ЕВРОПСКАТА ПОЛИТИКА КОН КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ КАКО КАТАЛИЗАТОР НА НУКЛЕАРНАТА ЕНЕРГЕТИКА

Transcription

1 ЧЕТВРТО СОВЕТУВАЊЕ Охрид, септември 2004 Златко Черепналкоски Meinl Capital Advisors AG ЕВРОПСКАТА ПОЛИТИКА КОН КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ КАКО КАТАЛИЗАТОР НА НУКЛЕАРНАТА ЕНЕРГЕТИКА КУСА СОДРЖИНА Политката на Европската Унија кон намалување на емисиите одговорни за ефектот стаклена градина неминовно ќе доведе до редефинирање на нуклеарната енергетска програма во земјите Е-10 и тоа на два фронта: (1) пролонгирање на веќе договрените датуми за декомисија на руската нуклеарна технологија и (2) инвестирање во нови нуклеарни потенцијали во истите земји од страна на енергетските концерни од земјите Е-15. Овие два фронта се презнетирани преку состојбите во Чешката Република, Словачка и Бугарија. Клучни зборови: ЕУ, политика, климатски промени, CO2 емисии, нуклеарна енергетика, нуклеарна безбедност ABSTRACT The EU policy towards reduction of green-house gasses will inevitably push for the nuclear energy program redefinition in the E-10 countries in two directions: (1) postponment of russian technology nuclear reactors decommissioning and (2) new commitments in additional nuclear capacities in the E-10 countries by the big E-15 energy multinationals. These two directions are presented via state of affairs in the Czech Republic, Slovakia and Bulgaria. Keywords: EU, policy, climate change, CO2 emissions, nuclear energy policy, nuclear safety 1 ВОВЕД Државите од средна и источна Европа, во својата аспирација пред половина деценија да станат полноправни членки на унијата, во тогашните преговори со Европската Комисија ја ставија на маса и судбината на нуклеарните енергетски потенцијали со технологија од руско потекло. Со различни пристапи и датуми секој од аспирантите се согласи на градуална декомисија на нуклеарните реактори. Денеска, состојбите во електроенергетиката во истите тие држави од средна и источна Европа, кои оваа година станаа полноправни членки на Европската Унија, коренито се изменети и државите се соочуваат со потреба од предефинирање на нивната нуклеарна политика. Со тоа се наметнува потреба од темелна измена на клаузулите кои во текот на преговорите со Европската Комисија овие држави ги прифатија, а кои се однесуваат на нуклеарните реактори. Потребата за предефинирање на нуклеарната политика потекнува од следниве политички, енергетски и еколошки моменти: 1. Во 1992 година на самитот на G7 групата во Минхен, беше донесена политички инструирана одлука со која нуклеарните реактори од класата VVER440/V230 беа прогласени за неприфатливи во пошироката идна Европска Унија поради наводната неможност нивните системи за безбедност да бидат унапредени на ниво задоволително за IAEA (меѓународната агенција за атмоска енергија) и за WENRA (западно европска асоцијација на нуклеарни регулатори) по прифатлива цена, и C5-11 1/5

2 C5-11 2/5 2. Динамичката политика на Европската Унија кон намалување на емисиите одговорни за предизвикување на ефектот стаклена градина, како и националните планови за алокација на емисиите кои мора во кус временски период да се усогласат со стандардите на ЕУ. 2 ТЕЗА Рапидниот економски раст како стратегија на Е-10 државите и новите регулативи за органичување на CO2 емисиите и лимитираните интерконекции помеѓу Е-10 и Е-15 државите, неминовно ќе доведе до забрзан пораст на потребите од електрична енергија во Е-10 државите. Овој тренд во комбинација со претходно наведените политички, енергетски и еколошки моменти неоставаат друга алтернатива за задоволување на потребите од електрична енергија освен задржување на постоечкиот нуклеарен енергетски потенцијал и изградба на нов во земјите на средна и источна Европа. 2.1 Факти Е-10 државите ќе тежнеат, помогнати од Е-15 државите, да го достигнат нивото на економски развој диктиран од побогатите членки на унијата. Во овој момент домашниот бруто производ по жител во Е-15 државите изнесува 26,000 U$A, додека истиот показател во Е-10 државите е на ниво од 8,700 U$A. Од друга страна, просечната годишна потрошувачка на електрична енергија по жител во Е-15 државите е 6,500 kwh додека во Е-10 државите таа изнесува 3,600 kwh. Претходното покажува дека во Е-10 државите се очекува пораст на побарувачката од електрична енергија од 75% за тие да се изедначат со своите колеги од Е-15 групата. Ова може да се оствари со планираниот економски раст во следните 20 години. Ако тоа навистина се случи, тогаш на ниво на ЕУ побарувачката за електрична енергија вкупно ќе порасне за 12% до 2025 година, односно тоа ќе значи пораст во потрошувачката од 250 TWh што е еквивалентно на 20 реактори од класата EPR (European Pressurized Reactors) од по 1,600 MW инсталирана моќ. Споредбено со Е-15 државите каде нуклеарниот енергетски потенцијал покрива 33% од вкупните потреби од електрична енергија, тој процент кај Е-10 групата е 23% каде што остатокот е покриен со силна зависност од фосилни енергенси во висина од 60% и мал дел на обновливи извори на електрична енергија. Ако врз ваквиот фосилен енергетски распоред кај Е-10 државите се наметнат строгите критериуми за намалување на CO2 емисиите од една страна како и проектираниот економски раст од друга, тогаш Е-10 државите ќе се соочат со огромен недостиг на примарни извори на електрична енергија за своите потреби. 2.2 Стратешки анализи Според извештајот на UCTE од 2002 и 2003 година, во Е-25 унијата постои редундантен потенцијал во снабдувањето од околу 60 GW. Но, извештајот на RWE групацијата од 2004 година вели дека оваа редунданса практично неможе да се искористи во дадениот случај поради ограничениот капацитет на интерконекциите помеѓу Е-10 и Е-15 членките на унијата (односно помеѓу IEM и CENTREL). Според истиот извештај, во Европската Унија (25) од вкупно инсталирани 650,000 MW до 2025 година ќе мора да се заменат барем 200,000 MW ако за сите средства е предвиден рок на употреба од 40 години. Во истиот тој период побарувачката поради економскиот раст може да доживее пораст од нови 100,000 MW инсталирана моќ. Државите од Е-10 групата исто како и Шпанија од Е-15 групата, имаат потреба од значителни инвестиции во извори на електрична енергија за покривање на базниот дел од дијаграмот. Според стратешките анализи на RWE групацијата, значаен дел од овие нови 300,000 MW нови инсталации може да бидат покриени со ново изградени нуклеарни енергетски потенцијали во Е-10 државите. RWE се соочува со критика од домашната енергетска јавност поради намерите да инвестира во нови EPR реактори во Франција на покана од EdF. Германскиот форум за атомска енергија DAF очекува RWE и другите германски енергетски концерни следејќи го консолидирачкиот период после двата брана на приватизација на електропретпријатија во Е-10 државите и користејќи ги локалните стратешки партнерства, да инвестираат во нови нуклеарни енергетски капацитети во Е-10 државите како што се Полска, Чешката Република, Унгарија, Литванија и Словачка. Исто така, кога

3 C5-11 3/5 официјалната политика на Шведското Кралство ќе им дозволи на националните електро-компании да се инволвираат во инвестиции во нуклеарни енергетски капацитети, се очекува и Vattenfall Europe да инвестира во замена на старата нуклеарна централа Игналина во Литванија. 3 ПРИМЕРИ 3.1 Чешката Република Според последниот национален план за алокација на штетните емисии на Чешкото министерство за заштита на животната средина и природата, во периодот од 2005 до 2007 година, 430 индустриски субјекти ќе треба да го поделат максималното ниво на CO2 емисии во износ од 91.6 Mt CO2. Ова претставува незначителен пораст во однос на референтниот период од 1999 до 2001 година кога емисиите биле 88.8 Mt CO2. Порастот на CO2 емисиите во Чешката република е распореден така да на индустријата која се занимава со развој на инфраструктурата и е дозволен пораст од 2,5% во однос на референтниот период, додека во енергетиката е предвидено намалување на емисиите за 1.9% со што енергетиката би се развивала во рамките на Националната Стратегија за енергетика која Чешката влада ја донесе во Март месец оваа година. За разлика од Чешка, Словачката енергетика ќе ја има привилегијата од годишен пораст на емисиите во износ од 4% годишно. Оваа дијаметрално спротивна стратегија се темели на фактот што Словачка 50% од своите потреби ги прокрива од нуклеарните централи Бохунице и Моховце, додека во Чешката Република покрај нуклеарките Дуковани и Темелин, фосилните енергенси покриваат поголем дел од дијаграмот согорувајќи јаглен со висок степен на пеплишта. Претходно споменатата стратегија за енергетика во Чешката Република предвидува зголемување на учеството на обновливите извори на енергија во вкупниот енергетски биланс од 8% на 16% во периодот од 2010 до 2030 година. Моментално обновливите извори зафаќаат само 3.6% од производстовот на електрична енергија каде што големите хидроцентрали учествуваат само со 2%. Употребата на природниот гас во производстовото на електрична енергија се предвидува да порасне од 19% на 21% во периодот од 2000 до 2030 година, а во истиот период предвиден е пораст на енергетската ефикасност за 3.5% на годишно ниво. Сето кажано досега, од страна на државната CEZ се коментира како сценарио во кое CEZ ќе мора да почне да ги затвара своите енергетски капацитети кои работат на цврсти фосилни горива поради неможноста да се инвестира во понатамошно еколошко унапредување на капацитетите (каде огромни инвестиции веќе биле направени во 1990 година во доменот на десулфуризација на горивата и засилена употреба на биомаси). На стратегијата за намалување на емисиите остро се спротивставуваат дури и когенеративните централи кои и покрај сертификатите за еколошко производство не се во можност да го акомодираат намалувањето на емисиите кое го предвидува Чешкото министерство за заштита на животната средина и природата. Сценариото кое CEZ го разгледува во моментов е намалување на ангажманот на јаглените термоцентрали и развивање на домашната нуклеарна технологија во Шкода. Во CEZ велат дека претпријатието ќе претпри намалување на приходите од извозот на електрична енергија поради намаленото производство. 3.2 Словачка Словачка се соочува со голем проблем поради недостиг на инсталирана моќност ако во многу скора иднина не се превземат поголеми инвестициони мерки. Следната анализа на словачкиот производствен арсенал ќе покаже во кои правци е можно тие инвестиции да се реализираат. Со декомисијата на неколку фосилни термоцентрали поради исклучително лошите еколошки параметри, во комбинација со декомисијата на првиот реактор во НЕЦ Бохунице, во 2006 година Словачка ќе се соочи со недостиг од инсталирана моќ од 840 MW. Според планот за декомисија на затечените руски нуклеарни рекатори во Словачка, следната декомисија би се случила само 2 години подоцна, односно Бохунице 2 со инсталирана моќ од 440 MW би го зголемила дефицитот на

4 C5-11 4/5 инсталирана моќ. Со тоа Словачка би станала нето увозник на електрична енергија каде увозот би претставувал 30% од домашните потреби. Од друга страна, од институтот за нуклеарна енергетика во Словачка предупредуваат дека во истиот тој период ќе се случува вистинска криза во снабдувањето со електрична енергија во земјите на средна Европа, што доведува до заклучокот кој ја потврдува тезата на овој труд, дека и Словачка ќе мора да ја разгледа можноста за задржување на што поголем дел од постоечките нуклеарни инсталации во погон и да почне да размислува за инсталација на нови. Во таа насока, словачкиот министер за економија Павел Руско, заедно со државното производно претпријатие Словенске Електране (Словачка) на конференцијата во Братислава ја презентираа идеата за продолжена употреба на реакторите Бохунице 1 и 2 како и за доизградба на уште два нови нуклеарни реактори Моховце 3 и 4. На истата конференција оваа идеа била подржана од словачката академија на науките како и од претседателот на словачкиот национален совет. Уште поинтересно е што изградбата на новите реактори во Мохунице се предложени како услов за приватизацијата на 66% од капиталот на Словенске Електране (Словачка) за кое претпријатие, кое во моментов е предмет на приватизација, се заинтересирани Чешкиот CEZ и Рускиот УЕС. Независно од приватизацијата, во Словачка постои огромна политичка поддршка за доизградба на новите реактори во Моховце. 3.3 Бугарија И во соседна Бугарија во последно време се подгреваат идеите за задржување на реакторите Козлодуј 3 и 4 во погон како и за доизградба на новата нуклеарна централа Белене во северна Бугарија. Во текот на преговорите во Европската Комисија во текот на 1999 година, тогаш бугарската влада се сложила на т.н. заеднички правила за нуклеарна безбедност (common rules for nuclear safety) кои Европската Комисија ги промовираше како универзални критериуми за продолжена употреба или декомисија на нуклеарните реактори во средна и источна Европа како и во Балтичките републики. Според договореното со Европската Комисија, Бугарија во 2002 ги затвори првите два реактора од по 440 MW Козлодуј 1 и 2, а до 2006 година ќе треба да ги затвори и вторите два блока од 440 MW Козлодуј 3 и 4. Но веќе сега Бугарската јавност станува незадоволна од исходот на преговорите во 1999 година. Владата пак од друга страна не се одлучува да го отвори и повторно да го стави на преговарачка маса со ЕУ прашањето на нуклеарните реактори бидејќи стравува дека таквиот гест би ги одложило преговорите со ЕУ и би го ставило под прашање приемот на Бугарија во ЕУ во 2007 година. На неодамнешната конференција за енергетика во Варна (јуни 2004 година), од страна на европратеникот Gordon Adam од Белика Британија беше изразена подршка од група европратеници кои ја фаворизираат нуклеарната наспроти енергетиката на цврсти фосилни горива. Според коментарите на европратеникот Adam нема логика за Козлодуј да биде затворен поради безбедносни причини. Овие зборови на пратенико во Европскиот Парламент алудираат на повеќегодишните неуспешни обиди на Европската Комисија да го усвои т.н. нуклеарен пакет во кој на рамноправна основа ќе се испита и утврди степенот на безбедност кај сите нуклеарни реактори од класата VVER/440 во земјите од средна и источна Европа, со што практично непостои механизам за универзална сертификација на нивото на нуклеарна безбедност кај овие реактори. Во последно време во Бугарија, топ тема во јавноста и медиумите е контроверзниот проект за доизградба на НЕЦ Белене за која постои 75% изграденост на инфраструктурата од градежен аспект, а претстои уште набавка и инсталација на нуклеарната и електромашинската опрема што е под голем знак прашање. Покрај политичките потреси кои овој проект ги доживеа со наводното фаворизирање на технологијата на Westinghouse, постои уште еден компетитивен проект на Белене а тоа е проектот за тотално нова термоцентрала во Маричкиот басен Исток, кој проект италијанскиот ENEL е подготвен да го финансира на BOO основа. Со оглед на електроенергетската сличност на овие два

5 C5-11 5/5 проекта каде Белене би била со инсталирана моќ од 1000 MW, а новата термоцентрала на ENEL би била со инсталирана моќ од 850 MW, нормално е да се очекува исклучителна конкуренција во напорите за промоција на сопствениот проект од страна на секој од инвеститорите, што значи дека градењето на една од овие две централи ќе значи напуштање на плановите за изградба на другата. 4. ЗАКЛУЧОЦИ Овој труд дефинтивно нема намера да ја фаворизира ниту пак да ја девалвира нуклеарната енергетика. Интенцијата на авторот е исклучиво да ја запознае Македонската јавност со трендовите во електроенергетската политика во земјите на средна и источна Европа кои скоро станаа или наскоро ќе станат полноправни членки на ЕУ. Од фактите кои се наведени во овој труд, а превземени од јавните гласила во Европа како и од публикуваните стратешки анализи на големите европски енергетски компании, очигледно е дека се случува комплетна преориентација на политиката на ЕУ 25 кон нуклеарниот енергетски потенцијал од руско потекло. Централните прашања кои од овој труд треба да се извлечат се однесуват на (1) проценката дали и во која мера економиите на Е-10 државите ќе ги поднесат ефектите од инвестициите во новиот нуклеарен бран и, што е уште поважно за еколошката безбедност во Европа, (2) колку има политика а колку стручност во проценки за можното унапредување на системите за нуклеарна безбедност на руските реактори од класата VVER/440? 5. ЛИТЕРАТУРА [1] Martin Burdett, Editor. Central Europe likely home for new nuclear? Platts, Energy in East Europe. June 2004, [2] Martin Burdett, Editor. Slovakia seeks extension for Bohunice 1/2 Platts, Energy in East Europe. June 2004, [3] Martin Burdett, Editor. EP members call for review of Kozlodiu 3/4 Platts, Energy in East Europe. June 2004, [4] Chris Jonstone, Prague. Czech draft NAP tough in CEZ Platts, Energy in East Europe. June 2004,