të bashkëndash vlerat me të tjerët e jo vetëm t'u thuash të tjerëve që ke vlera. Të drejtat e njeriut, afirmimi i identiteteve, janë nevoja të një bote ku bashkëjetohet, ndërsa kultura, muzika si gjuhë universale, është një vektor kryesor tolerance, solidariteti integrimi, e cila i afron njerëzit 234. Njohja, kultura, bashkëjetesa kulturore, pluralizmi gjuhësor, informacioni-gazetarët, gjithashtu janë dimensione të rëndësishme për të organizuar bashkëjetesën kulturore 235. Nëse shekulli i 20 ka qenë shekull i informacionit dhe komunikimit, shekulli i 21 do të jetë më shumë shekull i bashkëjetesës dhe tolerancës, sepse informimi dhe komunikimi janë nga çështjet e mëdha të këtij fillimshekulli, si çështje të luftës e të paqes 236. Bashkëjetesa e ardhur si rezultat i tre realiteteve si: demokracia, hapja dhe ndërveprimi, është rezultat i vullnetit për të vepruar 237 dhe prandaj duhet respektuar identitetet, sepse fshati global do të jetë ai i diversitetit Po aty, f Po aty, f. 23, Po aty, f Po aty, f Po aty, f Po aty, f. 117, Po aty, f Po aty, f Po aty, f

110 3.7. Përfundime Soft power shpjegon se si të ndikosh duke ndërvepruar e komunikuar dhe bashkëndarë vlerat dhe preferencat me publikët e huaj. Aktivitetet se çfarë duhet ndërmarrë konkretisht për të rritur atraktivitetin e vendit, i takojnë diplomacisë publike, ndërsa debatet mbeten të hapura për atributet që duhet veçuar si vlera për t'i bashkëndarë me të tjerët. Përderisa soft power është koncept analitik, diplomacia publike është koncept praktik, e cila numëron masat konkrete që ndërmerren për të ushtruar efekte mbi publikët e huaj. Ndonëse së fundmi, studiues dhe praktikues të ndryshëm shpesh ngatërrojnë dy nocionet, ose parapëlqejnë të përdorin termin e soft power, i cili për shkak të përdorimit të gjerë gjithnjë e më shumë mendohet edhe për veprime konkrete që ndërmerren për të ushtruar mirëkuptimin me qytetarët e vendeve të tjera. Por, soft power përfshin edhe politikën e brendshme, kultivimi i vlerave dhe praktikave të mira të përditshme politike të një vendi; respektimin e demokracisë, të drejtat e njeriut, liritë individuale, shtetin ligjor, arsimimin cilësor, përkujdesjen shëndetësore e sociale etj. Ndërsa, diplomacia publike është vepruese. Si terren veprimi, ajo i sheh vetëm publikët e huaj. Soft power është koncept më i gjerë, sepse, ashtu si në marrëdhëniet ndërpersonale, nuk mjafton t u flasësh të tjerëve vetëm për të mirat e tua, por njëherësh të punosh për të përmirësuar ndonjë negativitet që ke. Me fjalë të tjera, soft power rritet kur ke vërtet vlera dhe për të cilat flasin edhe të tjerët, joshen prej tyre dhe dëshirojnë t'i posedojnë ato vlera, ndërsa dy nga tre dimensionet e diplomacisë publike (menaxhimi i informacionit dhe komunikimi strategjik) vetëm përpiqen t'u thonë të tjerëve se sa të mirë janë. 85

111 PJESA E DYTË DIPLOMACIA PUBLIKE E KOSOVËS 86

112 Kreu I 1. Menaxhimi i Informacionit 1.1. Cyber diplomacia publike Përdorimi i mediave është bërë instrumenti më i madh i komunikimit ndërkombëtar, ndërsa mediat e reja gjithnjë e më shumë gjejnë përdorim nga aktorë shtetërorë dhe joshtetërorë për të përcjellë mesazhe edhe ndaj publikëve të huaj. Ky përdorim i gjerë ka nxjerrë tre modele konceptuale 1 : diplomacinë publike, kur aktorët shtetërorë dhe joshtetërorë përdorin mediat dhe kanalet e tjera të komunikimit për të ndikuar opinionet publike në shoqëritë e huaja; diplomacinë mediatike, kur zyrtarët përdorin mediat për të komunikuar me aktorë të huaj dhe për të promovuar zgjidhje konfliktesh; dhe, media ndërmjetësuese e diplomacisë, kur gazetarët përkohësisht marrin rolin e diplomatit dhe shërbejnë si ndërmjetësues në negociatat ndërkombëtare 2. Në Essence of Diplomacy, autorët europianë Christer Jonsson dhe Martin Hall theksojnë se diplomatët e sotëm duhet të jenë përditë aktivë duke komunikuar edhe privatisht me njerëzit jashtë vendit, me qëllim të krijimit të një përfytyrimi sa më pozitiv për vendin, politikën, idetë dhe vlerat e saj. Sfida e diplomatëve të sotëm është që të lëvizin nga gjetja e informacionit - në kapjen e imagjinatës. 3 Këta autorë e ndajnë diplomacinë publike në tre dimensione. E para është komunikimi për çështjet e përditshme, pra menaxhimi i informacionit, duke përafruar diplomacinë me gamën e gjerë të lajmeve. Dimensioni i dytë është komunikimi strategjik, menaxhimi i perceptimeve të përgjithshme për vendin. Dimensioni i tretë është kultivimi afatgjatë i marrëdhënieve të qëndrueshme me individë të rëndësishëm, bursa, përmes shkëmbimeve, seminareve dhe të ngjashme. Bindësi nuk e çon marrësin te mesazhi, por 1 Eytan Gilboa, Diplomacy in the media age: Three models of uses and effects, Diplomacy & Statecraft, Vol.12, No.2 (June 2001), f. 1. artikulli gjendet edhe në: 2 E para do të trajtohet në këtë kapitull, ndërsa e dyta dhe e treta në kapitullin në vazhdim. 3 Christer Jonsson & Martin Hall, Essence of Diplomacy, London: Palgrave Macmillan, 2005, f

113 bindësi e çon mesazhin te marrësi 4. Me fjalë të tjera, ndikimi efektiv ose hartimi i aktiviteteve të diplomacisë publike në radhë të parë kërkon një komunikim të gjerë me audiencat e huaja në vendin e tyre. Aftësia është këtu që komunikohet për t`u kuptuar dhe dialoguar, ndërsa ky komunikim me publikët e huaj në kohët moderne është përmes mediave dhe internetit. Por, aktivitetet e diplomacisë publike, veçanërisht në menaxhimin e informacionit, janë karakterizuar shpesh si armë e propagandës e ministrive të jashtme apo si relikte e Luftës së Ftohtë. Termi menaxhimi i informacionit përdoret për herë të parë nga James Reston para një komiteti të Kongresit në vitin Kjo teknikë lejon të kapërcehet censura tradicionale. Lajmi në të vërtetë nuk mbahet i fshehur apo i përpunuar siç ndodh zakonisht në çështjet e ndjeshme të politikës së jashtme), por së pari i jepet rëndësi jo lajmit, por krijimit të pseudongjarjeve, ku lajmit kërkohet t'i jepet jehonë më e madhe se vet ngjarja 6, apo thënë ndryshe, një zhvillim jo fort i rëndësishëm të shndërrohet në lajm të rëndësishëm. Megjithatë gjërat kanë ndryshuar për faktin se në këtë lloj komunikimi nuk marrin pjesë vetëm faktorët shtetërorë, por gjithnjë e më shumë faktorët joshtetërorë komunikojnë me publikë të huaj. Komunikimi me publikët e jashtëm zhvillohet edhe nga shtëpia në shtëpi, përmes internetit, i cili kanal komunikimi përçon mesazhin e shkruar, akustik, video-mesazhin muzikën etj. Puna e parë e çdo diplomati kur ta fillojë punën, apo menjëherë pasi të hyjë në zyrë, është të hapë in për të parë porositë apo për të lexuar zhvillimet. 7 Informacioni dhe komunikimet elektronike ndikojnë në politikën e jashtme jo vetëm për të ngritur një strategji të re të çështjeve të qëndrueshme, por gjithashtu për të ndryshuar mënyrat në të cilat merremi me ta. Përderisa ambasadorët dikur ishin shkëmbime ndërmjet kurorave mbretërore dhe të cilët përgatiteshin me dije nga renesansa, kultura, arti i komunikuarit, guximi dhe elokuenca ndërsa komunikonin me zyrtarë të shtetit pritës, sot atyre u duhet një kulturë tjetër dhe 4 Robert H. Gass and John S. Seiter, Credibility and Public Diplomacy, në: Nansy Snow&Phillip taylor (ed), Routledge Handbook of Public Diplomacy, f Patrizia Laurano, Fondamenti di comunicazione politica internazionale, Bonanno Editore, 2006, Roma, Me gjerësisht për pseudongjarjet shih në Kapitullin e ardhshëm. 7 Stefano Baldi, The Internet and Diplomats of the Twenty First Century: How New Information Technologies Affect the Ordinary Work of Diplomats, in: Jovan Kurbalija (ed), Modern Diplomacy, DiploPublishing,

114 aktorët e komunikimit për një diplomat janë edhe masa e njerëzve në vendin pritës, e jo vetëm zyrtarët. Së fundmi resurset e ambasadorëve janë zgjeruar në mënyrë dramatike dhe ato përfshijnë qasjen në kompjuter, satelitë dhe teknologji të tjera informative 8. Por, kjo do të thotë se po ndryshon edhe puna e diplomatit, nga një diplomaci tradicionale që shpesh ka qenë sekrete, në diplomaci masive përmes kanaleve të reja të komunikimit. Zhvillimi i hovshëm teknologjik dhe i internetit që solli gjithashtu zgjerimin e rrjeteve sociale, ka sjellë edhe një kanal të ri komunikimi me publikët e huaj, atë përmes internetit, i njohur si cyber-diplomacia. Ky komunikim masiv në rrafsh global dhe përparimi i teknologjive të reja të informimit dhe komunikimit i ka sjellë drejtimit tradicional të marrëdhënieve ndërkombëtare sfida thelbësore në shpërndarjen e autoriteteve në terrene të ndryshme. Kjo ka rritur aktivitetet e shoqërisë civile globale dhe ka çuar drejt një ekspansioni të financave dhe tregjeve globale. 9 Sipas Evan Potter, aktivitete të tilla ndërlidhin ndikimin e risive në komunikime dhe teknologjinë informative me politikën e jashtme dhe diplomaci. Ndërsa, Melissen zhvillimin e kësaj diplomacie e sheh kryesisht si rezultat i zhvillimit të teknologjisë së informimit dhe komunikimit. Të gjitha këto zhvillime ofrojnë mundësi për ripërkufizimin e diplomacisë publike në kushtet e një roli aktiv për publikun ne vend të objekteve pasive të strategjive qeveritare të politikës së jashtme. 10 Bota tani jeton e zhytur thellë në teknologjinë e telekomunikimit digjital elektronik të cilën Ronald Deibert e quan hipermedia 11. Por, shpërthimi i informacionit rrit nevojën për rritjen e besueshmërisë së informacionit. 12 Kjo ka sjellë edhe demokratizimin e politikës së jashtme 13, sepse komunikimi me publikët e huaj ka rritur edhe transparencën e politikës së jashtme, por njëherësh edhe ka lehtësuar mundësitë e 8 Wilson Dizard, Jr. Digital Diplomacy US Foreign Policy in the Information Age, Center for Strategic and International Studies, 2001, f Evan Potter (ed.), Cyber-Diplomacy: Managing Foreign Policy in the Twenty-First Century, Montreal and Kingston: McGill-Queen s University Press, f Jan Melissen (ed), The New Public Diplomacy - Soft Power in International Relations, Palgrave Macmillan, f Ronald J. Deibert, Hyper-Realities of World Politics: Theorizing the Communications Revolution, in: Evan H. Potter, Cyber- Diplomacy, Menaging Foreign Policy in the Twenty-First Century, McGill Queens s University Press, f Evan H. Potter, Cyber- Diplomacy, Menaging Foreign Policy in the Twenty-First Century, McGill Queens s University Press, 2002, f Po aty, f

115 përpjekjeve për manipulim. Wolton thotë se interneti ka një oqean me informacione, por për çdo ditë shtrohet pyetja se si të vendosen marrëdhënie me dikë në mënyrë sa më të lehtë, lirshme dhe origjinale 14, sepse në këtë kanal komunikimi të gjithanshëm gjithkush komunikon për gjithçka, ndërsa shpesh besueshmëria lë për të dëshiruar. Interneti është një hapësirë e madhe e lirisë, por edhe perversiteti më i madh financiar, kriminel, mafioz, propagandistik, magazini më i madh i zhurmës dhe manipulimeve që kur informacionet thelbësore nuk janë vërtetuar. 15 Sipas Artan Fugës, në cyber-hapësirë publike individi del në hapësirën e diskutimit publik, por individi del edhe si komunitet, pra shtohet e folura komunitare dhe e folura kolektive. Një lloj demokracie e cila zbret nga vendimmarrja shtetërore në vendimmarrjen komunitare 16. Kjo hapësirë publike virtuale fillon nga ajo lokalja e deri te globalja dhe ajo mund të jetë ose nënkombëtare ose mbikombëtare 17. Komunikimi i përditshëm nuk është më privilegj i elitave (politike, ushtarake, ekonomike etj) të një vendi dhe të strukturave qeverisëse të cilat zakonisht është menduar se kanë shumë informacione, por një publik më i gjerë është duke u formuar me përhapjen e gjerë të fjalës dhe pamjes mediatike transnacionale. 18 Kjo lloj hapësire shkëmbyese mesazhesh ka për qëllim krijimin e marrëdhënieve, e cila është baza e diplomacisë së sotme publike. Siç thotë diplomati i karrierës George Kenan, edhe pse bazë e diplomacisë amerikane janë marrëdhëniet që i kultivojnë ambasadorët, në ditët e sotme kjo diplomaci mund të quhet diplomaci pa diplomatë 19 në kuptimin e pranisë fizike të diplomatëve në vendin pritës. Krijimi i kësaj diplomacie pa ambasadorë në kohën e internetit është bërë realitet. Pas plot 30 vitesh, SHBA-të hapën pikërisht këtë ambasadë pa ambasadorë dhe komunikojnë me publikun iranian. Marrëdhëniet diplomatike ndërmjet Uashingtonit dhe Teheranit ishin ndërprerë që në vitin 1979 në Revolucionin islamik. Në këtë vit, me 4 nëntor, një grup studentësh u futën 14 Dominique Wolton, Informer n est pas communiquer, Paris: CNRS Editions, 2009, f Po aty, f Artan Fuga: Cyber-hapësira publike: karakteristika dhe dinamika 17 Po aty. 18 S. Hyavard, News Media and the Globalization of the Public Sphere, Nordicom, Goteborg, 2001, p George F. Kennan, Diplomacy without Diplomats? Foreign Affairs, Vol. 76, No. 5 (Sep. - Oct., 1997), f ; në:

116 në Ambasadën amerikane në Teheran dhe mbajën peng dhjetëra funksionarë amerikanë për një vit. Pikërisht ky episod dramatik shënon fundin e marrëdhënieve diplomatike ndërmjet dy vendeve për t'u rivënë këto marrëdhënie në mënyrë virtuale ndërmjet qeverisë amerikane dhe popullit iranian në tetor të vitit Arsyeja për hapejn e kësaj ambasade virtuale, siç shpjegohet në këtë web faqe, është që të dëgjohet zëri amerikan në një audiencë më të gjerë iraniane 20. Nënsekretarja për Çështje Politike, Wendy Sherman, në një konferencë speciale për gazetarë me rastin e hapjes së kësaj ambasade virtuale amerikane në Teheran, deklaroi se fjala është për komunikimin me popullin iranian e jo qeverinë e Ahmedinexhadit. Kjo nismë është projektuar për të rritur përpjekjet tona për popullin iranian, pavarësisht mungesës së marrëdhënieve diplomatike mes dy qeverive tona. 21 Ndonëse autoritetet iraniane mund ta fusin web faqen e ambasadës amerikane në listën e faqeve të mbyllura, ajo është shprehur se këtë edhe mund ta bëjnë, por web faqja është shpërndarë edhe në kanale private interneti me qëllim që autoritetet të mos kenë mundësi bllokimin e plotë të këtij lloj komunikimi 22. Kjo web faqe - ambasadë 23 përfshin mesazhe të shumta drejtuar popullit iranian, audiovideo mesazhe, rrjete sociale etj. Në epokën e sotme të internetit, komunikimet me publikët e jashtëm zhvillohen edhe përmes rrjeteve sociale, si Twitter-diplomacia, Facebook-diplomacia, por edhe përmes Youtube-diplomacisë. Që në dhjetor të vitit 2008 zëvendësnënsekretarja amerikane për diplomaci publike, Coleen Graffy, gjatë një vizite në Islandë filloi të publikojë mesazhe në Twitter, ndërsa këtë shembull e ndoqën shumë të tjerë 24. Më pas ministri i brendshëm pakistanez ndërhyn vetë në Twiter për dhënien e vizës për një gazetar; ambasadori amerikan në Siri denoncon në Facebook dhunën e regjimit të Assadit, antikapitalisti venecuelian Chavez shkruan në Twitter, ndërsa ministri izraelit i 20 Virtual Embassy of United States- Tehran, Why Virtual Embassy Tehran? in: 21 Wendy Sherman, Briefing on the Rollout of Virtual Embassy Tehran, Washington, DC, December 6, Po aty Antonio Deruda, Diplomazia digitale La politica esetera e i social media, Apogeo/Feltrinelli, f. xiv 91

117 mbrojtjes që shpjegon konfliktin në lindjen e mesme nëpërmjet një videoje në youtubve 25. Sot rreth 90 për qind e këngëtarëve më të njohur botërorë kanë një llogari në twiter, ndërsa gjithnjë e më shumë rritet numri i artistëve, gazetarëve dhe personazheve të famshëm që komunikojnë nëpërmjet rrjeteve sociale 26. Në Forumin e Davosit në maj të vitit 2011, drejtori mediatik i Forumit, Matthias Lufkens, ndërlidh një rrjet diplomatik të Twiter me 62 liderë (presidentë, kryeministra ose ministra të jashtëm) të 49 vendeve të cilët përdornin këtë rrjet social, përveç Berluskonit 27. Ndërsa, më 25 maj 2011 ministria i jashtëm Carl Bildt i shkruan homologut të tij në Bahreinit, Khalid Al Khalifa se po kërkoj t ju kontaktoj për një gjë 28. Fig. 1. Mesazhi i ministrit të jashtëm suedez, Karl Bildt, dërguar përmes twitter homologut të tij nga Bahreini 29. Ngjashëm kanë shkëmbyer mesazhe edhe shumë diplomatë të tjerë, duke bërë kështu diplomacinë edhe më publike, me një gjuhë më të drejtpërdrejtë dhe me më pak mirësjellje diplomatike. Megjithëse, marrëdhënia ndërmjet diplomacisë publike dhe internetit ende është në fazën eksperimentale dhe është vështirë të parashikohe n pasojat, efektet dhe tendenca që do të tregojë në të ardhmen ky kanal komunikimi 30. Sot flitet për qytet globale jo për fshat global, sepse në internet hapësira publike bëhet globale, për shkak të komunikimit të një gjuhe të njëjtë përtej gjuhës kombëtare, 25 Antonio Deruda, Diplomazia digitale La politica esetera e i social media, Apogeo/Feltrinelli, f. xv. 26 Po aty, f. 39, Po aty. 30 Vep cit. Deruda, f. xiv. 92

118 psh. anglishtes, edhe përtej atyre që e flasin anglishten si gjuhë amtare 31. Përmes videove, diagrameve, muzikës, mesazhi bëhet universal 32. Interneti ka bërë një transformim të jashtëzakonshëm sepse aty mesazhet shpeshherë janë të qasshme, informacioni mund të jetë i vazhdueshëm dhe pak a shumë i pambaruar, pra një fluks i pandërprerë informacionesh dhe i përsëritshëm 33. Sipas Fugës, këtu nuk kemi një hierarki, sepse dialogu zhvillohet edhe në mënyrë horizontale dhe përveç vertikalitetit, kemi edhe horizontalitetin dhe horizontaliteti është në dy drejtime, pra kemi edhe mesazhe nga publiku drejt medias dhe politikës. Zhvillimi i diplomacisë publike ka ndryshuar kanalet tradicionale të komunikimit, ka rritur numrin e aktorëve të komunikimit dhe ka mundësuar shkëmbimin dydrejtimësh të mesazhit ndërmjet individëve të vendeve të ndryshme pa pasur nevojë që ata ta zhvendosen fizikisht për ta takuar njëri-tjetrin. Më parë, marrja e mesazhit nga shtëpia ka qenë njëdrejtimëshe sepse kjo është realizuar përmes mediave. Por në atë kohë fjala ka qenë vetëm për dhënie mesazhi, e jo shkëmbim mesazhi. Wolton vlerëson se shekulli XIX dhe ai XX janë dy shekuj të mëdhenj për lirinë e informacionit të komunikimit dhe teknikës, ndërsa shekulli XXI është ai i bashkëjetesës dhe konfuzionit ndërmjet progresit teknik dhe progresit të komunikimit 34. Përdorimi i internetit ka pasur një shpejtësi të madhe përhapjeje. Në vitin 2001 ishte operues në 214 vende, ndërsa SHBA-të kishin atëkohë 33 milionë përdorues, Japonia 49, bota 544 milionë ndërsa në vitin 2010 besohej se gjysma e popullsisë së botës shfrytëzon atë 35. Ndërsa, në qershor 2008 Kina ka befasuar SHBA-të duke pasur 253 milionë përdorues, ndërsa facebook në këtë vit kishte 125 milionë vizitorë unikë në muaj si rrjeti social më i popullarizuar në botë 36. Në vitet e fundit njerëzit gjithnjë e më shumë flasin për YouTube effect, si një fenomen ku vide-klipet të prodhuara shpesh nga 31 Artan Fuga: Cyber-hapësira publike: karakteristika dhe dinamika, ligjëratë në: 32 Po aty 33 Po aty 34 Vep cit. Wolton, f Evan Potter (ed), Cyber-Diplomacy, Menaging Foreign Policy in the Twenty-First Century, McGill- Queen s University Press 2002, f Amelia Arsenault, Public Diplomacy 2.0, në: Philip Seib, Toward a New Public Diplomacy - Redirecting U.S. Foreign Policy, Palgrave Macmillan, f

119 individët, i përhapin ato në të gjithë botën dhe shpesh nxisin përgjigje sociopolitike Megjithatë, teknologjitë e reja nuk e kanë zëvendësuar mënyrat tradicionale të informimit Aktivitetet e cyber diplomacisë dhe diplomacisë publike të Kosovës Edhe pse dikasteri i jashtëm në web faqen e saj ka hapur një rubrikë me emërtimin diplomacia publike, megjithatë aty është vendosur vetëm një artikull që ka të bëjë me një aktivitet, nënshkrimin e një marrëveshjeje për zbatimin e diplomacisë publike 39. Por, ka më shumë aktivitete të cilat ndihmohen nga British Council dhe Ambasada norvegjeze në Prishtinë, ndërsa aktivitetet drejtohen nga Ministria e Jashtme. Në vitin 2011 Kosova fillon aktivitete konkrete të diplomacisë publike të cilat edhe i emërton si të tilla, ndonëse pa organizimin e saj, një diplomaci publike mjaft masive është realizuar pa ndihmën e saj me praninë e dhjetëra mijëra ushtarëve të KFORit 40. Në qershor të vitit 2011 ministri i jashtëm i Kosovës, Enver Hoxhaj, së bashku me ambasadorin e Mbretërisë së Bashkuar, Ian Cliff dhe drejtoresha e British Council në Kosovë, Arjeta Emra, kanë nënshkruar marrëveshjen e mbështetjes së projektit Komunikimi me Europën përmes diplomacisë 41. Fig. 2. Nënshkrimi i marrëveshjes që shënon nisjen e diplomacisë publike të Kosovës. Enver Hoxhaj (në të majtë), Arjeta Emra dhe Ian Clif. 37 Po aty, f Po aty, f (vizituar: 29 qershor, 2013) 40 Për Diplomacinë publike të KFOR-it, shih në Kapitullin 4 të kësaj pjese

120 Sa i përket diplomacisë publike, ministri i jashtëm, Enver Hoxhaj, thotë se Kosova duhet të shtrijë përjepkjet në tre drejtime: për ta bërë Kosovën një anëtare të përgjegjshme të komunitetit ndërkombëtar; për të përgënjeshtruar propagandën e Beogradit dhe, për ta bërë Kosovën një vend atraktiv për turizëm dhe biznes. Për këto qëllime, ne duhet të bisedojmë me publikët e gjerë në botë, që ata të kuptojnë më mirë tregimin tonë. 42 Ky projekt është një përpjekje e përbashkët e Qeverisë së Kosovës dhe Qeverisë Britanike, i cili do të implementohet nga Këshilli Britanik për avancimin procesit të njohjes së Kosovës nga vendet që ende nuk e kanë marrë një vendim të tillë. Qeveria Britanike përmes Ambasadës së saj në Prishtinë do të kontribuojë me 141 mijë euro dhe po kaq edhe Ministria e Jashtme e Kosovës, ndërsa British Council do të administrojë projektin. Marrëveshja e cila u quajt për diplomaci publike 43 dhe siç u tha me rastin e nënshkrimit, parashikon informimin dhe ndikimin e qytetarëve të pesë vendeve europiane që nuk e kanë njohur Kosovën 44, për të pasur marrëdhënie të fuqishme edhe ndërmjet qytetarëve, shoqërive dhe institucioneve të shtetit të Kosovës me shtetet tjera 45. Qëllimi i kësaj marrëveshjeje është që të rritet ndërveprimi i përgjithshëm në mes të Kosovës dhe vendeve që nuk e kanë njohur pavarësinë e Kosovës; vendosja e komunikimit në mes shoqërisë civile, biznese, akademikëve dhe mediave të vendeve të tjera; përmirësimi i imazhit të përgjithshëm të Kosovës duke theksuar progresin dhe sfidat, por edhe potencialin e Kosovës në turizmin rajonal, zhvillimin e peizazhit kulturor, të historisë unike politike dhe trashëgimisë kulturore; rritja e kapaciteteve dhe potencialeve të stafit të brendshëm të Ministrisë së jashtme të Kosovës, por edhe angazhimin e aktorëve të shoqërisë civile dhe organizatave kulturore në projekte të përbashkëta të diplomacisë kulturore dhe publike dedikuar dialogut midis popujve Enver Hoxhaj, A year of Kosovo s public diplomacy, Kosovo s New Diplomat, nr. 6, f. 12. në: mall-04.pdf 43 Projekt tripalësh për avancimin e diplomacisë publike të Kosovës, në: 44 Greqi, Spanjë, Sllovaki, Rumani dhe Qipro. 45 Po aty. 46 British Councill, Joint Project between Ministry of Foreign Affairs, British Embassy and British Council, Dokument i dorëzuar nga drejtoresha e British Council, Arjeta Emra, për këtë studim. 95

121 Në kuadër të kësaj marrëveshjeje British Council merr përsipër të menaxhojë projektin Kosovo Talks EU, i cili parashikon: ndërveprimin me publikët e pesë shteteve të BE-së që nuk e kanë njohur pavarësinë e Kosovës; Forumi Germia Hill dhe Fondi i avokimit; bashkëpunimi rajonal dhe ngritja e kapaciteteve te zyrtareve te MPJse. 47 Sa i përket projektit Kosovo Talks EU, gjatë vitit 2011 janë realizuar 267 vizita të organizuara në vendet si Sllovakia, Spanja, Rumania, Qipro, Greqia, Egjipti, Algjeria, Rusia, Kina, përfshirë 8 ish-ministra dhe ministra aktualë të punëve të jashtme, profesorë universitarë, udhëtime studimore; botimi i revistës së Kosovës The Diplomat, botimi i librit Why Kosovo Still Matters? 48. Gjithashtu ka pasur edhe disa shkëmbime gazetarësh, intelektualësh dhe politikanësh me Serbinë, Bosnjë e Hercegovinën, Spanjën, Rumaninë dhe Sllovakinë; është realizuar një konferencë në Prishtinë me 40 pjesëmarrës me temë Fuqizimi i Ballkanit 49. Gjatë vitit 2012 British Council ka realizuar aktivitete të ndihmuara nga Ambasada norvegjeze në Prishtinë. Marrëveshja parashikon implementimin e diplomacisë digjitale, ndihmë për të pasur qasje në disa rajone si Amerika Latine dhe ndihmesa e British Council në organizimin e takimit të tretë të Gërmia Hill. Konferenca e parë e Gërmia Hill u mbajt më nëntor 2011 me nismën e Këshillit Europian për Marrëdhënie të Jashtme dhe Ministrisë së Jashtme të Kosovës dhe me mbështetjen e British Council dhe Ambasadës britanike në Prishtinë. Konferenca mblodhi mbi 100 politikanë, diplomatë, ekspertë të politikës së jashtme, intelektualë dhe gazetarë, për të diskutuar si kriza e brendshme e BE-së ndikon në politikën e saj të jashtme në përgjithësi dhe në Europën Juglindore në veçanti. 50 Në këtë konferencë kanë marrë pjesë edhe aktivistë pakistanezë, sirianë, turq dhe politikanë nga vendet europiane dhe zyrtarë të rangjeve jo të niveleve të larta. 47 Intervistë me Arjeta Emra, drejtoreshë e British Council në Kosovë. 48 British Councill, Joint Project between Ministry of Foreign Affairs, British Embassy and British Council, Dokument i dorëzuar nga drejtoresha e British Council, Arjeta Emra, për këtë studim. 49 Po aty. 50 European Council on Foreign Relations & Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Kosovo, South East Europe in a multipolar era - Inaugural conference of the Germia Hill Forum, Prishtina, November 2011, in: 96

122 Konferenca e dytë u mbajt më 8-10 nëntor 2012, me temën E ardhmja e marrëdhënieve transatlantike: Europa Juglindore dhe përtej saj, në të cilën morën pjesë dhjetëra politikanë, ish-politikanë, gazetarë nga vendet europiane dhe më gjerë. Nga politikanët të pranishëm ishin kryesisht ish-zyrtarë, si ish-ministri i jashtëm i Maqedonisë, Antonio Miloshovski, ish-kryediplomati i Shqipërisë Paskal Milo, politikanë të tjerë dhe zyrtarë të niveleve jo të larta të vendeve të ndryshme. 51. Ndërsa, në korrik 2013 Britrish Councill priste propozime, nëpërmjet një konkursi të shpallur, për aktivitetet të cilat do të mund të ndërmerreshin në komunik imin me pesë vendet e BE-së të cilat nuk e kanë njohur pavarësinë e Kosovës. Këto propozime do të mund të përfshinin udhëtime në vendet Greqi, Sllovaki, Rumani, Spanjë dhe Qipro, por me kusht që këto udhëtime të garantonin kontakte me anëtarë qeverie, ose njerëz me ndikim për interesin e Kosovës; çështje kulturore, ekspozita, apo edhe artikuj e editoriale në mediat të cilat nuk kanë njohur pavarësinë e vendit 52. Për këtë qëllim viheshin në dispozicion deri në 3 mijë euro. Projekti Kosovo Talks EU financohet nga Ministria e Jashtme e Kosovës dhe Ambasada Britanike në Prishtinë, ndërsa menaxhohet nga British Council 53. British Council ndonëse është promovuese e diplomacisë publike britanike, megjithatë në Kosovë kërkon të ofrojë edhe përvojën e saj në këtë fushë për autoritetet e vendit. Prioritetet e diplomacisë publike i cakton Ministria e Jashtme e Kosovës e jo British Council. Kjo e fundit vetëm zbaton prioritetet e diplomacisë publike të Kosovës. British Council e jep përvojën britanike, por projektet janë të dizajnuara në Kosovë dhe për Kosovën European Council on Foreign Relations & Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Koso vo, The Future of Transatlantic Relations: South East Europe and Beyond, Prishtina, 8-10 November In: Po aty. 54 Arjeta Emra, drejtoreshë e British Council, Intervistë enkas për këtë studim, qershor,

123 Buletini Kosovo s New Diplomat Gjithashtu Ministria e Jashtme e Kosovës boton edhe gazetën dymujore në gjuhën angleze Kosovo s New Diplomat. Nga nëntori i vitit 2011 kur ka dalë numri i parë i këtij buletini, e deri në korrik 2013, janë botuar 10 buletine të tilla dhe të cilët janë të qasshëm vetëm nëpërmjet faqes zyrtare të Ministrisë së Punëve të Jashtme të Kosovës 55. Në këtë buletin në gjuhën angleze, pasqyrohen zhvillimet e Kosovës dhe të të tjerë t për Kosovën. Në numrin e parë, 8-faqesh, ky buletin hapësirën kryesore ia kushton drejtuesve të institucioneve të Kosovës, ministrit të jashtëm,dfhfghfg ministres së integrimeve, ndërsa ka artikuj edhe për verën e Kosovës, një paralajmërim për mbajtjen e një konference ndërkombëtare dhe një interviste me ambasadorin e francez në Prishtinë, Jean Frnçois Fitou. Kryertikull është vënë intervista e krydiplomatit të Kosovës, Enver Hoxhaj, deklarata e të cilit është zgjedhur titull: Ne jemi mbështetës të integrimeve në BE për të gjitha vendet e Ballkanit. Pra, ministri i jashtëm i të vetmit vend europian të cilit nuk i janë hequr vizat Shengen, deklaron se vendi i tij i mbështet të tjerët në proceset eurointegruese. Ndërsa, rregulli i BE-së është se ata që janë anëtare mund të pengojnë aderimin e vendeve të tjera, e jo e kundërta. Pra, ky qëndrim i Prishtinës kërkohet t'u jepet si mesazh publikëve të huaj nëpërmjet kësaj gazete të ministrisë së jashtme. Ngjashëm me këtë, një faqe gazetë i kushtohet ministres së integrimeve, e cila, siç thuhet në gazetë, ka marrë lavdërime speciale nga BE-ja për plotësimin e kritereve të aderimit. Kjo thuhet në vitin 2011, kur dihej se Kosova edhe sot, gjysma e parë e vitit 2013, as që ka filluar bisedimet për Marrëveshjen për asocim-stabilizim, si hapi i parë serioz drejt proceseve integruese dhe është vendi i fundit në këto procese. Ndërsa, vlen të veçohet intervista me diplomatin francez Fitu, artikulli për botimin e një guide për Kosovën, artikulli për botimin e një libri të ish-kryediplomatit britanik për Kosovën Buletini i dytë, janar/shkurt , kryeartikull ka titullin BE fillon dialogun e vizave për Kosovën. Me këtë kërkohet të informohen publikët e huaj se vendi i vetëm europian i izoluar me regjimin e vizave ka filluar një dialog me të cilin kërkohet që

124 Kosova t'i plotësojë kriteret për heqjen e vizave, të cilat kritere vendet e tjera i kanë plotësuar shumë kohë më përpara. Po në faqen e parë është një opinion i ministrit të jashtëm kosovar, Enver Hoxhaj, ndërsa një opinion tjetër i zëvendësit të tij, Petrit Selimi, në faqen 6. Në faqen e dytë është një intervistë me ambasadorin britanik në Kosovën Ian Clif 57, faqja e tretë si zakonisht është mbushur me prononcime nga atashe dhe të ngarkuar me punë në ambasadat e ndryshme të Kosovës në botë. Më pas një artikull me citime të nxjerra nga një libër i Vaclav Havelit, se përse ai ka mbështetur bombardimet e NATO-s në vitin Faqja pesë, e standardizuar për prezantimin e ndonjë burimi turistik apo ekonomik, i kushtohet kësaj radhe qendrës së vetme të skijimit në Kosovë, Brezovicës. Numri i tretë i buletinit, mars/prill hapet me emërtimin me fusnotë të Kosovës, ku në fusnotë shkruhet se Kosova është një vend sipas Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit (e cila rezolutë njeh sovranitetin e Serbisë ndaj Kosovës); Opinionit të GJND-së (sipas të cilit shpallja e pavarësisë së Kosovës nuk është në përputhje me të drejtën ndërkombëtare) dhe Deklaratën e Shpalljes së Pavarësisë së Kosovës. Në faqen e dytë të rezervuar për intervista, kësaj radhe është intervistuar ambasadori gjerman në Prishtinë, Ernst Reichel. Ne faqen e tretë buletini ndalon duke arsyetuar marrëveshjen me Serbinë për fusnotën e emrit të vendit, ndërsa në faqen e katërt si zakonisht janë prononcime të diplomatëve të rinj dhe konsujve të Kosovës. Faqja pesë ka një reportazh për Restelicën, një fshat në pikën me ekstreme jugore të Kosovës me popullsi të përzier, shqiptarë dhe boshnjakë e goranë. Faqja 6 sërish një opinion nga zëvendësministri Petrit Selimi dhe një tjetër nga zëvendësministri tjetër, Ibrahim Gashi. Në faqen e 7 është një opinion tjetër i një analisti të ri izraelit i cili kohë më parë kishte qëndruar në një konferencë në Prishtinë. Si zakonisht, faqja e fundit, është me publicitet kulturor. Numri i katërt, maj/qershor kryeartikullin ia kushton disa zhvillimeve kulturore dhe sportive, si pjesëmarrja e shqiptares nga Kosova Rona Nishliu në këngën e Erovizionit në Baku duke përfaqësuar Shqipërinë, sukseset e Rita Orës në Britani, marrja pjesë e Kosovës në Lojërat Olimpike në Londër etj. Faqja dy e rezervuar për intervista kësaj radhe flet ambasadori amerikan në Kosovë, Chrisopher Dell, ndërsa faqja pasuese faqja e rezervuar me fotot dhe prononcimet e nëpunësve të rinj të ambasadave. Faqja e EB.pdf

125 opinionit, kësaj radhe i është rezervuar kryeministrit Hashim Thaçi, ndërsa në faqen e parafundit është një artikull për këngëtaren Rita Ora. Edhe në numrat e tjerë faqja e parë i kushtohet aktualitetit të Kosovës, si heqja e mbikëqyrjes ndërkombëtare, Konferencë ndërkombëtare, promovimi i Pllakës së trashëgimisë kulturore hebraike etj. ndërsa faqet tjera janë pak a shumë të standardizuara, me intervistë të një ambasadori të huaj në Kosovë, prezantimi i një vendi apo resursi të Kosovës, një opinion kryesisht nga qeveritarë apo analistë të huaj, intervistë me qeveritarë kosovarë etj. Sa i përket kësaj gazete, Ministria e Jashtme e Kosovës informon më 27 dhjetor 2012 se ajo është përzgjedhur si autore e Strategjisë më të mirë Kombëtare për Diplomaci Digjitale nga të gjitha vendet europiane, nga revista prestigjioze për diplomaci publike në Turqi Yeni Diplomasi ( Diplomacia e Re ). 60. Strategjia e Diplomacisë Digjitale e Kosovës vlerësohet si më e mira pas asaj të SHBA-ve, Britanisë së Madhe dhe Izraelit, nga ekspertët turq Këtë lajm Ministria e Jashtme ua përcjell shumicës së mediave të cilat e botojnë me pak ndryshime. Në faqen zyrtare të Ministrisë së Jashtme dhë në media më 27 dhjetor 2012 thuhet se Halil Ibrahim Izgi, ekspert turk për diplomaci publike dhe digjitale, në një shkrim autorial në revistën Yeni Sahaf, lajmëron për gjetjet e analizës së Yeni Diplomasi ku thuhet se Kosova është bërë një ndër shtetet më aktive në diplomacinë digjitale. Kjo ka ndërlidhje të madhe me tentativat e shtetit për më shumë njohje. Përkrahje të madhe, diplomatët kosovarë kanë edhe nga diaspora dinamike digjitale që përfaqëson aset të madh të Kosovës 62. Më pas në kumtesën e Ministrisë jepen prononcime dhe vlerësime të zëvendësministrit të jashtëm të Kosovës Petrit Selimi dhe të drejtoreshës së British Council në Kosovë, Arjeta Emra Po aty. 62 Po aty. 100

126 Fig.3. Ministria e jashtme thotë se është vlerësuar se ka diplomaci digjitale ndër më të mirat në botë Por, vetë autori dhe revista turke muaj më vonë ballafaqon artikullin e autorit turk dhe ato që ka shkruar diplomacia kosovare, duke e përgënjeshtruar në një farë mënyre. Në shkrimin e autorit turk të datës 26 dhjetor 2012 askund nuk thuhet se është bërë ndonjë përzgjedhje siç thekson Ministria e Jashtme e Kosovës 63. Përveç kësaj, gazeta nuk quhet Yeni Sahaf siç informon Ministria e Jashtme e Kosovës dhe që kanë informuar shumica e mediave në Kosovë, e as Yeni Sahat siç e shkruhet në revistën zyrtare dymujore në gjuhën angleze të Ministrisë së Jashtme të Kosovës 64, por Yeni Safak 65. Kumtesën që e ka shpërndarë kjo ministri e boton tre muaj më vonë në gazetën zyrtare të saj Kosovo New Diplomat, Jan-Apr/2013 në faqen 3, se Strategjia e diplomacisë digjitale të Kosovës është zgjedhur nga më të mirat në Europë 66. Ndërsa, revista turke Yeni Diplomasi për të cilën Ministria e Jashtme theksonte se ka bërë gjetjen, e boton artikullin vetëm më 10 prill 2013, me një hyrje shpjeguese se në artikullin e 26 d hjetorit autori Halil İbrahim İzgi e ka futur diplomacinë digjitale të Kosovës bashkë me vendet si SHBA-të, Britaninë e Madhe dhe Izraelin për një mbështetje të diplomacisë së re digjitale të Kosovës 67, duke ribotuar edhe një herë ato tre rreshtat që kishte shkruar autori disa muaj më herët, ndërsa ka futur edhe artikullin e gazetës zyrtare të Ministrisë së Jashtme të Kosovës ku thuhet se revista turke për diplomaci ka bërë përzgjedhjen Kosova ka një diplomaci më aktive në fushën e diplomacisë digjitale

127 Facebook-u i ambasadave Një rrugë tjetër e komunikimit të përditshëm me publikun e jashtëm është ai i dhënies së informacionit apo qëndrimeve përmes faqeve të Twiter dhe Facebook. Sa i përket këtij të fundit, i cili është dukshëm më i përhapur se sa Twiter, vetëm disa ambasada të Kosovës në botë kanë hapur faqet e tyre në facebook. Kështu, Ambasada e Kosovës në Romë ka dy faqe facebook-u, një të mbyllur, ku anëtari duhet të bëjë kërkesë për t'u pranuar nga administratori me disa qindra anëtarë, që të gjithë shqiptarë dhe, një tjetër të hapur ku bëhesh pjesë e grupit me një pëlqim. Kjo e fundit në fillim të korrikut kishte vetëm 227 anëtarë 69. Ambasada e Kosovës në Slloveni ka pasur 168 anëtarë që pranohen me një pëlqim 70. Ambasada në Sofje ka vetëm 36 anëtarë apo pëlqime, ndërsa faqja tjetër e hapur ku anëtarësimi bëhet me kërkesë, nuk ishte aktive, apo vetëm një foto të postuar. Ambasada në Britani ka dy faqe facebook-u njëra me emërtim anglisht, dhe tjetra me emërtim shqip të Ambasadës. Që të dyja duket të jenë të personalizuara nga ambasadorët. Faqja në anglisht vazhdon të figurojë se ambasador është Muhamet Hamiti me 252 pëlqime apo anëtarë. Ajo në shqip është me foton në profil dhe në sfond të ambasadorit aktual (qershor 2013), Lirim Grajçevcin. Që të dy këto faqe nuk kanë adresë të ambasadës që mund të jenë hapur edhe nga njerëz jozyrtarë. Që të gjitha këto faqe facebook-u duket se kanë të bëjnë me shqiptarë, qytetarë të Kosovës, sepse informacionet që jepen aty kanë të bëjnë më shumë me informacione konsullore dhe nuk u dedikohen publikut të vendit pritës. Gjithashtu, këto faqe janë vetëm në gjuhën shqipe dhe informacioni është shqip, por edhe anëtarët janë vetëm shqiptarë. E vetmja faqe e hapur aktive që i dedikohet publikut në vendin pritës, është faqja e facebook-ut të Ambasadës së Kosovës në Uashington. Në këtë faqe me 4221 pëlqime apo anëtarë, ka informacione për Kosovën, ka anëtarë edhe të huaj dhe është mjaft aktive Slloveni/

128 Ndërsa, sa u takon ambasadave të huaja në Prishtinë, vetëm disa prej tyre kanë hapur faqet e facebook-ut, por më aktivja është ajo amerikane. Përderisa faqet e facebook-ut të ambasadës amerikane në Paris, Romë, Berlin, Tiranë, Beograd, Kajro etj, janë në gjuhën e vendeve pritëse, kjo nuk ka ndodhur edhe me Kosovën ku facebook-u i kësaj ambasade është vetëm në anglisht. Në këtë faqe postohen jo thjesht aktivitetet e qeverisë amerikane apo Ambasadës, siç ndodh me faqet e facebook-ut të ambasadave të Kosovës, por aty gjen kryesisht aktivitete që bëjnë SHBA-të për Kosovën dhe prononcime mirënjohëse të qytetarëve të Kosovës për SHBA-të 72. Pra, opinione dhe vlerësime të liderëve lokalë të opinionit të Kosovës për SHBA-të dhe këto mesazhe i drejtohen opinionit të Kosovës dhe më gjerë. Ndërsa, Kosova nuk është e përfshirë në matjet zyrtare të poseduesve të llogarisë në facebook në kompaninë që bën matje të tilla në nivel global, Socialbakers: apo edhe Po të krahasohen disa vende të rajonit, pa hyrë në detaje se mund të ketë persona që kanë hapur më shumë se një llogari në facebook dhe shpeshtësia e përdorimit, konstatojmë se pak a shumë edhe Kosova ka të njëjtin nivel të përdorimit të facebook-ut. Shqipëria me rreth 2.8 milionë banorë ka 733 mijë përdorues facebook-u apo rreth 26 për qind e popullsisë e përdorin këtë rrjet social, por dominojnë meshkujt me 65 për qind të përdoruesve, ndërsa 35 për qind janë femra 73. Njëherësh kjo është përqindja më e lartë e përdoruesve meshkuj në krahasim me vendet e tjera europiane, SHBA dhe Kanada të cilat përafërsisht kanë numër të njëjtë ndërmjet meshkujve dhe femrave. Gjithashtu mosha e re e përdoruesve është më e madhe se në vendet europiane, 40 për qind të moshës vjeç dhe rreth 24 për qind të moshës vjeç. Maqedonia me 2 milionë banorë, ka 683 mijë posedues të facebook, apo 34 për qind e popullsisë përdorin atë, prej të cilëve 58 për qind janë meshkuj dhe 42 për qind femra. Shumica e përdoruesve janë të moshës vjeç me 20 për qind dhe po me 20 për qind

129 Kroacia me rreth 4.2 milionë banorë ka 868 mijë përdorues apo rreth 20 për qind e popullsisë përdorin facebook dhe raporti gjinor i përdoruesve është i barabartë, 51 për qind meshkuj dhe 49 për qind femra. Kroacia, ashtu si edhe Maqedonia, ka një moshë më të pjekur të përdoruesve se Shqipëria, 20 për qind të moshës vjeç dhe po 20 të moshës Franca me rreth 65 milionë banorë ka 11.8 milionë përdorues të facebook-ut apo rreth 18 për qind e popullsisë. Raporti meshkuj - femra është thuajse i njëjtë, 49 meshkuj dhe 51 për qind femra. Të moshës vjeç janë 15 për qind, 16 për qind janë të moshës vjeç. Gjermania me rreth 81.8 milionë banorë, ka rreth 10.2 milionë përdorues facebook-u ose rreth 12 për qind e popullsisë përdorin këtë rrjet social, prej të cilëve 52 për qind e përdoruesve janë meshkuj dhe 48 për qind femra. Të moshës vjeç janë rreth 15 për qind përdorues, të moshës janë rreth 17 për qind. Nga të dhënat shihet se vendet ballkanike që kanë një nivel më të ulët të zhvillimit ekonomik dhe shkallë më të lartë papunësie, kanë përqindje më të madhe përdoruesish të këtij rrjeti social. Përveç gjinisë që dominojnë meshkujt e pranishëm në facebook në vendet ballkanike, gjithashtu edhe përqindja e rinisë e pranishme në këtë rrjet social është më e madhe sesa në vendet perëndimore, ndonëse edhe përqindja e moshës rinore në vendet ballkanike është më e madhe sesa në vendet perëndimore Spoti në CNN Kosova në 5-vjetorin e pavarësisë bëri një spot publicitar 16 sekondash në CNN, Happy Birthdey Republic of Kosovo. Por, ky spot u shoqërua me një skandal, ku obelisku për një kohë u shfaq në CNN si New Porn në vend të New Born për shkak se produksioni nuk kishte qenë i kujdesshëm dhe nuk e kishte vërejtur se shkronjës B i ishte lyer me bojë të zezë barkushja e poshtme dhe incizimi i natës e tregonte atë si P. Kjo u përmirësua pas disa ditë emetimesh në CNN, ndërsa mbeti në youtube. 104

130 Fig. 4. Dy versionet e spotit të Kosovës në CNN Një tjetër spot për Kosovën është emetuar po në vitin 2013 në CNN që lidhej me 5-vjetorin e pavarësisë. Ky spot njëminutësh përqendrohet krejtësisht te rinia, e cila është e vetmja rini me papunësi më të madhe në kontinent dhe e deklaruar e paperspektivë që urojnë liberalizim të shpejtë vizash për të emigruar jashtë Kosovës 74. Në spot shfaqen të rinj të buzëqeshur që shëtisin dhe fotografohen nëpër bukuritë natyrore të Kosovës, jetojnë të lumtur, hanë të lumtur, argëtohen: skijojnë, notojnë, bëjnë masazhe, maska në fytyrë, qëndrojnë nëpër galeri artesh etj 75. Ministria e Tregtisë dhe Industrisë e Kosovës e cila ishte bartëse e realizimit të këtij projekti, besonte se spoti do të ndihmojë në rritjen e investimeve të huaja Youtube - diplomacia Kosova në youtube nuk është aq e pranishme për nga vizitat e video-spoteve të cilat i drejtohen një publiku të huaj dhe që mbajnë emërtimin e Kosovo. Në pranverë të vitit 2013 në kërkimin me fjalën Kosovo në Youtube sipas numrit të shikimeve 76, rezulton me dhjetëra video serbe për Kosovën me rreth mijë shikime, të cilat flasin për të vërtetën serbe për Kosovën. Menjëherë më pas vjen kënga me 740 mijë 74 UNICEF, Çliro ndryshimin Zërat e të rinjve të Kosovës Raport, UNICEF, 20 tetor, 2010, në:

131 shikime Kosovo Parody Song 77, e kënduar nga një grup ushtarësh të KFOR-it norvegjez në Kosovë, me produksion të Seattle Radio në vitin 1999 dhe e publikuar në youtube në vitin Teksti është parodi për ndërhyrjet ushtarake, por edhe kritike për regjimin e Milosheviqit, ndërsa muzika është e këngës Kokomo, një hit mjaft i njohur nga viti 1988 i grupit The Beach Boys, njëherësh këngë e filmit të njohur amerikan romantik Coctails në fund të viteve 90-ta me aktorin e njohur Tom Cruise në rolin kryesor. Më pas për nga numri i shikimeve të videos që mban titullin Kosovo, është Melinda Ademi, një 16-vjeçare që ka arritur suksese në SHBA si talente e muzikës në spektaklin American Idol. Ajo rrëfen në spot që ka ikur me familjen nga Kosova në Amerikë si refugjate gjatë luftës së vitit Pas kësaj, nga videot e tjera që mund të merren se japin mesazh pozitiv për Kosovën dhe që janë më të shikuara në youtube, vjen kënga Children of Kosovo e bendit irlandezo-amerikan The Kelly Familly, një grup i njohur i muzikës në botë. I gjithë teksti është një thirrje për paqe për fëmijët e Kosovës. Edhe spoti i kushtohet vuajtjeve të fëmijëve të Kosovës. Kënga është e vitit 1999 në kohën e dëbimeve masive të shqiptarëve nga Kosova, ndërsa është publikuar në youtube në vitin 2007 me 380 mijë shikime në maj Megjithatë, në youtube ka edhe video me shikime disamilionëshe, të cilat bëjnë një diplomaci publike për Kosovën, por të cilat nuk mund të gjenden me një kërkim të thjeshtë duke shkruar fjalën Kosovo. Këtu në radhë të parë fjala për këngëtaren Rita Ora, e lindur në Prishtinë, por e emigruar në Londër. Ajo vitet e fundit ka bërë emër në botë, duke u radhitur në top-listat më të dëgjuara britanike të muzikës. Rita Ora është ndër këngëtarët më të pranishëm në youtube në nivel botëror për nga numri klikimeve. Njëra këngë në qershor 2013 kishte 43 milionë dëgjime 80, tjetra 36, një këngë tjetër 33, një 29 millionë etj. Kënga Shine Ya Light e cila e ka spotin në Prishtinë ku këngëtarja paraqet vendlindjen e saj dhe mban flamurin e Kosovës, në qershor 2013 kishte 9 milionë dëgjime në youtube 81. Spoti i këngës që gjithashtu ka bërë xhiron e botës, fillon me njoftimin me titra Pristina, Kosovo ndërsa më pas një fëmijë thërret në shqip të një Vig&proxmate=us 106

132 fëmije Rita po vjen dhe më pas këngëtarja falënderon publikun e ardhur në koncert në Prishtinë po në gjuhën shqipe 82. Gjithashtu ka shumë video në youtube për mediat britanike në të cilat ajo flet për prejardhjen e saj shqiptare nga Kosova 83. Pra, këngëtarja e famshme vazhdimisht ua kujton adhuruesve të saj në botë se ajo është nga Kosova. Fig 5. Rita Ora në spotin e hitit botëror të realizuar në Prishtinë dhe e mbështjellur në fytyrë me flamurin e Kosovës 84 Një këngëtar tjetër që gjithashtu ka hite botërore, është një ish-ushtar i KFOR-it, James Blunt, i cili ka shërbyer në Kosovë si ushtar në vitin 1999 dhe gjithashtu promovon vazhdimisht Kosovën. Blunt pas kthimit nga Kosova në Angli vazhdon karrierën e këngëtarit pop dhe disa këngë të tij bëhen hite në klasifikimet britanike, australiane dhe amerikane. Kënga You're beautiful, është radhitur në krye të top-listave në botë, ndërsa në youtube në qershor 2013 videoja zyrtare ka pasur 35 milioinë dëgjime 85, e njëjta këngë duke kënduar live në BBC ka pasur 13 milionë 86. Këngët e tjera të tij kanë gjithashtu dhjetëra miliona dëgjime. I lidhur emocionalisht me Kosovën, Blunt kthehet disa herë në Kosovë. Bën disa dokumentarë për Kosovën, katër prej të cilave gjenden në youtube 87. Ai ka mbajtur edhe koncerte për ushtarët e KFOR-it në Prishtinë 88. Në dokumentarët për kthimin e tij në Kosovë, Blunt kujton shërbimin e tij në Kosovë, hyrjen e NATO-s në Kosovë, vuajtjet e qytetarëve të Kosovës dhe dëshirën e madhe për ta jetuar lirinë. Blunt 82 Po aty. 83 Me gjerësisht për Rita Orën në mediat britanike shih Kapitullin Vig&proxmate=us

133 në intervistat e shumta që ka në youtube, flet me mall për Kosovën dhe të kaluarën e tij prej ushtari që i ka shërbyer paqes 89. Fig. 6. Solisti britanik James Blunt duke kënduar para ushtarëve të KFOR=it në Prishtinë Mediat botërore për zhvillimet në Kosovë E përditshmja britanike The Guardian më 13 mars 2000, shkruan se agjencitë ndërkombëtare të cilat e luftojnë trafikimin e drogës janë paralajmëruar se Kosova është bërë parajsë e kontrabandistëve të drogës dhe se 40 për qind e tregut të heroinës në Europë dhe Amerikën Latine vjen nga Kosova. 91 Kosova, sipas gazetës britanike, është duke u shndërruar në Kolumbi dhe paraqet kancerin e Europës për sa i përket shpërndarjes së drogës, sepse nga Kosova për në Europë dalin nga 4-5 tonë drogë në muaj. Por, të gjitha këto që i shkruan gazetarja e The Guardian mbështeten ne prononcimet e Marko Nikoviç, një avokat dhe zëvendëspresident i Shoqatës Ndërkombëtare të Zyrtarëve të Antidrogës, me bazë në Nju Jork. Pra, një propagandë e pastër e kësaj gazete, ndërsa korrespondentja shkruan nga Beogradi 92. Kur policia serbe në Kosovë ka djegur shtëpitë, në çatitë e tyre kishin qenë të mbushura me heroinë, ka deklaruar Nikoviç. Gardian të gjithë shkrimin e harton mbi prononcimet e Nikoviçit. Gazeta gjithashtu pranon se Nikoviçi deri në vitin 1996 ka qenë shef i Forcës antidrogë Maggie O'Kane, Kosovo drug mafia supply heroin to Europe, The Guardian, 13 mars,

134 në Jugosllavi. Kjo do të thotë se Nikoviç ka qenë njeri i afërt i Milosheviqit përderisa ka qenë në atë pozitë të lartë. Por, edhe përkundër kësaj, formulime të tilla propagandistike kanë për qëllim jo vetëm prishjen e imazhit të Kosovës, por edhe të forcave ushtarake dhe policore ndërkombëtare të cilat atëkohë kontrollonin Kosovën dhe policia vendore ende nuk ishte operative. Ndërsa, BBC informon më 27 maj 2010 se tre hetimet paralele ndërkombëtare, nga hetues për krime lufte nga Serbia, BE-ja Këshilli i Europës, kanë dështuar për të zbuluar ndonjë provë se UÇK-ja ka trafikuar organet e robërve 93. BBC citon një hetues të EULEX-it, sipas të cilit zhurma mediatike për Shtëpinë e verdhë ku mendohet se UÇK-ja i paska mbajtur pengjet diku në afërsi të Burrelit, nuk ka dhënë asnjë provë dhe askujt asgjë nuk i ka ndihmuar. "Fakti është se nuk ka asnjë dëshmi, asnjë dëshmitar dhe çfarëdo qoftë tjetër për këtë rast", citon BBC Matti Raatikainen, kreu i njësisë së krimeve të luftës pranë EULEX-it. 94 Por, më 12 nëntor 2010 BBC dhe Associeted Press informojnë opinionin se hetuesit e EULEX-it kanë ngritur akuzat e para për trafikim me organe njerëzore të cilat janë kryer në një klinikë private në Prishtinë 95, por të cilat akuza nuk kanë të bëjnë me ato të Martyt dhe Serbisë për trafikimin e gjoja organeve të serbëve të marrë peng nga UÇKja dhe të dërguar në Shqipëri në vitin Këtu fjala është për mjekë të Kosovës, ndërsa transplantet joligjore dhe trafikimi me organe njerëzore ka ndodhur në vitin Për këto të fundit, për hetimet e gjykatësve europianë kundër trafikimit me organe njerëzore, shkruan edhe prestigjiozja New York Times, më 15 nëntor Në një artikull të gjatë, NYT shkruan se në këtë trafikim organesh me individë të dëshpëruar nga disa vende ish-sovjetike dhe turq si donatorë, janë të përfshirë edhe zyrtarë të Ministrisë së Shëndetësisë së Kosovës, ndërsa marrësit e organeve kanë paguar nga 200 mijë dollarë 96. Zbulimi i rastit, shkruan gazeta, ka ndodhur rastësisht në nëntor kur policia gjen pa ndjenja të riun turk Yilman Altun. Z. Altun i tha policisë se veshka e tij ishte vjedhur

135 Kur policia bastisi klinikën Medicus, ata zbuluan një burrë të moshuar izraelit që kishte marrë veshkën e z. Altun. 97 The Guardian i rikthehet temës së trafikimit më 14 dhjetor 2010 dhe shkruan një artikull të gjatë për raportin e Dick Martit në Këshillin e Europës i cili ishte prezantuar nga parlamentari zviceran dy ditë më parë, se kryeministri Hashim Thaçi është kreu i një grupi mafioz përgjegjës për kontrabandën e armëve, drogës dhe organeve njerëzore nëpër Europën Lindore. 98 Duke cituar Raportin e parlamentarit zviceran në Asamblenë e Përgjithshme të Këshillit të Europës, Dick Marty, gazeta shkruan se grupi i fuqishëm i Drenicës në UÇK kontrollon disa ndërmarrje në Kosovë 99, ndërsa gjithashtu përmend edhe akuzat e Marty-ut për trafikimin me organe njerëzore të serbëve gjatë luftës së vitit Gazeta britanike gjithashtu shkruan se trafikime me organe ka pasur edhe në një klinikë në kryeqytet, Medicus. Në të njëjtën ditë, shkruan edhe e përditshmja londineze The Telegraph, por me një titull mjaft akuzues dhe propagandues: Kryeministri i Kosovës lojtari kyç në mafia, si gangster 101. Shkrimi është hartuar mbi thëniet e raportit të Dick Martyt, por ndërlidhet edhe me rastin Medicus, i cili ishte zbuluar dhe konfirmuar nga EULEX-i. Një ditë më vonë, më 15 dhjetor 2010, e përditshmja gjermane Süddeutsche Zeitung shkruan për raportin e Dick Marty-t, lidhjet e mundshme të Thaçit me krimin dhe pyet nëse Hashim Thaçi mund të jetë një bos mafioz?. Kreu i qeverisë së Kosovës, shkruan gazeta, dyshohet të jetë përfshirë në trafikim organesh, vrasje dhe krime të tjera, siç pretendon Këshilli i Europës në një Raport 102. Po të njëjtën ditë, ngjashëm ka shkruar edhe e përditshmja tjetër gjermane, Die Zeit, e cila gjithashtu përmend hetimet për korrupsion kundër ish-ministrit Fatmir Limaj dhe dyshimet për Azem Sylën, siç shkruan, që të dy zyrtarë të lartë të PDK-së së Thaçit 103. Po më 15 dhjetor, e përditshmja franceze Le Monde në artikullin të titulluar Kryeministri kosovar në qendër të një skandali të 97 Po aty Po aty. 100 Me gjerësisht për Raportin e Dick Marty-it, shih në Kapitullin e dytë prime-minister-key-player-inmafia-like-gang.html vorwuerfe-gegen-hashim-thaci-europarat-wirft-kosovopremier-schwere-verbrechen-vor

136 trafikimit të organeve, citon artikullin e një dite më parë të të përditshmes britanike The Guardian dhe raportin e Dick Marty-t 104. Ngjashëm ka shkruar një ditë më vonë, më 16 dhjetor 2010 Daily Mail, e cila madje e ilustron shkrimin edhe me një foto të përbashkët të Hashim Thaçit dhe Tony Blair nga koha e luftës në Kosovë 105. Në këtë artikull thuhet se Thaçi ka shitur organet e serbëve për përfitime 106. Më 16 dhjetor 2010, ditën kur Asambleja miratoi Raportin e Dick Martyt, për këtë raporton edhe CNN, i cili padyshim ka qenë më i balancuar. CNN pasi informon për raportin e Martyt i cili akuzon UÇK-në dhe Thaçin për trafikim organesh gjatë luftës së vitit 1999, jep prononcimin e zëdhënësit të Departamentit të Shtetit sipas të cilit këto janë akuza të rënda dhe ato duhet të hetohen seriozisht. Por, CNN njëherësh informon edhe për pritjen që nënpresidenti amerikan Joe Biden i ka bërë Thaçit në verën e atij viti në Uashington, duke cituar nënpresidentin amerikan, i cili e quan Thaçin Xhorxh Uashington të Kosovës 107. Në këtë kronikë, CNN citon reagimin e qeverisë së Kosovës, sipas të cilës ky është një konstruksion për ta dëmtuar imazhin e Kosovës dhe të UÇKsë. CNN jep edhe reagimin e ministrit të jashtëm rus, Lavrov dhe prononcimin e ambasadorit të Serbisë në Uashington 108. Fig. 7. CNN raporton për akuzat ndaj UÇK-së për trafikim organesh Burimi: Po aty Po aty. 111

137 Euronews në mbrëmjen e 16 dhjetorit, pas shkrimeve dhe miratimit të raportit akuzues të Dick Marty-ut në Këshillin e Europës, transmeton kumtesën e Kryeministrisë së Kosovës e cila hedh poshtë fuqimisht pretendimet e bujshme se kryeministri drejton një rrjet të krimit të organizuar që vrau kundërshtarët politikë dhe se ka trafikuar organe 109. Thaçi denoncoi atë që ai tha se ishte një fushatë që synon të dëmtojnë imazhin e Kosovës dhe tha se do të përdorë të gjitha mjetet politike dhe ligjore për ta nxjerrë të vërtetën në dritë 110 Euronews thekson se analistët kanë vlerësuar se raportime të tilla dëmtojnë rëndë imazhin e Kosovës. Fig. 8. Euronews: Kryeministri i Kosovës hedh poshtë akuzat 111 Më 30 dhjetor, e përditshmja franceze Liberation ndalon gjithashtu tek akuzat, por më shumë përqendrohet te përgënjeshtrimet që i janë bërë raportit të Dick Marty-t. Me titullin Hashim Thaçi krahason një raport europian me propagandën naziste, kjo gazetë shkruan se Thaçi e ka quajtur raportin e Dick Marty-t pamflet me tone racore. Mënyra se si Marty e shkroi raportin e tij më kujton propagandën e Joseph Goebbels 112, ka thënë Thaçi Po aty

138 Ndërsa, portali informativ amerikan The Huffington Post pak a shumë përsërit të njëjtat akuza edhe më 29 mars 2011, me titull Kryeministri i Kosovës Hashim Thaçi dyshohet për lidhjet me mafian Rasti i arrestimit të komandantëve të UÇK-së Më 15 nëntor 2012 agjencia britanike Reuters informon se tre ish-komandantë të UÇK-së janë arrestuar nga policia e BE-së në Kosovë të cilët akuzohen për krime lufte ndaj civilëve serbë dhe shqiptarë gjatë luftës në Kosovë 114. Ndërsa, BBC transmeton lajmin e agjencisë franceze, AFP, se fjala është edhe për vrasjen e dy bashkëpunëtorëve të ish-presidentit Ibrahim Rugova 115, të cilët ish-pjesëtarët e UÇK-së deri vonë i konsideronin kundërshtarë. Mediat botërore sërish më vonë do të informojnë për arrestime të tjera, kësaj radhe fjala është për krerë më të lartë të UÇK-së. Me titullin BE heton aleatët e kryeministrit, arrestohet ambasadori për krime lufte, Reuters dhe shumë media të tjera ndërkombëtare më 23 maj 2013 informon se policia e BE-së në Kosovë ka arrestuar pesë ish-komandantë, përfshirë edhe bashkëpunëtorë të kryeministrit gjatë luftës si dhe ambasadorin e Kosovës në Shqipëri 116. Fjala është për arrestimin e kryetarit të komunës së Skënderajt, Sami Lushtakun, bashkëpunëtor i luftës dhe i pasluftës i kryeministrit Hashim Thaçi dhe anëtar i PDK-së; ambasadorin e Kosovës në Shqipëri, Sylejman Selimin, i cili deri në vitin 2011 para se të dërgohet ambasador ka drejtuar Forcës së Sigurisë së Kosovës, e trajnuar nga NATO-ja dhe tre të tjerë gjithashtu nga Drenica

139 Fig. 9. Reuters informon për arrestimet e ish-komandantëve, të afërt me kryeministrin e Kosovës Burimi: Më 27 maj Euronews transmeton protestën e mijëra qytetarëve në Prishtinë të organizuar nga shoqatat e luftës, të cilët protestojnë kundër arrestimit të ishkomandantëve të UÇK-së. Euronews informon se të arrestuarit dyshohen për krime të kryera kundër popullsisë civile të cilët kanë qenë serbë, shqiptarë dhe romë, në një qendër paraburgimi në Kosovë. Ndërkaq, për shkak se fjala është për ambasadorin e Kosovës në Shqipëri, edhe shtypi i Tiranës i ka dhënë hapësirë informacionit për arrestimin e ish-komandantëve 118. Edhe pse të arrestuarve iu caktua masa e arrestit, megjithatë shtypi i Tiranës shkruante se Kosova do të vazhdojë të përfaqësohet në Shqipëri nga ambasadori i cili gjendet në paraburgim i dyshuar për shtatë akuza që përfshijnë krime luftë, të cilat janë ngritur nga EULEX 119. Ambasadori Selimi u arrestua bashkë me gjashtë ish-luftëtarë të tjerë të UÇK-së. Por, Ministria e Punëve të Jashtme të Kosovës beson në pafajësinë e tij dhe nuk ka në plan ta zëvendësojë Fig. 10. Euronews informon për protestën kundër arrestimeve të të dyshuarve për krime lufte Burimi:

140 BBC ka informuar shpesh për arrestimin dhe riarrestimin që ka ndodhur me ishministrin e transportit, Fatmir Limaj, i akuzuar për korrupsion dhe për krime lufte, i njohur si ish-komandant i lartë i UÇK-së me nofkën Komandant Çeliku 120. Limaj ka qenë i arrestuar për një kohë në Hagë dhe Tribunali atje e ka nxjerrë të pafajshëm, por në Kosovë kanë vazhduar hetimet kundër tij nga prokurorë të EULEX-it 121. Për moslirimin e Selimit nga detyra e ambasadorit të jashtëzakonshëm dhe fuqiplotë në Tiranë, shtypi i Kosovës konsideron se ky është një lëshim i diplomacisë së Kosovës. Ministria e Jashtme dëmton imazhin e vendit, shkruante e përditshmja Zëri 122. BBC më 10 shkurt 2012 transmeton lajmin e agjencisë gjermane DPA nga gjykimi i të riut 22 vjeçar Arid Uka, shqiptar mysliman nga Kosova që ka jetuar në Gjermani dhe i cili një vit më herët kishte vrarë në Frankfurt dy ushtarë amerikanë, i nxitur nga ekstremizmi fetar 123. Më 14 janar 2012 BBC transmeton protestat e dhunshme që ndodhën në veri të Kosovës, kur Lëvizja Vetëvendosje protestoi kundër vendimit të qeverisë për lejimin e hyrjes së mallrave serbe në Kosovë. Në këtë protestë, raporton BBC, janë plagosur rreth 50 veta, shumica policë, ndërsa janë arrestuar 140 protestues të kësaj partie 124. Më 29 nëntor 2012, Reuters, New York Times, BBC, France24 etj, informojnë se ish-kryeministri i Kosovës, Ramush Haradinaj, sërish, për të dytën herë, u shpall i pafajshëm nga Gjykata e OKB-së për Krime lufte në ish-jugosllavi

141 Dënimi i mjekëve për trafikim organesh, lajmi më i transmetuar në botë për Kosovën Më 29 prill, 2013 mediat kryesore të botës kanë transmetuar lajmin nga Prishtina se gjykatësit e BE-së në Kosovë dënuan me burg pesë mjekë vendës të cilët u gjetën fajtorë se kanë trafikuar organe njerëzore. Ky është njëherësh lajmi më i keq për Kosovën dhe lajmi më i përhapur në botë. Një kërkim në google ka rezultuar se që atë natë, nuk kishte medium të fuqishëm në botë që transmeton në gjuhën angleze, frënge, spanjolle, ruse etj., të cilët nuk e kishin këtë lajm më të dëmshëm për imazhin e Kosovës. Fig. 11. Mediat e fuqishme botërore informojnë për dënimin e mjekëve trafikantë a. b. Mjekët u shpallën fajtorë se kishin ushtruar aktivitetin e paligjshëm të trafikimit me organe njerëzore në një rrjet ndërkombëtar dhe kanë kryer 48 transplante, 24 donatorë dhe po kaq marrës në Klinikën Medicus në Prishtinë. Sipas Rueters, CNN, AP, Al Jazeera, Al Arabya, BBC-së etj, të cilat transmetojnë akuzën e prokurorit dhe të pranuar nga trupi gjykues, marrësit e organeve kanë qenë kryesisht izraelitë, polakë, gjermanë, amerikanë dhe për një transplantim veshke ata kanë paguar mijë euro, ndërsa donatorët e organeve janë rekrutuar nga Klinika kosovare dhe ata kanë qenë njerëz skajshmërisht të varfër të cilëve u ishte premtuar nga mijë euro për dhuriminshitjen e një organi 126. Por, disa prej tyre kanë thënë se asnjëherë nuk i kanë marrë ato

142 para. Shtatë donatorë të cilët kanë dëshmuar, kanë qenë nga Izraeli, Ukraina, Kazakistani, Bjellorusia dhe Turqia 127. Ata kanë përshkruar vështirësitë që kanë përjetuar, duke fluturuar nga Stambolli në Prishtinë për të ardhur në klinikën Medicus. Drejtori i Klinikës, urologu Lutfi Dervishi, u dënua me tetë vjet burg për krim të organizuar dhe trafikimin njerëzor. Pas përfundimit të vuajtjes së dënimit atij i ndalohet ta ushtrojë profesionin e urologut për dy vjet. Djali i tij, Arbeni, u dënua me shtatë vjet e tre muaj, ndërsa tre të pandehurit e tjerë u dënuan ndërmjet një dhe tre vjet. Sipas Associeted Press, që e transmetojnë edhe një numër i madh i mediave ndërkombëtare, mjekët trafikantë mendohet të kenë fituar rreth 1 milionë euro me aktivitetin e tyre gjatë vitit 2008 dhe 2009, ndërsa rasti është zbuluar kur një donator turk është alivanosur në Aeroportin e Prishtinës dhe ka përfunduar në spital. BBC gjithashtu raporton për publikun botëror se ish-sekretari i Ministrisë së shëndetësisë së Kosovës, Ilir Rrecaj, u lirua por u gjet përgjegjës për keqpërdorimin e pozitës zyrtare ose autorizimit që i kishte dhënë Klinikës 128. Rasti i trafikimit të organeve është drejtuar nga EULEX-i për shkak përfshirjes së dy ministrive të Qeverisë,- raporton korrespondenti i BBC-së për Ballkanin, Guy de Launey. 129 Në këtë raport BBC thekson gjithashtu se Kosovën e ka ndjekur një rast tjetër i lidhur me trafikimin e organeve që daton nga viti 1999, por në këtë rast i cili kurrë nuk është provuar, thuhet se gjoja militantët e UÇK-së kanë qenë të përfshirë në trafikimin e organeve të serbëve të marrë peng të cilët më pas janë vrarë 130. Nënshkrimi i marrëveshjes mes Prishtinës dhe Beogradit me ndërmjetësim të BEsë për inkuadrimin e serbëve të veriut në institucionet e vendit, më 19 prill, 2013, ka qenë një zhvillim tjetër që është pasqyruar gjerësisht nga mediat. Televizioni francez TV5 Monde e ka quajtur marrëveshje historike 131. Ky televizion kujton se marrëveshja e cila parashikon normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet dy vendeve, është arritur nga dy ish- 127 Associeted Press, Kosovo: 3 get jail time in organ trafficking case, 29 prill, 2013, Po aty. 129 Po aty. 130 Po aty Kosovo/p La -Serbie-et-le-Kosovo-signent-un-accord-historique.htm 117

143 kundërshtrarë, Hashim Thaçi i cili ka drejtuar UÇK-në dhe Ivica Daçiç i cili ka qenë zëvendësi i Milosheviqit gjatë kohës së luftës. Më 19 qershor 2013 e përditshmja amerikane New York Times shkruan për gafat e qeverisë së Kosovës, se dorëhiqet i dërguari i parë i Kosovës në Serbi vetëm dy ditë pasi kishte filluar misionin 132. Gazeta shkruan se Lulëzim Peci i cili ishte i dërguari i parë i Kosovës në Serbi pas arritjes së marrëveshjes ndërmjet dy vendeve, dha dorëheqje në rrethana ende ta pasqaruara, vetëm dy ditë pasi kishte filluar misionin e tij diplomatik. Ndërkaq, për të njëjtën ngjarje, agjencia Reuters shkruan se Peci kishte dhënë dorëheqje pasi atë e kritikoi publikisht kryeministri Thaçi 133. Në një kumtesë të ministrisë së jashtme, që e transmeton Reuters, thuhet se Peci ka bërë lëshime duke realizuar takime të paautorizuara me përfaqësuesit serbë në Beograd, ka shprehur qëndrime personale etj. Ndërkaq, Peci ka qenë ambasador i Kosovës edhe në vende tjera dhe me të parët ka hyrë në shërbimin e ri diplomatik të Kosovës. Para shkuarjes së tij në Beograd, qeveria kishte lavdëruar punën e tij, për ta kritikuar vetëm disa ditë më vonë. Ndërkaq, e përditshmja amerikane New York Times pas arritjes së marrëveshjes ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit për zgjerimin e hapësirave vetëqeverisëse të serbëve në veri të Kosovës, më 12 korrik 2013 lavdëron kryeministrin e Kosovës. SHBA-të dhe BE-ja ishin ndërmjetësuesit kryesorë të cilët për herë të parë ulën në një tryezë bisedimesh kryeministrat e dy vendeve fqinje. Z. Thaçi, është përshëndetur në Uashington dhe Bruksel si Gerry Adams i Ballkanit... ndërsa emri i tij është përmendur, ndonëse e pamundur, si një kandidat i mundshëm i çmimit Nobel për Paqe. Në këtë artikull NYT shkruan se Thaçi i cili në 1999 drejtonte kryengritësit shqiptarë të UÇK-së kundër Serbisë, më 2013 ka negociuar me Ivica Dadiçin, ish-zëdhënësin e Milosheviqit. Megjithatë, Thaçi për serbët mbetet një i akuzuar për krime lufte, ndërsa gazeta gjithashtu përmend edhe akuzat që i janë bërë Thaçit në vitin 2010 nga Këshilli i Europës se drejton një grup mafioz të drogës dhe trafikimit të organeve njerëzore. Thaçi i hedh poshtë këto first-envoy-to-serbia-resigns-after-twodays.html

144 akuza. Asnjëherë nuk ka ndodhur diçka e tillë. Ne s kemi çfarë të fshehim. 134 Gazeta jep një profil të Thaçit, duke u ndalur te familja e tij në Drenicë, shkollimi, më pas drejtimi i kryengritësve shqiptarë, Konferencën e Paqes në Rambuje, shpërbërjen e UÇKsë, për partinë që ai drejton etj. NYT kujton se si gjatë vizitës në Kosovë, nënpresidenti amerikan Joseph Biden e ka quajtur Thaçin George Washington të Kosovës 135. Por, gazeta prestigjioze gjithashtu kujton se qeveria e Thaçi është përballur me akuza të vazhdueshme për korrupsion. Në maj të vitit 2013, shkruan NYT, Thaçi ka pësuar një goditje tjetër, kur një trup gjykues i BE-së ka urdhëruar arrestimin e shtatë ishkomandantëve të UÇK-së të akuzuar për krime lufte, përfshirë dy ish-ndihmës të ngushtë të tij 136. Fig. 12. New York Times për Hashim Thaçin, një ditë pas nënshkrimit të një marrëveshjeje me Serbinë. m/2013/07/13/wo rld/europe/kosovos -thaci-aspires-to-statesmanship-but-guerrillapast-haunts-him.html?pagewanted=1&pagewante Po të njëjtën ditë me shkrimin për Thaçin, New York Times boton edhe një shkrim tjetër të gjatë, Rrugëtimet e Nënës Terezë. Në këtë artikull, gazeta flet për 134 Kosovo s Thaci Aspires to Statesmanship, but Guerrilla Past Haunts Him, New York Times, 13 korrik, / 13/ world/europe/kosovos -thaci-aspires-to-statesmanship-butguerrilla-past-haunts-him.html?pagewanted=1&pagewante 135 Për t'u vërtetuar për këtë thënie të Biden për Thaçin që shkruan gazeta, shih raportin e CNN ku dëgjohet ky krahasim i nënpresidentit amerikan për Thaçin në sekondën e 47 në: thaci-aspires-to-statesmanship-butguerrilla-past-haunts-him.html?pagewanted=2&pagewante 119

145 shenjtërimin e Nënës Terezë, siç thuhet, të kësaj ambasadoreje më të mirë fetare të trashëgimisë shqiptare 137. Shkrimi i NYT për Thaçin vjen vetëm një ditë pasi Kuvendi i Kosovës miratoi Ligjin e Amnistisë me të cilin u amnistuan në radhë të parë serbët e veriut të Kosovës të cilët kanë mbajtur veriun e vendit për 14 vjet jashtë sovranitetit të autoriteteve të Kosovës. Artikulli i kësaj gazete prestigjioze fillon me përshkrimin e të kaluarës së Thaçit kur ai drejtonte kryengritësit në një luftë të përgjakshme..., ndërsa fjalia e parë e këtij artikulli ngjason me editorialin e shkruar dy javë më herët po në NYT nga kryediplomatja e BE-së, Catherine Ashton, sipas të cilës historia e fundit e Ballkanit Perëndimor ka qenë e shkruar me gjak 138. Ashton ishte ndërmjetësuesja kryesore e bisedimeve Thaçi-Tadiç në pranverë të vitit 2013, për një marrëveshje për uljen e tensioneve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë të cilat u ndanë me luftë të përgjakshme në vitin Pesë ditë më vonë, më 26 qershor 2013, e përditshmja amerikane Wall Street Journal, boton një reportazh të gjatë nga Gjilani ku, policë dhe doganierë të Kosovës dhe Serbisë punojnë krahpërkrah në kufirin e ri ndërkombëtar europian 139. Por, nuk ka flamuj të valëvitur këtu, nuk ka parulla Mirë se vini në Kosovë. Kjo do të jetë një hap shumë i largët për Serbinë, e cila u zotua se kurrë s ka për ta njohur pavarësinë e Kosovës.... Megjithatë, gazeta shkruan se kjo pikë kufitare e cila është njëra nga gjashtë pikat që u hapën shtatorin e vitit 2012, megjithatë është shenjë e prekshme për shkrirjen e marrëdhënieve në mes Kosovës dhe Serbisë Për shumë katolikë, Nënë Tereza, e lindur si Agnesë Bojaxhiu në vitin 1910 e trashëgimisë shqiptare, ishte ambasadorja më e mirë e fesë". Rooting for Mother Teresa, NE York Times, 13 korrik, 2012, Catherine Ashton, A Different Balkan Story, The New York Times, 25 prill, m/2013/04/26/opinion/global/ashton-normalizing-relations-between-kosovo-and- Serbia.html?_r= Po aty. 120

146 BBC për zhvillimet në Kosovë BBC-ja si një transmetues global, televizion publik i një vendi mik të Kosovës dhe një televizion paksa më i pranueshëm sesa psh. CNN në disa vende aziatike, afrikane e europiane, në gjashtëmujorin e parë të vitit 2013, ka pasur kronika, reportazhe dhe artikuj nga Kosova dhe për Kosovën 141, por që një pjesë e madhe e tyre janë marrë nga mediat e tjera lokale, janë cituar ose janë dhënë të plota. Tre prej tyre kanë qenë intervista, ajo me kryediplomaten europiane Catherine Ashton, intervistë me zëvendëskryeministren Mimoza Kusari Lila dhe një kronikë për përgatitjet e Prishtinës për 5-vjetorin e pavarësisë. Ka edhe rreth kronika, raporte, reportazhe të tjera por në të cilat Kosova përmendet në kontekst të zhvillimeve në rajon. Në këto paraqitje për Kosovën transmetuesi britanik ka dhënë informacione për zhvillimet në Kosovë, ashtu siç kanë ndodhur ato. Por, zhvillimet në Kosovë kanë qenë jo shumë pozitive të cilat do të kontribuonin që ky mbulim mediatik i këtij televizioni global të ndikojë në rritjen e soft power-it të Kosovës. Më 2 shkurt 2013 BBC informon për problemet që kanë herë pas here ushtarët britanikë pasi përfundojnë misionet paqësore. Ushtari Steve Johnson ka shërbyer në vendet e krizës, si Afganistan, Ruandë, Irak, Kosovë dhe në Irlandën e Veriut, të gjitha këto vatra lufte e konfliktesh 142. Edhe reportazhe të tilla për stresin që paraqitet te ushtarët pasi kanë përfunduar misionet luftarake dhe paqeruajtëse, Kosova është në mesin e vendeve problematike. Dy ditë më vonë BBC i kthehet Kosovës me një raport nga veriu i Kosovës, ku nuk reshtin problemet. Me titullin Dhuna në Kosovë: Plagosen fëmijë në një shpërthimin në Mitrovicë, BBC informon më 4 shkurt se janë plagosur dy fëmijë, një djalë 3-vjeçar dhe një vajzë 9-vjeçare si pasojë e një shpërthimi që ka ndodhur në qytetin e ndarë të Mitrovicës 143. Tensionet ndërmjet shumicës shqiptare dhe minoritetit serb janë pasojë e dhunës e shprehur më shumë në pjesën veriore në kufi me Serbinë ay=30&end_month=06&end_year=2013&text=on Po aty. 121

147 Më 17 shkurt, në 5-vjetorin e pavarësisë së Kosovës, BBC ka tre paraqitje për Kosovën. Në orët e para të mëngjesit paraqitet me një reportazh nga Nju Jorku ku u kthehet kujtimeve të disa emigrantëve shqiptarë të Kosovës në Amerikë ku bëjnë një jetë të mirë, pas vuajtjeve të mëdha që kanë përjetuar në Kosovë 145. Më pas një kronikë vjen nga Prishtina. Republika e Kosovës përgatitet për përvjetorin e saj 146 është titulli ku kronika përqendrohet në entuziazmin e shqiptarëve për ta zbukuruar kryeqytetin në shënimin e 5-vjetorit të shtetësisë dhe problemeve që vazhdojnë në veri. Fig. 13. Kronika e BBC-së për festimin e pavarësisë së Kosovës Burimi: Kronika kujton mungesën e autoriteteve të Prishtinës në veri të vendit që kontrollohet nga serbët, sfidat dhe refuzimin e Kinës, Rusisë dhe 90 vendeve të tjera për ta njohur pavarësinë e shtetit më të ri në Europë. Ndërsa, në mbrëmje një raport i zgjeruar nga Prishtina, Kosova shënon pesëvjetorin e pavarësisë nga Serbia 147. Këtu përshkruhet atmosfera dhe zbukurimi i obeliskut të pavarësisë, New Born. Korrespondenti gjithashtu kujton se Kosova nuk ka kod të vetin telefonik të thirrjeve ndërkombëtare si vendet e tjera të Ballkanit, qytetarët e saj nuk mund të udhëtojnë pa viza në vendet e BEsë, ka një prani domethënëse ndërkombëtare përfshirë edhe forcat ushtarake paqeruajtëse të KFOR-it, Misioni europian i ligjit, EULEX është thelbësor në drejtësinë e re, ndërsa zyrtarisht mbikëqyrja e pavarësisë i është hequr 148. Në anën tjetër të urës, trafiku është i 145 Tim Butcher, A classic tale of a life made good in America, BBC, 17 shkurt, Në: Guy De Launey, Kosovo marks fifth year of independence from Serbia, BBC, 17 shkurt, 2013, Po aty. 122

148 bllokuar, valojnë flamujt serbë. Në anën tjetër valojnë flamuj të kaltër e përhimtë të Kosovës dhe kuq e zi shqiptar 149, duke përshkruar ndarjen e pjesës veriore të vendit. Në ditën e fundit të shkurtit, BBC informon për vrasjen e tre personave në një fabrikë në Zvicër. Vrasësi është identifikuar të jetë një 42 vjeçar shtetas zviceran i natyralizuar, por me prejardhje shqiptare nga Kosova 150. Më 5 mars dalin para gjyqit 4 anëtarë të bandës së arrestuar një vit më parë në Glazgow të cilët, akuzohen për futjen e një sasie të madhe kokaine në Skoci në vlerë prej 1.2 milion paund. Katër anëtarëve të një bande kriminale nga Kosova dhe Shqipëria, u janë dhënë vite të gjata burgimi 151, informon BBC. Më 8 prill 2013, zëvendëskryeministrja e Kosovës, Mimoza Kusari-Lila dhe njëherësh ministre e Tregtisë, është mysafire në studion e BBC-së në Londër, në emisionin Hard Talk të Stephen Sackur, një mundësi e mirë që Kosova të komunikojë me publikët e huaj nëpërmjet një kanali televiziv nga më të rëndësishmit, siç është rrjeti botëror i BBC-së. Fig. 14. Zv/kryeministrja Kusari, intervistë në Hard Talk të BBC-së Burimi: Biseda në studio përqendrohet në Marrëveshjen me Serbinë, si një proces për uljen e tensioneve afatgjate ndërmjet dy vendeve dhe rajonit. Në këtë intervistë sigurisht dalin mospajtimet e mëdha që kanë serbët e veriut për të pranuar të jetojnë nën autoritetin e Prishtinës, problemet me zhvillimin ekonomik dhe sfidat që ka Kosova në konsolidimin e shtetit ligjor. Kusari Lila gjithashtu është intervistuar edhe nga CNN në prag të Po aty

149 vjetorit të pavarësisë ku biseda është përqendruar në problemet në veri, zhvillimin e ulët ekonomik, korrupsionin etj 152. Më 11 prill të vitit 2013, BBC jep profilin e dy krerëve institucionalë të Kosovës, presidentes Atifete Jahjaga dhe kryeministrit Hashim Thaçi. Jahjaga, thekson rrjeti britanik, është femra e parë e këtij vendi që u zgjodh presidente, pasi paraardhësit të saj, manjatit zvicerano-kosovar, Behgjet Pacollit, iu ndërpre ushtrimi i funksioni sepse Gjykata Kushtetuese e shpalli joligjor zgjedhjen e tij, dy muaj pasi ai kishte marrë detyrën 153. Znj. Jahjaga ka qenë oficere policie dhe është zgjedhur nga parlamenti si rezultat i një kompromisi ndërmjet koalicionit qeveritar dhe opozitës derisa parlamenti të arrijë marrëveshje që presidenti i ardhshëm të zgjidhet drejtpërdrejt nga elektorati. Ndërsa, duke dhënë një biografi për kryeministrin Thaçi, BBC thekson se ai kishte qenë drejtuesi politik i UÇK-së që luftoi forcat serbe në fund të viteve 1990-ta, drejtues i partisë PDK, e cila ka qenë në koalicion qeveritar edhe me partinë e liderit paqësor të LDK-së, Ibrahim Rugova. Thaçi ka lindur në Drenicë në vitin 1968, ndërsa që me formimin e UÇK-së më 1993, ka mbajtur nofkën Gjarpëri për shkak të, siç thekson BBC, suksesit të tij për t iu shmangur arrestimit nga autoritetet serbe. Në vitin 2010 Këshilli i Europës ka raportuar se bashkëpunëtorë të ngushtë të Thaçit në UÇK ishin të përfshirë në trafikimin me organe dhe krime të tjera pas vitit Z. Thaçi ka mohuar me vendosmëri çdo përfshirje në këto krime. 154 Bisedimeve të Prishtinës me Beogradin për arritjen e një marrëveshjeje për zgjerimin e të drejtave të serbëve në veri të Kosovës përtej atyre të parashikuara në Dokumentin Ahtisari, BBC u ka kushtuar një rëndësi të veçantë. Në 19 prill televizioni britanik raporton se pas negociatave të vështira ndërmjet kryeministrit Hashim Thaçi dhe atij të Serbisë, Ivica Daçiq, me ndërmjetësimin e krydiplomates së BE-së, Catherine Ashton, është arritur një marrëveshje për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet këtyre dy vendeve ballkanike. Më këtë marrëveshje, sipas BBC-së, serbët e veriut do të kenë disa të drejta shtesë, ndërsa Beogradi dhe Prishtina do të kenë perspektivë europiane 155. Dy ditë më vonë ky televizion informon se Komisioni Europian jep dritë jeshile që të

150 fillojnë bisedimet për anëtarësimin e Serbisë në BE. Vendimi i Brukselit vjen pasi Serbia arriti marrëveshje me Kosovën për normalizimin e marrëdhënieve. Menjëherë më pas BBC informon se që nga viti 1999 nuk ka reshtur dhuna sporadike në Kosovë 156 dhe kujton se pavarësia e Kosovës kundërshtohet nga pesë vende të BE-së: Spanja, Greqia, Rumania, Sllovakia dhe Qipro, nga Serbia, Kina, Rusia etj. Komisioni Europian ka theksuar se Serbia ka treguar konstruktivitet në dialogun me Kosovën, ka përmirësuar bashkëpunimin me EULEX-in 157, ndërsa Komisioni gjithashtu ka rekomanduar që me Kosovën të nisin bisedimet për Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit 158. Në këtë kuadër, më 24 prill, BBC realizon një intervistë me krytediplomaten europiane, Ashton, e cila ka drejtuar 10 raunde bisedimesh ndërmjet dy kryeministrave. Kryediplomatja e BE-së në këtë intervistë lavdëron kryeministrat e dy vendeve për arritjen e kësaj marrëveshjeje që për Kosovën paraqet një hap të guximshëm. Fig. 15. BBC interviston kryediplomaten e BE-së Ashton për Kosovën Burimi: Më 29 prill BBC, ashtu si edhe shumë media të tjera të huaja 159, kanë transmetuar lajmin se pesë mjekë në Prishtinë u dënuan me burg nga gjykatësit europianë të EULEXit Po aty. 158 Po aty. 159 Rasti i dënimit të trafikantëve me organe njerëzore në Prishtinë nga gjykatësve të EULEX-it është më i transmetuari nga mediat e huaja. Më poshtë mund të shihet se ky rast është raportuar në të gjithë globin. 125

151 Pas arritjes së Marrëveshjes ndërmjet Kosovës dhe Serbisë e cila parashikon disa të drejta shtesë për serbët lokalë në komunat veriore të Kosovës, BBC më 13 maj transmeton lajmin e AFP-së për vizitën që e ka realizuar në Mitrovicë zëvendëskryeministri i Serbisë, Aleksandar Vuçiç 160. BBC thekson se në Kosovë kanë vazhduar tensionet që nga vitit 2008 meqë serbët në veri të këtij vendi nuk e njohin autoritetin e shtetit të ri, ndërsa gjithashtu ka kujtuar se Kosovën ende nuk e kanë njohur pesë vende të BE-së. Një ditë më vonë, me 14 maj, BBC sërish ka një raport të gjatë nga Mitrovica, për protestën e serbëve lokalë të cilët kundërshtojnë marrëveshjen Prishtinë- Beograd, ndërsa bën edhe një analizë të zgjeruar për gjendjen në Kosovë 161. Më 28 qershor 2013, BBC sërish informon publikun botëror për Kosovën, për gjendjen në shtetin e ri. Kosova, një vend i varfër me një popullsi kryesisht shqiptare, shpalli pavarësinë nga Serbia në shkurt të vitit 2008, pas viteve të marrëdhënieve të tensionuara në mes serbëve dhe banorëve shqiptarë. 162 Rrjeti televiziv jep të dhëna statistikore për numrin e banorëve, pakicat, kthehet në histori që nga viti 1389 me Betejën e Kosovës, kujton imagjinatën serbe për Kosovën, përshkruan vitet e Kosovës nën Jugosllavi, pastaj Serbi, spastrimi etnik ndaj shqiptarëve nga ana e Milosheviqit dhe bombardimet e NATO-s. Por, gjithashtu kujton se më shumë se gjysma e popullsisë së Kosovës jeton në varfëri 163. Ndonëse ata posedojnë burime minerale, bujqësia është dega kryesore e aktivitetit ekonomik për shkak të moszhvillimit me dekada. 164 Në web faqen e saj, BBC përveç një harte për t'u identifikuar vendndodhja e Kosovës në rajon, artikullin e ka ilustruar edhe me dy fotografi, njëra që në plan të parë ka një lagje kaotike shqiptarësh dhe në sfond shihet minarja e një xhamie dhe, tjetra, në plan të parë shihet një kishë ortodokse serbe dhe në sfond ka qytetin e Mitrovicës Kosovo profile, BBC, 28 qershor, Po aty. 164 Po aty. 126

152 Fig. 16. Fotot e përzgjedhura nga BBC në raportin për Kosovën Burimi: Përfundime Nga shembujt e mësipërm u pa se mediat botërore më shumë janë të gatshme që të shkojnë pas sensacionit për shkak të audiencës së tyre, sesa të prezantojnë për një vend një lajm i cili psh. ka të bëjë me zhvillimin ekonomik të një sektori. Kjo është arsyeja e një mbulimi aq të madh mediatik ndërkombëtar për zhvillimet në Kosovë. Siç do të shihet në vazhdim se si mediat ndërkombëtare nuk do t'i kushtojnë ndonjë vëmendje të madhe zhvillimeve pozitive për Kosovën, si psh. heqja e mbikëqyrjes ndërkombëtare të pavarësisë së Kosovës apo vlerësimin e Gjykatës së OKB-së se shpallja e pavarësisë së Kosovës është e ligjshme, rritja e imazhit të një vendi kushtëzohet edhe nga ulja në maksimum i zhvillimeve negative në vend. Gjaku, seksi, krimi, siç do të kishte thënë Bourdieu, tërheqin më shumë audiencën apo shiten më shumë 165, prandaj pakësimi i skandaleve gjithashtu mundëson uljen e interesimit të mediave ndërkombëtare për të pasur mbulim mediatik për negativitetet në Kosovë. Edhe në rastin e lajmit të trafikimit me qenie njerëzore të Raportit Dick Marty i cili u transmetua në dhjetëra gjuhë botërore, pavarësisht se kjo në të ardhmen mund edhe të përgënjeshtrohet nga hetuesit, megjithatë efekti negativ është arritur, imazhi i vendit është goditur. Pra, efekti parësor (primacy effect) 166 ka bërë të veten. Në rastet kur marrësi i mesazhit nuk ka informacion që në këtë 165 Pierre Bourdieu, On Television, New Press, New York, 1998, f Teoricienët e komunikimeve masive kanë shtruar pyetjen nëse janë më efikase argumentet fillestare në mbështetje të një situate, apo argumentet e mëvonshme apo përfundimtare në mbështetje të një situate të 127

153 rast marrës është publiku i ndryshëm në botë siç është rasti me rastin akuzave për organet, akuzat për kriminalitet etj., efekti i sërishëm (recency) që në këtë rast do të ishte përgënjeshtrimi i të gjitha akuzave që jepen më lartë, kjo sërish nuk do të kishte efektin e të parit 167. Kjo nuk do të ndodhë edhe për një arsye tjetër praktike: përgënjeshtrimi nuk do të kishte një mbulim aq të madh sa herën e parë kur u dha lajmi. kundërt? Këtu fjala është për ato që njihen si efe kte primacy nëse vërtetohet se efikasiteti më i madh është i argumenteve fillestare dhe efekti receney nëse rezultojnë më ndikues argumentet përfundimtare. Ndodh kryesisht që efekti primacy të ketë më shumë ndikim ndaj audiencës sesa ai efekti recency. (Mauro Wolf, Teorie delle comunicazioni di massa, Bompiani, Milano, 1996, f. 38) 167 Më gjerësisht për kë1të shih edhe: Hovland, C.I., Lumsdale, A.A. & Sheffield, F.D, Experiments on Mass Communication: Studies in Social Psychology in World War II: Volume III, Princeton University Press, Princeton,

154 KREU II 2. Komunikimi strategjik i diplomacisë publike të Kosovës 2.1. Komunikimi strategjik me aktorë shtetërorë dhe joshtetërorë Ky dimension i diplomacisë publike parashikon masat që ndërmarrin aktorët qeveritarë shpesh nëpërmjet aktorëve joshtetërorë për të komunikuar më publikët e jashtëm. Përderisa dimensioni i parë i diplomacisë publike, ai i menaxhimit të informacionit, nënkuptonte dhënien e informacioneve të përditshme dhe të vazhdueshme me qëllim të informimit dhe ndikimit të publikëve të huaj, ky dimension përzgjedh raste të veçanta për të cilat informohet publiku i jashtëm dhe shtrihet më gjatë në kohë. Në këtë dimension zhvillohen një sërë temash të ndryshme dhe të zakonshme dhe parashikon ngjarje dhe komunikime simbolike, brenda një viti, për të forcuar tema qendrore, apo për të çuar përpara një politikë qeveritare. 1 Edhe komunikimi strategjik ekonomik gjithashtu praktikohet nëpërmjet panaireve të ndryshme, spoteve publicitare Ashtu si prodhimet, mjedisi investues dhe destinacionet turistike bëhen gjithnjë e më të ngjashme, ashtu bëhen gjithnjë e më të vështira të dallohen vetëm nga cilësia. Komunikimi strategjik përcillet nga një gamë e gjerë aktivitetesh... në periudhën brenda një viti 2. Këto mesazhe forcohen veçanërisht kur ka zhvillime apo ato duhet dërguar kur vlerësohet se është momenti i duhur për natyrën e një zhvillimi të caktuar. Mesazhi që përfshinte elemente edhe të marketingut, mori më shumë kuptimin e ndikimit strategjik që lidhet me sigurinë, politikën, ndërsa brendësia më shumë si aktivitet i komunikimit strategjik ushtarak. Pas 11 Shtatorit, komunikimi strategjik ka marrë një kuptim tjetër, duke u bërë gjithnjë e më shumë pjesë e terminologjisë strategjike ushtarake dhe kuptohet si frazë e preferuar gjithëpërfshirëse për 1 Joseph S. Nye, Jr., Soft Power: The Means to Success in World Politics, New York: Public Affairs, 2004, f Mark Leonard, Public Diplomacy, The Foreing Policy Centre, London, 2002, f

155 ndikimet zyrtare shtetërore demokratike 3. Kjo rikthen një komponent të diplomacisë publike nën kontrollin e shtetit dhe shteti ribrendësohet si aktor komunikimi me publikët e jashtëm dhe atë nëpërmjet sektorit ushtarak, që për nga natyra, komunikimi i tillë ushtarak përmban edhe nuanca të propagandës duke pasur parasysh faktin se si informacioni ushtarak në konfliktet e fundit ushtarake në botë nuk përputhet apo përgënjeshtrohet nga burime të pavarura në terren. Elementet thelbësore të komunikimit strategjik përfshijnë diplomacinë publike, punët publike, operacionet civile dhe ushtarake, operacionet informuese dhe televizionet ndërkombëtare. 4 Këto do të shihen më poshtë me rastin e Kosovës, duke marrë disa shembuj të zhvillimeve të rëndësishme Përfundimi i mbikëqyrjes së pavarësisë së Kosovës Më 10 shtator 2012 shtator Grupi Ndërkombëtar Mbikëqyrës i përbërë nga 23 vende europiane si dhe nga SHBA-të dhe Turqia, vendosi përfundimin e mbikëqyrjes ndërkombëtare të pavarësisë së Kosovës. Me këtë Kosova bëhet plotësisht e pavarur, pa mbikëqyrje ndërkombëtare. Ky vendin vjen 13 vjet pas hyrjes së forcave të NATO-s dhe katër vjet e gjysmë pas shpalljes së pavarësisë, ndërsa një vit pas vendimit të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë e cila vlerësoi legjitim aktin shpalljen e pavarësisë së Kosovës. Me këtë merr fund edhe mandati i Përfaqësuesit Civil Ndërkombëtar 5 i cili ishte emëruar nga BE-ja që nga shpallja e pavarësisë së Kosovës. Kjo ngjarje ndërkombëtare, më e rëndësishmja për Kosovën pas vendimit të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, nuk ka pasur ndonjë mbulim të madh mediatik në krahasim me zhvillimet e tjera në Kosovë, siç kanë qenë psh. zhvillimet që lidhen me akuza të ndryshme për qytetarë të Kosovës që u trajtuan më herët. Megjithatë, kanë 3 Philip M. Taylor, Public diplomacy and the information war on terror, në: Inderjeet Parmar and Michael Cox (ed), Soft Power and US Foreign Policy, Theoretical, historical and contemporary Perspective, London-New York: f Abiodun Williams, The U.S. Military and Public Diplomacy, në: Philip Seib, Toward a New Public Diplomacy - Redirecting U.S. Foreign Policy, Palgrave Macmillan, f

156 shkruar disa media për këtë zhvillim, e përditshmja Indipendent 6 e Londrës; Deutche Welle në anglisht në një artikull shtron pyetjen nëse Kosova është e gatshme të vazhdojë rrugën pa mbikëqyrje, ndërsa shkrimi është marrë nga agjencia franceze e lajmeve AFP dhe ajo gjermane, DPA 7. Voice of Russia pasi jep lajmin për heqjen e mbikëqyrjes informon se ambasadori rus në OKB, Vitaly Churkin, ka kërkuan mbledhje urgjente të Këshillit të Sigurimit 8, ndërsa BBC-ja jep lajmin për vendimin e Grupit Ndërkombëtar Mbikëqyrës duke cituar edhe qeveritarët e Kosovës të cilët e kanë vlerësuar këtë një vendim historik për Kosovën. Çdonjëra nga këto media që jep këtë lajm, gjithashtu jep edhe një sfond informues, duke thënë se autoritetet në Beograd kanë deklaruar se nuk do ta njohin kurrë pavarësinë e Kosovës, se vendi përballet me vështirësi ekonomike dhe gjendje të rëndë sociale si dhe e shoqëruar herë pas here me trazira të brendshme ndëretnike. Sa i përket këtij rasti, autoritetet e Kosovës nuk kanë ndërmarrë ndonjë masë për të bërë një prezantim në mediat ndërkombëtare siç kërkojnë masat e këtij dimensioni të diplomacisë publike, ndonëse ky vendim ka qenë i pritur, sepse ai ishte marrë që më 2 korrik 2012 dhe pritej të hynte në fuqi në shtator në takimin e radhës. Një përpjekje e komunikimit strategjik pas marrjes së këtij vendimi fillestar është bërë kur kryeministri Hashim Thaçi është paraqitur me një opinion gazetën The Christiane Science Monitor 9 me titull Pesë mësimet e Kosovës, nga bërja e paqes në zgjidhjen e problemit. E njëjta gjë ka ndodhur edhe më 22 korrik 2010 kur Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë shpalli vendimin këshillëdhënës, sipas të cilit, akti i shpalljes së pavarësisë nuk është në kundërshtim me të drejtën ndërkombëtare dhe aktet e tjera 10. Për këtë vendim kanë shkruar mediat botërore. E përditshmja New York Times, me titull: Gjykata Botërore e Drejtësisë, Deklarata e Kosovës ishte e ligjshme, shkruan se Gjykata e OKB monitor.com/commentary/opinion/2012/0702/five -lessons-from-kosovo-onpeacemaking-and-problem-solving 10 International Court of Justice, Accordance with international law of the unilateral declaration of independence in respect of Kosovo, Summary, 2010/2, Hague, July 22, Vendimi i plotë gjendet në faqen e Gjykatës: 131

157 së ka vlerësuar se shpallja e njëanshme e pavarësisë së Kosovës më 2008 nuk e ka shkelur ligjin ndërkombëtar 11. Ndërsa, televizioni Al Jazeera, edicioni në gjuhën angleze në një raport të gjatë informon për vendimin e gjykatës, duke shtuar që në paragrafin e parë se kjo mund të ketë implikime serioze për lëvizjet separatiste në botë 12. Nga mediat e rëndësishme ndërkombëtare informon edhe The Economist e Londrës, me një reportazh nga Prishtina. Me titullin Dita e pavarësisë kjo gazetë 80 për qind të artikullit ia kushton reagimeve serbe, zyrtarëve qeveritarë, Kishës serbe. Është vetëm një prononcim i shkurtër i një opinionisti shqiptar nga Prishtina Komunikimi strategjik i pilotit James Berisha Aktorët shtetërorë të Kosovës nuk janë dëshmuar në komunikimin strategjik, ndonëse ka pasur raste të shumta kur është dashur një kundërpërgjigje për rastet si: akuzat e Dick Martyt për trafikim me organe, proceset e Hagës, artikuj dhe kronika të shumta të mediave të cilat paraqisnin skandalet e ndryshme në Kosovë siç janë prezantuar në kapitullin e mëhershëm etj. Por, më interesant është rasti individual i një aktori joshtetëror, ai i pilotit shqiptaro-amerikan James Berisha 14. Që nga shkurti i vitit 2009 e deri në fund të majit të vitit 2011, piloti Berisha filloi misionin Fluturimi për Kosovën me të vetmen moto të shkruar edhe në avionin e tij, Please, recognize Kosovo. Misioni i tij ka qenë vullnetar i cili me një avion të vogël 9- metërsh ka fluturuar mbi oqeane e shkretëtira, duke ndaluar në 97 vende të botës, ku në kryeqytetet e tyre pasi dorëzonte një letër zyrtare nga ministria e jashtme e Kosovës, kërkonte mediat, për të folur me publikët e atyre vendeve. Dhe, në këtë mision Fly for Kosovo, Berisha për dy vjet ka gjetur një mbulim mjaft të madh nga mediat, kryesisht në Afrikë, të cilin mbulim sasior nuk ka mundur ta arrijë asnjë aktor tjetër komunikimi përfshirë së bashku aktorët shtetërore të Kosovës. Në këtë fluturim, Berisha, ka tërhequr James Berisha (1972) nga fshati Brestovc i Rahovecit. Në moshën 16-vjeçare emigron në Zvicër, me pas në Australi dhe në SHBA, ku kryen shkollimin për pilot-kapiten dhe i cili më pas ushtron profesionin e pilotit profesionist duke fluturuar në aviacionin civil-komercial në dhjetëra vende të botës. 132

158 vëmendjen e mediave dhe ai ka gjetur hapësirë në disa televizione të rëndësishme të vendeve afrikane, përfshirë edhe globalen Al Jazeera, radio, si dhe në qindra gazeta të vendeve të ndryshme afrikane. Gjatë qëndrimit në Egjipt, ende para se ky vend ta njihte pavarësinë e Kosovës, Berisha në një interviste në televizionin CBS Egypt në Kajro, shpjegon arsyet e qëndrimit të tij në këtë vend për 8-9 ditë pas aterrimit. Këtu unë kërkoj që të kem mbulesë sa më të madhe mediatike, të flas me sa më shumë njerëz. Qeveritë e dinë në përgjithësi se si është situata me Kosovën, por unë kërkoj që publiku të jetë me ne, të jenë me njerëzit e Kosovës. 15 Ai në këtë intervistë flet për situatën që ka mbizotëruar në Kosovë, që në kohën e ish-federatës, jep shpjegime për shqiptarët, dhunën, përjashtimin. Duke pasur parasysh faktin se i drejtohet një publiku mysliman, Berisha zgjedh një element mbase joshës për publikun arab egjiptian, kur thotë se Kosova është e banuar me 95 për qind shqiptarë, pra 95 për qind myslimanë 16. Gjithashtu në këtë televizion ai shpjegon edhe për financimet vullnetare të misionit të tij fluturues. Njerëzit në Kosovë, shqiptarët, të gjithë shqiptarët, në Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi, Shqipëri, japin misionit 20, 50, 100 dollarë në baza vullnetare, pra është një mision vullnetar. Ata kontribuojnë ndërsa, ndërsa unë shpenzoj kohën vullnetarisht. 17 Fig.1. James Berisha, intervistë në CBS të Egjiptit 0&feature =youtu.be&a 15 Intervistë e James Berisha në televizionin CBS Egypt, publikuar në Youtube, 3 shtator Po aty. 17 Intervistë e James Berishës në televizionin egjiptian CBS, 133

159 Gjatë qëndrimit në Sudan, Berisha është gjithashtu mysafir në studio të televizionit nacional. Kosova tani është një shtet i ri, ne jemi të pavarur dhe duam të na pranojnë të gjithë, duam të bëhemi pjesë e kësaj familjeje në planet 18. Drejtuesi i intervistës e prezanton Berishën nga Shqipëria, nga Kosova 19, me sa duket, për të orientuar shikuesit për prejardhjen e pilotit, meqë vetë Berisha shpjegon realitetin e shqiptarëve në Ballkan. Unë jam James Berisha, kam lindur në Kosovë dhe në dy vitet e fundit unë kam fluturuar në 95 vende përreth botë, duke lobuar për pavarësinë e Kosovës 20, shprehej Berisha në anglisht në këtë televizion që më pas përkthehej në arabisht nga drejtuesi i emisionit. TV Khartum i Sudanit gjithashtu gjatë intervistës jep një spot publicitar të Berishës, me fjalët në gjuhën shqipe, vazhdon lobimi në Afrikë, lobo edhe t'i 21, e mbuluar me pamje nga rënia e avionit në shkretëtirë, aksident i cili ndodhi më 29 maj Berisha në këtë intervistë të gjatë jep shpjegimin për aksidentin e tij në shkretëtirën e Sudanit ku edhe përfundoi misioni i tij fluturues 22. Pas rënies së avionit, Berisha me një avion të rregullt komercial mbërrin në Eritrenë fqinje për të vazhduar misionin e tij të takimeve me gazetarët, por atje mbahet në burg nga autoritetet në mungesë të vizës për 156 ditë me çka përfundon misioni i tij fluturues 23. Lirohet në janar të vitit 2012 pas ndihmës së dhënë nga përfaqësitë diplomatike të Shqipërisë në Riad e Kajro dhe ajo e Kosovës në Riad, e veçanërisht, siç shprehet ai vetë, meritat kryesore i takojnë z. Behgjet Pacollit Intervistë e James Berisha në TV Khartum, Sudan Back Charlton, The Man Flying His Plane to Every Country That Doesn't Recognise Kosovo's Independence. Intervistë me James Berishën, në: m/en_uk/read/im-flying-to-everycountry-that-doesnt-recognise-kosovos-independence 24 Intervistë e James Berisha në Tv Klan, publikuar në youtube më 6 mars 2012, dhe: 134

160 Fig. 2, James Berisha, intervistë në Al Jazeera, edicioni në gjuhën arabe ideo- 4kpThM1xmug html Edhe media të tjera kanë zhvilluar intervista me pilotin Berisha, duke transmetuar kështu informacione për Kosovën në publikët e vendeve afrikane, si në Burkina Faso, duke folur në frëngjisht 25, në shtypin e Algjerisë dhe të disa vendeve të tjera në frëngjisht dhe anglisht, si: Bostuana, Gana, Kamerun, Kenia, Liberi, Marok, Mauritania, Mozambik, Nigeri, Senegal, Siera Leona, Togo, Zambia, Kongo, Uganda Zimbabve, etj, ndërsa radio intervista ka dhënë për radiot e Guinea Bisau, Gana, Mali, Sao Tome and Proncipe. Në një intervistë në Al Jazeera, Berisha kujton gjithashtu se ka vizituar 97 vende të botës me moton, Please, recognize Kosovo 26. Ai ka qenë i pranishëm në mediat 45 vendeve afrikane me mesatarisht 3-4 media të një vendi 27. Këtë prani kaq të madhe në mediat e vendeve afrikane as për së afërmi nuk ka mundur ta bëjnë institucionet e Kosovës, apo çdo aktor tjetër komunikimi Rasti Dick Marty-t si komunikim strategjik Një komunikim strategjik i dëmshëm për imazhin e Kosovës ishte Raporti i parlamentarit zviceran Dick Marty, i cili raport u prezantua në Asamblenë e Përgjithshme të Këshillit të Europës, Dick Marty, më 12 dhjetor dhe u miratua katër ditë më vonë. Në pikën 3 dhe 4 të këtij raporti thuhet se disa serbë dhe disa shqiptarë të Kosovës janë mbajtur të burgosur në vende sekrete të paraburgimit nën kontrollin e UÇK-së në veri të Intervitsë e James Berishës për Al Jazeera, e publikuar në Yutube më 30 gusht, në:

161 Shqipërisë dhe i janë nënshtruar një trajtimi çnjerëzor dhe degradues, para se të zhdukeshin përfundimisht 28. Më pas thuhet se sipas disa indikacioneve, menjëherë pas përfundimit të konfliktit në vitin 1999, kur forcat ndërkombëtare ende nuk kishin vënë kontrollin e plotë, këtyre të burgosurve disa të burgosurve u ishin hequr organet në një klinikë në territorin shqiptar, në afërsi Fushë-Krujës, që më pas të dërgohen jashtë për transplantim 29. Ky Raport i miratuar nga Asambleja e Përgjithshme rekomandon që të niset një hetim ndërkombëtar i pavarur, ndërsa autoritetet e Kosovës dhe Shqipërisë të bashkëpunojnë në procesin hetimor. Ky raport bëri që mediat botërorë të merren gjerësisht me këtë raport, duke shkruar se UÇK-ja dhe kryeministri i Kosovës kanë trafikuar me organe njerëzore të serbëve dhe shqiptarëve gjatë vitit Gjithashtu, ky raport dhe mbulesa e madhe nga mediat ndërkombëtare përkonte në kohë me një akuzë e cila ishte ngritur vetëm një muaj më parë ndaj disa mjekëve në Kosovë për transplantim ilegal dhe trafikim ndërkombëtar të organeve, por që fjala ishte për krimin e kryer në vitet Kjo akuzë atëkohë gjithashtu kishte një mbulim të madh të mediave ndërkombëtare edhe për shkak se besueshmërisë, sepse akuza ishte ngritur nga gjykatësit të misionit europian në Kosovë, EULEX, dhe kishte prova të dëshmitarëve që kanë shitur organet 31. Ndonëse këto ishin dy raste të ndara, akuzat nga raporti i Dick Marty-t dhe akuza e ngritur gjykatësit europianë në Kosovë, megjithatë në dy akuza të rënda brenda një muaji, njëra nga hetues dhe tjetra, ajo e Martyt, pa fakte konkrete, forcohej bindja dhe krijohej përshtypja se Kosova është e përfshirë me plot trafiqe të organeve njerëzore. Marty në raportin e tij për trafiqet e organeve përmend se indikacionet i ka marrë nga libri i ish-kryeprokurores së Gjykatës Ndërkombëtare Penale të OKB-së në Hagë, Carla del Ponte 32. Por, Del Ponte këtë libër e ka botuar në vitin 2008, ndërsa akuzat e para për trafiqe me organe për UÇK-në janë dy librat e botuar në vitin 2003 në Beograd të quajtura libra të bardhë I dhe II, të hartuara nga agjencia sekrete serbe, BIA, dhe të 28 Raporti i plotë gjendet në: (vizituar 18 qershor, 2013). 29 Po aty. 30 Shih kapitullin paraprak. 31 Më 29 prill të vitit 2013 u dënuan mjekët me burg për 48 transplante të kryera. Shih kapitullin paraprak. 32 Carla del Ponte, La caccia - Io e i criminali di gurra, Seria Bianca Feltrinelli, E përkthyer edhe në disa gjuhë europiane. 136

162 botuara në vitin 2003 nga Qeveria e Serbisë me titull Terrorizmi shqiptar dhe krimi i organizuar në Kosovë dhe Metohi 33. Këto libra të promovuara në Kuvendin republikan serb 34, vazhdojnë të gjinden në faqen zyrtare të qeverisë së këtij vendi 35. Në këto dy libra gjenden emrat e qindra ish-luftëtarëve shqiptarë të UÇK-së ku për çdonjërin ka biografi dhe akuza nga më të ndryshmet. Në faqen 23 të librit të parë, i botuar pesë vjet para librit të Del Pontes, thuhet: Përveç trafikimit me narkotikë, grupeve të organizuara të krimit në Kosovë, UÇK-ja merret edhe me kontrabandën e armëve, cigareve dhe mallrave të tjera të akcizës, makina të vjedhura si dhe trafikimin me qenie njerëzore dhe stërshitjen e organeve njerëzore. 36 Gjithashtu, pjesa kryesore e akuzës në Gjykatën e Hagës kundër njërit nga ish-komandantit të UÇK-së Ramush Haradinajt, dy ushtarakëve të tjerë, Lah Brahimit dhe Idriz Balajt, përqendrohet në formulimet dhe akuzat që gjinden pikërisht në këtë libër, ashtu si edhe ndaj Fatmir Limajt etj 37. Por, raporti i Martyt, në mungesë provash konkrete dhe i bazuar, siç shkruan ai në raport, në indikacione, mbeti në suaza të propagandës. Megjithatë, mbulimi i madh i kësaj ngjarjeje nga mediat e fuqishme ndërkombëtare sigurisht që krijonte perceptimin e një Kosove ku dominon kaosi dhe krimi. Hartuesit e propagandës shpesh gjejnë ndërmjetës të cilët i furnizojnë me informacione, dezinformata, me qëllim që përhapësi i propagandës si burim i pavarur të jetë më i besueshëm për një fokus-grup të caktuar. Në këtë kuadër, artikuj të ndryshëm për Kosovën te disa gazeta perëndimore, por edhe Raporti nga një parlamentar zviceran mund të merret shumë më i besueshëm se nga çdo aktor shtetëror apo joshtetëror serb. Propaganda i ka paraprirë diplomacisë publike, siç është shpjeguar në pjesën e parë të këtij studimi, ndërsa komunikimit strategjik si dimensioni i dytë i diplomacisë publike, shpesh ka elemente të propagandës. Në raste konfliktesh apo përplasjesh, siç 33 Albanski terorizam i organizovani kriminal na Kosovu i Metohiji I, II, BIA, Beograd, Albanski terorizam i organizovani kriminal na Kosovu i Metohiji, në: (vizituar: 16 janar, 2011). 35 BIA, Albanski terorizam i organizovani kriminal na Kosovu i Metohiji Prvi deo, 2003: (vizituar: 15 janar, 2011) dhe; Drugi deo: (vizituar 15 janar 2011). 36 BIA, Albanski terorizam i organizovani kriminal na Kosovu i Metohiji Prvi deo, Beograd, 2003, f. 23. Libri gjendet edhe në: 37 Shih: BIA, Vep.cit. f ,

163 kanë qenë marrëdhëniet ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, propaganda dhe dezinformata vazhdojnë të mbijetojë edhe sot e kësaj dite Demonizimi i armikut Ashtu si edhe në politikën e brendshme, edhe në politikën e jashtme komunikimi politik ka dy elementë kryesorë përmbajtjesorë: lavdërimin dhe sharjen. Lavdërimin për veten dhe sharjen për kundërshtarin politik apo armikun në politikën e jashtme. Sharja për armikun shkon deri në shpalljen e tij dhe veprimeve të tij si punë djalli. Në marrëdhëniet ndërkombëtare, kjo njihet si demonizimi (djallëzimi) i armikut. Njëri ndër studiuesit eminentë të realizmit politik në marrëdhëniet ndërkombëtare, Hans Morgenthau 38, e trajton demonizimin si pjesë të politikës së jashtme të shteteve. Në gjashtë parimet kryesore të realpolitikës, në njërën prej tyre (në të dytën), Morgenthau veçon demonizimin si njërin ndër parimet e politikës dhe marrëdhënieve në mes shteteve. Duke arritur të shpallë armikun si pjesëtar të ideologjisë së dreqit, veprime të se keqes, vendet synojnë të bindin edhe vendet neutrale apo të treta, për një vend të caktuar. Prandaj, duke eliminuar një herë e mirë grupe të caktuara njerëzish ose individësh, mendohet se mund të eliminohen edhe problemet e përfaqësuara nga ta. 39 Me këtë nënkuptohet propaganda e keqe kundrejt palës kundërshtare për të bindur faktorë të ndryshëm se vërtet një ide e tillë politike është e keqe, është produkt dreqi. Figura e liderit të armikut krahasohet me figura negative historike dhe zakonisht nëpërmjet përsëritjes synohet të arrihen efekte të dëshiruara nëpërmjet propagandës specifike 40. Si Hans J. Morgenthau ashtu dhe George Kennan, kanë argumentuar në kontekstin e Luftës së Ftohtë se kjo politikë duket veçanërisht e vështirë për demokracitë, sepse këto 38 Carlo Simon Belli, Teorie delle relazioni internazionali, Guerra Edizioni Gurru, Peruggia, 2003, p Po aty 40 David R.Willcox, Propaganda, the Press and Conflict - The Gulf War and Kosovo, Routledge, London and New York f

164 janë regjimet politike që tentojnë për të demonizuar armiqtë e tyre dhe, duke bërë kështu, e bëjnë të vështirë gjetjen e një zgjidhjeje diplomatike në raportet mes shteteve Demonizimi i shqiptarëve nga propaganda serbe Përveç propagandës, dy librat e lartpërmendur të qeverisë serbe, kanë madje edhe elemente të demonizimit, që ata të shpallen si e keqja e Ballkanit, sepse janë terroristë, trafikantët më të mëdhenj të kontinentit dhe më gjerë, janë bërthama e Al Kaidës në Ballkan. Për praninë e islamizmit radikal në Kosovë flet edhe fakti se gjatë vitit 1995, Osama bin Laden ka qëndruar në Shqipëri, si mysafir i presidentit të atëhershëm, Sali Berisha, kur janë formuar bazat për mbështetje logjistike dhe financiare për organizatën Al Kaida dhe vendosjen e qelizave të saj në Kosovë e Metohi. Përveç Bin Ladenit, në takimin e përmendur kanë marrë pjesë edhe Bashkim Gazidede, shef i policisë sekrete të Shqipërisë, Hashim Thaçi dhe Ramnush Haradinaj. Me këtë rast, Bashkim Gazidede është zgjedhur njëri nga udhëheqësit e Al Kaidës për rajonin e Ballkanit. 42 Gjithashtu, në këtë libër, thuhet se në UÇK-në e Kosovës kanë qenë të përshirë një numër i madh i luftëtarëve ekstremistë islamikë nga Algjeria, Egjipti, Arabia Saudite, Afganistani, Sudani, Tunizia, Çeçenia, Irani dhe nga vende të tjera, të cilët kanë vepruar nën komandën e UÇK-së në Kosovë 43. Sipas këtij libri, shqiptarët e Kosovës janë trafikantët dhe mafia kryesore e drogës nga Azia për në Europë, si para luftës, ashtu edhe pas saj 44. Gjithashtu, sipas këtij libri të promovuar nga Kuvendin e Serbisë, edhe organizimi i sistemit paralel dhe kontributet e 3 përqindëshit që jepnin shqiptarët deri në 41 George F. Kennan, American Diplomacy, University of Chicago Press, 1951, f. 59.; Hans J. Morgenthau, Politics Among Nations, McGraw-Hill, New York, 1993, f BIA, Albanski terorizam i organizovani kriminal na Kosovu i Metohiji Prvi deo,beograd, 2003, f. 40. Libri gjendet edhe në web faqen e qeverisë së Serbisë: 43 Po aty, f Po aty, f

165 vitin 1999, kanë ardhur nga paratë e drogës. Nga rreth 900 milionë marka të cilat kanë mbërritur në Kosovë ndërmjet viteve , gjysma e tyre janë para të fituara nga trafikimi i drogës. 45 Ndërsa, edhe lufta është organizuar me para të drogës. Kanalet ilegale të drogës UÇK-ja nuk i ka shfrytëzuar vetëm për dërgimin e heroinës në Europë, por edhe të armëve në Ballkan 46. Kjo drogë shpesh është këmbyer direkt me armë ose është blerë me para në Shqipëri, Bosnjë, Kroaci, Qipro, Mal të Zi Turqi etj 47. Terrorizmi shqiptar në Kosovë i lidhur me lloje të ndryshme të kriminalitetit të organizuar paraqet rrezik të përhershëm për sigurinë e qytetarëve dhe stabilitetin politik të gjithë rajonit. Bartësit e këtyre aktiviteteve kanë për qëllim që të veprojnë për krijimin e Shqipërisë së Madhe ose Kosovës së Madhe dhe ta zgjerojnë tregun e tyre të brendshëm, forcën ekonomike dhe pushtetin në ato territore Ndërkaq, në librin e dytë Terrorizmi shqiptar dhe krimi i organizuar në Kosovë e Metohi jepet biografi dhe dosje të krijuar për 157 shqiptarë të Kosovës të cilët kanë qenë njerëzit kryesorë të jetës ushtarake dhe sot figurat kryesore politike në Kosovë. Të gjithë personat e përfshirë aty, pa përjashtim, thuhet se janë trafikantë, kanë marrë pjesë në vrasje etj. Nga kjo e fundit shihet qartë se qëllimi është politik, demonizimi i shqiptarëve liria e të cilëve është rrezik për të gjithë rajonin. Siç është parë edhe më herët në këtë punim 49, disa nga këto të dhëna që ka dhënë shteti serb, janë përdorur si burime nga një pjesë e shtypit botëror, në radhë të parë, Guardian etj. Por, demonizimi i shqiptarëve nuk është e këtyre viteve të fundit. Shqiptarët historikisht kanë qenë në shënjestër të vazhdueshme të propagandës me qëllim të shtrirjes së interesit serb në viset shqiptare. Kjo madje ka ndodhur që në përpjekjet shqiptare për shtet- komb, ndërsa sot e kësaj dite vazhdon me të madhe. Kjo propagandë është zhvilluar jo vetëm nëpërmjet mediave, por nëpërmjet një game të gjerë mjetesh komunikuese, botime librash, revistash, gjoja studimesh shkencore etj. 45 Po aty, f Po aty. 47 Po aty, f Ppo aty, f Shin Kapitulli i dytë i Pjesës së Dytë 140

166 Propaganda antishqiptare ka nisur herët, që në kohën e Kongresit të Berlinit, por të mos u ndalur në periudhat e mëpastajme që kanë qenë shumë më agresive dhe më të bollshme. Libri i Vladan Gjorgjeviqit, ish- kryeministër i Serbisë, botuar gjatë zhvillimin të punimeve të Konferencës së Ambasadorëve (1913) Arnauti i Velike Sile (Beograd, 1913), Les albanais et le Grand Puissances, Paris, 1913 (i përkthyer edhe gjermanisht), ka pasur për qëllim që të ndikonin në opinionin e gjerë publik dhe në qarqet zyrtare të Fuqive të kohës. Kjo mund të cilësohet si një sintezë e tezave antishqiptare më të ndryshme. 50 Aty, me shtrembërime flagrante dhe interpretime arbitrare të fakteve, janë gërshetuar paragjykime denigruese dhe me pasione nga më të ulëtat, haptazi raciste 51. Për të gjykuar për vlerën e këtij libri, mjafton të përmendet se pikërisht aty gjendet pohimi famëkeq se ndër shqiptarë procesi i evolucionit biologjik të species njerëzore nuk ka shkuar deri në krye dhe midis tyre ka ende (pra në atë kohë kur shkruhej libri, shek. XX) ekzemplarë me bisht, disa me bisht dhie, disa të tjerë me bisht të vogël, që e kanë banesën e tyre të përhershme në majë të pemëve. 52 Por, libri pamflet e Gjorgjeviqit vetëm hap kolonën e botimeve antishqiptare që kanë dalë qoftë në serbisht apo në disa gjuhë kryesore në prag ose gjatë shqyrtimit të çështjes shqiptare në Konferencën e Ambasadorëve. Në kohën e shpalljes së pavarësisë së shtetit shqiptar (1912) ka pasur edhe botime të tjera që kishin qëllimin e propagandës antishqiptare dhe për të ndikuar si në kancelaritë perëndimore, ashtu edhe opinionin perëndimor. 53 Studiuesit Philip J. Cohen dhe David Riesman në Serbia's Secret War: Propaganda and the Deceit of History, thonë për memorandumin e Çubriloviqit (1937), Iseljavanja arnauta (Shpërngulja e shqiptarëve), se ajo ngjason me propagandën dhe veprimet e Hitlerit e Stalinit, ndërsa vetë autori Çubriloviq, një këshilltar i lartë i qeverisë serbe, ka qenë një konspirator i vrasjes së princit Franz Ferdinand, e cila vrasje që shkas 50 Arben Puto, Historia e diplomatike e çështjes shqiptare, Akademia e Shkencave, Albin, Tiranë, 2003, f Po aty. 52 Cituar sipas: Puto, vep. cit. F Balkanicus (pseudonim i Stojan Protiçit) Le problemes albanais, la Serbi e la Austro-Hungerie, Paris 1913; J. Tomitch, Les albanais en Vieille Serbie et fans le Sandjak de Novi Pazar, Paris 1913; J. Cvijic, Balkanski rat i Serbija, Beograd 1912; J. Hadzi Vasiljevic, Juzna Stara Srbija, kniga 2, Beograd 1912 etj. Vep.cit. Puto, f

167 për nisjen e Luftës së Parë Botërore. 54 Rruga e vetme efektive është të eliminohen shqiptarët nga trekëndëshi i tyre, Dibër-Rogozhinë-Nish, en masse. Për të shkaktuar emigrim masiv, së pari duhet të provokohet një psikozë masive, e cila mund të arrihet në shumë drejtime... 55, ka shkruar Çubriloviq. Më pastaj, janë një sërë botimesh, artikujsh, memorandumesh të cilat kanë pasur për qëllim demonizimin e shqiptarëve. Kjo fushatë propagandistike padyshim që ka lënë pasoja për shqiptarët. Në këtë kuptim, Serbia kërkonte që duke eliminuar një grup pak më të gjerë njerëzish, do të eliminojë edhe problemin me Kosovën. Propaganda e fuqishme me dekada të tëra ka pasur edhe një qëllim tjetër, atë të demonizimit të kërkesës shqiptare për bashkim kombëtar dhe, më pas, edhe atë për pavarësinë e Kosovës. Pas një kohe, kjo propagandë që e ka paraqitur bashkimin e shqiptarëve në një shtet si një e keqe e përbashkët edhe për rajonin, ka filluar të ketë efekte dhe sukses për propaganduesit. Përmendja e bashkimit menjëherë ka asociuar me emrin e djallëzuar të Shqipërisë së Madhe për Shqipërinë Etnike. Kjo është vërejtur në prononcimet e përditshme të politikanëve të Kosovës të cilët kur ktheheshin nga Vjerna në bisedimet e organizuara për Beogradin para shpalljes së pavarësisë, vazhdimisht theksonin se përcaktimi për pavarësinë e Kosovës është një zgjidhje kompromisi, por asnjëherë pa përmendur se ky kompromis është heqja dorë nga bashkimi i Kosovës me Shqipërinë. Për të arritur efekte sa më të mëdha, propaganda serbe e vënë në shërbim të shtetit, shpesh ka dalë jashtë logjikës normale njerëzore, siç u përmend më lartë ajo e evolucionit biologjik. Propaganda e tillë është ndjekur edhe ndaj komuniteteve joshqiptare në luftën ekspansioniste serbe. Studiuesi i propagandës rishtare luftarake serbe, Renaud de la Brosse në Political Propaganda and the Plan to Create 'A State For All Serbs 56 ka hulumtuar rastet se si propaganda serbe ka nxitur urrejtjet tradicionale dhe historike të opinionit publik duke shkuar deri në ide raciste, ksenofobe, shoviniste etj. 54 Philip J. Cohen & David Riesman, Serbia's Secret War: Propaganda and the Deceit of History, Texas A&M University Press, 1999, f Po aty, f Renaud de la Brosse, Political Propaganda and the Plan to Create 'A State For All Serbs. Pesë raportet e tij studimore për propagandën aktuale serbe gjenden në: (vizituar: 27 janar, 2013) ; shih edhe: Renaud de La Brosse, Les medias de la haine, La Decouverte, Paris

168 Brosse merr shembull të propagandës serbe dhe e krahason atë me propagandën naziste. Para luftës në Kosovë, në kohën kur Sarajeva ishte shkëputur nga pjesa tjetër e botës (1992) nga rrethimi serb i Sarajevës, televizion shtetëror i Serbisë (RTS) emeton një raport të televizionit SRNA dhe jep shembullin e propagandës më bizare: Në kopshtin zoologjik, myslimanët u hedhin luanëve për ushqim femra dhe fëmijë serbë Komunikimi edhe me vendet që s ka marrëdhënie diplomatike Diplomacia publike është e lidhur ngushtë me mediatizimin e politikës së jashtme 59, ndërsa dy nga tre dimensionet e diplomacisë publike, menaxhimi i lajmeve dhe komunikimi strategjik shfrytëzojnë mediat si kanal ndërmjetësimi për të dërguar mesazhin te publikët e huaj 60. Kjo ka ardhur si rezultat i rritjes globale të mbulesës televizive të lajmeve, e cila e ka bërë edhe më kompleks komunikimin ndërkombëtar, më të vështirë menaxhimin e imazhit të vendit dhe mesazhi i brendshëm pa vështirësi i drejtohet edhe publikëve të jashtëm. Televizioni, si media më e përhapur, gjithnjë e më shumë bëhet një burim i shpejtë informacioni për përgjegjësit politikë dhe përshpejton ritmet e komunikimeve diplomatike, fokuson vëmendjen në krizat e ndryshme në botë siç ka ndodhur me Bosnjën, Kosovën, Egjipt, Libi etj. Shpejtësia globale e televizionit ka bërë presion të madh ndaj politikanëve dhe ekspertëve të politikës së jashtme për të reaguar shpejt ndaj ngjarjeve në botë, por edhe të jenë të vëmendshëm për mesazhet politike që japin, por gjithashtu ka përshpejtuar proceset komunikuese ndërmjet qeverive me publikët për çështje që kanë të bëjnë me politikën e jashtme Videoja e RTS-së, që flet se myslimanët u hedhin fëmijë serbë luanëve të uritur : (vizituar: 18 janar, 2011). 58 Renaud de La Brosse, Les medias de la haine, La Decouverte, Paris 1998, f. 4. Njëra nga pesë pjesët e këtij studimi, gjenden në: (vizituar: 22 dhjetor 2012). 59 Michael Kunczik, Images of Nations and International Public Relations, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates-Publishers Mahwah, 1997, f Shih në kreun e parë të pjesës së parëdytë, Menaxhimi i lajmeve. 61 Vep.cit. Kunczik, f

169 E ashtuquajtura diplomacia mediatike (media diplomacy, television diplomacy, newspaper diplomacy, photodiplomacy, real-time diplomacy) 62 shënon rolin e mediave si ura komunikuese ndërmjet qytetarëve dhe politikanëve dhe ndërmjet këtyre të fundit dhe diplomatëve. Instrumentet e mëdha të komunikimit masiv janë përdorur për të artikuluar dhe promovuar politikën e jashtme dhe për të ndikuar publikun e huaj dhe politikëbërësit, por edhe duke krijuar një lidhje ndikuese me elektoratin brenda vendit. Kjo u jep mediave një rol të dyfishtë: në njërën anë paraqiten si instrumente të konsensusit dhe bindjes politike kundrejt aktorëve të huaj, ndërsa nga ana tjetër paraqitet një kanal i privilegjuar karshi qytetarëve dhe aktorëve të brendshëm institucionalë. Castels thotë se individi, politika, sektori i ekonomisë, ai i shërbimeve etj. kërkojnë të shfaqen në publik dhe për këtë shfaqje shfrytëzojnë mediat si kanal ndërmjetësues komunikimi. Mesazhet, organizatat dhe liderët që nuk janë të pranishëm në media, nuk ekzistojnë në mendjen e publikut. 63 Zgjerimi i revolucionit të informacionit dhe zhvillimi i shoqërisë së informacionit u kanë ofruar shteteve mundësinë për të arritur audienca potencialisht të pakufizuara gjithnjë e më të hapura ndaj ndikimit të jashtëm dhe informacionit e kulturës 64. Por, pavarësisht nga këto zhvillime, deri më sot roli i medias si zgjatim i diplomacisë ka marrë shumë pak vëmendje reale në disiplinat e marrëdhënieve ndërkombëtare, shkenca politike dhe të komunikimit. 65 Lindja dhe zhvillimi i diplomacisë mediatike kanë një fat të përbashkët me zhvillimin e mjetet e teknologjisë së komunikimit dhe me ndryshimet dhe pjekurinë e natyrës së politikës së jashtme. 66 Rrënjët e saj fillestare shtrihen përgjatë sukseseve dhe 62 Po aty, f Manuel Catsells, Communication Power, Oxford University Press, 2009, f Pierre Cyril Pahlavi, Mass Diplomacy: Foreign Policy in the Global Information Age, Montreal: McGiII University, 2004, f Po aty. 66 Zhvillimi i diplomacisë mediatike, në veçanti te diplomacisë televizive, gjen shtrirjen e saj që në vitet e 60-ta kur u bënë operues disa satelitë, mes të cilëve më i rëndësishmi ka qenë Telstar, i pari në fushën e telekomunikimeve si dhe Syncom III nëpërmjet të cilëve e gjithë bota ka mundur të shohë në kohë reale (drejtpërdrejt) Olimpiadën e Tokjos më Më pas, në sajë të ekspansionit të W orldnet Program (një shërbim televiziv transnacional i informacionit i dedikuar për 13 shtete, i krijuar më 1978 dhe i menaxhuar nga USIA) diplomacia mediatike gjen shtritrje përmes satelitëve. Qeveria amerikane ka pasur mundësinë që të transmetojë qëndrimin e saj zyrtar në shumë shtete.. Në vitet 70-ta e 80-ta ShBA-të krijojnë satelitë shpërndarës të dedikuar pikërisht për telekomunikacion. Shembull i veçantë ka qenë Intelsat nëpërmjet të 144

170 garave brenda sfidave teknologjike nga superfuqitë e kohës së Luftës së Ftohtë, nga lansimi i Sputnik dhe shkelja në Hënë. Por, ashtu si në komunikimin e brendshëm politik, edhe në komunikimin ndërkombëtar ndodh shpesh që një media të kërkojë t'i japë jehonë një ngjarjeje më shumë sesa vetë rëndësia që ka ajo ngjarje. Kjo ka të bëjë në rastet kur media merret me menaxhimin e informacioni. Ky term përdoret për herë të parë nga James Reston para një komiteti të Kongresit në vitin Kjo teknikë lejon të kapërcehet censura tradicionale. Lajmi në të vërtetë nuk mbahet i fshehur apo i përpunuar siç ndodh zakonisht në çështjet e ndjeshme të politikës së jashtme, por së pari i jepet rëndësi jo lajmit, por krijimit të pseudongjarjeve. Këto të fundit janë produkte apo ngjarje të cilat nuk mund të injorohen nga mediat, pavarësisht se aty brenda nuk mund të dalë ndonjë lajm i rëndësishëm. Të ashtuquajturat pseudongjarje kanë fakte të ndërtuara për të respektuar kriteret që bëjnë lajmin, por jo lajmi në vetvete. Shpesh takimi apo organizimi i tillë nuk jep informacion përveç vetë takimit i cili madje mund të jetë edhe i parëndësishëm. Studiuesi i këtij fenomeni sociologjik, Boorstin 68 madje e ka quajtur edhe simulim apo publicitet, sipas të cilit ndodh shpesh në kulturën amerikane që jehona e një ngjarjeje të tillë të jetë shumë më e rëndësishme se vetë ngjarja. Pronarët e hotelit pyetën konsulentët e marrëdhënieve me publikun se si ta rrisin prestigjin e hotelit për ta përmirësuar biznesin e tyre. Përgjigjen ata e prisnin që mbase duhet përmirësuar instalimi hidraulik, të lyheshin dhomat, të vendoseshin llambadarë me kristale etj. Por, konsulentët e marrëdhënieve publike ishin edhe më jo të drejtpërdrejtë. Ata thanë të organizohet një festë në 40 vjetorin e hotelit. U bë lista e të ftuarve, me bankierë, avokatë, predikues me ndikim. U bë festa, erdhën fotografët... Këto unë i quaj pseudo ngjarje. 69 Kjo më së miri e shpjegon të ashtuquajturat pseudongjarje, të cilat janë mjaft të cilit ShBA-të kanë mundur t'u ofrojnë 170 shteteve të botës shërbime telekomunikuese si: televizione, radio, telefonë, fax etj. Të kësaj kohe janë edhe polemikat se satelitët transnacionalë shkelin sovranitetin e shteteve. ShBA-të të cilët e mbajtën monopolin në këtë sektor deri vonë, mbështesnin parimin e qarkullimit të lirë të informacionit dhe të ideve dhe produksionit televiziv. 67 Patrizia Laurano, Fondamenti di comunicazione politica internazionale, Bonano Editore, Roma, 2006, f Pseudongjarjen për herë të parë e ka përdorur dhe studiuar Daniel J. Boorstin në vitin Daniel J. Boosrtin, The Image: A guide to Pseudo-events in America, Vintage Books Edition, New York, 1992, f

171 rëndësishme për krijimin e imazhit të cilat tërheqin vëmendjen ose nxisin emocione të caktuara 70. Me këtë lloj menaxhimi, pseudongjarjet mbushin boshllëkun e informacionit apo në mungesë zhvillimesh apo informacionesh, ose në rastet e propagandës, sajohet një ngjarje e parëndësishme e cila nga menaxhimi i mirë i informacionit që bëjnë specialistët, lajmi bëhet shumë më i përhapur sesa vetë rëndësia e ngjarjes. Në këto të fundit janë parë në kapitullin paraprak se si mediat i bëjë jehonë shumë të madhe Raportit të Dick Martyt, jo thjesht si lajm që ai ka ngritur dyshime për trafikime organesh, por mediat u morën me përmbajtjen e raportit, ndonëse faktet referuese ai i ka, siç shkruan vetë, indikacione. Mënyra narrative e ngjarjeve të transmetuara në mënyrë të drejtpërdrejtë duke u shkëputur nga rutina e përditshme e shoqërisë i imponon auditorit si fakte të jashtëzakonshme ngjarje të zakonshme. Këto bëhen ngjarje të vërteta mediatike (media events). Me këtë nuk është më i rëndësishëm rezultati i arritur në atë ngjarje sesa atmosfera e krijuar dhe e stërmadhuar nga media. Ngjarjet mediatike përfaqësojnë më të mirën e diplomacisë mediatike, duke tërhequr audiencat e gjera nëpër botë dhe duke ua prishur televizioneve programacionin e planifikuar. 71 Këto janë transmetime të organizuara, shpesh jashtë studiove televizive, të parapërgatitura dhe të prezantuara me ceremoni, si bisedime, ftesa diplomatike, takime diplomatike apo krijim klime për negociata 72. Përderisa pseudongjarjet më shumë krijoheshin nga menaxhuesit e informacionit të cilët dëshironin që një takim i parëndësishëm të bëhet i rëndësishëm nga publiciteti i mediave, në anën tjetër në ngjarjet mediatike janë vetë mediat të cilat shndërrojnë në ngjarje të rëndësishme një ngjarje të parëndësishme. Sipas M. Masmoudi 73, informacioni luan një rol parësor në marrëdhëniet ndërkombëtare qoftë si një mjet komunikimi ndërmjet individëve, qoftë si një mjet kuptimi dhe njohjeje ndërmjet popujve dhe kombeve. 70 Vep.cit. Kunczik, f Eytan Gilboa, Diplomacy in the media age: Three models of uses and effects, Diplomacy & Statecraft, Vol.12, No.2 (June 2001), f. 13. (1-28) artikulli gjendet edhe në: 72 po aty. 73 Mustapha Masmoudi, The new World information order and direct broadcasting satelites, në: Syracuse Journal of International Law and Commerce. Cituar sipas Emidio Diodato etj, Comunicazione e politica internazionale, Rubbettino Editore, Roma, 2004, f

172 Kohëve të fundit është parë qartë se vëmendja e hartuesve dhe deklaruesve të politikës së jashtme është shumë e madhe për një arsye shumë të thjeshtë: mediat kanë bërë që çdo deklaratë e bërë në cilindo cep të botës, nuk ka nevojë që të transmetohet përmes kanaleve tradicionale diplomatike, por ajo merr dhenë në kohë shumë të shkurtër dhe në tërë botën. Madje, politika e jashtme përmes mediave bëhet jo vetëm si dikur duke u deklaruar nga selitë qeveritare. Shembulli më praktik mund të jetë për ne deklarata e presidentit Bush, i cili një ditë pas shpalljes së pavarësisë gjatë një vizite në Tanzani deklaroi për rrjetin televiziv NBC se Shtetet e Bashkuara të Amerikës mbështesin shpalljen e pavarësisë së Kosovës. Kosova tani është e pavarur. Kjo është diçka që unë kam mbështetur, së bashku me qeverinë time 74. Ndërsa, kryeministri i Shqipërisë, Sali Berisha, në ditën kur Arabia Saudite njohu pavarësinë e Kosovës më 20 prill, që nga Kina i dërgoi mesazh falënderimi Riadit. Mediat kanë shtuar luksin që vendet të komunikojnë për çështje të caktuara pa pasur nevojë që të takohen dhe pa pasur nevojë që njëra palë të shkojë te tjetra. Në këtë kuadër, ka raste që politika e jashtme komunikon njëkohësisht dhe nga selia e vendit, pa pasur nevojë që të vizitojë vendin për të parë qëndrimet politike të një vendi ndaj tjetrit ose për një çështje të caktuar. Madje, të komunikohet politikisht edhe me vendet të cilat nuk pranojnë kontakte klasike të komunikimit diplomatik. Kryeministri i Kosovës, Hashim Thaçi, në shkurt 2009 deklaroi nga Prishtina se Kosovën do ta njohë edhe Rusia 75. I menjëhershëm ishte reagimi i kryediplomatit rus, Sergei Lavrov, i cili u deklarua nga Moska se Rusia nuk ka ndryshuar qëndrim. Njëherësh, siç thekson Potter, rritja e mundësive të qasjes, shpejtësisë ose shpërndarjes së bollshme të lajmeve dhe informacionit në një audiencë globale në kohë reale, e ka bërë menaxhimin e punëve shtetërore më komplekse se asnjëherë më parë. 76 Një shembull tjetër që ka të bëjë me diplomacinë masive, mund të merret se si Shkupi për një kohë të shkurtër u tërhoq nga vendimi për të forcuar regjimin e vizave për shtetasit e Shqipërisë në maj të vitit Shkupi paralajmëroi se kishte miratuar 74 U.S. Deparment of Defensce, Bush Voices Support for Kosovo Independence, February, 18, Evan Potter (ed.), Cyber-Diplomacy: Managing Foreign Policy in the Twenty-First Century, Montreal and Kingston: McGill-Queen s University Press, f

173 ndryshimet e Ligjit për hyrje dhe qëndrim të të huajve me arsyetimin se si vend kandidat për në BE, duhet të forcojë kufijtë ndaj vendeve të cilat janë prapa në procesin eurointegrues. Televizionet e Tiranës për dhjetë ditë rresht me shumë të ftuar dhe persona të rëndësishëm të jetës publike e politike nga Shqipëria e Maqedonia, rrahu këtë temë duke rritur efektin e presionit shumë më të madh publik dhe politik sesa do të kishte efekt një notë verbale e cila do t'i dërgohej Shkupit nga ana e Tiranës zyrtare. Vendimi i Shkupit u ngri, ndërsa vetëm pak muaj më vonë hiqen plotësisht vizat për shtetasit e Shqipërisë Përfundime Strategjitë e komunikimit diplomatik me mediat dhe internetin si kanal komunikimi, sot kërkojnë një njohje të thellë të sfidave globale të mediave për t'u përballur me to dhe për të arritur që të jepen sa më shumë mesazhe të dobishme për politikën e vendit dhe imazhin e saj. Një nga parimet më të rëndësishme të suksesit në këtë kontekst është që udhëheqësit politikë të kenë aftësi për t'u përshtatur me ndryshimet e rrethanave, që nënkupton komunikimin strategjik, apo të reagojnë kur duhet siç janë raste të ndjeshme negative apo të rëndësishme pozitive për vendin. Në kohën e teknologjisë së avancuar të komunikimit, një deklaratë politike që prek marrëdhëniet dypalëshe apo shumëpalëshe i dhënë në komunikimin e brendshëm politik dhe i transmetuar nga mediat, është njëherësh edhe një mesazh direkt i vendit kundrejt një vendi tjetër. Pavarësisht se mesazhi mund të jetë dhënë në ndonjë vend sado të vogël qoftë dhe t'i adresohet një vendi në cepin tjetër të botës, pikërisht në sajë të teknologjisë së avancuar ajo përcillet përnjëherësh. Shembujt, siç u përmendën edhe më lartë me rastet shqiptare, janë të shumtë, ndërsa ky lloj komunikimi realizohet dhe thyen barrierat e komunikimit edhe ndërmjet vendeve mes të cilave ka një ngrirje afatgjate marrëdhëniesh. Për këtë arsye, mediat, në radhë të parë televizioni, krijon aty për aty një komunikim diplomatik botëror dhe kjo ka nxjerrë sfida të reja, dilema dhe pasiguri për pjesëmarrësit në procesin politik, në radhë të parë për: 77 Hasan Saliu, Komunikimi politik ndërkombëtar, (tezë masteri) Universiteti AAB-Prishtinë, maj,

174 - si të shmanget një përgjigje e menjëhershme politike për një zhvillim konfuz dhe vështirë i menaxhueshëm dhe njëherësh të mos ekspozohesh si udhëheqës i dobët? - si të ndërthuret në një mesazh dhe të ndikohet publiku i jashtëm dhe ai i brendshëm? 78 Sa i përket kësaj të fundit që ndërlidhet edhe me shembujt e mësipërm, Thaçi jo se ka dashtë të provokojë administratën ruse me deklaratën se Rusia së shpejti do të njohë Kosovën, por sepse ky mesazh më shumë mendohej të jetë për komunikim politik të brendshëm, por mediat bënë që ai të përcillet deri në Moskë. Në kohët moderne jemi dëshmitarë të komunikimit dypalësh madje edhe ndërmjet vendeve armike siç janë Irani dhe Izraeli, ku mesazhet nga Teherani jemi mësuar t'i dëgjojmë shpesh, ashtu siç nuk kanë munguar edhe reagimet nga shteti hebraik. Por, komunikimet e pandërprera zhvillohet edhe ndërmjet vendeve të cilat nuk kanë marrëdhënie diplomatike. Këto komunikime janë të shpeshta, ashtu si edhe të parat dhe zhvillohen nga distanca. Deklaratat e njërës palë përcillen te tjetra dhe e kundërta. Për këtë arsye duhet thënë se të gjithë faktorët pjesëmarrës në një politikë të jashtme ende nuk janë përshtatur me politikën e re globale të mbulesës mediatike. Aq më shumë kjo mund të vlejë për Kosovën e cila mbetet në pozitë që të dijë të komunikojë sa më bindshëm me botën, me një mjedis ku zhvillime të brendshme jo fort pozitive mbulohen nga mediat ndërkombëtare të cilat u drejtohen publikëve të huaj. Por, në rastin e heqjes së mbikëqyrjes së pavarësisë dhe atë të vendimit të Gjykatës së OKB-së se shpallja e pavarësisë ka qenë e ligjshme, shihet qartë se nuk ka pasur një mobilizim paraprak të aktorëve shtetërorë të Kosovës për të komunikuar me mediat botërore, për të forcuar elementin e rëndësishëm pozitiv se juridikisht Kosova duhet të njihet e pavarur, meqë atë e ka vlerësuar edhe Gjykata botërore, ndërsa vendet perëndimore kanë vlerësuar se ky vend nuk ka më nevojë as të mbikëqyret. Me këto dy raste pozitive nuk u arrit të realizohet një komunikim strategjik për të materializuar sa më shumë vendimet pozitive më të rëndësishme juridike për Kosovën, ndonëse qeveria atë vit jepte nga 100 mijë euro në muaj dy kompanive amerikane për lobim dhe komunikim me botën, Patton Boggs dhe 78 Eytan Gilboa, The Global News Networks and U.S. Policymaking In Defense and Foreign Affairs, Shorenstein Fellow, Harvard College, Spring 2002, p

175 Podesta Group 79. Ndërsa, ishin zgjedhur rastet e mësipërme me qëllim për të parë se sa kanë mundur të dëshmohen aktorët shtetërore për të reaguar në rastet e sipërpërmendura, ashtu siç reagojnë vendet me diplomaci të zhvilluar publike në raste të ngjashme 80. Në këtë kapitull u pa që mediat ndërkombëtare i kishin kushtuar jo shumë rëndësi dy rasteve pozitive të Kosovës, në krahasim me akuzat për trafikim organesh, akuzat për krime lufte në Kosovë apo trazirave dhe përplasjeve në veri të Kosovës që u panë në kapitullin e mëhershëm. Madje, akuza për trafikimin e organeve kishte mbulim më të madh mediatik se të gjitha zhvillimet e tjera dhe në shumë gjuhë të botës. Kjo vjen për faktin se mediat janë të pritura të mbulojnë ngjarje sensacionale, por edhe të dhimbshme për shkak të interesimit të audiencës, sesa një lajm e gjykatës më kompetente në botë se pavarësia e Kosovës është e ligjshme. Do të duhej të ishin pikërisht aktorët shtetërorë me specialistët e marrëdhënieve me publikun, të diplomacisë publike dhe agjencitë e kontraktuara ndërkombëtare për këtë që të mundoheshin ta plasojnë sa më shumë në botë vendimin e kësaj gjykate, përderisa Kosova interesin më të madh shtetëror i ka njohjet. 79 Me gjerësisht për këto dy kompani shih në kapitullin vijues. 80 Për reagimin e vendeve perëndimore (psh. Britanisë), shih Diplomacia publike e Britanisë së Madhe, në Pjesën e tretë. 150

176 KREU III 3. Diplomacia ekonomike dhe diaspora e Kosovës 3.1. Diplomacia ekonomike Siç është thënë edhe në kapitullin e parë të këtij studimi, vendet kërkojnë të komunikojnë me publikët edhe huaj për interesa ekonomike, financiare, turistike. Në zhvillimet moderne të marrëdhënieve ndërkombëtare, rajonalizmit dhe globalizmit, diplomacia ka shkuar përtej kurtuazisë dhe është bërë shumë praktike, duke u zëvendësuar gjithnjë e më shumë me diplomacinë ekonomike. Interesi ekonomik shtrohet si një komponent mjaft i rëndësishëm në marrëdhëniet e një vendi me vendet e tjera. Qëllimi i diplomacisë ekonomike është që të mbrojë interesat ekonomike të një vendi në botë dhe të luajë rolin e avokatit pranë administratave të huaja për të mbrojtur interesat e investimeve; të promovojë vendin dhe produktet e tij dhe të bindë sa më shumë kompani për të investuar në vendin e tij, të cilin e përfaqëson. Por këto më shumë mund të kuptohen si marrëdhënie ekonomike ndërkombëtare mes shtetesh, ndërsa diplomacia ekonomike si pjesë e diplomacisë publike kërkon të nxjerrë një vend më shumë si simbol me shumë elementë vleror, të cilën Simon Anholt në vitin 1996 e quan nation branding, i cili njëherësh është themelues i këtij koncepti. Ky koncept, sipas tij, megjithatë ka të bëjë me konkurrencën në treg....brendi nacional është një metaforë e përkryer për mënyrën e konkurrimit të vendeve ndaj njëri-tjetrit në tregun global tregtar për prodhimet, shërbimet, ngjarjet, idetë, vizitorët, talentin, investimet dhe ndikimin. 1 Por, vetë ai 14 vjet më vonë këtë term e quan identitet konkurrues, duke shpjeguar se ky identitet ka të bëjë më shumë me identitetin kombëtar (shtetëror), ekonominë e politikën sesa me markën me të cilën është kuptuar 1 Simon Anholt, Places, Identity, image and reputation. London: Palgrave Macmillan, 2007, f

177 tradicionalisht. 2 Sipas tij, identiteti konkurrues është një term i përdorur për të përshkruar sintezën e menaxhimit të markës me diplomacinë publike dhe me tregtinë, investimet, turizmin dhe promovimin e eksportit. Identiteti konkurrues është një model i ri për të rritur konkurrencën kombëtare në botën globale, që tashmë është duke dhënë rezultat për një numër shtetesh, qytetesh, rajonesh, qoftë të pasura apo të varfra. 3 Oferta për rritjen e imazhit të një vendi ndaj një publiku të huaj, sipas Anholt, duhet të jetë e zgjeruar për të përfshirë atributet, të mirat dhe ofertat që janë më të rëndësishme ose më të motivuara për tregun.... Reputacioni i vendit duhet të orientohet me kujdes ndaj vendeve të vërteta, rajoneve, qyteteve ose grupeve demografike, sektorëve afaristë ose vendimmarrësve politikë... Imazhi duhet përmirësuar me kualitete më të sakta, të rëndësishme dhe të dallueshme. 4 Kosova nuk ka investime në botë, ndërsa eksporti mbulon importin në masën vetëm 10 për qind, atëherë i vetmi interes i diplomacisë ekonomike të Kosovës është përpjekja për të rritur investimet e kapitalit të huaj. Por, kjo diplomaci ekonomike nuk duhet ngatërruar me aktivitetet e ndonjë atasheu ekonomik në kuadër të ambasadave, sepse gjatë dekadave të fundit, diplomacia ekonomike ka ndërruar natyrën e diplomacisë duke kapërcyer dukshëm të ashtuquajturit aktivitete diplomatike komerciale. Kohë më parë ishim dëshmitarë të një reagimi të një vendi mik të shqiptarëve se si ambasadorja shprehu keqardhjen e saj pa shumë takt diplomatik për shkak të prishjes së tenderit të një kompanie të vendit të saj për ndërtimin e një linje të shtrenjtë hekurudho re në Shqipëri 5. Ky shembull dhe shumë të tjerë dëshmojnë për faktin se diplomacia sot është shumë aktive në mbështetjen e investimeve, interesave të kompanive të vendeve në vendin pritës. Pikërisht angazhimi më dobiprurës i diplomacisë së Kosovës nëpër botë do të ishte përpjekja për të bindur kompani të huaja për investime direkte në Kosovë, ndihmat dypalëshe- shumëpalëshe, shkëmbimet teknologjike, publiciteti ekonomik dhe rritja e 2 Anholt, Simon. Competitive Identity, The New Brand Management for Nations, Cities and Regions. London: Palgrave Macmillan, 2007 f. XI 3 Po aty, f Op.cit. Anholt, f. 67, Ambasadorja amerikane Marcie Reis ishte shprehur se është e dëshpëruar pse Qeveria Berisha (2005) kishte anuluar tenderin një kompanie amerikane për të ndërtuar linjën e trenit elektrike në relacionin Tiranë- Durrës 152

178 imazhit, pra një diplomaci ekonomike aktive për interesa konkrete dhe të prekshme për Kosovën Fushata Kosovo Young Europeans Kosova nisi një fushatë publicitare për ta reklamuar veten në botë, ndërsa qëllimi i kësaj fushate të paguar nga taksapaguesit në vlerë prej rreth 6 milionë erosh, ishte që të rriten investimet e huaja dhe të shtohen njohjet. Fushata e njohur si Bërja e Brendingut Nacional dhe fushatë ndërkombëtare mediatike për Republikën e Kosovës kishte për bazë një spot publicitar i cili u emetua në disa televizione globale (BBC, CNN) dhe më pas edhe në televizione shqip-folëse e lokale. Përveç spotit, ka pasur edhe ekspozime fotosh të ndryshme me të rinj e të reja si fytyra të vendit të ri të cilat madje u ekspozuan edhe nëpër qytete të ndryshme të Kosovës 7. Spoti i titulluar Kosovo, the young Europeans përqendrohet në punën që bëhet me bojë, të cilën e kryejnë të rinjtë. Ata mbledhin dërrasa nga vise të ndryshme të vendit (ujë, tokë, qytet), i lyejnë ato me qëllim që të formojnë hartën e Kosovës, një shtet i ri në botë. Mesazhi që kërkohet të jepet, është: ky vend i ri ka një përqindje të madhe të rinjsh të cilët janë entuziastë dhe kërkojnë me ngulm ta ndërtojnë vendin e tyre. Por, problemi shfaqet kur kërkohet se cilat mesazhe duhet zgjedhur dhe cilat atribute duhet shndërruar në simbole për të arritur efekte të dëshiruara. Kur kryediplomati britanik Robin Kuk në vitin 2000 formoi grupin Panel 2000 për të këshilluar prezantimin e Britanisë në vendet tejoqeanike, atëherë pati një debat mjaft të ashpër se cilat atribute duhej zgjedhur, para se të vendosej për listën prej pesë mesazheve (siguri dhe integritet, kreativitet dhe inovacion, trashëgimia britanike, liria e shprehjes dhe qëndrim korrekt dhe veprim i hapur në botë) 8. Ky debat madje nxiti edhe interesim ndërkombëtar për ri-brendin e Britanisë, sepse çdo përpjekje për brend nacional gjithashtu ka rrezik të hedhë në grackë për shkak se edhe vende të tjera veçojnë atribute 6 Hasan Saliu, Për një diplomaci ekonomike,editorial në: Gazeta Lajm, Prishtinë, 23 dhjetor, 2008, f Fushata vazhdon në faqen: // 8 Mark Leonard, Public Diplomacy, London, The Foreing Policy Centre, 2002, f

179 të tilla ku efekti është i destinuar të mos arrihet 9. Shumë të tjerë ngritën shqetësimin se nuk mund të shndërrohet identiteti kombëtar në një markë të thjeshtë sikur të jetë fjala për shitjen e zakonshme të mallrave, si psh. shitja e sapunit. Praktikuesi më i madh i diplomacisë publike dhe njëherësh mbështetës i madh europian i aktiviteteve të brendit nacional, Mark Leonard, thotë gjithashtu se nëse fjala këtu është për turizëm, atëherë atributi i veçantë përveç pamjeve të bukura të plazheve, infrastrukturës, vendeve atraktive dhe ofertës kulturore turistike, në radhë të parë është çmimi. Faktori kryesor i dallimit të këtij lloji marketingu është çmimi i ofertës 10. Çështja që ngrihet për diskutim këtu është se çfarë marke mund të paraqesë Kosova për investuesit e huaj dhe si mund të shitet kjo markë, pra a ka diçka për të eksportuar Kosova?; A paraqet rinia elementin më joshës për publikun që i drejtohet spoti 60 sekondësh?; Cilit fokus-grup apo publik i drejtohet ky spot me atributin e rinisë? Çështje tjetër që ngremë për t'u sqaruar është nëse ky spot ka vetëm mesazh komercial apo edhe atë politik të ngritjes së imazhit të Kosovës, me qëllim të krijimit të dispononit pozitiv publik për përfitimin e ndonjë njohjeje të re? Rinia si atribut Mund të thuhet se Kosova praktikisht nuk ka eksport të produkteve të veta jashtë vendit. Sipas statistikave zyrtare 11, në dhjetë vitet e fundit eksporti mbulon vetëm 10 për qind të importit. Kosova importon mesatarisht brenda një vit mall në vlerë prej rreth 2 miliardë eurosh, ndërsa eksporton vetëm 200 milionë euro. Eksporti kryesisht është skrap nga automjetet e presuara të cilat dërgohen në Elbasan për t'u shkrirë. Kjo do të thotë se Kosova si markë nuk paraqet ndonjë mesazh komercial joshës për komunitetin e jashtëm biznesor. 9 Po aty. 10 Po aty. 11 Shih statistikat e tregtisë së jashtme në Entin e Statistikave të Kosovës: - gov.net/publikimet/cat_view/10-statistikat-ekonomike/ 14-statistikat-e-tregtise-se-jashtme/88-statistikat-etregetise-se-jashtme-2011?orderby=dmdate_published 154

180 Mesazhi tjetër komercial dhe qendror që është dëshiruar të jepet, është ai i rinisë, i përzgjedhur si atributi kryesor në spotin Kosova, europianët e rinj. Këtu 12, shihet entuziazmi i madh i rinisë për të ndërtuar vendin e tyre. Por, sipas statistikave zyrtare demografike, për çdo vit tregut të punës i shtohen rreth 35 mijë të rinj të cilët mbeten pa punë. Kosova ka një popullsi mjaft të re me një moshë mesatare rreth 26-vjeçare 13, të cilin fakt e veçon fushata në forma të ndryshme. Kjo do të thotë se Kosova është vendi me papunësinë më të madhe edhe të rinisë. Dhe, mbase, spoti këtu mund të japë mesazhin se forca punëtore në Kosovë është më e lira. Ky element është interesant vetëm për publikun europian, ndërsa opinioni botëror është mjaft heterogjen dhe me shumë sektorë të ndryshëm ekonomikë e komercialë. Fokus-grupi i fushatës është opinioni botëror e jo vetëm ai europian dhe popullsia e re e Kosovës nuk paraqet asnjë element joshës për opinionin aziatik, afrikan dhe latino-amerikan, as ekonomik e as politik. Megjithatë, spotin mund të mos e shikojmë vetëm si një përpjekje për publicitet ekonomik me qëllim të thithjes së investimeve të huaja, aq më pak që kjo fushatë ka nisur në fillim të vitit 2009 e deri nga fundi i vitit 2012, në kohën që interesi europian për të investuar kishte rënë për shkak të krizës financiare. Një spot nuk mund të shihet në mënyrë të izoluar vetëm si publicitet, por edhe si një strategji komunikimi që ka për qëllim rritjen e imazhit shtetëror për përfitime politike. Kualiteti më i saktë dhe më i rëndësishëm që është zgjedhur këtu sipas krijuesit të spotit, është rinia dhe me këtë atribut i drejtohen edhe botës arabe, asaj aziatike e latino- amerikane, të cilat vazhdojnë të mos e njohin Kosovën. Ky identitet i ri shtetëror kërkon të japë një mesazh joshës në këto vende me vlerën e shumë fëmijëve. Por, kjo vlerë në vendet me natalitet të madh nuk paraqet asnjë vlerë tërheqëse për rritjen e imazhit të vendit. Si metodë diplomatike, diplomacia publike është larg të qenit uniform dhe disa fushata publike nuk kanë lidhje me angazhimin ndërkombëtar. 14 Melissen thekson gjithashtu se diplomacia publike- 12 Siç mund të shihet në spot në: Jan Melissen, New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, 2005, f

181 ekonomike gjithnjë e më shumë vepron në marrëdhëniet dypalëshe, ndërsa ajo shumëpalëshe më shumë theksohet në organizatat ndërkombëtare 15. Në këtë kuptim, marrësi i mesazhit nuk mund të shihet homogjen, sepse bota ka publikë mjaft të ndryshëm. Mesazhi mund të depërtojë në këto publike vetëm nëse është joshës apo prek vlerat e përbashkëta me ta. Ngritja e imazhit, sipas Joseph Nye që ka krijuar nocionin e ri të njohur si soft power dhe që përfshin elemente të shumta që duhet përdorur politika e jashtme për t'i krijuar një vendi një reputacion të mirë, kërkon një sërë aktivitetesh për t'i bërë opinionet e jashtme që të dëshirojnë atë që edhe ne e dëshirojmë. Sipas tij, soft power lind nga magjepsja e kulturës, idealeve dhe të praktikave të mira politike të një vendi, apo vlerave të përbashkëta e universale që posedon një vend, të cilat vlera duan t'i ndjekin edhe të tjerët 16. Por, në mungesë të ndonjë magjepsjeje të idealeve apo praktikave të mira të përditshme politike të vendit (të prezantuar këto në raportet e ndryshme të institucioneve ndërkombëtare), Kosova vërtet ka nevojë për promovim dhe aktivitete për rritjen e imazhit, aq më shumë që propaganda serbe nuk resht kundër pavarësisë së shtetit të ri, siç u pa në kapitullin e mëparshëm. Arsye tjetër për nevojën e promovimit në mediat globale është edhe efekti i tyre, siç do ta kishte quajtur Castels kohën tonë, epokë e informacionizmit 17. Gjatë dekadës së fundit, ekspansioni global i televizioneve informative ka nxjerrë atë që njihet si diplomaci mediatike apo telediplomaci e teledemokraci. Sigurisht që Kosova ka nevojë për t'u prezantuar në "CNN International" dhe "BBC World", e në veçanti për aftësinë e tyre për të pasur efekte (megjithëse të kufizuara) në politikën e mbrojtjes dhe të jashtme të disa vendeve. Spoti është transmetuar gjithashtu edhe në Euronews, CNN-Turk, Bloomberg dhe Eurosport 18. Por, këto televizione megjithatë nuk janë kanale të qëlluara edhe për një pjesë tjetër të botës, atë arabe, latine etj. Kompania izraelite Saatchi&Saatchi që ka bërë 15 Jan Melissen, New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, 2005, f Joseph Nye Jr S. Soft Power: The Means To Success In World Politics. New York: Public Affairs, 2004 f. X; Manuel Castells, The Rise of The Network Society, Second Editiong, Blackwell Publishing, 2010, West Sussex, UK 18 Martin Wählisch and Behar Xharra, Public Diplomacy of Kosovo: Status Quo, Challenges and Options, Figueroa Press, Los Angeles, April 2011, f

182 fushatën, e ka parë më të arsyeshme që këtë ta bëjë kryesisht me televizionet e lartpërmendura, kur dihet që në botën arabe tashmë stacioni satelitor me seli në Katar, "Al Jazeera", është duke u imponuar brenda një kohe të shkurtër si "CNN arab". Fushata promovuese së fundmi vazhdoi edhe brenda Kosovës, në televizionet lokale si: RTK, KTV dhe Klan Kosova, në web faqe të ndryshme 19, si dhe në televizionet të Shqipërisë. U vendosën billboard-ë të shumtë nëpër rrugë e sheshe të qyteteve të Kosovës. Por, stendat e afishimit kanë munguar nëpër qendrat vendimmarrëse rajonale dhe komerciale botërore. Të rinjtë në foto duken si modele të modës që reklamojnë ndonjë kompani veshjesh, ndërsa mesazhi që përpiqej të jepej ishte se këta janë kosovarët e rinj. Por, ky mesazh me të rinjtë të veshur mirë, me instrumente në dorë, lap-topë, me top në dorë etj, në të vërtetë fjala është për të rinjtë me shkallë më të lartë papunësie, varfërie dhe izolimi (të qarkullimit pa viza) në kontinent. Me muaj të tërë gazetat e përditshme botonin nga një faqe gazetë publicitetin e fushatës Kosova, europianët e rinj. Pra, fushata në fund u përqendrua më shumë në mjediset shqiptare, duke ngatërruar kështu fokus-grupin fillestar dhe mesazhin: nga fushatë publicitare dhe e diplomacisë publike për rritjen e imazhit me qëllim të përfitimit të njohjeve dhe investimeve të huaja, në fushatë të komunikimit brendakulturor për forcimin e një ideje identitare, përfshirë edhe atë etnik. Fig. 1. Pllakatet e vendosura nëpër qytetet e Kosovës nga Saatchi&Saatchi për imazhin ndërkombëtar të Kosovës

183 Një element tjetër që mund të verifikohet gjithashtu lehtësisht, është se spoti Kosovo, The young Europeans 20 i lansuar në tetor të vitit 2009, është i njëjtë në formë, përmbajtje dhe ide me spotin e kompanisë Orange, Orange- allons plus loin ensemble 21, i lansuar që në shtator 2007 dhe i publikuar në youtube dy vjet para se të nisë fushata Kosovo, The young Europeans 22, siç mund të shihet në krahasimin e mëposhtëm: 20 Shih: 21 Shih: 22 Një falsifikacionizëm i këtij aktiviteti më të shtrenjtë i diplomacisë publike të Kosovës i ndërmarrë der i më tani nga Qeveria e vendit, është bërë që në fillimvitin e 2011-ës në punimin e: Hasan Saliu, Fushata: Kosovo the yung Europeans një kërkim i paqartë i imazhit, në: Komunikimi i integruar koncepte, strategji, praktika, Universiteti i Tiranes Departamenti i Gazetarisë dhe Komunikimit, Tiranë, 2011/4, f

184 Fig. 2. Spoti me ide plagjiate i Kosovës, nga spoti i dy viteve më parë që qarkullonte në yotube për kompaninë Orange. Me fjalë të tjera, aktiviteti më i shtrenjtë i diplomacisë publike të Kosovës rezulton të jetë plagjiaturë edhe në idenë e spotit: në të dyja kemi lyerje me bojë nga rini entuziaste (foto e para); lyerja e dërrasave ndodh në të dyja në një fushë të gjerë (foto e dyta); bartje e dërrasave të lyera nëpër qytet - fotot e treta (dhe në rrugë ujore, po të shihen të plota spotet); bashkimi i dërrasave dhe drejtimi i tyre për të dhënë një sinjal drejt qiellit (po të shihen të plota spotet) dhe, fotot e fundit, në të dyja kemi globin që jepet mesazhi i spotit publicitar. Përveç kësaj, fushata promovuese mediatike e Kosovës nuk ka pasur një ide të qartë se cilit publik i është drejtuar. Për nga përmbajtja, me rininë si atribut, vlera perëndimore (rini e shumtë), kërkohet të shitet edhe në vendet ku pikërisht vuajnë nga nataliteti i madh. Për nga përmbajtje e mesazhit, fushata nuk ka pasur elemente joshëse 159

185 ndaj publikëve heterogjenë botërore të rajoneve të ndryshme të botës të cilat nuk e kanë njohur Kosovën, ndërsa edhe kanali i komunikimit nuk ka qenë ai i duhuri. Por, fushata më shumë ka pasur ndikim të brendshëm te një pjesë e opinionit, te të cilët është kultivuar një ndjenjë e europianëve, pra një nation brending në raport me veten dhe jo me publikun e jashtëm. Media të ndryshme shpeshtuan përdorimin e togfjalëshit europianë të rinj, ndërsa kjo vërehej edhe në komunikimin e përditshëm. Megjithëse, në planin e brendshëm më pas kjo ndjesi ka qenë në shënjestër të kritikave, duke u konsideruar më shumë si një fushatë jo e realtë, sepse fushata e fokusuar edhe në opinionin e brendshëm me europianët e rinj, në të vërtetë prezantonte qytetarët më të izoluar (për nga vizat) dhe më të varfër në Europë 23. Fushatat e tilla promovuese për rritjen e imazhit do të duhej të kishin fokus holist: një atribut tjetër të përzgjedhur dhe një kanal komunikimi të qëlluar do të duhej gjetur për vendet arabe dhe një tjetër për ato latino-amerikane i ndryshëm nga atributi i popullit të ri i cili është joshës vetëm për opinionin europian. Kjo fushatë jo vetëm që u nis në kulmin e krizës financiare globale, por mesazhi që kërkohej të jepej ishte unik për opinionin botëror heterogjen: Kosova, europianët e rinj, një popullsi në moshë mesatare 26 vjeçare. Ky atribut i zgjedhur për brendingun nacional të Kosovës kërkohej të joshte edhe opinionin arab e aziatik ku nataliteti nuk paraqet ndonjë vlerë tërheqëse. Kosova, si vend me të ardhura më të ulëta vjetore për kokë banori në kontinent, pra me shkallën më të lartë të varfërisë, vërtet ka nevojë për një reklamë të mirë për të bindur sa më shumë biznese të huaja për të investuar në Kosovë dhe kjo madje gjithashtu është një çështje e vonuar, por nuk ka produkte për të reklamuar në tregjet e huaja. Por, këtë fushatë të njohur në kohët moderne si diplomaci ekonomike, duhet ta bëjnë edhe ambasadat duke komunikuar në vazhdimësi me aktorë ekonomikë dhe publikët në vendet pritëse Hasan Saliu, Fushata: Kosovo the yung Europeans një kërkim i paqartë i imazhit, në: Komunikimi i integruar koncepte, strategji, praktika - Studime Albanologjike, Universiteti i Tiranës Departamenti i Gazetarisë dhe Komunikimit, Tiranë, 2011/4, f Hasan Saliu, Kërkim i paqartë i imazhit të Kosovës, gazeta Shqip, Tiranë, 22 mars, 2009, f

186 3.3. Diplomacia ekonomike e aktorëve shtetërorë Ministria e jashtme e Kosovës në vitin 2012 e deri në gjysmën e vitit 2013 numëron tre aktivitete të zhvilluara të diplomacisë publike 25. Kohën nga vitet ka vetëm tre artikuj në faqen e saj zyrtare për aktivitetet e diplomacisë ekonomike në dy vitet e fundit. Njëri është zhvilluar në Budapest në qershor të vitit 2012, ku kanë marrë pjesë kryeministrat e dy vendeve, Hashim Thaçi dhe ai hungarez, Viktor Orban, i organizuar nga Ambasada e Kosovës në Hungari 26. Në këtë takim kanë marrë pjesë dhjetëra përfaqësues të bizneseve të Kosovës dhe të Hungarisë, ndërsa janë nëns hkruar marrëveshje bashkëpunuese ndërmjet agjencive të dy vendeve në fushën e doganave, të administratës tatimore dhe promovimit të bizneseve 27. Në maj 2012, Ambasada e Kosovës në bashkëpunim me Agjencinë franceze për zhvillimin ndërkombëtar (UBI-Francë), ka organizuar në Paris konferencën për promovimin e mundësive të investimeve në Kosovë me temën: "Biznes dhe investime në Kosovë" 28. Pjesëmarrës në këtë konferencë nga Kosova ka qenë ministri i Zhvillimit Ekonomik, ministrja e Tregtisë dhe Industrisë, drejtuesi i Agjencisë për Promovimin e investimeve (APIK) etj., ndërsa nga pala franceze kanë marrë pjesë drejtuesit e UBI- France, si dhe përfaqësues të disa bizneseve nga të dyja vendet 29. Ndërsa, Kosova ka pasur një tavolinë prezantuese-informuese në Forumin Ekonomik Gjermano-Aziatik. Delegacioni nga Kosova është organizuar nga Ministria e Jashtme 30. Edhe pse për diplomacinë ekonomike ministria e jashtme e Kosovës ka hapur një rubrikë të veçantë, por aty ka vetëm dy artikuj te aktiviteteve për diplomacinë ekonomike, të cilët u përmendën më lartë, ajo e takimit në Hungari dhe tjetra, ajo e organizuar nga Ambasada në Paris Shih në web faqen zyrtare të Ministrisë: Diplomacia ekonomike, në: 26 Ministria e Jashtme e Kosovës, Kryeministrat Thaçi dhe Orban morën pjesë në Forumin Ekonomik në Budapest, 13 qershor 2012, (vizituar: 2 maj, 2013) 27 Po aty. 28 Ministria e Punëve të Jashtme e Kosovës, Kosova promovon kapacitetet ekonomike para investitorëve francezë, 23 maj, 2012, (vizituar: 2 maj, 2013) 29 Po aty. 30 Ministria e Jashtme e Kosovës, Kapacitetet investuese të Kosovës prezantohen në Frankfurt, (vizituar: 2 maj, 2013)

187 Diplomacia ekonomike e MTI-së Ministria e Tregtisë dhe Industrisë e Kosovës (MTI) ka themeluar në vitin 2006 Agjencinë për Promovimin e Investimeve të Huaja (APIK), e cila ka për detyrë të angazhohet në tërheqjen e investimeve nga jashtë, si dhe promovimin e Kosovës si vend atraktiv për investitorët dhe kompanitë e huaja. Por, buxheti i kësaj agjencie është mjaft e ulët për pritshmërinë dhe natyrën e punës. Në vitin 2011 buxheti i përgjithshëm i kësaj agjencie me 9 të punësuar ka qenë 337 mijë euro,për të shënuar rënia në dy vitet e tjera: në vitin 2012 ka qenë 279 mijë, ndërsa në vitin 2013 buxheti i kësaj agjencie ka pasur buxhet në vlerë prej 298 mijë euro 32. Përveç rrogave të të punësuarve, kësaj agjencie i mbeten shumë pak mjete të tjera për të kryer misionin që ka, ndërsa një pjesë e aktivitetit përqendrohet në Kosovë. Agjencisë i mbeten vetëm rreth 30 mijë euro për publikime dhe botime, brenda dhe jashtë vendit. Ndërsa, agjencisë e cila komunikon me biznese të huaja me qëllim që t'i bindë ata të investojnë kapitalin e tyre në Kosovë, nuk i funksionon web faqja 33. Fig. 3. Web faqja e IPAK në konstruksion Ndërkaq, në Vjenë që nga viti 2003 operon një agjenci e njohur si Iniciativa Ekonomike e Kosovës (ECIKS), si filialë e Agjencisë për Promovimin e Investimeve të Huaja (APIK). Kjo e fundit është agjenci e Ministrisë së Tregtisë dhe Industrisë e Kosovës. Qëllimi i kësaj agjencie është të mbështesë zhvillimin ekonomik të Kosovës nëpërmjet promovimit dhe lehtësimit të investimeve të huaja, duke ofruar projekte dhe takime me partnerë në botën gjermanofone Ligji i Buxhetit të Kosovës për vitin 2013, në: -kosova.org/common/docs/ligjet/04- L-165%20PL%20per%20buxhetin% pdf 33 (vizituar: 2 qershor, 2013)

188 Kjo agjenci ka organizuar dhjetëra forume, prezantime dhe takime në Austri, Gjermani e Zvicër, ndërsa në 10-vjetorin e themelimit, më 12 qershor, organizoi konferencën ndërkombëtare në Vjenë me titull Sfidat e Kosovës drejt zhvillimit të qëndrueshëm ekonomik. Web faqja e kësaj agjencie në anglisht dhe shqip, ofron të dhëna të shumta për të interesuarit e huaj për të investuar në Kosovë. Përveç tjerash, edhe kjo agjenci ka marrë rininë si atributin kryesor për të joshur investitorët e huaj. Në 10 arsyet kryesore pse duhet investuar në Kosovë, e para llogaritet rinia, se, siç thuhet, Kosova ka popullatën më të re në Europë, me moshë mesatare 25-vjeçare Odat e huaja ekonomike në Kosovë Sa u përket shoqatave ekonomike, ato gjithashtu mund të luajnë rol në komunikimin me shtetasit e huaj, por shoqatat ekonomike janë kryesisht të kufizuara në komunikimet me afaristë për shkëmbime tregtare. E para dhe shpesh më aktivja është Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë. Kjo është një organizatë e pavarur, joqeveritare që promovon mundësitë ekonomike dhe interesat e biznesit, përmes së cilës liderët e biznesit bashkëpunojnë për të fuqizuar klimën afariste në Kosovë Oda Ekonomike Britanike, e cila ka për qëllim lehtësimin e lidhjeve tregtare në mes Britanisë së Madhe dhe Kosovës dhe të shërbejë si platformë në nivel lokal për rrjetëzim dhe lobim Oda Tregtare Kosovaro-Turke, është një institucion i themeluar për ndihmën e zhvillimit të marrëdhënieve ekonomike në mes të dy shteteve, për përgatitjen e bazës të investimeve dhe të tregtisë, qëllimi i së cilës është të bëhet urë lidhëse ekonomike në mes të Kosovës dhe Turqisë

189 - Oda Ekonomike Gjermano-Kosovare është aktori kryesor në promovimin e biznesit gjerman në Kosovë dhe përfaqëson interesat ekonomike të bizneseve gjermane dhe kosovare në të dy vendet Oda Ekonomike Holandeze është themeluar për të ndihmuar anëtarët e saj në fusha të ndryshme të marrëdhënieve ekonomike në mes të Kosovës dhe Holandës. Përveç këtyre odave ekonomike, në Kosovë veprojnë edhe Oda Ekonomike e Kosovës dhe Aleanca Kosovare e Biznesit të cilat gjithashtu komunikojnë me biznese të huaja për interesa të bizneseve të Kosovës Diplomacia publike e Mabetex Group e Pacollit Ndërkaq, një diplomaci ekonomike e aktorëve joshtetërorë zhvillohet nga individë të cilët janë dëshmuar të suksesshëm në afarizëm jashtë Kosovës. Këtu në radhë të parë është kompania Mebetex e Behgjet Pacollit, me seli në Lugano të Zvicrës. Kjo kompani e Pacollit në dekadën e fundit të shekullit të kaluar ka meremetuar presidencën ruse, Kremlinin, pastaj Duma-n ruse dhe Shtëpinë Ruse të Operas, ku kanë punuar rreth 4 mijë punëtorë 40. Megjithatë, mediat botërore kanë shkruar se Pacolli këtë tender e ka fituar nëpërmjet ryshfeteve duke përfshirë ish-presidentin rus, Boris Yeltsin. Sipas BBC-së, ryshfetet janë dhënë për dy vajzat e Yelstinit 41. Sipas Washington Post, Mabetex ka derdhur shuma të mëdha parash në xhirollogaritë bankare të vajzave të presidentit rus 42. Më pas, zhvillohen hetime nga autoritetet ruse dhe prokurores së Luganos, Carla del Ponte 43, por ato ndërpriten në mungesë provash. Mabetex në dekadën e parë të këtij shekulli kryen punë të mëdha ndërtimore në Kazakistan, ku është duke ndërtuar lagje të tëra të kryeqytetit të ri, Teatrin e Operas dhe Baletit të Kazakistanit, Aeroportin Ndërkombëtar të Astana-s etj 44. Astana, ndërsa atje Del Ponte më vonë bëhet kryeprokurore e Gjykatës Ndërkombëtare Penale të Hagës

190 punojnë mijëra punëtorë shqiptarë nga Kosova dhe më gjerë. Vitin e fundit, kompania Mebetex Group rikonstruktuesi kryesor i Teatrit të famshëm Fenice të Venedikut 45. Një ndërtim tjetër i rëndësishëm i paralajmëruar i kësaj kompanie, është se Mabetex thuhet se do të ndërtojë stadiumin e ri të skuadrës italiane të Serias A, Inter 46. Marrëveshja është arritur në pranverë të vitit 2013 pas prishjes së kontratës që kishte më parë Interi me një kompani të madhe kineze, China Railway Construction, për shkak të burokracisë së shtetit italian në trajtimin e kompanive kineze 47. Shtypi i huaj, veçanërisht ai në Zvicër, ka shkruar shpesh për punët e kryera ndërtimore dhe meremetuese nga kompania Mabetex, por edhe për akuzat që i janë bërë Pacollit nga prokurorja Del Ponte. Gjithashtu, Pacolli në sajë të lidhjeve ndërkombëtare që ka pasur, ka kontribuar edhe në procesin e lobimit për njohjen e Kosovës, ndërsa ai vetes ia atribuon se ka ndikuar në disa njohje të Kosovës nga vende afrikane, për të cilat ai vetë ka sjellë në Prishtinë notat verbale të njohjes. Por, nuk kanë munguar edhe kritikat e opozitës ndaj Pacollit, sepse ai ka premtuar më shumë njohje, ndërsa ka rezultuar që dy-tre vende afrikane nuk e kishin njohur Kosovën përkundër deklarimeve të Pacollit Turizmi Kosova investon shumë pak në sektorin e turizmit. Në buxhetin e vitit 2013 janë ndarë nga vetëm 100 mijë euro për mbështetje të kapaciteteve turistike 49. Si resurse turistike mund të veçohen turizmi malor, në veçanti Malin Sharr dhe Alpet Shqiptare, të cilat kanë terren të përshtatshëm për ndërtimin e kapaciteteve turistike sportive. Në Sharr gjendet gjithashtu Qendra e skive Brezovica, e cila mbetet e paprivatizuar dhe e menaxhuar nga komuna me pakicë serbe, ku kanë munguar investimet edhe pesë vjet pas 45 dhe njohjet ; kosova.org/common/docs/ligjet/04-l- 165%20PL%20per%20buxhetin% pdf 165

191 pavarësimit. Ekspertët e turizmit i veçojnë burimet termo-minerale, ku Kosova ka katër burime të tilla të cilat aktualisht janë në shfrytëzim dhe në të cilat ka investuar sektori privat: Banja e Kllokotit, Banja e Pejës. Banja e Banjskës dhe Banja e Malishevës, ndërsa ka edhe pesë burime të tjera termo-minerale ujore të cilat janë të pashfrytëzuara 50. Ndërsa, kapacitetin më të madh akomodues të këtyre burimeve të ujërave termikë i ka Banja e Kllokotit në të cilën sektori privat aktualisht ofron 350 shtretër 51. Por, ekspertët vlerësojnë se Kosova në mungesë të resurseve dhe kapaciteteve joshëse turistike, mund të bëhet të organizojë një turizëm transit. Kosova do të duhej të organizonte një turizëm në bashkëpunim me vendet e tjera, si turizëm transit, psh me Shqipërinë 52 Kosova nuk ka të dhëna statistikore për numrin e turistëve të huaj që vizitojnë Kosovën, por në kufi regjistrohet çdo hyrje e shtetasve të huaj të cilët konsiderohen turistë nëse qëndrojnë më shumë se një natë. Kështu, gjatë vitit 2010 në Kosovë kanë hyrë 34 mijë shtetas të huaj, një vit më vonë 30 mijë, ndërsa në vitin 2012 ka pasur 48 mijë të huaj përgjatë gjithë vitit 53. Ndërkaq, turizmi kulturor gjithashtu nuk është një sektor ndaj të cilit shteti ka dëshmuar ndonjë interes. Vetëm në maj të vitit 2013 Ministria e Kulturës identifikon monumentet e trashëgimisë kulturore, si pjesë e turizmit në Kosovë 54. Në një takim të zhvilluar në Prishtinë më 10 maj 2013, i cili zhvillohet në kuadër të një projekti të Komisionit Europian 55, kanë marrë pjesë edhe përfaqësues nga vendet e rajonit dhe i drejtuar nga ekspertja sllovene Darja Radiç, është bërë identifikimi i pasurive të trashëgimisë kulturore të cilat do të përfshihen në të ardhmen si produkte turistike rajonale, të cilat janë 56 : - Ulpiana, pjesë arkeologjike e periudhës së Dardanisë; - Qyteti i Vushtrrisë (Kalaja, Ura); 50 Intervistë për këtë studim me dr. Bedri Millakun, ekspert i turizmit Intervistë për këtë studim me dr. Bedri Millakun, ekspert i turizmit. 53 Bedri Millaku, Ministria e Tregtisë, ekspert i turizmit Projekti i Komisionit Europian: Improving Cooperation in South-East Europe by Ations for Strengthening the Regional Cooperation Council. 56 Po aty. 166

192 - Kalaja e Artanës; - Kisha e Letnicës; - Fushëbeteja e Kosovës afër Prishtinës; - Manastiri ne Graçanicës; - Muzeu Etnologjik; - Muzeu i Kosovës; - Xhamitë; - Shtëpitë e Vjetra; - Biblioteka; - Shpella e Gadimes; - Brezovica- Qendër e skijimi afër Prizrenit; - Prevalla- një fshat afër Prizrenit ku veçohet natyra e bukur dhe rrymat ajrore; - Prizreni: Kalaja, Hamami, Xhamitë, Kishat ortodokse dhe katolike; - Vreshtat e Rahovecit, Qyteti i Gjakovës, Pejës, Deçanit dhe Prekazi-monument i luftës Ndërsa, sa i përket mundësisë së marrjes së informacionit për Kosovën, ato mund të merren online dhe nga guidat të cilat gjithashtu gjenden online nëpërmjet Amazon-it. Por, këto të fundit, ndonëse të shumta, janë të hartuar nga operatorë të huaj ku turisti gjen aty thuajse krejtësisht të dhëna për trashëgiminë kulturore serbe në Kosovë dhe shumë pak për trashëgiminë kulturore shqiptare. Web faqja kosovoguide.com në anglisht dhe shqip ofron informacione fillestare për një turist të huaj për vendosjen e tij në hotele, për festivalet që mbahen në Kosovë dhe informacione modeste për trashëgiminë kulturore, qytetet etj Ish-zyrtarët amerikanë - investitorë në Kosovë Pas pavarësimit të Kosovës është shtuar interesimi i bizneseve amerikane në Kosovë, veçanërisht në qymyr dhe telekomunikacion, ose për lobim dhe kontrata të tjera fitimprurëse qeveritare. E përditshmja prestigjioze New York Times shkruan më 11 dhjetor 2012 se disa zyrtarë të lartë amerikanë të administratës Clinton, i cili ndihmoi 167

193 çlirimin e Kosovës nëpërmjet bombardimeve në vitin 1999, interesohen për afarizëm në Kosovë 57. Ky shkrim natyrisht që ka të bëjë me diplomacinë ekonomike të Kosovës, sepse i drejtohet një audience të huaj, se si bizneset amerikane interesohen për të investuar kapitalin e tyre në shtetin e ri të Kosovës, megjithëse jepet edhe një mesazh i lulëzimit të bizneseve apo fitimit të tenderëve në rrugë jo korrekte. Gazeta shkruan se ish-kryediplomatja Madeleine Albright interesohej për privatizimin e telekomit në Kosovë, ndonëse ajo më vonë tërhiqet nga tenderi për privatizimin e PTK-së 58. Kompania e themeluar nga ish-sekretarja ka qenë në partneritet me kompaninë vendëse IPKO që është operatori i dytë i telefonisë mobile në Kosovë, drejtuar në vitin 2004 nga Akan Ismaili, ndërsa më vonë ky i fundit emërohet ambasador i Kosovës në Uashington. Wesley Clark që drejtonte NATO-n gjatë bombardimeve në vitin 1999, shkruan gazeta, interesohet për eksplorimin e qymyrit. Edhe ish-i dërguari tjetër amerikan në Ballkan, James Pardew, ka aksione në Kosovë nëpërmjet Twelve Hornbeams S.a.r.l /Avicenna Capital LLC. Përfitues më i madh duket të del konsorciumi amerikano-turk Bechtel&Enka që ndërtoi autostradën në Shqipëri deri në Kukës dhe i cili mori përsipër edhe ndërtimin e autostradës në Kosovë. Sipas New York Times, marrjen e kontratës 1- miliard euroshe në Kosovë e ka ndihmuar Mark Tavlarides, drejtor legjislativ në Këshillin Kombëtar Amerikan të Sigurisë në Shtëpinë e Bardhë gjatë ndërhyrjes së vitit 1999 në Kosovë. Tavlarides tani punon në Grupin Podesta, e cila ka nënshkruar një kontratë njëvjeçare me nga 50 mijë euro në muaj me qeverinë e Kosovës për këshillim dhe lobim. Podesta Group është themeluar nga John Podesta, i cili gjatë bombardimeve të NATO-s në Kosovë në vitin 1999, ai ishte shef i stafit të presidentit Clinton, ndërsa grupi aktualisht drejtohet nga i vëllai i tij, Anthony Matthew Brunwasser, That Crush at Kosovo s Business Door? The Return of U.S. Heroes, in: New York Times, December 11, m/2012/ 12/ 12/ world/europe/americans -who-helped-free-kosovo-return-asentrepreneurs.html?pagewanted=all&_r=0 58 Matthew Brunwasser, Ex-U.S. Official Pulls Bid for Kosovo Telecom Stake, in: New York Times, January 10, 2013, /01/11/world/europe/ex-us-official-pulls-bid-for-kosovotelecom-stake.html 59 Po aty. 168

194 Ndërsa, Qeveria e Kosovës gjatë vitit 2011 i ka dhënë kompanisë konsulente amerikane Patton Boggs me seli në Washington, nga 50 mijë euro për çdo muaj në kohëzgjatje prej një viti. Qëllimi i këtyre mjeteve, sipas vendimit të Qeverisë, thuhet të ketë qenë promovimin dhe mbrojtjen e interesave të Republikës së Kosovës jashtë vendit 60. Kompania konsulente merrte përsipër që të ndikojë në realizimin e takimeve të qeveritarëve të Kosovës me autoritetet e larta amerikane. Kjo kompani e cila operon që nga viti 1962, shkruan në web faqen e saj se ka rreth 500 avokatë dhe profesionistë në të gjithë botën dhe aktivitetet e saj janë përqendruar në ofrimin e këshillave ligjore dhe lobim në veprimtaritë biznesore dhe tregti në nivel global 61, ndërsa anëtar i kësaj kompanie është edhe diplomati Frank Wisner, i angazhuar në procesin negociator të Kosovës. Patton Boggs ka kontrata të nënshkruara edhe nga Qeveria e Shqipërisë, nga ishkryeministri Berisha. Bëhet fjalë për kontrata që variojnë nga 200 mije deri ne 300 mije dollarë në vit, vetëm sipas shifrave zyrtare. Por, paralelisht kësaj, media thonë se kjo kompani ka qenë dhe konsulentja ligjore thuajse në të gjitha privatizimet më të rëndësishme në Shqipëri. Dy më kryesorët janë ai i ARMO -s dhe kompanisë Albpetrol Diplomacia publike e diasporës Njerëzit që gjenden përtej kufijve kombëtarë bartin me vete mesazhe në mjediset ku jetojnë, pavarësisht nëse aktorët e huaj pëlqejnë apo nuk pëlqejnë këtë. Përveç komunikimit me publikët e vendit pritës, kuptohet që pjesëtarët e diasporës ruajnë lidhjet dhe kujtimet me vendin e origjinës. Kudo që shkojnë anëtarët e komuniteteve, kërkojnë të ruajnë identitetin e tyre kulturor dhe shenjtërojnë referimin e tyre ndaj vendit nga vijnë 63. Ndërsa, vende të ndryshme kanë shfrytëzuar diasporën e një vendi për të dërguar ata në vendin e prejardhjes mesazhe pozitive për vendin pritës. Dy grupet më të mëdha të cilët 60 Qeveria e Republikës së Kosovës, Vendim nr. 8/147, datë: Anthony D. Smith, Myths and Memories of the Nation, Oxford University Press 1999, f

195 janë përdorur historikisht për komunikim ndërpersonal në diplomacinë publike janë refugjatë dhe diaspora. 64 Gjatë Luftës së Dytë Botërore, Këshilli Britanik ka punuar me refugjatët polakë dhe çekë për t'ua mësuar anglishten, para se ata të kthehen në vendin e tyre 65. Shtetet e bashkuara kanë shfrytëzuar diasporën italiane në zgjedhjet e rëndësishme të vitit 1948, me qëllim që t'i ndikojnë ata që t'u shkruajnë familjeve të tyre në Itali, për t'u thënë se sa më mirë jetohet në kapitalizëm 66. Qëllimi i këtyre letrave të dërguara falas në Itali, ishte që të ndikohen familjarët e tyre të votojnë për Kristian-Demokratët italianë në vend të Partisë Komuniste. Të paktën, roli i emigrantëve dhe punëtorëve imigrantë, si një mekanizëm i transmetimit kulturor ndërkombëtar, duhet të merret në konsideratë në krijimin e politikave drejt vendit të tyre. 67 Ajo që mund të bëhet në këtë drejtim, është e kostos bankare dhe lehtësisë së transferim ndërkombëtar. Shërbime të tjera që mund të ofrohen janë edhe ato të web faqeve 68. Mikpritja do të ndikonte në krijimin e përshtypjeve pozitive të emigrantëve për vendin pritës dhe këtë ata do ta shprehnin edhe me të afërmit e tyre në vendin e prejardhjes. Mundësitë individuale që ofrojnë vende të ndryshme pa paragjykuar të huajt, krijojnë gjithashtu një ndjenjë të mirë te të huajt të cilët më pas këtë mesazh e dërgojnë në vendin e tyre. Kështu, në vitin 1998, një e katërta e inxhinierëve të teknologjisë së lartë të Silicon Valley ishin kinezë dhe indianë. Të huajt bëhen të ndihen amerikanë... dhe ata përcjellin në vendin e tyre informacione korrekte dhe pozitive për SHBA-të. 69 Ndonëse kjo ndjesi nuk mund të krijohet për të huajt në Kosovë për shkak se ata vijnë nga vende më të zhvilluara, megjithatë është e rëndësishme që të huajt të mos hasin në pengesa burokratike. Në sajë të rritjes ndërkombëtare të migrimit gjatë gjysmës së dytë të shekullit të 20-të, janë forcuar lidhjet e drejtpërdrejta nëpërmjet miqësisë, partnerëve të biznesit dhe forcimit të marrëdhënieve ndërkulturore me njohjen e gjuhëve në vendet rezidente ku 64 Nicholas J. Cull,. Public Diplomacy: Lessons from the Past, Los Angeles, USC Center on Public Diplomacy, f. 51. (I disponueshëm edhe në: ) 65 Po aty. 66 Po aty, f Po aty, f Po aty. 69 Joseph S. Nye, Jr., Soft Power The Means to Success in World Politics, New York: Public Affair, 2004, f

196 janë personat e migruar 70. Për më tepër, lidhjet e tilla ofrojnë njohuri kulturore, njohuri politike dhe inteligjencë njerëzore të nevojshme për rritjen e suksesit në politikën e jashtme 71. Të suksesshme në këtë drejtim e shohin vendet e origjinës të diasporës indiane në Britani apo Amerikë, ajo vietnameze 72, turke në Gjermani, italianë ne SHBA dhe padyshim etj. Gjithashtu, emigrimi i hershëm grek në SHBA, ai izraelit etj., kanë shtrirë edhe ndikimin në personalitete të fuqishme amerikane të jetës publike. Qeveritë nuk duhet t'i kushtojnë kujdes vetëm rritjes së imazhit të vendit të tyre, por edhe imazhit të komuniteteve të tyre rezidentë në diasporë Diaspora e Kosovës Shqiptarët e ish-jugosllavisë kanë filluar të emigrojnë në Gjermani e Zvicër e më pastaj edhe në vende të tjera europiane, që në vitet e 60-ta. Por, do të ishte krejtësisht e papërshtatshme që migruesit punëtorë, të cilët në vazhdën e marrëveshjes bilaterale, në vitet e 60-ta, në numër të madh erdhën në Europën e Mesme, t i përshkruanim si diasporë. 74. Atëkohë këta punëtorë që shkonin në vendet perëndimore quheshin të punësuar të përkohshëm në botën e jashtme, por pas 30 vjetësh kur Jugosllavia do të shkatërrohej, atëherë filloi procesi i diasporizimit 75. Ndërsa, Ligji për Mërgatën dhe Diasporën i Republikës së Kosovës thekson se mërgimtar apo pjesëtar i diasporës dhe mërgatës është çdo person që ka vendbanim apo vendqëndrim jashtë Republikës së Kosovës dhe që ka lindur apo ka prejardhje familjare nga Kosova Mark Leonard, Diplomacy by Other Means, Foreign Policy, 1 shtator, Po aty. 72 Po aty. 73 Mark Leonard, Diplomacy by Other Means, Foreign Policy, 1 shtator, Robert Pichler, Migrimi, diasporizimi dhe shkatërrimi i Jugosllavisë -Një analizë krahasuese, në: Roli i mërgatës në shtetformim, Konferencë shkencore ndërkombëtare - Prizren qershor 2012, botoi: Ministria e Diasporës e Kosovës, Prishtinë 2012, f Po aty. 76 Ligji nr. 04/l 095 për Diasporën dhe Mërgatën, miratuar më: 31 maj, Ligji gjendet edhe në: 171

197 Pjesëtarët e mërgatës shërbejnë si një urë e dialogut, e komunikimit dhe e fqinjësisë kulturore, sepse ata mbartin nga vendi dërgues në vendin pritës vlera, simbole, zakone, sjellje, pikëpamje dhe stereotipe kulturore dhe etnike, të cilat bashkëjetojnë me kulturën pritëse. 77 Emigrantët janë edhe një aset dhe potencial i rëndësishëm i bashkëpunimit ekonomik, sepse ata dërgojnë para në vendlindje (remitenca), por edhe janë një potencial i investimeve që ndikojnë në zhvillimin ekonomik. Një numër mërgimtarësh kanë qenë emigrantë politikë në vendet europiane si pasojë e ndjekjes politike dhe burgosjeve që ushtronte ish-federata jugosllave dhe më vonë dhe Serbia. Aktorët politikë në vendet e ish-jugosllavisë filluan të krijojnë lidhje politike me bashkëkombasit e tyre në kuptimin etnik dhe përkatësia etnike ishte ajo që krijonte lidhjet me origjinën. Qeveritë në vendin e origjinës luajnë rol të rëndësishëm në formimin dhe në ruajtjen e lëvizjeve të diasporës. Kështu, p.sh., u mbahet në perspektivë e drejta e nënshtetësisë bashkatdhetarëve, sado larg që jetojnë nga atdheu, në mënyrë që t u jepet mundësia e bashkëndikimit nga distanca në ngjarjet politike të vendit të origjinës. 78 Për të forcuar lidhjet me vendin e lindjes apo origjinës, Kosova në vitin 2011 formoi Ministrinë e Diasporës. Sipas ministrit të parë i kësaj ministrie, Ibrahim Makolli, kjo ministri u formua si rezultat i numrit të madh të mërgatës, duke pasur parasysh edhe angazhimet që ka pasur mërgata në zhvillimet politike. Për këtë arsye është shtruar nevoja që të ketë një instrument i cili do të merret me organizimin dhe përkujdesjen e diasporës 79. Detyrat e Ministrisë së Kosovës janë që të përkujdeset dhe përkrahë realizimin e të drejtës politike, civile etj të mërgatës në vendin e origjinës, mësimin e gjuhës dhe kulturës së origjinës si dhe të jetë një urë lidhëse e ndërmjetme, të mbështesë koordinojë dhe përkrahë investimet në vendin e origjinës. 80 Për këto do të hapen qendra kulturore të Mërgatës së Kosovës në botë, por deri në qershor 2013 një e tillë ishte hapur vetëm në Turqi. 77 Pajtim Ribaj, Strategjia kombëtare dhe diaspora, në: Roli i mërgatës në shtetformim, Konferencë shkencore ndërkombëtare - Prizren qershor 2012, botoi: Ministria e Diasporës e Kosovës, Prishtinë 2012,f Po aty, f Ibrahim Makolli, ministër i Diasporës i Republikës së Kosovës, Intervistë për këtë studim, maj, Po aty. 172

198 Mërgata shqiptare e Kosovës është e shpërndarë në shumë vende të botës, ndërsa numri më i madh i mërgimtarëve është në Gjermani dhe Zvicër, të pasuara nga Austria, Italia etj, si dhe SHBA-të. Por, ende nuk ka të dhëna të sakta për numrin e përgjithshëm të tyre. Kjo vjen edhe për faktin se një numër i mërgimtarëve kanë hequr dorë nga shtetësia e Kosovës, sepse vende të caktuara ku qëndron mërgata jonë nuk njohin dyshtetësinë. 81 Sipas ministrit të Diasporës, besohet se që nga migrimet e hershme në vitet 60-ta të shekullit të kaluar, numri i atyre që kanë emigruar duhet të jetë rreth një milion 82. Ndërsa, sipas statistikave zyrtare të vendeve pritëse, Gjermania në fund të vitit 2011 ka regjistruar shtetas të Kosovës 83, shumica absolute e tyre shqiptarë 84, ndërsa në Zvicër në fund të vitit 2011 janë regjistruar shtetas të Kosovës 85. Regjistrimi i popullsisë në Kosovë i vitit 2011 ka konstatuar se Kosova ka banorë 86. Por, diaspora nuk duhet parë e ndarë në shtetas të Kosovës dhe shtetas të Shqipërisë, Maqedonisë, Malit të Zi Serbisë etj, sepse jashtë vendit ata organizojnë jetën kulturore dhe sociale si shqiptarë e jo për nga shtetësia që kanë nga vendi i prejardhjes. Organizimi i tyre në vendin pritës mbi bazën e lidhjeve gjuhësore, kulturore, traditës etj duhet parë si etni e jo si qytetar me shtetësi të ndryshme. Shoqatat shqiptare në Europë, SHBA dhe në vende të tjera dhe organizimet e ndryshme, manifestimet kulturore, shënimi i festave kombëtare kanë qenë dhe janë të përbashkëta mes shqiptarëve, pavarësisht shtetësisë që kanë nga vendet ballkanike. Edhe shoqatat kulturore kryesisht janë të përbashkëta Konitza Asbl u përket të gjithëve, thotë drejtuesi i kësaj shoqate në Bruksel, Genti Metaj 87. Jo vetëm kjo shoqatë, por në përgjithësi të gjitha shoqatat dhe klubet janë të organizuara mbi bazën e përkatësisë etnike shqiptare. Edhe mësimi i 81 Intervistë për këtë studim me ministrin e Diasporës, Ibrahim Makolli. 82 Po aty. 83 Enti gjerman i statistikave 84 Berlini nuk i fut serbët nuk i fut në këtë shifër, të cilët janë deklaruar se janë nga Kosova, të cilët kanë një shifër tjetër. 85 Enti statistikor i Zvicrës, 86 Agjencia e statistikave të Kosovës, Regjistrimi i popullsisë, ekonomive familjare dhe banesave Intervistë e realizuar me e Genti Metaj, kryetar i shoqatës Konitza Asbl në Bruksel. 173

199 gjuhës shqipe që organizohet në disa vende europiane për fëmijët e mërgimtarëve, bëhet në bashkëpunim me Shqipërinë dhe qendrat e tjera shqiptare. 88 Madje, për çdo vit Ministria e Arsimit të Kosovës dhe ajo e Shqipërisë mbajnë bashkërisht seminarin për mësuesit e diasporës 89. Përveç rregullimit që ka të bëjë me hyrjen-qëndrimin, shtetësinë dhe çështjet juridiko- civile, edhe institucionet zvicerane në shumë sfera të jetës i trajtojnë për nga përkatësia etnike. Publikimet e informimit të Zyrës Federale të Migracionit, e cila është institucion i Departamentit federal (ministrisë) së drejtësisë dhe policisë, i bën në gjuhën shqipe dhe u drejtohet të gjithë shqiptarëve, pavarësisht shtetësisë që kanë nga vendi i origjinës Roli i mërgimtarëve, remitencat Roli i diasporës në zhvillimet politike dhe ekonomike ka qenë jashtëzakonisht i madh. Nga viti 1990 kur të punësuarit publikë u larguan nga institucionet e Kosovës, diaspora ka dhënë kontributin kryesor në jetën sociale në vend duke mbështetur sistemin e atëhershëm paralel, ndërsa fillimi i luftës për çlirimin e vendit është mbështetur fuqimisht nga diaspora. Gjithashtu, diaspora ka luajtur rol të rëndësishëm edhe pas çlirimit të vendit, nëpërmjet investimeve të kapitalit dhe privatizimit të ish-ndërmarrjeve shoqërore në Kosovë. Një rol tjetër mjaft i rëndësishëm është dërgimi i parave për familjarët e tyre në Kosovë, shpenzimi i parave kur ata vijnë për pushime në Kosovë si dhe investimi i kapitalit të të tyre në Kosovë. Por, dërgimi i parave të mërgimtarëve në vendin e prejardhjes viteve të fundit po shënon rënie. Në dhjetor 2007, Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC) në Prishtinë e ngarkoi Forumin për Iniciativë Demokratike (FID) për ta zbatuar projektin Vlerësimi i ndikimit të migrimit në zhvillimin e Kosovës, me synimin e përgjithshëm për të inicuar debatin politik në 88 Ramë Buja, ministër i Arsimit të Kosovës, Intervistë për këtë studim, maj, Po aty 90 Departement federal te justice e police (DFJP) Office federal de migrations, Mirë se vini në Zvicër- Informacione për të ardhurit e rinj. Në web faqen zyrtare të Zyrës federale për migracion: 174

200 Kosovë mbi ndikimin e migrimit në zhvillimin e Kosovës, për të ofruar informacion të saktë dhe të besueshëm mbi këtë dukuri. 91 Në përfundimet e këtij studimi thuhet se: Të hollat e dërguara nga diaspora përdoren kryesisht për konsum dhe të mira luksoze; niveli i investimeve të diasporës në Kosovë mbetet më i ulët sesa është pritur; Pjesëtarët e diasporës gjithnjë e më tepër i përqendrojnë përpjekjet e tyre në integrim në vendin mikpritës sesa në investimet në Kosovë. 92 Ngjashëm me këto përfundime kanë dale edhe hulumtimet e dy viti më vonë. Gjatë viti 2009 vlera totale e remitencave të pranuara vlerësohet të ketë qenë milionë euro, prej të cilave milionë janë pranuar në para të gatshme, 47.7 milionë euro në formë të të mirave materialeve. 93 Sipas të dhënave të UNDP-së të nxjerra nga një anketë me rreth 4000 familje të Kosovës, rreth 20 për qind e familjeve kosovare pranojnë remitenca, kryesisht shqiptarë dhe shumica nga zonat rurale 94. Ndërsa, të ardhurat nga remitencat kontribuojnë në rreth 40 për qind të totalit të ardhurave të përgjithshme mujore të familjeve që pranojnë ato. 95 Një studim tjetër i UNDP-së në vitin 2012, tregon se familjet që pranojnë remitenca, lartësia mesatare e shumës vjetore është 1747 euro 96. Diaspora kryesisht dërgon para për automjete 34 për qind, 35 për qind e mjeteve i dërgojnë për mobile dhe pajisje shtëpiake; për arsim 8 për qind dhe sigurim shëndetësor 8 për qind 97. Kjo rënie e dërgesave të parave të mërgimtarëve ka ardhur edhe si rezultat i marrjes së familjeve të tyre në vendin ku punojnë dhe jetojnë. Përderisa emigrantët e hershëm të viteve ishin punëtorë sezonalë dhe kryesisht atje ishin të vetëm e familjet u qëndronin në vendlindje, numri i mërgimtarëve individualë në vazhdimësi ka shkuar duke rënë, ndërsa kjo dukuri është rritur veçanërisht pas vitit Shqiptarët e atjeshëm kanë marrë edhe familjet apo të rinjtë i kanë krijuar ato, ndërsa fëmijët e tyre gjithnjë e më shumë inkuadrohen në jetën e vendit ku ata kanë emigruar. 91 Diaspora si forcë shtytëse për zhvillim në Kosovë: mit apo realitet? Përmbledhje, Prishtinë, 2009, Forumi për Iniciativë Demokratike, f Po aty. 93 UNDP/USAID, Studimi i Remitencave në Kosovë 2010, Prishtinë, nëntor 2010, UBO Consulting, f Po aty, f Po aty. 96 UNDP, Kosovo Remittance Study 2012, Prishtinë, July, 2012, f. 49. I qasshëm edhe në: 97 Po aty. 175

201 3.10. Diplomacia publike e mërgimtarëve Imazhi i një vendi në radhë të parë varet nga zhvillimet e brendshme për të cilat zhvillime raportojnë mediat ndërkombëtare apo mediat kombëtare të vendeve të ndryshme 98, ashtu si edhe organizatat ndërkombëtare që merren me sektorë të të drejtave të njeriut, lirisë së mediave, sundimit të ligjit apo luftimit të trafiqeve të ndryshme etj. Kosova aktualisht nuk ka ndonjë imazh shumë të mirë në botë. Në shumë vende europiane, emri Kosovë u jep imazhin e konfliktit etnik dhe krimit të organizuar... ndërsa shumë organizma të huaj e klasifikojnë Kosovën si vendin më të korruptuar, vend i kontrabandës, mungesë e lirive etj. 99 Edhe diaspora e një vendi mund të luajë edhe rol negativ për vendin e prejardhjes. Sjelljet në kundërshtim me ligjin e diasporës në vendin pritës ka gjetur mbulim të madh mediatik. Meqë shqiptarët e Kosovës kryesisht janë të përqendruar në vendet gjermanofone, të shpeshta kanë qenë edhe artikujt të cilët kanë raportuar negativisht për shqiptarët 100. Pjesëtarët e diasporës thonë se tani për fat të mirë dominon komponenta e shqiptarëve të suksesshëm të cilët bëjnë përpjekje për t'u dëshmuar në vendin ku jetojnë dhe ka rënë numri i atyre që kërkojnë të pasurohen shpejt e shpejt duke rënë ndesh me ligjin 101. Nëse e krahasojmë periudhën e viteve ta apo fillimshekullit të ri që në masë të madhe kishte shkrime negative në mediat gjermane, shpesh edhe me paragjykime, tanimë, fatmirësisht, kemi një ndryshim shumë pozitiv 102. Diaspora e një vendi luan rol mjaft të rëndësishëm në komunikimin e përditshëm që bën me publikun në vendin ku jeton. Përderisa brezi i parë i të emigruarve në Europë ishin kryesisht punëtorë fizikë dhe njerëz me zanate, tani brezi i dytë i shqiptarëve të emigruar, ata që kanë lindur në vendet europiane, janë inkuadruar në plotësisht në 98 Me gjerësisht për këtë shih Kapitullin e parë të Pjesës së dytë, Menaxhimi i Informacionit. 99 Kosovar Stability Initiative, Image Matters! Deconstructing Kosovo s Image Problem, Forum 2015, Prishtinë, nëntor Punimi gjendet edhe në: rg/wp-content/uploads/2011/10/image- Matters-ENG.pdf 100 Dr. Llukman Halili, gazetar shumëvjeçar dhe aktivist në Zvicër. I intervistuar për këtë studim, maj, Deli Balidemaj, politikan në Gjermani, i cili në vitin 2013 ishte në garë për t'u bërë pjesë e parlamentit të rajonit të Bayernit. Intervistë për këtë studim, maj, Hafic Gagica, mërgimtar dhe aktivist shumëvjeçar politik në Gjermani. Intervistë për këtë studim, maj,

202 shoqërinë e atjeshme. Përditshmëria e mërgimtarëve shqiptarë tashmë nuk dallon nga përditshmëria e vendasve. 103 Të rinjtë janë shkolluar në sistemet e atjeshme arsimore dhe disa prej tyre bëjnë jetë publike. Kjo ka rritur edhe ambiciet e tyre për t'u angazhuar edhe në aktivitete publike në vendet ku jetojnë. Disa shqiptarë janë pjesëtarë i organeve vendimmarrëse në pushtetet lokale, ndërsa përpjekjet për të hyrë edhe në institucionet ligjvënëse të vendeve europiane dita-ditës po shtohen. Fatbardhe Hetemaj, një e re nga Skenderaj, në vitin 2011 synoi parlamentin finlandez, ndërsa më pas vazhdon aktivitetin si politikane në këtë shtet, me komunikimet e vazhdueshme me politikën dhe publikun e atjeshme 104. Në Gjermani, inxhinieri Deli Balidemaj, i lindur në Plavë dhe i shkolluar në Prishtinë, me shtetësi gjermane, vazhdonte fushatën në rajonin e Oberbayernit për t'u bërë pjesë e parlamentit të rajonit të Bayernit 105. Ken Biberaj, si brez i dytë nga familje mërgimtarësh 106 në vitin 2013 bënte fushatë për t'u bërë pjesë e Këshillit të Qytetit në Upper West Side të Nju Jorkut. Shembujt e mësipërm janë vetëm disa nga qindra të tjerë të cilët kanë aktivitete të ngjashme publike, apo janë treguar të suksesshëm në jetën publike, artistike, afariste, sportive etj., të cilët padyshim që ndikojnë në rritjen e imazhit të vendit të prejardhjes. Brezi i tretë me punën që bën, i integruar dhe i shkolluar, ka përmirësuar shumë imazhin e shqiptarëve të Kosovës në Zvicër. 107 Rol të rëndësishëm në këtë ndryshim duket se ka luajtur brezi i ri, i cili ka lindur, rritur dhe shkolluar këtu në Gjermani Llukman Halili, gazetar shumëvjeçar dhe aktivist në Zvicër. I intervistuar për këtë studim, maj, Shqiptarja që synon Parlamentin e Finlandës, Në qershor 2013, Deli Balidemaj, shqiptar me shtetësi gjermane, vazhdonte fushatën në rajonin e Oberbayernit për t'u pbërë pjesë e parlamentit të rajonit të Bayernit Ken është i biri i Elez Biberajt, drejtues shumëvjeçar i Zërit të Amerikës në Gjuhën Shqipe, ndërsa aktualisht drejtor i këtij medium për Euroazi. 107 Llukman Halili, gazetar shumëvjeçar dhe aktivist në Zvicër. I intervistuar për këtë studim, maj, Hafic Gagica, mërgimtar dhe aktivist shumëvjeçar politik në Gjermani. Intervistë për këtë studim, maj,

203 3.11. Përfundime Bërja e brendit nacional kërkon që vendi të ketë atribute të veçanta që në konkurrencë me identitetet e tjera të jenë më tërheqëse për audiencën, konsumatorin apo bizneset e huaja. Kosova e cila praktikisht nuk ka eksport, (raporti eksport-import është 1:10), nuk ka ndonjë markë e cila do të mund të tërhiqte publikët e huaj në një konkurrencë globaliste jo vetëm për nga cilësia, por edhe nga çmimi; Tregu i brendshëm me 2 milionë konsumatorë dhe një vend me shkallën më të madhe të varfërisë në kontinent gjithashtu nuk është një tregues joshës për kapitalin e huaj, i cili vështron edhe taksat, mungesën e burokracisë, infrastrukturën (Kosova vazhdon të përballet me mungesën e energjisë); Me turizëm shumë pak të zhvilluar dhe me shumë pak investime në turizmin sportiv dimëror; me bukuri mesatare natyrore; një vend i raportuar me trazira nga mediat ndërkombëtare etj. E kundërta e tyre do të paraqisnin gamën e vlerave që do të duhej përfshirë në mesazhe të shkurtra të brendit nacional të Kosovës. Zgjedhja e rinisë si atribut siç u përmend më lartë, mbase është element i veçantë, por më shumë sentimental dhe forcë pune jo fort e specializuar. Por, Kosova mund të jetë një brend i bashkëpunimit rajonal, në radhë të parë me Shqipërinë, qoftë si treg, kulturë, gjuhë apo infrastrukturë e bashkuar rrugore, siç e ka bërë një brend të përbashkët diplomacia e diasporës shqiptare. 178

204 Kreu IV 4. Diplomacia kulturore dhe sportive e Kosovës 4.1. Diplomacia kulturore krijim i marrëdhënieve afatgjata Dimensioni më i rëndësishëm i diplomacisë publike, është ai i diplomacisë kulturore, që nënkupton forcimin e marrëdhënieve afatgjate miqësore me publikët e huaj si dhe rritjen e imazhit të vendit. Diplomacia kulturore më parë zhvillohej ndërmjet elitave të dy vendeve (ndërmjet kurorës mbretërore dhe ambasadorit), më pas elita me shumë njerëz (nëpërmjet transmetuesve dhe kinemasë), ndërsa tani ka hyrë në fazën njeri-me njeri (nëpërmjet turizmit, migrimit dhe internetit) 1. Sot diplomacia publike nuk u drejtohet elitave dhe nuk i synon ato, por një numri sa më të madh të publikut të gjerë të vendeve të huaja. Në ditët e sotme diplomacia kulturore është komponenti më i rëndësishëm dhe në rritje të vazhdueshme i angazhimeve diplomatike të një vendi 2. Kultura ka një kuptim të gjerë 3, e cila përfshin studimin e një gjuhe të një vendi tjetër, traditat, stilin e jetës. Por, kultura përfshin edhe letërsinë, artin, veshjet dhe traditat, sjelljen njerëzore, historinë, muzikën, folklorin, komunikimin joverbal ndërmjet njerëzve të kulturave, gjestet, marrëdhënieve sociale etj. Të gjitha këto ndërveprime ose shkëmbime ndërmjet popujve përfshihen në diplomacinë kulturore. Fjala është këtu jo thjesht për mësimin e tyre nga distanca, por njohja nga afërsia fizike, pra shkëmbime studentësh, vizitorësh, studiuesish, ekskursione të ndryshme etj. Gjithashtu, dimension tjetër është komunikimi me publikët e huaj nëpërmjet produktit kulturor siç është letërsia, muzika etj. dhe ky komunikim ka rëndësi të madhe në botën e sotme të komunikimit global. Ndër përkufizimet më gjithëpërfshirëse është ai i studiuesit Cummings, sipas të 1 John Holden, Influence and Attraction - Culture and the race for soft power in the 21st century, British Council-Demos, 2010, f Ronit Appel, Assaf Irony etj. Cultural Diplomacy: An Important but Neglected Tool in Promoting Israel s Public Image, The Interdisciplinary Center Herzliya Lauder School of Government, Diplomacy and Strategy, maj 2008, f Me gjerësisht për përkufizimet e kulturës, shih në pjesën 1: Krijimi i marrëdhnëieve afatgjata 179

205 cilit diplomacia kulturore paraqet shkëmbimet e ideve, informacionit, artit dhe aspekteve të tjera të kulturës ndërmjet shteteve dhe popujve të tyre në mënyrë që të nxitet mirëkuptimin i përbashkët 4. Aktivitetet e diplomacisë kulturore në një mënyrë, janë më të afërta me trendet më të reja në diplomacinë e re, sesa me aktivitetet e mëhershme ku mesazhi është njëdrejtimësh. Në marrëdhëniet kulturore ashtu si në diplomacinë e re publike, theksi më shumë vendoset në angazhimin e publikëve të huaj sesa në dërgimin e mesazheve Diplomacia kulturore vendos marrëdhënie të qëndrueshme afatgjate, në vend të motivimeve të pastra politike që kishte propaganda, apo motiveve komerciale që ka brendi nacional. Shtrirja kulturore duhet të jetë shumë më e gjerë, jo vetëm me art, por edhe me kulturë popullore, politikë, shkencë dhe me katedra akademike. 6 Studiuesit e diplomacisë publike e konsiderojnë diplomacinë kulturore si dimensionin më të rëndësishëm nëpërmjet të cilit krijohen miqësi afatgjate me publikët e huaj dhe kjo rrit imazhin e vendit si qëllim i realizimit të politikës së jashtme dhe interesit shtetëror. Diplomacia kulturore duhet të jetë një element i rëndësishëm i një programi gjithëpërfshirës dhe përshtatet me politikën e jashtme në kërkim të rritjes së reputacionit... 7 Deri më tani kemi vërejtur se teknikat e komunikimit ndërkombëtar fshehin në vete një qëllim për përfitime politike e ekonomike. Kjo paraqet dimensionin tjetër që duhet veçuar, është edhe qëllimi i ndikimit kulturor, i cili gjithashtu ndikon në rritjen e përfitimit të dimensionin politik dhe ekonomik-tregtar. Rëndësia e kulturës është njohur gjithmonë nën profilin diplomatik dhe kjo është përdorur nga shtete të ndryshme si instrument i politikës së jashtme. Me muzikën dhe filmin, njerëzit në botë e duan më shumë kulturën amerikane se me çdo gjë tjetër 8 Diplomacia kulturore lind si një aktivitet qeveritar por i zbatuar edhe nga aktorë 4 Milton C. Cummings, Jr. Cultural Diplomacy and the United States Government: A Survey, Washington, D.C: Center for Arts and Culture, 2003, f Jan Melissen, New Public Diplomacy: Soft Power in International Relations, Palgrave Macmillan, 2005, f Mark Leonard, Public Diplomacy, London, The Foreign Policy Center, f Neal M. Rosendorf, A Cultural Public Diplomacy Strategy, në: Philip Seib, Toward a New Public Diplomacy - Redirecting U.S. Foreign Policy, Palgrave Macmillan, f Cultural Diplomacy - The Linchpin of Public Diplomacy, (Report of the Advisory Committee on Cultural Diplomacy US Department of State), Septermber, 2005, f. 4. Raporti gjendet edhe në: (vizituar: 22 maj, 2013) 180

206 joshtetërorë, për të projektuar një imazh të favorshëm shtetëror në sytë e publikëve të jashtëm të vendeve të huaja. Shpesh diplomacia kulturore e aktorëve joshtetërorë mund të jetë më efektive se ajo e aktorëve shtetërorë. Në prezantimin e një imazh kombëtar jashtë vendit, diplomacia kulturore mund të kapërcejë dyshimin audiencës prej mesazheve zyrtare dhe shërben për të ofruar substancë më të mirë të reputacionit kombëtar. 9 Qëllimi kryesor i saj është që t'i sigurojë një shteti aleanca të ndryshme dhe të ndikojë përmes kulturës, duke promovuar jetën e saj kulturore. Sot diplomacia kulturore gjithnjë e më shumë është duke u shndërruar në një instrument dialogu dhe forcimi të marrëdhënieve me kontekstet e kulturore. Por, forcimi i këtyre marrëdhënieve në kontekstet kulturore në rastin shqiptar në disa shtete, nuk mund të jetë e ndarë plotësisht në përkatësi shtetërore. Kjo do të thotë se shumë aspekte të diplomacisë kulturore nuk mund të kërkohen të përshkruhen të ndara, vetëm të Kosovës, apo vetëm të Shqipërisë etj, sepse shqiptarët pavarësisht se mbajnë shtetësi të ndryshme, kanë edhe një kulturë kombëtare me të cilën prezantohen në botë, komunikojnë me vlerat dhe trashëgiminë kulturore që kanë, apo edhe krijojnë efekte ndikuese ndaj publikëve të huaj si shqiptarë, siç do të shihen më poshtë disa raste konkrete. Arsyet e diplomacisë bashkëpunuese publike, sipas Fisher, është se diversiteti zgjeron efektin ndikues mbi publikët e jashtëm 10. Diplomacia publike bashkëpunuese ka një kapital më të madh social dhe kulturor, depërton barrierat kulturore sepse një komunitet mund të ketë marrëdhënie më të mira jashtë vendit; ka më shumë besueshmëri 11 9 Simon Mark, A Greater Role for Cultural Diplomacy, Netherlands Institute of International Relations Clingendael, prill, 2009, f Ali Fisher, Collaborative Public Diplomacy, How Transnational Networks Influenced American Studies in Europe, Palgrave MacMillan, 2013, f Po aty. 181

207 4.2. Shkëmbimet kulturore-arsimore Siç theksojnë studiuesit e diplomacisë publike (masive) 12, duke pasur një përfytyrim pozitiv për një vend, atëherë ata mund të ndikojnë në mënyrë indirekte ndaj qeverive të tyre për një politikë miqësore, ndërsa mund të përfitohet edhe në turizëm dhe investime të huaja. Njëri nga dimensionet më të rëndësishme për rritjen e imazhit të vendit në botë është edhe kultura, arsimi, shkëmbimet studentore e akademike etj. Nëpërmjet këtyre shkëmbime një vend synon të krijojë miqësi afatgjata me publikët e huaj. Njëra nga mundësitë më të mira të këtyre shkëmbimeve, është padyshim ai i studentëve, sepse studentët paraqesin krijim të liderëve lokalë të opinionit të cilët pasi të kthehen në vendin e tyre do të kenë një qëndrim admirues dhe do të flasin për vendin ku kanë studiuar, ose edhe mund të zënë pozita të rëndësishme në shoqërinë e tyre 13. Vendet e ndryshme që shumë kohë më parë i kanë kushtuar rëndësi të madhe që nëpërmjet përhapjes së kulturës së tyre të ndikojnë te politikat e vendeve të ndryshme. Qeveria franceze menjëherë pas luftës franko-prusiane më 1883 formon Aleancën Franceze nëpërmjet të cilës kërkon të rrisë prestigjin e saj në botë me përhapjen e gjuhës dhe letërsisë franceze 14, ndërsa më vonë ngjashëm veprojnë edhe britanikët me British Council, gjermanët me Institutin Gete 15, italianët me Dante Allighierin etj. Nye thekson se rreth 86 mijë studentë të huaj kanë qëndruar në institucionet arsimore amerikane në vitin 2002, ndërsa, miliona njerëz që kanë studiuar në SHBA përgjatë viteve, përbëjnë një rezervoar të shënuar mirëdashës për vendin tonë 16. Por, si mund të përdorë Kosova arsimin për të krijuar miq në botë dhe të rrisë imazhin e saj? A është Kosova thjesht vetëm konsumatore e diplomacisë publike që ushtrojnë vendet e tjera nëpërmjet institucioneve arsimore që kanë në Kosovë, apo mund të ushtrohet një ndikim afatgjatë ndërmjet shkëmbimeve studentore? Për të dhënë një 12 J. Nye, E. Gilboa, S. Anholt, J. Melissen etj. 13 Me gjerësisht për këtë shih në Pjesën e Parë të punimit. 14 Vep. Cit Nye, f Cynthia P. Schneider Culture Communicates: US Diplomacy That Works in: The New Public Diplomacy: Soft Power in International Relations. Jan Melissen (ed). New York: Palgrave Macmillan: 2005, f Joseph S. Nye, Jr., Soft Power The Means to Success in World Politics, New York: Public Affair, 2004, f

208 përgjigje për këto, duhet analizuar aktorët ndërveprues në këtë sektor: a ka studentë të huaj në Kosovë, a ka kuota të veçanta të siguruara për ta, a ka bursa studimi të dedikuar për studentët e vendeve në të cilat Kosova mëton të ushtrojë ndikim dhe rrisë imazhin e saj? Kosova rezulton të jetë kryesisht konsumatore e këtij dimensioni të diplomacisë kulturore. Në korrikun e vitit 2012 Shtetet e Bashkuara nëpërmjet një marrëveshjeje të nënshkruar mes ambasadorit amerikan në Kosovë dhe kryeministrit të vendit, ofruan bursa studimi për shkollimin e 500 të rinjve në kolegjet amerikane, ndërsa Ambasada ka 5-6 programe të tjera sponsorizimi për programe të ndryshme shkëmbimesh, përfshirë studentë, kërkues shkencorë dhe profesionistë 17. Gjithashtu, ka programe studimesh dhe sponsorizimesh edhe nga Gjermania, Italia, Franca për shtetasit e Kosovës. Ndërsa, vendet si Rusia e Kina për shkak se nuk e kanë njohur shtetin e ri, nuk kanë oferta të tilla, por për studentët shqiptarë të Shqipërisë. Kina jep bursa studimi për studentët nga Shqipëria në Pekin, ndërsa vetëm në vitin 2009 Rusia u ka ofruar 30 bursa shqiptarëve për studime universitare dhe pasuniversitare në Moskë 18. Ndërsa, në Kosovë, numri i studentëve shtetas të huaj që studiojnë në institucionet arsimore janë kryesisht studentë shqiptarë nga shtetet përreth, të banuar me shqiptarë. Në Universitetin Publik të Prishtinës në studimet bachelor studiojnë 653 studentë të huaj, kurse në studimet master 85, që kryesisht janë shqiptarë nga vendet e rajonit. 19 Gjithashtu, në universitetin tjetër publik, atë të Prizrenit, ka 15 studentë me shtetësi të huaj, ndërsa në atë publik të Pejës janë 40 studentë të huaj, por që shumica janë boshnjakë nga Mali i Zi. Në Kosovë janë vetëm 200 shtetas të huaj joshqiptarë të cilët kryesisht janë nxënës të shkollave fillore dhe të mesme si dhe studentë 20. Sa u përket ligjëruesve me shtetësi të huaj, në institucionet e arsimit të lartë privat në Kosovë janë 150 mësimdhënës, kryesisht shqiptarë nga vendet e rajonit, por ka edhe nga Amerika, Gazeta Shqip, Rusia ofron bursa për shqiptarët, Tiranë, 23 prill, 2009, f Ramë Buja, minister i Arsimit të Kosovës, Intervistë për këtë studim, maj, Të dhënat janë nga Ministria e Arsimit, për këtë punim. 183

209 Gjermania, Austria, Bosnjë e Hercegovina e Turqia 21. Gjashtë mësimdhënës të tjerë të huaj joshqiptarë janë të angazhuar në institucionet publike të arsimit të lartë. Ndërkaq, Universiteti i Prishtinës organizon në vazhdimësi shkollën verore, ku gjuha e komunikimit është vetëm anglishtja dhe grumbullon studentë kryesisht të huaj, ndërsa vitin e kaluar në edicionin e 12-të ka pasur edhe studentë të masterit dhe ata të doktoraturës ku këtë vit ka mbajtur edicionin e 12-të. Prishtina International Summer University është bërë e përvitshme ku për tri javë të verës mbledh dhjetëra profesorë të huaj dhe qindra studentë nga Evropa dhe më gjerë në ligjërata të cilat mbahen vetëm në anglisht, nga shkenca të ndryshme si: ato të drejtësisë, shkenca sociale, natyrore, inxhinierisë etj 22. Ky eveniment i cili mbështetet nga Ministria e Arsimit të Kosovës, ofron mundësi që studentët e huaj të kalojnë një kohë në Kosovë, duke u njohur nga afër me jetën, njerëzit, kulturën, traditat si dhe, nëpërmjet vizitave të organizuara, me monumentet kulturore dhe historike të Kosovës. Krahas kësaj, është edhe Seminari Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare, që në vitin 2013 ishte edicioni i 32-të i takimit, ku marrin pjesë kryesisht albanologë të huaj dhe shqiptarë. Por, si universiteti veror, ashtu edhe Seminari për Gjuhën, janë evenimente me pjesëmarrës mjaft të kufizuar për të pritur ndonjë efekt siç mund ta kenë studimi i një numri më të madh studentësh të huaj nga vendet ku Kosova mëton ta zhvillojë diplomacinë publike apo të shtrijë ndikimin e saj tek opinionet e atjeshme 23. Studentët e huaj janë kryesisht shqiptarë jashtë Kosovës dhe institucionet e këtij vendi nuk kanë një program shkëmbimi studentësh me vendet në ndaj të cilave synohet ndikimi përmes diplomacisë publike. Dobishmëria e diplomacisë publike për krijimin e një imazhi më të mirë nuk duhet kërkuar te vendet mike ku ndikimi është më i lehtë, por atje ku nuk është e pranishme miqësia dhe ku interesi është më i madh. Në anën tjetër, duket se thëniet e Anholt, themeluesi i nocionit të identitetit konkurrues, duket se po i zbatojnë vendet të cilat mendojnë të kenë më shumë ndikim te zonat me një të kaluar historike të përbashkët, apo kur përpjekjet bëhen në kërkim të 21 Po aty (vizituar: 5 tetor, 2012). 23 Pjesë e këtij vlerësimi është prezantuar në Konferencën Shkencore Ndërkombëtare me temë: Arsimi i lartë, masivizimi dhe sfidat e tij drejt integrimit europian, organizuar nga Universiteti Europian i Tiranës dhe Universiteti AAB, Prishtinë, më tetor

210 ndikimit në kulturë dhe fe, përmes aktiviteteve të njohura si diplomaci kulturore. Ndonëse mungojnë të dhënat e sakta për numrin dhe shtrirjen e fondacioneve kulturore islamike, në Kosovë veprojnë disa prej tyre të cilat madje ndihmojnë në mësimin apo edukimin fetar te shqiptarët e Kosovës. Kjo ka bërë një të paraqiten veshje jotradicionale fetare ndër shqiptarët, ndërsa janë shfaqur edhe elemente të islamikëve fanatikë. Një parti politike ndërkaq është pjesë e qeverisë, e cila shpesh ka kërkesa të cilat lidhen me fenë, si liria e mbajtjes së shamisë në shkolla, mësim-besimi etj 24, ndërsa tema e fesë në media shpesh është më tërheqësja për lexuesit 25. Herë pas herë ka pasur artikuj dhe komente të opinionitëve të cilën ngrenë shqetësimin për rritjen e fanatizmit fetar në Kosovë. Një shtrirje të diplomacisë kulturore nëpërmjet arsimit është duke e zhvilluar Turqia e cila në Kosovë mban primatin e shkollave private për nga numri i nxënësve që kanë në shkollat private dhe të mesme, duke u shtrirë në: Prishtinë, Lipjan, Prizren e Gjakovë. Ky rrjet shkollash është i pranishëm në të gjitha viset shqiptare, menjëherë pas viteve 90-ta në Gostivar, Strugë, por edhe Shqipëri, si dhe në Bosnjë 26. Këto shkolla që veçohen për nga cilësia dhe serioziteti, çerekun e personelit mësimdhënës e kanë turk, ndërsa nxënësit shqiptarë nga klasa e gjashtë e kanë të detyrueshme gjuhën turke me dy orë në javë. Ndërsa, ka studiues turq që këtë pjesë ku veprojnë kolegjet turke, e vlerësojnë se është për Turqinë arterie jetike e gjeopolitikës dhe gjeokulturës së Ballkanit 27. Gjithashtu, në Kosovë veprojnë edhe shkolla të mesme në emërtim fetar dhe me prani të klerit fetar, si Don Bosko italiane në kryeqytet e cila është një shkollë e mesme profesionale e teknikës, gjimnazi Loyola gjermane në Prizren etj. 24 Partia e Drejtësisë me kryetar Ferid Aganin, është pjesë e qeverisë së Kosovës nëpërmjet koalicionit me partinë e Behgjet Pacollit AKR (2013). Partia e Drejtësisë ka 3 deputetë, ndërsa në mandatin e mëparshëm, kishte vetëm një deputet. 25 Piro Misha, Feja, laiciteti dhe hapësira publike, Shtypi shqiptar për raportet mes fesë, laicitetit dhe hapësirës publike - Shtator Qershor 2012, Fridrih Ebert Stiftung dhe Instituti i Dialogut dhe Komunikimit, pa vit botimi. 26 Hasan Saliu, The image of a country, communication actors in educational exchanges, in: Thesis, Pristina, Spring, 2013, f Ahmet Davutogllu, Thellësia strategjik: Pozita ndërkombëtare e Turqisë, Shkup: Logos-A, f

211 4.3. Diplomacia publike e Kosovës përmes ushtarëve të KFOR-it Ushtarët mund të luajnë një rol të rëndësishëm në krijimin e një soft power-i, imazhi të vendit të tij, nëpërmjet shkëmbimeve, trajnimeve në vende të tjera, programe ndihme me vende të tjera në kohë paqeje. 28 Por, gjithashtu ushtarët mund të luajnë rol në imazhin e një vendi që kanë qëndruar pasi të kthehen në vendin e tyre, duke folur për atë vend. Kosova mund të themi se ka pasur fatin që nga konflikti të përftojë nga ky lloj dimensioni i diplomacisë publike, sepse në të kanë qëndruar qindra mijëra ushtarë në këto vite të qëndrimit të KFOR-it në Kosovë. NATO-ja ka hyrë në Kosovë më 12 qershor 1999, dy ditë pas miratimit të Rezolutës 1244 nga Këshilli i Sigurimit të OKB-së. Forca ndërkombëtare paqeruajtëse e njohur si KFOR, përveç ushtarëve nga vendet anëtare të Aleancës, ka pasur dhe ka edhe trupa nga vendet joanëtare. Fillimisht kanë hyrë 50 mijë ushtarë, prej të cilëve numri më i madh ka qenë nga Britania, 19 mijë, Gjermania 8 500, nga 7 mijë kanë pasur SHBA-të dhe Franca, Italia ka qenë e pranishme me 5 mijë ushtarë, Rusia ka pasur 4 mijë, Holanda 3 600, Spanja 1712, Kanadaja ushtarë, Ukraina 1300, India 800, disa vende të tjera europiane me qindra ushtarë, ndërsa ushtarë kanë pasur edhe vendet e largëta si: Argjentina, Mongolia, Azerbajxhani, Gjeorgjia etj 29. Ushtarët, si rregull, shërbejnë kryesisht nga gjashtë muaj dhe ndërrohen, që do të thotë se vetëm në vitin e parë të qëndrimit të KFOR-it, në Kosovë janë përshkuar rreth 100 mijë ushtarë - shtetas të huaj që kanë qëndruar për rreth 6 muaj. Numri i ushtarëve ka shkuar drejt reduktimit të vazhdueshëm si varësisht nga vlerësimi i forcimit të qëndrueshmërisë dhe sigurisë në Kosovë. Në 2013 KFOR-i numëron vetëm trupa në Kosovë 30 nga gjithsej 31 vende të botës, 23 prej të cilave janë anëtare të NATO-s dhe tetë vende partnere 31 Ky numër kaq i madh ushtarësh në Kosovë, por të cilët ndërrohen vazhdimisht brenda gjashtë muajsh, që do të thotë se ata dyfishohen brenda një viti, tregon se 28 Joseph S. Nye, Jr., Soft Power The Means to Success in World Politics, New York: Public Affair, f Po aty

212 Kosovën e kanë vizituar dhe kanë qëndruar për një kohë një numër mjaft i madh i shtetasve të huaj. Këto vizita të shumta nuk mund të organizoheshin me asnjë masë të diplomacisë publike nga ana e Kosovës me resurset që ka vendi. Ushtarët që kanë shërbyer edhe pse janë përballur edhe me vështirësi në operacionet e paqes 32, megjithatë shumica e tyre kanë kaluar në operacione paqësore mjaft komode në krahasim me misionet e tilla paqeruajtëse në vende të tjera të botës. Kjo do të thotë se shumica e ushtarëve nga vende të ndryshme të botës që kanë qëndruar në Kosovë, kanë një përshtypje për Kosovën. Ata kanë kaluar disa muaj këtu, kanë parë vendin, kanë lëvizur, kanë kontaktuar, ndërsa pritja nga shqiptarët kuptohet që ka qenë më e mira. Kthimi i ushtarëve në vendin e tyre paraqet gjithashtu liderë lokalë të opinionit të cilët kanë kujtime nga Kosova. Fig. 1. Numri i ushtarëve të KFOR-it, në fund të vitit NATO ka konfirmuar më 19 tetor 2004 se 115 ushtarë kanë humbur jetën gjatë operacioneve, ndërsa 50 të tjerë kanë vdekur aksidentalisht. 187

213 4.4. Diplomacia kulturore e aktorëve joshtetërorë Diplomacia kulturore e artistëve Artistët që arrijnë suksese dhe i drejtohen publikut të huaj luajnë rol në soft power-in e vendit të tyre apo të prejardhjes, vetëm nëse ata nuk e fshehin identitetin e tyre të origjinës. Këngëtarja më e popullarizuar shqiptare sot dhe e cila madje vazhdimisht flet dhe ekspozon prejardhjen e saj Rita Ora, është padyshim këngëtarja me e popullarizuar shqiptare në botë e cila është shumë e pranishme në Britani dhe më gjerë. Mediat britanike, si BBC dhe Daily Mail shpesh kanë kthyer vëmendjen tek ajo, ndërsa këngëtarja e cila ka shkelur tokën britanike kur ishte vetëm njëvjeçare, asnjëherë nuk nguron ta theksojë se është shqiptare e lindur në Kosovë gjatë prononcimeve të saj në mediat e huaja. Madje, këto media shpesh edhe titullin e vendosin identitetin e saj shtetëror dhe shpesh edhe atë etnik. Madje, këngëtarja e cila jeton ndërmjet Londrës, Parisit, Nju Jorkut dhe shpesh është edhe në Prishtinë, nuk ngurron të përmendë prejardhjen e saj edhe kur nuk e pyet njeri. Rita me famën e saj që ka dhe publikun që komunikon, bën një diplomaci vërtet masive kulturore. Fig. 2. Këngëtarja nga Prishtina, Rita Ora, në studion e BBC-së 188

214 Rita flet për vendin e saj dhe patriotizmi është i rëndësishëm për të, shkruan Daily Mail i Londrës 33. Unë kam lindur në një qytet të vogël në Kosovë, të quajtur Prishtinë. Jam shumë krenare për prejardhjen time... Ajo është shumë e famshme në Britani, shpesh ka polemizuar me këngëtaren e famshme botërore, Rihana. Dailly Mail shkruan shumë shpesh për famën e saj, angazhimet e saj në botën e modës, veshjen e saj, prononcimet e saj, zënkat e saj me yje botërore, miqësitë si me ylli i popit Madonnën, krahasime me yje të tjera etj. Vetëm brenda muajit qershor të vitit 2013, Dailly Mail ka plot 30 artikuj për Rita Orën dhe thuajse që të gjithë artikujt përmbajnë emrin dhe mbiemrin e saj në titull të artikullit. Kjo do të thotë se për çdo ditë ka një artikull për këngëtaren nga Kosova, ndërsa ka ditë që revista boton dy-tre artikuj brenda një dite 34. Edhe BBC-ja e ka intervistuar atë shpesh, ku ajo nuk ngurron të flasë për vendlindjen e saj, ndërsa një këngë ajo ia kushton vendlindjes së saj, Prishtinës, e cila këngë gjithashtu është bërë hit botëror i zhanrit të muzikës që e kultivon ajo. 35 Aktori nga Prishtina, Ilir Tafa, së fundmi ka ushtruar një diplomaci kulturore edhe me vendet në të cilat Kosova nuk ka komunikim zyrtar, siç është Bosnja e Hercegovina dhe Serbia, të cilat nuk e kanë njohur Kosovën. Nëpërmjet serisë boshnjake Lud, zbunjen, normalan 36 Tafa ka interpretuar për një vit rolin e një të riu nga Kosova, i cili në Bosnjë merret me profesionin e producentit. Në rolin e Mentor Kosovës, Tafa ka komunikuar me publikët e vendeve të ish-jugosllavisë, meqë kjo seri është emetuar në Televizionin Federal të Bosnjës, Nova TV e Kroacisë, Televizionin A1 dhe Kanal 5 të 33 Kosovan-birth-town.html 34 mail.co.uk/ho me/search.html?pageoffset=3&pagesize=50&sel=site&searchphrase=rita+o ra&orderby=datedesc&_channelshortname=on&_channelshortname=on&_channelsho rtname=on&_chann elshortname=on&_channelshortname=on&_channelshortname=on&_channelshortname=on&_channelshort name=on&_contenttype=on&_contenttype=on&_contenttype=on&dateupdated=&datefrom=&dateto=&_ authornamef=on&_authornamef=on&_personnames=on&_personnames=o n&_personnames=on&_personn ames=on&_personnames=on&_personnames=on&_personnames=on&_personnames=on&_personnames= on&_personnames=on&_personnames=on&_personnames=on&_personnames=on&_personnames=on&_p ersonnames=on&_personnames=on&_personnames=on&_personnames=o n&_personnames=on&_personn ames=on&_personnames=on 35 Me gjerësisht për këtë shih në kapitullin paraprak, në Youtube diplomacia. 36 Përkth.: I marrë, i hutuar normal 189

215 Maqedonisë, në Televizionin publik të Serbisë- RTS dhe në Mal të Zi në RTV Vijesti. Dhe, në disa episode, roli i Tafës flet në shqip, diskuton për muzikën e Kosovës, për shkallën e tolerancës që ka shoqëria shqiptare e Kosovës ndaj kategorive të frustruara, si homosekulaët etj, pra jo thjesht një rol i interpretuar nga një shqiptar, por një rol ku skenari bën edhe një komunikim ndërkulturor me audiencat të cilat përgjithësisht ende nuk kanë një qëndrim shumë miqësor ndaj Kosovës. Komedia në fjalë për katër vjet rresht, ka qenë më e shikuara në rajon, ndërsa Tafa ka pasur partner në këtë komedi aktorin tashmë hollivudian Miraj Grbic nga filmi Mission Impposible Ghost Protocol ku ky i fundit ka interpretuar bashkë me Tom Cruise 37. Projekti ku ka interpretuar Tafa ka zgjatur nga shtatori i vitit 2007 e deri në prill të vitit 2013, ndërsa përveç shqiptarit, kanë interpretuar aktorët më të njohur boshnjakë, serbë e kroatë. Mediat e rajonit kanë shkruar për Tafën, ndërsa fytyra e tij është përfshirë edhe në fjalëkryqet e të përditshmeve boshnjake dhe kroate 38. Tafa është i pranishëm edhe në web faqen indiane të filmave, India Every Day, krahas industrisë së Bolliwood-it. Në këtë faqe shihen të dhënat e aktorit kosovar, Tafa, por gjithashtu aty janë përzgjedhur edhe disa seri të kësaj komedia 39. Kjo faqe, sipas analizës së Alexa-s që bën radhitjen e web faqeve për nga leximi, është radhitur në vendin e 36 ndër më të kilikuarat në Indi 40. Gjithashtu videot e kësaj komedia me emrin e Tafës gjenden edhe në disa faqe ruse dhe gjermane 41. Tafa për këtë thekson se meritat i takojnë produksionit të komedisë boshnjake. Bosnja viteve të fundit është shndërruar në një qendër kinematografike, ndoshta edhe për shkak të luftës, por edhe bashkëpunimit që realizojnë ata. 42 Kosova pati një pauzë shumë të gjatë të shkëputjes së bashkëpunimit me kulturat dhe vendet përreth, që nga vitit Aktorët nga Kosova nuk kanë interpretuar apo nuk kanë mundur të depërtojnë në projekte filmike jashtë Kosovës dhe dalja e Tafës është e rëndësishme aq më shumë që komunikimi nëpërmjet kinematografisë u bë edhe me publikë serbë të Bosnjës dhe të Serbisë Intervistë me aktori Ilir Tafa, e realizuar për këtë studim. 190

216 Arta Dobroshi është një aktore nga Kosova që ka fituar disa çmime prestigjioze ndërkombëtare, është e njohur për rolet e saj në filmat si Three Worlds me regji të Catherine Corsini, Late Bllomeres nga Julie Gavras, Baby nga Danile Mulloy e Lorna s Silence të vëllezërve Jean-Pierre e Luc Dardenne. Ajo ka fituar edhe çmimin Shooting Stars , që ndahet nga një juri e cila formohet nga European Film Promotion. Gazeta gjermane Der Tagesspeiegel duke shkruar për çmimet e ndara në edicionin e 63-të të Berlinales, përqendrohet te Dobroshi duke shkruar se kosovarja Arta Dobroshi rrëmben Shooting Star Award Duke raportuar për ndarjen e këtyre çmimeve që jepen nga juria e formuar nga European Film Promotion, gazeta boton vetëm foton e Dobroshit 44. Ndërkaq, Huffington Post më 27 maj 2012 boton një artikull të gjatë një faqe gazete me Arta Dobroshin. Kjo gazetë ka botuar edhe dy artikuj të tjerë për aktoren e suksesshme 45. Për Dobroshin kanë shkruar edhe mediat ballkanike. Gazeta e njohur kroate, Slobodna Dalmacija, shkruan se Festivali i Filmit në Pula është i ndertuar se do ta kenë mysafire Arta Dobroshin 46 e cila ka luajtur rolin kryesor në filmin Le silence de Lorna me regji të vëllezërve Dardennea dhe ku ka trajtuar jetën e emigrantëve shqiptarë në Belgjikë. Për shkak të famës që ka, Dobroshi ka qenë në qendër të vëmendjes edhe nga fotografët. Gjatë promovimit të filmit Trois Mondes më 25 maj të viti 2012, Daily Mail i Londrës boton nëntë fotografi të saj, për shkak se në kohën kur ajo ecte në tapetin e kuq të Cannes, një erë e lehtë ngriti fundin e saj, me titull: Arta Dobroshi has a Marilyn Monroe moment as her skirt flies up to bare her cheeks at Cannes photocall

217 Fig. 3. Arta Dobroshi me fatin e Merlin Monrosë në Kanë Burimi: mail.co.uk/tvshowbiz/article /cannes-2012-arta-dobroshi-marilyn- Monroe-moment-skirt-flies-bare-cheeks-photocall.html Edhe këngëtarja e re nga Kosova, Rona Nishliu, ka pasur një mbulesë mediatke nga mediat e huaja për përfaqësimin e saj që i bëri Shqipërisë në Këngën e Eurovisionit në vitin E përditshmja milaneze, Corriere della Sera me titullin Eurovision, in vetrina la musica dei Balcani, shkruan se befasia vjen nga Ballkani: kosovarja Rona Nishliu prezanton Shqipërinë në Baku 48. Ndërsa, Radiotelevizioni spanjoll (RTVE) jep një biografi të shkurtër për këngëtaren e lindur në Mitrovicë dhe më pas jep të gjithë tekstin e këngës Suus 49. Edhe pjesëmarrja e artistëve në evenimente të rëndësishme kulturore dhe që pasqyrohen nga mediat e huaja, gjithashtu luajnë një rol të rendësishëm për diplomacinë kulturore, që në këtë rast është një komunikim me publikë artistikë. Kjo ka ndodhur edhe me artistin shqiptar nga Kosova, Petrit Halilaj, i cili jeton ë Gjermani, ndërsa ka marrë pjesë në Bienalen e Venedikut, për të cilin ka shkruar revista e specializuar amerikane për artet pamore, GalleristNY. Revista shkruan se Kosova e cila ka shpallur pavarësinë në vitin 2008, këtë verë do të përfaqësohet për herë të parë në Bienalen e Venedikut,

218 nëpërmjet Petrit Halilajt 50. Arti i Petrit Halilajt është unik, por ky lloj i gjallimit transnacional dhe përvoja e thelbit të punës së tij nuk janë të tilla. Në të kundërtën, ajo, në një masë të ndryshueshme është një realitet gjithnjë më bashkëkohor që prek gjithnjë më shumë jetën e të gjithëve dhe kjo është një pikënisje për prezantimin e parë të Kosovës në Bienalen e Venedikut. 51 Një shembull tjetër interesant është ai i shpalljes së një shqiptari si njerin ndër njerëzit më me ndikim në botë. Fjala është këtu për kuzhinierin René Rexhepi të cilin prestigjiozja New York Times e quan Princ i Danimarkës 52. Siç shkruan kjo gazetë, Rexhepi është një i ri hibrid nga i ati shqiptar që ja jetuar në Maqedonin dhe e ëma daneze. Ai është kuzhinier dhe bashkëpronar i restorantit Noma në lagjen Christianshavn në Kopenhagë të Danimarkës. Restoranti i tij u votua si restoranti më i mirë në botë në në ndarjen e çmimeve San Pellegrino gjatë viteve 2010, 2011 dhe , ndërsa Time në vitin 2012 e liston në 100 njerëzit më me ndikim në botë 54. Për Rexhepin shkruajnë të përditshmet prestigjioze The Guardian, Huffington Post 55 dhe New York Times, ndërsa revista Time e cila i ka kushtuar faqen e parë, shkruan se Rexhepi është shquar për punën e tij për rikrijimin dhe përpunimin e një kuzhine të re nordike dhe ushqime që karakterizohen nga origjinaliteti dhe shijet e pastra. Ndonëse Rexhepi nuk është nga Kosova, në diplomacinë kulturore shpesh nuk bëhet ndonjë dallim i veçantë për sa i përket identitetit shtetëror, sepse edhe Ora dhe shumë të tjerë shpesh prezantohen thjesht si shqiptarë, nga Kosova, Maqedonia, Shqipëria etj. Një shembull më domethënës është ai i Kadaresë, i cili gjithashtu prononcohet në mediat e huaja duke folur edhe për zhvillimet në Kosovë etj. Por, edhe shumë artistë amerikanë që prononcohen nëpër mediat botërore që janë shqiptarë, si psh.: Robert de Niro 56, James Belushi, Eliza Dushku 57 etj Po aty

219 Deklaratat e artistëve të mëdhenj botërorë se kanë prejardhje shqiptare sigurisht se kanë efekte në rritjen e imazhit të një kombi. Në këtë kuadër, edhe efekti mbi opinionin mund të jetë më i madh nëse shpërndarësi i mesazhit është sa më i besueshëm. Një shembull që vlen të përmendet është ai i një shfaqjeje artistike në SHBA që flet për dramën që ka përjetuar një familja shqiptare në Kosovë nga regjimi serb. Në vitin 2010 në Pallatin e Teatrit të Çikagos, është dhënë rok-opera për Kosovën, You Took Away My Flag, e shkruar nga prof. Henry H. Perritt Jr. Ky mjuzikëll është dhënë katër herë më 12 qershor 2009 dhe sërish për plot 8 javë (katër shfaqje në javë) nga 2 prilli e deri më 23 maj të vitit Shfaqja, e shoqëruar me komente politike gjatë performancës, flet për një familje shqiptare në Kosovë në kohën e regjimit diskriminues etnik të të Milosheviqit 59. Kjo rok-operë e dhënë për disa javë në Çikago, është pasqyruar edhe në mediat e këtij qyteti shumëmilionësh 60, ndërsa gjithashtu me është marrë edhe kritika e teatrit 61. Skenaristi i kësaj shfaqjeje, Henry H. Perritt Jr, është profesor i së drejtës në Kolegjin Çikago-Kent, autor librash për Kosovën, përfshirë edhe studimin e botuar nga Univesriteti i Kembrixhit, The Road of Independence for Kosovo 62 Këtu kemi një vepër artistike që jepet nga aktorë amerikanë në Çikago dhe ajo është shkruar po nga autor i besueshëm për audiencën e atjeshme dhe që ka të bëjë me Kosovën. Në këtë rast, siç shpjegon studiuesi Large për besueshmërinë e komunikuesit, i njëjti material mund të ketë efekt të ndryshëm nëse atë e shpërndan një burim i besueshëm dhe një më pak i besueshëm 63. Gjithashtu, duke mos dashur të marrim përsipër barrën e numërimit të artistëve të tjerë shqiptarë nga Kosova nëpër botë, mund të themi se janë edhe shumë të tjerë të cilët flag/ &linkCode=as2&camp=1789&creative=390957&creativeASIN= #reader_ Mauro Wolf, Teorie delle comunicazione di massa, Bombiani, Roma, 1996, f

220 janë të inkuadruar në institucionet kulturore në vendet ku jetojnë, si dirigjentë, aktorë, muzicientë etj., të cilët luajnë rol në ngritjen e imazhit të mirë të vendit Diplomacia kulturore e festivaleve Në Kosovë janë disa aktorë joshtetërorë të cilët organizojnë festivale të filmit, duke ftuar aktorë, regjisorë, skenaristë dhe producentë të ndryshëm nga bota. Janë disa festivale të tilla që organizohen, me një mbështetje modeste edhe nga Ministria e Kulturës 65. PriFest Festivali PriFest (Prishtina Fetsival) është festival i ndërkombëtar i filmit të metrazhit të gjatë me konkurim që ndodh në Kosovë. PriFest merret me trajtimin e elementit të të drejtave të njeriut nëpërmjet shfaqjes se filmave dhe synon ngritjen e vetëdijes për të gjitha grupet e margjinalizuara në shoqëri, duke përfshirë gratë, të rinjtë, komunitetin LGBT (lezbikeve, homoseksualëve, biseksualëve dhe transgjini), pakicat etnike etj. 66 Aktiviteti i dytë i këtij festivali është ngritja e vetëdijes në mesin e publikut në lidhje me mbrojtjen dhe përmirësimin e mjedisit, të promovojë prodhimin filmik në Kosovë; ta bëjë vendin atraktiv për vizitorë të huaj etj. Elementi tjetër i rëndësishëm që ka PriFest është përpjekja për branding të shtetit të ri të Kosovës, duke qenë një vend i ri në hartën e kulturës, është vendimtare për zhvillimin e përgjithshëm të Kosovës 67. Ky festival organizohet për çdo vit, i mbështetur nga Ministria e Kulturës 68 dhe sektori privat, ndërsa në shtatorin e vitit 2013 pritej të mbahej edicioni i pestë i radhës. Festivali për çdo vit sjell së paku nga një figurë fitues apo nominues të çmimit Oscar, përveç personaliteteve të tjera që zakonisht arrijnë deri në 200 mysafirë të huaj në vit, me filmat 64 Psh. violinisti Shkëlzen Doli nga Gjakova është në Filharmoninë e Vjenës. 65 Ministria e Kulturës ndihmon këto festivale me mjete buxhetore. Psh., sipas zëvendësministrit të Kulturës, Hajdein Abazi, i intervistuar për këtë studim, PriFest është ndihmuar këtë vit me 20 mijë euro. 66 Vjosa Berisha, drejtoreshë e PiFest, intervistë për këtë studim, maj, Po aty. 68 Hajdin Abazi, zëvendësministër i Kulturës, i intervistuar për këtë studim: Kjo ministri ndan nga 20 mijë euro për këtë festival. 195

221 dhe pjesëmarrjen e tyre 69. Nga këta personalitete deri më tani kanë marrë pjesë figura si: Vanessa Redgrave, fituese e çmimeve Oscar dhe Golden Globe; producentin Eva Orner, fituese e çmimit Oscar; aktorin Franco Nero; regjisorin Samuel Maoz, fitues i Golden Lion, regjisorin Joshua Marston, i nominuar për Oscar; regjisorin Danis Tanoviç, fitues i çmimit Oscar etj 70. Dokufest DokuFest është festival ndërkombëtar i filmit dokumentar dhe atij të shkurtër i cili ka filluar që nga viti 2003 dhe në gushtin e vitit 2013 përgatitej mbajtja e edicionit të 12- të të tij. Përveç shfaqjes së filmave të produksioneve të huaja dhe vendëse, ky festival ka edhe dy komponentë të tjerë të rëndësishëm: DokuKids dhe DokuNights. DokuKids është një festival i vogël i dedikohet atyre që të gjithë u dedikohet fëmijëve, ndërsa DokuNights është pjesa muzikore e festivalit u u jepet rasti talenteve nga Kosova dhe rajoni. Ndërsa, gjithashtu ka edhe pjesën e ekspozitës, DokuPhoto. Ne vitet e kaluara kanë marrë pjesë fotografë të njohur, si fituesi i dyfishtë i World Press Photo s, hungarezi Balazs Gardi, pastaj fotografi i Magnumit, Thomas Dworzak, fotografi i njohur britanik Andrew Testa etj. Në DokuFest ne njërin nga edicionet e kaluara ka marrë pjesë këngëtarja e njohur britanike PJ Harvey, fotografi i njohur irlandez Seamus Murphey, regjisorët e njohur iranian - babë e bijë, Mohsen dhe Samira Makhmalbaf, regjisorin austriak Michael Glawogger, sikurse edhe regjisorët e njohur amerikanë që kanë qenë edhe të nominuar për çmimin Oscar, James Longley, Marshal Curry 71. Në këtë festival i cili mbahet në qytetin e Prizrenit dhe zgjat nga një javë, shfaqen me dhjetëra filma të produksionit vendës dhe ndërkombëtar. Festivali ka marrë edhe vlerësime ndërkombëtare, ndërsa kritiku dhe producenti amerikan AJ Schnack e ka vlerësuar DokuFest-in si njërin nga festivalet më të mirë të filmave dokumentarë në 69 Vjosa Berisha, drejtoreshë e PiFest, intervistë për këtë studim, maj, Eroll Bilibani, drejtor ekzekutiv i festivalit DokuFest, intervistë për këtë studim, maj,

222 botë 72. Gjithashtu këtë festival e kanë vlerësuar dhe kanë shkruar për të edhe disa media elektronike britanike 73. Festivali sponsorizohet nga kontributet vullnetare të bizneseve private, ndërsa Ministria e Kulturës mbulon vetëm 5 për qind të shpenzimeve të festivalit 74. Skena UP Skena UP është festival ndërkombëtar i studentëve të filmit dhe teatrit, që mbahet çdo vit nga tetori i vitit 2003 në Prishtinë. Themeluar nga një grup studentësh dhe artistësh të rinj, Skena UP është krijuar si një platformë për konkurrim të filmave dhe shfaqjeve të studentëve, që e bën këtë festival të rrallë 75. Ky festival ka karakter garues, ndërsa aktivitetet teatrale, filmike, punëtorive, vizitave etj, zgjasin një javë. Në të njëjtën kohë, karakteri ndërkombëtar i Skenës UP e bën atë një platformë për rrjet-ndërtim, ku studentët pjesëmarrës takohen me kolegët e tyre dhe po ashtu kanë mundësi për të takuar regjisorë, producentë, shkrimtarë dhe aktorë të famshëm. Skena Up zakonisht mbahet në nëntor, por edicioni i 11-të në vitin 2013 do të mbahet më 5-11 dhjetor 76. Financohet nga Ministria e Kulturës, ambasadat e huaja në Prishtinë, dikastere publike lokale dhe nga bizneset private 77. Prishtina Jazz Festival Prishtina Jazz Festival ka filluar që nga viti 2005 dhe vlerësohet një eveniment mjaft i rëndësishëm jo vetëm i kësaj gjinie muzikore, por edhe si një ndër ngjarjet më të rendësishme kulturore në Kosovë. Festivali mbahet zakonisht në nëntor në Teatrin Oda, ndërsa deri më tani ka sjellë emra të respektuar botëror të kësaj muzike, si Tom Kennedy, Uri Caine, Reggie Washington, Giulio Martino, Willard Dyson, Nicole Henry, Bill Carrothers, Bob Albanese, Miles Griffith, Christopher Jennings, Hans-Joachim 72 dhe Eroll Bilibani, drejtor ekzekutiv i festivalit DokuFest, intervistë për këtë studim, maj, dhe 74 Eroll Bilibani, drejtor ekzekutiv i festivalit DokuFest, intervistë për këtë studim, maj,

223 Roedelius, Robin Verheyen, Aki Rissanen, Peppe La Pussata, Tim Story, Francesco D Errico, Yiotis Kiourtisoglou 78. DamFest Festivali ndërkombëtar i Muziktarëve të Rinj, Dam, është një nga ngjarjet më të rëndësishme në skenën e muzikës klasike në Kosovë. Qëllimi i kësaj ngjarje është prezantimi i muzikantëve të rinj nga vende të ndryshme të botës, duke theksuar me programin e vet format e reja të shprehjes muzikore. DamFest ka filluar nga viti 2005 dhe zakonisht mbahet në pranverë. Në edicionin e fundit në vitin 2012 aktivitetet muzikore zgjatën dy javë, ndërsa u prezantuan solistë dhe instrumentistë kryesisht nga Kosova, Shqipëria, Maqedonia dhe Franca. 79. Re Musica Festivali Ndërkombëtar i Muzikës Bashkëkohore, është një ngjarje e përvitshme që ka për qëllim të prezantojë dhe promovojë audiencës lokale zhvillimet në muzikën bashkëkohore në skenën ndërkombëtare dhe lokale. Organizohet nga Qendra Kosovare për Muzikë të Re dhe i drejtuar nga kompozitori Rafet Rudi. Festivali i përvitshëm që mbahet në Prishtinë, ka nisur që nga viti 2002 dhe prezanton muzikën bashkëkohore. Në edicionet e deritanishme ky festival ka sjellë këngëtarë të rinj nga disa vende europiane

224 4.5. Diplomacia sportive Diplomacia sportive gjithashtu është një dimension i rëndësishëm i diplomacisë publike të një vendi. Të suksesshmit, talentët, kampionët, janë objekt kryesor mediave sportive, por edhe i mediave gjeneraliste. Kur një talent i tillë del i suksesshëm, media përhap edhe më tej suksesin e tij tek audienca, ndërsa sportisti është përfaqësues i një vendi Diplomacia sportive e Majlinda Kelmendit Kjo ka ndodhur edhe me xhudistin e cila ka fituar disa tituj në botë, Majlinda Kelmendi (1991). Kelmendi në vitin 2009 fitoi medaljen e artë në Kampionatin Botëror të Juniorëve në Paris, në vitin 2010 doli e pesta në Kampionatin Botëror të Juniorëve në Marok, e nënta në botë në Kampionatin Botëror të Xhudos në Tokio në kategorinë deri 52 kg. Në vitin 2012 Kelmendi zgjodhi kombëtaren e Shqipërisë në Lojërat Olimpike në Londër, pasi u refuzua të garojë si përfaqësuese e Kosovës. Në vitin 2013 ajo u radhit e dyta në botë nga Federata Ndërkombëtare e Xhudos në kategorinë deri 52 kg 81 Fig 4. Majlinda Kelmendi e dyta në botë, radhitja nga Federata Ndërkombëtare e Xhudos Burimi: 81 International Judo Federation, IJF World Ranking List - 27/02/2013, në: 199

225 Disa media ndërkombëtare duket sikur ta ketë pasur shumë për zemër xhudistin e re Kelmendi. Euronews më 13 tetor 2012 nis lajmin e sportit me kampionen e Kosovës në sportin e xhudos. Majlinda Kelmendi nga Kosova ruan titullin Grand Prix në Abu Dhabi në kategorinë 52 kg. 82 Ndërsa më 24 shkurt, 2013, Euronews titullon lajmin e sportit Majlinda Kelmendi shkëlqen në Gjermani. Ky televizion që transmeton në 10 gjuhë 83, e nis raportin për xhudon nga Gjermania, po me Kelmendin. Majlinda Kelmendi e Kosovës ishte një figurë e shkëlqyer në pretendimin për medaljen e artë për Grand Prix në Dyseldorf në kategorinë e femrave nën 52 kg. 84 Ndërkaq, BBC-ja është marrë shumë shpesh me Kelmendin. Korrespondentë të ndryshëm e kanë vizituar atë në shtëpinë e saj në Pejë, duke bërë kronika për të dhe nëpërmjet saj për Kosovën. Korrespondenti i BBC-së, David Eades, më 13 mars, 2012, bën një raport të gjatë në BBC për xhudistin e Kosovës, Majlinda Kelmendi. Në kronikën me titull: Kosovarja Majlinda Kelmendi lufton për të drejtën për të luftuar 85, ai e intervistoi atë edhe në Pejë, në vendin e saj të lindjes, ndërsa kronika mbulohej edhe me pamje nga garat e saj në vende të ndryshme të botës. BBC duket se pozicionohet qartë, në mbështetje të Kelmendit, por gjithashtu bën një prezantim të gjatë për shtetin e Kosovës. Po ky televizion i kthehet Majlindës dy javë më vonë, më 2 prill me një raport të gjatë në web faqe, duke dhënë shumë fakte për Majlindën, pjesëmarrjen e saj në çdo garë që nga mosha e saj e re e deri në Lojërat Olimpike të Londrës 86. Një muaj më vonë, më 23 maj 2012, korrespondentja e BBC-së, Ellie Crisell, realizon një kronikë në Pejë. Ajo viziton shtëpinë e xhudistes Kelmendi, interviston atë dhe ndjek përgatitjet e saj dhe të sportistëve të tjerë olimpikë të Kosovës për Lojërat Olimpike të atij viti në Londër 87. Politika pengon këta të rinj të garojnë në Londër, është mesazhi i kronikës së BBC-së nga Kosova. Korrespondenti tjetër, Paul Harris, po të njëjtën ditë, viziton dhe interviston edhe sportistë të qitjes në Prishtinë dhe boton një Televizioni Euronews transmeton në gjuhët: gjermanisht, anglisht, frëngjisht, italisht, spanjisht, portugalisht, rusisht, arabisht, turqisht dhe persisht

226 raport të gjatë në web faqen e BBC-së 88. Vetëm dy ditë më vonë, BBC në faqen e internetit ka një artikull tjetër të gjatë për Kelmendin. Ajo mund të kthehet mbrapsht nga Lojërat Olimpike në Londër, sepse Komiteti Olimpik Ndërkombëtar nuk e lejon Kelmendin ta përfaqësojë Kosovën, shkruan BBC 89. Fig. 5. Majlinda Kelmendi gjatë intervistës në BBC në Pejë Më 21 qershor 2011, korrespondenti i BBC-së viziton Pejën, realizon një intervistë me Kelmendin gjatë përgatitjes së saj në vendin e lindjes, duke e nisur kronikën me përshkrimin e Maleve të Rugovës, por duke kujtuar më pas që Peja, qyteti i kampionës Majlinda, u shkrumbua nga forcat serbe 90. Më 16 shtator 2010 BBC-ja me një kronikë rreth 3-minutëshe, realizon një intervistë me kryetarin e Komitetit Olimpik të Kosovës, Besim Hasanin, nga e cila del mesazhi se Kosova dëshiron të marrë pjesë në lojërat olimpike në Londër për arsye sportive dhe politike, që të njihet në botë si shtet i pavarur m 201

227 Fig. 6. BBC me një kronikë nga Prishtina, për Lojërat Olimpike në Londër Më 30 dhjetor 2010, BBC ka një kronikë për Kelmendin. Pengesa politike për kampionen botërore nga Kosova, është titulli i kronikës, ku mes tjerash intervistohen edhe të rinj shqiptarë që jetojnë në Londër, për ratin e xhudistes Kelmendi 92. Disa muaj më herët, më 26 qershor 2010, BBC realizon një intervistë tjetër me Kelmendin, duke shtruar pyetjen: Xhudistja Majlinda Kelmendi e cila është e vendosur ta fitojë Kampionatin në Londër-2012, kë do ta përfaqësojë ajo, Kosovën apo Shqipërinë? 93 Kelmendi me një anglishte të rrjedhshme flet vazhdimisht gjatë gjithë intervistave për Kosovën dhe për Shqipërinë. Ndërsa, gazeta The Guardian e Londrës më 29 korrik 2012 me titullin Xhudistja Majlinda Kelmendi ende duke luftuar për njohje, shkruan se 21-vjeçares i është mohuar të garojë për Kosovën sepse këtë ia ka refuzuar presidenti i Komitetit Ndërkombëtar Olimpik, por ajo ka zgjedhur atdheun e dytë të saj, Shqipërinë, duke mbrojtur ngjyrat e këtij vendi 94. Fundja, ne të gjithë jemi shqiptarë. Kjo është mirë që unë mund të paktën të konkurroj për Shqipërinë, citon Guardian xhudisten Kelmendi, duke e përfunduar artikullin e gjatë me fjalët: lufta e saj për njohje ende vazhdon Po aty. 202

228 Fig. 7. Kelmendi në një artikull në Guardian Një artikull tjetër i gjatë për Kelmendin është botuar edhe nga Shoqata Ndërkombëtare e Shtypit Sportiv (AIPS). Me titull Majlinda Kelmendi, një rrugë e gjatë e vështirë në Londër nëpërmjet Shqipërisë 96, autori i këtij artikulli kësaj radhe është nga Kosova, gazetari i sportit Driton Latifi, i cili shkruan për peripecitë që ia ka nxjerrë politika për të garuar në Londër. Kësaj radhe, aktori komunikues është nga Kosova, aktori për të cilin shkruhet është gjithashtu nga Kosova (sportistja Kelmendi), komunikohet për Kosovën, ndërsa kanali i komunikimit është një asociacion shumë i rëndësishëm i kësaj fushe, siç është Association Internationale de la Presse Sportive (AIPS), i cili grumbullon shoqatat e gazetarëve sportivë nga e gjithë bota

229 Diplomacia publike e futbollistëve Kosova ka disa talentë të cilët janë treguar të suksesshëm në skuadrat e futbollit nëpër Europë. E veçanta e futbollistëve është se ata jo vetëm që nuk e fshehin identitetin e tyre shqiptar nga Kosova, por njëherësh ata vazhdimisht kërkojnë ta tregojnë atë, të flasin për Kosovën, siç është rasti i futbollistit Gjerdan Shaqiri i lindur në Gjilan (1991), por i emigruar në Zvicër. Ai aktualisht luan skuadrën e Bayern Mynihut dhe për kombëtaren zvicerane. Fig. 8. Futbollisti Gjerdan Shaqiri që luan në Bayern (Kampioni europian i vitit 2013) me atletet e futbollit që i mban në lojë, me flamurin shtetëror të Kosovës, Flamurin kombëtar shqiptar dhe flamurin e Zvicrës. (Burimi: foto nga interneti) Në finalen e Kupës së kampionëve të Europës, më 25 maj, 2013, televizionet e botës fiksojnë Gjerdan Shaqirin që e çon kupën e fituar nga Bayerni i mbuluar me një flamur të qepur bashkë, atë të Zvicrës dhe Kosovës. Ai menjëherë pas përfundimit të ndeshjes i 204

230 ekzaltuar del në terren me flamurin e Kosovës (dhe Zvicrës) stadiumin e Wembley-it të Londrës ku u zhvillua finalja 97. Fig. 9. Mediat zvicerane për Shaqirin në finalen e Kupës së Kampioneve Burimi: Fudbollisti Gjerdan Shaqiri (i Bayern-it), pas përfundimit të finales së Ligës së Kampionëve në stadiumin Wembley të Londrës, ndërmjet Bayern Munich dhe Borussia Dortmund, shtrin flamurin e Kosovës dhe të Zvicrës me Kupën e fituar të Bayernit, Londër, 25 maj, Përveç Shaqirit, janë edhe dhjetëra futbollistë të tjerë nga Kosova që luajnë në ekipe të respektuara europiane, ndërsa më të dalluarit janë: Lorik Cana në Lazio të Romës (dhe kombëtaren e Shqipërisë), Valon Behrami e Blerim Xhemajli në skuadrën e Napolit dhe të dy luajën edhe për kombëtaren e Zvicrës, Adnan Januzaj luan në

231 Manchester United, Hamdi Salihi luan në Kinë (dhe kombëtaren e Shqipërisë), Besart Berisha në ligën e Australisë (dhe kombëtaren e Shqipërisë) etj. Gjithashtu ka edhe shumë futbollistë dhe sportistë të tjerë të talentuar që kanë arritur suksese jashtë Kosovës, ndërsa janë me dhjetëra skuadra të shqiptarëve në diasporë që garojnë në vendet pritëse në seriet e dyta e treta, veçënrisht në Zvicër, të cilat paraqesin një kanal komunikimi me sportistët e tjerë, por edhe me publikun në stadium dhe publikun e gjërë nëpërmjet mediave që ndjekin ndeshjet futbollistike. Sa i përket mbështetjes institucionale të sportistëve të suksesshëm në botë, Ministria e Kulturës, Rinisë e Sportit të Kosovës, nëpërmjet një rregulloreje, nga viti 2013 do të ndihmojë dhe shpërblejë të gjithë ata sportistë të cilët kanë arritur rezultate të larta, si medalje në Lojëra Olimpike, Rekorde Botërore dhe Rekorde Europiane Përfundime Nga vrojtimet e mësipërme rezulton qartë se aktorët shtetërorë të Kosovës nuk i kushtojnë asnjë rëndësi diplomacisë kulturore. Mungojnë shkëmbimet e organizuara, nuk ka bursa për studentë të huaj, ndërsa gjithashtu nuk është vërejtur ndonjë gatishmëri për ndarjen e këtij buxheti duke pasur parasysh prioritetet për njohje urgjente të shtetit dhe përballja me gjendjen e vështirë sociale. Megjithatë, mund të thuhet se Kosova ka dalë me fat për shkak të pranisë ndërkombëtare për sa i takon numrit të madh të vizitave dhe qëndrimit nga qytetarë të huaj. Ndonëse numri më i madh i këtyre vizitorëve (por që kanë qëndruar të paktën gjashtë muaj) kanë qenë ushtarë, megjithatë do të ishte e pamundur që të Kosova me kapacitetet e veta që ka të mundësonte një numër kaq të madh vizitash në këto vite pas çlirimit. Gjithashtu, edhe sot e kësaj dite trupa e NATO-s që numëron 5 mijë ushtarë në Kosovë, sërish është një mundësi e njohjes me realitetin e këtushëm. Përveç ushtarëve të KFOR-it, një numër tjetër i shtetasve të huaj që kanë qëndruar në Kosovë, është edhe ai i misionit të OKB-së, UNMIK, nëpunësit e të cilit mision kanë qëndruar deri pas shpalljes së pavarësisë. Ky numër ka qenë me mijëra veta dhe nga e

232 gjithë bota. Edhe misionet e tjera, si ai i BE-së, organizatave dhe agjencive të tjera ndërkombëtare, kanë pasur dhe kanë një numër përfaqësuesish në Kosovë shumë më të madh sesa në misionet e rregullta në vendet e tjera. Të gjitha këto vizita mund të merren edhe si shkëmbime, ndonëse vizita njëpalëshe, por me komunikim dypalësh, mjaft të dobishme për dimensionin e diplomacisë publike që ka të bëjë me krijimin e marrëdhënieve afatgjate. Në këto marrëdhënie sigurisht që janë krijuar edhe miqësi, madje ka edhe qindra raste të cilat kanë përfunduar në martesa. Edhe pse jo të gjithë këta vizitorë janë larguar me përshtypjet më të mira për Kosovën, megjithatë qëndrimi dhe njohja me vendin më shumë mund të ketë hequr sesa shtuar ndonjë stereotip që ka mundur të ketë qenë i pranishëm në vizitorë të ndryshëm, varësisht nga vendi që kanë ardhur apo informacioni që kanë pasur. Të gjitha këto, qoftë edhe diplomacia sportive që po krijojnë talentët shqiptarë, kanë ndodhur pa angazhimin dhe kontributin e aktorëve shtetërorë të Kosovës, ndërsa vizitat e të huajve dita-ditës shkojnë drejt reduktimit. Për këtë arsye, aktorët shtetërorë duhet të hartojnë strategji komunikimi, ndërveprimi kulturor dhe shkëmbimesh me publikët e huaj, me ato publikë ku interesi i vendit është më i madh. 207

233 PJESA E TRETË MODELE KRAHASUESE: PRAKTIKUESIT E MËDHENJ TË DIPLOMACISË PUBLIKE DHE VENDET E RAJONIT 208

234 Kreu I 1. SHBA-të, Britania e Madhe, BE-ja Hyrje Diplomacitë publike të vendeve të mëposhtme nuk janë përzgjedhur për të dhënë në mënyrë të përmbledhur aktivitetet që ushtrojnë vendet e përmendura në rritjen e soft power-it të tyre, por janë përzgjedhur vetëm disa sektorë dhe raste të veçanta, me qëllim të krahasimit me aktivitetet e diplomacisë publike të Kosovës. Këtu do të haset edhe koncepti televizione globale për BBC-në dhe CNN-in, me të cilin nënkuptohet se televizionet globale kanë karakteristika të veçanta në krahasim me televizionet me shtrirje të kufizuar apo kombëtare. Ato janë një industri e tërë me rrjet mbarëbotëror jo vetëm në shtrirje frekuencash, sepse një gjë e tillë në kohën e satelitëve është shumë e lehtë, por më shumë në mbulimin origjinal të zhvillimeve dhe ndikimin që ka. Sipas Strobel, karakteristikat kryesore që e përshkruajnë më mirë mbulimin e lajmeve në televizionet globale, janë: transmetim 24 orësh në ditë; transmetim në kohë reale; transmetohet nga çdo vend në botë; transmetimi shkon në çdo vend të botës 1. Karakteristikë tjetër mund të merret edhe krijimi i opinionit mbarëbotëror për një çështje të caktuar, veçanërisht me karakter humanitar. Është përzgjedhur Maqedonia për faktin se ka numër të njëjtë banorësh me Kosovën dhe nivel të afërt zhvillimi ekonomik me Kosovën 2, ndërsa Kroacia për shkak se është vendi më aktiv me diplomaci publike në rajon, por me konkurrencë më të fuqishme nga vendet perëndimore që e rrethojnë. 1 Waren P. Strobel, Late Breaking Foreign Policy The News Media s Influence on Peace Operations, United States Institute of Peace, f Ndonëse, Kosova në vitin 2013 ka një buxhet prej rreth 1.5 miliard euro, ndërsa Maqedonia dyfishin, rreth 3 miliard euro. 209

235 1.1. Diplomacia publike e SHBA-ve Të parët që e kanë zhvilluar diplomacinë publike, janë ShBA-të. Diplomacia publike amerikane lidhet para së gjithash me emrin e USIA-s (United States Information Agency). Misioni i saj ka qenë që të kuptojë, informojë dhe ndikojë në publikun e jashtëm në sektorin e politikës së jashtme për të promovuar interesat kombëtare amerikane dhe të rrisë dialogun ndërmjet institucioneve amerikane dhe amerikanëve me kundërshtarët e tyre në botën e jashtme. Objektivat e saj kanë qenë që të shpjegojë dhe të mbështesë politikat amerikane në mënyrë të besueshme dhe domethënëse për kulturat e huaja; për të furnizuar persona, vlera dhe institucionet me ndikim politik me informacione për politikat zyrtare amerikane; për të dërguar të mira materiale ndaj qytetarëve amerikane dhe institucioneve të punësuar të cilët do të krijonin lidhje të forta me homologët e tyre të përtej detit; për të këshilluar presidentin e qeverinë dhe përgjegjësit politikë me qëndrimet e huaja të cilat qëndrime do të kishin ndikime direkte ndaj efikasitetit të politikave të ShBA-ve në ato vende; USIA u formua në gusht të vitit 1953 (në kuadër të Departamentit të Shtetit) 3. Nën mbikëqyrjen e saj kanë vepruar Zëri i Amerikës, radio dhe televizioni Marti (dedikuar Kubës), ndërsa më pas edhe Radio Free Europe (dedikuar Europës)/Radio Liberty (ish- Bashkimit Sovjetik) 4. Që të gjitha këto kanë pasur si synim propagandën kundër komunizmit dhe kanë synuar të nxisin popujt që të përqafojnë demokracinë. Këto janë autorizuar me ligjin e ashtuquajtur Smith-Mundt Act. Gjithashtu me akt ligjor është autorizuar USIA për aktivitetet e Programit të bursave studimore Fulbright (e cila vepron në disa vende të botës, përfshirë edhe Kosovën). Kështu bursistët e Fulbright kanë qenë shkëmbime kulturore dhe shkencore në kuadër të USIA-s. Më 1999 kjo agjenci shkrihet në kuadër të Departamentit të Shtetit në Zyrën për Punë Publike, e drejtuar nga zëvendëssekretari për Diplomaci Publike dhe Punë Publike 5. Ndërsa, mediat si Zëri i Amerikës, Radio Free Europe/Radio Liberty, Rtv Marti, janë kodifikuar si etnitete të pavarura nën Këshillin Administrues Radiopërhapës, por i 3 Patrizia Laurano, Fondamenti di comunicazione politica internazionale, Bonano Editore, Roma, 2006, f Po aty. 5 Po aty, f

236 ndarë nga Departamenti i Shtetit. Administrata George W. Bush në vitin 2002 ndërmerr një sërë aktivitetesh të diplomacisë publike ku përfshihen spote publicitare drejtuar botës arabe, fushata ku përfshihet radioja, televizioni dhe shtypi si dhe interneti me publicitete dhe publikime të ndryshme. Radio Sawa në vitin 2002 kërkon të joshë të rinjtë arabë nëpërmjet muzikës së përzier arabo-amerikane, ndërsa revista Hi e stilit të jetës, nëpërmjet faqes së internetit shënjestron të rinjtë amerikanë për të shtuar dialogun me ta 6. Në vitin 2004 SHBA-të lansojnë televizionin satelitor Al Hurra për të shkuar krah për krah me televizionet e popullarizuara Al Jazeera dhe Al-Arabiya 7. Në shtator 2003 para Dhomës së përfaqësuesve Zyra qeveritare për diplomaci publike, Gao 8, prezanton një studim raport, ku hulumtohen në hollësi edhe qëndrimi i opinionit mysliman ndaj ShBA-ve dhe jepen rekomandime për qeverinë amerikane për strategjinë që duhet ndjekur në diplomacinë publike në raport me Lindjen e Mesme, Azi, por edhe Afrikë. Në vitin 2004, Shtetet e Bashkuara Ndërkaq, më 4 shkurt 2009, Robert M. Hathaway, drejtor i Programit të Azisë pranë Qendrës për studime ndërkombëtare Woodrow Wilson, i dha presidentit Obama studimin për diplomacinë publike amerikane kundrejt Pakistanit, një vend ndër gjashtë më të mëdhenjtë në botë për nga popullsia, një fuqi bërthamore dhe një shtet jostabil 9. Pra, amerikanët hartojnë një strategji diplomatike për një vend të caktuar, veçanërisht kur është fjala për vende me të cilat kanë mosmarrëveshje. Qeveria amerikane e para u përfshi në aktivitetet e informimit të jashtëm gjatë Luftës së Parë kur presidenti Wilson krijoi Komitetin e Informimit Publik, i njohur edhe si Creel Committee (për shkak të emrit të drejtuesit, George Creel), por që veproi deri në vitin Diplomacinë publike amerikane për nga natyra dhe intensiteti i angazhimit mund të ndahet në tre periudhë: ajo gjatë Luftës së Ftohtë kur Amerika më shumë kërkonte të drejtojë shpërndarjen e vlerave dhe idealeve në Europën e ndarë e trazuar. Me 6 R.S. Zaharna, Battles to Bridges US Strategic Communication and Public Diplomacy after 9/11, Palgrave Macmillan, f Po aty. 8 U.S. Public Diplomacy: State Department Expands Efforts but Faces Significant Challenges, GAO Report to the Committee on International, September 2003, raporti gjendet në: (vizituar 7 janar 2013) Hans N. Tuch, Communicating with the world: U.S. public diplomacy overseas, Georgetown University, Washington, D.C, 1990, f

237 rënien e Murit të Berlinit fillon një fazë tjetër kur edhe shuhet USIA, ndërsa faza e tretë është ajo e rigjallërimit të të diplomacisë publike amerikane. Kjo fazë nismën e nga sulmet terroriste të 11 shtatorit kur shtohen aktivitetet e saj 11. Masat e diplomacisë amerikane më së miri shihen në një raport të prezantuar në nga nënsekretarja amerikane Shtetit, Charlotte Beers, përgjegjëse për diplomacinë publike në kohën e pas 11 shtatorit: Duhet të rrisin dhe përmirësojmë aftësitë tona për të folur me funksionarët e qeverive dhe elitave. Në të njëjtën kohë duhet të përmirësojmë sistemin tonë të komunikimit me të rinjtë, në veçanti në Lindjen e Mesme dhe në jug dhe Jug-Lindjen aziatike dhe me të rinjtë jashtë qyteteve. Për të zgjeruar publikun tonë, për të përfshirë sa më shumë të rinj deri në moshën 20 vjeçare, duhet të zhvillojmë plane, resurse dhe skuadra për të aktivizuar edhe ndërmarrje të mëdha shumëkombëshe si dhe shkëmbimin e studentëve. Duhet të shtojmë vizitorët tanë shkëmbyes dhe te flasim për vlerat tona të përbashkëta dhe të demonstrojmë aspekte të demokracisë që çon në përparime personale. Duhet gjithashtu të shtojmë formacionet tona të zyrtarëve publikë për një diplomaci moderne dhe të përfshijmë marketingun dhe komunikimin. Programet synojmë t'i shtrijmë në publikë më të gjerë për të ushtruar sa më mirë ekipet tona të diplomacisë publike. Kemi gjetur tashmë një këshilltar të jashtëm për të na ndihmuar në forma të tilla kërkimesh të sofistikuara. Kemi provuar një program të shkëmbimeve ndërkombëtare dhe më lejoni ta ilustroj këtë: sapo kemi pasur një grua mjaft guximtare, një gazetare dhe romanciere saudite që ka pasur kurajën të shprehë ankthin që e kishte mbërthyer e cila kishte ardhur për të vizituar ShBAtë. Këto janë fjalët e saj: Të gjithë thonë se perëndimorët janë të këqij, por s është e vërtetë. Njerëzit thonë një mal me rrena për perëndimin. Personat që kam takuar këtu janë mjaft dashamirës. Askush nuk të shikon dhe s të ndjek nga pas. Askush nuk hedh paratë, nuk lënë ushqimin këndej e andej, respektojnë kufijtë. Në Amerikë gratë dhe burrat bashkëpunojnë për ta bërë jetën më të mirë. Gratë janë të forta, pleqtë janë aktivë dhe të angazhuar. Më besoni se kemi numër të madh të këtyre transformimeve. E them këtë shembull sepse jemi në gjendje që të aktivizojmë disa nga 700 mijë vizitorët dhe kemi pranuar në këmbim qindra e mijëra studentë pikërisht për të forcuar këtë këndvështrim dhe baraspeshë. Jemi duke bërë Odën amerikane e cila do të përdorë realitetin virtual dhe do ta prezantojë kulturën amerikane në një telajo, kompjuter të lidhur me të dhëna, rrugë etj. Do të lidhemi me dikë si ata në Amerikë (vizitorë të huaj me mendje të hapur) dhe shpresojmë që t i vendosim këto dhoma edhe në universitete, biblioteka, qendra tregtare, në autobusë brenda qytetit dhe qytete më të vogla. Shpresojmë që ata (të huajt në vendin e tyre) të reagojnë si katalizatorë për një dialog më të hapur. 11 Gyorgy Szondi, Public Diplomacy and Nationa Branding: Conceptual Similarities and Differences, Netherlands Institute of International Relations Clingendael, 2008, f. 3. (e qasshme edhe në: ) 212

238 Jemi në gjendje që të ofrojmë ardhje sa më të madhe në Amerikë të gazetarëve, shkrimtarëve, producentëve televizivë të cilët kur të kthehen në shtëpi mund të ofrojnë një intuitë tjetër dhe nga perspektiva krejtësisht të ndryshme nga ajo e deriatëhershmja. Kemi nevojë që të krijojmë një qendër mediale për gazetarët dhe reporterët myslimanë dhe për t i ndihmuar që të bëjnë intervista direkte me funksionarë amerikanë. Jemi në gjendje të transformojmë teknikat e mësimit të anglishtes me histori me vlera më të mëdha përmes pamjes dhe muzikës. Jemi në gjendje për të kërkuar ndihmë palës së tretë që janë autentikë për të përcjellë mesazhet tona si myslimanëve amerikanë të cilët janë duke formuar grupe të ndryshme forumesh ose organizatash e konferencash të ndryshme. Jemi në gjendje që të punojmë me stacionet kryesore televizive satelitore si ato të Lindjes së Mesme Broadcasting Company (MBC), libanezen LBC, Al Jazeera dhe televizionet e tjera dhe të ardhshme të hapura ndaj programeve të reja të cilat mund t ua ofrojmë. Janë ofruar programe nga Hollywood, Discovery, PBS të cilat i kemi blerë ne. Jemi në gjendje për të krijuar programe të reja plotësisht në gjuhën arabe, revistë për të rinjtë, në internet, programe për formime etj. Jemi duke bërë një sërë angazhimesh kundër bindjes së përhapur se jemi një shoqëri materialiste. Ato janë në programet e USAID-it. Jemi duke bërë storje të punëve dhe ndërtimeve në shumë vende. Edhe në këto çaste kur është kaq e popullarizuar antipatia ndaj ShBA-ve në Lindjen e Mesme dhe në Jug e Juglindjen aziatike, kemi gjetur vlera të përbashkëta si: besimi, dashuria ndaj familjes, arsimi dhe atributet kryesore të nderit. Të gjitha këto mund të jenë argumente shumë të rëndësishme për bashkëbisedime të politikës sonë të jashtme. Ka edhe të rinj të cilët joshën nga teknologjia e përparuar amerikane dhe duan të studiojnë këtë. Ja përse kësaj radhe është kaq urgjente që të mbështeten këto programe. 12 Dimensioni më i rëndësishëm i është ai i diplomacisë kulturore amerikane. Filmat e Holliwoodit, muzika jazz, shkëmbimet kulturore etj, luajnë një rol mjaft të rëndësishëm në krijimin e marrëdhënieve afatgjata. Holliwood shpesh ka qenë në një linjë me politikën e jashtme amerikane, ndërsa kjo ka ndodhur edhe në vitet e fundit në përplasjen amerikane me botën arabe 13. SHBA-të janë në vendin e parë në botë për nga eksportimi i filmave në botë, ndonëse Bolliwood indian prodhon më shumë filma në vit 14. Shkëmbimet studentore dhe i studiuesve të huaj janë ana më e fuqishme e diplomacisë kulturore amerikane. Nga 1.6 milionë studentë të huaj që kanë studiuar në universitetet jashtë vendit të tyre në vitin 2002, 28 për qind e tyre kanë studiuar në SHBA, ndërsa Charlotte Beers, Public Diplomacy Plans for the Future (raport në Komitetin e Senatit amerikan për marrëdhënie të jashtme, 11 qershor 2002). Raporti i plotë gjendet ne web faqen e Departamentit Amerikan të Shtetit në: (vizituar: 11 shkurt, 2013) 13 Po aty, f Joseph S. Nye, Jr., Soft Power The Means to Success in World Politics, New York: Public Affair, 2004, f

239 për qind në Britani që zë vendin e dytë. Gjithashtu edhe numri i studiuesve që qëndrojnë në SHBA është shumë herë më i madh se vendet e tjera të botës. SHBA-të botojnë shumë herë më shumë libra se çdo vend tjetër në botë; shesin më shumë disqe me muzikë në botë; janë të parët për nga çmimi Nobel për fizikë, kimi dhe ekonomi, ndërsa të dytët pas Francës, për letërsi 15. Ndërkaq, sa u takon mediave, përveç Zërit të Amerikës, Radio Free Europe/Radio Liberty, Rtv Marti të cilat menaxhohen nga një bord pranë Departamentit të Shtetit, edhe CNN në bazë të ndikimit që ka luan rol luan rol në realizimin e politikës së jashtme amerikane, por ka efekte edhe ne diplomacinë publike të vendit. Thëniet se mediat elektronike nuk janë më mjete për strategjitë shtetërore për diplomaci publike, por se vetë janë të aftë të përcaktojnë politikën e jashtme, veçanërisht në situatat dramtaike të krizave humanitare, mendja më shumë na shkon te efekti CNN 16. I themeluar në vitin 1980 nga Ted Turner, CNN shpejt u bë media globale që transmeton 24 orë lajme 17. Efekti CNN mbase qëndron fuqishëm prapa të gjitha koncepteve të tjera të krijuara nga ndikimet e mëdha televizive. Siç vlerëson Strobel (1997) 18 etiketa CNN effect përdoret për të treguar tre hipoteza të ndryshme të cilat duhet dalluar: 1. mbulesa mediatike e vuajtjes dhe dhunës; gazetarët dhe liderët e opinioneve kërkojnë të bëhet diçka ; presioni popullor bëhet i papërmbajtur; qeveritë bëjnë diçka ; 2. mediat përzgjedhin lajmet; mediat i përqendrojnë vëmendjen te disa konflikte dhe i heshtin disa të tjerë; opinioni publik bën presion që të bëhet diçka në raport me konfliktet të cilat kanë një mbulesë mediatike; konflikte të tilla hyjnë në agjendat politike; 3. rritet ritmi i ndikimit informativ mediatik; mbajtësit e politikës vendosin kur do të bëhet ajo që duhet të bëhet. 15 Po aty. 16 Jan Melissen, New Public Diplomacy: Soft Power in International Relations, Palgrave Macmillan, f Thomas L. McPhail, Global Communication Theories, Stakeholders and Trends (second editions) Blackwell Publishing, 2006, f W.P.Strobel, Late-Breaking Foreign Policy - The News Media s Influence on Peace Operations, US Institute of Peace Press, Washington, D.C., 1997, cituar sipas Emidio Diodato, Comunicazione e politica internazionale, Rubbettino, Roma 2004, f

240 Ndërhyrja amerikane në kriza të ndryshme humanitare krijon një diplomaci publike, sepse qëllimi i ndërhyrjes është apo proklamohet të jetë, për arsye humanitare, siç ka ndodhur në dekadën e fundit të shekullit të kaluar në Somali, Ruanda, Bosnjë, por edhe Kosovë. Studiuesit nuk kanë dhënë një përkufizim të qartë se çfarë nënkuptohet me efektin CNN, ndërsa Strobel e përdor këtë etiketë më shumë në rastet kur ai lëviz politikën e vendeve të fuqishme për të gjetur një zgjidhje për një konflikt ndërkombëtar. Pra, një mbështetje e soft power-it amerikan për dimensionin e hard powe-itr 19, të cilën Nye e quan smart power 20. Soft power-i amerikan në Kosovë është i padiskutueshëm ndaj aktorëve shtetërorë dhe aktorëve joshtetërorë. Aktorët shtetërorë të Kosovës veprojnë në përputhje të plotë me vullnetin e politikës amerikane për shkak se ishte pikërisht Uashingtoni me aleatët ai që çliroi dhe pavarësi shtetin e Kosovës. Edhe imazhi i SHBA-ve në Kosovë është më i larti në botë. Në një anketë të Gallup, rreth 88 për qind e qytetarëve të Kosovës, ky përveç shqiptarëve janë anketuar edhe serbë dhe të tjerë, janë shprehur se e miratojnë punën e Qeverisë së Kosovës. Fig. Qytetarët e Kosovës ndër më mbështetësit në botë të politikës amerikane Burimi: Gallup 19 Soft power (fuqia e butë): aftësia për të ndikuar të tjerët, që të bëjnë atë që dëshirojmë pa pasur nevojë për shtrëngime dhe kërcënime. Ndrësa, në hard power (fuqia e fortë) të një vendi bën pjesë fuqia ekonomike dhe ajo ushtarake. Me gjerësisht shih në kapitullin e dytë të pjesës së parë. 20 Smart power kombinim i fuqisë së botë dhe fuqisë së forte. Shih kapitullin e dytë të pjesës së parë. 215

241 1.2. Diplomacia publike britanike Britania duket se ka institucionet më efektive në botë të diplomacisë publike BBC vazhdimisht i tejkalon të gjithë rivalet e saj për sa i përket mbulimit, ndikimit dhe reputacionit (81). Por, Britania ka edhe institucione të tjera përveç Këshillit Britanik të cilat merren me diplomaci publike, si DFID, Organizata Turistike Britanike, Fondacioni Westministre etj. institucionet britanike i kanë të ndara kompetencat e të tre dimensioneve të diplomacisë publike. FCO merret me menaxhimin e lajmeve së bashk u me Këshillin Britanik, BBC- në dhe bashkërisht drejtojnë edhe aktivitetet për krijimin e marrëdhënieve politike dhe kulturore. TPUK luan këtë rol në sferën ekonomike. Sa i përket komunikimit strategjik, FCO, Këshilli Britanik, TPUK dhe investon në UK janë institucionet të cilat duhet të sigurojnë burime për të tre sferat e DP....Burimet më të rëndësishme të informacioneve për Britaninë janë shkruar nga ana e 1700 korrespondentëve të huaj të vendosur në Londër. Edhe pse sektori i lajmeve në Foreign and Commonwealth Office News Department) flasin për gazetarët e huaj, megjithatë ata do të kërkojnë të kryejnë edhe investigime për tregimet vendëse që u janë thënë në sektorët përkatës. Por, kur korrespondentët e huaj u drejtohen dikastereve të tjera atëherë ata nuk mund të marrin shumë informacione interesante për për shembull transportin etj. në krahasim me mediat vendase të cilat kanë më shumë informacione. Për këtë arsye korrespondentët e huaj ndjekin atë që thonë mediat vendëse dhe shpesh duke raportuar për Britaninë ata i përsërisin lajmet sensacionale të mediave britanike pa dhënë kontestin të cilin publiku vendas e di nga përvoja (f. 84). Mund të ndodhë ndonjëherë që infrastruktura në Britani të përshkruhet si e botës së tretë. Kjo për mediat brita nike merret si retorikë, por kjo mund të nxirret nga konteksti dhe të raportohet nga shtypi i huaj. Prandaj, të paktën duhet pasur një koordinim më të mirë, ndërsa më ideale do të ishte që çdo sektor qeveritar të ketë një njeri përgjegjës për mediat e huaja. Për sa i takon komunikimit britanik strategjik, në sferën ekonomike dominojnë fushatat publicitare të destinuara për një publik më të specializuar. Ka mundësi më të mira që depërtohen në publikun e gjerë në sferën e kulturës. Ekzistojnë disa takime të rëndësishme promocionale të kombinuara me elemente kulturore, por një vende nuk duhet të përqendrohet vetëm në diplomaci kulturore elitare. Ajo që bën Këshilli 216

242 Britanik, është shqetësuese sepse kultura popullore britanike prodhon pasqyrë shumë mbresëlënëse të vendit 21. Gjithashtu, komunikimi strategjik si dimension i diplomacisë publike, ka reaguar në rastet kur ka pasur zhvillime jo fort pozitive për Britaninë. Kështu, ambasad britanike ne Paris gjatë kohës së fushatës me lopën e çmendur ka zhvilluar shumë aktivitete me mediat e atjeshme lokale dhe nacionale 22. Por, publikët marrin informacione për vendet e huaja kryesisht nga mediat lokale, pavarësisht se ato media lokale mund t'i jenë referuar një burimi të mediave ndërkombëtare. Sipas anketës Through Other Eyes të zhvilluar në 30 vende në vitin , rezultoi se publiku i huaj informohej për Britaninë nga këto burime: - Komunikimi verbal; - Shtypi lokal; - Lajmet e televizioneve kombëtare; - Libra; - BBC World; - Shtypi britanik; - Vizitë Britanisë së Madhe; - Internet; - Shtypi ndërkombëtar; - Filma. Duke parë se mediat lokale kanë shikueshmëri të ndryshme, BBC hapi në shumë vende radion në valë lokale, FM dhe me të cilën dëgjueshmëria u rrit 24, ndërsa në internet hapi disa faqe popullore, si Të mësojmë anglishten, Kulturën e futbollit etj. Kjo tregoi gatishmërinë për të ndryshuar shabllonin e konsumit. Së u përket krijimit të marrëdhënieve afatgjate, që është dimensioni i tretë i diplomacisë publike, British Council dhe BBC gjithashtu këtu luajnë një rol mjaft të rëndësishëm. BBC ka një shikueshmëri të madhe në botë dhe ndër vite ka krijuar ndjekës besnikë të emisioneve të saj që gjithashtu ata paraqesin krijues opinionesh edhe në vendet e 21. Mark Leonard, Public Diplomacy, London, The Foreign Policy Centre, 2002, f Po aty. 23 Po aty, f Po aty, f

243 zhvilluara, si dhe shumë grupe të gjera në vendet në zhvillim. Kështu, BBC në vitin 2002 kishte një audiencë javore prej 60 milionë njerëzish në Afrikë. Ndërsa, Këshilli Britanik nëpërmjet kurseve të anglishtes nëpër vendet e ndryshme të botës ka pasur 350 mijë në vitin 2001, ndërsa 800 mijë kanë dhënë provimin e gjuhës; 40 mijë veta ishin të përfshirë në programet shkëmbyese nga Këshilli Britanik; 2500 studentë të huaj nga 20 vende të botës u vendosën asistentë të profesorëve nëpër shkollat britanike etj. 25 Gjithnjë në dimensionin e tretë, atë të krijimit të marrëdhënieve afatgjate, Britania e Madhe ka të zhvilluar edhe diplomacinë e partive politike, me këmbimin e përvojave politike me parti të tjera në botë, debate për vlera të përbashkëta dhe universale etj. Shkëmbimet e tjera gjithashtu nuk mbeten prapa, por përfshihen edhe gazetarë, biznesmenë, nga sektori publik, pakicat kombëtare etj 26. Të gjitha këto të profile profesionale kuptohet që pasi të kthehen në vendin e tyre besohet se luajnë rolin e liderit lokal të opinionit, në shtrirjen e diplomacisë publike britanike. Soft power-i britanik në Kosovë është mjaft i madh duke pasur parasysh faktin se Britania ishte aleati kryesor i SHBA-ve në ndërhyrjen në Kosovë, ndërsa e njëjta vlen edhe për imazhin, ndonëse nuk ka matje të besueshme për këtë të fundit Diplomacia publike e BE-së Edhe Bashkimi Europian ka shumë programe nëpërmjet të cilave zbaton diplomacinë publike. Aktorët e komunikimit janë të shumtë, ashtu si edhe kanalet e komunikimit, me qëllim të krijimit të marrëdhëniesh afatgjatë, ndërsa u drejtohet kryesisht dy grupeve të gjera publikësh: atij të brendshëm dhe vendeve aspirante dhe, publikut jashtë BE-së. Por, BE-ja asnjëherë nuk flet për diplomaci publike. Ndonëse, koncepti i diplomacisë publike nuk përdoret dhe as që pranohet nga zyrtarët e BE-së dhe as që haset në dokumentet politike apo ndonjë lloj komunikimi të Komisionit apo Këshillit 27, megjithatë BE-ja e shtrin diplomacinë publike duke u mbështetur në vlera, 25 Po aty, f Po aty,f Anna Michalski, The EU as a Soft Power: the Force of Persuasion, në: Jan Melissen, New Public Diplomacy: Soft Power in International Relations, Palgrave Macmillan, 2005, f

244 norma dhe parime, duke u munduar që sa pari të bindë publikun e brendshëm që të forcohet një identitet europian, përveç atij kombëtar të popujve që e përbëjnë këtë organizatë shtetesh. Kjo synohet të arrihet në mungesë të interesave të qartë politikë të BE-së dhe politika e saj e jashtme bazohet mbi vlerat dhe parimet të cilat bazohen në procesin integrues, duke vënë në pah normat dhe regjimi i i politikave të BE-së 28. Këto vlera të BE-së kanë të bëjnë në radhë të parë në parimet dhe vlerat bazë, si: paqe, demokraci, sundimi i së drejtës, respektimi i të drejtave të njeriut, ekonomi e tregut, fqinjësi të mirë, drejtimi i mirë i institucioneve etj 29. Kjo komponentë normative është mjaft e rëndësishme për soft power-in e BE-së. Por, të mos harrojmë se Brukseli është njëri nga kryeqytetet më të mëdha të botës për nga numri i gazetarëve, me 1000 veta. 30 Ky numër i madh i gazetarëve nga e gjithë bota, sigurisht që gjatë raportimit të tyre për zhvillimet në BE, luajnë një rol të rëndësishëm të diplomacisë masive ndaj publikëve të vendeve për të cilët raportojnë. Një element tjetër mbresëlënës është se këto vlera dhe parime që u përmendën më lartë kërkohen të realizohen nga vendet anëtare, por edhe ato që pretendojnë anëtarësimin, në mënyrë vullnetare. Partneriteti vullnetar është baza e kërkesës së Brukselit për realizimin e parimeve dhe normave të BE-së. Kjo e bën edhe më joshës soft power-in e BE-së. Në rrjetin e gjerë informues, tregimi i BE-së bazohet në tre shtylla kryesore: BE-ja promovon liri më të madhe, prosperitet dhe siguri për europianët. Rreth 17 për qind e të gjitha propozimeve legjislative të Komisionit Europian lidhen me lirinë, sigurinë dhe drejtësinë. 31 BE promovon model qeverisjeje i inspiruar edhe nga 28 Po aty, f Ian Manners, Normative Power for Europe: A Contradiction in Terms?, Journal of Common Market Studies, vol. 40, no. 2, f Po aty, f Juliet Lodge, Communicating (in) Security: A failure of Public Diplomacy?, An Integrated Project Financed by the Sixth EU Framework Programme, Novembre, 2006, f

245 solidariteti 32 dhe respektimit të diversitetit; BE u mundëson vendeve anëtare që të luajnë një rol botëror me vlerat dhe zgjerimin e fuqisë. 33 Në rrafshin kulturor dhe arsimor, BE-ja avancon komunikimet ndërkulturore. Kjo është lehtësuar në radhë të parë nëpërmjet mënjanimit të barrierave kufitare me qarkullimin e lirë të njerëzve. Nëpërmjet programeve të ndryshme arsimore, lirisë së lëvizjes së studentëve nga një institucion në tjetër nëpërmjet procesit të Bolonjës dhe ndihmës së avancimit të kërkimit shkencor me financime të ndryshme, kërkon realizimin e dimensionit të diplomacisë kulturore për krijimin e marrëdhënieve afatgjata ed he brenda vetë BE-së. Ndërsa, në diplomacinë ekonomike, BE-ja është një treg unik. Sa i përket soft power-it të BE-së në Kosovë, por edhe në të gjitha vendet joanëtare dhe anëtare, ai është shumë i madh. Nëse soft power-in do ta parafrazonim si aftësi për ta bërë tjetrin të veprojë ashtu siç dëshiroj unë pa kërcënime dhe shtrëngime, atëherë kjo aftësi e BE-së për ta bërë Kosovën të veprojë ashtu siç dëshiron ajo është jashtëzakonisht e madhe. Pra, soft power-i më i fuqishëm i BE-së është ndaj vendeve joanëtare. Edhe imazhi i BE-së është mjaft pozitiv te publiku i Kosovës. Në një anketë të realizuar në vitin 2012, rezulton se 72 për qind e qytetarëve të Kosovës do të kishin thënë po një referendum eventual për t iu bashkuar BE-së 34. E njëjta anketë është realizuar edhe në vitin 2013 dhe 73 për qind kanë thënë se do të votonin për anëtarësimin e menjëhershëm të Kosovës në BE 35. Anketa e organizuar nga projekti i financuar nga BEja, Perspektiva e BE-së në Kosovë (EUPK) dhe e realizuar nga UBO Consulting, përmbante 1,500 intervista ballë për ballë me përfaqësues nga e gjithë Kosova, shqiptarë, serbë dhe komunitete të tjera minoritare. Sipas anketës, shumica e qytetarëve besojnë se integrimi do të ishte një përparësi për Kosovën. Rreth 90 për qind e konsiderojnë si të rëndësishëm fuqizimin e lidhjeve me 32 Për sa i takon solidaritetit, kujtojmë shembullin e dhënies së mbi 100 miliardë euro për krizën në Greqi, në vitet Commission of The European Communities, On an Information and Communication Strategy for The European Union, Brussels, , f. 12. Dokumenti gjendet edhe në: (vizituar: 12 qershor, 2013). 34 EU Perspective in Kosovo, Survey of Awareness of the EU and European integration among Kosovo residents Draft Report, June 2012, f Shih raportin e plotë në:

246 BE-në dhe më shumë se 70 për qind e shohin integrimin në BE si një zgjidhje të mundshme për problemet ekzistuese në ekonomi, udhëtim, korrupsion, sigurim të së ardhmes për të rinjtë, mirëqenie sociale dhe në fushat e bujqësisë Po aty. 221

247 Kreu II 1. Karakteristikat e diplomacisë publike në rajon, Maqedonia dhe Kroacia 1.1. Diplomacia publike e Maqedonisë Maqedonia ka nisur diplomacinë publike në fund të vitit 2006 me krijimin e Departamentit për diplomaci publike dhe marrëdhënie me publikun pranë Ministrisë së jashtme 1, ndërsa Drejtorinë e për Diplomaci ekonomike e ka formuar në vitin Në dhjetor të këtij viti fillon botimin e revistës kërkimore ekonomike Crossroads, një revistë me ISSN ku botohen artikuj profesionalë dhe shkencorë nga studiues kryesisht të jashtëm dhe që trajtojnë çështje ekonomike e financiare 3. Në diplomacinë ekonomike e cila është drejtori e veçantë në Ministrinë e Jashtme, ndërmerren një sërë aktivitetesh nga aktorë shtetërorë dhe inkurajohen edhe aktorët joshtetërorë. Diplomaci ekonomike zhvillon edhe Agjencia për investime të huaja dhe promovimin e eksporteve, IinvestMacedonia, e themeluar në vitin Ndërsa, buletini i përmuajshëm faqesh i Ministrisë së jashtme të Maqedonisë, Macedonian Diplomatic Bulletin, ka filluar botimin që nga tetori i vitit 2006 dhe prezanton takimet shtetërore, vlerat e trashëgimisë kulturore e historike maqedonase, vlerat popullore, maqeonasit e sukseshëm në botë etj. Në numrin 62, revista hapet me një foto të madhe që ka plotësuar të gjithë faqen e parë, të një takimi ndërmjet kryeministrit maqedonas Gruevski me presidentin rus Putin, për të vazhduar me një 1 Edvard Mitevski. The Story of the Macedonian Public Diplomacy, in: Ministry of Foreign Affairs of The Republic of Macedonia, Macedonian Diplomatic Bulletin, n.8, Macedonian Information Centr, Skopje, 2008, pp Ministervsto za navoreshni rapoti, Ekonomska diplomatija, në: 3 Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Macedonia, Crossroads - the Macedonian Foreign Policy Journal. ISSN: l.% 20III% 2C%20No.% 203% 20M NR%20web %20July% pdf

248 editorial që fliste për pritjen që ia ka bërë Papa në Vatikan kryeministrit maqedonas për nder të Qirilit dhe Metodit; më pas një artikull për takimin e Nismës së Europës Juglindore në Beograd ku vihet theksi se Maqedonia tani është kryesuese e radhës e këtij forumi bashkëpunimi rajonal; Vizita e ministrit të jashtëm të Kosovës, Hoxhaj në Shkup, e kryediplomatit të Marokut gjithashtu në Shkup, ndërsa më pas vjen intervista me ambasadorin amerikan në Maqedoni, Paul D. Wohlers. Revista vazhdon me vizitat e kryeministrit maqedonas në vendet skandinave, për t'u përmbyllur me promovimin e verës maqedonase në SHBA 5. Numri i radhës, përmban takimin e autoriteteve qeveritare me sekretarin e përgjithshëm Ban ki Koon, komisarin e BE-së për zgjerim, përfaqësues të ShBA-ve, takimi me kryediplomaten indiane, takimet me zyrtarë të vendeve të dala nga ish-brss për forcimin e marrëdhënieve ekonomike etj 6. Ndërsa, gjithashtu në këtë numër trajton edhe emigracionin dhe pakicat maqedonase, si ato në Gollobërdë të Shqipërisë dhe mërgatën në Australi. Një element tjetër është prezantimi i pasurive të rralla maqedonase, si filigranë të Ohrit, prezantim i talentëve maqedonas në botë, festivale tradicionale ndërkombëtare si ai i Ohrit e Kriva Pallankës, kulturë popullore si ai i Galiçnikut etj 7. Numri i 65, i shtatorit 2012, hapet me fotot e presidentit maqedonas Ivanov që i drejtohet Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së 8, meqë përvitshëm në javën e tretë të shtatorit zhvillon punimet ky forum më i madh botëror. Vazhdon artikulli tjetër e takimit me sekretarin e përgjithshëm të OKB-së, Ban ki Moon, ndërsa më pas edhe fjala e kryediplomatit maqedonas Popovski në Asamblenë botërore. Vazhdojnë artikuj të tjerë që kanë të bëjnë me takimet e delegacionet shtetëror maqedonas ne forume ekonomike në SHBA dhe Kanada. Në këtë numër gjithashtu ka dy intervista me profesorë të huaj për çështje të ndryshme dhe që lidhen me Maqedoninë; takime në forume rajonale si ai i Forumit të Bledit në Slloveninë; marrja e kryesimit të OSBE-së për sektorin e sigurisë 5 Ministry of Foreign Affairs of The Republic of Macedonia, Macedonian Diplomatic Bulletin, Nr. 62, në: 6 Ministry of Foreign Affairs of The Republic of Macedonia, Macedonian Diplomatic Bulletin, Nr. 63/64, Jylu-August, 2012, në: ii_dokumenti/mdb pdf (vizituar më 22 nëntor 2012) 7 Po aty

249 nga ana e Maqedonisë; një artikull i kushtohet festës kombëtare të Kinës, një tjetër Ditëve të kulturës maqedonase në Kiev të Ukrainës etj. Numra të tjerë të kësaj reviste janë tematikë, të përqendruar në takimet me kryediplomatin gjerman dhe marrëdhëniet me Berlinin, me kryediplomatin rus dhe marrëdhëniet me Moskën, me Katarin, BE-në, me Vatikanin, me Turqinë, Serbinë etj. Kjo revistë ndonëse është e ngjashme për nga forma me revistën e ministrisë së jashtme të Kosovës, dallon shumë për nga përmbajtja apo ngjarjet që përzgjidhen për t'u prezantuar. Megjithëse, Kosova është e penalizuar dhe zhvillon takime zyrtare ndërkombëtare vetëm me vendet që e kanë njohur, nuk është anëtare e OKB-së dhe nuk ka marrëdhënie diplomatike me gati gjysmën e vendeve të botës, përfshirë edhe disa vende të fuqishme aziatike. Në këtë revistë maqedonase në anglisht nuk bien në sy artikujt me opinione të zyrtarëve diplomatikë maqedonas, siç ndodh zakonisht në buletinin e ministrisë së jashtme të Kosovës, Kosovo s New Diplomat, ku krerët e dikasterit të jashtëm shprehnin opinionin e tyre dhe analizojnë marrëdhëniet rajonale dhe më gjerë. Politika editoriale e revistës maqedonase është përqendruar në prezantimin e takimeve të rëndësishme ndërkombëtare shpesh me dozë hiperbolizimi. Kjo përzgjedhje krijon një dozë besimi sikur Maqedonia është një qendër e rëndësishme gjeopolitike e strategjike jo vetëm në rajon, por edhe më gjerë Diplomacia publike e Kroacisë Kroacia sot është anëtare e BE-së dhe e të gjitha organizmave të tjerë ndërkombëtarë. Ky është vendi i parë nga ish-jugosllavia i përfshirë në luftë që u bë anëtare e familjes europiane, përveç Sllovenisë e cila thuajse nuk u përfshi farë në luftën e shpërbërjes së federatës. Ky vend sot ka një bazë për të kultivuar një imazh të mirë dhe një brend të fuqishëm kombëtar. Kroacia ka sportistë të nivelit të lartë, ka qytete të famshme në nivel botëror si Dubrovniku, traditë të pasur, ka kompani të cilat nuk janë gjigandë botërorë, por disa prej tyre janë gjigandë rajonalë, produkte me cilësi të lartë, 224

250 ushqim të shëndetshëm. 9 Kroacia, ka detin me më shumë ishuj në Adriatik dhe bashkë me Greqinë me më shumë ishuj në Mesdhe, që e bën këtë vend mjaft atraktiv edhe në këtë sferë. Megjithatë, studiuesit dhe praktikuesit kroatë të diplomacisë publike, thonë se Kroacia ende ka një imazh neutral 10. Kroacia në botë ende nuk është shumë e njohur. Tek ata publikë që është e njohur, imazhi kroat është i rënduar në një masë të mirë me të kaluarën e luftës. Për këto arsye, deri para disa vitesh, imazhi i Kroacisë në botë ishte negativ. 11 Anëtarësimi i Kroacisë në strukturat euroatlantike dhe veprimi i saj në bashkësinë dhe tregun ndërkombëtar ka ndryshuar gjendjen. Një pjesë e publikut e vlerëson Kroacinë për shkak të bukurive natyrore që ka dhe e konsiderojnë si vend i të ardhmes duke e parë atë nga perspektiva turistike, por edhe kjo nuk është mjaft e afirmuar.. 12 Por, Kroacia është ndërmjet Italisë, Sllovenisë, Austrisë, Hungarisë etj, vende të cilat, siç do të kishte thënë Anholt me identitetin konkurrues, e konkurrojnë fuqishëm këtë vend. Një turist i huaj që mendon për verime, do të thoshte: Nga t'ia mbaj, Itali, Greqi Ky shembull tregon qartë se sa i rëndësishëm është identiteti konkurrues nëse gjindesh në një rajon ku ke të bësh me konkurrentë të fuqishëm siç e ka Kroacia e rrethuar nga vendet me traditë perandorake, demokratike, zhvillim ekonomik, imazh të mirë në botë. Prandaj, Kroacisë i duhet të bëhet një konkurrente e fuqishme ndaj vendeve të tjera dhe të investojë në promovbimin e vlerave, duke punuar për imazhin e saj. 14 Studiuesi dhe prakikuesi i brendit kombëtar, kroati Bozho Skoko 15 thekson se imazhi mund të përmirësohet edhe më shumë duke iu prezantuar botës në mënyrë të pavarur dhe të dallueshme nga vendet e tjera të Ballkanit, si vend europian, mesdhetar e cila kultivon demokracinë tradicionale. Në radhë të parë, duke veçuar përparësitë më të 9 Sanja Bach, Nation Branding: Branding Croatia, në: Diplomatic Academy Proceedings, Strategic Public Diplomacy, Diplomatic Academy, Ministry of Foreign and European Affairs of Republic of Croatia, Zagreb, f Bozo Skoko, Hrvatska- Identitet, Image i Promocija, Solska knjiga, Zagreb, 2004, f Po aty. 12 Po aty. 13 Po aty. 14 Vep.cit. Sanja Bah, f Doc. Dr. Bozo Skoko nga Universiteti i Zagrebit, është edhe drejtuesi i Millenium Promotion njëra nga agjencitë udhëheqëse të marredënieve publike në Kroaci dhe konsulentë i lartë i autoriteteve qeveritare të Kroacisë. Keto vlerësime ai i ka dhënë para se Kroacia të bëhet vend anëtar i BE-së, kur ende kishte vështirësi në procesin e anëtarësimit për shkak të kushtëzimeve të Gjykatës së Hagës me të akuzarit e luftës. 225

251 mëdha që ka dhe ato janë bukuritë natyrore, turizmin, kulturën, mënyrën kroate të jetesës, dijen dhe njerëzit e aftë dhe sportistët e suksesshëm Përfundime Rasti i SHBA-ve tregon një model për shumanshmërinë e diplomacisë publike, por që kërkon burime të shumta dhe të fuqishme, vështirë e zbatueshme nga vendet e tjera aspirantë të praktikimit të diplomacisë publike. Britania, që më shumë synon në brend nacional diplomaci ekonomike, ka veçoritë e veta që janë mediat. Përderisa për CNN mund të themi se me programacionin që ka, kryesisht politik, i drejtohet më shumë një publiku politikëbërës në botë, BBC-ja britanike është i drejtohet një publiku jo vetëm politikëbërës, por një publiku më të gjerë njerëzish jo thjesht elitave politike. Ndërkaq, gazetat britanike dhe ato amerikane qëndrojnë në konkurrencë me njëra tjetrën në komunikimin global. Rasti i Maqedonisë është marrë për të bërë krahasime me Kosovën për shkak të ngjashmërive që kanë në disa komponentë të ushtrimit të diplomacisë publike. Rasti i buletinit të ministrisë së jashtme tregon se pala maqedonase e ka kapërcyer parapëlqimin e reklamimit të aktorit individ në politikë dhe politika redaksionale e revistës përqendrohet në reklamimin e vendit, e jo ngritjen e imazhit të politikanit të vendit. Ndërsa, ai i Kosovës, ende në revistë dhe kanale tjera komunikimi lexuesi mund të jetë në dilemë nëse kërkohet rritja e imazhit të individit si pjesë e politikës së jashtme te publikët e brendshëm apo rritja e imazhit ndërkombëtar të vendit. Kroacia dëshmon që imazhi rajonal i një vendi dhe imazhi botëror kanë tregues të ndryshëm ndikimi. Një vend me burime të kufizuara mund të kërkojë rritjen rajonale të soft power-it të saj dhe imazhit. Por, në këtë gare rajonale sado aktiv të jesh dhe me burime e bukuri të jashtëzakonshme, siç është bregdeti kroat, megjithatë varet edhe nga konkurrentët rajonalë, apo identiteti konkurrues i Anholtit. Kroacisë i kanë qëlluar në fqinjësi vende si Italia, Austria, por edhe Hungaria që ndonëse jo të gjitha kanë bregdet, megjithatë kanë një trashëgimi të pasur kulturore e historike dhe resurse ekonomike. 16 Vep. cit. Skoko, f

252 PJESA E KATËRT PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME 227

253 Përfundime Nëse soft power-in do ta parafrazonim si aftësi për t'i bërë të tjerët të veprojnë ashtu siç dëshirojmë ne, atëherë mund të themi se Kosova aktualisht nuk ka soft power. Të tjerët edhe mund të veprojnë siç dëshirojmë ne, por kjo nuk është meritë e jona. Ata veprojnë mbi bazën e disa parimeve, vlerave universale dhe interesave, por jo që ne i kemi joshur së fundmi me veprimet apo vlerat tona. Kështu mund të shpjegohet edhe mbështetja që ka Kosova aktualisht, e cila mbështetje që nga pavarësia e këtej jo se ka shënuar ndonjë ngritje dhe kjo mund të vërtetohet me trysninë për kompromise të reja si rezultat i rinegocimeve që ka zhvilluar Kosova me fqinjin e saj verior. Ndërsa, imazhi si një përfytyrim i të tjerëve për ne, është përkeqësuar duke pasur parasysh na tyrën e informacioneve dhe sasinë e madhe të këtyre informacioneve për disa zhvillime të brendshme dhe mjaft të ndjeshme në ndërgjegjen e botës së sotme. Kjo mund të konstatohet nga monitorimi i mediave ndërkombëtare e cila u pa në kreun e parë të pjesës së dytë, pavarësisht se mungojnë matje të imazhit të Kosovës në botë. Nga ky monitorim rezulton se mediat ndërkombëtare kanë dhënë shumë herë më shumë informacione drejtuar publikëve të huaj të cilët flasin për zhvillime negative sesa për zhvillime pozitive të cilat do të ndikonin në një përfytyrim pozitiv për vendin. Informacioni më i transmetuar dhe më i ndjeshëm ishte ai me dënimin e mjekëve trafikantë me organe njerëzore, i cili u transmetua jo vetëm nga gjashtë gjuhët më të mëdha të botës, por edhe në gjuhë të tjera lokale. Ky dënim erdhi në kohën kur me muaj të tërë më parë ishte ngritur një dyshim nga Këshilli i Europës, ndërsa mediat ndërkombëtare gjithashtu u dhanë hapësirë të madhe. Pavarësisht se këtu fjala ishte për akuza të cilat kishin të bëjnë gjoja me trafikimin e organeve të robërve serbë nga kryengritësit shqiptarë dhe të kryer gjoja në Shqipëri në kohën e luftës më 1999, gjetja fajtorë e mjekëve në Prishtinë për transplantime të paligjshme gjeti një mbulim rekord të zhvillimeve në Kosovë. Publiku ndërkombëtar sikur ishte i përgatitur me pretencën gjyqësore dhe, një publik i huaj pa shumë informacione të hollësishme i bashkon në një këto zhvillime: akuzat e pabaza për trafikim organesh gjatë luftës dhe, dënimi i mjekëve për veprime të paligjshme në kohë paqeje. E gjithë kjo e zhvilluar nga një mbulim i madh mediatik. Shpallja e pretencës nga gjykatës europianë, të cilët gëzojnë një besueshmëri te publikët e huaj për gjykim të 228

254 drejtë, shton mundësinë e ndikimit të publikëve të huaj nga informacionet e mëhershme dhe të shpalljes fajtorë të aktorëve të tjerë që nuk kishin të bëjnë me akuzat propaganduese të mëparshme. Në këtë rast, janë plotësuar disa komponentë komunikues të efektit të mesazhit mediatik: efekti primacy (parësor) i mesazhit me dhënien e informacionit të parë sensacional (i cili mbetet në kuadër të propagandës se UÇK-ja ka trafikuar organet e të arrestuarve gjatë luftës ; dhe, efekti recency (rishtazi) se në Kosovë mjekët e BE-së u dënuam mjekë që kishin trafikuar 48 organe. Pra, lajmi i parë ushtron ndikimin e vet, ndërsa i dyti zakonisht kur përgënjeshtrohet, matjet e studiuesve të komunikimeve kanë dëshmuar se megjithatë nuk e përmbys të gjithë situatën e perceptuar negative. Por, në rastin tonë kemi edhe rastin e dytë që konfirmohet dhe atë nga dëshmitarë të besueshëm. Dhe, kjo plotëson edhe komponentin e tretë, atë të besueshmërisë së dhënësit të mesazhit: gjykatësit europianë, të cilët i kanë shpallur fajtorë trafikantët. E gjithë kjo e transmetuar nga mediat më të fuqishme botërore. Edhe pse informacioni i parë mbetet në kuadër të propagandës për shkak të pavërtetësisë dhe ai s ka të bëjë me informacionin e dytë që rezultoi i vërtetë dhe që të dy kanë një distancë dhjetëvjeçare kohore të zhvillimit të tyre, megjithatë informacionet për këto dy ngjarje janë dhënë në një kohë të afërt dhe të vazhdueshme drejtuar një publiku jo të informuar dhe interesuar për të bërë dallimin. Kjo çon në krijimin e një perceptimi të publikëve të huaj se atje diku në Kosovën me konflikte, zhvillohet edhe trafikim ndërkombëtar organesh. Ja, gjykatësit europianë i dënuan disa.... Informacionet që flasin për zhvillime negative në Kosovë dhe që janë shumë më shumë herë sesa ato që flasin për zhvillime të zakonshme dhe të transmetuara nga mediat ndërkombëtare, nuk kanë të bëjnë vetëm me gjëra të kësaj natyre, por edhe të natyrave të tjera. Këto media i kanë kushtuar rëndësi arrestimeve ndryshme, duke nisur nga krerë financiarë institucionesh, siç ishte rasti i burgosjes së guvernatorit, ndonëse ai më pas doli i pafajshëm, megjithatë efekti primacy ka bërë të veten. Praktikisht jo vetëm mediat ndërkombëtare, por madje as ato vendore nuk janë marrë me pafajësinë e guvernatorit, ndërsa arrestimi i tij bëri bujë të madhe. Edhe arrestime të tjera si ai i ish-komandantëve të UÇK-së nga zona e Drenicës dhe të afërt me kryeministrin Thaçi akuzohen për krime lufte kundër serbëve dhe shqiptarëve gjithashtu kanë ngjallë interes të madh për mediat ndërkombëtare. Nëse ata apo ndonjëri prej tyre do të dalin të pafajshëm pas një kohe, as 229

255 që pritet të ketë mbulim të tillë mediatik siç ka pasur në kohën e arrestimit dhe efekti i dhënies së parë të lajmit (efekti primacy) sërish e ka bërë të veten, fatkeqësisht negative për imazhin e vendit. Mbulim mediatik të madh ka pasur lirimi nga Haga e ishkryeministrit Haradinaj, por sepse ky vendim me gjuhën mediatike vërtet përbënte lajm, por nuk përben lajm ndërkombëtar lirimi i ish-komandantëve të arrestuar aq sa përbente lajm dhe ngjallte interesim arrestimi i tyre. Kategoritë si dhunë, gjak etj., siç do të kishte thënë Wolton, paraqesin mall të mirë mediatik, aq më shumë që sensacioni rrit audiencën e medias. Dhe, duke pasur këtë interesim të mediave dhe një terren që përbën lajm, mbulimi mediatik shtohet. Siç u pa nga pjesa empirike, mediat ndërkombëtare kanë mbuluar me interesim të shtuar zhvillimet në Kosovë. Ky interesim vjen për faktin e ndërhyrjes ushtarake të NATO-s në vitin 1999 dhe që shkaktoi një përplasje gjeopolitike ndërmjet botës perëndimore nga njëra anë dhe Rusisë e Kinës dhe një pjese sllave nga ana tjetër përfshirë edhe disa vendeve të cilat kanë lëvizje separatiste në vendin e tyre. Kjo ndërhyrje e bujshme në botë dhe më pas përpjekjet euroamerikane për konsolidimin e një shteti të pavarur të Kosovës, dhe kundërshtimi i kësaj pavarësie nga të tjerët, bëri që mediat ndërkombëtare të kenë një interesim jo të vogël për zhvillimet në Kosovë. Dhe kur ky mbulim mediatik gjen zhvillime madje edhe sensacionale për një terren që edhe publikët e huaj kanë një interesim, aq më shumë që Kosova gjendet në një kontinent që bashkimi i shteteve dikur armiqësore që provokoi edhe dy luftëra botërore, promovon rend, siguri, bashkëpunim, prosperitet, diversitet dhe qarkullim të lirë të mallrave, njerëzve dhe ideve. Por, ku ky interesim mediatik gjen zhvillime negative në Kosovë, si dënime për krime, arrestime të zyrtarëve të lartë, trafiqe të ndryshme, korrupsion, varfëri, trafikime me organe të mjekëve kosovarë dhe kur këto dënime shqiptohen nga gjykatës të misionit europian, atëherë lajmi i keq rrit besueshmërinë në publikët e huaj. Kjo çon në krijimin e stereotipeve te publiku i huaj dhe prirje drejt përgjithësimit të gjendjes në Kosovë. Kjo dhënie e madhe informacionesh për Kosovën me zhvillime jo të mira brenda vendit, dëmton deri në përmbysje ndonjë raport për zhvillime pozitive në Kosovë. Kuptohet që këto raporte nuk mund të kenë efekte përveç se mjaft të kufizuara në vendet të cilat kanë një marrëdhënie më të konsoliduar me Kosovën të cilat mund të jenë rritur qoftë nga deklarimet e qeverive të atyre vendeve për Kosovën, si psh. SHBA, apo edhe vende ku 230

256 diaspora mund të ketë krijuar megjithatë një marrëdhënie pak a shumë të konsoliduar pozitive në vendin pritës, si psh. Zvicër, Gjermani apo ndonjë vend tjetër. Por, këto informacione mediatike për zhvillime negative në Kosovë kanë më shumë ndikim në krijimin e paragjykimeve në publikët e vendeve të cilat nuk kanë pasur mundësi tjetër informuese; autoritetet e atjeshme qeveritë kanë një qëndrim jo shumë miqësor ndaj Kosovës dhe nuk kursehen nga deklaratat qortuese për statusin e saj politik etj. Këto i bëjnë të paefektshme investimet dhe strategjitë komunikuese që ndërmarrin aktorët shtetërorë dhe joshtetërorë të Kosovës për të rritur soft power-in e saj, duke bërë që imazhi madje të përkeqësohet. Një pjesë e medieve e trajtojnë Kosovën varësisht nga perceptimet afatgjate të interesave gjeopolitike të vendeve të tyre. Përveç kësaj, mediat gjithashtu mbajnë parasysh edhe pritshmërinë apo preferencat e audiencës së tyre. Kjo do të thotë se mediat serbe, ruse, etj mbulojnë zhvillimet në Kosovë jo thjesht nga ajo se çfarë përbën lajm, por çfarë përbën lajm për audiencën e tyre, ndërsa në rastet kur nuk kemi të bëjmë me lajm atëherë trajtimi bëhet mbi bazat e perceptimit të interesave apo përgjithësisht kursit politik të shtetit të tyre. Kjo e fundit vlen edhe për disa media perëndimore të cilat, siç është parë në trajtimin e mëhershëm, ndryshojnë qasjen në rastet kur një veprim i qeverisë së Kosovës përkon me kursin afatgjatë gjeopolitikë të qeverive të atyre vendeve. Por, anketat e ndryshme tregojnë se shumë publikë të huaj në botë marrin informacione për vende të tjera në radhe të parë nga mediat e tyre lokale apo kombëtare. Këto media lokale apo kombëtare në mungesë të korrespondentëve të tyre nëpër vende të ndryshme të botës shfrytëzojnë informacione të medieve të fuqishme ndërkombëtare. Këto media ndërkombëtare kanë korrespondentë të tyre edhe në Prishtinë ose edhe në rajon dhe mbulojnë edhe Kosovën. Çdo mbulim mediatik i zhvillimeve nga këto media gjen pasqyrim edhe në mediat lokale apo kombëtare të vendeve të ndryshme. Meqë mediat ndërkombëtare kanë pasur kryesisht informacione për zhvillime negative në Kosovë, kjo nënkupton se informacioni ka mbërritur edhe te vendet e vogla. Dhe, kuptohet që sensacioni, krimi, e jashtëzakonshmja, siç ka pasur lajme të tilla nga Kosova këto vitet e fundit, është më tërheqës për politikat redaksionale të mediave lokale në vende të ndryshme të botës. Ky mbulim mediatik është shumë herë më i madh në aspektin sasior sesa mesazhet që dërgon Kosova nëpërmjet strategjive të zbehta 231

257 nëpërmjet masave të diplomacisë publike. Për shkak se një pjesë e publikëve në botë nuk kanë një pritshmëri pozitive për Kosovën të ndikuar edhe nga qeveritë e tyre si rezultat i pozicionimit gjeopolitik të atyre qeverive, politika redaksionale e atyre medieve sigurisht që më parë do të kishte përzgjedhur informacionet me të cilat plotësojnë pritshmërinë e audiencave të tyre sesa informacionet pozitive për një vend ndaj të cilit ai publik nuk ka një perceptim edhe aq pozitiv. Psh. mediat lokale në Serbi apo edhe Rusi, Kinë etj, më parë do t'i servonin publikut të tyre një lajm negativ për Kosovën që e kanë marrë nga mediat ndërkombëtare sesa një lajm pozitiv. Duhet theksuar se viteve të fundit ka pasur raste kur raportime nga Kosova kanë qenë përpjekje për ushtruar propagandë kundër pranisë ndërkombëtare dhe më këtë edhe diabolizimin e mjedisit në Kosovës si mjedis droge e krimi, siç u pa më herët në disa raste, megjithatë në epokën e sotme te informacionit propaganda nuk mund të ketë shtrirje të besueshme. Kjo pamundësohet nga kanale të shumta komunikimi që janë të pranishëm në botën e informacionit, rrjeti i internetit etj. Shumica e medieve kanë pasur një mbulim korrekt dhe objektiv për zhvillimet në Kosovë. Është e paqëndrueshme që të thuhet se mediat e huaja kanë pasur raportime jokorrekte apo shtrembërim të realitetit për shkak të ndonjë animoziteti që mund të ketë ndonjë gazetar i huaj. Dy nga agjencitë më të fuqishme botërore si Reuters, Asocieted Press që disa vjet kanë korrespondentë të përhershëm nga Prishtina 1 të cilët janë shqiptarë nga Kosova dhe mbulojnë me objektivitet zhvillimet nga vendi i tyre dhe të cilat informacione më pas përhapen në të gjithë botën. Por, problemi është i zhvillimeve negative që kanë qenë të pranishme herë pas here në Kosovën e pasluftës. Një vend me mungesë mediash të fuqishme ndërkombëtare nuk mund të ushtrojë menaxhimin e informacionet për të përcjellë mesazhe në botë në masën sa të balancojë mesazhet jopozitive të medieve të tjera të huaja që burimin e informacionit e kanë nga zhvillimet e brendshme. Kështu që pa përmirësuar gjendjen e brendshme, edhe strategjitë që mund të ndërmerrenn në përmirësimin e imazhit janë të destinuara të mos kenë efekte të dëshiruara. Kështu që, zbatimi i dimensionit të dytë të diplomacisë publike, menaxhimi strategjik, nuk mund të jetë i efektshëm nëse vendi ka zhvillime negative. Sado të 1 Korrespondent nga Prishtina i agjencisë britanike të lajmeve Reuters, është Fatos Bytyqi, ndërsa i agjencisë amerikane Associeted Press është Nebi Qena. 232

258 investohet në menaxhim informacioni apo menaxhim strategjik me zhvillime negative në politikën e brendshme në një vend që ka interesim mediatik ndërkombëtar, përpjekjet nuk mund të japin shumë rezultate. Mungesa e këtyre efekteve vjen edhe për një arsye tjetër, kur aktorë të tjerë synojnë të përhapin imazh negativ nëpërmjet propagandës, apo të djallëzojnë kundërshtarin në politikën e jashtme. Përgjithësisht, të gjitha veprimet e kundërshtarit apo të një vendi që është në përplasje, konsiderohen si jonjerëzore dhe në kundërshtim me ligjet ndërkombëtare. E gjithë kjo bëhet për efekte ndaj publikut dhe deklaratat e tilla nuk kanë rëndësi pa emetimin e medieve. Në këtë kontekst, dy janë objektivat e deklaratave të tilla: të ndikohet opinioni i brendshëm se kemi të bëjmë me kundërshtar që shkel parimet humane dhe të arsyetojë kundrejt qytetarëve të tij mossukseset në menaxhimin e krizës dhe, për të ndikuar opinionin e jashtëm se janë paqësorë, se përpjekjet e tyre hasin në pengesa nga kundërshtarët. Elemente të tillë mund të gjenden edhe në menaxhimin e problemit ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit. Por, politika e jashtme e një qeverie shpesh di të jetë fatlume për një drejtues, apo e pafat për karrierën e një lidershipi shtetëror. E gjithë kjo varet edhe prej pozicionimit të medieve, por edhe nga faktet që gjurmojnë apo që këtyre medieve ua ofrojnë ata që duan të djallëzojnë kundërshtarin. Mbase për shkak të të kaluarës së tij kryengritëse si drejtues i UÇK-së, mediat ndërkombëtare nuk kanë pasur raportime pozitive për kryeministri Hashim Thaçi. Rapoprti i Dick Marty-it por që më pas ky raport u bë pjesë e një rezolute të Këshillit të Europës, edhe pse propagandë e pastër, megjithatë një mbulim aq i madh mediatik ndërkombëtar ndikon negativisht në imazhin e Kosovës. Kosova përveç mbulimeve mediatike, ka pasur edhe një komunikim strategjik të bërë nëpërmjet fushatave publicitare apo spoteve të emetuara në televizionet globale. Spotet televizive si ai Kosovo Young Europeans dhe spotet në CNN si investimet më të mëdha financiare edhe për reklamimin e Kosovës në botë me gati 10 milionë euro, janë përqendruar në promovimin e rinisë së Kosovës si vlerë më e çmuar për vendin. Por, rinia në Kosovë ka përqindjen më të madhe të papunësisë në kontinent. Statistikat e brendshme dhe raportet ndërkombëtare dëshmojnë se për çdo vit në tregun për punësim hyjnë mijë të rinj, të cilët nuk arrijnë të gjejnë një vend pune. Raportet ndërkombëtare dhe sondazhet dëshmojnë për dëshpërimin e kësaj rinie e cila mezi pret ta braktisë vendin 233

259 menjëherë pas liberalizimit të vizave. Kjo dëshmon se rinia e zgjedhur si vlerë është problemi i pazgjidhur i vendit. Reklamimi i kësaj vlere bie ndesh me raportet e medieve ndërkombëtare të bazuara në të dhënat statistikore se Kosova me popullsi më të re në kontinent njëherësh ka shkallën më të lartë të papunësisë dhe të varfërisë. Në vazhdën e kësaj analize, duke iu përgjigjur hipotezës kryesore se kush e dëmton soft power-in dhe imazhin e Kosovës, atëherë mund të themi se këtë e dëmtojnë praktikat e përditshme politike të një vendi. Në qoftë se një vend nuk ka zhvillime me vlera elitare apo edhe universale dhe për këtë nuk raportojnë mediat për publikë të huaj, atëherë ai vend nuk krijon ndonjë imazh të mirë në mendjen e publikëve të huaj. Por, kur sundimi i ligjit lë për të dëshiruar dhe si pasojë e kësaj ka veprime edhe që tronditin ndërgjegjen e njeriut dhe për këtë raportojnë mediat me të madhe, atëherë përfytyrimi i publikëve të huaj për atë vend padyshim që është negativ. Praktikat e përditshme politike, juridike, sociale etj në një vend nuk do të thotë që domosdoshmërish të ndiqen vetëm gjatë zhvillimeve të bujshme. Mediat ndërkombëtare ndjekin edhe raportimet e mediave vendëse të cilat raportojnë në vazhdimësi për zhvillimet e brendshme, qoftë edhe ato të zhvillimit ekonomik, gjendjes sociale, institucioneve arsimore apo edhe shkallës së varfërisë. Dhe nëse ka zhvillime negative, sigurisht që ato media ndërkombëtare transmetojnë lajme nga mediat lokale të një vendi për publikët e huaj. Dhe, duke iu përgjigjur hipotezës kryesore rezulton se vërtet imazhi ndërkombëtar krijohen nga zhvillimet e brendshme. Duke pasur parasysh faktin se jemi në epokën e teknologjisë moderne të informacionit dhe komunikimit, medieve globale dhe mbulimit të madh të zhvillimeve në Kosovë edhe për shkak të interesave të vendeve të ndryshme në botë, mund të konkludojmë se pa përmirësimin e praktikave të mira politike, është vështirë për të krijuar një imazh pozitiv. Prandaj, duke mos u bërë burim informacioni i medieve ndërkombëtare, pra duke u mënjanuar zhvillimet negative të krimeve, skandaleve etj, njëherësh rritet mundësia uljes së intensitetit të prezantimit negativ të vendit në sytë dhe veshët e publikut të huaj. Dhe, vetëm, pasi të mënjanohet terreni i zhvillimeve negative, vetëm atëherë mund të fillojnë të kenë ndikim aktivitetet e diplomacisë publike të Kosovës. Me fjalë të tjera, është një përpjekje e kotë pretendimi që të mund të konkurrohet sasia e raportimeve që jepen për Kosovën në botë me aktivitete vetanake të komunikimit strategjik dhe diplomacisë publike për shkak se fjala është për qindra e 234

260 mijëra media të cilat plotësojnë kureshtjen e politikave editoriale të medieve të huaja dhe kureshtjen e audiencave të tyre me informacione edhe nga Kosova, nga ky vend ku para pak vitesh pati një ndërhyrje të madhe ushtarake të botës perëndimore, duke bombarduar një shtet sovran në kontinentin europian në prag të shekullit 21 pa miratimin e Këshillit të Sigurimit (siç arsyetojnë psh. vendet që nuk mbështesin pavarësinë) dhe ku mospajtimet gjeopolitike për këtë çështje ndërmjet fuqive të botës perëndimore dhe atyre lindore të kohës vazhdojnë të jenë të pranishme. Por, stabilizimi i marrëdhënieve me Serbinë do të ulë interesimin e veçantë të disa mediave ndaj Kosovës. Arsyet të tjera pse mediat kanë interesim për Kosovën, janë: investimi ushtarak, politik dhe financiar i vendeve të BE-së dhe SHBA-ve për Kosovën që nga viti 1999; vazhdimi i përplasjeve ndëretnike sjell interesimin e mediave: Serbi, Rusi, Kinë dhe vendeve mbështetëse të tyre; mbajtja e mëtejshme e një trupe ushtarake të NATO-s; angazhimi i një misioni për rend dhe ligj i BE-së përpjekjet për stabilizimin përfundimtar të rajonit; Megjithatë, jo i gjithë publiku është konsumator i medieve ndërkombëtare, qoftë edhe atyre lokale në vendet e tyre nëse këto të fundit transmetojnë informacione për vende të të tjera. Heterogjeniteti i publikëve dhe konsumatorëve mediatikë të jashtëm kërkon kanale të tjera komunikimi. Interneti është një kanal komunikimi i shfrytëzuar nga një publik gjithnjë e në rritje. Ky kanal komunikimi paraqet një mundësi jo fort të kushtueshme për të zhvilluar diplomaci publike edhe vendet e vogla si Kosova. Ndonëse dy vitet e fundit ka aktivitete konkrete nga aktorë shtetërorë për këtë lloj diplomacie, megjithatë ajo është ende në fazën fillestare, ndërsa matjet treguan se hartuesit e këtyre strategjive komunikimi nëpërmjet mesazhit drejtuar publikëve të jashtëm më shumë synojnë të ndikojnë dhe promovohen në publikët e brendshëm, duke kaluar kështu në komunikim të brendshëm politik. Përderisa studiuesit e komunikimeve ngrenë shqetësimin se në epokën e internetit, medieve globale, epokës së teknologjisë së informacionit është vështirë të bësh një ndarje ndërmjet mesazhit që i drejtohet një publiku të brendshëm sepse atë mesazh njëherësh e merr edhe publiku i huaj, aktorët shtetërore të diplomacisë publike kosovare, siç u pa në monitorimin e mëhershëm, në disa raste i përdorin kanalet e destinuara për komunikim ndërkombëtar më shumë për promovim personal sesa shtetëror. 235

261 Por, komunikimi në diplomacinë publike në epokën e internetit nuk mund të menaxhohet më nga aktorët shtetërorë. Publiku që komunikon me publikët e huaj nuk gjenden më vetëm në dikasterin e jashtëm, të emëruar apo zgjedhur me konkurse duke kaluar përmes kritereve për një diplomat, por është një masë heterogjene njerëzish të cilët bëhen pjesë e cyber hapësirës duke qëndruar jo në poltronat e dikastereve qeveritare, por në mjediset të ndryshme private. Kjo njëherësh bën që këta individë komunikues të mos kalojnë nëpërmjet filtrave përzgjedhës dhe kontrollues të shtetit. Gjithashtu mesazhi që japin ata në internet nuk kalon nëpër filtra dhe menaxhimi i informacionit si dimension diplomacisë publike vështirësohet sepse shteti nuk mund më të japë vetëm mesazhe pozitive për vendin, por mesazhi jepet nga individi i cili komunikon me origjinalitetin dhe arsyen e tij. Përderisa në vitin 1997 në revistën prestigjioze Foreign Affairs diplomati i njohur George Kenan shtronte pyetjen nëse mund të ketë diplomaci pa diplomatë, tani në epokën e internetit dhe ndërveprimit të qytetarit me botën, kjo pyetje gjen gjithnjë e më shumë përgjigje pohuese, ndërsa tashmë më shumë flitet për diplomaci masive sesa publike. Ndërsa, meqë diplomacia tradicionale vazhdon të funksionojë me këtë konkurrencë, atëherë pyetja më praktike do të ishte nëse diplomati mund të vazhdojë ta zhvillojë aktivitetin e tij pa marrë pjesë aktive në rrjetet e teknologjisë së komunikimit. Në epokën e internetit, të jesh aktiv në rrjetet sociale dhe në internet, është një detyrë e përditshme e një diplomati për t'i plotësuar detyrimet e përditshme në kuadër të realizimit të natyrës së punës së tij specifike, ndërsa u pa më herët se në këtë sektor diplomatët e Kosovës deri më tani praktikisht ishin të padobishëm. Në këtë kuptim, edhe pse aktivitetet e përbashkëta ndërmjet dikasterit të politikës së jashtme të Kosovës dhe British Council kanë të bëjnë me aktivitete të pastra të diplomacisë publike, me diplomaci digjitale, diplomaci kulturore, megjithatë fushata, siç thuhet edhe në marrëveshjen e këtyre institucioneve, u drejtohet kryesisht pesë vendeve të BE-së që nuk e kanë njohur Kosovën. Pra, kjo nënkupton se efektet që kërkohen këtu kanë të bëjnë me një aksion politik të njohjes së shtetit. Siç është thënë edhe më herët, aktivitetet e diplomacisë publike kanë efekte shumë të ngadalshme në kohë dhe ato zakonisht përdoren për të rritur gradualisht soft power-in e një vendi dhe krijimin e marrëdhënieve afatgjata. Ndikimi i këtyre fushatave mund të shihet vetëm pas disa viteve, ndërsa njohjet janë nevojë urgjente. Të drejtosh fushata të diplomacisë publike 236

262 ndaj vendeve që priten aksione sa më të shpejta politike për ta njohur një shtet të ri, është, sikur në këtë rast, të zëvendësosh rëndësinë e diplomacisë tradicionale e cila jep efekte të menjëhershme - me diplomacinë publike, efektet e të cilës janë të ngadalshme, por afatgjata. Në rastin e pesë vendeve, në vend që të dërgohen mesazhe publikut, më efektive do të kishte qenë që të angazhoheshin miq të Kosovës me ndikim në politikën kontinentale dhe botërore, e veçanërisht njerëz me ndikim në këto pesë vende, të cilët do të provonin të ushtronin ndikim mbi autoritetet e atjeshme për njohjen e shtetit. Por, të përballur me vështirësitë e njohjes dhe konsolidimit të shtetit si subjekt i së drejtës ndërkombëtare, qeveria e Kosovës shqetësimin kryesor dhe përqendrimin e punës e ka te komunikimet zyrtare diplomatike me aktorë të tjerë shtetërorë. Kjo mund të merret si një arsyetim tjetër mbase jo shumë i qëndrueshëm pse Kosova nuk i kushton rëndësi të madhe imazhit të saj. Përveç këtyre aktiviteteve, një dimension tjetër i diplomacisë publike apo komunikimit me publikët e huaj është edhe diplomacia kulturore si shkëmbimet e ndryshme që kanë për qëllim krijimin e marrëdhënieve afatgjata. Kosova, e dalë e shkatërruar nga lufta dhe zvarritja e zgjidhjes së statusit politik, është penguar në zhvillimin ekonomik. Edhe për këtë arsye, vendi nuk ka mundur të investojë sa duhet në shkëmbimet studentore, akademike, vizitave, përveç rasteve të izoluara. Në anën tjetër, Kosova mund të thuhet se është kryesisht konsumatore e diplomacisë publike të vendeve të tjera, të cilat zhvillojnë ato në të tria dimensionet e saj, menaxhimin e informacionit nëpërmjet medieve të fuqishme, komunikimit strategjik, diplomacisë kulturore. Sa i përket këtij të fundit, si dimension i tretë i diplomacisë publike, nga të dhënat rezulton se në Kosovë ka një prani të institucioneve të huaja shkollore, me një sfond të lehtë kulturor dhe fetar. Megjithatë, përkundër kësaj, këto shkolla janë dëshmuar për nga cilësia dhe kushtet që ofrohen për mësim. Në anën tjetër, kanë munguar përpjekjet konkrete për të pasur studentë të huaj në Kosovë të cilët pasi të ktheheshin në vendin e tyre do të paraqisnin një aktivitet pozitiv për imazhin e Kosovës dhe vendi do të forconte miqësinë me individë të huaj ish-studentë. Përderisa vende të tjera ndajnë bursa studimi për studentë të huaj, kjo nuk ndodh me institucionet e Kosovës. Edhe prania e institucioneve të tjera arsimore në Kosovë dëshmon se vendi është kryesisht konsumues i diplomacisë 237

263 së huaj publike dhe kulturore, pa strategji për ta shtrirë këtë në vendet e huaja me qëllim të rritjes së imazhit dhe reputacionit të saj. Edhe pse Kosova nuk ka mundur të investojë edhe aq në shkëmbime të ndryshme arsimore, kulturore etj., prania e një numri të madh individësh të huaj (me qindra mijëra) të ardhur në Kosovë me mision ushtarak apo civil, jo vetëm që ka kompensuar këtë pamundësi të investimit në shkëmbimet me publikët e huaj, por është një fat jashtëzakonisht i mirë sepse pjesa më e madhe e atyre individëve paraqesin liderë lokalë të opinionit në vendin e tyre të cilët do flasin për Kosovën në mjediset e vendeve të tyre. Megjithatë, Kosova duhet të vazhdojë të investojë në diplomacinë publike e cila jep efekte vetëm pas vitesh, krahas përmirësimit të gjendjes së brendshme për t'u mos u bërë objekt trajtimi për zhvillime negative nga mediat ndërkombëtare. Deri më tani është dëshmuar se Kosova nuk ka një program të përgjithshëm të diplomacisë publike, përveç disa aktiviteteve ku më shumë del në pah mesazhi i individit qeveritar drejtuar për imazh personal ndaj publikut të brendshëm, sesa mesazhi i vendit drejtuar publikëve të jashtëm. Ky program do të duhej të ishte të paktën rajonal apo për kultura të ndryshme, ndërsa do të duhej të ishte edhe një bashkangazhim me diplomacinë publike të Shqipërisë meqë shpesh shqiptarët në botë krijojnë një imazh kombëtar në kuptimin etnokulturor të fjalës. Kosova dhe Shqipëria duhet të zhvillojnë një diplomaci bashkangazhuese publike ngjashëm me aktivitetet e përbashkëta që bëjnë për organizimin e mësimit shtesë për mërgimtarët shqiptarë në botë. Këta mërgimtarë shqiptarë, pavarësisht se me shtetësi të ndryshme nga vendet ballkanike, kanë bërë atë që deri më tani nuk e kanë bërë institucionet shtetërore të këtyre vendeve. Individët e suksesshëm të profileve të ndryshme dhe talentë që kanë arritur suksese në konkurrenca të ndryshme ndërkombëtare janë duke kontribuar në përmirësimin e imazhit të Kosovës, Shqipërisë dhe shqiptarëve në përgjithësi. Prandaj, Kosova (edhe Shqipëria) duhet të shfrytëzojnë këto resurse të soft power-it duke i forcuar lidhjet me grupin e shqiptarëve të suksesshëm në botë, duke ndihmuar dhe nxitur prezantimet e tyre publike nëpër botë siç bëjnë shumë shtete në mbështetje të diplomacisë kulturore të shtetasve të tyre të suksesshëm në botë. Edhe mbajtja e kurseve të gjuhës shqipe për ta është një investim afatgjatë me interes shtetëror edhe si segment i diplomacisë publike. Sigurisht që njohja edhe e gjuhës amtare është një lidhje më e fuqishme me vendin e tij të prejardhjes dhe komunikimi i tij me vendin e 238

264 prejardhjes ndodh pa barriera dhe kjo konsiderohet një investim pragmatik edhe për forcimin e ardhshëm të bashkëpunimit të këtyre individëve të integruar në shoqëritë perëndimore me vendin e prejardhjes. Pa resurse tërheqëse të cilat do t'i vinin në spikamë strategjitë e komunikimit të diplomacisë publike të Kosovës, është vështirë të konkurrohet sasia e informacionit që lansohet ndaj publikëve të huaj nga mediat dhe kanalet e tjera të komunikimit, ndërsa diaspora paraqet shkëmbime afatgjate për miqësi të përhershme me publikët e huaj. Duke përmbledhur interpretimet e mësipërme, jepen edhe përgjigje në hipotezat e ngritura në fillim të studimit: 1. Duke pasur parasysh që resurset e diplomacisë publike janë: kultura (materiale dhe jomateriale), idealet (vlerat universale) dhe praktikat e mira politike të përditshme të një vendi, mediat e huaja raportojnë për këto praktika në radhë të parë duke vëzhguar veprimet në terren. 2. Sasia e këtyre informacioneve negative ka qenë shumë herë më e madhe sesa sasia e informacioneve pozitive e apo neutrale. Dhe, kanalet e komunikimit të këtyre informacioneve janë mjaft të besueshme, sepse vijnë nga mediat globale dhe ato ndërkombëtare, shumica e të cilave janë të vendeve mike të Kosovës. 3. Mbulimi mediatik për Kosovën është më i veçantë dhe interesimi i medieve të huaja është më i madh se mbulimi dhe interesimi i medieve ndërkombëtare për vendet e tjera të rajonit pikërisht për shkak se Kosova ende sot e kësaj dite vazhdon të trajtohet si një problem i pambyllur përfundimisht në Europë, ku madje edhe disa vende të BE-së refuzojnë njohjen e shtetit të ri. 4. Përmirësimi i imazhit të Kosovës tani për tani has në vështirësi për shkak të zhvillimeve problematike në vend për sa i përket vlerave si: demokracia, liritë individuale dhe të drejtat e njeriut. 5. Qeveria e Kosovës e sheh imazhin si një element të rëndësishëm gjykuar sipas investimeve, për shkak se janë investuar gati 10 milionë euro në tre vitet e fundit, por gati të gjithë këto kanë shkuar për spote televizive me defekte të mëdha. Megjithatë, aktivitetet e diplomacisë së emërtuar publike të Kosovës kanë për qëllim njohjet e jo thjesht rritjen e imazhit. Nuk ka investime serioze për 239

265 diplomacinë ekonomike-për tërheqjen e investimeve të huaja. Buxheti për aktivitete të mirëfillta të diplomacisë ekonomike, është tepër solid. 6. Nuk ka programe shkëmbimesh të diplomacisë kulturore; 7. Shkëmbimet më të suksesshme janë ato të KFOR-it. Në fillim të vitit 1999 ishin rreth 50 mijë, sot 5 mijë, që ndërrohen për çdo gjashtë muaj. Kosova vështirë se do të mund të realizohet ndryshe një program të tillë të madh shkëmbimesh me të rinj të vendeve të tjera, të cilat kanë qëndruar për të paktën 6 muaj duke shërbyer në Kosovë. 8. Nuk ka programe shkëmbimi studentësh e as bursa për studentë të huaj. 9. Aktorët më të rëndësishëm që komunikojnë me opinionet e jashtme janë individët e diasporës, individët e suksesshëm në profesione të tjera, por edhe komunikimi i drejtpërdrejtë i diasporës me publikët e vendit pritës. Ata komunikojnë me publikët e jashtëm edhe përmes mbulimit meditaik. Mediat lokale pasqyrojnë ndonjë abuzim që ka bërë ndonjë pjesëtar i diasporës. 10. Ka një diplomaci bashkangazhuese diplomatike, megjithëse të zbehtë, me aktorë të tjerë institucionalë shqiptarë në komunikimin me diasporën, veçanërisht në organizimin e mësimit plotësues të gjuhës amtare për fëmijët e diasporës. 11. Nuk mund të bëhet promovim i suksesshëm vlerash kulturore (letërsi, muzikë, kostumografi etj) pa një bashkangazhim gjithëshqiptar. 12. Teorizimet e diplomacisë publike sipërfaqësisht gjejnë zbatim në angazhimet institucionale të Kosovës 13. Nuk ndiqen modelet e praktikuesve të suksesshëm. 14. Aktorët joshtetërorë: artistë, sportistë, individë të suksesshëm të diasporës, ushtrojnë më shumë diplomaci publike sesa aktivitetet e zbehta zyrtare të institucioneve të Kosovës. 15. Kosova nuk ka resurse dhe as interesa që fushata të jetë globale. 16. Diplomacia publike nënkupton interesin e përgjithshëm dhe afatgjatë të shtetit, ndërsa politikani vendës sheh interesin afatshkurtër të pushtetit. Kjo është arsyeja e interesimit të pamjaftueshëm për diplomaci publike të Kosovës. 240

266 17. Strategjitë e diplomacisë publike mund të hartohen si rezultat i bashkëpunimit ndërdisiplinor të profesionistëve të fushave të ndryshme, si: komunikime, studimet ndërkulturore, marrëdhënie ndërkombëtare. 18. Aktivitetet mund të japin rezultate më të mëdha atëherë kur praktikat e përditshme nuk do të shoqërohen me abuzime të cilat paraqesin lajm për mediat ndërkombëtare dhe të cilat përmbysin aksionin e diplomacisë publike. 19. Vendet e vogla pa resurse ekonomike, turistike dhe kulturë elitare ndërkombëtarisht konkurruese e kanë mjaft të vështirë të gjejnë atribute për të qenë joshës për publikët e huaj. 20. Individë si piloti James Berisha, këngëtarja Rita Ora, xhudistja Majlinda Kelmendi, futbollisti Xherdan Shaqiri etj., bëjnë vetëm shumë herë më shumë diplomaci publike se e gjitha aparatura shtetërore. Rekomandime Duke dhënë disa rekomandime, njëherësh jepet edhe përgjigje të tjera në hipotezat e ngritura në fillim të këtij studimi: 1. Fushatat e diplomacisë publike të fokusohet ndaj publikëve të caktuar ku interesi politik, ekonomik, turistik është më i madh, e jo ku ndikimi është më i lehtë. 2. Aktorët e komunikimit, atributet etj. në aktivitetet komunikuese me publikët e jashtëm të mos jenë gjeneralistë, por të specifikuar për publikë të veçantë. 3. Për këta aktorë dhe atribute duhet pasur një debat publik dhe më pas debat të gjerë specialistësh; 4. Duhet shtuar përqendrimi në aktivitetet e diplomacisë digjitale e cyber diplomacisë, për tri arsye: sepse këto aktivitete janë shumë më të lira duke pasur parasysh resurset e kufizuara të Kosovës; sepse këto mund t'i drejtohen një vendi të caktuar (varësisht në çfarë gjuhe hartohen mesazhet) apo edhe një opinioni global në anglisht dhe, sepse ky kanal komunikimi gjen gjithnjë e më shumë një 241

267 shtrirje të madhe duke pasur parasysh se ky kanal komunikimi gjen gjithnjë e më shumë përdorim të gjerë. 5. Politika të mos emërojë në poste me përgjegjësi të larta publike-institucionale individë të dyshuar publikisht se kanë qenë të përfshirë në skandale financiare apo edhe abuzime të tjera gjatë dhe pas luftës, siç ka ndodhur deri më tani. 6. Përmirësimi i praktikave të përditshme shtetërore. Konsolidimi i rendit, ligjit, demokracisë, të drejtave të njeriut, lirive individuale, tolerancës ndërfetare, cilësisë së arsimit. Këto do t'i hapnin rrugë mundësisë së përmirësimit të imazhit, sepse do të binte mbulimi mediatik ndërkombëtar negativ për Kosovën; 7. Para se të hartohen spote, strategji komunikimi me publikët e huaj, institucionet e Kosovës duhet të hapin një debat me ekspertë të marrëdhënieve me publikun, gazetarë, studiues të marrëdhënieve ndërkulturore, ekspertë të fushave të ndryshme, për të veçuar atributet të cilat do t'i përmbante një strategji komunikimi në diplomacinë publike. 8. Me miqtë e Kosovës, njerëz me ndikim në vendin e tyre, si liderë lokalë të opinionit për diplomacinë publike të Kosovës, të krijohen marrëdhënie të rregullta dhe të drejtpërdrejta. Këtyre mund t'u ofrohen edhe materiale të punuara nga vendësit, por të cilat do t'i prezantonte më me ndikim lideri i atjeshëm i opinionit. 9. Të krijohet një fond i veçantë nga i cili do të përcaktoheshin kuota për vende dhe studentë të cilët do të ishin të gatshëm të vinin për të studiuar në Kosovë. 10. Prishtina, Tirana dhe qendra të tjera ku jetojnë shqiptare, të ndërmarrin masa të diplomacisë publike bashkangazhuese për promovimin kulturës e vlerave shqiptare; institucionet arsimore publike të forcojnë shkëmbimet e ndërmjetme studentore dhe akademike si një përpjekje e përbashkët e për ngritjen e cilësisë. 11. Institucionet e Kosovës, veçanërisht Ministria e Diasporës, të krijojë lidhje më aktive me individë të suksesshëm të diasporës të cilët tregojnë suksese në vendet pritëse; të mbajë lidhjet me brezat e dytë-tretë, të cilët gjithnjë e më shumë angazhohen në shoqëritë e vendeve ku jetojnë, disa prej të cilëve janë aktivë edhe në politikat e atjeshme lokale; 12. Diaspora të shihet si një mundësi e mëtejme investuese. Pjesëtarët e diasporës janë ankuar për mosfunksionimin e plotë të ligjit që i zmbraps ata për të investuar. 242

268 13. Të dekorohen nga Presidenca apo t'u jepen çmime si psh. honoris causa nga institucionet universitare politikanëve apo ish-politikanëve, studiuesve, gazetarëve, njerëz të kulturës (kuptohet me një proces vlerësues serioz) të cilët janë dëshmuar miq të shqiptarëve Kosovës dhe që kanë ndikim në publikët e huaj, komunitetet kulturore shkencore etj. psh. Jyrgen Habermas në vitin 1999 ka qenë mbështetësi më i madh publik i teorisë së ndërhyrjes ushtarake në Kosovë pa lejen e KS të OKB-së. (institucionet e Kosovës nuk kanë bërë as edhe një falënderim për këtë mbështetje); Emma Bonino që qëndronte me të zhvendosurit më 1999, ndër të parat (2005) theksonte që pavarësia e Kosovës është vonuar shumë etj. 14. Diplomatët dhe praktikuesit institucionalë të diplomacisë publike (ata që janë të ngarkuar me punën e marrëdhënieve publike të ambasadave, agjencive të ndryshme), duhet të kuptojnë më mirë mediat dhe kanalet e komunikimit, veçanërisht teknologjinë e medieve të reja dhe strategjitë e komunikimit. Këtë njohje dhe aftësim ata do të mund ta përdorin gjatë dhënies së mesazhit ndaj publikëve të huaj. 15. Diplomatët dhe praktikuesit institucionalë të diplomacisë publike duhet të kenë informacione të bollshme për preferencat e opinionit publik në vendin pritës, duke ndjekur rezultatet e sondazheve, por edhe duke bërë përpjekje që të gjejnë mënyrë, rrugë dhe mjet për të bërë sondazhe në ndaj opinionit publik të vendit pritës qoftë edhe nëpërmjet rrugëve online. 16. Komunikimi me publikët e jashtëm të bëhet pjesë e kurrikulave universitare edhe atje ku nuk janë, ashtu siç është komunikimi politik, ai i marketingut, që në epokën e internetit dhe globalizmit kjo fushë nuk dallon shumë nga kuptimi i tradicional i komunikimit të brendshëm. 243

269 BIBLIOGRAFIA Monografi dhe studime të botuara Anholt, Simon. Competitive Identity, The New Brand Management for Nations, Cities and Regions. London: Palgrave Macmillan, Anholt, Simon. Places, Identity, image and reputation. London: Palgrave Macmillan, Arndt, Richard T. The first Resort Of Kings, American Cultural Diplomacy in the Twentieth Century. Potomac Books, Inc. Washington, D.C Barston, Ronald Peter. Modern diplomacy. Pearson Education, Belli, Carlo S. Teorie delle relazioni internazionali, Guerra Edizioni Perugia Black, Jeremy. A History of Diplomacy, Reaktion Books Ltd, London, Boorstin, Daniel J. The Image: A guide to Pseudo-events in America, Vintage Books Edition, New York, Belli, Carlo Simon. Teorie delle relazioni internazionali. Guerra Edizioni Gurru, Peruggia, Bourdieu, Piere. On Television. New Press, New York: Burchill, Scott; Linklater, Andrew; Devetak, Richard; Donnelly, Jack; Paterson, Matthew; Reus-Smit, Christian and True, Jacqui. Theories of International Relations (Third editions), Palgrave MacMillan, Carey, Alex. Taking the Risk out of Democracy: Corporate Propaganda versus Freedom and Liberty, University of Illinois Press, Carey, Alex. Taking the Risk out of Democracy: Corporate Propaganda versus Freedom and Liberty. University of Illinois Press, Carey, James W. Communication as Culture, Essays on Media and Sociaty, Routladge, New York, Castells, Manuel. Communication Power, Oxford University Press, Castells, Manuel. The power of Identity, The Information Age Economy, Society, and Culture (II editions), Wiley Blackwell,

270 Castells, Manuel. The Rise of The Network Society. (Second Editiong), Blackwell Publishing, West Sussex, UK Chestermen, Simon Humanitarian intervention and International Low, Oxford University Press, Cohen, Philip J. & Riesman, David. Serbia's Secret War: Propaganda and the Deceit of History, Texas A&M University Press, Cohen, Raymond. Negotiating Across Cultures International Communication in a Interdipendent World (Rivisted edition). United States Institute of Peace. Washington, Cull, Nicholas J. The Decline and Fall of the United States Information Agency: American Public Diplomacy, Palgrave Macmillan, Cummings Jr, Milton C. Cultural Diplomacy and the United States Government: A Survey, Washington, D.C: Center for Arts and Culture, Davutogllu, Ahmet. Thellësia strategjik: Pozita ndërkombëtare e Turqisë, Shkup: Logos- A, Del Ponte, Carla. La caccia - Io e i criminali di gurra. Seria Bianca Feltrinelli, DeNora, T'ia. Music in Everyday Life. Cambridge University Press, Deutsch, Karl W. The Analysis of International Relations (Third edition). Përkthyer në shqip nga Gëzim Arapi, Tiranë, ShBLU, Deruda, Antonio. Diplomazia digitale La politica esetera e i social media. Apogeo/Feltrinelli, Dewey, John. Publics and its Problems, (përkthyer në shqip nga Ridvan Peshkopia, Tiranë, Dita Diodato, Emidio. Comunicazione e politica internazionale. Rubbettino Editore, Roma, Diodato, Emidio. Introduzione alla comunicazione politica internazionale. Guerra Edizioni, Perugia, Dizard, Wilson Jr. Digital Diplomacy US Foreign Policy in the Information Age. Center for Strategic and International Studies, Ellul, Jacques. Propaganda: The Formation of Men's Attitudes, Vintage Books Edition, Random House Inc, News York,

271 Fisher, Ali. Collaborative Public Diplomacy, How Transnational Networks Influenced American Studies in Europe. Palgrave MacMillan, Fouts, Joshua S. (Ed). Public Diplomacy Practitioners, Policy Makers, and Public Opinion, US Center on public diplomaci. USC Center on Public Diplomacy- University of Southern California, Fuga, Artan. Ikja nga kompleksi i Rozafës, politika e komunikuar në shoqërinë e tranzicionit. Dukagjini, Pejë, Goffman, Erving. Strategic Interaction (edizione italiana): L interazione strategica, Il Mulino, Bologna, Goffman, Erving. The Presentation of self in Everyday Live. Garden City, (edizione italiana, Bologna: Il Mulino, Goldstein, Joshua. Marrëdhëniet Ndërkombëtare, Dituria, Tiranë, Gori, Umberto. Comunicazione e politica internacionale - Mutamenti strutturali e nuove strategie, Rubbettino Editore, Roma, Hall, Edward T. The Silent Language. Anchor Books Editions, New York, Harrison, Lawrence E. & Huntington, Samuel P. (ed), Culture Matters - How Values ShapeHuman Progress. Basic Book. New York: Hart, Justin. Empire of Ideas The origins of public diplomacy and the transformation of U.S. Foreign Policy, Oxford University Press, Hayden, Craig. The Rhetoric of Soft Power- Public diplomacy in Global Context. United Kingdom: Lexington Books, Heath, Roberty L (ed). Encyclopedia of Public Relations, Sage Publications, Inc Hobbes, Thomas. Leviatani, IPLS&Dita, Tiranë, Holzgrefe, J. L. & Ceohane, Robert. Humanitarian Intervention, (Ethical Legal and Political Dilemmas), Cambridge University Press, Hovland, C.I., Lumsdale, A.A. & Sheffield, F.D, Experiments on Mass Communication: Studies in Social Psychology in World War II: Volume III, Princeton University Press, Princeton, Huntington, Samuel. Përplasja e qytetërimeve dhe ribërja e rendit botëror, Logos-A, Shkup,

272 Innis, Harold A. Empire and Communications. Press Procepic Victoria/Toronto Janev, Igor. Teorije o Medjunarodnim odnosima i spoljnoj politici, Plato, Beograd, Jenks, Jihn. International Communications, British Propaganda and News Media in the Cold War. Edinburgh University Press Ltd, George Square, Edinburgh, Jenks, John. British Propaganda and News Media, in the Cold War, Edinburgh University Press Ltd 22, George Square, Edinburgh, Jonsson, Christer & Hall, Martin. Essence of Diplomacy, Palgrave Macmillan, London, Katz, Elihu & Lazarsfeld, Paul F. Personal Influence - The Part Played by People in the now of Mass Communications, (Second printing) Transaction Publishers. New Brunswick&London Kauppi Mark & Viotti, Paul. International Relations Theory, Realism, Pluralism, Globalism, MacMillan Publishing Company, New York, Kennan, George F. American Diplomacy. University of Chicago Press, Chicago, Kissinger, Henry. A ka nevojë Amerika për një politikë të jashtme, Plejad, Tiranë, Kissinger, Henry. Diplomacia, Laert, Tiranë, Kotler, Philip; Haider, Donald&Rein, Irving. Marketing Places Atracting investment, Industry and Tourism to Cities, States and Nations, Free Press, Kotler, Philip. Marketing Management, Millenium Edition, Boston: Pearson Custom Publishing, Kunczik, Michael. Images of Nations and International Public Relations, Lawrence Erlbaum Associates-Publishers, New Jersey: Kunczik, Michael & Zipfel, Astrid, Uvod u znanost o medijama i komunikologiju, Fridrih Ebert, Zagreb Kurbalija, Jovan (ed.). Modern Diplomacy, DiploPublishing, Laurano, Patrizia. Fondamenti di comunicazione politica internazionale. Bonanno Editore, Roma, Leonard, Mark & Small, Andrew. British Public Diplomacy in the Age of Schisms, London: Foreign Policy Centre

273 Leonard, Mark. (with) Stead, Catherine & Smewing, Conrad. Public Diplomacy, London: The Foreign Policy Center, Lippmann, Walter. Pubblic Opinion, Transaction Publishers New Brunswick (U.S.A.) and London (U.K.), Lee, Sook Jong & Melissen, Jan (ed). Public Diplomacy and Soft Power uin East Asia, Palgrave Macmillan, M. Lord, Kristin. Voice of America, U.S. Public Diplomacy for the 21st Century, Foreign Policy, Makiaveli, Princi, ShBE, Tiranë, Manheim, Jarol B. Strategic Public Diplomacy & American Foreign Policy- The Evolution of Influence. New York: Oxford University Press, Marconi, Joe. Public Relations, The Complete Guide (përthyer nga Petro Plasa, Aurora Guxholli) Tiranë: UET Press, Mark, Simon. A Comparative Study of the Cultural Diplomacy of Canada, New Zealand and India, PHD thesis in Political Studies, The University of Auckland, në: Martin, Judith N.& Nakayama Rhomas K. Experiencing Intercultural Communication An Introduction, (përkthyer nga Elena Bozheku), UET Press, Tirane, McPhail, Thomas L. Global Communication Theories, Stakeholders and Trends (second editions) Blackwell Publishing, McPhail, Thomas L. Global Communication Theories, Stakeholders and Trends (second editions). Blackwell Publishing, Melissen, Jan (ed), New Public Diplomacy: Soft Power in International Relations. Palgrave MacMillan, Nicholson, Michael. Introduzione allo studio delle relazioni internacionali. Il Mulino, Bologna, Morgenthau, Hans J. Politics Among Nations. McGraw-Hill, New York, Mowlana, Hamid. Global informations and World Communication: New Frontiers in International Relations, SAGE Publications,

274 N.J.Rengger. International Relations, Political Theory and the Problem of Order - Beyond International Relations. Lonmdon & New York, Routledge, Nye Jr., Joseph S. The Paradox of American Power: Why the World Only Superpower Can t Go It Alone. Oxford University Press, Nye Jr., Joseph S. The Power to Lead (2008), edizione italiana: Lidership e potere hard, soft, smart power, Roma: Laterza, Nye Jr., Joseph S. Soft Power: The Means To Success In World Politics. New York: Public Affairs, O Tuathail, Gearoid. Critical Geopolitics, The Politics of Writiting Global Space, University of Minnesota, Minneapolis, Owen, Sue. (ed), Richard Hoggart and Cultural Studies, Palgrave MacMillan, Pahlavi, Pierre Cyril. Mass Diplomacy: Foreign Policy in the Global Information Age. McGill University, Montreal, Potter, Evan H (ed). Cyber-Diplomacy, Menaging Foreign Policy in the Twenty-First century, McGill-ueen suniversity Press Puto, Arben. Historia e diplomatike e çështjes shqiptare. Akademia e Shkencave, Albin, Tiranë R.S. Zaharna. Battles to Bridges US Strategic Communication and Public Diplomacy after 9/11. Palgrave Macmillan, Pamment, James. New public diplomacy in the 21st century: A comparative study of policy and practice. London- New York: Routledge, Potter, Evan (ed.). Cyber-Diplomacy: Managing Foreign Policy in the Twenty-First Century. Montreal and Kingston: McGill-Queen s University Press, Puto, Arben. Historia e diplomatike e çështjes shqiptare. Akademia e Shkencave, Albin, Tiranë, R.S. Zaharna; Arsenault, Amelia; Fisher, Ali (Ed), Relational, Networked and Collaborative Approaches to Public Diplomacy: The Connective Mindshift. Routledge: Rich, Norman. Diplomacia Fuqive të Mëdha. Toena, Tiranë: Semati, Mehdi (ed). New Frontiers in International Communication Theory, Rowman & Littlefield Publishers, Inc.,

275 Seib, Philip. Toward a New Public Diplomacy - Redirecting U.S. Foreign Policy, Palgrave Macmillan, Saib, Philip. (ed), Al Jazeera English Global News in a Changing World. Palgrave Macmillan, S. Hyavard. News Media and the Globalization of the Public Sphere. Nordicom, Goteborg, Skoko, Bozo. Hrvatska- Identitet, Image i Promocija, Skolska knjiga, Zagreb, Smith, Anthony D. Myths and Memories of the Nation. Oxford University Press Smit, Reus & Reue, Jacqui. Theories of International Relations (Third editions), Palgrave Macmillan, Snow, Nancy & Taylor, Philip M. (ed), Routledge Handbook of Public Diplomacy, New York-London, Routledge, Sriramesh, Krishnamurthy & Vercic, Dejan. (ed), The Global Public Relations Handbook - Theory, Research, and Practice, Lawrence Erlbaum Associates, Inc.,London, Straus, Leo. Qyteti dhe Njeriu, Dija, Prishtinë, Strobel, Waren P. Late Breaking Foreign Policy The News Media s Influence on Peace Operations, United States Institute of Peace, Stoessinger, John G. Përse kombet shkojnë në luftë, Instituti i Studimeve Ndërkombëtare, Tiranë, S. Hyavard, News Media and the Globalization of the Public Sphere, Nordicom, Goteborg, Totman, Sally-Ann How Hollywood Projects Foreign Policy, Palgrave MacMillan, Tuch, Hans N. Communicating with the world: U.S. public diplomacy overseas. Georgetown University, Washington, D.C, Waller, Michael. (ed), The Public Diplomacy Reader, Institute of World Politics Press, Wendt, Alexander. Social Theory os International Politics, Cambridge University press, Weber, Cynthia. International Relations Theory - A critical introduction (Third edition), 250

276 Routledge, William P. Kiehl (ed). The Last Three Feet: Case Studies in Public Diplomacy. Public Diplomacy Councill, Washington, Williams, Raymond. Culture and Sociaty , Anchor Books Doubleday & Company, Inc. New York, W.P.Strobel, Late-Breaking Foreign Policy - The News Media s Influence on Peace Operations, US Institute of Peace Press, Washington, D.C., Wolf, Mauro. Teoria delle comunicazioni di massa, Edizioni XII dirreto da Umberto Ecco, Bompiani, Milano, Wolton, Dominique. Informer n est pas communiquer. CNRS editions, Paris, Willcox, David R. Propaganda, the Press and Conflict - The Gulf War and Kosovo. Routledge. London and New York, Wolf, Mauro. Teoria delle comunicazioni di massa, Edizioni XII dirreto da Umberto Ecco. Bompiani, Milano Zaharna, R.S. Battles to Bridges US Strategic Communication and Public Diplomacy after 9/11, Palgrave Macmillan, Zenuni, Jaup. Komunikimi ndërkombëtar. Extra R, Tiranë, Artikuj shkencorë Appel, Ronit; Irony, Assaf; Schmerz, Steven & Ziv, Ayela. Cultural Diplomacy: An Important but Neglected Tool in Promoting Israel s Public Image, Lauder School of Government, Diplomacy and Strategy, May, Arsenault, Amelia. Public Diplomacy 2.0, f Në: Philip Seib, Toward a New Public Diplomacy - Redirecting U.S. Foreign Policy, Palgrave Macmillan, (f ) Canning, Mike. The Overseas Post: The Forgotten Element of Our Public Diplomacy, në: The Public Diplomacy Council, December, 1, Amelia Arsenault, Public Diplomacy 2.0, në: Philip Seib, Toward a New Public Diplomacy - Redirecting U.S. Foreign Policy, Palgrave Macmillan, 2009, ( ) 251

277 Appel, Ronit & Assaf Irony. Cultural Diplomacy: An Important but Neglected Tool in Promoting Israel s Public Image. The Interdisciplinary Center Herzliya Lauder School of Government, Diplomacy and Strategy, maj Arsenault, Amelia. Public Diplomacy 2.0. në: Philip Seib, Toward a New Public Diplomacy - Redirecting U.S. Foreign Policy. Palgrave Macmillan, ( ) Bach, Sanja, Nation Branding: Branding Croatia, në: Diplomatic Academy Proceedings, Strategic Public Diplomacy, Diplomatic Academy, Ministry of Foreign and European Affairs of Republic of Croatia, Zagreb, 2012 f. 85 (85-95) Baldi, Stefano. The Internet and Diplomats of the Twenty First Century: How New Information Technologies Affect the Ordinary Work of Diplomats, in: Jovan Kurbalija (ed), Modern Diplomacy, DiploPublishing, BIA, Albanski terorizam i organizovani kriminal na Kosovu i Metohiji Prvi deo, Drugi deo, Beograd, 2003 në: Cull, Nicholas J. Public Diplomacy before Gullion-The Evolution of a Phrase, f. 19. in: Nancy Snow & Philip M. Taylor (ed), Routledge Handbook of Public Diplomacy, New York-London, Routledge, Cull, Nicholas J. Public diplomacy: Seven lessons for its future from its past. në: Place Branding and Public Diplomacy 6, February Cull, Nicholas J. Public Diplomacy: Lessons from the Past, Los Angeles, Figueroa Press, 2009, në: Cull, Nicholas J. Public Diplomacy: Taxonomies and Histories.The ANNALS of the American Academy of Political and Social Science, Sage Published, 2008, (31-54) Cultural Diplomacy - The Linchpin of Public Diplomacy, Report of the Advisory Committee on Cultural Diplomacy US Department of State, Septermber, Studimi gjendet edhe në: Curtin, Patricia A. & Gaither, T. Kenn. International Public Relations Negotiating Culture, Identity and Power. Sage Publications, UK, Davison, W. Phillips & George, Alexander L. An Outline for the Study of International Political Communications, The Public Opinion Quarterly, Vol. 16, No. 4, dimër , Oxford University Press. ( ). 252

278 Deibert, Ronald J. Hyper-Realities of World Politics: Theorizing the Communications Revolution, in: Evan H. Potter, Cyber- Diplomacy, Menaging Foreign Policy in the Twenty-First Century, McGill Queens s University Press, Fiske, Marjorie & Lowenthal, Leo. Some Problems in the Administration of International Communications Research, in: The Public Opinion Quarterly, Vol. 16, No. 2 (Summer, 1952), ( ) në: =4&sid= Fitzpatrick, Kathy R. Privatized Public Diplomacy, (155, 169). në: Seib, Philip, Toward a New Public Diplomacy - Redirecting U.S. Foreign Policy, Palgrave Macmillan, 2009 ( ) Gass, Robert H.& Seiter, John S. Credibility and Public Diplomacy, në: Routledge Handbook of Public Diplomacy, New York-London, Routledge, 2009 ( ) Gilboa, Eytan. The Global News Networks and U.S. Policymaking, in: Defense and Foreign Affairs, Shorenstein Fellow, Harvard College, Spring Gilboa, Eytan. Diplomacy in the media age: Three models of uses and effects, Diplomacy & Statecraft, Vol.12, No.2 (June 2001), (1-28) artikulli gjendet edhe në: Gilboa, Eytan. Searching for a Theory of Public Diplomacy, in: The Annals of the American Academy of Political and Social Science, Sage, March, Gilboa, Eytan. The CNN Effect: The Search for a Communication Theory of International Relations, in: Political Communication, Routledge Taylor & Francis Inc., (27 44) Glassgold, Stacy Michelle. Public Diplomacy The evolutiot of literature. US Center on Public Diplomacy, Gregory, Bruce. American Public Diplomacy: Enduring Characteristics, Elusive Transformation, The Hague Journal of Diplomacy 6, ( ). Henrikson, Alan K. What Can Public Diplomacy Achieve?, Netherland Institute of International Relations Clingendael - ISSN , në: Higham, Robin. The World Needs More Canada. Canada Needs More Canada, in Jean- Paul Baillargeonm (ed), The Handing Down of Culture, Smaller Societies, and Globalization, Ontario: Grubstreet Editions, ( ). Hoking, Brayan. Rethinking the New Public Diplomacy, në: Jan Melissen, New 253

279 public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, (28-43) Holden, John. Influence and Attraction - Culture and the race for soft power in the 21st century, British Council-Demos, (vizituar: mars, 2013) Huyghe, Francois-Bernard. Diplomatie publique, soft power - Influence d Etat, Observatoire Geostrategique, 5 jyillet, Kennan, George F., Diplomacy without Diplomats?, in: Foreign Affairs, Vol. 76, No. 5 (Sep. - Oct., 1997), f ( ) Kosovar Stability Initiative, Image Matters! Deconstructing Kosovo s Image Problem, Forum 2015, Prishtinë, nëntor Punimi gjendet edhe në: Kunczik, Michael. Globalization: News media, images of nations and the flow of international capital with special reference to the role of rating agencies, Deutsches Übersee-Institut Forschungsgruppe: Internationale Medien und politische Kommunikation, Februar, (në: Laroche, Michel. The influence of country image structure on consumer evaluations of foreign products. International Marketing Review Vol. 22 No. 1, 2005, (96-115). Lazarsfeld, Paul F. & Merton, Robert K. Mass Communication, Popular Taste and Oranized Social Action, in: Mass Culture The Popular Arts in America, Bernard Rosennberg & David Manning White (ed), The Free Press New York, Gjendet edhe në: 20et%20al% pdf Lee, Hyung Min. New Paradigm of Public Diplomacy and broadened Relationship building: A comparative anaysis of foreign Governments web sites, University of Florida, Leonard, Mark. Diplomacy by Other Means, Foreign Policy Rewiev, Sepember 1, në: Maliniak, Daniel. Peterson, Suzan and Tierney, Michael J. TRIP Around the World: Teaching, Research, and Policy Views of International Relations Faculty in 20 Countries, Virginia, May 2012, f Anketa gjendet edhe në: 254

280 Maliniak, Daniel; Peterson, Susan & Tierney, Michael J. TRIP Around the World: Teaching, Research, and Policy Views of International Relations Faculty in 20 Countries, Virginia, May në: Malone, Gifford. Managing public diplomacy. Washington Quarterly 8 (3): ( ). Lodge, Juliet. Communicating (in) Security: A failure of Public Diplomacy?, An Integrated Project Financed by the Sixth EU Framework Programme, Novembre, në: M. Rosendorf, Neal. A Cultural Public Diplomacy Strategy, në: Philip Seib, Toward a New Public Diplomacy - Redirecting U.S. Foreign Policy, Palgrave Macmillan, ( ). Manners, Ian. Normative Power for Europe: A Contradiction in Terms?. Journal of Common Market Studies, vol. 40, no. 2. Mark, Simon, A Greater Role for Cultural Diplomacy, Netherlands Institute of International Relations Clingendael ISSN , prill, Mark, Simon. A Greater Role for Cultural Diplomacy. Netherlands Institute of International Relations Clingendael, prill, Martin Wählisch and Behar Xharra, Public Diplomacy of Kosovo: Status Quo, Challenges and Options, Figueroa Press, Los Angeles, April McEvoy-Levy, Siobhan. American Exceptionalism and US Foreign Policy Public Diplomacy at the End of Cold War. Palgrave, Melissen, Jan. Boynd the New Public Diplomacy, Netherlands Institute of International Relations Clingendeal, tetor Michalski, Anna. The EU as a Soft Power: the Force of Persuasion, në: Jan Melissen, New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, ( ) Mitchell, J. M. International Cultural Relations - Key Concepts in International Relations, in: Waller, Michael. (ed), The Public Diplomacy Reader, Institute of World Politics Press,

281 Mowlana, Hamid. Communication and International Relations, në: Jongsuk Chay (ed.), Culture and International Relations, New York, Praeger, Nye Jr., Joseph S. Public Diplomacy and Soft Power, in: Public Diplomacy in a Changing World, Annals of the American Academy of Political and Social Science- Sage Publications, Inc. Vol. 616, March, 2008 (94-109). Nye Jr., Joseph S. Responding to my critics and concluding thoughts, in: Soft Power and US Foreign Policy Theoretical, historical and contemporary perspectives, Inderjeet Parmar and Michael Cox (ed.), 2010, Routledge, London & New York. ( ) Nye, Joseph S. The New Public Diplomacy, Olins, Wally. Making a National Brand, në: Melissen, Jan. New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, ( ) Pichler, Robert. Migrimi, diasporizimi dhe shkatërrimi i Jugosllavisë -Një analizë krahasuese, në: Roli i mërgatës në shtetformim, Konferencë shkencore ndërkombëtare - Prizren qershor Ministria e Diasporës e Kosovës, Prishtinë Potter, Evan H. Canada and the New Public Diplomacy, International Journal, Winter , (43-64) Potter, Evan H. Canada and the New Public Diplomacy, Netherlands Institute opf International Relation Clingendeal, ISSN R. S. Zaharna, Intercultural Communication and International Public Relations: Exploring Parallels, in: Communication Querterly, Vol. 48, No 1, Winder (85-100) R.S. Zaharna, The Cultural Awakening in Public Diplomacy, Los Angeles, Figueroa Press, Raporti i plotë gjendet në: (vizituar 18 janar, 2011). Ribaj, Pajtim. Strategjia kombëtare dhe diaspora, në: Roli i mërgatës në shtetformim, Konferencë shkencore ndërkombëtare - Prizren qershor 2012, botoi: Ministria e Diasporës e Kosovës, Prishtinë Rosendorf, Neal M. A Cultural Public Diplomacy Strategy, në: Seib, Philip. Toward a New Public Diplomacy - Redirecting U.S. Foreign Policy. Palgrave Macmillan, ( ) 256

282 Rosendorf, Neal M. A Cultural Public Diplomacy Strategy, në: Seib, Philip, Toward a New Public Diplomacy - Redirecting U.S. Foreign Policy, Palgrave Macmillan, ( ). Saliu, Hasan, Fushata: Kosovo the yung Europeans një kërkim i paqartë i imazhit, 45, në: Komunikimi i integruar koncepte, strategji, praktika, Univesriteti i Tiranes Departamenti i Gazetarisë dhe Komunikimit, Tiranë, 2011/4, ( ). Saliu, Hasan. The image of a country, communication actors in educational exchanges, in: Thesis, Pristina, Spring, Saliu, Hasan. Komunikimi politik ndërkombëtar. Teze masteri, Universiteti AAB, maj, Savarese, Rossella. Infosuasion in European Newspapers: A Case Study on the War in Kosovo, in: ed. Denis McQuail, Peter Golding and Els de Bens. Communication Theory & Research, SAGE Publications, Schneider, Cynthia P. Culture Communicates: US Diplomacy That Works in: Jan Melissen, The New Public Diplomacy: Soft Power in International Relations. New York: Palgrave Macmillan, Scott Burchill, Andrew Linklater, Richard Devetak, Jack Donnelly, Matthew Paterson, Christian Shaun Riordan Dialogue-based Public Diplomacy: New Foreign Policy Paradigm? në Melissen, New public diplomacy: soft power in international relations, Palgrave Macmillan, Sepstrup, Preben. Internatiopnal Communication, në: Denis McQuail, Peter Golding and Els de Bens (ed), Communication Theory & Research, Sage Publication, Sepstrup, Preben. Research into International Television Flows: A Methodological Contribution, në: Communication Theory & Research, ed: Denis McQuail, Peter Golding and Els de Bens, Sage Pubblications, Smaele, Hedwigde & Bensand, Els De. The Inflow of American Television Fiction on European Broadcasting Channels Revisited, in: McQuail, Denis; Golding, Peter; Bens, Els de Communication Theory & Research, Sage Pubblications, Soroka, Stuart N. Media, Public Opinion, and Foreign Policy, Press/Politics 8(1), (27-48) në: Rasmussen, Ivan Willis. Towards a Theory Of Public Diplomacy A quantitative study of public diplomacy and soft power, The Fletcher School (Tufts University), October

283 Szondi, Gyorgy. Public Diplom acy and Nation Branding: Conceptual Similarities and Differences. Netherlands Institute of International Relations Clingendael ISSN , tetor Strobel,W.P. Late-Breaking Foreign Policy - The News Media s Influence on Peace Operations, US Institute of Peace Press, Washington, D.C., 1997, cituar sipas Diodato, Emidio, Comunicazione e politica internazionale, Rubbettino, Roma Szondi, Gyorgy. Public Diplomacy and Nation Branding:Conceptual Similarities and Differences, Netherlands Institute of International Relations Clingendael ISSN , tetor Taylor, M. Toward a public relations approach to nation building. in: Journal of Public Relations Research, 12(2), ( ). Taylor, Philip M. Public Diplomacy and Strategic Communications, në: Nancy Snow & Philip M. Taylor (ed), Routledge Handbook of Public Diplomacy, New York-London, Routledge, Taylor, Philip M. Public diplomacy and the information war on terror, në: Inderjeet Parmar and Michael Cox (ed), Soft Power and US Foreign Policy, Theoretical, historical and contemporary Perspective, London-New York: ( ) Taylor, Philip M. Public diplomacy and the information war on terror, në: Inderjeet Parmar and Michael Cox (ed), Soft Power and US Foreign Policy, Theoretical, historical and contemporary Perspective, London-New York: ( ) Wählisch, Martin & Xharra, Behar. Public Diplomacy of Kosovo: Status Quo, Challenges and Options. Figueroa Press, Los Angeles: April Wallin, Matthew. The New Public Diplomacy Imperative America s Vital Need to Communicate Strategically, American Security Project, August, Williams, Abiodun. The U.S. Military and Public Diplomacy, në: Philip Seib, Toward a New Public Diplomacy - Redirecting U.S. Foreign Policy, Palgrave Macmillan, ( ). Wilson, Ernest J. III, Hard Power, Soft Power, Smart Power, Annals of the American Academy of Political and Social Science, Sage Publications, 2008, f. 116 (e qasshme edhe në faqen e autorit: 20Power.pdf ) ; 258

284 Williams, Abiodun. The U.S. Military and Public Diplomacy, në: Philip Seib, Toward a New Public Diplomacy - Redirecting U.S. Foreign Policy, Palgrave Macmillan, ( ) Xharra. Xharra & Wählisch, Martin. Beyond Remittances-Public Diplomacy and Kosovo s Diaspora, Klubi për Politikë të Jashtme, korrik, Zhang, Cui & Meadows III, Charles William. International Coverage, Foreign Policy, and National Image: Exploring the Complexities of Media Coverage, Public Opinion, and Presidential Agenda. International Journal of Communication (76 95) Intervista audiovizive Arjeta Emra, drejtoreshë e British Council, Kosovë, drejtuese e projektit të Ministrisë së Jashtme për diplomaci publike Deli Balidemaj, Bashkia e Mynihut, Drejtoria për arsim, kandidat për deputet landi (intervistë përmes it). Dr. Bedri Millaku ekspert i turizmit, Ministria e Tregtisë Dr. Hajdin Abazi, zv/ministër i Kulturës, Rinisë dhe Sportit Dr. Llukam Halili, aktivist, gazetar, studiues, jeton në Zvicër (intervistë përmes it). Hafiz Gagica, aktivist politik shumëvjeçar në Gjermani (intervistë përmes it). Dr. Ramë Buja, ministër i arsimit të Kosovës Dr. Zijad Mehic, dekan i Fakultetit të Arteve Universiteti i Sarajevës, ligjetues që 6 vjet në AAB, Prishtinë, njohës i realitetit të Kosovës. Eroll Bilibani, drejtor i festivalit ndërkombëtar Dokufest Genti Metaj, kryetar i shoqatës Konitza Asbl në Bruksel. (intervistë perms it) Ibrahim Makolli, ministër Diasporës së Kosovës Msc. Ilir Tafa, aktor në serialin ballkanik Lud, zbunjen normalan Msc. Vjosa Berisha, drejtoreshë e festivalit ndërkombëtar Prifilmfest 259

285 Raporte zyrtare, ligje, artikuj (raportet online janë vizituar: shkurt-qershor, 2013) Agjencia e Statistikave të Kosovës, Regjistrimi i popullsisë, ekonomive familjare dhe banesave Ashton, Catherine. A Different Balkan Story, The New York Times, 25 prill, Between-Kosovo-and-Serbia.html?_r=0 Beers, Charlotte. Public Diplomacy Plans for the Future (raport në Komitetin e Senatit amerikan për marrëdhënie të jashtme, 11 qershor 2002). Raporti i plotë gjendet ne web faqen e Departamentit Amerikan të Shtetit (vizituar: 11 shkurt, 2013) BIA, Albanski terorizam i organizovani kriminal na Kosovu i Metohiji I, II, BIA, Beograd, British Councill, Joint Project between Ministry of Foreign Affairs, British Embassy and British Council, Dokument i dorëzuar nga drejtoresha e British Council, Arjeta Emra, për këtë studim. Brosse de La, Renaud. Political Propaganda and the Plan to Create 'A State For All Serbs Brunwasser, Matthew. That Crush at Kosovo s Business Door? The Return of U.S. Heroes, in: New York Times, December 11, Butcher, Tim. A classic tale of a life made good in America, BBC, 17 shkurt, Changing Minds, Winning Peace - A new strategic direction for U.S. Public Diplomacy in the Arab & Muslim World. Report of the Advisory Group on Public Diplomacy for the Arab and Muslim World, October 1, Kjo strategji e njohur edhe si Raporti Djerejian, gjendet e plotë në web faqen e Departamentit të Shtetit Charlotte Beers, Public Diplomacy Plans for the Future (raport në Komitetin e Senatit amerikan për marrëdhënie të jashtme, 11 qershor 2002). Raporti i plotë gjendet ne web faqen e Departamentit Amerikan të Shtetit 260

286 Charlton, Back. The Man Flying His Plane to Every Country That Doesn't Recognise Kosovo's Independence. Intervistë me James Berishën, në: flying-to-every-country-that-doesnt-recognisekosovos-independence Commission of The European Communities, On an Information and Communication Strategy for The European Union, Brussels, Cultural Diplomacy - The Linchpin of Public Diplomacy, Report of the Advisory Committee on Cultural Diplomacy US Department of State, Septermber, 2005, f. 4. Studimi gjendet edhe në: Departement federal te justice e police (DFJP) Office federal de migrations, Mirë se vini në Zvicër- Informacione për të ardhurit e rinj. në: mmen-sq.pdf Diaspora si forcë shtytëse për zhvillim në Kosovë: mit apo realitet? Përmbledhje. Prishtinë, Forumi për Iniciativë Demokratike, Edvard Mitevski. The Story of the Macedonian Public Diplomacy, in: Ministry of Foreign Affairs of The Republic of Macedonia, Macedonian Diplomatic Bulletin, n.8, Macedonian Information Centr, Skopje, Enti gjerman i statistikave indeutschland-nach-herkunftsland/ Enti statistikor i Zvicrës, xls EU Perspective in Kosovo, Survey of Awareness of the EU and European European Council on Foreign Relations & Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Kosovo, South East Europe in a multipolar era - Inaugural conference of the Germia Hill Forum, Prishtina, November 2011, in: /Germia_Hill_2011_Report.pdf European Council on Foreign Relations & Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Kosovo, The Future of Transatlantic Relations: South East Europe and Beyond, Prishtina, 8-10 November In: Fuga, Artan. Cyber-hapësira publike: Karakteristika dhe dinamika në: Hoxhaj, Enver. A year of Kosovo s public diplomaci. Kosovo s New Diplomat, nr. 6, f. 12. në: 261

287 Enti i Statistikave të Kosovës, Statistikat e tregtisë së jashtme, në: Edmund A. Gullion, Definitions of Public Diplomacy në: International Court of Justice, Accordance with international law of the unilateral declaration of independence in respect of Kosovo, Summary, 2010/2, Hague, July 22, në: Intervistë e James Berisha në televizionin CBS Egypt, publikuar në Youtube, 3 shtator Kosovar Stability Initiative, Image Matters! Deconstructing Kosovo s Image Problem, Forum 2015, Prishtinë, nëntor në: Gazeta Shqip, Rusia ofron bursa për shqiptarët, Tiranë, 23 prill, 2009, f Kosovo s Thaci Aspires to Statesmanship, but Guerrilla Past Haunts Him, New York Times, 13 korrik, hauntshim.html?pagewanted=1&pagewante Launey, Guy De. Kosovo marks fifth year of independence from Serbia. BBC, 17 shkurt, Ligji i Buxhetit të Kosovës për vitin 2013, në: Ligji nr. 04/l 095 për Diasporën dhe Mërgatën, miratuar më: 31 maj, Ligji gjendet edhe në: pdf Ministervsto za navoreshni rapoti, Ekonomska diplomatija, në: (vizituar: 2 janar, 2013) Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Macedonia, Crossroads - the Macedonian Foreign Policy Journal. ISSN: , në: 262

288 %20MNR%20web%20July% pdf (vizituar: 2 janar, 2013) Ministry of Foreign Affairs of The Republic of Macedonia, Macedonian Diplomatic Bulletin, Nr. 62, në: Ministry of Foreign Affairs of The Republic of Macedonia, Macedonian Diplomatic Bulletin, Nr. 63/64, Jylu-August, 2012, në: (vizituar më 22 nëntor 2012) Misha, Prio. Feja, laiciteti dhe hapësira publike, Shtypi shqiptar për raportet mes fesë, laicitetit dhe hapësirës publike - Shtator Qershor 2012, Fridrih Ebert Stiftung dhe Instituti i Dialogut dhe Komunikimit, pa vit botimi. Nye Jr., Joseph S. "Propaganda isn't the Way", New York Times, January 10, (vizituar: 22 shkurt, 2013) Nye, Joseph, intervistë në: (vizituar: 20 maj, 2013) O'Kane, Maggie. Kosovo drug mafia supply heroin to Europe, The Guardian, 13 mars, në: Inhuman treatment of people and illicit trafficking organs in Kosovo, Draft resolution adopted by the Committee on Legal Affairs and Human Rights of Parliamentary Assembly,Council of Europe. në: ( ) Saliu, Hasan. Për një diplomaci ekonomike, editorial, Gazeta Lajm, Prishtinë, 23 dhjetor, Saliu, Hasan. Kërkim i paqartë i imazhit të Kosovës. Gazeta Shqip, Tiranë, 22 mars, Schneider, Cynthia P. Culture Communicates: US Public Diplomacy that Works. Netherlands Institute of International Relations Clingendael ISSN , shtator, Sherman, Wendy. Briefing on the Rollout of Virtual Embassy Tehran, Washington, DC, December 6,

289 The Public Diplomacy Alumni Association, në (vizituar: 22 mars, 2013) U.S. Deparment of Defensce. Bush Voices Support for Kosovo Independence, February, 18, U.S. Department of State, Under Secretary for Public Diplomacy and Public Affairs, U.S. Public Diplomacy: State Department Expands Efforts but Faces Significant Challenges, GAO Report to the Committee on International, September 2003, raporti gjendet në: U.S. Public Diplomacy: State Department Expands Efforts but Faces Significant Challenges, GAO Report to the Committee on International, September raporti gjendet në: U.S. Public Diplomacy: State Department Expands Efforts but Faces Significant Challenges, GAO Report to the Committee on International, September 2003, raporti gjendet në: UNDP, Kosovo Remittance Study 2012, Prishtinë, July, 2012, f. 49. I qasshëm edhe në: UNDP, Kosovo Remittance Study 2012, Prishtinë, July, 2012, f. 49. I qasshëm edhe në: UNDP/USAID, Studimi i Remitencave në Kosovë 2010, Prishtinë, nëntor 2010, UBO Consulting. U.S. Deparment of Defensce, Bush Voices Support for Kosovo Independence, February, 18, UNDP/USAID, Studimi i Remitencave në Kosovë 2010, Prishtinë, nëntor 2010, UBO Consulting, f. 12. UNICEF, Çliro ndryshimin Zërat e të rinjve të Kosovës Raport, UNICEF, 20 tetor, 2010, në: What is Public Diplomacy? në Public Diplomacy Alumni Association, shoqata e dalë nga USIA, (vizituar: 12 mars, 2013). What is Public Diplomacy? në: (vizituar:12 mars, 2013) US Center on Public Diplomacy është njëra nga katër qendrat e kontraktuara nga Departamenti i Shtetit për diplomaci publike. 264

290 Web informacione Ministria e Jashtme e Kosovës, Kapacitetet investuese të Kosovës prezantohen në Frankfurt, (vizituar: 2 maj, 2013) Ministria e Jashtme e Kosovës, Kryeministrat Thaçi dhe Orban morën pjesë në Forumin Ekonomik në Budapest, 13 qershor 2012, (vizituar: 2 maj, 2013) Videoja e RTS-së, që flet se myslimanët u hedhin fëmijë serbë luanëve të uritur : (vizituar: 18 mars, 2013). Ministria e Punëve të Jashtme e Kosovës, Kosova promovon kapacitetet ekonomike para investitorëve francezë, 23 maj, 2012, (vizituar: 2 maj, 2013) Web informacionet e mëposhtme janë vizituar ndërmjet muajve: prill-qershor dhe fault.aspx fault.aspx 265

291 le-kosovo-signent-un-accordhistorique.htm le-kosovo-signent-un-accordhistorique.htm &linkCode=as2&camp=1789&creative=390957&creativeASIN= #reader_ &linkCode=as2&camp=1789&creative=390957&creativeASIN= #reader_ %20PL%20per%20buxhetin% pdf xls feiert- mit-schweizer- flaggeid html lessons- from-kosovoon-peacemaking-and-problem-solving lessons- from-kosovoon-peacemaking-and-problem-solving Tha- mafia-bossstole-human-organs-serbs.html Tha- mafia-bossstole-human-organs-serbs.html Marilyn-Monroe-moment-skirt-flies-bare-cheeks-photocall.html films- newmusic-video-kosovan-birth-town.html 266

292 films- newmusic-video-kosovan-birth-town.html &type=1 &page= &type=1 &page=1 flying- for-kosovo-james-berisha-in-sudanpart-1-video-nkjehttzbs html flying- for-kosovo-james-berisha-in-sudanpart-1-video-nkjehttzbs html lud-zbunjenormalan/mnypfhyv1qq.htm?ss=true in-fuorigioco-la-costruzione-dello-stadio-al-gruppomabetex/ l-uck-detrafic-d-organes_ _3214.html unrapport-europeen-a-de-la-propagande-nazie 267

293 unrapport-europeen-a-de-la-propagande-nazie the-prince-ofdenmark.html?_r=0 the-prince-ofdenmark.html?_r= first-envoy-to-serbia-resignsafter-two-days.html first-envoy-to-serbia-resignsafter-two-days.html haradinajidusbre8as0b ; frees- former- leader-of-kosovo.html; ; haradinajidusbre8as0b ; frees- former- leader-of-kosovo.html; ; dhe nishliu- representa-albania-eurovision balada-suus/ shtml nishliu- representa-albania-eurovision balada-suus/ shtml 268

294 hashim- thaci-europaratwirft-kosovo-premier-schwere-verbrechen-vor verspruehteine-sehr-warme-atmosphaere/ html my- flag-a-musicalabout-kosovo_166671/ majlinda-kelmendialbania majlinda-kelmendialbania 7,00.html dhe: dhe: (vizituar: 18 janar, 2011) ministerkey-player- in- mafia- like- gang.html 269

295 FJALORTH TERMINOLOGJIK I PUNIMIT Diplomaci Arti i të biseduarit ndërmjet përfaqësuesve të shteteve; përdorimi i inteligjencës dhe taktit për të drejtuar marrëdhënie zyrtare ndërmjet qeverive të shteteve të pavarura ose të varura. Diplomaci publike Diplomacia publike mëton të promovojë interesin kombëtar nëpërmjet të kuptuarit, informuarit dhe duke bindur publikun e huaj. Diplomacia publike është proces qeveritar i komunikimit me publikët e huaj, në një përpjekje për të sjellë mirëkuptim për idetë dhe idealet nacionale, institucionet e kulturën e saj, qëllimet e tij kombëtare dhe politikat aktuale, e cila përfshin shkëmbime kulturore, arsimore, bibliotekat, publikime, shkëmbime profesionale e studimore dhe trajnime të zyrtarëve të. Diplomacia e re publike e shekullit 21 është komunikuese e jo informuese, më shumë aktorë marrin pjesë në komunikim, shtohet debati, diplomacia publike bëhet dialoguese, bashkëpunuese dhe përfshirëse. Diplomacia publike sot nënkupton komunikimin e aktorëve shtetërorë dhe joshtetërore, organizatave joqeveritare, korporatave, individëve etj. - me publikët e jashtëm, me qëllim të informimit, ndikimit dhe angazhimit të tyre për të realizuar objektiva politikë e ekonomikë të vendit. Për të arritur këto objektiva komunikohet me publikët e huaj nëpërmjet mjeteve të ndryshme, përfshirë mediat ndërkombëtare, kultivimin e gazetarëve ndërkombëtare dhe studiuesve, aktivitete kulturore, shkëmbime arsimore dhe bursa studentësh, vizita dhe konferenca të programuara, publikime etj. Diplomaci publike bashkëpunuese Aktivitetet që kanë të bëjnë me promovimin e vlerave si demokracia, të drejtat e njeriut dhe shteti i së drejtës, promovohen nga shtetet në mënyrë ta pavarur nga konteksti i tyre shtetëror dhe në mënyrë shumëpalëshe. Shtete të ndryshme bashkëpunojnë për promovimin e vlerave të tilla universale bashkërisht në masat e përbashkëta të diplomacisë publike. Diplomaci publike bashkangazhuese Meqë shqiptarët kudo që janë, pavarësisht përkatësisë shtetërore, shpesh promovohen për nga përkatësia e tyre etno-kulturore ku përfshihet edhe dimensioni i trashëgimisë kulturore, kostumografisë, muzikës, artit, letërsisë, figurave mitologjike, historisë etj, atëherë një diplomaci e tillë e përbashkët publike më mirë të quhet bashkangazhuese kur ka të bëjë me promovimin e kulturës shqiptare, sesa bashkëpunuese siç njihet koncepti i mësipërm i fushës. Në këtë diplomaci publike bashkangazhuese përfshihen shqiptarët si nga Kosova, Shqipëria, shqiptarët në Maqedoni, Preshevë, Mal të Zi etj. Ky angazhim i përbashkët është parë te ministritë e arsimit të Kosovës e Shqipërisë, të cilat bashkorganizojnë mësimin plotësues në gjuhën shqipe për diasporën shqiptare në botë. Konsideroj se në promovimin e vlerave të përbashkëta të cilat i bashkëndërmarrin dikastere qeveritare të paktën dy shteteve shqiptare për mësimin e gjuhës shqipe, nuk mund të përdoret fjala bashkëpunim, sepse nuk është fjala për ndërveprim mes dy 270

296 institucioneve, por për veprim të dy institucioneve në drejtim të diasporës shqiptare, pra një bashkangazhim institucional. Diplomaci kulturore Me diplomaci kulturore kuptohet shpërndarja e kulturës së një shtetit në mbështetje të qëllimeve të saj të politikës së jashtme apo të diplomacisë, si praktikë e diplomacisë publike, në mënyrë që të ndikojë pozitivisht mbi audiencat e jashtme. Sipas Milton Cummings, diplomacia kulturore paraqet shkëmbimet e ideve, informacionit, artit dhe aspekteve të tjera të kulturës ndërmjet shteteve dhe popujve të tyre në mënyrë që të nxitet mirëkuptimin i përbashkët. Në diplomacinë kulturore ashtu si në diplomacinë e re publike, theksi më shumë vendoset në angazhimin e publikëve të huaj sesa në dërgimin e mesazheve. Shkëmbimet arsimore, kulturore etj, nënkuptojnë udhëtime të gjata të cilat mund të shkrijnë paragjykimet nëpërmjet komunikimit, duke pasur parasysh faktin se komunikimi dhe kultura janë aq të ndërlidhura saqë nuk mund të ndahen. Efekti CNN Etiketa CNN effect përdoret për të treguar tre hipoteza të ndryshme: a. mbulesa mediatike e vuajtjes dhe dhunës; gazetarët dhe liderët e opinioneve kërkojnë të bëhet diçka ; presioni popullor bëhet i papërmbajtur; qeveritë bëjnë diçka ; b. mediet përzgjedhin lajmet; mediet i përqendrojnë vëmendjen te disa konflikte dhe i heshtin disa të tjerë; opinioni publik bën presion që të bëhet diçka në raport me konfliktet të cilat kanë një mbulesë mediatike; konflikte të tilla hyjnë në agjendat politike; c. rritet ritmi i ndikimit informativ mediatik; mbajtësit e politikës vendosin kur do të bëhet ajo që duhet të bëhet. Efekti primacy dhe efekti recency Teoricienët e komunikimeve masive kanë shtruar pyetjen nëse janë më efikase argumentet fillestare në mbështetje të një situate, apo argumentet e mëvonshme apo përfundimtare në mbështetje të një situate të kundërt? Këtu fjala është për ato që njihen si efekte primacy nëse vërtetohet se efikasiteti më i madh është i argumenteve fillestare dhe efekti receney nëse rezultojnë më ndikues argumentet përfundimtare. Ndodh kryesisht që efekti primacy të ketë më shumë ndikim ndaj audiencës sesa efekti recency. Identitet konkurrues Identiteti konkurrues është një term i përdorur për të përshkruar sintezën e menaxhimit të markës me diplomacinë publike dhe me tregtinë, investimet, turizmin dhe promovimin e eksportit. Identiteti konkurrues është një model i ri për të rritur konkurrencën kombëtare në botën globale, që tashmë është duke dhënë rezultat për një numër shtetesh, qytetesh, rajonesh, qoftë të pasura apo të varfra. Imazh Imazhi paraqet shumën e një tërësie të gjerë besimesh, idesh dhe përshtypjesh që kanë njerëzit për një vend të caktuar. Imazhi paraqet thjeshtëzimin e një numri të madh asociacionesh dhe pjesë të informimit të lidhura me një vend. Imazhi i mirë në të gjithë botën i arritur nëpërmjet tërheqjes dhe bindjes, është bërë më i rëndësishëm se territori, 271

297 qasja dhe lëndët e para - të fituara tradicionalisht nëpërmjet masave ushtarake dhe ekonomike. Komunikim ndërkulturor Kuptimi i fjalës kulturë ka ndryshuar shumë në periudha të ndryshme. Këto lidhen me ndryshimet e mëdha historike, demokratike, industriale dhe kanë ndikime në natyrën politike, ekonomike e sociale. Përderisa me art më herët kuptohej letërsia, muzika, piktura, skulptura e teatri etj., më pas me kulturë do të kuptonim atë që mendojmë në vetvete; gjendjen e përgjithshme mendore e lidhur kjo me idenë dhe perfeksionimin; mënyrë jetese materiale, intelektuale e shpirtërore. Kultura gjithashtu përfshin shkëmbimin e përvojës estetike, ideve fetare, ritualet, vlerat personale, ndjenjat. Dhe, me komunikim ndërkulturor kuptohet komunikimi ndërpersonal në mes individëve të kulturave të ndryshme. Komunikim ndërkombëtar Komunikimi ndërkombëtar është një fushë hulumtimesh mbi fluksin dhe përcjelljen e vlerave, qëndrimeve, opinioneve, dhe informacioneve ndërmjet individëve, grupeve qeverive dhe teknologjive; ndikimi i tyre si dhe studimi i strukturës së institucioneve përgjegjëse që promovojnë mesazhe të tilla ndërmjet kombeve dhe kulturave Komunikim politik ndërkombëtar Me komunikim politik ndërkombëtar do të kuptonim përdorimin e komunikimit nga shtetet për të ndikuar sjelljen e rëndësishme të popullit në shtetet e tjera. Kjo përfshin propagandën dhe aktivitetet informuese të disa agjencive shtetërore. Komunikimi politik ndërkombëtar është term përmbledhës që përfshin disa nga aktivitetet e termeve si: negocimin, propagandën, luftën politike, luftën psikologjike. Komunikim strategjik Komunikimi strategjik parashikon ngjarje dhe komunikime simbolike, zakonisht brenda një viti, për të forcuar tema qendrore, apo për të çuar përpara një politikë qeveritare. Konstruktivizmi Rrymë e marrëdhënieve dhe komunikimeve ndërkombëtare, i njohur si konstruktivizmi social, i cili ishte më ndikuesi në marrëdhëniet ndërkombëtare në vitet Kjo rrymë, e njohur edhe si racionaliste, njeh shtetin si aktor i rëndësishëm në marrëdhëniet ndërkombëtare, por përqendrohet tek shoqëritë e jashtme, proceset sociale dhe struktura e lidhur me ata aktorë, me të cilat duhet komunikuar. Në përgjithësi, konstruktivistët më shumë përparësi i japin strukturës kulturore sesa asaj materiale me arsyetimin se aktorët të veprojë mbi bazën e kuptimeve kanë objektet për ta dhe kuptimet janë konstruksione sociale. Kulturë Kuptimi i fjalës kulturë ka ndryshuar shumë në periudha të ndryshme. Këto lidhen me ndryshimet e mëdha historike, demokratike, industriale dhe kanë ndikime në natyrën politike, ekonomike e sociale. Përderisa me art më herët kuptohej letërsia, muzika, piktura, skulptura e teatri etj., më pas me kulturë do të kuptonim atë që mendojmë në 272

298 vetvete; gjendjen e përgjithshme mendore e lidhur kjo me idenë dhe perfeksionimin; mënyrë jetese materiale, intelektuale e shpirtërore, të cilat shpesh. Kultura gjithashtu përfshin shkëmbimin e përvojës estetike, ideve fetare, ritualet, vlerat personale dhe ndjenjat. Liberalizmi Rrymë pak a shumë kundërvënëse ndaj realizmit, studiuesit e të cilës e shohin natyrën njerëzore të arsyeshme, paqësore, natyrë e butë në parim, altruiste (Erazmo i Roterdamit, Emanuel Kant, Uilliam Penn, Ruso, Shuman, Adam Smith, U. Uillson etj). Këta e shohin botën më të rregullt, dhe qasja e saj nuk është forca për arritjen e paqes, por vlerat e përbashkëta, ndërvartësia, solidariteti, mirëkuptimi, qeveria botërore etj. Sipas tyre, në marrëdhëniet ndërkombëtare marrin pjesë edhe aktorë të tjerë, si organizatat ndërkombëtare, korporatat, mediat, aktorët ekonomikë, shoqëritë shumënacionale, individë etj. Marrëdhënie publike Veprime dhe mjete për të negociuar dhe ndryshuar marrëdhëniet ndërmjet organizatave dhe publikut. Marrëdhëniet publike janë arti i të ndikuarit, i cili konsiston në përcaktimin, realizimin dhe përforcimin gradual të agjendës tënde personale. E përdorin si organizatat politike, ekonomike e tregtare, ashtu edhe individë të profileve të ndryshëm. Marrëdhënie publike ndërkombëtare Marrëdhëniet publike të shteteve që përfshijnë akte bindëse komunikimi të qeverive drejtuar audiencave të huaja. Markë Emër, term, shenjë, simbol ose dizajn, apo kombinimin e tyre, me qëllim që të identifikohen mallrat ose shërbimet e një shitësi ose grup-shitësish dhe për t'i dalluar ata nga konkurrentët e tjerë. Markë kombëtare Markë kombëtare është një metaforë e përkryer për mënyrën e konkurrimit të vendeve ndaj njëri-tjetrit në tregun global tregtar për prodhimet, shërbimet, ngjarjet, idetë, vizitorët, talentin, investimet dhe ndikimin e tyre. Media globale Me media globale nënkuptohet: transmetim 24 orësh në ditë; transmetim në kohë reale; transmetohet nga çdo vend në botë; transmetimi shkon në çdo vend të botës. Menaxhim i lajmeve Menaxhimi i lajmeve, kur shteti organizon prezantimin sa më të madh në media për të komunikuar me publikët e huaj. Në kohë konfliktesh ka kuptim të keq, duke u konsideruar si dimension i propagandës, madje si formë censure dhe dezinformate. 273

299 Ngjarje mediatike Ngjarjet mediatike përfaqësojnë më të mirën e diplomacisë mediatike, duke tërhequr audiencat e gjera nëpër botë dhe shpesh duke ua prishur televizioneve programacionin e planifikuar apo duke u përqendruar në atë ngjarje. Këto janë transmetime të drejtpërdrejta të organizuara jashtë studiove televizive, të parapërgatitura dhe të prezantuara me ceremoni, si bisedime, ftesa diplomatike, takime diplomatike apo krijim klime për negociata. Neoliberalimi Neoliberalistët në dallim nga liberalistët pranojnë diçka nga realistët, ashtu siç pranojnë neorealistët elemente nga liberalistët. Neorealizmi Ajo është një rrymë që në parim është realiste, por me disa evoluime në konceptin e tyre për aktorët pjesëmarrës në marrëdhëniet ndërkombëtare dhe në përshkrimin e mjedisit politik të jashtëm. Rryma neorealiste pranon edhe disa norma morale në politikën e brendshme ashtu edhe në atë të jashtme. Ata thonë se konfliktet nuk ndodhin aq për natyrën e njeriut sesa për shkak të anarkisë në sistemin ndërkombëtar. Neorealistët i shohin edhe elementët e tjerë mjaft të rëndësishëm, përfshirë edhe bashkëpunimin, e jo vetëm forcën siç e shohin realistët. Realizimi Rrymë e marrëdhënieve ndërkombëtare. Teoricienët e saj e shohin natyrën e njeriut se në parim është egoiste, ku gjithkush gjithkënd sundon sipas fuqive dhe ku sundon ligji i xhunglës. Prandaj shteti është aktori kryesor dhe i vetmi në marrëdhëniet me jashtë. Ata mendojnë se forca dhe imponimi janë mjetet kryesore në këtë botë të cilën e shohin si kaotike; mbështetja kryesore tek ata është forca si mjet për realizimin e qëllimeve politike; qëllimi kryesor është maksimizimi i fitimeve të shtetit në arenën ndërkombëtare. Idetë e këtilla janë shumë të vjetra, duke nisur me Sun Tzu-në në Kinë, Tuqiditin në Greqinë e vjetër, Makiavelin në Italinë e Mesjetës, Hobsin, pas tij Handli e deri në ditët tona me Kissingerin dhe shumë të tjerë. Propagandë Manipulim i simboleve si mjet ndikimi ndaj qëndrimeve dhe çështjeve të komplikuara ; Fenomen sociologjik, përfshirë edhe arsimin dhe si pjesë e shoqërisë moderne në teknologjinë e informimit. Ajo përpiqet ta rrethojnë njeriun nga të gjitha rrugët e mundshme, në ndjenja dhe ide, duke luajtur me vullnetin për nevojat e tij. Pseudongjarje Janë produkte apo ngjarje të cilat nuk mund të injorohen nga mediat, pavarësisht se aty brenda nuk mund të dalë ndonjë lajm i rëndësishëm. Kanë fakte të ndërtuara për të respektuar kriteret e lajmit, por nuk paraqet lajm në vetvete. Publikë Me publikë (shumës) do të kuptonim grupe specifike njerëzish të lidhur ndërmjet tyre sipas një interesi të përbashkët, por që mund të jenë edhe publikë gjeneralistë. 274

300 Soft power Sot power përkufizohet si aftësi për të arritur rezultate të dëshiruara nëpërmjet atraktivitetit - në vend të shtrëngimit ose pagesës. Kjo arrihet nga tërheqja e kulturës së vendit, idealeve dhe politikave të saj. Në marrëdhëniet me vendet e tjera përveç fuqisë ushtarake dhe asaj ekonomike si hard power, hyn edhe një dimensioni i tretë që njihet si soft power. Burimet e soft power janë: kultura e vendit (atje ku është tërheqëse për të tjerët); vlerat dhe politika e një vendi (kur tregohen në lartësinë e duhur në vend dhe jashtë tij); politikat e jashtme të vendit (kur ato shihen si legjitime dhe të pasura me autoritet moral). Stereotip Stereotipet janë gjykime rutinore, të thjeshta dhe të formuara në mënyrë joadekuate, shpesh joprecize. Për pjesën më të madhe ne nuk shohim së pari dhe pastaj të përkufizojmë, por ne së pari përkufizojmë dhe pastaj shohim. 275

301 Shtojca Diplomaci publike: Menaxhimi i informacionit, komunikimi strategjik Fig. 1. Faqja zyrtare e Ministrisë së Jashtme të Kosovës. Të gjitha 8 fotot ne faqen kryesore, janë të ministrit të jashtëm Hoxhaj ( ) Fig. 2. Buletini zyrtar i Ministrisë së Jashtme, kryeartikulli: Ne jemi mbështetës të integrimit europian për të gjitha vendet e Ballkani. Kosova, i vetmi vend në Europë që ka viza dhe që është më prapa në procesin e anëtarësimit, mbështet vendet e tjera ballkanike që të integrohen në BE! Burimi: 276

302 Fig. 3. Kuzhinieri Rene Rexhepi në faqen e parë të Times, i shpallur edhe njëri nga 100 njerëzit më me ndikim në botë. Burimi i Fig. 3: Burimi i Fig Fig. 5. New York Times për zbulimin e rrjetit të trafikimit të organeve në Prishtinë Burimi: 277

303 Fig.6. Frankurter Allgemmeine Zeitung, një shkrim për një skandal punësimi. Fotografia e përzgjedhur të krijon përshtypjen sikur je në Afganistan. Burimi: Fig. 7. Guardian, akuza ndaj Hashim Thaçit Burimi: 278

304 Fig. 8. The Telegraph, akuza për kryeministrin Thaçi Burimi: Kosovos -prime-minister-key-player-inmafia-like-gang.html Fig. 9 dhe 10. Lirimi i ish-kryeministrit Haradinaj nga Haga Burimi i Fig. 9: Burimi i Fig. 10: 279

305 Fig 11. Gjykatësit e BE-së dënojnë në Kosovë mjekët trafikantë me organe njerëzore 280

306 Fig. 12. Lajme të shumta në anglisht e spanjisht nga media të njohura, kërkimi në google ditën e dënimit. 281

307 Fig. 13. Lajme të shumta për dënimin e mjekëve nga gjykatësit e EULEX-it (BE) në frëngjisht dhe rusisht 282

308 Fig. 14. NYT: Thaçi i Kosovës aspiron burrështetasin, por e kaluara e tij guerile e pengon m/2013/07/13/wo rld/europe/kosovos -thaci-aspires-to-statesmanship-but-guerrillapast-haunts-him.html?pagewanted=1&pagewante Fig. 15. TV5Monde për marrëveshjen Kosovë-Serbi Burimi: 283

309 Misioni fluturues i pilotit James Berisha Fig. 16. Piloti Berisha mysafir në një televizion të Sudanit Fig. 17. La Tribune e Algjerisë interviston pilotin Berisha. 284

310 Fig. 18. Gazeta Zimbabve Press Fig. 19 Gazeta The People e Kenias Fig. 20. James Berisha, intervistë në Al Jazeera, edicioni në gjuhën arabe 4kpThM1xmug html Fig. 21. Piloti Berisha në intervistë në CBS të Egjiptit 285

311 Mediat e vendeve afrikane për misionin pilotit James Berishës Të gjitha këto media më poshtë janë të qasshme në: 286

312 Fig. 22. Prezantimi i aktiviteteve të pilotit Berisha nga mediat afrikane Burimi: 287

313 Diplomaci kulturore nëpërmjet mediave ndërkombëtare Fig. 23. Gazeta gjermane për aktorin nga Prishtina, Arta Dobroshi Fig. 24. Gazeta amerikane Huffington Post. Për aktoren Arta Dobroshi 288

314 Fig. 25. Daily Mail e Londrës: Arta Dobroshi në Kanë pati momentin e Merilyn Monroe Burimi: mail.co.uk/tvshowbiz/article /cannes-2012-arta-dobroshi-marilyn- Monroe-moment-skirt-flies-bare-cheeks-photocall.html 289

315 Fig.26 Këngëtarja nga Prishtina, Rita Ora, në studion e BBC-së Fig.27. BBC për Rita Orën Fig. 28. Daily Mail i Londrës, shkruan për Rita Orën, vë në titull Kosovën mail.co.uk/tvshowbiz/article /rita-ora-goes-roots-films-new-music-v ideo- Kosovan-birth-town.html 290

316 Fig. 29. Daily Mail e Londrës, shkrime thuajse të përditshme për Rita Orën. Madje, shiç shihet, më ka tre shkrime të ndryshme brenda ditës. Burimi: a+ora&orderby =datedesc&_channelshortname=on&_channelshortname=on&_channelshortname=on&_channelshortname=on&_chan nelshortname=on&_channelshortname=on&_channelshortname=on&_channelshortname=on&_contenttype=on&_cont enttype=on&_contenttype=on&dateupdated=&datefrom=&dateto=&_authornamef=on&_authornamef=on&_personn ames=on&_personnames=on&_personnames=on&_personnames=on&_personnames=on&_personnames=on&_person names=on&_personnames=on&_personnames=on&_personnames=on&_personnames=on&_personnames=on&_perso nnames=on&_personnames=on&_personnames=on&_personnames=on&_personnames=on&_personnames=on&_pers onnames=on&_personnames=on&_personnames=on 291