Стратегии за реформа

Size: px
Start display at page:

Download "Стратегии за реформа"

Transcription

1 Програма за приоритетни инвестиции во животната средина за Jугоисточна Европа (PEIP) Стратегии за реформа Прирачник за комунални претпријатија за водоснабдување во Jугоисточна Европа Kанцеларија во Makedonija

2 Програма за приоритетни инвестиции во животната средина за Jугоисточна Европа (PEIP) Стратегии за реформа Прирачник за комунални претпријатија за водоснабдување во Jугоисточна Европа Подготвиле: Елен Балтзар Кристел Капоен Андраш Киш Душан Севиќ Венелина Варбова Руслан Жечков Сентендре, Унгарија Април 2009 Kанцеларија во Makedonija

3 За РЕЦ Регионалниот центар за животна средина за Централна и Источна Европа (РЕЦ) е непартиска, непропагандна, непрофитна меѓународна организација која има мисија да помага во решавањето на проблемите поврзани со животната средина во Централна и Источна Европа (ЦИЕ). РЕЦ ја остварува оваа мисија преку унапредување на соработката помеѓу невладините организации, владите, фирмите и другите засегнати страни во областа на животната средина, како и преку обезбедување поддршка за слободната размена на информации и учество на јавноста во донесувањето одлуки за прашања од областа на животната средина. САД, Европската комисија и Унгарија го основаа РЕЦ во 1990 година. Денес, РЕЦ од правна гледна точка се заснова на повелба потпишана од владите на 29 земји и Европската комисија, како и на меѓународен договор со Владата на Унгарија. Главната канцеларија на РЕЦ се наоѓа во Сентендре, Унгарија, а покрај неа постојат канцеларии на национално ниво и теренски канцеларии во 17 земји-кориснички: Албанија, Босна и Херцеговина, Бугарија, Хрватска, Чешката Република, Естонија, Унгарија, Летонија, Литванија, Македонија, Црна Гора, Полска, Романија, Србија, Словачка, Словенија и Турција. Во последно време донатори се Европската комисија и владите на Албанија, Австрија, Босна и Херцеговина, Канада, Хрватска, Чешката Република, Естонија, Финска, Германија, Унгарија, Италија, Јапонија, Летонија, Литванија, Луксембург, Македонија, Црна Гора, Холандија, Норвешка, Полска, Романија, Србија, Словачка, Словенија, Шпанија, Шведска, Швајцарија, Турција, Обединетото Кралство и САД, како и други меѓувладини и приватни институции. Целокупната содржина на оваа публикација претставува авторско право Регионален центар за животна средина за Централна и Источна Европа Ниту еден дел од оваа публикација не смее да се продава во било каква форма или да се умножува заради продажба без претходно писмено одобрение од носителот на авторското право. Регионален центар за животна средина за Централна и Источна Европа Ady Endre ut 9-11, 2000 Szentendre, Hungary Tel: (36-26) , Fax: (36-26) , Website: Отпечатено во Унгарија од страна на Typonova Оваа и сите други публикации на РЕЦ се печатени на рециклирана хартија или на хартија произведена без употреба на хлор или на хлорни соединенија

4 С О Д Р Ж И н А Акроними и кратенки 5 Предговор 7 Благодарност 8 Вовед 9 Поглавје 1: Преглед на состојбите во кои се наоѓаат комунални претпријатија за водоснабдување во земјите од Jугоисточна Европа 13 Поглавје 2: Институционална реформа 23 Вовед 25 Корпоратизација 28 Учество на приватниот сектор 31 Спроведување на институционална реформа 40 Поглавје 3: Организациска реформа 43 Стратегиско планирање 45 Управување со човечки ресурси 47 Аутсорсинг 52 Регионализација 53 Инвестиции со кои се прават заштеди 56 Мерење на потрошувачката со мерни инструменти 62 Поглавје 4: Ценовни реформи и подобро остварување на приходи 73 Актуелни состојби 75 Редоследот на ценовните реформи 79 Стимулирачки плаќања 92 С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А 3

5 С О Д Р Ж И н А Поглавје 5: Студии на случаи 95 Реформи во претпријатието во Карловац Хрватска 97 Реформскиот процес во претпријатието за водовод и канализација во Корча 104 Воведување на дводелни тарифи за трансдунавскиот водовод 108 Анекси 111 Анекс 1: Програма за водоснабдување и канализација во Република Македонија 113 Анекс 2: Листа за проверка: Распределување на ризици и одговорности 114 Анекс 3: Водоснабдување и третман на отпадни води во Чешката Република пример за договор за закуп 115 Фусноти 117 Користена литература С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А

6 А К Р О н И М И И К Р А т Е н К И ACP БиХ BOT ЦИЕ CRM ХВ КП DABLAS DANCEE EBRD EK ЕУ EUR ФБИХ FOPIP HRK HUF IBNET МФИ IMIR ISPA KfW KTA нво NRW PEIP Apa Canal Pitesti Босна и Херцеговина Изгради работи - пренеси Централна и Источна Европа Управување со односите со клиентите Хрватски води Комунални претпријатија Подунавска и црноморска иницијатива Данска еколошка помош за Источна Европа Европска банка за обнова и развој Европска комисија Европска унија Евро Федерација на Босна и Херцеговина Програма за подобрување на финансиските и на резултатите од работењето Хрватска куна Унгарска форинта Меѓународна мрежа за споредување (бенчмаркинг) за комунални претпријатија за водовод и канализација Меѓународна финансиска институција Интегриран технолошки контролен систем Инструмент за структурни политики за предпристапниот период Германска банка за развој Косовска старателска агенција Невладина организација Испорачана вода што не може да се наплати Програма за приоритетни инвестиции во животната средина С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А 5

7 А К Р О н И М И И К Р А т Е н К И PLC PPIAF ЈПП PSP ЈКП РЕЦ РС SCADA ЈИЕ UfW UWWTP ВиК WB WWRO WWTP Јавна компанија со ограничена одговорност Советодавен фонд за јавно-приватна инфраструктура Јавно-приватно партнерство Учество на приватниот сектор Јавно комунално претпријатие Регионален центар за животна средина за Централна и Источна Европа Република Српска (Босна и Херцеговина) Супервизорска контрола и стекнување на податоци Југоисточна Европа Вода за која не се испорачани фактури Постројка за пречистување на урбани отпадни води Водовод и канализација Светска банка Регулаторна канцеларија за вода и отпад (во Косово) Постројка за пречистување на отпадни води С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А

8 Предговор Овој прирачник за реформа на комунални претпријатија за водоснабдување е изготвен во рамките на Програмата за приоритетни инвестиции во животната средина за Jугоисточна Европа (PEIP). Една од главните цели на PEIP е да ги олесни и забрза инвестициите во клучните области како што се водата, отпадот и воздухот. Изготвувањето на прирачникот беше инспирирано од цврстата убеденост на авторите дека одржливи еколошки инвестиции во водниот сектор се можни само бидат реализирани од страна на силни, професионални и независни комунални претпријатија. Ваквото мислење го споделуваат земјите од Jугоисточна Европа (ЈИЕ), а идејата за прирачникот беше усвоена на регионалната средба на PEIP одржана во црногорскиот град Будва во јуни 2008 година. Претпоставката во врска со овој прирачник е дека главната пречка за инвестиции во водната инфраструктура е капацитетот на комуналните водоводни претпријатија, а не достапноста до финансиски средства. Посилните водоводни претпријатија се и ќе бидат способни да привлечат и во целост да искористат повеќе средства од ЕУ и повеќе неповратни средства од билатерални донатори, како и средства од меѓународни финансиски институции и од комерцијални банки. Непречените инвестиции во областите на водоснабдување и третман на отпадни води ќе ги приближи земјите кон состојба на усогласеност со законодавството за животна средина на ЕУ, особено со Директивите на Европската комисија за третман на урбани отпадни води и за вода за пиење, кои се главни директиви кои бараат најголеми инвестиции. Се разбира, крајната цел и натаму останува обезбедувањето подобри услуги за граѓаните и дополнителни придобивки за животната средина и за здравјето на луѓето. Марта Cигети Бониферт, Извршен директор Регионален центар за животна средина за Централна и Источна Европа С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А 7

9 Благодарност Би сакале да им се заблагодариме на сите кои обезбедија вредни податоци и коментари и помогнаа да се подобри содржината на прирачникот: Работна група DABLAS, Европска комисија Јоана Фидлер, Европска комисија Сохаил Хасан, Фонд за подготовка на инфраструктурни проекти Дејвид Крамер, Швајцарско федерално министерство за економски работи (FDEA), Државен секретаријат за економски работи (SECO) Енкелејда Патози, советник на премиерот на Албанија за прашања во врска со водите Петрит Таре, систем за водоснабдување и канализација на градот Корча Данчо Узунов, ПоинтПро консалтинг, Македонија Димитар Закула и Драгана Миловановиќ, Дирекција за води,министерство за земјоделство, шумарство и водостопанство на Србија Едуарт Цани, канцеларија на РЕЦ во Албанија Сунита Селак, канцеларија на РЕЦ во Босна и Херцеговина Жељка Медвен, канцеларија на РЕЦ во Хрватска Ана Петровска и Корнелија Радовановиќ, канцеларија на РЕЦ во Македонија Мира Васиљевиќ, канцеларија на РЕЦ во Црна Гора Ивана Томашевиќ, канцеларија на РЕЦ во Србија Маргарита Хашани, РЕЦ Косово (дефинирано според Резолуцијата 1244 на Советот за безбедност на Обединетите нации) 8 С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А

10 Вовед Инвестиции во инфраструктурата за водоснабдување во ЈИЕ се итно потребни за да им се обезбеди вода за пиење на сите граѓани, за да се подобри нејзиниот квалитет и за да се намали притисокот врз животната средина преку пречистување на отпадните води. Општините, односно комунални претпријатија за водоснабдување се главните чинители во проектите за водоснабдување и пречистување на отпадни води, поради што нивните капацитети се предмет на внимателна анализа од страна на сите потенцијални финансиери Европската комисија, билатерални донатори и меѓународни финансиски институции. Моментно, секторот на комунални претпријатија за водоснабдување е соочен со сериозни предизвици што се однесуваат на процесот на пристапување во ЕУ, потрагата по нови клиенти и општата економска криза. Од друга страна, од најголема важност е централните влади да започнат реформа на секторот на комунални претпријатија за водоснабдување. Некои земји ова веќе го спроведуваат во пректика, а во други земји реформата сè уште е предмет на дискусија. Но, исто така, нештата многу зависат и од самите комунални претпријатија за водоснабдување. Тие ќе бидат во состојба да се справат со сите овие предизвици само доколку го подобрат своето работење, односно основните операции. Овој прирачник е наменет пред сè за оперативците вработени во комуналните претрпијатија и во единиците на локалнaта самоуправа, но може да биде од корист и за креаторите на политики на национално ниво, финансиерите, невладините организации и потрошувачите. Програмата за приоритетни инвестиции во животната средина е создадена со цел да се олесни влезот на инвестиции во неколку сектори, вклучувајќи го и секторот на водите. Веруваме дека овој прирачник ќе одигра значајна улога во смисла на насочување на раководителите на комунални претпријатија за водоснабдување во спроведувањето делумна или посеопфатна реформа. Само откако ќе достигнат определени стандарди (репери) во делот на управувањето и повратот на трошоците, комунални претпријатија за водоснабдување ќе бидат подготвени да привлечат финансиски средства за инвестиции во инфраструктурата. Подобрата организациска и финансиска кондиција на комунални претпријатија за водоснабдување исто така ќе послужи како гаранција дека новоизгра- дената инфраструктура оптимално ќе се искористи и ќе ги даде предвидените придобивки за животната средина. С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А 9

11 В О В Е Д За време на изготвувањето на прирачникот, се продлабочи глобалната економска криза, па тешко дека постои некоја област од животот што не е засегната од неа. Поради финансиската и економска криза, некои од проблемите со кои се соочуваат комунални претпријатија за водоснабдување се влошуваат, како што се, на пример, неплаќањето на сметките за вода, тешкотиите да се добие заем и помали субвенции од државите кои се соочени со поголеми буџетски дефицити во споредба со минатото. Многу банки и инвеститори имаат помалку капитал. Сведоци сме и на девалвација на националните валути во државите од Централна и Источна Европа, што го зголемува притисокот за отплата на кредитите. Сите овие причини значат дека финансиерите се помалку склони кон преземање големи ризици и дека повеќе би сакале да инвестираат во солидни и добро менаџирани бизниси. Во светлината на овие нови околности, реформските предлози се дури и порелевантни денес отколку што беа пред една година. Постојат неколку прирачници и упатства што се фокусираат на различни аспекти од комплексните мерки кои авторите на овој прирачник ги означуваат со изразот реформа на комунални претпријатија за водоснабдување. Меѓутоа, она што недостасуваше досега беше еден единствен документ во кој би биле синтетизирани сите релевантни и итни мерки за комунални претпријатија за водоснабдување во ЈИЕ. Целта на овој прирачник е да ја пополни оваа празнина. Тој, исто така, има намера да предложи интервенции скроени според конкретните потреби на земјите од регионот на ЈИЕ, а како основа за ова е направен преглед на постојната ситуација во регионот (поглавје 1). Поглавјето 2 се осврнува на институционалната реформа на комунални претпријатија за водоснабдување. Во него се дадени насоки за тоа како да се подготви овој процес преку корпоратизација како еден од првите чекори во реформата на комуналните претпријатија, но и преку учество на приватниот сектор како можен начин за рационализирање на работењето, кратење на трошоците и обезбедување на дополнителен капитал. Дадените предлози соодветствуваат на посебната ситуација во поединечните земји. Поглавјето 3 се фокусира на организациската реформа на ниво на комунални претпријатија за водоснабдување, започнувајќи со подобро стратегиско планирање и елаборирајќи ги темите на управување со човечки ресурси и опции за правење заштеди. Финансиските тешкотии на една компанија може да се олеснат, генерално земено, на следниве два начина: преку намалување на расходите или преку создавање дополнителен приход. Постои голем простор за подобрување и во двете области. Ова поглавје се занимава со прашања од типот: како да се заштеди во делот на трошоците за работната сила; како да се искористи можноста за економија на обемот; како да се искористи моќта на конкурентните пазари преку аутсорсингот; како да се намалат трошоците на работењето преку соодветни инвестиции. Поглавјето, исто така, ги третира и релативно новите концепти бенчмаркинг (процес на споредување на различни аспекти од работата во неколку организации заради одредување на релативната успешност во работењето, идентификување на најдобрите практики и учење едни од други со цел да се подобри ефективноста) и независни 10 С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А

12 В О В Е Д ревизии на работењето, нo и воспоставува врска со развојот на информативни системи како предуслов за подобро управување со комунални претпријатија за водоснабдување. Поглавјето 4 се осврнува на другата страна од равенката, посветувајќи се на зголемувањето на приходите преку: соодветно проектирање на ценовникот; адекватно високи цени за обезбедување на поврат на трошоците; подобрена наплата; и заштита на сиромашните од негативните ефекти од повисоките сметки. Поглавјето 5 содржи три студии на случаи од Хрватска, Албанија и Унгарија, со кои се илустрираат некои од теоретските аспекти на текстот. С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А 11

13 12 С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А

14 Поглавје 1: Преглед на состојбите во кои се наоѓаат комунални претпријатија за водоснабдување во земјите од Jугоисточна Европа С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А 13

15 14 С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А

16 П О Г Л А В Ј Е 1 ПРЕгЛЕД на СОСтОЈБИтЕ ВО КОИ СЕ наоѓаат КОМУнАЛнИ ПРЕтПРИЈАтИЈА ЗА ВОДОСнАБДУВАњЕ ВО ЗЕМЈИтЕ ОД ЈУгОИСтОЧнА ЕВРОПА Информациите презентирани во ова поглавје се темелат на истражување спроведено од страна на авторите есента 2008 година. Истражувањето е надополнето со информации од националните работилници одржани во Албанија, Хрватска, Црна Гора и Србија, од индивидуалните разговори со клучните засегнати страни и од веќе објавените национални и регионални извештаи. Ова поглавје ја опишува општата ситуација во регионот, како и одредени специфични карактеристики на земјите. Таму каде што има потреба, е дадена подетална анализа на одреден аспект од секторот на водоводните претпријатија во рамките на секое поединечно поглавје. Во сите земји од ЈИЕ се соочуваат со помалку или повеќе слични проблеми, со тоа што тежината на проблемите е различна од земја до земја. Еве неколку заеднички проблеми: Релативно ниско ниво на снабдување на населението во руралните средини со вода за пиење; Големи загуби на вода како последица на застарената инфраструктура за водоснабдување; Значителни количини вода за која не се испорачани фактури (Uf W), чиј главен дел е токму загубата на вода спомната погоре; Слаба оперативна ефикасност на претпријатијата; Цените за вода и отпадна вода не се на ниво што обезбедува поврат на трошоците; Голем процент на ненаплатени сметки. Сите овие проблеми доведоа до ниско ниво на поврат на трошоците, односно до низок однос на приходи наспрема трошоци на работењето. Табелата 2 се заснова на истражувањето IBNET спроведено од Светска банка. Во табелата е дадено резиме на овие информации, надополнето со податоци од неколку други централноевропски земји. Заради споредба, вклучивме и неколку централноевропски земји. Недостасуваат податоци за земјите каде што не беше спроведено истражувањето. Овие бројки укажуваат дека голем број водоводни претпријатија во регионот се соочуваат со секојдневни финансиски тешкотии, што ја загрозува и самата испорака на услугите. Од друга страна, не е доволно само да се покријат тековните трошоци на работењето: во многу случаи постои потреба да се подобрат квалитетот на услугите и сигурноста на нивното обезбедување, за што се потребни дополнителни ресурси. Проширувањето на опсегот на работа, што опфаќа развој на нови мрежи и изградба на пречистителни станици за отпадни води, е уште една област за која се потребни уште повеќе пари. Јасно е дека најголем број водоводни претпријатија треба да го стабилизираат својот готовински тек, а потоа континуирано да го зајакнуваат, во спротивно, справувањето со бројните предизвици со кои е соочен секторот едноставно нема да биде можно. С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А 15

17 П О Г Л А В Ј Е 1 ПРЕгЛЕД на СОСтОЈБИтЕ ВО КОИ СЕ наоѓаат КОМУнАЛнИ ПРЕтПРИЈАтИЈА ЗА ВОДОСнАБДУВАњЕ ВО ЗЕМЈИтЕ ОД ЈУгОИСтОЧнА ЕВРОПА ТАБЕЛА 1: ПРЕгЛЕД на СОСтОЈБИтЕ СО ВОДОСнАБДУВАњЕ И ОтПАДнИ ВОДИ ВО ЈИЕ АЛБАнИЈА БИХ ХРВАтСКА МКД КОСОВО* ЦРнА гора СРБИЈА Број на водоводни претпријатија Број на 1 8**(4% од 89 (28% од 5* ** пречистителни населението) населението) станици за отпадни води Процент на 85% 91% 80% 72% 44%** 80% 83% население (урбани) (урбани) (урбани) снабдено со 65% 48% 49% вода*** (рурални)* (рурални) (рурални)* Процент на 40% 73% 70-75%** 70% 28%** 38% 60%** население (од кои само (урбани) (урбани) (урбани) поврзано со 1 % се од 15% канализација рурални (рурални) средини) загуби на вода Големи 50% 40% 10-60% / / 35% Вода за која 67% / 67% До 60% 59% 50-75% / не се испорачани (NRW) (NRW) фактури Неплатени 27% 30% / 40-80% 43% 25-40% 40% сметки Вработени / / / на 1000 приклучоци Извор: истражување на РЕЦ * Косово дефинирано според Резолуцијата 1244 на Советот за безбедност на Обединетите нации ** Податоци од извештајот на РЕЦ Општински инвестиции во инфраструктурата за води и отпад во ЈИЕ, 2007 *** Постојат голем број рурални населби што имаат свои сопствени мали водоснабдителни системи кои се јавни, но нив обично ги одржува локалното население (т.е. нема учество на водоводно претпријатие). Албанија Согласно со истражувањето на Светската банка, само едно од 55 анкетирани албански водоводни претпријатија имаше однос на приходи од работењето наспрема поврат на трошоците поголем од 1,00, а просекот изнесуваше 0,47. Ова значи дека, во просек, приходите покриваат помалку од една половина од трошоците на работењето, при што преостанатиот дел од потребните приходи се обезбедува со субвенции. Сепак, планот е субвенциите во Албанија да се елиминираат во фази. Последниве две години, секторот на водоснабдување и канализација во земјата покажа значајни подобрувања, и од техничка и од финансиска гледна точка. И покрај тоа што се направени подобрувања, и понатаму опстојуваат 1 С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А

18 П О Г Л А В Ј Е 1 ПРЕгЛЕД на СОСтОЈБИтЕ ВО КОИ СЕ наоѓаат КОМУнАЛнИ ПРЕтПРИЈАтИЈА ЗА ВОДОСнАБДУВАњЕ ВО ЗЕМЈИтЕ ОД ЈУгОИСтОЧнА ЕВРОПА голем број недостатоци во секторот на водите, особено во руралните средини. Во 2007 година, Владата на Албанија започна обемна реформа на секторот на водоснабдување и отпадни води. Иницијативата се засноваше на децентрализација и комерцијализација и ги вклучи сите надлежни министерства и релевантни тела. Албанската реформа е пример за тоа како силната политичка волја и индивидуалното лидерство на владино ниво може да создадат поттик за сеопфатни и конкретни реформски мерки. Јасно поделените одговорности за секоја индивидуална мерка значително би ја зголемиле веројатноста дека тие ќе бидат спроведени во практика. Во 2007 и 2008 година, сопственоста над комуналните препријатија беше во целост пренесена од владата на единиците на локалната самоуправа. Реформата е насочена кон дефинирање на национална политика и програма со цел сите комунални претпријатија за водоснабдување и канализација да станат финансиски самоодржливи. Првиот и пионерски пример за регионализација во Албанија е спојувањето на јавните комунални претпријатија за водоснабдување на Берат и Куцова, што заврши во 2008 година, седум години подоцна од она што беше планирано во почетокот. Неповратна помош во износ од 6 милиони евра од германската влада е стимулацијата за ова спојување и ќе се искористи за (ре)конструкција на инфраструктурата за водоснабдување (истражување на РЕЦ и Патози и Олдаши, 2008). ТАБЕЛА 2: ВРЕДнОСтИ на ОДнОСОт на ПРИХОДИ наспрема трошоци на РАБОтЕњЕтО ЗА ВОДОВОДнИтЕ ПРЕтПРИЈАтИЈА ВО ЦЕнтРАЛнА ЕВРОПА ЗЕМЈА година БРОЈ на ПРОСЕЧнА ПРОЦЕнт на АнКЕтИРАнИ ВРЕДнОСт ПРЕтПРИЈАтИЈА ПРЕтПРИЈАтИЈА СО ВРЕДнОСт над 1,00 Албанија % БиХ % Хрватска % Македонија / / / / Косово* % Црна Гора / / / / Србија / / / / Чешка % Унгарија % Романија % Извор: освен за Косово дефинирано според Резолуцијата 1244 на Обединетите нации (WWRO, 2007a) Забелешкa: за секоја земја беше избрана најблиската година за која има податоци. Во Унгарија, сите претпријатија имаа однос приходи наспрема трошоци на работењето над 0,9, што упатува на релативно стабилно работење, и покрај тоа што сите не го постигнале нивото 1,00. Во Романија, две компании имаа вредности под 0,90. * Косово дефинирано според Резолуцијата 1244 на Советот за безбедност на Обединетите нации. С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А 17

19 П О Г Л А В Ј Е 1 ПРЕгЛЕД на СОСтОЈБИтЕ ВО КОИ СЕ наоѓаат КОМУнАЛнИ ПРЕтПРИЈАтИЈА ЗА ВОДОСнАБДУВАњЕ ВО ЗЕМЈИтЕ ОД ЈУгОИСтОЧнА ЕВРОПА Босна и Херцеговина Во Босна и Херцеговина, за услугите на водоснабдување и отпадни води се одговорни над сто водоводни претпријатија што се во сопственост и под контрола на општините. Моменталната состојба од оперативен и финансиски аспект на овие комунални претпријатија, генерално, е лоша. Според една студија на УНДП, ниту едно од овие претпријатија не е профитабилно ниту способно да создаде доволно приходи за да ги покрие своите трошоци. Континуирано лошата финансиска состојба во државата е исправена како пречка пред напорите за подобрување на услугите во делот на водите и отпадните води (УНДП/ГЕФ 2004). Околу 56 % од населението има пристап до водоснабдителна мрежа, а стапката на приклучоци кон водоводната мрежа во урбаните средини изнесува 91 %. 73 % од населението што живее во урбани средини е поврзано со систем за собирање на отпадни води. Во Република Српска, 48 % од населението се снабдува со вода од јавен водоснабдителен систем. Двата државни субјекта на БиХ, односно Федерацијата на Босна и Херцеговина и Република Српска, имаат сопствени закони ситуација што влијае врз испораката на услуги во делот на водите и отпадните води, како и врз техничките, административните и финансиските аспекти. Постојат две јавни претпријатија за вододелнички области во Федерацијата на Босна и Херцеговина, додека администрацијата во Република Српска е многу централизирана. Не постои национално тело што го регулира формирањето на цените. Не е спроведена реформа на водоводните претпријатија ниту во Федерацијата ниту во Република Српска. Законот за води, на државно ниво, беше донесен во 2006 година и е во сила од јануари 2008 година. Процесот на усогласување на законодавството со тоа на ЕУ е во тек, а стратегиите за управување со водите за Федерацијата и за Република Српска ќе бидат завршени до крајот на 2009 година. Одредени индивидуални реформски иницијативи се предвидени во новото законодавство, како што е на пример спојувањето на јавните претпријатија за речниот слив на реката Сава и за Јадранското Море во Агенција за водната област на реката Сава и Јадранското Море. Со Законот за води се предвидува и трансформација на Републичката дирекција за води во Република Српска, со тоа што оваа трансформација ќе се спроведе откако ќе биде завршена реформата на министерствата во Република Српска. Учеството на приватниот сектор во областа на водите сè уште не е развиено, но се разгледува можноста за зголемување на учеството на приватниот капитал во овој сектор (истражување на РЕЦ и УНДП 2004). Хрватска Според истражувањето IBNET на Светска банка, вредноста на односот приходи наспрема трошоци на работењето за 16 водоводни претпријатија во Хрватска, земја со највисок БДП во регионот, изнесуваше 1,10 во 2004 година. Половина од овие претпријатија не го достигнаа прагот од 1,00, што упатува на заклучокот дека краткорочната финансиска одржливост на овие претпријатија е под ризик. 18 С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А

20 П О Г Л А В Ј Е 1 ПРЕгЛЕД на СОСтОЈБИтЕ ВО КОИ СЕ наоѓаат КОМУнАЛнИ ПРЕтПРИЈАтИЈА ЗА ВОДОСнАБДУВАњЕ ВО ЗЕМЈИтЕ ОД ЈУгОИСтОЧнА ЕВРОПА Досега не е спроведена систематска реформа на водоводните претпријатија. Одговорноста за управување со водите е централизирана, под капата на владината институција Хрватски води. Водоводните претпријатија се во јавна сопственост и тоа во форма на комунално претпријатие, комунална установа или индивидуална установа во сопственост на единицата на локалната самоуправа. Хрватска има долга традиција на комунални претпријатија во секторот на водите, па секоја идна реформа треба да се стреми кон намалување на нивниот број и зголемување на нивната ефикасност. Досега, реформите беа само на ниво на индивидуални претпријатија. Комуналните претпријатија во средните и во големите градови постигнаа целосен поврат на трошоците со приходите од работењето, и покрај тоа што во најголем број случаи цената на услугите не ги одразува реалните трошоци на работењето. Формирањето на цените на ниско ниво води кон ситуација во која системите не се одржуваат добро, објектите и опремата се стари и амортизирани, а некои се надвор од функција; интервенции се вршат само во критични моменти; се случуваат големи загуби на вода. Техничките резултати од работењето на водоводните претпријатија во Хрватска се сметаат за подобри од она што значи просек во регионот (истражување на РЕЦ). Македонија Во Македонија, комуналните претпријатија се јавни претпријатија основани од единиците на локалната самоуправа и се во нивна сопственост. За обезбедување комунални услуги на територијата на две или повеќе општини, општините можат да формираат заеднички комунални претпријатија. Водоводните претпријатија во најголем дел се слабо организирани и се карактеризираат со слаби оперативни капацитети. Комуналните претпријатија работат на границата на рентабилноста односно имаат минимален доход што не дозволува никакви посериозни инвестиции. Генерално, цените се премногу ниски, што резултира со недоволно ресурси за капитално одржување, а камоли за инвестиции во инфраструктурата. Ниските цени, во комбинација со недостигот на волја за реформирање на општинските претпријатија, доведуваат до недоволно финансирање на она што би значело третман на отпадните води според стандардите на ЕУ. Што се однесува до степенот на изграденост на канализациски мрежи во населбите и на пречистителни станици за урбани отпадни води, овој сегмент во Македонија заостанува во однос на сегментот на водоснабдителните мрежи. Наплатата е подобрена, но состојбата околу ова прашање е сè уште незадоволителна. Водоснабдителниот систем е релативно развиен и покрива 72 % од населението, но постојат и одредени проблеми што опстојуваат долго, како што е високото ниво вода за која не се испорачуваат фактури. Во Македонија има 7 пречиститителни станици за урбани отпадни води, кои покриваат 12 % од населението. Неколку проекти поддржани од меѓународни финансиски институции и билатерални донатори вршат подготовки за реформа на водниот сектор во Македонија. Владините стратегии зацртуваат конкретни С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А 19

21 П О Г Л А В Ј Е 1 ПРЕгЛЕД на СОСтОЈБИтЕ ВО КОИ СЕ наоѓаат КОМУнАЛнИ ПРЕтПРИЈАтИЈА ЗА ВОДОСнАБДУВАњЕ ВО ЗЕМЈИтЕ ОД ЈУгОИСтОЧнА ЕВРОПА задачи во врска со услугите поврзани со водата. Ќе се воспостави минимален стандард за услугите заради пресметка на цената на услугите, подигнување на нивото на грантови и спроведување на ефективна фискална еквилизација (истражување на РЕЦ). Црна гора Во Црна Гора, единиците на локалната самоуправа формираат јавни комунални претпријатија за водовод и канализација. Активата останува во рацете на централната власт. Општините се одговорни за обезбедувањето на услугите, додека владата е одговорна за инвестиционо одржување (поправки) и за замена на амортизираните основни средства. И покрај тоа што на хартија ЈКП, се правно независни субјекти, нивната реална самостојност е мала, а контролата врз работите од нивна страна ограничена, на пример, контролата врз цените, примањето и отпуштањето вработени и инвестициите. Црна Гора има релативно добро развиен водоснабдителен систем, на кој е приклучено 80 % од населението. Канализацискиот систем не е толку добро развиен (покрива 38 % од населението). Во Црна Гора функционираат две пречистителни станици за отпадни води во Подгорица и во Никшиќ. Често се случува да нема вода, а нивото на вода за која не се испорачуваат фактури е високо. Планот за реформа на водоводните претпријатија, донесен од Владата на Црна Гора во јули 2007 година, прави осврт на структурата, сопственоста, управувањето, ефектот и финансиската одржливост на секторот на водоводни претпријатија. Треба да се напомене дека досега не се спроведени никакви реформски активности. Според овој реформски план, активата и сопственоста треба да и се префрлат на локалната самоуправа, која ќе биде во целост одговорна за почитување на сите важечки закони и прописи со кои се уредуваат стандардите за услугите, тарифните стапки и формирањето на цените, како и за собирањето, третманот и одведувањето на општинските отпадни води. Министерството за туризам и заштита на животната средина е во потрага по заинтересирани донаторски организации што би ја поддржале натамошната имплементација на планот за реформа на водоводните претпријатија. Примери за регионализација може да се најдат во приморскиот регион, како што е на пример компанијата за заеднички услуги и координација "Водаком", формирана во регионот на Тиват (истражување на РЕЦ). Србија Во Србија, јавните комунални претпријатија се во сопственост на општините. Секој град и општина има свое водоводно претпријатие. ЈКП се карактеризираат со слаби технички перформанси. Загубата на вода е во просек 35 %, а во некои општини достигнува дури 50 %. Најголем дел од ЈКП не се поделени по сектори (отпад/вода/паркови и зеленило), а карактеристика на нивното сметководство е недостигот на транспарентност. Поради тоа, тешко е да се одвојат приходите од различните сектори и од различните услуги, а камоли да се стават во корелација трошо- 20 С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А

22 П О Г Л А В Ј Е 1 ПРЕгЛЕД на СОСтОЈБИтЕ ВО КОИ СЕ наоѓаат КОМУнАЛнИ ПРЕтПРИЈАтИЈА ЗА ВОДОСнАБДУВАњЕ ВО ЗЕМЈИтЕ ОД ЈУгОИСтОЧнА ЕВРОПА ците и цените. Приходите од испорачаните услуги не се доволни за покривање на трошоците на работењето. Општоприфатена констатација е дека цените на услугите што ги даваат јавните комунални претпријатија во општините се прениски и дека ова претставува голем проблем. Цените се утврдуваат на ниво на општина, често со политичка одлука што е чувствителна на желбата да им се допадне на гласачите. Ваквата состојба доведува до застарена инфраструктура за водоснабдување чија кондиција постепено се влошува, а последици на тоа се растечки трошоци на работењето и трошоци за одржување. Моментно не постојат комунални претпријатија во приватна сопственост, а согласно со важечките закони активата на ЈКП не може да се приватизира. Законодавството предвидува можност за јавно-приватни партнерства, но во практика сè уште нема вакви примери, ниту пак, се очекуваат во блиска иднина. Сепак, владата размислува за можноста водниот сектор да се приватизира во иднина, иако ова сè уште не е дефинирано во ниту една стратегија, политика или план. Подготовките што ги прави владата за реформа на ЈКП се во рана фаза. Реформата моментно се изготвува во Министерството за финансии. Косово дефинирано според Резолуцијата 1244 на Советот за безбедност на Обединетите нации Во Косово, дефинирано според Резолуцијата 1244, секторите на вода и отпад неодамна беа консолидирани под раководство на Косовската старателска агенција (КТА), при што со процесот на консолидација посебните оперативни единици за вода и отпад поврзани со поединечни општини беа споени во седум поголеми регионални единици за води и единици за собирање на отпад. Под раководната палка на КТА, процесот на здружување кај секторите за води и за отпад почна во февруари 2007 година. КТА, која управуваше со регионалните водоводни компании, престана да работи во јуни 2008 година, а оттогаш сè уште не е дефинирана сопственоста на ЈКП. Сега општините се во можност да им ја предадат одговорноста за водоснабдување на регионалните водоводни компании преку потпишани договори што опфаќаат широка палета на права и обврски. Законот за јавните комунални претпријатија е изготвен, но сè уште не е донесен. Очекувањата се дека со донесување на нови закони на општините ќе им се даде сопственост во форма на акции во водоводни компании кои ќе претставуваат акционерски друштва. Состојбата во која се наоѓаат давателите на услуги во оваа сфера покажува дека тие единствено можат да ги покријат директните трошоци на работењето, но немаат капацитет за финансирање на капитални инвестиции, вклучувајќи го тука и инвестиционото одржување. Заради исполнување на стандардите на ЕУ и коригирање на актуелната нерамнотежа помеѓу понудата и побарувачката, готовинскиот приход мора значително да порасне, што може да се постигне преку поефикасна наплата или зголемени цени, или со комбинација на двете можности. Систе- С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А 21

23 П О Г Л А В Ј Е 1 ПРЕгЛЕД на СОСтОЈБИтЕ ВО КОИ СЕ наоѓаат КОМУнАЛнИ ПРЕтПРИЈАтИЈА ЗА ВОДОСнАБДУВАњЕ ВО ЗЕМЈИтЕ ОД ЈУгОИСтОЧнА ЕВРОПА мот за вода и отпадни води во Косово е во прилично лоша техничка кондиција. Едни од најголемите проблеми се прекините во водоснабду вањето: рестрикциите на вода негативно влијаат и врз граѓаните и врз индустрискиот и земјоделскиот сектор (истражување на РЕЦ). 22 С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А

24 Поглавје 2 Институционална реформа С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А 23

25 24 С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А

26 П О Г Л А В Ј Е 2 И н С т И т У Ц И О н А Л н А Р Е Ф О Р М А Вовед Состојбата во Jугоисточна Европа Услугите во делот на водоснабдувањето и отпадните води во ЈИЕ традиционално се во надлежност на општините. За време на неодамнешните реформи, сопственоста врз објектите, исто така, им е пренесена на општините. Повеќето комунални претпријатија во регионот се интегрирани во општинската администрација, поради што финансиската и оперативната состојба на претпријатијата не е транспарентна во целост. Општините немаат доволно податоци за приходите, расходите, инвестициските потреби и за квалитетот на дадените услуги. Згора на сето тоа, многу се исполитизира донесувањето одлуки во врска со работењето, квалитетот на услугите и новите инвестиции. РАМКА 1: РЕФОРМА на СЕКтОРОт на ВОДОСнАБДУВАњЕ И ОтПАДнИ ВОДИ ВО АЛБАнИЈА Албанија почна една сеопфатна реформа во 2007 година. Покрај преносот на сопственоста врз претпријатијата од државата на општините, целта на реформата беше и дополнително да се комерцијализира системот на водоснабдување и канализација и претпријатијата да се направат самоодржливи врз основа на долгорочни планови за подобрување на индикаторите на успешноста и исполнување на обврските кон потрошувачите. РАМКА 2: РЕФОРМА на СЕКтОРОт на ВОДИтЕ ВО РОМАнИЈА Во Романија, Европската комисија и Европската банка за обнова и развој понудија финансиска поддршка во деведесеттите години од минатиот век за проширување и ревитализација на секторот на водите и отпадните води, но побараа реформа на претпријатијата од овој сектор со цел да се подобри на нивната оперативна и финансиска одржливост. Паралелно со финансиската помош за развој на инфраструктурата, беше обезбедена и помош за градење на капацитетите со цел општинските комунални претпријатија да се трансформираат во самостојни јавни комунални претпријатија со подобрени параметри од типот на оперативна ефективност, ефикасност и поврат на трошоци. Од помалите општини беше побарано да го регионализираат работењето за да се зголеми опсегот на работата, а со тоа и рентабилноста. На овој начин, водоводното претпријатие на градот Клуж беше претворено во регионална водоводна компанија што обезбедува вода за Клуж, Салај и за седум мали села во близина на Клуж и Салај. Беа добиени финансиски средства за модернизирање на системот за води и отпадни води на Клуж, како и на системите на помалите градови и села. за поголемите градови се спроведе реформска стратегија, која во некои од нив беше целно насочена кон учество на приватниот сектор. Главната цел беше да се привлече приватен капитал за неопходните инвестиции во ревитализација и проширување на мрежата, притоа подобрувајќи ги ефикасноста и финансиската одржливост. На овој начин, ЕУ, ЕБОР и другите обезбедија помош во реформскиот процес во вид на консултантски услуги, заеми и грантови со цел да се подготват претпријатијата за приватизација. На пример, на приватниот оператор Веолиа му беа доделени концесии во Букурешт и во Плоиести по спроведена тендерска постапка. С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А 25

27 П О Г Л А В Ј Е 2 И н С т И т У Ц И О н А Л н А Р Е Ф О Р М А РАМКА 3: БЕнЧМАРКИнг ВО МАКЕДОнИЈА Во Македонија, германската банка за развој KfW го воведе пристапот бенчмаркинг пред да финансира проекти за водоснабдување во комуналните претпријатија. Програмата на KfW исто така го воведе пристапот управување со квалитет преку еден консултант за институционално зајакнување кој ќе им помогне на општините во исполнувањето на реперите (стандардите) во првата фаза. Програмата ги опфаќа општините Гостивар, Тетово, Кавадарци, Неготино, Битола, Кочани, Гевгелија и Радовиш. Исто така, преку еден грант од KfW ќе се обезбеди техничка помош за изработка на проекти. Примери за стандради можете да најдете во анексот 1. РАМКА 4: ИЗгОтВУВАњЕ на РЕФОРМСКИтЕ ПЛАнОВИ ВО ЈИЕ Реформски планови беа изготвени или моментно се изготвуваат од владите на неколку држави од регионот на ЈИЕ, како на пример Албанија, Македонија и Црна Гора. Во Црна Гора беше изготвена реформска стратегија низ партиципативен пристап, во што учествуваа и централната и локалната власт, како и засегнатите комунални претпријатија. Услугите во делот на водоснабдувањето и канализацијата се сметаат за суштински важни за економскиот раст, особено во однос на туристичката индустрија во Црна Гора. Преку реформирање, секторот може да ги подобри својата ефикасност, рентабилност и успешност. заедно со реформите треба да се изготвуваат нови закони и да се менуваат и дополнуваат постојните, да се воспостави регулаторен орган (регулаторна функција), да се склучат договори за обезбедување на услуги со давателите на водоснабдителни услуги и да се изградат капаци-тетите на единиците на локалната самоуправа и на водоводните претпријатија. Институционалната реформа би можела да придонесе за ефикасност на водоводните претпријатија со тоа што би ги разјаснила прашањата на сопственоста и на обврските на раководството. Покрај тоа, зголемената самостојност на овие претпријатија ќе овозможи поефикасно работење, поголем ефект и пристап до пазарот на капитал. Токму ова се подразбира под терминот корпоратизација. Понапредни форми на институционална реформа се јавно-приватните партнерства и приватизацијата, кои би можеле да ја донесат стручност и капитал неопходни за постигнување на посакуваниот квалитет на услугите. Програмите за инвестиции во водната инфраструктура на меѓународните финансиски институции како што се Европската банка за обнова и развој (ЕБОР), Европската комисија (ЕК), Светската банка (СБ) и германската банка Kf W често се придружени со барање за институционална реформа чија цел е намалување на оперативниот и финансискиот ризик преку подобрување на транспарентноста и отчетноста, но и преку подобрување на техничкото работење, квалитетот на услугите и организациската ефикасност. Изготвување политика Одредени комунални претпријатија имаат мошне мало влијание врз изготвувањето на политиката и на регулаторната рамка, но тие функционираат во тие 2 С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А

28 П О Г Л А В Ј Е 2 И н С т И т У Ц И О н А Л н А Р Е Ф О Р М А рамки и сите аспекти на нивното управување и работење се директно зависни од нив. Поради тоа, постоењето добра политика и регулаторна рамка во секторот на водите и отпадните води е од суштинско значење за подобри резултати на водоводните претпријатија и за нивното реформирање. Владата мора да ја дефинира рамката и да ја поддржува преку соодветно менување и дополнување на својата стратегија и политика, вклучувајќи тука и одлуки и закони/акти за учество на приватниот сектор, либерализација, регулација и социјална (финансиска) помош. Покрај тоа, постоењето силен институционален систем за регулација на секторот е од најголема важност за спроведување и почитување на политиката. Повеќе информации за преточување на институционалната реформа во политики, закони и регулаторни функции може да се најде во документот под наслов Приоди кон учеството на приватниот сектор во услугите поврзани со водите кутија со алатки, изготвена од страна на Светската банка и PPIAF (отворете за онлајн обука). Опции за институционална реформа Во текстот што следува подетално се објаснети опциите за институционална реформа и дадени се насоки за подготовка на еден таков процес. Опишани се два типа на реформа: корпоратизација и учество на приватниот сектор. Најчесто, корпоратизацијата го покрива целокупниот спектар на реформата на управувањето потребен за да му се обезбеди самостојност во работењето на комуналното претпријатие; учеството на приватниот сектор и јавно приватното партнерство повлекуваат со себе комбинација на опции за реформирање на управувањето и сопственоста. СЛИКА 1: ОПЦИИ ЗА ИнСтИтУЦИОнАЛнА РЕФОРМА КОРПОРАтИЗАЦИЈА И УЧЕСтВО на ПРИВАтнИОт СЕКтОР Приватно УПРАВУВАњЕ Јавно Public water PLCs Netherlands, Germany, Cluj (RO) Corporatised Macedonia Municipal utility Croatia Lease France Management contract Gjakova (KO), Kavaja (AL) Service contract Tirana (AL) СОПСтВЕнОСт Full privatisation United Kingdom, Prague (CZ), joint ownership in other CZ towns Concession Hungarian towns and regions, France, Sofia (BG) Elbasan (AL), Bucharest and Romanian towns (RO) BOT/PBOT The Hague WWTP (NL) Zagreb WWTP (HR), Maribor WWTP (SLO) Приватно С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А 27

29 П О Г Л А В Ј Е 2 И н С т И т У Ц И О н А Л н А Р Е Ф О Р М А Иако корпоратизацијата може да биде крајната станица во процесот на институционална реформа на комуналното претпријатие, таа може да послужи и како основа за напредни форми на учество на приватниот сектор. Приватните оператори повеќе ги привлекуваат оние комунални претпријатија што работат во едно транспарентно опкружување, со јасна поделба на задачите и улогите. Едно самостојно, корпоратизирано комунално претпријатие што работи на транспарентен начин, и кое дава отчет за своето работење и за финасиите, ја намалува неизвесноста за приватните оператори. На овој начин се трасира патот за понапредни форми на институционална реформа. Сликата 1 покажува едно множество на опции за институционална реформа. На координатната оска (y) презентирани се различни начини на реформа на управувањето или корпоратизација, вклучително и неколку примери. Опциите за учество на приватниот сектор ги комбинираат во едно реформата на управувањето и на сопственоста. Тука се прикажани различни категории, а наведени се и одредени регионални примери. Корпоратизација Форми на корпоратизација Терминот корпоратизација се однесува на реформата на управувањето со едно комунално претпријатие, при што се обезбедува сопственоста од страна на владата врз активата и стратегискиот правец. Корпоратизацијата ги покрива сите можни структури помеѓу општинско комунално претпријатие и јавна водоводна компанија што егзистира според приватното право (слика 1). Корпоратизацијата се смета за инструмент за зголемување на ефикасноста, за остварување поврат на трошоците и за воспоставување квалитетни принципи на управување. Со корпоратизацијата, комуналните претпријатија стануваат самостојно управувани претпријатија. Со закон или официјален договор помеѓу општините и комуналните претпријатија, од вториве се бара да станат одржливи и отчетни. Постои силна мотивација за воспоставување комерцијални финансиски принципи и принципи на управувањето. Со организациска и финансиска реформа, комуналните претпријатија можат да ги подобрат ефикасноста во работењето, изведувањето на услугите и повратот на трошоците/финансиската одржливост. Корпоратизацијата е алатка за подобрување на ефективноста на комуналните претпријатија. Сепак, самото претпријатие е тоа кое мора да изгради пат кон поголема оперативна и финансиска одржливост. Следниве поглавја презентираат неколку програми за оргaнизациска реформа и даваат насоки за осмислување и спро-ведување на овие активности. Како што може да се види од сликата 1, корпоратизацијата започнува со реформа на општинското (владино) комунално претпријатие. Тука се разликуваат три основни форми: Општинско комунално претпријатие, засебен оддел; 28 С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А

30 П О Г Л А В Ј Е 2 И н С т И т У Ц И О н А Л н А Р Е Ф О Р М А Корпоратизирано комунално претпријатие; Јавна водоводна компанија. Следниве поглавја даваат краток опис на трите главни форми. ТАБЕЛА 3: ИнСтИтУЦИОнАЛнА РЕФОРМА: КОРПОРАтИЗАЦИЈА Клучни засегнати страни Главни влијанија Потребно време Ниво на трошок Водоводно претпријатие, општина, потрошувачи. Претпријатието станува самостојно, отчетно и одржливо. Основа за програми за унапредување на состојбите во делот на финансиите, работењето и квалитетот на услугите. Помала инволвираност и политичко влијание од страна на владините тела. Веројатно зголемување на цените и на напорите за наплата. Веројатно преструктуирање на човечките ресурси. Од 1 до 3 години, во зависност од големината. Средно вложување, зависно од целите на реформата. Можност да се зголемат приходите или да се постигне целосен поврат на трошоците. Подобрување на влијанијата врз животната средина преку подобрен ефективност и програми за подобрување на квалитетот. Веројатни социјални трошоци доколку реформата оди заедно со план за преструктуирање на човечките ресурси, и покрај придобивките (бенефициите) за оние што ќе бидат вклучени во програмата за развој на човечките ресурси. РАМКА 5: УСЛУгИ на ВОДОСнАБДУВАњЕ И КАнАЛИЗАЦИЈА ВО ХРВАтСКА Во Хрватска, услугите на водоснабдување и канализација се во надлежност на локалната самоуправа и главно ги обезбедуваат општинските јавни акционерски друштва. Одлуките за годишниот буџет, капиталните инвестиции и политиката ги донесуваат Управните одбори на друштвата, во кои учествуваат градоначалниците на соодветните општини. РАМКА 6: КОМУнАЛнИтЕ ПРЕтПРИЈАтИЈА ВО МАКЕДОнИЈА Македонија ги има организирано услугите поврзани со водите и отпадните води во јавни комунални претпријатија (ЈКП) со одделни системи за управување и финансии. Овие јавни комунални претпријатија ги извршуваат следниве функции: работа и одржување; ревитализација и проширување на системите; фактурирање; наплата на сметки; грижа за корисниците. Не постојат договори за услуги помеѓу општините и ЈКП. Исто така, општината именува две третини од членовите на Управниот одбор, како и директорот на претпријатието. Ваквата структура може да доведе до големо мешање на политиката во секојдневното управување со јавните комунални претпријатија. С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А 29

31 П О Г Л А В Ј Е 2 И н С т И т У Ц И О н А Л н А Р Е Ф О Р М А Општинско комунално претпријатие, засебен оддел Традиционалната опција е општинско комунално претпријатие, во кое дејностите водоснабдување, канализација или управување со цврстиот отпад ги врши општината како дел од генералната општинска администрација. Приходите и расходите се содржани во генералниот буџет на општината. Со создавањето засебен оддел со што се одвојува обезбедувањето на услугата во засебно тело владата може да има корист до одреден степен од зголемената самостојност. Кај засебниот оддел, услугата сè уште потпаѓа под утврдените политики, процедури и буџет на владата, но одделот има посебна сметка и одредено ниво на самостојност во однос на секојдневното управување. Генерално, засебните оддели функционираат поефикасно, но врз нив сè уште во голема мера влијаат владините управни постапки, а покрај тоа тие се подложни и на мешање од страна на политиката. Корпоратизирано комунално претпријатие Корпоратизирано комунално претпријатие е полусамостојна општинска агенција каде комуналната услуга ја обезбедува општината како посебен субјект со независно раководство и сметководство според јавното право. Во оваа форма, сопственоста врз активата од страна на општината е јасно одвоена од обезбедувањето услуги од страна на корпоратизираното комунално претпријатие. Корпоратизираните комунални претпријатија се самостојни визави локалната администрација. Во зависност од законската регулатива, овие засебни водоводни претпријатија можат да ја подобрат ефикасност преку замена на владините управни практики со комерцијален управувачки и сметководствен систем, како и преку воведување на финансиски норми и норми во делот на работниот ефективност. Ако тоа се одобри, овие претпријатија можат да постигнат отчетност и поврат на трошоците. Можно е дури и да се привлече приватен капитал (со владини гаранции) благодарение на зголемените транспарентност и отчетност. Јавни водоводни компании Јавна водоводна компанија е општинско претпријатие што работи според приватното право. Ова претставува најнапредна форма на корпоратизација. Сопственоста (во форма на акции) е исклучиво во рацете на владата, и покрај тоа што општинското претпријатие дејствува како комерцијална компанија што подлежи на правилата кои важат за приватниот сектор. Една јавна водоводна компанија целосно се води според комерцијални принципи на управување и услови за вработување. Во ваква форма, организацијата може да е кадровски пополнета од истите раководители и персонал, но таа сега има слобода да воспостави работно опкружување и услови што можат да ја стимулираат и мотивираат работната сила да функционира поефикасно и поефективно. Всушност, јавните водоводни компании мораат во целост да ги повратат трошоците преку имплементација на соодветни ценовни структури, 30 С Т Р А Т Е Г И И з А Р Е Ф О Р М А

Март Opinion research & Communications

Март Opinion research & Communications Март 2014 Opinion research & Communications Метод: Телефонска анкета Примерок: 800 испитаници кои следат македонски спорт стратификуван со репрезентативен опфат на сите етнички заедници, урбани и рурални

More information

м-р Марјан Пејовски Сектор за регулатива

м-р Марјан Пејовски Сектор за регулатива Трета анализа на пазар за Физички пристап до мрежна инфраструктура (целосен и поделен разврзан пристап) на фиксна локација и четврта анализа на пазар за услуги со широк опсег м-р Марјан Пејовски Сектор

More information

Финансиско управување и контрола во рамките на општите реформи на јавната администрација

Финансиско управување и контрола во рамките на општите реформи на јавната администрација A joint initiative of the OECD and the European Union, principally financed by the EU Финансиско управување и контрола во рамките на општите реформи на јавната администрација Клас Клаас Виш советник за

More information

Односот помеѓу интерната и екстерната ревизија. Презентира: Верица Костова

Односот помеѓу интерната и екстерната ревизија. Презентира: Верица Костова Односот помеѓу интерната и екстерната ревизија Презентира: Верица Костова Што е ревизија http://www.youtube.com/watch?v=rjmgrdjhufs&sns=em Регулирање на внатрешната ревизија Закон за банки Закон за супервизија

More information

Заштита на личните податоци во Република Македонија. Охрид, 27 мај 2014 година

Заштита на личните податоци во Република Македонија. Охрид, 27 мај 2014 година Заштита на личните податоци во Република Македонија Охрид, 27 мај 2014 година 1 1 Правна рамка за заштита на личните податоци 2 Закон за заштита на личните податоци ( Службен весник на Република Македонија

More information

Инвестиции во секторот отпад Прирачник за комуналните претпријатија за управување со отпадот во Југоисточна Европа

Инвестиции во секторот отпад Прирачник за комуналните претпријатија за управување со отпадот во Југоисточна Европа Програма за приоритетни инвестиции во животната средина за Југоисточна Европа (PEIP) Инвестиции во секторот отпад Прирачник за комуналните претпријатија за управување со отпадот во Југоисточна Европа Kанцеларија

More information

Reform in water sector on central level

Reform in water sector on central level Reform in water sector on central level EuropeAid/136828/IH/SER/MK ИНФОРМАТИВНА РАБОТИЛНИЦА ЗА ГРАЃАНСКИ ОРГАНИЗАЦИИ: КАКО ДО ПОАКТИВНО НАБЉУДУВАЊЕ И ВКЛУЧУВАЊЕ ВО ПРЕТСТОЈНИТЕ РЕФОРМИ ВО ПОКРИВАЊЕТО ТРОШОЦИ

More information

Биланс на приходи и расходи

Биланс на приходи и расходи 1 of 5 06.03.2016 12:00 ЕМБС: 05196248 Целосно име: Здружение за советување,лекување,реинтеграција и ресоцијализација на лица зависни од психоактивни супстанции ИЗБОР-Струмица Вид на работа: 540 Тип на

More information

Коисмение.Штозначиме.

Коисмение.Штозначиме. Коисмение.Штозначиме. Исто како стоките и податоците, така GW ги движи и луѓето кои доаѓаат во контакт со портокаловата мрежа, внатрешно или надворешно. Ние се движиме напред со нашите клиенти, со напреден

More information

Биланс на приходи и расходи

Биланс на приходи и расходи 1 of 5 28.02.2015 23:20 ЕМБС: 05196248 Целосно име: Здружение за советување,лекување,реинтеграција и ресоцијализација на лица зависни од психоактивни супстанции ИЗБОР-Струмица Вид на работа: 540 Тип на

More information

Прирачник за управување со општинскиот имот

Прирачник за управување со општинскиот имот Прирачник за управување со општинскиот имот (прирачник за оние кои ги донесуваат одлуките на локално ниво) ноември 2014 год. ОСНОВНИ ПОДАТОЦИ Клиент: Финансирано од: Меѓународна консултантска компанија:

More information

ЛИСТА НА ЛЕКОВИ КОИ ПАЃААТ НА ТОВАР НА ФОНДОТ ЗА ЗДРАВСТВЕНО ОСИГУРУВАЊЕ НА МАКЕДОНИЈА

ЛИСТА НА ЛЕКОВИ КОИ ПАЃААТ НА ТОВАР НА ФОНДОТ ЗА ЗДРАВСТВЕНО ОСИГУРУВАЊЕ НА МАКЕДОНИЈА Врз основа на член 9 став 1а точка 8 и став 1в точка 2 и член 56 став 1 точка 3 од Законот за здравственото осигурување ( Службен весник на РМ бр. 25/2000, 34/2000, 96/2000, 50/2001, 11/2002, 31/2003,

More information

на јавната свест за Архуска конвенција и еколошкото законодавство на Европската Унија

на јавната свест за Архуска конвенција и еколошкото законодавство на Европската Унија Анализа на наоди од истражување на јавната свест за Архуска конвенција и еколошкото законодавство на Европската Унија Justice and Environment 2013 a Udolni 33, 602 00, Brno, CZ e info@justiceandenvironment.org

More information

Средно образование природно математичка гимназија Никола Карев Скопје, Р.Македонија

Средно образование природно математичка гимназија Никола Карев Скопје, Р.Македонија Лични податоци Борче Христов Дата на раѓање: 18.12.1978 Место на раѓање: Скопје, Република Македонија Брачна состојба: женет Образование Универзитетско образование дипломиран економист - 2003 година на

More information

Структурно програмирање

Структурно програмирање Аудиториски вежби 1 Верзија 1.0, 20 Септември, 2016 Содржина 1. Околини за развој.......................................................... 1 1.1. Околини за развој (Integrated Development Environment

More information

РЕФОРМАТА НА ЈАВНАТА АДМИНИСТРАЦИЈА ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

РЕФОРМАТА НА ЈАВНАТА АДМИНИСТРАЦИЈА ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Проектот ИПА 2 Механизам за граѓанските организации e спроведуван од ЕВРОТИНК, Еко-свест, Реактор и Зенит. Овој проект е финансиран од Европската Унија, ИПА Програма за граѓанско општество и медиуми 2014,

More information

University St.Kliment Ohridski - Bitola Scientific Tobacco Institute- Priep ABSTRACT

University St.Kliment Ohridski - Bitola Scientific Tobacco Institute- Priep   ABSTRACT Тутун / Tobacco, Vol.64, N⁰ 1-6, 46-55, 2014 ISSN 0494-3244 Тутун/Tobacco,Vol.64, N⁰1-6, 62-69, 2014 UDC: 633.71-152.61(497) 2008/2012 633.71-152.61(497.7) 2008/2012 Original Scientific paper DYNAMIC PRESENTATION

More information

С О Д Р Ж И Н А. Број 10 Год. LXV Петок, 23 јануари 2009 Цена на овој број е 270 денари. Стр.

С О Д Р Ж И Н А. Број 10 Год. LXV Петок, 23 јануари 2009 Цена на овој број е 270 денари.  Стр. Број 10 Год. LXV Петок, 23 јануари 2009 Цена на овој број е 270 денари www.slvesnik.com.mk contact@slvesnik.com.mk С О Д Р Ж И Н А Стр. 225. Одлука за давање согласност на Одлуката за припојување на Јавната

More information

64 Izvještaj Pokazatelji fiskalne decentralizacije za Jugoistočnu Europu: 2011

64 Izvještaj Pokazatelji fiskalne decentralizacije za Jugoistočnu Europu: 2011 64 Izvještaj Pokazatelji fiskalne decentralizacije za Jugoistočnu Europu: 2011 Mreža udruga lokalnih vlasti Jugoistočne Europe (NALAS) ИЗВЕШТАЈ Индикатори за фискална децентрализација за Југоисточна Европа

More information

Значајни подрачја за раститенија, птици и пеперутки во Македонија. Славчо Христовски

Значајни подрачја за раститенија, птици и пеперутки во Македонија. Славчо Христовски Значајни подрачја за раститенија, птици и пеперутки во Македонија Славчо Христовски Иницијативи за заштита Птици Растенија Пеперутки Лилјаци Заштитата на сите загрозени видови поединечно е практично невозможна.

More information

Универзитет Св. Климент Охридски- Битола. Факултет за информатички и. комуникациски технологии - Битола. Студиска програма:

Универзитет Св. Климент Охридски- Битола. Факултет за информатички и. комуникациски технологии - Битола. Студиска програма: Универзитет Св. Климент Охридски- Битола Факултет за информатички и комуникациски технологии - Битола Студиска програма: Администрирање со јавни политики Влатко Степаноски ВЛИЈАНИЕТО НА ПРЕТПРИСТАПНИТЕ

More information

МКА -2000/Македонска мрежа на евалуатори МКА-2000 Здружение на менаџмент консултанти. ММЕ македонска мрежа на евалуатори

МКА -2000/Македонска мрежа на евалуатори МКА-2000 Здружение на менаџмент консултанти. ММЕ македонска мрежа на евалуатори МКА-2000 Здружение на менаџмент консултанти ММЕ македонска мрежа на евалуатори 02.12.2014 Скопје Содржина ИНФОРМАЦИЈА ЗА ПРОЕКТОТ ЗНАЧЕЊЕ НА ЕВАЛУАЦИЈАТА ВО РЕАЛИЗИРАЊЕ НА НАЦИОНАЛНИ И ЕУ ПОЛИТИКИ ОБЕМОТ

More information

Разбирање на проширувањето

Разбирање на проширувањето European Commission Разбирање на проширувањето Политика за проширување на Европската Унија Предговор областа на мир, стабилност и демократија на нашиот континент и се зајакна европската економија преку

More information

Контекст на земјата. Кратка содржина

Контекст на земјата. Кратка содржина Македонија 2016 Население, во милиони 2.1 БДП, тековно во милијарди 10.1 долари БДП по глава, тековно во долари 5,232 Број на ученици запишани во 60.98 основните училишта (бруто) (2015) Очекувано траење

More information

ЕНаука.мк 1 милион Сајт на годината ( Образование, Наука и Култура )

ЕНаука.мк 1 милион Сајт на годината ( Образование, Наука и Култура ) Инфо ЕНаука.мк е единствениoт интернет пoртал вo Р.Македoнија кoј ги следи и пренесува најактуелните нoвoсти, истражувања и достигнувања во повеќе научни области. Главни цели на порталот се враќање на

More information

КОНТРОЛНА ЛИСТА ЗА ИЗРАБОТКА НА ЗАКОНИ И ЗА РЕГУЛАТОРНО УПРАВУВАЊЕ ВО ЦЕНТРАЛНА И ИСТОЧНА ЕВРОПА. СИГМА ДОКУМЕНТ Бр. 15, 1997

КОНТРОЛНА ЛИСТА ЗА ИЗРАБОТКА НА ЗАКОНИ И ЗА РЕГУЛАТОРНО УПРАВУВАЊЕ ВО ЦЕНТРАЛНА И ИСТОЧНА ЕВРОПА. СИГМА ДОКУМЕНТ Бр. 15, 1997 СИГМА Поддршка за подобрување на раководењето и управувањето Заедничка иницијатива на ОЕЦД и Европската унија, главно финансирана од ЕУ КОНТРОЛНА ЛИСТА ЗА ИЗРАБОТКА НА ЗАКОНИ И ЗА РЕГУЛАТОРНО УПРАВУВАЊЕ

More information

Опасни врски. Ризиците од јавно приватни партнерства во централна и источна Европа

Опасни врски. Ризиците од јавно приватни партнерства во централна и источна Европа Опасни врски Ризиците од јавно приватни партнерства во централна и источна Европа Ова е кратко резиме. Оригинален наслов: Never mind the balance sheet: The dangers posed by public-private partnerships

More information

2.3 ЗАКОН ЗА БЕЗБЕДНОСТ И ЗДРАВЈЕ ПРИ РАБОТА. Службен весник на Република Македонија бр. 53 од 11 април 2013 година

2.3 ЗАКОН ЗА БЕЗБЕДНОСТ И ЗДРАВЈЕ ПРИ РАБОТА. Службен весник на Република Македонија бр. 53 од 11 април 2013 година 2.3 ЗАКОН ЗА БЕЗБЕДНОСТ И ЗДРАВЈЕ ПРИ РАБОТА Службен весник на Република Македонија бр. 53 од 11 април 2013 година ОСНОВНИ БАРАЊА ЗА БЕЗБЕДНОСТ И ЗДРАВЈЕ ПРИ РАБОТА Со Законот за безбедност и здравје при

More information

Д Е К Л А Р А Ц И Ј А за Вклученост на Заедницата

Д Е К Л А Р А Ц И Ј А за Вклученост на Заедницата Д Е К Л А Р А Ц И Ј А за Вклученост на Заедницата British Embassy Skopje Проектот е финансиран од Британска Амбасада - Скопје, а спроведен од Здружението за одржлив развој и соработка АЛКА од Скопје. The

More information

Универзитет Св. Климент Охридски - Битола

Универзитет Св. Климент Охридски - Битола Универзитет Св. Климент Охридски - Битола Заеднички состанок на Комисијата за меѓународна соработка и мрежата на Еразмус + координатори Ректорат, 20.01.2016 Транснационална Програма за соработка ИНТЕРРЕГ

More information

Втора Регионална конференција за јавна внатрешна финансиска контрола за земји кандидати и потенцијални кандидати. Дневен ред

Втора Регионална конференција за јавна внатрешна финансиска контрола за земји кандидати и потенцијални кандидати. Дневен ред Support for Improvement in Governance and Management (Поддршка за подобрување на владеењето и управувањето) Заедничка иницијатива на ОЕЦД и на Европската унија, главно финансирана од ЕУ Втора Регионална

More information

Policy Position Papers Од областа на Царина

Policy Position Papers Од областа на Царина Policy Position Papers Од областа на Царина Увоз на стока Недостатоци во увозната документација, казнени одредби за увозникот и овозможување на соодветна правна заштита Формулар за идентификување на проблеми

More information

ДОКУМЕНТ ЗА ПОЛИТИКИ

ДОКУМЕНТ ЗА ПОЛИТИКИ ДОКУМЕНТ ЗА ПОЛИТИКИ Практики и препораки за добро управување во сферата на јавната администрација ТИМСКА РАБОТА АНАЛИЗИ ИДЕЈА ПЛАНИРАЊЕ РЕАЛИЗАЦИЈА Документ за политики Практики и препораки за добро

More information

ПР објави во медиуми

ПР објави во медиуми НР КИНА - СУЏОУ Изјава Економска соработка со Кина: Македонските фирми очекуваат нови зделки Данела Арсовска, претседател ПР објави во медиуми Телевизии, Весници & Веб портали ССК Сител МРТ Канал5 Алфа

More information

ПЕТТИ СОСТАНОК НА ЕКСПЕРТСКАТА ГРУПА НА ENTERPRISE EUROPE NETWORK ЗА СЕДМАТА РАМКОВНА ПРОГРАМА

ПЕТТИ СОСТАНОК НА ЕКСПЕРТСКАТА ГРУПА НА ENTERPRISE EUROPE NETWORK ЗА СЕДМАТА РАМКОВНА ПРОГРАМА ПЕТТИ СОСТАНОК НА ЕКСПЕРТСКАТА ГРУПА НА ENTERPRISE EUROPE NETWORK ЗА СЕДМАТА РАМКОВНА ПРОГРАМА Во организација на Европскиот информативен и иновативен центар во Македонија, дел од Enterprise Europe Network,

More information

Обука за електронски систем на учење МИКРОУЧЕЊЕ. Материјал за учесници

Обука за електронски систем на учење МИКРОУЧЕЊЕ. Материјал за учесници MIOA301-P5-Z2 Министерство за информатичко општество и администрација Обука за електронски систем на учење МИКРОУЧЕЊЕ Овој материјал е изработен од страна на Министерството за информатичко општество и

More information

УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ШТИП ЕКОНОМСКИ ФАКУЛТЕТ МБА Менаџмент Штип. Весна Денчова

УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ШТИП ЕКОНОМСКИ ФАКУЛТЕТ МБА Менаџмент Штип. Весна Денчова УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ШТИП ЕКОНОМСКИ ФАКУЛТЕТ МБА Менаџмент Штип ОБУКА И РАЗВОЈ НА ЧОВЕЧКИТЕ РЕСУРСИ ВО ЛОКАЛНАТА АДМИНИСТРАЦИЈА ВО ОПШТИНА ШТИП МАГИСТЕРСКИ ТРУД Штип, Комисија за оценка и одбрана Ментор

More information

Ф а б р и ч е н п л и н с к и у р е д

Ф а б р и ч е н п л и н с к и у р е д Ф а б р и ч е н п л и н с к и у р е д Вовед Возилата GREAT WALL со бензински мотори можат да бидат дополнително опремени со фабрички гасен уред со течно вбризгување на горивото (Liquid Propane Injection

More information

МЕТОД ЗА АНАЛИЗА НА МЕЃУНАРОДНАТА ТРГОВСКА СОСТОЈБА

МЕТОД ЗА АНАЛИЗА НА МЕЃУНАРОДНАТА ТРГОВСКА СОСТОЈБА Journal of Agricultural, Food and Environmental Sciences UDC: 339.56:634.11 :33.22(47.7) МЕТОД ЗА АНАЛИЗА НА МЕЃУНАРОДНАТА ТРГОВСКА СОСТОЈБА 1 Ана Симоновска, 1 Драган Ѓошевски, 1 Марина Нацка, 1 Ненад

More information

УНИВЕРЗИТЕТ СВ. КИРИЛ И МЕТОДИЈ ПРАВЕН ФАКУЛТЕТ ЈУСТИНИЈАН ПРВИ СКОПЈЕ. Издавач: Правен факултет ЈУСТИНИЈАН ПРВИ СКОПЈЕ

УНИВЕРЗИТЕТ СВ. КИРИЛ И МЕТОДИЈ ПРАВЕН ФАКУЛТЕТ ЈУСТИНИЈАН ПРВИ СКОПЈЕ. Издавач: Правен факултет ЈУСТИНИЈАН ПРВИ СКОПЈЕ УНИВЕРЗИТЕТ СВ. КИРИЛ И МЕТОДИЈ ПРАВЕН ФАКУЛТЕТ ЈУСТИНИЈАН ПРВИ СКОПЈЕ Издавач: Правен факултет ЈУСТИНИЈАН ПРВИ СКОПЈЕ За издавачот: Проф. д-р Борче Давитковски, Декан Автори: Д-р Ана Павловска-Данева

More information

Национални механизми за поддршка на ОИЕ и ЕЕ

Национални механизми за поддршка на ОИЕ и ЕЕ Национални механизми за поддршка на ОИЕ и ЕЕ Илија Саздовски SDEWES Skopje 04.12.2017 година, Скопје, Македонија 15.12.2017 Seite 1 Page 1 Меѓународни финансиски институции Европска Банка за Обнова и Развој

More information

СВЕТСКАТА ЕКОНОМСКА КРИЗА И НЕЈЗИНОТО ВЛИЈАНИЕ НА ПАЗАРОТ НА КАПИТАЛ СОГЛЕДАНО ПРЕКУ ИНВЕСТИЦИСКИТЕ ФОНДОВИ. К. Мишева

СВЕТСКАТА ЕКОНОМСКА КРИЗА И НЕЈЗИНОТО ВЛИЈАНИЕ НА ПАЗАРОТ НА КАПИТАЛ СОГЛЕДАНО ПРЕКУ ИНВЕСТИЦИСКИТЕ ФОНДОВИ. К. Мишева СВЕТСКАТА ЕКОНОМСКА КРИЗА И НЕЈЗИНОТО ВЛИЈАНИЕ НА ПАЗАРОТ НА КАПИТАЛ СОГЛЕДАНО ПРЕКУ ИНВЕСТИЦИСКИТЕ ФОНДОВИ К. Мишева Универзитет Гоце Делчев, Кристина, kristina.miseva@ugd.edu.mk Во претходната деценија

More information

ПРОЕКТНА ЗАДАЧА ToR 02/2016 ПРАВНИ ЕКСПЕРТИ ЗА ПОДГОТОВКА НА ПРИРАЧНИК ЗА СЛОБОДАТА НА ИЗРАЗУВАЊЕ-ПРАВНИ АСПЕКТИ

ПРОЕКТНА ЗАДАЧА ToR 02/2016 ПРАВНИ ЕКСПЕРТИ ЗА ПОДГОТОВКА НА ПРИРАЧНИК ЗА СЛОБОДАТА НА ИЗРАЗУВАЊЕ-ПРАВНИ АСПЕКТИ Истражувачко новинарство - чувар на демократијата и човековите права ПРОЕКТНА ЗАДАЧА ToR 02/2016 ПРАВНИ ЕКСПЕРТИ ЗА ПОДГОТОВКА НА ПРИРАЧНИК ЗА СЛОБОДАТА НА ИЗРАЗУВАЊЕ-ПРАВНИ АСПЕКТИ 1. ВОВЕД 1.1. Позадина

More information

Родово буџетирање.

Родово буџетирање. Родово буџетирање http:\\www.coe.int/equality EG-S-GB (2004) RAP FIN Родово буџетирање Финален извештај на Групата специјалисти за родово буџетирање (EG-S-GB) Генерален директорат за човекови права Стразбур,

More information

КОСМО ИНОВАТИВЕН ЦЕНТАР

КОСМО ИНОВАТИВЕН ЦЕНТАР КОСМО ИНОВАТИВЕН ЦЕНТАР бул. Јане Сандански бр.113, 1000 Скопје фах.+389 2 244 8240 тел.+389 2 244 8077 contact@cosmoinnovate.com.mk ЦЕНОВНИК НА ОБУКИ ЗА 2011/2012 ГОДИНА Со овие обуки кандидатите ги надополнуваат

More information

МИНИСТЕРСТВО ЗА ИНФОРМАТИЧКО ОПШТЕСТВО И АДМИНИСТРАЦИЈА ПОДОБРУВАЊЕ НА КВАЛИТЕТОТ НА ЈАВНИОТ СЕКТОР ПРЕКУ ЗАЕДНИЧКАТА РАМКА ЗА ПРОЦЕНКА (ЦАФ)

МИНИСТЕРСТВО ЗА ИНФОРМАТИЧКО ОПШТЕСТВО И АДМИНИСТРАЦИЈА ПОДОБРУВАЊЕ НА КВАЛИТЕТОТ НА ЈАВНИОТ СЕКТОР ПРЕКУ ЗАЕДНИЧКАТА РАМКА ЗА ПРОЦЕНКА (ЦАФ) МИНИСТЕРСТВО ЗА ИНФОРМАТИЧКО ОПШТЕСТВО И АДМИНИСТРАЦИЈА ПОДОБРУВАЊЕ НА КВАЛИТЕТОТ НА ЈАВНИОТ СЕКТОР ПРЕКУ ЗАЕДНИЧКАТА РАМКА ЗА ПРОЦЕНКА (ЦАФ) МИНИСТЕРСТВО ЗА ИНФОРМАТИЧКО ОПШТЕСТВО И АДМИНИСТРАЦИЈА ПОДОБРУВАЊЕ

More information

СОДРЖИНА АНАЛИЗА НА ЈАВНИОТ ДОЛГ РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА. АВТОР: Бојана М. Христовска, Аналитика тинк тенк Тамара М. Спасова, Аналитика тинк тенк

СОДРЖИНА АНАЛИЗА НА ЈАВНИОТ ДОЛГ РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА. АВТОР: Бојана М. Христовска, Аналитика тинк тенк Тамара М. Спасова, Аналитика тинк тенк АВТОР: Бојана М. Христовска, Аналитика тинк тенк Тамара М. Спасова, Аналитика тинк тенк УРЕДНИК: Кире Наумов, поранешен дополнителен Заменик Министер за Финансии СОДРЖИНА Вовед 3 Правна рамка за јавен

More information

ДОКУМЕНТ ЗА ПОЛИТИКИ ПОГОЛЕМА ПАРТИЦИПАЦИЈА, ПОМАЛА МОЖНОСТ ЗА КОРУПЦИЈА

ДОКУМЕНТ ЗА ПОЛИТИКИ ПОГОЛЕМА ПАРТИЦИПАЦИЈА, ПОМАЛА МОЖНОСТ ЗА КОРУПЦИЈА ДОКУМЕНТ ЗА ПОЛИТИКИ ПОГОЛЕМА ПАРТИЦИПАЦИЈА, ПОМАЛА МОЖНОСТ ЗА КОРУПЦИЈА Скопје, декември 2014 Издавач: Центар за управување со промени www. cup.org.mk info@cup.org.mk Kоординатор на проект: Наталија Шикова

More information

Светска Банка Партнерство со Република Македонија Слика на програмата на земјата. Април 2014 година

Светска Банка Партнерство со Република Македонија Слика на програмата на земјата. Април 2014 година Светска Банка Партнерство со Република Македонија Слика на програмата на земјата Април 2014 година 1 СКОРЕШЕН ЕКОНОМСКИ И СЕКТОРСКИ РАЗВОЈ Раст и надворешна успешност Република Македонија е мала, отворена

More information

МАГИСТЕРСКИ ТРУД АНАЛИЗА НА ПЕРФОРМАНСИТЕ НА КОНЦЕПТОТ Е-ВЛАДА ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

МАГИСТЕРСКИ ТРУД АНАЛИЗА НА ПЕРФОРМАНСИТЕ НА КОНЦЕПТОТ Е-ВЛАДА ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Универзитет Св. Климент Охридски - Битола ЕКОНОМСКИ ФАКУЛТЕТ ПРИЛЕП МАГИСТЕРСКИ ТРУД АНАЛИЗА НА ПЕРФОРМАНСИТЕ НА КОНЦЕПТОТ Е-ВЛАДА ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Ментор: Проф. д-р Марјан Ангелески Кандидат: Прилеп

More information

КОРПОРАТИВЕН МЕЃУНАРОДЕН СЛАВЈАНСКИ УНИВЕРЗИТЕТ Г.Р.Державин - Свети Николе - Р.Македонија З Б О Р Н И К. на научни трудови

КОРПОРАТИВЕН МЕЃУНАРОДЕН СЛАВЈАНСКИ УНИВЕРЗИТЕТ Г.Р.Державин - Свети Николе - Р.Македонија З Б О Р Н И К. на научни трудови КОРПОРАТИВЕН МЕЃУНАРОДЕН СЛАВЈАНСКИ УНИВЕРЗИТЕТ Г.Р.Державин - Свети Николе - Р.Македонија З Б О Р Н И К на научни трудови ТРЕТА МЕЃУНАРОДНА НАУЧНА КОНФЕРЕНЦИЈА «МЕЃУНАРОДЕН ДИЈАЛОГ: ИСТОК - ЗАПАД» (КУЛТУРА,

More information

компоненти цели Како до зголемена ефикасност и ефективност? акредитацја документ за јавна политика еваулација

компоненти цели Како до зголемена ефикасност и ефективност? акредитацја документ за јавна политика еваулација Корис тење на ИП А фон довите во Реп ублика Македонија Како до зголемена ефикасност и ефективност? - документ за јавна политика м-р Билјана Стојаноска Д-р Малинка Ристевска Јорданова програмирање ефективност

More information

Вовед во мрежата nbn. Што е тоа австралиска nbn мрежа? Што ќе се случи? Како да се префрлите на мрежата nbn. Што друго ќе биде засегнато?

Вовед во мрежата nbn. Што е тоа австралиска nbn мрежа? Што ќе се случи? Како да се префрлите на мрежата nbn. Што друго ќе биде засегнато? Вовед во мрежата nbn 1 Што е тоа австралиска nbn мрежа? 2 Што ќе се случи? 3 Како да се префрлите на мрежата nbn 4 Што друго ќе биде засегнато? 5 Што треба следно да сторите 1 Што е тоа австралиска nbn

More information

ГОДИШНА ПРОГРАМА ЗА РАБОТА на

ГОДИШНА ПРОГРАМА ЗА РАБОТА на ул. Христо Смирненски 16а 1000 Скопје, Македонија www.glasprotivnasilstvo.org.mk coordinator@glasprotivnasilstvo.org.mk ГОДИШНА ПРОГРАМА ЗА РАБОТА на Националната мрежа против насилство врз жените и семејно

More information

Анализа на секторски политики Политика за конкурентност и иновации ИПА 2 МЕХАНИЗАМ ЗА ГРАЃАНСКИТЕ ОРГАНИЗАЦИИ (IPA2CSO)

Анализа на секторски политики Политика за конкурентност и иновации ИПА 2 МЕХАНИЗАМ ЗА ГРАЃАНСКИТЕ ОРГАНИЗАЦИИ (IPA2CSO) Проектот ИПА 2 Механизам за граѓанските организации e спроведуван од ЕВРОТИНК, Еко-свест, Реактор и Зенит. Овој проект е финансиран од Европската Унија, ИПА Програма за граѓанско општество и медиуми 2014,

More information

Универзитет за туризам и менаџмент во Скопје 2014/2015. Проф. д-р Сашо Кожухаров

Универзитет за туризам и менаџмент во Скопје 2014/2015. Проф. д-р Сашо Кожухаров Универзитет за туризам и менаџмент во Скопје 2014/2015 Проф. д-р Сашо Кожухаров Детерминирање на менаџирањето на ризикот Процес на менаџирање на ризикот Одлучување и донесување одлуки Системи за поддржувањето

More information

МОДЕЛИ И ТЕХНИКИ НА ГРУПНО ОДЛУЧУВАЊЕ И НИВНАТА ПРИМЕНА ВО ДЕЛОВНИТЕ СУБЈЕКТИ ОД ПЕЛАГОНИСКИОТ РЕГИОН

МОДЕЛИ И ТЕХНИКИ НА ГРУПНО ОДЛУЧУВАЊЕ И НИВНАТА ПРИМЕНА ВО ДЕЛОВНИТЕ СУБЈЕКТИ ОД ПЕЛАГОНИСКИОТ РЕГИОН У Н И В Е Р З И Т Е Т С В. К Л И М Е Н Т О Х Р И Д С К И Е К О Н О М С К И Ф А К У Л Т Е Т П Р И Л Е П МОДЕЛИ И ТЕХНИКИ НА ГРУПНО ОДЛУЧУВАЊЕ И НИВНАТА ПРИМЕНА ВО ДЕЛОВНИТЕ СУБЈЕКТИ ОД ПЕЛАГОНИСКИОТ РЕГИОН

More information

ПРОЦЕС НА ПРОМЕНИ ВО МАРКЕТИНГ СТРАТЕГИЈАТА И СТРУКТУРАТА

ПРОЦЕС НА ПРОМЕНИ ВО МАРКЕТИНГ СТРАТЕГИЈАТА И СТРУКТУРАТА ПРОЦЕС НА ПРОМЕНИ ВО МАРКЕТИНГ СТРАТЕГИЈАТА И СТРУКТУРАТА Апстракт Организациската промена е компонента на современото претпријатие,бидејќи се смета дека процесот на промените го подобрува работниот систем.при

More information

Универзитет Св. Климент Охридски - Битола Факултет за туризам и угостителство Охрид. Дипломиран организатор по туризам и угостителство

Универзитет Св. Климент Охридски - Битола Факултет за туризам и угостителство Охрид. Дипломиран организатор по туризам и угостителство Кратка биографија ЛИЧНИ ИНФОРМАЦИИ Презиме и име: Контакт адреса: Татјана Димоска Телефон: +389 46 262 147/ 123 (работа) Факс: +389 46 264 215 E-mail: Националност: Македонка Дата на раѓање: 16.10.1974

More information

consultancy final presentation conceptual presentation of proposals projects Feasibility Cost Study for converting space

consultancy final presentation conceptual presentation of proposals projects Feasibility Cost Study for converting space recording existing state of the facility listening to client s requests real assessment of space capabilities assessment of state of structual elements recomendation for improvement of stability of existing

More information

РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ДРЖАВЕН ЗАВОД ЗА РЕВИЗИЈА. Стратегија на ДЗР

РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ДРЖАВЕН ЗАВОД ЗА РЕВИЗИЈА. Стратегија на ДЗР РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ДРЖАВЕН ЗАВОД ЗА РЕВИЗИЈА Стратегија на ДЗР 2008-2012 Скопје, јуни 2008 СОДРЖИНА СТРАНА ПРЕДГОВОР 3 МИСИЈА 4 ВИЗИЈА 4 ОСНОВНИ ПРИНЦИПИ ВО РАБОТЕЊЕТО НА ДЗР 5 ПРЕДИЗВИЦИ ВО РЕПУБЛИКА

More information

Западен Балкан - Препорака за учество на јавноста

Западен Балкан - Препорака за учество на јавноста Западен Балкан - Препорака за учество на јавноста Преамбула Министрите надлежни за реформите на јавната администрација во државите на Западниот Балкан, Согледувајќи дека реформата на јавната администрација

More information

ПРИРАЧНИК ЗА СТРАТЕШКО ПЛАНИРАЊЕ

ПРИРАЧНИК ЗА СТРАТЕШКО ПЛАНИРАЊЕ Република Македонија ВЛАДА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА - Генерален секретаријат - - Министерство за информатичко општество и администрација - ПРИРАЧНИК ЗА СТРАТЕШКО ПЛАНИРАЊЕ Скопје, јануари 2014 очитувани,

More information

Анализа на пазарот, прелиминарни пазарни консултации и претходно учество на кандидатите/понудувачите

Анализа на пазарот, прелиминарни пазарни консултации и претходно учество на кандидатите/понудувачите Резиме 32 Септември, 2016 година Јавни набавки Анализа на пазарот, прелиминарни пазарни консултации и претходно учество на кандидатите/понудувачите СОДРЖИНА Вовед Непосредна соработка со економските оператори

More information

ПРОМЕНИ ВО РАКОВОДЕЊЕТО НА ОРГАНИЗАЦИЈА ЧИЈА ОСНОВНА ДЕЈНОСТ Е ИНЖЕНЕРИНГ

ПРОМЕНИ ВО РАКОВОДЕЊЕТО НА ОРГАНИЗАЦИЈА ЧИЈА ОСНОВНА ДЕЈНОСТ Е ИНЖЕНЕРИНГ 6. СОВЕТУВАЊЕ Охрид, 4-6 октомври 2009 Игор Трајковски, дипл.ел.инг. NETRA ltd. Telecommunication engineering, Скопје Проф.д-р. Атанас Илиев, дипл.ел.инг. ФЕИТ, Скопје ПРОМЕНИ ВО РАКОВОДЕЊЕТО НА ОРГАНИЗАЦИЈА

More information

Прирачник за стратешко планирање на комуникациите. Отворена општина задоволни граѓани

Прирачник за стратешко планирање на комуникациите. Отворена општина задоволни граѓани Елена Симоноска Билјана Бејкова Прирачник за стратешко планирање на комуникациите Отворена општина задоволни граѓани ЕЛЕНА СИМОНОСКА БИЛЈАНА БЕЈКОВА ПРИРАЧНИК ЗА СТРАТЕШКО ПЛАНИРАЊЕ НА КОМУНИКАЦИИТЕ: ОТВОРЕНА

More information

ПАРЛАМЕНТАРНА КОНТРОЛА НАД РАБОТАТА НА БЕЗБЕДНОСНИТЕ И РАЗУЗНАВАЧКИ СЛУЖБИ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

ПАРЛАМЕНТАРНА КОНТРОЛА НАД РАБОТАТА НА БЕЗБЕДНОСНИТЕ И РАЗУЗНАВАЧКИ СЛУЖБИ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ПАРЛАМЕНТАРНА КОНТРОЛА НАД РАБОТАТА НА БЕЗБЕДНОСНИТЕ И РАЗУЗНАВАЧКИ СЛУЖБИ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Автор: М-р Теодора Христовска Јануари, 2016 ВОВЕД Модерните држави, за време на процесот на обезбедување

More information

Siemens собни термостати. За максимален комфорт и енергетска ефикасност. siemens.com/seeteam

Siemens собни термостати. За максимален комфорт и енергетска ефикасност. siemens.com/seeteam . За максимален комфорт и енергетска ефикасност siemens.com/seeteam 1 СОБНИ ТЕРМОСТАТИ ЗА ФЕНКОЈЛЕРИ RAB11 / RAB21 / RAB31 СОБЕН ТЕРМОСТАТ ЗА ФЕНКОЈЛЕРИ RDF110.2 / RDF110 / RDF110/IR RAB11 Електромеханички

More information

МАГИСТЕРСКИ ТРУД. Универзитет Св. Климент Охридски Битола. Економски факултет - Прилеп

МАГИСТЕРСКИ ТРУД. Универзитет Св. Климент Охридски Битола. Економски факултет - Прилеп Универзитет Св. Климент Охридски Битола Економски факултет - Прилеп МАГИСТЕРСКИ ТРУД ТЕМА: "ВНАТРЕШНА РЕВИЗИЈА НА ЈАВНИОТ СЕКТОР ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА" МЕНТОР: Проф. Д-р Пеце Николовски КАНДИДАТ: Ѓоршеска

More information

ЦИВИКА МОБИЛИТАС МАЛИ АКЦИСКИ ГРАНТОВИ

ЦИВИКА МОБИЛИТАС МАЛИ АКЦИСКИ ГРАНТОВИ ЦИВИКА МОБИЛИТАС МАЛИ АКЦИСКИ ГРАНТОВИ ПОВИК ЗА ПРЕДЛОЗИ Реф. бр. ЦМ-МАК-01 ОБРАЗЕЦ ЗА ПРИЈАВА (се пополнува/поднесува само доколку апликантот е писмено поканет да поднесе пријава) Апликант: Име на акцијата:

More information

ПРИЛОГ 2.А: РЕГИОНАЛНИ И ОСНОВНИ ЗОНИ НА МАКЕДОНСКИ ТЕЛЕКОМ АД ПРИЛОГ 2.А.2: РЕГИОНАЛНИ ЗОНИ И ПОДРЕДЕНИ ОСНОВНИ ЗОНИ НА МАКЕДОНСКИ ТЕЛЕКОМ АД...

ПРИЛОГ 2.А: РЕГИОНАЛНИ И ОСНОВНИ ЗОНИ НА МАКЕДОНСКИ ТЕЛЕКОМ АД ПРИЛОГ 2.А.2: РЕГИОНАЛНИ ЗОНИ И ПОДРЕДЕНИ ОСНОВНИ ЗОНИ НА МАКЕДОНСКИ ТЕЛЕКОМ АД... ПРИЛОГ 2.А: РЕГИОНАЛНИ И ОСНОВНИ ЗОНИ НА МАКЕДОНСКИ ТЕЛЕКОМ АД Содржина ПРИЛОГ 2.А.1: ЗОНАЛЕН МОДЕЛ НА МАКЕДОНСКИ ТЕЛЕКОМ АД... 2 ПРИЛОГ 2.А.2: РЕГИОНАЛНИ ЗОНИ И ПОДРЕДЕНИ ОСНОВНИ ЗОНИ НА МАКЕДОНСКИ ТЕЛЕКОМ

More information

СТРАТЕГИСКИ МЕНАЏМЕНТ НА ЧОВЕЧКИ РЕСУРСИ ВО ТУРИЗМОТ

СТРАТЕГИСКИ МЕНАЏМЕНТ НА ЧОВЕЧКИ РЕСУРСИ ВО ТУРИЗМОТ СТРАТЕГИСКИ МЕНАЏМЕНТ НА ЧОВЕЧКИ РЕСУРСИ ВО ТУРИЗМОТ АБСТРАКТ: Снежана БАРДАРОВА 1, Златко ЈАКОВЛЕВ и Цане КОТЕСКИ Универзитет Гоце Делчев - Штип, Факултет за туризам и бизнис логистика - Гевгелија e-mai:

More information

За обуката ВОВЕД ВО НОВИОТ ПРЕДМЕТ

За обуката ВОВЕД ВО НОВИОТ ПРЕДМЕТ За обуката ВОВЕД ВО НОВИОТ ПРЕДМЕТ Распоред на активности 10.00-11.30 прв блок часови 11.30-11.40 пауза 11.40 13.10 втор блок часови 13.10 13.50 пауза за ручек 13.50 15.20 трет блок часови 15.20 15.30

More information

ГОДИШНА ПРОГРАМА ЗА РАБОТА на Националната мрежа против насилство врз жените и семејно насилство

ГОДИШНА ПРОГРАМА ЗА РАБОТА на Националната мрежа против насилство врз жените и семејно насилство ул. Божидар Аџијата 1/1-6 1000 Скопје, Македонија тел/факс 02/2 772 400 www.glasprotivnasilstvo.org.mk coordinator@glasprotivnasilstvo.org.mk ГОДИШНА ПРОГРАМА ЗА РАБОТА на Националната мрежа против насилство

More information

ОДЛУКА. за доставување на предлог за именување на член на Надзорниот одбор на Комерцијална банка АД Скопје. Член1

ОДЛУКА. за доставување на предлог за именување на член на Надзорниот одбор на Комерцијална банка АД Скопје. Член1 puujdahd bohkq А.Д.-СКОПЈЕ О2 OZ - Врз основа на Глава VI, точка 3 од Кодексот за корпоративно управување во Комерцијална банка АД Скопје, Комисијата за избор и именување, на 26.02.2010, донесе ОДЛУКА

More information

Статистички извештај за поштенските активности во Република Македонија во 2010 година

Статистички извештај за поштенските активности во Република Македонија во 2010 година Статистички извештај за поштенските активности во Република Македонија во 2010 година Скопје, декември 2011 година Содржина: 1. Вовед...3 2. Регулација на пазарот на поштенски услуги...4 3. Поштенски услуги...6

More information

ПРЕПОРАКИ ЗА ПОДОБРУВАЊЕ НА СОСТОЈБАТА

ПРЕПОРАКИ ЗА ПОДОБРУВАЊЕ НА СОСТОЈБАТА Добро владеење за отвореност и отчетност во политиката и владеењето Автори: Данче Даниловска, Нада Наумовска ПРЕПОРАКИ ЗА ПОДОБРУВАЊЕ НА СОСТОЈБАТА Отвореност на институциите на судската власт во регионот

More information

УПАТСТВО ЗА КОРИСТЕЊЕ НА СИСТЕМОТ ЗА ЕЛЕКТРОНСКО БАНКАРСТВО КОРПОРАТИВНО

УПАТСТВО ЗА КОРИСТЕЊЕ НА СИСТЕМОТ ЗА ЕЛЕКТРОНСКО БАНКАРСТВО КОРПОРАТИВНО УПАТСТВО ЗА КОРИСТЕЊЕ НА СИСТЕМОТ ЗА ЕЛЕКТРОНСКО БАНКАРСТВО КОРПОРАТИВНО Содржина: - Најава на системот...2 1. Сметки...3 2. Провизии...5 3. Курсна листа...5 4. Плаќања...6 НАЈАВА НА СИСТЕМОТ По добивањето

More information

Публикација: Анализа за процена на националните програми и мерки за вработување на лицата со попреченост

Публикација: Анализа за процена на националните програми и мерки за вработување на лицата со попреченост А З А З И Е Л Т И Н АНА Л А Н О И Ц А Н А Н А Н Е ПРОЦ А З И К Р Е М И И М А А Т ПРОГР А Ц И Л А Н Е Њ А В У Т О Б А ВР Т С О Н Е Ч Е Р П О П О С Публикација: Анализа за процена на националните програми

More information

ГОДИШЕН УСПЕХ ИЗВЕШТАЈ план. менаџмент. реформа. можност. процес. идеја. организација мотивација. едукација ЦЕЛ. инспирација. вредности.

ГОДИШЕН УСПЕХ ИЗВЕШТАЈ план. менаџмент. реформа. можност. процес. идеја. организација мотивација. едукација ЦЕЛ. инспирација. вредности. ГОДИШЕН ИЗВЕШТАЈ 2013 УСПЕХ иновација процес информација реформа ЦЕЛ план организација мотивација инспирација Промени лидерство можност менаџмент едукација идеја вредности лидерство Содржина ВОВЕД ГЛАВНИ

More information

Финансиски остварлив план за еднаков пристап до Програмите за рано детство во Република Македонија. фер игра

Финансиски остварлив план за еднаков пристап до Програмите за рано детство во Република Македонија. фер игра Финансиски остварлив план за еднаков пристап до Програмите за рано детство во Република Македонија фер игра CIP - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека Св. Климент Охридски,

More information

Издавач: Национален младински совет на Македонија. За издавачот: Дамјан Николовски, Претседател

Издавач: Национален младински совет на Македонија. За издавачот: Дамјан Николовски, Претседател Скопје 2016 Издавач: Национален младински совет на Македонија За издавачот: Дамјан Николовски, Претседател Автори: Благица Петрова, Исидора Сидоровска, Мартин Алексоски, Мартин Милошевски Уредник и рецензент:

More information

МАГИСТЕРСКИ ТРУД НА ТЕМА:

МАГИСТЕРСКИ ТРУД НА ТЕМА: Универзитет Гоце Делчев Штип Економски факултет МАГИСТЕРСКИ ТРУД НА ТЕМА: ПРЕТПРИЕМНИЧКИ МЕНАЏМЕНТ И ФИНАНСИРАЊЕ НА МАЛИ ПРЕТПРИЈАТИЈА Ментор: Кандидат: Проф. д-р Ристо Фотов Катица Николова - 20859 Штип,

More information

Општествена интеграција на жртвите на трговија со луѓе: Проценка на институционалните капацитети на Македонија за заштита на жртвите на трговија со

Општествена интеграција на жртвите на трговија со луѓе: Проценка на институционалните капацитети на Македонија за заштита на жртвите на трговија со Општествена интеграција на жртвите на трговија со луѓе: Проценка на институционалните капацитети на Македонија за заштита на жртвите на трговија со луѓе 06 Ноември 2009 Реинтеграцијата на жртвите на трговија

More information

МАГИСТЕРСКИ ТРУД. Значењето на е-crm за остварување на конкурентска предност на компаниите

МАГИСТЕРСКИ ТРУД. Значењето на е-crm за остварување на конкурентска предност на компаниите МАГИСТЕРСКИ ТРУД Значењето на е-crm за остварување на Кандидат Вршкоска Лидија Ментор Проф.Д-р.Маргарита Јанеска Прилеп, јуни, 2014 Содржина Вовед... 4 1.Предмет, цели и методологија на истражување...

More information

Петти состанок на Локалната советодавна група Записник од состанокот

Петти состанок на Локалната советодавна група Записник од состанокот Technical Assistance for Civil Society Organisations Macedonian Office This project is funded by the European Union. Петти состанок на Локалната советодавна група Записник од состанокот Датум: 26ти Октомври

More information

Зошто ни е потребен слободниот пристап до информации од јавен карактер и што претставува овој концепт?

Зошто ни е потребен слободниот пристап до информации од јавен карактер и што претставува овој концепт? ,,Secrecy, being an instrument of conspiracy, ought never to be the system of a regular government. Зошто ни е потребен слободниот пристап до информации од јавен карактер и што претставува овој концепт?

More information

УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ШТИП ПРАВЕН ФАКУЛТЕТ Јавна администрација Штип. Виолета Ничева Тиквешанска

УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ШТИП ПРАВЕН ФАКУЛТЕТ Јавна администрација Штип. Виолета Ничева Тиквешанска УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ШТИП ПРАВЕН ФАКУЛТЕТ Јавна администрација Штип Виолета Ничева Тиквешанска Развојот на граѓанското општество во Република Македонија: Финансирањето на граѓанскиот сектор од општинските

More information

Отворање на владата. Водич за најдобри практики на транспарентност, отчетност и граѓанско учество во јавниот сектор.

Отворање на владата. Водич за најдобри практики на транспарентност, отчетност и граѓанско учество во јавниот сектор. Иницијатива за транспарентност и отчетност Отворање на владата Водич за најдобри практики на транспарентност, отчетност и граѓанско учество во јавниот сектор Иницијативата за транспарентност и отчетност

More information

ЕВРОПСКИ ПРИНЦИПИ ЗА ЈАВНАТА АДМИНИСТРАЦИЈА

ЕВРОПСКИ ПРИНЦИПИ ЗА ЈАВНАТА АДМИНИСТРАЦИЈА SIGMA-ЗЕДНИЧКА ИНИЦИЈАТИВА НА OECD И ЕВРОПСКАТА УНИЈА, ГЛАВНО, ФИНАНСИРАНА ОД СТРАНА НА PHARE ПРОГРАМАТА НА ЕВРОПСКАТА УНИЈА ЕВРОПСКИ ПРИНЦИПИ ЗА ЈАВНАТА АДМИНИСТРАЦИЈА SIGMA ДОКУМЕНТ: БР. 27 This document

More information

Записник од 14-тиот состанок на Групата на засегнати страни за прекуграничниот регион Преспа

Записник од 14-тиот состанок на Групата на засегнати страни за прекуграничниот регион Преспа Записник од 14-тиот состанок на Групата на засегнати страни за прекуграничниот регион Преспа Септември 23-ти, 2016 Ресторан Галакси, Претор Република Македонија Учесници на состанокот: Структурата на учесниците

More information

Проектот е поддржан од страна на Министерството за надворешни работи на Франција и Регионот Нормандија.

Проектот е поддржан од страна на Министерството за надворешни работи на Франција и Регионот Нормандија. 1 Форумот Европски перспективи за локална демократија е организиран во рамките на Програмата за децентрализирана соработка помеѓу Нормандија и Македонија, координирана од страна на АЛДА (Европската асоцијација

More information

Методи на финансиска анализа

Методи на финансиска анализа Универзитет Гоце Делчев - Штип, Економски факултет М-р Оливера Ѓоргиева-Трајковска Методи на финансиска анализа Abstract From the standpoint of investors in a company, predicting the future is actually

More information

ЗБИРЕН ПЕРИОДИЧЕН ДЕЛОВЕН ИЗВЕШТАЈ за 2009 година

ЗБИРЕН ПЕРИОДИЧЕН ДЕЛОВЕН ИЗВЕШТАЈ за 2009 година ЗБИРЕН ПЕРИОДИЧЕН ДЕЛОВЕН ИЗВЕШТАЈ за 2009 година 1 1 ВОВЕД Кога се зборува за и кога се анализираат финансиските резултати на една винарска визба, мора да се земе предвид природата на деловното работење

More information

Штип. Кристина Анчевска

Штип. Кристина Анчевска УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ - ШТИП ЕКОНОМСКИ ФАКУЛТЕТ МБА - Менаџмент Штип Кристина Анчевска ВЛИЈАНИЕТО НА МЕНАЏМЕНТ КОНТРОЛАТА ВРЗ УСПЕШНОСТА НА РАБОТЕЊЕТО НА КОМПАНИИТЕ (со посебен осврт на текстилната дејност

More information

ПРОЕКТ СЛЕДЕЊЕ НА ПРИНЦИПИТЕ НА ЈАВНАТА АДМИНИСТРАЦИЈА ВО ЗАЧУВУВАЊЕ НА ВРЕДНОСТИ НА ДОБРО УПРАВУВАЊЕ

ПРОЕКТ СЛЕДЕЊЕ НА ПРИНЦИПИТЕ НА ЈАВНАТА АДМИНИСТРАЦИЈА ВО ЗАЧУВУВАЊЕ НА ВРЕДНОСТИ НА ДОБРО УПРАВУВАЊЕ ПРОЕКТ СЛЕДЕЊЕ НА ПРИНЦИПИТЕ НА ЈАВНАТА АДМИНИСТРАЦИЈА ВО ЗАЧУВУВАЊЕ НА ВРЕДНОСТИ НА ДОБРО УПРАВУВАЊЕ Проектот е финансиран од Европската Унија 1 Оваа публикација е изготвена со помош на Европската Унија.

More information

Карактеристики на побарувачка на работна сила мали и микро претпријатија Фокус на општини со значителен број на невработено ромско население

Карактеристики на побарувачка на работна сила мали и микро претпријатија Фокус на општини со значителен број на невработено ромско население Инструмент за Претпристапна Помош на Европската Унија ИПА Карактеристики на побарувачка на работна сила мали и микро претпријатија Фокус на општини со значителен број на невработено ромско население Проектот

More information

Спречување стрес на работното место

Спречување стрес на работното место Спречување стрес на работното место Спречување стрес на работното место Спречување стрес на работното место Практични чекори за подобро спречување на стресот на работното место Меѓународна организација

More information

ЗА СЛУЖБЕНИ ЦЕЛИ. Анекс 4. Систем за управување со животната средина и социјалните аспекти (СУЖССА) на програмата Зелени градови

ЗА СЛУЖБЕНИ ЦЕЛИ. Анекс 4. Систем за управување со животната средина и социјалните аспекти (СУЖССА) на програмата Зелени градови Анекс 4. Систем за управување со животната средина и социјалните аспекти (СУЖССА) на програмата Зелени градови Речник НДТ CITES ГО ЕБОР ПУ ЕК ЕЕЗ ЕУ АПЖСС ЕСКО СЖСО ДАЖССА ОВЖСС РСУЖССА РУЖССА ПУЖССА СУЖССА

More information

ПРИРАЧНИК ЗА ИЗВЕСТУВАЊЕ ОД ИЗВРШЕНИ РЕВИЗИИ

ПРИРАЧНИК ЗА ИЗВЕСТУВАЊЕ ОД ИЗВРШЕНИ РЕВИЗИИ ПРИРАЧНИК ЗА ИЗВЕСТУВАЊЕ ОД ИЗВРШЕНИ РЕВИЗИИ Скопје, јули 2009 С О Д Р Ж И Н А Дел/точка Опис Страна Вовед 5 Структура на прирачникот 7 ДЕЛ 1 Финансиска ревизија 8 Форма и содржина на ревизорскиот извештај

More information