Тұншыққанда тыныс болар тораңғы қайда қашып барады?

Transcription

1 163 (163) 19 қыркүйек сенбі 2009 жыл Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет ау! 150,91 222,31 4,98 22,11 239, , , ,58 70,8 1012,30 Не бел кетеді, не белбеу кетеді 3-бет Халық Қаһарманы атағына әбден лайық 4-бет Қазақ неге қымыз ішпейді? 5-бет Дмитрий Медведев, Ресей Президенті: Екеуміздің қанымыз бір емес екенін анықтау үшін анализ жа сатуға тура келіп тұр. (Путиннің «Медведев екеуміз бірдей ойлайтын қандас адамдар мыз» деген сөзінен кейін айтқаны). ( сайтынан) Тұншыққанда тыныс болар тораңғы қайда қашып барады? Түйткіл Осыдан аттай 57 жыл бұрын белгілі ботаник ғалым Борис Скупченко Балқаш көлі маңынан биіктігі 30 метрлік, діңінің жуандығы 1,5 метр болатын тораңғы бұтасын суретке түсіріп алыпты. Осынау алып ағаш жағалауы тасты шөлмен астасқан Көкше теңіздің қай тұсынан кездесті екен ғалымға?! Әдетте құмдауытқа бітетін тораңғы, сірә, Балқаштың батыс жағалауындағы Бетпақдала мен Табақтың тақыры аталатын тасты шөл алабынан кезіккен болар? Ал қазір... Қазір Балқаш жағалауында өсетін тораңғы бұталары аумағы небәрі 48 гектарды алып жатқан «Тораңғы» ботаникалық қаумалында арнайы қорғауға алынған. Осы аймақ тұрғындарының айтуынша, осыдан жиырма шақты жыл бұрын Балқаштың солтүстік жағалауындағы құм бұйратты алапта тораңғының шамамен 2000-нан астам жеке бұтасы болған. Былтырлары бас-аяғы 200-дей (!) ғана қалыпты. Верный Алматының баласы екендігі дәлелденді Кеңестік саясаттың кесірінен тарихтан теперіш көріп, өзінің шынайы жасы кемітіліп келген қаланың бірі Алматы. Соның кесірінен мыңжылдықтардан бері тамыр тартатын осынау көне шаһардың шежіресін шорт кесіп, оның орнына патшалық Ресейдің осы өлкеге келіп, бекініс салған кезеңінен басталатын Верный тарихы оқытылып келді. Тек Тәуелсіздікке қол жеткізгеннен кейін барып, орта ғасырларда өмір сүрген Бабыр мен Мұхаммед Хайдар Дулати сынды ірі тарихшылардың еңбектеріндегі нақты жазба деректерін алға тартқан археологғалымдарымыз тарихи шындыққа жасалған осынау қиянатқа қарсы тұрды. Ой-көкпар Тұрсынғали ЕДІЛОВ, Алматы облысы әуесқой бокс федерациясының вице-президенті: иә Мен Миландағы әлем чемпионатын бастанаяқ көріп шықтым. Сондағы байқағаным, біздің боксшылар әрқайсысы үш минутқа созылатын үш раундтық жекпе-жектерге дайын емес. Күшқуаттары ойдағыдай болмады. Бұл чемпионатқа жан-жақты дайындалған деп айта алмайсың. Рингте өткізген жекпе-жектерінің соңына дейін әлдері құрып, әзер шыдайды. Титықтап қалады. Мен де бас бапкер болдым ғой. Бұл дегеніңіз бапкердің жіберген тактикалық және әдістемелік қателігі. Боксшыларды спорттық баптарының шыңына шығара алмаған. Қазақша айтқанда, зорықтырып жіберген. Одан кейін жақын қашықтықтағы қоян-қолтық айқас кезінде соқ қы жасауға машықталмаған. Үйретілмеген. Ең бастысы, тәжірибесі жоқ жастарды апармау ке рек еді. Мысалы, 75 және 81 келі салмақ дәрежелеріндегі Азамат Белгібаев пен Данияр Үстембаев жыл басынан бері бірде-бір халық аралық турнирге шықпаған. Бір жыл бұрын Түркияда өткен халықаралық турнирге барып келген... Болды, сонымен бітті. Мәриям ӘБСАТТАР Мұның соңы кәдімгі қоғамдық талқыға, тарихшы лар арасындағы дауға ұласты. Осы дауға той тарыс беріп, Верныйға «верный» боп қалғысы кел ген қауымның көмейіне құм құйған бірден-бір заттық дерек 1990 жылы Жетісу жерінен табылған қос күміс теңге. «Дирхем Алматы қаласында жылдары соғылды» деген жазу Алматының сол кезде қала болғандығының бұлтартпас дәлелі еді. Бірақ биыл Алматының 80 жылдық мерейтойы тойланбақшы. Неге? Мұндай дата қайдан алынды? Сөйтсек, бұл қаланың «Қазақстан астанасы» де ген мәртебеге ие болған сонау 1929 жылды меңзеген дата екен. Жалғасы 7-бетте Тораңғының қасиеті жайлы ел ішінде аңыз көп. Ел киелі деп санайтын осынау ағаш соңғы жылдары отын ретінде жаппай шабылып, қа зір таза құрып кетудің аз-ақ алдында тұр. Кар таны жайып тастап қарасаңыз, тораңғының та мыр тарта бой тіктейтін алабының солтүстік тегі ең қиыр шеткі нүктесі осы өңір Қараған ды облысы Ақтоғай ауданының Орта Дересін селолық округіне қарасты территорияда екен. Жалғасы 5-бетте 3-бетте Жоқ Әрине, жоқ. Елдегі бокстың жалпы жағдайын жалғыз әлем чемпионатының нәтижесімен бағалай салуға болмайды. Өсіп келе жатқан жастар бар. Мен эксперимент ретінде батыл қадамға барып, қосалқы құрамадағы екінші нөмірлі боксшыларды әлем чемпио натына апардым. Алайда олар сенімді ақтай алма ды. Бірақ бәрі бірдей емес. Жастардың қатарында Рустам Сыбаев, Олжас Сәттібаев, Иван Дычко және Василий Левит сынды, дұрыстап тәрбиелесек, болашақта ел намысын абыроймен қорғайтын жігіттер бар. Қосалқы құрамға үміт артқан себебім, 2005 жылы Қытайда өткен әлем чемпионатына бұрын танылмай жүрген жастарды апарып, олжалы оралғанмын. Сол кезде Серік Сәпиев пен Ердос Жаңабергенов әлем чемпиондары атанған. Мират Сәрсем баев пен Біржан Жақыпов қола жүлдеге қол жеткізген. Бұл жолы олай болмады. Бұл біріншісі. Екінші себеп, менде оларды алмастыра қоятын дайын тұрған боксшылар болған жоқ. Құрметті мұсылман бауырлар, отандастар! Мінеки, ораза ұстап, тарауих намазын оқып, пітірсадақамызды беретін қасиетті Рамазан айы да аяқталды. Алла тағаланың рахымы мен мейіріміне, кешірімі мен шарапатына толы бұл аймен қоштасарда көңілде қимастық сезімі ұялады. Мұны әлі талай еске алатынымыз хақ. Алайда қасиетті айдың артынша айт мерекесі де келіп, дүние мен ақыреттің ғажап құндылықтарын сездіріп, жүрегімізді ерекше рақатқа кенелтті. Бұл мереке бір айлық оразадан кейінгі жалпыхалықтық ауызашар іспеттес. Кей ғалымдардың бұл айтты «Ифтар» (ауызашар) айты» деп атауы да тектен-тек емес. Алла елшісінің (с.ғ.с.) хадистерінде айт мейрамына тағам жеп, сусын ішу, Алланы еске алу, қонақ күту тән екендігі білдірілген. Ендеше, айт күндерін құлшылығымызды кемітпестен, көтеріңкі көңіл күймен және басқа да сауабы мол істермен өткізгеніміз абзал. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) Меккеден Мәдинаға көшіп келгенде, жергілікті халықтың мейрамдап көңіл көтеріп жатқанын көріп: «Бұл қандай мереке?» деп сұрағанда, олардан: «Бұл біздің Исламға дейін тойлап келе жатқан мерекелеріміз», деген жауап естіді. Сонда Расулулла (с.ғ.с.): «Алла сіздерге бұдан да ұлық екі мейрам берді. Олар Рамазан және Құрбан айт тары», деп осы ислами мейрамдардың мәртебелі екендігін білдірген. Айт күнінің өзіне тән жарасымды да сауапты амалдары мол. Ерте оянып, ғұсыл құйынып, дәрет алып, таза, жаңа киім киіп, жұпар иіс сеуіп, айт намазына қатысу сүннет. Ораза айтында ата-ана мен қарияларға сәлем беріп, батасын алу, сырқат кісілерді зиярат етіп, көңілін сұрау да ізгілікті амалдарға жатады. Жалғасы 5-бетте Ел боксын құлдыратып алған жоқпыз ба? Миландағы әуесқой бокстан әлем чемпионатында Қазақстан боксшыларының бір ғана қола медаль алып, көңілімізді құлазытты. Үміт артқан былғары қолғап шеберлерінің көбісі бірден қатардан шығып қалып, жігерімізді жасытты. Бір кездері көшбасшылар қатарында жүруші едік. Осы жолы жал пы командалық есепте 14-орынмен шектелдік. Бұл ел боксын құлдыратып алғандығымыздың белгісі емес пе? Мамандарға құлақ түрейікші. Серік САҒЫНТАЙ Абай ОМАРОВ (коллаж) ДАТ! Байғали Есенәлиев: Қазақты бейшара етіп көрсету экрандағы негізгі көрініске айналып кетті Құттықтау! 6-бетте 20 қыркүйек Ораза айттың алғашқы күні Айт мерекесі мүбарак болсын! Баспасөз 2010 «Алаш айнасына» жазылу басталды Жеке және заңды тұлғалар үшін: индекс «Қазпошта» АҚ-тың барлық бөлімшелерінде жазылуға болады Дамир БУДАНБЕКОВ, Бокстан Қазақстан ұлттық құрамасының бас бапкері:

2 2 Саяси бюро Тұсаукесер Елбасының жаңа еңбегі Кеше Алматыда «Өркениеттердің келешегі және өркениетті серіктестіктің стратегиясы» атты үшінші өркениеттер форумы басталды. Жиында жаһандық дағдарыстан шығудың жолдары, адамзат дамуының келешегі сөз болды. Сондай-ақ басқосуда Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Жаһандық бірлестік және өркениет серіктестігін түбегейлі жаңарту стратегиясы» атты жаңа кітабының тұсауы кесілді. Осыған дейін хабарланғандай, Қазақстан, Ресей, АҚШ, Украина, Франция, Англия, Германия, Жапония сынды елдердің 50-ден астам ғалымдары кірген халықаралық шығармашылық ұжым 2050 жылға дейінгі «Өркениет келешегі» жаһандық болжамын әзірледі. Тоғыз бөлімнен құралатын бұл еңбекте адамзат дамуының болашағы, ондағы кедергілер мен шешу жолдары қарастырылған. Алматыда ұйымдастырылған форум атал ған болжамның қорытынды отырысы ретінде қолға алынды. Жиынды жүргізіп отырған Қазақстан Республикасы сыртқы істер министрінің бірінші орынбасары Нұртай Әбіқаевтың айтуынша, жаһанды жайлаған эко номикалық дағдарысты еңсеру үшін мұндай отырыстың маңызы өте зор. Біз әлем елдерінің басына төнген ауыртпалықты бірлесіп шешуіміз керек. Себебі жалғыз ел болып бұл кедергілерге қарсы тұру мүмкін емес екенін бүгінгі күннің өзі көрсетіп отыр. Жиынның алғашқы бөлімінде келген қонақтар Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Жаһандық бірлестік және өркениет серіктестігін түбегейлі жаңарту стратегиясы» атты жаңа кітабымен танысты. Ресей Жаратылыстану ғылымдар академиясының президенті Олег Кузнецовтың сөзіне қарағанда, Елбасы бүгінгі таңда тек Қазақстан үшін ғана емес, жалпы адамзатқа дағдарыспен күресудің айқын жолын көрсетіп берді. «Бұл кітапта Нұрсұлтан Назарбаев бүгінгі күннің ең басты мәселесі энергия-экологиялық мәселені алға шығарған. Бұл саладағы проблеманы шешпей біз алға жылжи алмайтынымызды Қазақстанның басшысы көрегендікпен болжай білген. Жаңа технологияларды игеру, сауда мәселесін реттеу туралы айтқан пікірлері де өте орынды. Кітапта ешқандай жаңсақ ойлар жоқ» дейді О.Куз не цов. Сондай-ақ ол алдағы уақыттағы Дүниежүзілік саммиттің Астанада өтуін стратегиялық әріптесі және досы ретінде Ресей тарапы қолдайтынын жеткізді. Бұл форум үш күнге жоспарланған. Н.Әбіқаевтың айтуынша, болжамның қорытынды бөлімі пысықталғаннан кейін ол 2009 жылдың қазан айында БҰҰ Бас Ассамблеясының 6-сессиясы аясында өтетін дөңгелек үстел отырысында талқылауға ұсынылады. Нұрмұхаммед Мамырбеков Жиын «Қуаттың» мәселесі ғана толғандырып тұр «Елімізде үлескерлер мәселесі толығымен шешілді. Тек бір ғана проблема бар. Ол «Қуат» корпорациясына тиесілі нысандардың жайы. Бірақ оған Үкімет пен жергілікті билік емес, «Қазкоммерцбанк» пен БТА банк жауап береді. Кеше Алматыда өткен үлескерлік құрылыс мәселелері бойынша кеңесте ҚР Премьерминистрінің бірінші орынбасары Өмірзақ Шөкеев осылай деді. Жансая Серғазықызы Вице-премьердің төрағалығымен өткен жиынға Алматыдағы құрылыс компаниялары мен банк өкілдері қа тысып, қала және облыс көлемінде жү ріп жатқан құрылыс нысанда рын дағы жұмыс жайын баяндады. Онда белгілі болғандай, бүгінде мемлекет қолдауының арқасында рес публикада үлескерлер мәселесі шешімін тапқан. Алайда «Қуат» құрылыс компаниясына тиесілі екі тұрғын үй ке шеніндегі құры лыс қаржы мәселесіне байланысты әлі күнге тоқтап тұр. Солардың бірі, «Өр кен» тұрғын үй кешені жайлы айтар болсақ, БТА банк «Самұрық-Қазына» жылжымайтын мүлік қоры» акцио нерлік қоғамының ұсынысымен келіс пей отырған көрінеді. Жиынға қатыс қан банк өкілі мұны жылжымайтын мү лік қоры ұсынған баға аталған ны санды салып бітіруге жетпейтіндігімен түсіндірді. Себебі белгіленген аудиттің алдын ала қорытындысы бойынша, құ рылысты аяқтауға қажетті қаржы көлемі өсіп кеткен. Премьер-министрдің бірінші орынбасары екі жаққа бұл мәселені қайта талқылап, тез арада шешуді тапсырды. Өмірзақ Шөкеев құрылысты қаржыландыруды о баста қолға алған банк ке егер құрылыс жоспарланған мерзімде аяқталмайтын болса, 14 үлескерге тиесілі қаржыны өтеуді тапсырды. «Құ рылыс маусымы аяқталғанша, аталған нысандардағы құрылыс жұмыстары толығымен аяқта луы тиіс. Бір рет қаржы бөлінді ме, сол ақшаға салып бітіріңдер. Қосымша қаражат енді қарастырылмайды», деді вице-премьер. Жиында есеп бер ген ҚР Құрылыс істері және тұрғын үй коммуналдық-шаруашылығы жөніндегі агенттік төрағасының орынбасары Ни колай Тихонюктің айтуынша, Ақ мола және Алматы облыстарындағы тұрғын үй кешендерінде гі құрылыс жұ мыстары кестеге сәйкес жүріп жа тыр. Олардың барлығы бел гі лен- Өмірзақ ШӨКЕЕВ, ҚР Премьер-министрінің бірінші орынбасары: Дағдарысқа қарсы бағдарлама ая сында жылжымайтын мүлік нарығын тұ рақтандыру бойынша, негізгі бес бағыт белгіленген болатын. Соның ішінде үлес керлер мә се лесін шешу мақсатында бір қатар жұмыстарды қолға алдық. Оларды баспанамен қам тамасыз ету бойынша, тұрғын үй кешендеріндегі құрылыстарды аяқтау жұмыстары то ғыз механизм ар қылы жүзеге асырылып жатыр жы лы қыркүйекте елімізде 450 ны сандағы (62 мыңға жуық үлескер бар) құрылыс тоқтап қалған болатын. Бүгінге дейін олар дың көпшілігіне пәтерлер берілді. Атап айтсам, 214 тұрғын үй кешені салынып бітіп, 31 мыңнан аса үлескер баспанаға ие болған. Биыл тағы 55 нысан пайдалануға бе ріледі. ген уақытында пайдалануға берілмек. Бүгінгі күні республика көлемінде 35 мыңнан астам үлескерге тиесілі 194 нысан са лы нуда. Оның 96-сы Астана қаласында болса, оңтүстік астанада 50, ал Алматы облысы аумағында 16 нысан тұрғызылып жатыр. Үлескерлер дің болмауынан Алматы қаласындағы бес нысандағы құрылыс тоқтатылыпты. Ал тоғыз кешенде құрылыс жұмыс тары толық аяқталды. Жыл соңына дейін тағы үш нысанды халық игілігіне беру көзделген. Үкімет басшысының бірінші орынбасары республикадағы үлескерлердің қатысуымен салынып жатқан құрылыс нысандарындағы жұмыстар дың жү ру қарқынына оң баға берді. Осы жұмыс сапары барысында ол Алматыдағы бір неше тұрғын үй кешені мен облыстың Іле ауданындағы ауыл шаруашылығы нысан дарын аралап көрді. Нұрғиса ЕЛЕУБЕКОВ (фото) Бүкпесіз әңгіме Берік ӘБДІҒАЛИЕВ, ҚР Президенті жанындағы мемлекеттік тілді дамыту қорының директоры: «Саяси есептерді шығарарда өзінің формуласына саламын» Берік мырза, сізді халық сая саттанушы ретінде біледі. Бірақ сіз мемлекеттік қызметтің дәмін көрген шенеуніксіз, тіпті партияда да қызмет еткен саясаткерсіз. Өзіңізді кіммін деп есептейсіз? Мен бала кезімнен тарихшы болуды армандадым. ҚазҰУ-ге оқуға түсіп, тарихшы мамандығы бойынша диплом алып шықтым. Саясатты түсінгім келді. Саясаттану ғылымдарының кандидаты болдым. Президент жанындағы стратегиялық зерттеулер институты директорының орынбасары қызметін атқардым. Сосын Үкіметтің жұмысын білгім келді. Ақпарат және қоғамдық келісім министрлігінде үш жылдай жұмыс істедім. Президент әкімшілігінің жұмысын түсінгім келді. Онда бөлім меңгерушісінің орынбасары болдым. Жергілікті өңірде еңбек еткім келді. Теміртауға барып, қала әкімінің орын басары болдым. Осының бәрін мен 30 жасыма дейін көрдім. Бәріне көңілім толмай, оппозицияға бардым. Іздеген ақиқатты таба алмай, ол жақтан да кеттім. Жұмыссыз болғым келді. Жұмыссыз болдым. Ал қазір ұлттық жобалармен айна лысып жүрмін. Осымен ақиқатты тапқандай болдым. Мемлекеттік қызметкер емеспін. Сондықтан мені «ұлттық қызметкер» десеңіздер болатын шығар. Бұл жолға әркім әртүрлі жолмен келеді. Менің жолым осылай ұзақтау болды. Енді қайда барғыңыз келеді? Орталықта құр сөзбен, қағаз бастылықпен айналыспай, аймаққа барып қызмет еткеннен елге көбірек пайдам тиер ме деп ойлаймын. Сіз «Нұр Отан» партиясының мүшесісіз бе? Жоқ. Мүше болатын да ойым жоқ. Мен ешқандай партияның мүшесі емеспін. Билікке де, оппозицияға да жақын жүрдіңіз. Жалпы, саясаткерлер ара сында шынайы достық бола ма? Достық қай кезде де достық болып қала береді. Егер ол таза сенімге негізделген достық болса, оған саясат та, бизнес те, өнер де әсер ете алмайды. Сізді саясатта болатын өзгерістер мен мемлекеттік органдардағы ауыстүйістерді алдын-ала біліп отырады деседі. Ондай қасиет үшін адамға білім керек пе, интуиция қажет пе? Әлде белгілі бір адамдармен араласу шарт па? Адамға ол үшін ең бірінші білім мен тәжірибе керек. Мысалы, мен жоғарыда атап өткен қызмет еткен орындардың барлығында сарапшы болып жұмыс істедім. Содан кейін Алтынбек Сәрсенбайұлы, Марат Тәжин сияқты жандардың қасын да жүріп, біраз жұмыс іс теп, тәжірибе жи нақ тадым. Саясаттың ішкі техно логиясын осы аза маттардан үй рен дім. Саяси болжамдар жасау үшін мүмкін интуиция да қажет шығар. Саяси оқиғалардың өзіндік фор муласы болады. Сая си есептерді шы ға рарда сол формулаға са ламын. Оппозиция өкілдерімен жұмыс істегенде сіздің жала қы ңыз қомақты бол ған деседі. Қазіргі жала қыңыз одан да көп пе? Әлде тіл жа на шыры ретінде жұ мыс істеп жатырсыз ба? Ол кезде жалақым соншалықты көп болды деп айта ал маймын. Мен ол уақытта полит-консалтинг негізінде жұмыс істедім. Бұл бизнестің бір түрі. Бизнес-консал тингтегі сияқты өз еңбегімнің ақысын алып отырдым. Әсіресе сайлау кезінде. Сол кездері күніне 100 долларға дейін табыс табуға болатын. Қазір сол сала бойынша жұмыс істейтін білікті маман дар сағатына 100 доллар ала алады. Бұл енді адам ның қабілетіне байланысты. Не гізі нен, өзімнің жобаларым арқылы күн кө ремін. Ал қазір қордың жалақысымен өмір сүріп жатырмын. Біздің қор мем лекеттік емес, сондықтан қаражатымыз демеушілердің көңіл-күйіне байланысты болып жатады. Отбасыңыз жайлы айтып өтсеңіз... Жолдасым, үш ұлым бар. Бос уақытыңызда немен айналысасыз? Көбінесе теледидар қараймын. Компь ю терде ойын ойнағанды да ұнатамын. Кітап оқисыз ба? Өкінішке қарай, әдеби кітапты өте аз оқимын. Өзімнің жұмысыма байланысты, яғни саяси, тарихи кітаптарды көп қараймын. Демек, тыйым салынған кітаптар ды да оқи бересіз ғой... Ондай кітап болса (күліп алып) бірінші оқуға тырысамыз ғой. Биылғы демалысыңызды қалай және қай елде өткіздіңіз? Жыл сайын ауылда демаламын. Биыл да солай болды. Баянауылға, Ұлытауға барып қайттым. Жұмыс бабымен Түркияда болдым. Ораза ұстадыңыз ба? Кейінгі үш жылда ұстаған едім, биыл денсаулығыма байланысты мүмкін болма ды. Дағдарыс жеке басыңызға, отбасыңызға әсер етті ме? Бірді-екілі жобаларым іске аспай қал ғаны болмаса, дағдарыс маған бә лендей әсер еткен жоқ. Екі әйел алу дегенге қалай қарайсыз? Егер жағдайы жақсы болып, отбасы мүшелері келісімін берсе, қолдауға болады. Сізде ондай ой жоқ па? Менде ондай ой жоқ. Биыл саяси науқандар орын алады деп ойлайсыз ба? Өзгерістер күтуге болады. Бірақ соңғы шешімді Елбасының өзі қабылдайды ғой. Сондықтан бәрі де мүмкін. Әңгімеңізге рақмет! Әңгімелескен Жарқын ТҮСІПБЕКҰЛЫ Жаңғырық Талдықорған трагедиясын тексеру жалғасады Талдықорғандағы наркологиялық диспансерде болған өрттің алдын ала қорытындысы шығарылды. Бұл туралы кеше Алматы облысы әкімдігінде үкіметтік комиссия мүшелерімен өткен баспасөз конференциясында белгілі болды. «Өрттің шығу себебі өшірілмей тасталған темекі шоғынан болуы мүмкін», дейді мамандар. Тілсіз жау салдарынан 40 адамның өмірі қиылды. Медициналық сараптама олардың қан құрамында спиртті ішімдіктің болмағанын анықтады. Газбен улау немесе қасақана өртеп жіберу сияқты фактілер де расталмады. Тек сол жерде ем алып жатқандардың қарапайым өрт қауіпсіздігі ережелерін сақтамағаны қайғылы оқиғаға әкеп соқтырған. Бұл комиссия мүшелерінің алдын ала шығарған қорытындысы. Алматы облыстық денсаулық сақтау басқармасының бастығы Маралбек Мейірбеков ауруханадағы сегіз науқас тың хал-жағдайының бірқалыпты екенін айта келе, дәл қазіргі уақытта олар толықтай бақылауда екенін жеткізді. «Науқастарды тезірек сауықтыру мақсатында Алматыдан білікті дәрігерлерді де шақырттық» деген ол өкінішке орай, жан сақтау бөліміне оқиға күні түскен екі адамның өмірін сақтап қалу мүмкін болмағандығын да айтты. «Өрт кезінде ғимаратта 73 адам болған. Өрт сөндірушілер оқиға орнына жылдам жетсе де, 40 адамды өрт құшағынан құтқарып ала алмады. Себеп лаулаған өрт күш алып кеткен еді. Өкініштісі, өрттің шыққандығы жөніндегі хабар тиісті орындарға сәл болса да кеш жеткен. Қазір тексеру жұмыстары әлі де жалғасуда. Оның ішінде оқиға кезінде қаза тапқандардың аты-жөндері белгілі болды. Атап өтер жайт, тиісті орындар дәл қазіргі уақытта кінәлілерді анықтауға таяп қалды. Кінәлілер толықтай белгілі болған жағдайда олардың барлығы жауапқа тартылатын болады», деді Алматы облысының прокуроры Ерлік Кенен баев. Белгілі болғаны биыл Алматы облысындағы 113 денсаулық сақтау мекемесіне өртке қарсы дабыл қаққыш орнату жоспарланғанымен, бүгінгі күн ге дейін соның тек 73-іне ғана сондай қондырғылар орнатылған екен. Ал наркологиялық диспансерде сол кездері күрделі жөндеу жұмыста ры жүргізілгендіктен бұл жұмыс кейінге шегеріліп келген. Үкімет комиссиясы «Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің асыраушысынан айырылған 22 отбасына жәрдемақы тағайындалғанын мәлімдеді. Тілсіз жаудан қаза тапқан екі медицина қызметкеріне мемлекеттік сақтандыру қорынан жәрдемақы төленетін болады. Зардап шеккен басқа да отбасыларына да жан-жақты көмек көрсетіледі. Ал нар кологиялық диспансерді басқа ғимаратқа «көшіру» жолдары қарас тырылып жатыр. Осы оқиғаға байланысты Үкіметтік комиссияның жұмысы алдағы күндері де жалғасатын болады. Гүлжан ҚЫЗАЙБАЕВА, Талдықорған? А л а ш т ы а л а ң д а т Қ а н с а у а л Секталарға кіріп кеткен бауырларымызды қайтарып алудың амалы бар ма? Ғарифолла ӘНЕС, жазушы, «Арыс» баспасының директоры: Әртүрлі мысықтілеу секта өкілдері, негізінен, әлеуметтік әлсіз топтарды өздеріне тартып жатады. Секталардың шырмауына түскендердің түгелін қайтарып аламыз деуіміз бекер әурешілік деп ойлаймын. Қайтарып алған күннің өзінде отанын ойланбастан сатып кететін опасыздарды ортамызға қосамыз. Қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған осындай жайма-шуақ заманда ата дінін сатып кеткендер анықталып жатыр. Мүмкін осылай ірікте лу керек те шығар, әйтпесе ертең ел басына күн туатын заман болса, бұлар дың одан да зорын істемесіне кім кепіл?! Секталардың ортасын толықтырған бауырларымызды қайтарып алғаннан гөрі алдын алу шаралары тиімді деп ойлаймын. Мысалы, ислам дініне жағдай жасау арқылы. Қазір салынып жатқан көпқабатты үйлердің ішіне арнайы құлшылық жасайтын орындар дайындаса жақсы болатын еді. Ұлы сөзде ұяттық жоқ, қазір әуежайларда мінәжат ететін орындардан әжетхананың саны өте көп. Міне, осындай олқылықтардың орнын толтырар болсақ, сектаға кету тоқтамаса да олардың саны едәуір азаятын еді. Жәди ШӘКЕН, «Атажұрт» баспасының директоры: Секталарға еніп кеткен қауымды кері қайтарудың бір ғана жолы бар ислам дінін барынша кең тарату. Балабақшадан бастап, мектеп оқушыларына, одан қалса БАҚ арқылы барша қоғамды таза исламға шақырсақ, жат діндердің аясы өздігінен тарылып, адасып жүрген адамдар саны азяды. Яғни теріс діндермен алысып жатқаннан гөрі өзімізге қажетті идеологияны кең насихаттау керек. Жалпы, өз басым мектептерге енгізіліп жатқан дінтану пәніне қарсымын. Өйткені онда тек ислам ғана емес, өзге діндер де оқытылады екен. Хал қымызды төл дініне үйрете алмай жатқанда бұл қадам біздің еліміз үшін кері құбылыс беруі мүмкін. Теріс діндермен күресуде барлық әдістерді қолдану керек. Алдымен оқулықтармен, содан кейін мұғалімдер арқылы, басқа да жолдармен қарсы қадам жасасақ, қуатты идеологияға шыдай алмаған «арам шөптер» күн көре алмай өздігінен өліп қалады. Мұртаза БҰЛҰТАЙ, дінтанушы: Бұл өте күрделі мәселе. Сектаға сіңіп кеткен азаматтарды екі топқа бөліп қарастыруға болады. Олардың бірі жантәнімен кіріп кеткендер. Ол азаматтарды қайтару мүмкін емес. Екіншілері тұрмысының төмендігінен, құрбы-құрдастарымен бірге болу үшін кетіп қалғандар немесе рухани бос кеңістікте қалып қойғандар. Міне, сол екінші топқа жіктеген бауырларымызды қайтарып алуға болады. Тек оларға адамгершілік тұрғысынан хикметтер айту керек. Сонда ғана беттерін бері қарата аламыз. Секталардың қармағына түскен қандас тарымыздың бәрін «сатқын, опасыз» деп күйе жаққанымыз болмас. «Жаңылмайтын жақ, сүрінбейтін тұяқ болмайды» дейді ғой. Сондықтан оларға кешіріммен қарау арқылы қатарымызға қосуымыз қажет. Әзірлеген Жарқын Түсіпбекұлы, Сәкен КӨКЕНОВ

3 Дода 3 күрес Не бел кетеді, не белбеу кетеді Қыркүйектің аралығында Данияның Хенринг қаласында күрес түрлерінен әлем чемпионаты өтеді. Бұл біріншілікте қазақ елінің балуандары боз кілемге білек түріне шығады. Нұрбақыт Теңізбаев, Дархан Баяхметов сынды өрендерімізге үміт артып отыр ғандығымыз белгілі. Олимпиада ойын дарының күміс жүлдегері Нұрбақыт осы дүбірлі додадан кейін бірде-бір ірі турнирге қатысқан жоқ. Осы әлем чемпионатына жеке бағдарлама бойынша жатпай-тұрмай дайындалды. Сол мақсатта Азия чемпионатына жіберілді. «Нұрбақыт жаны нәзік балуан, оны көп турнирлерге қатыстырып, қинай беруге болмайды» дейді оның жеке бапкері Құдайберген Меңлешов. Нұрбақыт биыл тек наурызда өткен ел чемпионатында, содан соң жазда Түркияда өткен халықаралық турнирде боз кілемге шықты. Екеуінде де жүлдеге іліне алған жоқ. Бірақ тәжірибесі мол Нұрбақыттың Дания боз кілемінде аянып қалмасы хақ. «Бақтияр Бәйсейітовтен кейін қазақ ұлдарына бұйырмай жүрген әлем чемпионатының алтынына қол жеткізеді» деген сенім мол. Сондай-ақ дат кілеміне 66 келідегі Азия чемпионы Дархан Баяхметовті де үкілеп қоспақпыз. Дархан өзінің қандай балуан екендігін Бейжіңде көрсеткен. Таиландтағы құрлық бәсекесінде алты белдесу өткізіп, соның барлығында айқын басымдылықпен жеңіске жетті. Әрі чемпионаттың «ең әдісқой балуаны» атанды. Одан кейін тағы екі халықаралық турнирде топ жарды. Бапкері Боранбек Қоңыратов: Артық айтпай-ақ қояйын, бірақ менің ішкі ойым мен бапкерлік көзқарасыма илансаңыз, Дархан қазір өзінің спорттық бабына келді. Енді тек бақ шабуын тілеп отырмын. Олимпиада ойындарында көрдіңіздер ғой, қолда тұрған жүлдені тартып әкеткендіктерін. Сондықтан көп сөйлегім келмейді, қалай болатындығын тек боз кілем шешеді. Дархан біртоға, қай сар мінезді жігіт. «Аға, ел сенімін ақтауда аянып қалмаймын. Менің пір тұтатыным Дәулет ағам ғой. Ол кісі менің барлық белдесуім ді тамашалайтындығын және мен үшін жаны күйзелетіндігін білемін. Сондықтан бойым дағы барлық күш-жігерімді сарқа жұмсаймын» деп, өзін-өзі қайрап та жүр, деп ақтарылды. Бас бапкер Таңат Сағындықов тек соңғы сәтте қалған салмақтарда кімдердің әлем чемпионатында ел намысын қор ғайтындығын жария етті. Сонымен 55 келі салмақ дәрежесінде Асхат Құдайбергенов белдеседі. Ел чемпионы. Бапкер Азияға апармай, әдейі әлем чемпионатына дайын даған. 74 келіде талантты жастардың бі рі Әсет Әділовке мүмкіндік берілді. Өйткені ол Қазақстан чемпионы. 84 келіде бақ сынайтын Ербол Райымбеков те жас таланттарымыздың бірі. Ал 96 келі сал мақ дәрежесінде Марғұлан Әсембеков белдеседі. Ауыр салмақта Нұр махан Тінәлиевке үміт артылып отыр. Жастар арасындағы әлем және Азия чем пио нат тарында жүлдеге ілінген. Ма мандар «тә жірибесі аз, әйтпесе ше берлігі толысты» деп жүр. Өкінішке қарай, бізде қазір еркін күрес ақсап тұр. Жақында жастар арасындағы әлем чемпионатында бірде-бір өрен жүлдеге іліне алмады. Спорт саласының басшылары тағы да жастар құрамасының аға бапкерін қызметінен алып тастапты. Одан басқаға олардың шамалары келмей отыр. Ұлттық құраманың бас бапкері Мәлік Нәдірбеков: Біздің балуандар Олимпиада ойындары сайын жүлдеге ілініп жүр. Сондықтан біздегі «еркін күрес құлдырап барады» деген пікірге келісе алмаймын. Қазір үміт артып отырған жалғыз саңлағымыз бар. Ол Дәулет Шабанбай. Артық сөзге бармайтын, ақырын ғана жымиып, әр нәрсенің артын күтетін Дәулеттің нағыз «не белбеу кетеді, не бел кетеді» дейтін шағы. Бүкіл қазақтың үмітін ақтайтын уақыты келді. Қалай болғанда да, өзін көрсетуге міндетті. Әйтпесе оны өз елінде өгейсіту қайта басталуы мүмкін. Сондықтан Дәулетке оңай болмасы анық, деп өз ойын білдірді. Ал басқа салмақтарда төмендегі жі гіттер ел намысын қорғайтын болады: Әсет Серікбаев (55 келі), Жасұлан Мұхтарбекұлы (60 келі), Леонид Спиридонов (66 келі), Сейфадин Османов (74 келі), Азнуар Аджиев (84 келі), Марид Муталимов (120 келі). Телжан Күдеров Басы 1-бетте Ой-КөКпар Ел боксын құлдыратып алған жоқпыз ба? Тұрсынғали ЕДІЛОВ, Алматы облысы әуесқой бокс федерациясының вице-президенті Жастарды шетелге шығарып, тәжірибе жинақтап, ысыла түскен соң ғана осындай жаһандық аламанға қосу керек қой. Мен кезінде, ұлттық құраманың бас бапкері болып жүрген жылдары Бақтияр Артаевты Сенбі күнгі сұхбат дүбірлі додаларға апармайтынмын. Өйткені ол кезде оның шеберлігі әлі толыса қоймаған еді. Осындай ірі додаларға ерте апарып салғанда, мүмкін оның да беті қайтып қалар ма еді?! Нұрлан Ақүрпеков «Бақтияр Артаевты құрамаға алмадың» деп ренжіген де. Жастарды әбден шыңдау керек. Сол секілді Серік Сәпиевтің де дайындалып жүргендігін көретінмін. Сол кезде-ақ олардың өздеріне мүмкіндік берілгенде, топ жарып, ерен жетістікке қол жеткізетіндіктеріне сенгенмін. Осы жолы Иван Дычкоға обал болды. Бұғанасы қатпаған. Ауыр салмақтағы боксшылар тек 23 жастан кейін барып қана толысады. Соққысы дұрысталады дегендей. Оны да ерте шығардық рингке. Абырой болғанда, Каммарелла сияқты тіс қаққан тарландарға кезіккен жоқ. Қуатты соққыдан аман қалды. Екі үш жыл шыдай тұру керек. Талантты жастарды жетілгенше сақтай тұру керек. Егер дәл осылай жалғаса беретін болса, біздің бокс құлдырайды. Қазіргі дайындық тәсілін өзгерту керек. Әлем чемпионатынан қорытынды шығарып, жіберген қателіктерімізді түзетуіміз керек. Әлеуетті жастарды міндетті түрде іздеп жүріп, табу керек. Дамир БУДАНБЕКОВ, Бокстан Қазақстан ұлттық құрамасының бас бапкері Міне, мен бас бапкер болғалы бес жыл болды. Осы аралықта жастар құрамасы сапында әлем чемпионы атанған бірде-бір боксшы жоқ. Бұрын ересектер құрамасын талантты, әлеуетті боксшылармен қамтамасыз етіп келген жастар құрамасы сапынан мықтылар шықпады. Аймақтардағы жеке бапкерлердің қызметі дұрыс жолға қойылмай қалды. Мен ұлттық құрамадағы боксшыларды ары кетсе, бір ай жаттықтырамын. Яғни дүбірлі додалар алдындағы жаттығу жиындарында ғана, оған дейін олардың бәрі жеке бапкерлерінің қарамағында болады. Миланға сол жастар құрамасының өкілдерін апардық. Олар былтырдан бері ұлттық құрама сапына өткен. Жалпы, бізде ізбасарлар ісі бүгінгі күннің өзекті мәселесіне айналып отыр. Бұл жалғыз бокста емес, басқа спорт түрлеріндегі де асқынған ахуал. Бізде Бейжің Олимпиадасынан кейін сегіз боксшы ұлттық құрама сапынан кетті. Ал оларды алмастырған жігіттерді Азия чемпионатына апарғанмын. Алайда олар Азия біріншілігінің өзінде көзге түсе алмады. Негізі, Азия чемпионатында боксшылар аз болған еді. Әр салмақта боксшы болды. Бір-екі жекпе-жек өткізіп, жеңіске жетсе болғаны, жүлдеге ілінеді. Алайда біздің боксшылар осы мүмкіндіктің өзін пайдалана алмады. Ал Серік Сәпиевке келер болсақ, ол пси хологиялық жағынан шаршады. Олимпиададан кейін Серікке демалыс беру керек еді. Бұл біздің тарапымыздан кеткен қа телік болды. Төрт жыл бойына ірі жарыстардан көз ашқан жоқ. Жаны темір емес қой. Бір әлем чемпионатына қарап, «ел боксы құлдырады» деп айтуға болмайды. Бұл өмірде кездесетін жағдай. Бірқа лыпты нәрсе жоқ. Мен мұны «қайта жақсы болды» дер едім. Бұл жағдай елдегі бокстың қайтадан қарыштап дамуына өзіндік серпіліс береді. Ұлттық федерация қо лынан келген барлық жағдайды жасауда. Аймақтардағы федерациялар да бір кі сідей жұмылып қызмет етуде. Жаңа олимпиадалық цикл басталды. Лондонға дейін міндетті түрде жақсы боксшылар шығады. Қазақ боксы төмендемейді. Біз өзі осындай нәрсеге бейім халықпыз ғой. Бір боксшымыз ерен жетістікке қол жеткізсе, басымызға көтеріп, сәтсіздікке ұшыраса, жер қылатын. Ал мен мұның уақытша нәрсе екендігін баса айтқым келеді. Өз заманының теңдессіз таланты Нұрлан аға, су добына қалай келгеніңізді еске түсірсек. Әсем Алматыда басталған спорттық карьераңыз мұнарлы Мәскеуде жалғасып, Апеннин түбегінде тамамдалды емес пе? Алматыда туып-өстім. 10 жасымда су добы секциясына бардым. Бала кезімде жиі ауырып қала беретін болғандықтан, денсаулығымды шыңдау үшін су добына келдім. Алғашқы бапкерім Лев Николаевич Смолеев. Сол кезде біздегі әйгілі ватерполшылардың бәрі осы маманның қол астында жаттығып, тәрбиесінен өткен. 14 жасымда Львовта мектеп оқушылары арасындағы Бүкілодақтық спартакиада өтіп, сонда ел намысын қорғадым. Осы додадан соң Станислав Дмитриевич Пиво варов қарамағына ауыстым. Көп ұзамай Алматының «Динамосының» сапында ойнадым. КСРО-ның жастар арасындағы құр а масына алындым. Мәскеу Олим пиа дасынан соң КСРО құрамасының сапына шақыртылдым. Ол кезде мен 19 жаста едім. Әрі 1980 жылдың қазан айынан бастап, 1989 жылға дейін КСРО құрамасының сапында өнер көрсеттім жылы мамыр айында оң иығым жарақаттанып қалып, біраз уақыт көгілдір айдыннан қол үзіп қалдым жылы екінші рет КСРО чемпионы болған соң Мәскеудің «Динамосына» ауыстырылдым. Ол кезде мен әскери қызметкер болатынмын. Жоғарғы жақтың шешімі солай болды. Мәскеудің «Динамосымен» үш рет КСРО чемпионы болдым жылы жарақатымнан айық қан соң Италия шақыртып, төрт жыл Палермоның «Кус» деп аталатын командасының намысын қорғадым. Басында ойыншы болдым, артынан бапкерлік қыз Қорытынды Міне, білікті мамандардың пікірлері осындай. Біреуі дұрыс дейді, біреуі бұрыс дейді. Басшылар қайсысын қолдар екен. Мәселе сонда. Дайындаған Жан Бекжан Кеңес үкіметі тұсында су добынан Алматының «Динамосы» Мәскеу клубтарының өздерін тықсырып, екі мәрте чемпиондық атақты жеңіп алған (1981 және 1982 жылдары) жылы Еуропа чемпиондары кубогының финалында ойнап, КСРО кубогының иегері атанады. Деңгейі өте жоғары КСРО чемпионатында екі мәрте күміспен күптеліп, бес рет қола жүлдені еншілейді. Бірнеше ойыншысы КСРО құрамасының сапына алынады. Сергей Котенко тіпті Кеңес Одағы құрамасының капитаны болады. Ең бастысы, бірнеше қазақ жігіті КСРО құрамасының сапында ойнайды: Нұрлан Меңдіғалиев, Асқар Оразалинов, Ерлан Аяпбергенов. Бұлардың ішінде Нұрлан Меңдіғалиевтің халықаралық аренада қол жеткізген жеңістері сүбелі болған. Себебі ол КСРО құрамасының сапында ұзақ ойнады. Осыдан бірнеше күн бұрын 48-ге толды. Сондықтан біз Нұрлан Жайбергенұлымен кездесіп, ізгілікке толы спорттық карьерасы жайлы сөз қозғаған едік жылы 13 қыркүйекте Алматыда туған Нұрлан Меңдіғалиев өз заманындағы, яғни 80-жылдардың басындағы ең талантты жас ойыншы болған: Нұрлан Меңдіғалиев 1980 жылы, яғни 19 жасында КСРО-ның жастар арасындағы құрамасынан ересектер арасындағы құрамасына ауысады. Жалғыз өзі! Сол кезде онымен бірге ересектер арасындағы КСРО құрамасына ауысқан ешкім жоқ. Онымен бірге жастар құрамасында ойнаған ватерполшылардың алды тек екі жылдан кейін ғана ересектер арасындағы құрамаға алына бастайды. Нұрлан Меңдіғалиев 1982 жылы Эквадорда КСРО құрамасының сапында әлем чемпионы атанады. Елге келген соң оған КСРО-ға еңбек сіңірген спорт шебері атағы беріледі. Ол кезде Меңдіғалиев небәрі 21-де болатын. Өздеріңіз білесіздер, бұл спортшылар арасындағы ең жоғары атақ. Кеңес Одағының су добы тарихында 21 жасында КСРО-ға еңбек сіңірген спорт шебері болған ешкім жоқ. Осы спорттық атаққа 22 немесе 23 жастарында қол жеткізгендер бар, ал 21 жасында «змс» болған жалғыз Меңдіғалиев. метті қоса атқардым. Негізін студенттер қа лайтын осы командамен Италия кубогының иегері атандым. Негізі, қорғаушы болғаныңызды білеміз. Содан соң төзімділігіңізбен де ел аузына іліктіңіз емес пе? Қорғаушы болғаныммен, тек қорғаныста ойнаған жоқпын. Бапкерлердің тапсыруы бойынша командамыз атойлап алға шыққанда, шабуыл өтінде де ойнадым. Орталық қорғаушы ғана емес, орталық шабуылшы қызметін де қоса атқаруға тура келетін. Мен өзімді «сондай төзімді ойыншы болдым» деп айта алмаймын, бірақ төрт кезең бойы ешкіммен ауыспай ойнай тынмын. Қорғанысқа да, шабуылға да үлгеруге тырысатынмын. «Еңбекқор болып сыз» десеңіз бір жөн. Ерінбей-жалықпай, шүмектетіп тер төгудің арқасы бәрі. Негізі, спортшы болып қалыптасуыма Алматыдағы жаттығулардың әсері көп болды, септігі тиді. Алматының «Динамо сының» әрбір жаттығуында 5-6 шақырым жү зетінбіз. Жаттығу жұмыстарындағы жүк теме ауыр болатын. Сол жылдары бір Алматының өзінде бес су добы мектебі болды. Ол кезде бізде су добы өте жақсы дамытылып, ватерполшылар тәрбиелейтін мектебіміз күшті болды. Көгілдір айдында арманыңыз қалып қалған жоқ па? Ватерполшылар үшін үлкен спорттан ертелеу кеттіңіз ғой? Бел омыртқам ауырғандықтан ойыншы ретінде ватерполдан 33 жасымда қол үзуге тура келді. Ерте де емес, кеш те емес қанағат. Ал арманыма келер болсақ... «Олимпиада чемпионы болмадыңыз ғой» демесеңіз, басқасының бәріне қол жеткіздім. Бізде де әлем чемпионаты футболдағыдай төрт жылда бір өтетін-ді. Кейбір спорт түрлеріндегідей жыл сайын өткен жоқ. Әлем чемпионы болу да кез-келгеннің қолы жетпес үлкен мәртебе еді. Сондай-ақ су добында Еуропа чемпионаты мен әлем кубогы да екі жылда бір өтіп тұрды. Бұлардың да мәртебесі жоғары, бағасы қымбат. Мен 1982 жылы әлем чемпионы болып, 1983 және 1985 жылдары екі дүркін Еуропа чемпионы атандым. Сонымен қатар, 1981 және 1983 жылдары екі мәрте әлем кубогының иегері атандым ғой жылы Сеул Олимпиадасында қола медаль еншіледік. Меніңше, бұл да аз емес. Яғни көгілдір айдында ешқандай арманым қалып қойған жоқ. Осыған да шүкір. Балаларыңыз ізіңізге түсіп, жолы ңызды қумады ма? Жоқ. Екі ұлым бар. Үлкенім Тимур 24-те, Мәскеудегі Халықтар достығы университетінің Өндірістегі азаматтық құрылыс факультетін бітірді. Ал кіші ұлым Марат 17-де, әлі мектепте оқиды. Әңгімелескен Нұрғазы Сасаев Суретте кім? Жұлдызды жазбай таныңыз Мына сурет бүгінгі кейіпкеріміздің бірінші сыныптағы бала бейнесі екені айтпаса да түсінікті болар. Айта кетейік, кішкентайынан спортқа құмар болған бұл саңлағымыздың күнделігінде «5» деген баға өте сирек болыпты. Есесіне, спорт әлемінде өзіндік орнын ойып алды. Тек Қазақстанның ғана емес, бүкіл әлемнің мақтанышына айналған бұл спортшыны танымауларыңыз мүмкін емес. А) Александр Винокуров Ә) Николай Басков Б) Валерий Люкин В) Владимир Смирнов Өткен сенбіде су добының жарық жұлдызы, білікті бапкер Асқар Оразалиновтың жас кезіндегі суретін беріп тұрып, «нұсқалардың төртеуіне де Асқар Оразалинов деп жазып қояйық. Бәрібір ешкім таппайды», деп өзара қал жыңдасқан едік. Шынында да, редакциямызға хабарласқан оқырманда рымыздың еш қайсысы да дұрыс жауабын таппады. Көбісі Асқар ағамызды еркін күрес ардагері атақты Әбілсейіт Айхановпен шатастырып жатты. Енді Асқар ағаның ватерполға қалай келгені жайында айтып кетсек. 12 жасын да Оразалиновты су спорты үйірмесіне әкесі жетектеп әкелген көрінеді. Алайда бір айдан кейін шәкірттеріне норматив орындатқан бапкерлер Асқар ағаны су спортында болашағы жоқ деп тауып, «бекітілген нормаға 2 секунд жетпей қалды» деп, үйірмеден шығарып тастапты. Бірақ алған бетінен қайтпайтын қайсар бала ертеңінде үйірмеге қайта келген екен. Оның бұл қылығына таңқалған жаттықтырушылар не істерлерін білмей тұрғанда, су добына команда жасақтап жүрген атақты бапкер Валерий Иншаков Оразалиновты өзінің үйірмесіне жаздырыпты. Міне, сол кезден бастап ватерполға махаббаты оянған Асқар аға спорттың бұл түрінен бір қадамға да алыстамаған. Ел кубогы «Ақтөбе» азуын көрсетті Футболдан ел кубогының аясында ширек финалдың кейінге шегерілген кездесуі өтті. Өз алаңында өскемендік «Востокты» қабылдаған «Ақтөбе» 2:1 есебімен жеңіске жетті. «Ақтөбе» «Восток» (Өскемен) 2:1 Голдар: Хайруллин, 56. Струков, 82 Эрбес, 16. Естеріңізде болса, соңғы турда өскемен діктерді қабылдаған ел чемпионы 4:0 есебімен ойсырата жеңген болатын. Сол жағдай қайталанбас үшін «Востоктың» бас бапкері Ойрат Садуов сол ойынмен салыстырғанда команда сапына біраз өзгерістер енгізді. Нәтижесінде Сергей Хижниченко, Сергей Рогачев, Артем Гавриленко сынды майталмандар қосалқы құрамда қалып қой ды. Әйтсе де көшбасшылық рөлді мой нына алған Вячеслав Эрбес қонақ тарды алға шығарды. Бірақ матч соңына дейін Владимир Мұқанов шәкірттері есепті теңестіріп қана қоймай, жеңіс голын да соғып кетті. Қорытынды есеп 2:1. Арсен Жанаділ? Бiлгiм келген бiр сџраћ Жак Рогге президент болып қайта сайланды ма? Халықаралық Олимпиада комитетінің президенті Жак Рогге алдағы төрт жылға қайта сайланған ба? Бұл жолы ол кімдермен дауысқа түсті? Жасұлан Нұрғалиев, Атырау қаласы Жак Рогге ресми түрде алдағы төрт жылға президент болып қайта сайланған жоқ әлі. Президент сайлау рәсімі Халықаралық Олимпиада комитетінің (ХОК) қазан айының басына белгіленген 121- сессиясында жүзеге асырылады. ХОК-тің 121-сессиясы 1-9 қазан аралығында Копен гагенде (Дания) өтеді. ХОК-тің баспасөз қызметі «кандидаттар тізімін тек 8 қазан күні жариялаймыз» деп отырғандарымен, шетелдік басылымдар «Жак Роггеден басқа ешкім өз кандидатурасын ұсынған жоқ» деп жар салуда. Оларға сен сек, тіркелген кандидат тек Жак Рогге ғана. Сондықтан олар Роггенің екінші мер зімге қайта сайланатындығына бек се німді. Естеріңізге сала кетейік, Жак Рогге 2001 жылы ХОК-тің Мәскеуде өткен 112- сессиясында осы комитетке президент болып сайланған. ХОК президенті бірінші мерзімде сегіз жылға сайланады. Екінші мерзімде төрт жылға ғана сайлана алады. Егер ол 9 қазан күні шынымен-ақ қайта сайланса, онда 2013 жылға дейін өз орнында қалады. Жак Рогге 1942 жылы 2 мамырда Бель гияның Гент қаласында туған. Желкенді қайық спортымен айналысып, 1968, 1972 және 1976 жылдардағы Олимпиада ойындарына қатысқан. Сондай-ақ рег биден Бельгия құрамасының сапында ойнаған жылдар аралығында Бельгия Ұлттық Олимпиада комитетінің президенті болды жылдары Еуропаның олимпиадалық комитетін басқарды жылдан бастап ХОК-тің, ал 1998 жылдан бастап ХОК Атқару комитетінің мүшесі болған. «Реал» Швейцария заңына бағынды Өткенде украиналық спорт арналарының бірінен Чемпиондар лигасының аясында өткен «Цюрих» «Реал» кездесуін тамашаладым. Бірақ бір түсінбегенім, мадридтік ұжымның жейдесінде «bwin» деген жазу болушы еді. Бұл жолы оны байқамадым. Әлде, «Реал» спорттық демеушісімен келісімшартын бұзды ма? Ол ойынды біз де тамашаладық. Алғашында сіз секілді біздің де түсінбей қалғанымыз рас. Бірақ артынан анықтағанымыздай, Швейцария заңы бойынша, бұл елде букмекерлік орталықтарды жарнамалауға тыйым салынады екен. Соны ескерген «Реал» футбол клубының басшылығы өздерінің демеушілері Жадыра ӘШІРБЕКОВ, Алматы қаласы «Bwin» букмекерлік орталығымен келісіп, алаңға логотипсіз жейдемен шығуды жөн көріпті. Дегенмен алдағы ойындарда испандық ұжым логотипті жейдемен өнер көрсете беретін болады. Естеріңізге сала кетейік, Bwin ком паниясы Еуропадағы ең ірі букмекерлік ор талықтардың бірі.

4 4 атақсыз қалған батырлар Ұлы Отан соғысы бітіп жер бетіне бейбіт заман орнағалы аттай алпыс бес жыл бол ға лы отыр жылы 9 мамыр күні ке ңес сол даты соңғы оғын атқанда шыр етіп жарық дүниеге келген шарана қазір ал пыс беске келіп қалды, ал алпыс бес жыл да де неге түскен талай жара жазылды. Күл-тал қа ны шыққан қалалардың орнына сәу лет ті әсем үйлер салынды, үңірейген окоп тар ға топырақ толды. Төрт жылғы сұра пыл соғыста оқ тесіп, қоңы ойылып жатқан жерге әлдеқашан көк шығып, жа расын жа зып алды. Халық соғыс зардабын ұмыт ты. Жә, шырақ, бәрі бірдей ұмытылды ма? Осы халықтың соғыс зардабын ұмытқанұмыт па ғанын, сен, асылы, баласынан айы рыл ған анадан, жарынан айырылған әйел ден сұрашы. Кешегі соғыстан кейін басы бүтін адам қал ды ма? Басқаны қойғанда, соғыстан аман қайтқан солдаттың өзі Мәскеу тү бінде гі қарлы окопта жамбасынан өткен сыз ыз ға рын ұмыта қойды ма екен?! Жо-жоқ, біз дің халық соғыс зардабын еш уақытта ұмыт қан емес! Ұмытпақ та емес. Әрине, қанды шайқас қазақ жерінде бол ған жоқ. Бірақ қазақ оның бел ор тасын да жүрді және ылғи алғы шептен көрін ді жылы қазақстандықтар да Мәс кеу ді қорғады. Әрі қарай да намысын биік ұстады. Қан майданда 600 мыңнан ас там қазақстандық шейіт болды. 600 мың! Есептесең, төбе құйқаң шы мырлайды. 600 мың отбасы «қара қа ғаз» алып, қайғының уын жұтты. Әке ба ласы нан, бала әкесінен, ана ұлы мен қызы нан, әйел ерінен айырылды. Мың да ған отаулардың шаңырағы қирап, ор та сына түс ті. Ма хаб бат тың қанаты қа йы рыл ды. Дү ние ге келер талай ұрпақ сол боз дақ тардың бо йын да бірге кетті. Бұл қазақ халқы үшін ор ны толмас апат! От пен оқтың ортасында Отан үшін от кешкен, елімізді басқыншылардан қор ғап қа лу жо лын да қыр шы нан қиылған боз дақтар дың ендігі сұ рауы кім нен? Олардың тарих қа қанмен жа зып қалдырған іздері еш ұм ы тыл мақ емес. Әрине, соғыстан аманесен оралған да ры да болды, бірақ олар ке й ін оқып-же тіл ді, елге абыройлы азамат бо лып бақытты ғұмыр кешті десек те, жүрек ке сал ған сыздаған жара жазылған жоқ. Ке ңес Одағының Батыры атағына ұсы ны лып, бірақ сол атақты ала алмай өмір ден өт кен пан фи лов шы-артиллерист, гвар дия ма йор Аман ша Мең діғалиев, міне, жас тық ша ғын соғыс «ұр лаған», қан май дан да ғы бораған оқтың ор тасында тым ер те есей ген осын дай ұр пақ тың өкі лінен бо ла тын. Аманша Жұматұлы Меңдіғалиев 1918 жылы 15 тамызда Батыс Қазақстан облысы Орда ауылы «Сайхын» стан са сында дү ниеге келген. Аманша 1936 жы лы Шым кент ауыл шаруашылығы тех ни кумын үздік аяқтап, Арыс ауданындағы «Ұялы жар» колхозында бөлімше агрономы болып, еңбекке араласады жылдың күз айында әскер қатарына шақырылып, Таш кенттегі кіші командирлер дайын дайтын әскери училищеге жіберіледі. Әскери оқу ды старшина атағымен тамамдаған кезінде, 1941 жылы Ұлы Отан соғысы баста лып, 23 жасар жас командир Алматыда жа сақ талып жатқан 316-шы атқыштар ди ви зия сына жіберіледі жылдың қаһарлы күзі. Гитлерші лердің Мәскеуге бірінші шабуылы өрт тіле бастады. Брянск мен Вязьма ау да нында біздің майдан шебімізді бұзған жау бұл ба ғытта 80-ге жуық дивизиясын, оның ішін де 14 танк дивизиясын шайқасқа қосты. Оның басымдығы адамдар құрамы жа ғынан бір жарым есе, танкілер жөнін де 2,2 есе, артиллерия жөнінде екі есе дей, самолеттер жағынан 2,6 есе Таным Халық қаһарманы атағына әбден лайық немесе Ұлы Отан соғысының ардагері, панфиловшы Аманша Меңдіғалиевтің кезінде ескерілмей қалған ерліктері туралы Өзін сыйлайтын әр халық өз ерлігін көрсеткісі келгенде, ең әуелі сол ерлік дәстүрге адалдықты ауызға алатыны белгілі. Кезінде Қаз дауысты Қазыбек би: «Біз, қазақ мал баққан елміз, ешкімге соқтықпай жай жатқан елміз, ешбір дұшпан басынбаған елміз, басымыздан сөз асырмаған елміз, Достықты сақтай білген елміз, дәм-тұзды ақтай білген елміз» деп айтқандай, қазақ сондай текті дәстүрді ұстанған ел. Ана сүтімен дарыған, әке тәрбиесімен қонған, қанға сіңген қасиетімен көзсіз ерлік жасауға әрқашан даяр тұратын ұлт. артық болған-ды. Мәскеуге төнген қатер күрт күшейді. Панфиловшылар шеп құрған қорғаныс майданы 50 шақырымға созылып жатты. Оң жағы Мәскеу теңізі де, сол жағы Булычево совхозы еді. Жауға қарсыласатын басты шеп Лама өзенінің шығыс жағалауы бойымен өтетін. Дивизия өзінің сол жақ қанаттағы бөлімдері арқылы Истра Мәскеу жолын қалқалап, Во ло ко ламск тас жолын қорғады. Қазан айын дағы шайқастардың бәрінде де панфи лов шы лар табандылықтың ғажап үлгі сін көрсетті. Олар ерлікпен қорғанды, дұш пан ның соққысын күтпестен өздері де қар сы шабуылға шығып отырды. Ал одан ке йін ко ман до ва ние нің бұйрығы бойынша ал дын ала әзірленген шептерге шегінді, сөй тіп, гитлершілердің әскерлерін әбден қал жы рат ты, техникасын талқандады, фа шис тер дің Мәскеуге шабуыл жасауын те же ді. Тек Волоколамск үшін болған шайқас тар дың өзінде ғана немістің қырық танкі сі, бес самолеті және бір полктан астам жаяу әскері құртып жіберілді. Аманша Меңдіғалиевтің естелігінен: «Мәс кеу... Соғыс күндері. Бүкіл әлем хал қы ның на за ры Мәскеуге аударылған. Өйт кені біздің астанамыз адам ба ла сы та ри хын да болып көр меген ала пат соғыстың нүктесіне ай нал ды. Отаны мыз дың жү ре гі Мәс кеу, төн ген соғыс қатерінің не гіз гі тағ ды рын ше ше тін де осы Мәскеу қа ла сы! Бұл қанқұйлы жаудың Мәскеу маңына таяу келген 1941 жылдың күзі болатын. Сол күн дері гитлершілдер «Мәскеуде алып, па рад жасаймыз, соған келіңдер» деген ша қы ру билетін дайындап, есірді. Осы кез де біздің 237-ші артиллериялық полк Во ло ко ламск, Дубосеково, Кузьминское ше бінде қор ға ныс та тұрды.... Жау артиллериясы бірнеше күн қата рынан жер-көктен қаһарын төкті. Бұл ша буыл ға біздің тарапымыздан да кезінде мық ты тойтарыс берілді. Фашистер көп шы ғын ға ұшырап, қайта қашты. Осы шайқас та зеңбірекшілер Алшан Егеубаев, Ники та Савельев жау әскерлерінің сазайын бер ді. Сол жолы жаудың 26 солдаты мен 7 офи це рі жойы лып, біздің взвод бойынша 19 фа шист тұт қынға алынды қазан күні таңсәріде немістер танк, жаяу әскерлерін шабуылға қайта кө тер ді. Бұл қантөгіс ұрыста 1075-ші атқыш тар полкі байсалды түрде бетпе-бет ата жаумен айқасқа шықты. Мәскеу түбін де: «Жан бермей, жер бермейміз, шегінуге ешбір мүмкіндік жоқ!» деп ұран сал ды біздің ержүрек зеңбірек командирі Иван Анисимов. Сөйтіп, бұл ұрыста фашис тердің 21 солдаты мен офицері жер жастанып, 5 танкісі қиратылып, 17 солдат-офицерлері тұтқынға алынды. Мен Мәс кеу түбіндегі шайқаста «Ерлігі үшін» ме да лімен наградталдым». Аманша Меңдіғалиев 1942 жыл дың басында Старая Русса түбінде ауыр жара ланып, госпитальде екі ай емдел геннен кейін Чкалов танк училищесін біті ріп шы ға ды. Кіші лейтенант Аманша Меңді ға лиев генерал Катуков басқаратын 1-гвар диялық танк армиясының 362-ші гвар дия лық полкінің взвод командирі болып та ға йын да ла ды. Осы құраманың сапын да Аман ша Калинин, Бірінші Ук раина, Бі рінші Беларусь және Балтық жа ға ла уында ғы майдандарында соғысады. Аманша Меңдіғалиевтің естелігінен: «... Енді Курск иінінде жау оғының алдында тұр мын... Соғыс жоқ кездегі ойын-сауық, күл кіге толы жастық шағым сағымдай бұл дырап көз алдымнан өтіп жатыр... Фашис тер басып алған Ресей жеріндегі әсем қа ла ла рымыз бен селоларымыз қирады, бү лін ді. Қыртысы айырылған қара жер дің қанға бөккенін көзім көріп, қатты қи налдым. те нант Аманша Меңдіғалиев те бар еді. Ша буыл алдында командирлер мен саяси қыз меткерлерге Кенигсбергтің картасы бе ріл ді. Онда қала горнизонын жою үшін жүр гі зі летін ұрыс операциялары, жаудың оқ ататын бекіністері түгел көрсетілді.... Шабуыл қарсаңы. Бірінші Беларусь май даны Әскери Советінің листовкалары окоп тан-окопқа, қолдан-қолға таралуда. Он да: Жаудың ешқандай тосқауылы бізге бө гет бола алмайды!», «Кенигсбергке батыл шабуыл жасаңдар, алға басыңдар!» де ген жалынды ұрандар жазылып, алға қой ған міндеттер түсіндірілген. Әскер бөлім де рін де жауынгерлер өз беттерімен митин гілер өткізіп жатты. Солардың бірінде ба та рея командирі Аманша Меңдіғалиев сөз сөйледі. Мен фашистермен төртінші жыл соғы су да мын, деді ол. Міне, енді неміс... Гитлершілдердің Мәскеу түбіндегі жә не Сталинград үшін шайқастарда Со вет әскерлерінен күйретіле жеңіліп, көп шығын ға душар болып, берекесі кеткен кезі 1943 жылдың жаз айы. Гитлер бас резерв терін жинап, енді Курск жағынан шабуыл ға шығуға жоспар жасады. Бұл жоспар ды вермахтың қолбасшылары толық ма құл да ды. Сөйтіп, Гитлер өзі қол қойған 6 бұйрығын берді. Ол бұйрықта: «Курск жа ғы нан Совет Армиясы талқандалсын, сөй тіп, Мәскеуге осы жақтан жол ашылсын» делінді. Алайда гитлершілдер Со вет Одағының Курск жанында күшті ар мия лары көп екенін жақсы түсінді жылдың 5 шілдесінде таңғы сағат төрт жарымда біздің бекіністерге қарсы фашистер шабуылға көтерілді. Біз дің жауынгерлер бекіністе тапжылмай отырды. Бұйрық жауды осы бекіністе қарсы алу! Біздің бекініске қарай жаудың үш танкісі бар бір взвод автоматчиктері келе жатқа нын дүрбімен көрдім де, пулеметчик Ка рау лов қа: «Танктен автоматчиктерді бө лу керек!» деген команда бердім. Ка рау лов пулеметтен боратып оқ ат ты, жау автоматчиктерден бөлінді. Ка рау лов пулеметтен оқты суша себелеп, ав то матчик терді жер жастандырды. Алғашқы шайқастың өзінде-ақ жаудың 17 солдаты мен екі офицері өліп, же ті солдаты, екі офицері жараланып, үш танкі сі ойран болды. Осы сияқты шайқасты шіл де айында Курскіде бірнеше дүркін бас тан кешірдік. Фашистер күн сайын бірне ше реттен шабуылға көтеріледі. Сөйтсе де бір қадам алға баса алмады. Ақыры 5 шілде мен 23 тамыз ара лығында Курск иінінде болған тарихи шайқас біздің жауынгерлердің жеңісімен аяқтал ды». Соғыстың ең ауыр кезеңдерінде қан май данда шынығып, даңқ шыңының шырқауына көтерілген Панфилов атындағы ди визия Курляндияда қоршауға алынған фа шистердің ең таңдаулы топтарын талқан дау ға қатысты. Кенигсберг үшін болған қиян-кескі ұрыс тарға қатысқандардың ішінде 362-ші гвардиялық өздігінен жүретін ар тил ле риялық полкінің батарея командирі кіші лейбас қын шы лары үңгірінің дәл аузына келіп тұр мыз. Жау қамалын алу үшін бар күшімді жұм сай мын, мүмкін, осы жолда өмірімді де сарп етермін. Бірақ қамалды аламыз! 1945 жылғы 2 сәуір. Таң сәріде алуан калибрлі бес мыңнан астам зеңбірек жау бе кі ні сіне оқ жаудырды. Дұшпан қамалын қап-қара түтін басты. Артиллериялық әзірлік төрт са ғат қа со зылды. Сым кедергілері бар ми на лы алаң дар, танкке қарсы бөгеттер тал қандал ды. 362-артиллерия полкінің Аман ша бас қарған төртінші батареясы қа ла ға шабуыл жасаушылардың алдыңғы са пында болды. Гитлершілдер жанталаса қарсы лас ты. Жайғасып алған бекіністердегі зеңбіректері мен пулеметтерінен оқ төкті. Көп жерлерде қолма-қол ұрыстар да болды. Біздің шабуылшы топтарымыз қалаға ба с а-көктеп кірді. Үш күн ішінде (сәуірдің бе сінен жетісіне дейін) қасарысқан гитлер шіл дер дің ондаған атакалары той тарыл ды. Сәуірдің жетісінде қаланың үл кен бір бөлегі алынды. Келесі күні май дан армияларының құрамалары гит лер шілдер дің теңіз бен құрлық арасындағы бар лық жолын кесіп тастады. Маңызды әс ке ри-теңіз порты Пиллау алынды. Жанжа ғы нан қыспақта қалған «берік қамал» Ке ниг сберг 9 сәуір күні амалсыздан тізе бүкті. Кенигсберг шабуылына қатысқандар ішін де гвардия кіші лейтенанты Аманша Мең ді ға лиев асқан ерлік көрсетті. Оның бас қа руын да ғы артиллерияшылар төте леп атып, дұшпанның оқ сеуіп тұрған бірне ше бе кі ні сін жойды. Фашистер бір биік үйдің те ре зе сі нен минометтен оқ жауды рып, біз дің жаяу әс кер ле рі міз ге бас кө терт педі. Осы сәт те Мең ді ға лиев зеңбі рек тен екі рет оқ атып, гитлершілердің үнін өшір ді. Ша буыл өрістей берді. Қала ішінде болған ұрыстарда Аманша Мең діғалиев бастаған шабуылшылар тобы ерекше көзге түсті. Олар зеңбіректерін қолмен жылжытып, биік үйлердің төбесіне орнатып, сол арадан жаудың пулеметтері мен зеңбіректерін атқылап, әскерлерге жол ашып отырды. Кенигсберг алынғаннан кейін офицерлердің жиналысында полк ко мандирі майор Курлыков кіші лейтенант да Маг нуш плацдармында, Варшаваның түс ті гін де тұрған болатын. Енді осы арадан басқа бөлімшелермен тізе қоса отырып, қар қынды шабуылды бәсеңдетпей, Польша астанасының қираған үйлеріне бекініп ал ған фашистерді жайпап өтіп, одан әрі По ме ра ния, Кюстринге шығу керек-ті. Диви зия жолы мұқият барланды. Сөйтіп, әрбір бөлімше шабуылға сақадай-сай әзір, тек бұй рықты күтіп қалды жылдың 14 қаңтары. Таңсәрі. Бір шаршы шақырымға 300 зеңбіректен ке ле тіндей етіп орналастырылған Соғыс құдайлары түгел «бастарын» кө те ріп, дұшпанға өлім төгуге әзір тұр. Жа уын герлер шабуыл ракетасын күтіп, окоптарда ты нып қалған. Кенет жауынгерлердің қолында ти погра фия дан жаңа ғана шыққан қағаздар пай да бола қалды. Бұл майдан Әскери кеңесінің үндеуі еді. Үндеудің астына маршал Жуковтан бас тап, майдан штабының бастығы, бүкіл Әскери кеңес мүшелері түгел қол қойыпты. «Қандыкөйлек достар, деп жазылып ты Үндеуде, сын сағаты соқты! Қанқұй лы жауға қаусата соққы беріп, фа шист жырт қыштарын өз інінде жоқ қылуды алды мызға қойып отырған Отанымыздың та ри хи міндетін абыроймен орындап шыға тын шақ туды!..» Шын жүректен шыққан жалынды сөздер жауынгерлерге қатты әсер етті». Берлин операциясының алғашқы күні біз дің армия жаудың негізгі бекінісін бұзып Аман ша Меңдіғалиевтің қолданған әдісін ерекше атап көрсетіп, командование осы ұрыс та көрсеткен ерлігі үшін І дәрежелі Отан соғысы орденімен наградтауға ұсынды. «Өз жерлестеріммен қоян-қолтық жүріп, жауыздықтың ордасы болған Кенигсберг ті алғанымды, басқа да майдандас до с та рым сияқты «Кенигсбергті алғаны үшін» медальмен наградталғанымды мақтан ете мін», деп жазды өзінің естелігінде Аман ша Меңдіғалиев. Соғыстың төртінші қысы. Жеңіс күні жа қындап келе жатты. Алғы шептегі солдат та, аумақты операциялардың бас шысы генерал да сол жеңіс үшін жан ая май жүрген кез. Аманша Меңдіғалиевтің естелігінен: «... Ал дымызда фашизмнің ұясы Берлин тұр еді. Дивизиямыз Виела өзенінің жағасынөтіп, шақырым алға жылжыды. Немістердің, әсіресе, жан аямай қар сылық көрсеткен жері Пилица өзенінен өтерде болды. Арғы бетке, жар басына терең тран шеялар қазып, «бронды қалпақ» атала тын оқ ұяларын орнатып тастаған екен. Ша маға келген жерде оқ боранын аяған жоқ. Алайда кідірудің өліммен тең екенін жақ сы бі летін біздің жауынгерлер ерліктің ас қан үл гісін көрсетті жылғы сәуір айының 4-інде Ясфельд деревнясы үшін болған кескі лес кен ұрыста кіші лейтенант Аманша Меңдіғалиев өзінің танкісімен жаудың тылына бірінші болып бұзып-жа рып кіреді. Ерлікпен шайқаса жүріп, де рев ня көшелерінің бірінде жаудың бро не транспор те рімен бірге фашистердің автоматпен қа ру ланған бір взводын кездестірген ол бро не тран спор тер ді атып түсіріп, қал info@alashainasy.kz Ұлы жеңістің жылдығына 233 күн қалды ған с егіз фашисті тұтқынға алады. Сөй тіп, олар дан алған құнды мәліметін коман дова ниеге тапсырады. Сол күні Мюнхенберг қаласын алудағы қанды шайқаста батарея командирі кенеттен ауыр жарақаттанды. Кі ші лейтенант Меңдіғалиев осынау қиынқыстау сәт те өз еркімен батарея же тек шілігін мін де тіне алып, қайсарлық танытты. Оның ко ман дир лік шеберлігі сонша, бата рея сы на жау танкішілерінің оңтайлы биік тік тен жа саған ауыр соққысына қара мастан, ер лікпен шайқаса жүріп, күші ба сым жау дың бірде-бір танкісін ішке енгіз беді. Кіші лейтенант Меңдіғалиев бата реясы ның күші жау күшінен әлдеқайда тө мен болса да, олар тактикалық әдістерді ұтым ды пайдалана отырып, жаудың екі танкісін, төрт танк ататын зеңбірегін, бір бронетранспортерін, бір взводтан астам жау әскерлерінің көзін жойып жіберді. Сөйтіп, бақайшағына дейін қаруланған зұлым жауға ойсырата соққы берілді. Дегенмен Берлиннің шығыс жағына мық тап бекініп алған жау әскерлерінің біз дің солдаттарды бет қаратпастан үздік сіз атқылауы жауынгерлеріміздің ал ға жыл жуына ешқандай мүмкіндік бер меді. Бірақ қарсы соғысу әдісін әбден же тік меңгеріп алған тәжірибелі танк команди рі кіші лейтенант Меңдіғалиев мұнда да асқан ерлігімен көзге түсті. Ол өзінің тан кі сі не отырып алып, жаудың әлсіз қапта лы нан бірнеше рет соққы берді. Мұндай тұтқиылдан жасалған ауыр соққыны күтпеген жау әскерлері 6 танкісін тастап қаша бергенде, Меңдіғалиев мерген дік пен олардың екеуін атып түсірді. Өзі де ауыр жарақат алды. Сонда да ол ұрыс даласынан кеткен жоқ. Артынан қо сым ша күш келіп жеткенше батарея жауын герлеріне жетекшілік ете берді. Осы ұрыстарда кіші лейтенант Меңдіғалиевтің батареясы жаудың жалпы саны төрт танкісін, бес бронетранспортерін, 18 оқ ата тын нүктелерін жойды, 200 солдат пен офи церін оққа ұшырды. 362-ші гвардиялық танкішілер полкінің командирі майор Курлыков Аман ша Меңдіғалиевті Кеңес Одағының Ба ты ры ата ғына ұсыну туралы құжат тол ты рып, он да жоғарыда баяндалған со ғыс сәт терін келтірген. Бұл құжаттың со ңы на майор Курлыков: «Кіші лейтенант Аман ша Мең діғалиевқа осынау қиян-кескі ұрыстар да көрсеткен асқан ерлігі мен қа һарман дығы үшін Кеңес Одағының Батыры де ген атақты беру әбден лайықты» деп жа зыпты. Бұл құжат 1945 жылдың 30 сәуі рін де толтырылыпты. Әбден сарғайып, қыртыстанып кеткен бұл құжаттың жазылғанына да алпыс бес жыл дай уақыт өткен екен. Иә, әртүрлі жағдай лармен соғыс жылдары да, соғыстан соң ғы кезеңдерде де көптеген ерлеріміз әс ке ри наградаларын ала алмады. Кейбірі ауыр жараланып, ұрыс майданынан госпи таль ге жөнелтілді. Одан өзге бөлімдерге ауыс тырылып жатты. Бейбіт уақыттағы жарты ғасыр өмірі Оң түстік Қазақстан облысында мұғалім, мек теп директоры, аутком хатшылығымен жал ғасты. Жауынгерлік наградалар қатары «Құр мет белгісі», «Отан» және басқадай ор ден-медальдармен толықты жылы 28 сәуірде Оңтүстік Қазақ стан облысының сол кездегі әкі мі Зауытбек Тұрысбеков Қазақстан Рес публи касының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың атына: «Оңтүстік Қазақ стан облысының әкімшілігі Аманша Жұ маш ұлы Меңдіғалиевті Ұлы Отан соғы сын дағы көрсеткен ерлігі үшін және жас жеткіншектерді патриотизм мен интер нацио нал дық рухта тәрбиелеудегі ерекше жұ мыстары үшін Халық Қаһарманы атағына ұсынуды Сізден сұранады...» деп хат жаз ған еді жылдың 7 қаңтарында «Қа зақстан сарбазы» газетінде «Әділдік қашан үс тем дік құрады?» деген мақалада да осы мә селе көтерілген болатын. Отставкадағы майор Аманша Меңді ғалиев 2008 жылғы 27 наурызда тоқсан ға шыққан шағында дүниеден озды. Май дангердің баласы Асылбек әке жолын қуып, әскери маман болды. Қазір пол ковник А.А.Меңдіғалиев Қазақстан Рес пу бли касы Қорғаныс министрлігінің Аме рика Құрама Штаттарындағы әскери атташе қызметін атқарады. Бұрын бәрін де Мәскеудегілер шешіп келді. Қазір, құдайға шүкір, егемен елміз. Өзі міз дің Ата заңымыз бар. Өз тәртібіміз бар. Ұлы Отан соғысы ардагерлерінің асыға күтіп отырған Ұлы Жеңістің 65 жылдығы да жа қын дап келеді. Осынау ұлы тойдың құр ме ті не панфиловшы-ардагер Аманша Меңдіға лиев ке Халық Қаһарманы атағы бе ріл се, нұр үстіне нұр болар еді. Өйткені біз осынау соғыс ардагерінің алдында өзіміз ді қарыздар сезінеміз. Бұл болашақ ұрпақ қа да өнеге болары сөзсіз. Тілеу КӨЛБАЕВ, Тарих ғылымының докторы, профессор, ҚР Гуманитарлық ғылымдар академиясының академигі, ҚР Журналистер одағы сыйлығының лауреаты? Бiлгiм келген бiр сџраћ МАИ қызметкерінікі жөн бе? Мен автокөлігімді сақтандырудың ерікті түрі бойынша қамсыздандырған едім. МАИ қызметкері «бұдан өзге міндетті сақтандыру шарты болуы керек» деп айыппұл салды. Осынысы дұрыс па? Дәл осы жолы МАИ қызметкерінің де ге ні жөн болып тұр. Өйткені сақ тандыру дың ерікті түрі сіздің көлігіңіз немесе өзі ңіз ге тиген зиянды өтейді. Мысалы, ты ныш тұрған машинаны біреу сызып кет се не ме се ша тыр құлап майысып қалса, сақ тан ды ру шылар шығыныңызды өтеп бе ре ді. Инспектордың сізден та лап ет ке ні көлік жүргізушісінің аза мат тыққұ қық тық жауапкершілігін мін дет ті сақ Құрманбек АСЫЛМҰРАТОВ, Тараз тан дыру полисі. Бұл құжат жол апа тын да Оқиға өзге жүргізуші көлігіне ти ген зиян ды өтеуді қарастырады. Заң бо йын ша, МАИ қызметкерлері???????????? міндетті автосақтандыру по лисін талап етуге құқылы. Клиенттерге ың ғайлы болуы үшін сақтандыру ком па ниялары өз шығыныңызды да, зар дап шеккен тұлға шығынын да өтеуді қа рас ты ра тын екі жақты автополис қызметін де ұсы на ды. Алайда оның құны қымбатырақ болады. «Алтын полис» шарты енді жарамсыз ба? 11 сәуір күні «Алтын полис» компаниясы агентімен сақтандыру шартын бекіткен едім. Компания банкрот болыпты. Менің полисім түкке жарамсыз болып қалды ма? Нұрлан МӘДИЕВ, Талғар Бұл сауалға «Сентрас Ин шуранс» сақ тан дыру компа ния сы бас қарма бастығы Ири на Ле щенко жауап берді: «Сақтандыру төлемдеріне кепіл дік беру ту ралы» заңның 16-бабына сәйкес, «Алтын по лис» сақтан дыру компаниясымен мәміле бе кіт кен сақтанушылар 2 қыркүйек пен 2 қар аша аралығында кез келген сақтандыру ком па ниясына барып, қайтадан келісім шарт қа отыру ға құқылы. Сіздің полисіңіз 2010 жыл дың 11 сәуіріне дейін жа рамды, ке лі сім ді қай та рә сім деу тегін жү зеге асы ры ла ды. Өзі ңіз таң даған ком пания қыз мет ке ріне сақ тан дыру шартының түпнұсқасы мен же ке бас куә лігі кө шір ме сін ұсынсаңыз, жет кі лікті.

5 нарық 5 Қатер Сектанттармен күрес немқұрайдылықты көтермейді Діни секталардан келетін қатердің аса зор екеніне ешкім шәк келтіре алмас. Астана әкімшілігі сектанттарға қарсы күресті қолға алмақ ниетте екен. Алдағы аптадан бастап елордада диструктивті секталардың ықпалына ұшыраған адамдарға көмек көрсететін, кеңес беретін орталық өз жұмысын бастайды. Орталықтың жұмысына Астана қалалық әкімшілігінің Ішкі саясат басқармасы жылдың соңына дейін жететін қаражат бөліпті. Бір қызығы, осындай үлкен қауіп-қатерге қарсы күрестің өрімдей жас қызжігіттерге тапсырылғаны қалай? Біз түсіне алмаған мәселе осы болды. Кеше Астанадағы «Бәйтерек» баспасөз ор талығында аталған орталықтың атынан төрт жас қыз бен жігіт баспасөз мәслихатын өт кізді. Баспасөз орталығының бас қонағы Арман Тәңірбергеновтің екі бірдей үл кен лауазымы бар екен: «Арман қа ла 2030» қоғамдық бірлестігінің төр ағасы һәм деструктивті секталардың ық палына ұшыраған адамдармен жұмыс жасайтын орталықтың директоры. Басқа мей ман дардың да алдындағы жазулы ла уа зымына қарасаңыз, әлгі орталыққа жат пайды. Айталық, сұрақтарға негізінен жа уап беріп отырған Ләззат Қалыбекова мен Александр Немов Мәдениет және дін дер халықаралық орталығының аға ғылыми қызметкерлері. Яғни сек тант тардың торына түсіп қалып, шығар жол таппай адасқан жандарға көмек берумен олар қосымша жұмыс ретінде ғана ай налы са ды деген сөз. Біз баспасөз мәслихатында Арман Тәңір бер ге нов тен орталық қызметіне жү гінетін жандарға кеңес беретін мамандардың тәжірибесі қаншалықты жеткілікті екенін сұрадық. Нақты жауабы болмаған соң, екі қайталап сұрадық. «Ашылғанына шамалы болды, бір айдай... деп кі біртіктеді ол, тура жауап бере алмай. Әкімшіліктің кө ме гімен жаңа жылға дейін істейміз. Бі рақ... Бізде психолог, заңгерлер бар. Со лар дың өзі көмектесіп, жастар келіп, бә рін жол ға қоямыз деп ойлаймын». Бұл да біз ді қа нағат тандырған жоқ. Кейінірек те лефон ар қылы тағы сұрадық. Әуелі «сұра ғыңызды рес ми түрде хат арқылы жолда ңыз» деп қа тайды екі бірдей мекеменің тіз гінін ұс та ған жігіт. Біз бас шұлғи салмадық. Оның бұл әрекетінің негізсіз екенін айт тық. Ақыры: «Бізде екі психолог, бір заң гер бар, қал ғаны административный пер соналдар», деп жа уап қатты қазақша мен орысшаны ара лас тыра сөйлеп. Екі психолог, бір заңгер. Яғни үшеу. Баспасөз мәслихатында А.Тәңір бер генов тің жанында болған үш жас болар деп жорамалдадық. Сонымен, аты дардай орталықтың бар шама-шарқы осы еке ні көрініп қалды. Мұндай қолы қысқа ме кеме сектанттардың шырмауына түскендерге қаншалықты көмек жасай алады? Әкім шілік қалай сенім артып, қаражат бөліп отыр? Бұл сұрақтардың жауабын баспасөз мәслихатын өткізген жастардың ешқайсысы бере алмайтыны түсінікті... SOS-СТАТИСТИКА Астанада ең көп ғимаратқа иелік ете тін дін өкілдері протестанттар екен. Әлия Ахметжанованың дерегінше, олар елор дадағы діни мақсатта қол да ны ла тын 25 ғимараттың 11-іне қо жайын. Ал мұсылмандықты ұс та натын дарға 5 ғибадатхана, пра во сла вие лік нанымдағыларға 4, ка толик тер ге 4, иудеилерге 1 ғи марат тан келеді. Бесбоғда АЛТАЙ, Астана Басы 1-бетте Ұлттық құндылықтар Қазақ мәселе Тұншыққанда тыныс болар тораңғы қайда қашып барады? Аталмыш қаумал да осы округте ор налас қан. Бұл аймақта тораңғы тоғайлары осы ауданға қарасты Тораңғылық селолық ок ругі мен «Балқаш-9» деп шартты ата латын әскери бөлім аймағында аздап кез деседі. Бірақ қаумал аумағына жат пай тындықтан, арнайы қорғауға алынбай жат қан, жақын болашақта құмды дала көр кі болар киелі ағашты таппай қалуымыз да әбден мүм кін. Тамыры он метрден әрі те реңдеп, бойына тартқан ылғалы шаң-то заңды басып, ауаны оттегімен байы та тын тораң ғы жойылса, аптап ыстық қа ры ған бұл өңір дің экологиялық ахуалы на шар ла ған үс тіне нашар лай берері анық. Су сы ған құм ға пана боп, тамырымен жер қыр тысын жа маған тораңғы шын мәні сін де шұғыл кө мек ке зәру. Осыдан бірер жыл бұрын туған өлке та биғатының күрделі ахуалына жаны ашы ған Орта Дересін орта мектебінің оқушы лары аймақты көгалдандыруға, шөлейт жерлерді абаттандыруға қатысты бір не ше жобалар ұйымдастырған екен. Сол кез дері оқушылар тораңғы бұтасының ұзын-саны 200-ден әрең асатынын анықта ған. Ал оқушылар бастаған шымыр неге қымыз ішпейді? Қымыздың қасиетін бүкіл әлем мойындап отыр. Тіпті Германия мен Ресейде қымыз өндірісі жолға қойылып, Францияда фармацевтика мен косметологияда пайдалануда. Еуропа елдерінде қымыз дәріханада сатылады. Басқа елдер ұлттық құндылықтарын әлемдік нарыққа шығарып пайда тауып, өзгенікін де кәдеге жаратып отырғанда, біздің өзіміздегі барды ұқсата алмағанымыз қынжылтадыақ. Осындай олқылықтардың орнын толтыруға ұмтылып жүрген ұлттық сусындар мен тағамдар өндіруші кәсіпкер Ахметбек Нұрсила мырзаны әңгімеге тартқан едік. Ұлттық сусындарды өндіріп сату да шетелдік сусын өндірушілермен на рық та бәсекелестік тудыра алып отыр сыздар ма? Өнім өндіру, қажетті шикізат, тех нология жағынан болсын, қазір бізде ешқандай қиын дық жоқ. Ең бастысы өнімдерімізді өт кізу мәселесі. Қаламызда тай супер маркеттер бар. Ондағы тауарлардың пайызы шетелдік өнімдер. Олардың жар намасы мықты болып тұр. Мысалы қа зір қаламызда «Химиядан тазару» деген жарнама жүріп жатыр. Бұл Ресейдің ква сы. Олар біздің нарыққа кіру үшін жар наманың өзіне 3-4 млн доллар салып отыр. Осындай алпауыт компаниялар біздей шағын кәсіпорындарды қаржылық әле уе тімен басып кетеді. Ал сіз біздің ұлттық сусындарымыздың жарнамасын көрді ңіз бе? Қымыз дүкенде тұрады, бірақ алу шы аз. Мысалы «Рамсторға» күніне 2-3 Алаш-анықтама Тораңғы (латынша: Populus diversifolia) терек тұқымдасына жататын көпжылдық ағаш. Дiңi түзу, жуандығы кейде 1 метрге жетедi, қабығы сұрғылт, таспа тәрiздi сыдырылады. Өркендерi бастапқыда нәзiк түктi, кейiн түксiз, түсi қоңыр сарғылт. Сәуiрде гүлдейдi, мамырда жемiс бередi. Тораңғы топтанған тоғай (тораңғыл деп аталады) түрiнде де, жеке дарақ ретiнде де шөлдi-шөлейт аймақтарда, құмды қолат баурайларда, тұздысортаң тақырларда, өзен аңғарлары мен жағаларында өседi. Сырт келбет-пiшiнi мен жапырақтары көгiлдiр терекке ұқсастау келедi. Тораңғы сол саялы ағаштың жабайы түрi iспеттес. Жұртшылық отын ретінде пайдаланып, құрып бара жатқандықтан, соңғы кезде Қазақстанның «Қызыл кiтабына» енгiзiлген. Тораңғы тұзды және құмды сусыз шөлдерде табиғи жағдайда өсе беруге қабiлеттi бiрден-бiр биiк дiңгектi, жапырағы мол ағаш. Ол ауаның жылылығына, желдiң күшi мен дымқылдың тапшылығына қарамайды. Қоршаған ортасына тап осылай бейiмделiп үлгерген бұл ағаш шөлдi аймақтың күрт өзгерiстi, континенттiк қатал жағдайына жақсы шыдайды. Ағаш жапырақтарының суды аз буландыруы, тамыр жүйесiнiң жақсы дамуы мен оның 10 метрден әрмен тереңдiктегi жерасты су көздерiнен нәр ала беретiнi оны осындай дәрежеге жеткiзген. Әр тораңғы орта есеппен жыл сайын бір тоннадан аса шаңды ұстап қалып, 1,5 мың литр оттегi бөледі. мың адам, «Арзанға» 10 мың адам келеді. Соның тіпті 10 пайызы алғанның өзінде кү ніне бір тонна өткіземіз деп ойлағанбыз. Тіп ті 100 литр өтсе де жаман болмас еді. Бірақ тұтынушылардың 1 пайызы да ал майды. Сыра, «Кока-колалардың» мыңдаған литрі өтіп жатады. Абайдың сөзі бар ғой «Са ма род ный сары алтын, саудасыз берсең алмайды, Самарқанның бөзіне» демек ші, сол дәл біздің басымызда болып тұр. Неліктен жарнаманы қолға алмай сыздар? Оған қаражат қолбайлау болып отыр. Ол үшін жалпыхалықтық насихат ке рек. Мемлекет тарапынан баспасөзде, те ле ди дарда адамға пайдалылығын жет кі зе тін мақалалар мен хабарлар жиі ұйымдастырылса. Мысалы, өмір бо йы қымыз, шұбат ішіп өткен ата-ба ба ла ры - мыз ға дәрінің қажеті болған жоқ, пы шаққа түспеді, сексенбай-тоқ сан бай ларды дүниеге әкелді ғой. Ұлттық су сын да рымыз дың осындай асыл қасиеттері өзгеге емес, алдымен өз ұлтымызға ұдайы наси хат та лып отырса, бұл мәселе халықтың ден сау лы ғын сақтауға бағытталған бағдар ла ма лар дың бір бабы ретінде қарал са. Сонда ғана оны тұтыну артып, өз ақшамыз өзіміздің экономикамызға құйы лар еді, даладағы биелеріміз сауылып, ауыл шар уа шы лығын дамытуға үлес қосар еді. Ұлттық сусындарымыз бен та ғамдарымызды өндіру кәсіпкерге ғана емес, елімізге де пайда әкеледі. Өзіміздің ұлттық құндылықтарымызды сақтап, да мы та отырып, оларды әлемдік нарыққа шы ғарып, ұлттық бренд қалыптастырар едік. Өзі міз жаппай тұтынатындай дәрежеге жет кізбей, өндірісті дамыта алмаймыз. Көк темде «Қымыз мұрындық» деген қазақ тың тамаша дәстүрін жаңғыртып PRак ция ұйымдастырғанбыз. Мұның да шаруа үлкендер мен экологтар тарапынан да мы туға сұранып-ақ тұр еді. Өкінішке қарай, бұл шара танымдық-экскурсиялық қа лып та ғана қалып қойған. Балқаш көлінің солтүстік-батыс өңі рінде кезінде Қызылкеңгір тоғайы, Ақ сорто пырақ тоғайы, Кеңаңғар, Мыңшұқыр, Шұң қыр, Бақтай, Малөзек тоғайлары сын ды тораңғы, жыңғылы араласа өскен бір неше шоқ тоғайлар болушы еді. Қазір бұл тоғайлардан жыңғылды ғана көресіз, то раң ғы атаулы қалмаған. Тоқсаныншы жылдарда эколог ға лымдар осы аймақта бір-екі рет ұйымдастырған фо рум, басқосуларда Балқаш суының тарты луы, жағажайлардың флора-фауналық жағ дайлары қаусап тұрғаны туралы едә уір әңгіме болған еді. Қытайдан бастау алатын Іле суының жетіспеушілігімен бір ге, тораңғы тоғайларының сиреп кетуін сөз етер осындай алқалы басқосулар жиі болға ны керек елге. Себебі Балқаштың тас ты шөлмен шектескен тұсындағы мыс балқы ту зауыты мұржаларынан шығатын улы тү тінді залалсыздандыруда осы өлкеде табиғи жабайы қалыпта өсетін бірден-бір ағаш тораңғының маңызы аса зор. Тораң ғы бұталары қолмен егіліп, күтім көрсе, жай қала өсуі де оңай, аймақты жасыл желекке орап, жедел көбейгіш қасиетке ие. Өкі ніштісі, Орта Дересін маңындағы 48 гектар қаумалда ғана бұйыға өсіп тұрған тораңғы топтала бой көтермей тұр. Егер Балқаш жағалауын курорттық шұратқа ай налдырамыз десек, тораңғы тоғайын өсі ру ді қолға алу міндетті шаруа болмақ. Қазыбек ҒАЛИХАНОВ, Қарағанды облысы Ақтоғай ауда нының Орман және жануарлар әлемін қор ғау жөніндегі шаруашылығы мемле кеттік мекемесінің директоры: «Тораңғы» мемлекеттік бота никалық қаумалы 2008 жылы құрылды. Алып жатқан аумағы өте шағын. Біздің бағыныста болғандықтан, бір ор ман шы мыз сол тарапты қорып әсе рі шамалы болды. Тұтыну мәдениетін қа лып тастырып, дәстүрді жалғастыра алмай отырмыз. Өзгенің қаңсығы бізге таңсық болып, қолда бар алтынның қадірін біл мей міз. «Самұрық-Қазына» арқылы қымыз ды Жапонияға экспорттау туралы мә селе көтерілген еді. Сіздердің ондай жос парларыңыз жоқ па? Иә, біздің де бұл жобаға қа тыс пақ ойымыз бар. «Самұрық-Қа з ы на» та ра пынан да ұсыныстар түс ті. Біз ше тел дік тердің сұранысын қанағат тан дыра алатындай жағ дай да болуымыз керек. Келесі жылдан бас тап нақты қолға алсақ деп отырмыз. Ұлт тық құндылықтарымызды басқа елдер тұ ты нып жатса, жаман ба? Ол үшін сапалы қы мыз өндіретін технологиямыз болуы керек, сонан кейін ғана молынан өндіруіміз отыр. Жалпы, заң дылық бойынша, 48 гектар алқапқа жеке ор маншы бөлуге болмайды. Штаттық кес те бойынша, аумақ едәуір үлкен бол са ғана орманшыға жұмыс орны ашылады. Бірақ көз алдымызда сиреп бара жат қан қаумалдың жай-күйіне құр қарап оты рамыз ба? Қаумал Балқаш көлінің жа ға ла уынан шақырымдай сыртқары ор наласқан. Құмдауыт алапта. Қорғауға алынған ағаштардың дені жаста. Жас бұталары да бой көтеріп келеді. Жер гілікті жұртшылықтың көзқарасы қа зір түзелген. Ағаш діңдерінің жуандығы 30 сантиметрдей ғана. Биіктігі 3-4 метрдей. Біз қолдан келген шаруаны іс теу ге тырысамыз... Қарағанды Нұрғиса Елеубеков (фото) ке рек. Біздің шағын зауытымызда айына тонна ғана өндіреміз. Артық өн діруге сұраныс жоқ. Бір дүкеннен 5-10 литр ғана қымыз өтеді. Мұндай қалыппен кү ніне бір тонна қымыз сату үшін дүкендер саны болуы керек. Ал оны жеткі зу шығындарының өзі пайдасынан асып ке теді. Қымыздың қадірін қа шыр майтын дай технологияларыңызды да мыта алдыңыздар ма? Қымыз негізі, сақталуы қиын өнім. Біз оның ұзақ сақталу технологиясын тап тық. Ол құтыға құйылғаннан кейін 3-4 ай са пасын жоғалтпауға мүмкіндік бе ре ді. Кей бір тұ ты нушылар «сендер хи мия лық зат тар қо сасыңдар» деп жа та ды. Мен оларға «зерт ханаға апарып тек сер тің дер, егер құ ра мынан химия тап саң дар 1 млн теңге Басы 1-бетте құттықтау! 20 қыркүйек Ораза айттың алғашқы күні Айт мерекесі мүбарак болсын! Ренжісіп қалған кісілермен татуласып, қа тынас үзілген туыстардың үйлерін ара лау да ерекше маңызды. Өйткені Ал ла таға ла: «Сен кешірім жолын ұстан, жақ сы - лыққа бұйыр, надандықтан бет бұр» («Ағ раф» сүресі, 199-аят) деп мұ сыл мандар ды ба рынша кешірімді бола түсуге шақыр ған. Кө ңі лі қаяу, мұқтаж адамдар мен жар лы-жа қыбай, міскіндер айт күн де рінде көбірек кө мек-қолдау, садақа кү тіп, дә ме те ді. Сон дықтан да мұндай мұқ таж жан дар ға қа йыр-садақа үлестіріп, көңілде рін ау ла ған мақұл. Ел мұсылмандары Қазақстанның жүргі зіп отыр ған ішкі және сыртқы саясатына қол дау біл ді ру мен қатар ұлтаралық ке лісім мен дінаралық төзімділікті одан әрі де нығайтуға, сүйікті Отанымызды өр кен дету мен оның мәдени, рухани құн ды лық тарын сақ тап, дамыта түсуге мұнан бы лай да күш-жігерін аямай жұмсай бер мек. Біз де гі бүгінгі өзара сыйластық пен жа ра сым дылық, ын ты мақтастық пен дін дер ге деген құр мет, бас ты мақ сатымыз бо лып қала бермек. Біз бұл же тіс тік теріміз үшін Ал ла та ға ла ға дә йім шү кір ші лік етуге тиіспіз. Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы На зар баевтың елімізді әлемнің бәсекеге қабілетті елу елі нің қатарына қосу жөніндегі бас та масы на нақты іспен барынша қолдау біл діріп, бір жағадан бас, бір жеңнен қол шыға райық. «Елім, жерім, дінім, Отаным, хал қым» деп жар құлағы жастыққа тимей жүр ген Елбасы мен ел қамындағы асыл аза матта ры мызға Ал ла тағала жар болсын! Ойға ал ған іс-жос пар ларын жүзеге асыруға күш-қуат бер гей! Асыл дініміз шақырғандай бейбіт, әрі өзара сыйластық пен ынтымақта өмір сүрер болсақ, онда мұнан да қарқынды дами түсеріміз сөзсіз. Алла тағала Рамазан айында ұста ған оразаларымыз бен құлшылық-ғибадат тар ы мызды қабыл етіп, екі дүниенің ба қытына бөлегей! Халқымыздың ынтымақ-бірлі гін арттырып, ырыс-несібесін адалынан мо лайт қай! Дінімізге қуат, өзімізге иман бай лығын бергей! Әумин! Ізгі тілекпен, Қазақстан мұсылмандары Діни басқармасы және Орта азия мүфтилер шейх кеңесінің төрағасы Әбсаттар қажы Дербісәлі бе ре йін» деймін. Өзін дік та биғи қал пын сақ таған құтыдағы қы мыз ды экс порт тау да ыңғайлы. Мы са лы, қы мыз ды ұнтақ тү рінде де ұзақ сақ тау ға бо лады де ген бос әурешілік. Ұн тақ жа сау үшін жо ғары тем п е ра ту рада қыз ды ру керек. Қы мыз - дың құ рамы ана сү ті нің құрамына жа қын. Сон дықтан да қа сиет ті. Оның құ ра мында аль бу миндік зат тар бар. Қы мыз ды градустан жо ға ры қыз ды руға бол майды. Жоғары тем пе ра ту ра да құ ра мын дағы? заттар өліп қалады да, өлі қы мыз болып шыға келеді. «Көшпенділер өркениеті» деген жо ба жасадыңыз. Оның іске асуы қалай жүріп жатыр? Жалпы, бұл жоба көптеген салаларды қам тиды. Ұлттық сусындар мен тағамдар, саят керлік, этноауыл, сақтар моншасы сын ды ұлттық байлықтарымыз бар. Ұлттық су сын дардан қымызбен қоса, шұбат, құрт, ірім шік шығарып жатырмыз. Таза ұлттық та ғам дардан тұратын мейрамхана ашсақ деп жоспарлағанбыз. Сақтар моншасын да жа са дық. Осы моншаны алып қарайық: ол орыс тың, түріктің, финнің моншасынан еш кем емес. Ата-бабамыз сақтар заманынан қан ша уақыт өткенін ойлап көріңіз. Біз осы ны тірілту үшін қанша еңбектендік. Тұты н у шысы болмағаннан кейін жинап қойып отырмыз. Осындай жобаларды іске асы ру ға қаражат қолбайлау болып отыр. Ұлттық құндылықтарды дамытайық деп жүрген кәсіпкерлер аз. Өкінішке орай, олар дың қалталары да қалың емес. Ал ақ шасы бар алпауыттар мұндай жо балар ға қаржы салғысы келмейді. Олар мұ нан пайда табатындарына күмәнмен қа райды. Оның үстіне, бойында ұлттық ру хы жоқ адам мұндай іске бел шешіп кі ріс пейді де. Ол үшін тырнағына дейін қа зақ болуы керек. Шетелден тәрбие көріп, оқып келген жастар ұлттық тәрбиесі бол ма са, бойында патриоттық сезімі болмаса, ұлт тық экономикаға да қызмет ете алмайды. Ұлттық құндылықтарды та уар ға айналдыру үшін кәсіпкердің бойында ұлттық рух болуы керек. Әңгімелескен Ардақ БЕРКІМБАЕВ? Бiлгiм келген бiр сџраћ Еңбек демалысы атқарылған жұмыс уақыты үшін беріледі Мен осы жылдың қазан айында жылдық еңбек демалысына шығуым керек. Бірақ арада дағдарысқа байланысты кәсіпорын мені үш айлық ақысыз демалысқа жіберген болатын. Сонда кезекті еңбек демалысы 9 айға беріле ме, жоқ әлде 12 айға ма? ҚР Еңбек кодексінің 104-бабына сәйкес, жыл сайынғы ақылы еңбек де м а лысына құқық бе ретін еңбек ста жы на: 1) іс жүзін де жұмыс атқарылған уа қыт; 2) қызметкердің жұмыс іст е ме ген, бірақ оның жұмыс ор ны (ла уазымы) мен жалақысы толы ғы мен не жарым-жартылай сақ тал ғ ан Гүлмира АСЫЛХАН, Ақмола облысы Оқиға уақыт; 3) қызметкердің уа қыт ша ең бек ке жарамсыздығына байланысты іс жүзінде жұмыс іс те меген уақыты; 4) оның жұ мыс қа қайта алынуы алдында қыз мет кер дің іс жүзінде жұмыс істемеген уа қыты қосылады. Яғни аталған бап қа сәйкес, жалақысы сақталмаған де - ма лыс уақыты жыл сайынғы ақы лы???????????? ең бек демалысына құқық бе ретін еңбек ста жына кірмейді. Ко декс тің 105-бабына сәй кес, қыз мет керге бірінші және кейінгі жұмыс жылдары үшін ақылы жыл сайынғы ең бек демалысы тараптардың келі сімі бойынша жұмыс жылының кез келген уақытында беріледі. Бұл ретте, қызметкерге демалысты толы ғы мен атқарылған жұмыс уақыты (12 ай) үшін, не нақты атқарылған жұмыс уақытына беру мәселесін ең бек шартының тараптары өзара ке лісім арқылы шешуі тиіс. Бір жылдан соң жұмысқа шығуыма бола ма? Өткен жылы қыркүйек айында босанып, бала күту демалысына шықтым. Бірақ өтінішті «бала үш жасқа толғанға дейін» деп жазған едім. Биыл балам бір жасқа толған соң, қайтадан жұмысқа шығайын десем, мектеп директоры: «тек үш жылдан кейін ғана жұмысқа аламын, сенің орныңда басқа кісі жұмыс істеп жүр», дейді. Мектеп директорының осы іс-әрекеті дұрыс па? Жазира БЕККЕЛДИЕВА, Жамбыл облысы Бұл сауалға ҚР Еңбек және халықты әлеу меттік қорғау министрлігі бас са рапшы маманы, Ш. Молдабекова жауап береді: Аталған қызметкер баланы үш жасқа дейін күту демалысына шығар ал дында, өз өтінішінде бұл демалысты то лығы мен не бөліп алатынын көрсетуге тиіс бо латын. Егер өтініш «баланы үш жасқа де йін күтуге» деп жазылған болса, бұл қыз меткер осы мерзім аяқталғаннан кейін ғана жұмысқа шыға алады.

6 6 Алаш азаматы Шара Әр елдің прокуратурасы басқа, заңдары қара қасқа... Азаматтық сот өндірісіне проку рорлардың қатысуы қажет! Жоқ, прокурорлардың азаматтық процестегі рөлін шектеу керек! Кеше Астанада өткен дөңгелек үс тел де бір-біріне кереғар осы екі мәсе ле талқыланды. Форумды Астана қа ла сын дағы ЕҚЫҰ орталығы және Қа зақ с танның Адвокаттар одағымен бірлесіп, Бас прокуратура ұйым дас тырып отыр. Негізгі әңгіме азаматтық сот ісін жүргізуде қатысушылардың тең құқылығын қамтамасыз ету мәсе лелері төңірегінде өрбіді. Форумға қатысушылар, әсіресе Батыстың сарапшылары бізге Еуропа кеңесінің ұсынысын негізге ала отырып, проку ратураның азаматтық сот өндірісіне етене араласпай, сырттай ғана бақылау қажеттігін ұсынады. Яғни прокуратураның рөліне шектеу қойып отыр. Астана қаласындағы ЕҚЫҰ орталығының басшысы Александр Кельчевскийдің ойынша, прокурор шешім шығару не сот процесіне қатысу арқылы екі тараптың біреуінің, мәселен, мемлекеттік кәсіпорын, не орган өкілінің ұстанымын күшейтіп, төрелікті соған жығып беруі мүмкін. Ал екіншісі әділетсіздіктің сыбағасын тартып кете бермек. «Мұндай жағдай заңның ұлықтығы тарапынан қолайсыздық тудырады. Жең ұшына жалғастыққа, яғни жемқорлыққа жол береді», дейді А.Кельчевский. Өз кезегінде, Адвокаттар одағының ба с шысы Әнуар Түгел прокурорлардың азаматтық процеске араласпауына біздегі қоғамның дайын еместігін айтады. Біздің прокурорлар Батыстың үлгісін қаз-қалпында көшіріп алу еліміздегі қа лып тасқан құқықтық жүйеге, жалпы қоғам ға сәйкесе бермейтінін алға тартуда. Себе бі біздегі әлеуметтік жағдай еуропанікімен салыстыруға келмейді. Осыны ескерген республикамыздың бас прокуроры Қайрат Мәми Қазақстандағы прокуратура азамат тардың әл-ауқатына қара мас тан, құқық тарын қорғау үшін еркін бас сұға алатын мемлекеттік органның бірі екенін мәлім деді. Талғат САРСЕНБАЕВ, бас прокурордың аға көмекшісі: Біздің өз үлгіміз, біріншіден, өзіміздің Конституциямызға сай болуы керек. Конс титуциямызда прокуратураның өзінің ат қар атын міндеті, қызметі 83-бапта нақты көрсетілген. Біз, ең бастысы, сот, проку рату ра, не басқа мекемелер болсын, ең әуелі, өз Конституциямызды қолдауымыз керек. Әрине, әртүрлі ұсыныспікірлер бо луы мүмкін. Шетелдік тәжірибелер де қы зығушылығымызды тудыруы мүмкін. Бір ақ кез келген тәжірибені қажетті түрде са ра птап, өзіміздің мемлекетімізге қай жағынан жағымды болады, заңымызға қа й шы келмей ме, соны да қарауымыз керек. Тіпті қалыптасқан салтдәстүрімізге, заңдылығымызға қарсы келе ме, жоқ па деген сараптама жүргізуіміз қажет. Тек содан кейін ғана оны өзіміздің заңымызға қолдануымыз керек. Салтан СӘКЕН, Астана дат! Байғали Есенәлиев, әнші, актер, «Дарын» мемлекеттік жастар сыйлығының иегері: Қазақты бейшара етіп көрсету экрандағы негізгі көрініске айналып кетті Сізді білетін ел-жұрт «кезінде әзіл-қалжыңымен елді өзіне қара тып, гитарасын асынып ән шырқап жүрген әнші әрі актер Байғали Есенәлиев сахнадан мүл де көрінбей кетті» деп жүр. Өне р ден алыстап кеткен жоқсыз ба осы? Әрине, кейбір кинолардан дубляж жасаған дауысыңызды естіп жүреміз... Рас, кейінгі кезде әнші, актер ретінде сахнадан көрінбей кеттім. Көптен бері телеарналардан берілетін фильм дерді дубляж жасаумен айналысып жүр мін. Соңғы уақыттарда жаңа киноларға түсіп жүрмін. Мұның өзі де қажырлы еңбек пен күш жұмсауды қажет етеді. Әрине, барлық өнерді бірден алып жүру мүмкін емес. Дегенмен ер адам өзін әр салада сын тезіне салып көргені дұрыс қой. Жалпы, шығармашылық өнер ада мы нан өзгеше ықылас пен қарым-қаты нас ты талап етеді. Талантың мен жұ мысыңды тек ақша табудың көзі деп білу қателік. Алдымен ішкі жан дүниенің сұранысын қанағат тандырып, рухани ба ю ды ойлау керек. Дегенмен талантқа да материалдық қолдау қажет емес пе? Мысалы, сіз жалғыз өзіңіз бір фильмдегі кейіпкердің дауысын салып, дубляж жасайсыз. Бұл еңбегіңіз қаншалықты ақталып жүр? Қазір бір ғана дауыспен еркектің де, әйелдің де, шалдың да, баланың да дауыс ын салып жүрміз. Бұл біздегі қазақ тілді дубляждың дүмшелігі. Бір оқ пен екі емес, бірнеше қоян атуға ма шық танған телеарна лар осылайша ақша үнемдегілері келеді. Кезінде осы шаруамен айналысып жүрген бес адам бас қосып, «Хабар» арна сы ның сол кездегі басшы ханымына осы аударма жайын қозғап, арнайы хат жазған болатынбыз. Онда мемлекеттік тілге ауда рыл атын фильмдердің сапасы мен оны дыбыстаудағы проблемаларға баса назар аудару керек екендігі айтылған еді. Біз осы мәселелерді талқыға сала отырып, қазақ тіліне аударылған кино өнімдерінде әр кейіпкердің дауысы олардың жасы мен жынысына лайық дубляждалса деген ойды айтып едік. Мұндағы мақсат қазақ көрерменіне талғамды да сапалы дүние ұсыну болды. Әйтсе де бұл әрекетімізден түк шықпады. «Есесіне Серік Жармұхаме дов, Тұңғышбай Жаманқұлов, Раиса Мұха мед ияр ова, Қымбат Тілеуова және мен Байғали Есенәлиев біраз уақытқа дейін көп игіліктерден тысқары қалдық. Себебі мұнай әңгімелер жоғарыға жақпайтын кө рі н еді. Мәселе ақшада емес, бірақ бүгін де бір ғана адам аз-маз тиын-тебенге бірнеше жұмысты қатар атқаруына мәж бүр. Бұл адамның адал еңбегін қанау емес пе?! Бұл үрдіс қоғамның барлық саласын меңдеп алды ғой қазір... Әркімнің дауысын саламын деп өзіңіздің дауысыңызды жоғалтып алған жоқсыз ба? Әнші ретінде үлкен са хна ға шықпайсыз ба дегенім ғой... Үлкен сахнаға шығып ән айту үшін, экраннан жарқылдап жиі көріну үшін, жалпы, жұрттың ықылас-назарын аударту үшін талантпен қоса шексіз еңбек керек. Олай болмаған күнде халықтан ажырай бересің. Мені қойшы, мысалы, бүгінгі тың дар ман Бекболат Тілеуханды сағынатын сияқты. Қазір өзі өнер адамдары саясатқа, саясаттағы адамдар өнерге ойысып жатқан түсініксіз заман ғой. Мен әншілік тен гөрі актерлігіме ден қоюға тырысам. Бірақ әншіліктен ажырап кеттім дей алмаймын. Қайда барсам да домбырам мен гитарам ды алып жүремін. Мен кей біреу лер сияқты үлкен сахна төрінен орын сұрап, атақ пен сыйлық дәметіп, ешкімнің алдына барған емеспін. Белгілі бір нәрсеге қол жеткізу үшін лауазымды кісілерге адам салып, телефонмен мәселе шешкен емеспін. Осы Алашқа айтар датым! Негізгі бөлігін орыстілділер құрайтын қазақ киносының жаңа толқын өкілдері өткенді өшіру арқылы өздерінше тың дүние жасағылары келеді. Бірақ солардың түсіргендерін мәңгүрт қазақтар түсініп көреді. Ең сорақысы, осындай теріс пиғылды дүниелер шетел асып, ұлтымыз туралы дұрыс түсініктің қалыптаспауына әкеп соғуда. Мұнымен қоймай өзімізді өзгеге масқаралаған киноларымыз «шетелде беделді сыйлыққа ие болып, жүлде алыпты» деп қуанып жатамыз. Бұл мақтанатын нәрсе емес. Дәл қазіргі кезеңде бізге қазақы рухымызды көтеретін дүниелер аса қажет. Әрине, өмірге сын көзбен қарауымыз керек. Десек те туған ұлтын кемсітуге ешкімнің қақысы жоқ! Болмашы жыртығымызға күліп, сүрінгенімізді жығылғандай етіп, сәл қисайғанымызды құлағандай етіп көрсеткеннен не ұтамыз? Бұл бүкіл қазақ көрермендерінің жанайқайы. Басқа басқа ұлттық өнердің бұлай беталды кетуіне тосқауыл керек. Бұлай болмаған күнде біз идеологиялық майданда жеңіліске ұшыраймыз. Бүгінгі қазақта айналасына сенімсіздікпен қарау басым. Себебі біз ғана «қазақ десең өзіңе тиеді», «қазақтың қолынан түк келмейді», «көнбіс халықпыз ғой, баяғы» деп өзімізді-өзіміз кемсітіп сөйлейміз. Ал ұрпақ бірін-бірі батыр деумен ғана өседі. күнге дейін қандай да бір биіктен көрінсем, ол ең алдымен, бір Алланың арқасы! Өнер әлемі бүгінде басқа заңдармен өмір сүреді. Бүгінде әр әнші продюсеріне сүйенеді. Ал әлгі продюсеріңіз әншіні тауар ретінде тиісті жерлерге ұсынады, яғни делдалдық қызмет атқарады. Ортасы нан өзі де пайда табады. Бұл заман тала бы шығар, бірақ осының өзін біз дұрыс игере алмай келеміз. Өзіңіз продюсер көмегіне жүгінбейсіз бе? Осыдан екі-үш жыл бұрын маған бір қыз телефон шалып: «Аға, сізге продюсер болсам қайтеді?» деді. Сосын мен күлдім де, «шырағым, мен әнші емеспін ғой. Маған продюсер болу арқылы көп пайда таппайсың, күніңді көре алмай қаласың. Сен одан да нағыз әншілермен жұмыс істе» дедім. Бірақ Рамазан Стамғазиев сияқты мықты әншілерге продюсер қажет емес. Ондай таланттардың ән әлемінде онсыз да орны бар. «Жақсы дүние жарнаманы қажет етпейді». Дегенмен күніне екі-үш жерде өнер көрсететін, гастрольдік сапарларға жиі шығатын, жан-жақтан көп шақыртулар алатын жекелеген әншілерге немесе топ тар ға продюсер керекақ. Өйткені концерт тер мен кездесулердің кестесін сол жасап, келіссөздерді сол жүргізеді ғой. Бұл әншіге де жеңіл. Алайда продюсерліктің де жөні бар. Кезінде атағы жер жарған «Сары Әулие» атан ған кісінің: «Ойбай, құдіретіңе сыйын дық, құтқарушым, әулием!» деп жер-жерді аралап айқайлап жүретін продюсерлерін, жалдамалы жалған актер лерін де көрдік қой. Бұл бизнестің құрығы на да қаншама адам ілінді. Содан жазы лып кеткен біреу бар ма? Жақында сіз актер емес, автор ретінде бір драмалық шығарма жазып бітірді деп естідік. Оның кейіпкерін де өзіңіз сомдайсыз ба? Өнерде жүргеннен кейін ептеп қалам ұстайтынымыз бар. Таяуда ғана Мұхаммед Хайдар Дулати туралы драмалық тарихи пьеса жазып бітірдім. Осы пьесаны жазу барысында Әбсаттар Дербісәлі, Уәлихан Бішімбаев, Мүсілім Дайырбеков, Ислам Жеменей сынды қабырғалы қаламгерлер, ғалым ағаларымнан ақыл-кеңес алып тұр дым. Бұл шығарма Әскер Құлданов де ген режиссердің жұмысы арқылы Шым кент театрында сахналануға әзірлену үс тін де. Келесі айдың басында премьерасы болады деп отырмыз. Әдетте белгілі бір образды ғана сомдайтын актерлер болады. Байқауы мыз ша, сіздің кейпіңіз комедия актері не келетін сияқты. Бірақ сізді бұл роль де көрген емеспіз... Біраздан бері «Хабар» арнасы қолға ала бастаған «Жаңа қала аңызы» атты фильмге түсіп жүрмін. Осы уақытқа дейін көптеген киноларға түстім ғой. Әттең, режиссерлер менің шын актерлік амплуам ды көрмей жүр. Кино мамандары мен ің болмыс-бітімімнен мақтаншақ адамның, бастықтың, депутаттың, керек де се ңіз, қылмыскердің, жауыздың образын көріп тұрады. Олар солай таңдап алған соң, амалсыз сол рольдерді ойнап шығуға тура келеді. Осыдан кейін кейде мен өзімді-өзім сомдаған кейіпкерлерім сияқты сон шалық ты таяз сезінетін кездерім де болады. Ал менің стихиям комедия жанрында болуға тиіс еді. Қайта сіздер дұрыс бай қаған сыздар. Бірақ әзірге ондай роль ұсы ныла қойған жоқ. Былайғы жұрт қазақ киносы жай лы өткір сындарды жиі айтады. Ал сол киноның ішінде жүрген сіз не дейсіз? «Халық айтса, қалып айтпайды». Біз қазір өз киномызды өзіміз көруден қалдық. Себебі қазақты бейшара етіп көрс ету экрандағы негізгі көрініске айналып кетті. Мұны бастаған өздерін «Новая волна» кинематографистеріміз деп есептейтін ре жи ссер сымақтар. Оларға қазақтілді кәсі би актердің қажеті жоқ. Өйткені мамандар оларға ақыл айтады, істеп жатқандарының олқы тұстарын көзге шұқып көрсетеді. Бұл ар ешкімнің ақылын тыңдамайды. Керек адамдарын көшеден-ақ жинап алып бір деңелерді түсіре береді. Олар біздің «Ал тын қорымыздағы» класси калық кино лары мызды іске алғысыз, жадағай дүние деп бағалаудан тайынбайды. Басқасын айтпағанның өзінде, қалың бір елдің санасына күшті әсер ете алатын кино саласы әбден орыстанып кеткен. Мен ойнап жүрген фильмдердің барлығы оры с ша түсірілген. Бірақ өз басым анайы, сорақы киноларға түспеймін. Қалай болған күнде де, қазақ режиссерлерінің өзі сол баяғы орыс тілге жүгінуге мәжбүр. Ол ар дың айтуынша, киноның, әсіресе техни калық мамандары өзге ұлт өкілінен. Сондықтан да орысша ойлап, негізі қалан ған дүние қазақтың санасына кері әсер береді. Бұдан құтылудың нақты жолдар ын ұсына аласыз ба? Менің ұсынысыммен қоғам өзгеріп кетсе жақсы ғой (күлді). Қазір қарап отыр саңыз газет-журнал, телеарналар мен радиолар, интернет, балабақша, мектеп, жоғары оқу орындары мен түрлі мекеме лердің басым көпшілігі орыс тілінде сөйлеп тұр. Осыдан кейін балаңа қалай ана тіліңді ұмытпа деп айта аласың? Бұл саяси-әлеуметтік жағдай емес, бұл қоғамды терең жайлап алған дерт. Бұдан арылу үшін ұлтты алдымен оятатын, сосын ұйыта тын мықты идеология қажет және әр қазақ қазақ боп туылғанын мақтан етуі тиіс. Рухты шыңдайтын насихат әңгімелер әр қазақтың отбасында айтылуы керек. Осы сөздеріңізді өз мысалыңызбен дәлелдей кетсеңіз... Бірде балаларым «Папа, ұшатын аттарды, темір адамдарды көрсетіп жатыр. Бәрі мықты сиқыршы, қолдарынан бәрі келеді» деп мені сүйрелеп әкеп теледидар дың алдына отырғызып қойды. Әлгілерді көріп жаным түршігіп кетті. Құдай-ау, осындайды да балаға көрсетуге бола ма? Содан біраз күн өткеннен кейін бала ларыма қазақ батырлары туралы жазыл ған бірне ше кітаптар әкеп бердім. Сосын күнде осы кітаптардың суреттерін көрсетіп мазмұнын әңгімелеп айтып жүрдім. Кейін олар өз дері-ақ ұмтылып оқитын болды. Осылайша қазақ батырларының шынайы өмірде болғандығын айтып, олардың өмі р де жоқ жасанды терминаторлардан да күшті екенін дәлелдеуге тырыстым. Демек, бала ны «оятуға» болады... Бірақ үйдегі жағдай ды реттегеніңмен сырттағы жағдай мүлде бөлек. Орыстанған қоғам ның әсері бәрібір күшті. Неге олай деп ойлайсыз? Біз сонша лықты тығырыққа тіреліп тұрмаған сияқтымыз... Жалпы, жағдайды алғанда жаман емес, бірақ біз кішкентай нәрселерге мән бермейміз. Қажет десеңіз, бүгінгі қазақтың баласы ойнайтын ұлттық нақыштағы өз ойыншығы да жоқ. Оның үстіне компью терге иек артқан қоғам көркем кітаптың бетін күнде аша бермейді. Бүлдір шін деріміз ді шетелдік мультфильмдер мен кино лардағы, компьютер ойындарын дағы құбыжық кейіпкерлер тәрбиелеуде. Міне, мұндай сұмдықтардың әлі қаншасы мил лион даған ұрпақтың миын айнал дыра тынын кім есептеп көріпті? Жаңа заман тудырған дертті дүниелер мен құбылыс тардан қорғанатын бізде ұлттық иммунитет қалыптаспаған. Ел азаматы ретінде, өнер адамы ретінде сіз бізге біраз ойыңызды айтқан сияқтысыз. Дегенмен көкейіңізде «мынаны айтсам...» деген тағы қандай ойыңыз бар? Қазақтың жерінде ешбір ұлттың түсіне кірмеген қаншама ұлы байлықтар жатыр?! Ата-бабалырымыз бізге жер астындағы қазба байлықтарды ғана қалдырып кеткен жоқ. Ол да бір күні сарқылар. Бірақ олардан бізге қаншама рухани байлық қалды?! Ең болмаса, соның игілігін көріп, дұрыс игере алмай жатырмыз. Оның үстіне бүгінгі қоғамды жемқорлық әбден басып алған. Соның кесірінен көптеген саланың жұмысы алға баспай отыр. Ең сорақысы, мұнымен мәдениет пен өнер саласы, жалпы руханият әлемі де ауырып тұр. Осы тұста біз көп нәрсені жоғалтып алдық. Мұнымен қоймай, біз жоғалтып алған дү ниемізді белестен, белден асып, ұзап кет кеннен кейін ғана қуалаймыз. Алысырақ кеткен нәрсенің соңына түсу үш ін көп шығын кетеді ғой. Сол сияқ ты біздің кейбір пысықайлар алыс тағыны қайырып әкелу үшін мемлекет қоржынынан әжеп тәуір ақша сұрап алады. Сосын тағы сұрай ды. Бір емес, бірнеше белге жететін қаржы сұрайды. Себебі әлгі қашып кеткен нәрсе оңайлықпен ұстатпайды ек ен. Әрине, жо ғын түгендеу жолында ме м ле кет аянбайды. Тағы ақша береді. Жем қорлар оны қал тасына баса береді, баса береді, ал қашқан нәрсе қаша береді, қаша береді... Әңгімеңізге рақмет! Сұхбаттасқан Алмат Исәділ? Бiлгiм келген бiр сџраћ Зымыранның залалы болған жоқ па? Жуырда Байқоңырдан зымыран ұшырылғанын білеміз. Соған байланысты Қызылордада құтқарушылар күшейтілген режимде жұмыс істеді. Неге? Зымыранның ұшырылуы кезінде төтенше оқиғалар болды ма? ҚР Төтенше жағдайлар жөніндегі министрлік мамандарының мәліметінше, қыркүйектің 17-сі күні сағат те «Байқоңыр» айлағынан «Союз-2.1б» зымырантасығышы бар «Метеор-М» ғарыш жабдығы ұшырылды. Ұшу штаттық бағдарламаға сай орындалған, яғни ешқандай төтенше оқиға болған жоқ. Бірақ әдеттегісінше, осы күні сағат Руслан Наурызбаев, Қызылорда облысы Оқиға тен бастап, төтенше жағдайлар жөніндегі департамент мамандары, апат тық-құтқару???????????? қызметтері мен арнаул ы техникалар күшейтілген дайындыққа келтірілген. Мұндай дайындық Қызылорда облысында ғана емес, Қостанай, Ақтөбе, Қарағанды, Шығыс Қазақстан, Павлодар облыстарында да қолға алынды. Түйе сүтін де құрғатуға болады Сиыр сүтінің құрғақ түрін пайдаланып жүрміз. Ал ұлттық сусындарымыз - қымыз бен шұбатты құрғақ күйінде сақтауға бола ма? Жадыра АМАНГЕЛДІ, Астана. Шұбатты да құрғатуға болады екен. Оңтүстік Қазақстан облысының ғалымдары қазақтың ұлттық тағамы шұбатты құрғақ күйінде сақтаудың жаңа әдістері бойынша инновациялық патентке ие болды. Табиғи шұбаттың таблеткалы және ұнтақ түрін жасау жолын тапқан мамандар алдағы уақытта түйе сүтінен жасалған йогурт, балқаймақ және шалаптарды экспортқа шығаруды мақсат тұтып отыр. Ғалымдардың айтуынша, өнімнің ылғалын сорып алу әдісі арқылы шұбат сусынын құрғақ түрінде ұзақ мерзімге сақтауға болатын көрінеді. Ол процесс 6 сағатқа созылады. Түйе сүтін қатырып, ауасын сорып алған соң, одан әртүрлі өнім жасауға болады. Егер кәдімгі шұбатты бір аптадан артық сақтауға болмайтын болса, бұл өнім жарты жылға дейін сақталады. Қазіргі уақытта Шымкенттегі «Химфарм» зауытынан келісімшарт бойынша сынақ ретінде алты литр түйе сүтінен таблеткалар жасап шығарылды.

7 7 АЛАШ СӨЗІ Тозғаны-ай, қайран елдің... Тозғаны-ай, қайран елдің бірер жылда, Шөбіндей теріскейдің қабы кеткен. Еліміз балшебекке қараған күн, Өрт шалған торғайға ұқсап, сәні кеткен. Төрт көзі түгел тұрса ел ішінде, Қолынан ештеңе емес малы кеткен. Жұмыстың бақшаланған біреуі жоқ, Араның шелегіндей балы кеткен. «Тері ішінде бір азып, бір семірер» Деген сөз осы екен ғой кәріп өткен. Арманым айта берсем таусылмайды, Бұрында біраз жайды жазып өткем. *** Көдек Байшығанұлы ( ) Қазақ жерінде туып, Қытайда ғұмыр кеш кен тағдырлы ақындарымыздың бі рі Көдек Байшығанұлы жылдар дың ішінде Шыңжаң Халық баспасынан ақынның екі бірдей өлең дер жи нағы араб әрпінде жа рыққа шықты. Өз елімізде Көдек шы ғармалары ең алғаш Рахманқұл Бер дібаевтың қыс қаша таныстыруымен 1980 жылы «Қазақ әде биеті» газетінде басылған жы лы қызыл саясаттан қысым көріп, амал сыз Қытай ауып кетедi жылы Кө дек ақын сол жақта құрығы ұзын коммунис тер дің қолынан қаза табады. шара Тіл арқылы татуласу Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде 22 қыркүйек Қазақстан халқының Тілдері күні мерекесіне орай, апта бойы «Тіл достық пен татулықтың тірегі» атты тіл апталығы өтпек. Қазақстан өзінің геосаяси орналасуы мен этникалық құрылымы жағынан ерекше көпұлтты және көпконфессиялы мемле кет болғандықтан, жүзден аса өзге ұлт өкіл дерімен тіл табысып өмір сүруге бей ім делген. Тілдер мерекесі достық пен та тулық идеясын насихаттап, жастар ара сын да елжандылық пен жалпы адамгер ші лік қасиеттерге үндейді. Мерекеге орай, барлық факультетте қа бырға газеттері дайындалып, тіл та қыры бында әр түрлі формадағы мәдени-таным дық іс-шаралар ұйымдастырылады. «Өз ге тілдің бәрін біл, өз тіліңді құрметте!» пі кір сайыс барысында бірнеше тілді жетік мең герген студенттер «Қазақстандағы тіл сая саты» тақырыбында сөз жарыстырмақ. Поэ зияда қаламын ұштап жүрген сту денттер «Ана тілі ардың тілі» жыр са йы сында тіл та қы рыбына арналған туын ды лары мен таныстырса, «Қазақстан халықтары тілдерінің шоғырындағы Корей тілі» атты дөң ге лек үстелде Қазақстандағы өзге ұлт ті лі нің жай-күйі баяндалады. Мерекелік апталық аясында «Менің Ота ным Қазақстан» тақырыбында шығар ма жазу байқауы, тақырыптық ашық са бақ тар, «Мемлекеттік тіл айбыным менің» атты әдеби кеш, «Қазақ тілі қыз меттік тіл» тақырыбында дебат, «Тілге құрмет ел ге құрмет!» атты мерекелік кеш, өзге ұлт студенттерінің арасында қазақ тілінде вик то ри на, өлең оқу сайысы, «Қазақ ті лін бі лу қазақстандық патриотизмнің бел гісі» атты дөңгелек үстел және басқа да шара лар жүзеге асырылады. Университет студенттері сондай-ақ рес пу бли ка кө ле мін де өткізілетін тіл мере ке сіне орай, Ал ма ты қаласы әкім дігі Тіл дер ді да мыту бас қар ма сының ұйымдас ты руы мен «Тіл дер дің үш тұ ғыр лығы» мә де ни жо басы ая сын да өтетін «Тіл-дарын 2009» олимпиадасына да қатыспақ. Бек Мұрат түйткіл Дүние-ғапыл Қазақ жұрты марғасқа ұлымен мәңгілікке қоштасты Кеше қалың Алаш арыс ұлы Ақселеумен мәңгілікке қоштасып, жаназасын шығарды. Қаралы жиынға қазақтың Ақселеуін білетін басқа ұлттың баласы да ат басын бұрды. Мұрат АЛМАСБЕКҰЛЫ Марқұмды шығарып салу рәсімі елорда дағы ғалымның өзі қызмет еткен Еуразия ұлттық университетінде өтті. Қаралы жиын ға қарақұрым халық жиналды. Аза лы жиынға Президент Нұрсұлтан Назар баев та қатысты. Елбасы ұлт ру ха нияты ның үлкен жанашыры болған қай раткердің табытына гүл шоқтарын қойып, ту ған-туыстарына көңіл айтты. Қоштасу рә сі міне Премьер-министр Кәрім Мә сімов, Парламент Сенатының төрағасы Қасым-Жомарт Тоқаев, Мәжіліс жетекшісі Орал Мұхамеджанов, қос палатаның де- Биыл мұсылман қауымының қасиетті мерекесі Ораза айтпен тұс палдас келген шаһарымыздың ме рей то йына еліміздің та рих шылары мен Ал ма ты қаласының та рихи музейі керемет тар ту әзірлепті. Қа зақ стан Республикасы Ұлт тық Ғылым ака де миясы, Ә.Марғұлан атын дағы Археология институты, Ш.Уә ли ха нов атын- пу тат тары, Астана қаласының әкімі Иманғали Тасмағамбетов және барлық мемле кет тік органдар мен саяси-қоғамдық ұйым дардың басшылары келді. Ал аза лы жиынға келген Ақаңның сырлас дос тары, әріптестері Әбіш Кекілбаев, Қой шығара Салғара, Асанәлі Әшімов, Не сіп бек Айтұлы, Нұрлан Оразалин секілді жа зушы-ғалым дар даланы күңіренте сөз сөйлеп, бауыр ларына «бақыл бол» айт ты. «Өмір бар жер де өлім бар» десек те, аман-сау жүрген Ақаңның аяқ астынан о дү ние лік болып кете барғаны кім-кімнің де қабырғасын қайыстырып кеткені анық. Әри не, санасы сергек, рухы таза қауым, жа на шыр ағайын үшін бұл ауыр қаза. Сон дықтан да шы ғар, жұрт көп жиналды. Мар құмды соң ғы сапарға аттандырып салу ісін қала әкім дігі ойдағыдай ұйым дас тыр ғанын да айта кеткен жөн. Өйткені қа зақ тың зиялы қа уымын хан тұғырындай қас терлейтін қала әкі мі Иманғали Тас ма ғамбетов те Ақ селеу ағасының айнымас се рі гі, адал досы, артынан ерген інісі еді. Оны Ақаң ның бірге Қойшығара САЛҒАРА, ғалым: Қатал тағдыр құрығын ұлтымыздың ұлы, халқымыздың арыс азама ты, Алаштың Ақселеуіне салды. Халықтың қабырғасын қа йыс тырып кетті. Ақселеудің бар арманы халқына қызмет ету еді. Айтатыны қазақтың мұңы, сөзі еді... Менің қисайғанда сүйенішім, қысылғанда ақылшым болған, қамыққанда қасымнан табылған аяулы досым еді. Сол досымнан айырылып, жетімсіреп қалған жайым бар. Қайтейін, жазмыш қа не шара! Қош бол, Ақантайым! Асанәлі ӘШІМОВ, халық әртісі: Қазақ халқының тарихында қадау-қадау ардақтыларымыз болған. Құрметтілері, көсемдері болған. Солардың көзіндей, жалғасындай бол ған, бірі және бірегейі менің жан досым Ақселеу еді. Қартайып кеттің деп айта алмаймын, жас кеттің, өкіндіріп кеттің. Төбемізден жай түскендей болды. Верный Алматының баласы екендігі дәлелденді Басы 1-бетте туған інісі де егіле тұрып айт ты. Алғысын жаудырды. Жиналған жұрт әсі ре се, Әбіш ағаның сөзін тыңдап, жа нар ла рына жас үйірді. «Қазақта сал қандай бо лады? Ақселеудей болады. Сері қандай бо лады? Ақселеудей болады. Би қандай бола ды? Ақселеудей болады. Батыр қан дай болады? Ақселеудей болады. Пір қан дай болады? Ақселеудей болады. Қа зақ тың жақсысы мен жайсаңы бәрі қандай бо лады? Ақселеудей болады. Қазақтың кәтепті қы зыл нары қандай болады? Ақселеудей бо лады. Бәрінің орнына бір ғана Ақселеу жү ре алады. Ақселеудің орнына кім жүре ала ды. Ешкім жүрмейді. Тек Ақселеудің өзі дағы Тарих және этнология инс титуттары ма ман дары мен бірлесе да йын далған ірге лі ба сы лым дар «Алматы та рихы» екі том дығы, «Алматы» эн ци кло пе диясы, «Же ті су дың ор та ға сыр лық ас та на лары», «Ал маты мың жыл дық тарих» деп ата лады. Ке ше атал ған му зей де тұ са уы ке сіл ген кі тап тар дың ал ма ты тану ды да мы туға зор үлес қосатыны анық. Се бебі бұған де йін Алматы тарихын зерт теуде мұн дай салиқа лы еңбектер бол ған емес. Тұсаукесер рәсіміне осынау маңызды еңбектердің авторлары келді. Олардың қа та рында Алматы қаласы әкімінің орынбасары, әлеуметтану ғылымының докторы Серік Сейдуманов, белгілі та рих шы, академик Карл Байпақов, та рих ғы лы мының кандидаты Қайдар Ал да жұ манов, тарих ғылымының кандидаты Едіге Уә ли ханов тар бар. жү ре ала ды». Бұл қазақтың дара тұлғалы ұл да рының бірі Әбіш Кекілбаевтың қапыда өмір ден қайтқан, жан серігі, армандас, мүд делес досы Ақселеуге айтқан қаралы қош тасу сөзі, жоқтау сөзі. Бұдан асырып еш кім айта алмас. Осыны айтып тұрып, Әбіш сынды арыстың өзі де егіліп, кө ңілі ботадай боздап кетті. Сөзін әрең жал ғады... Халқымен қош айтысқан ғұлама ғалым, қарымды қаламгер, «сегіз қырлы бір сырлы» бір туар тұлғаны өз өсиеті бо йын ша кіндік қаны тамған туған жері Жа ңа арқаға жерлеуге алып кетті. Жаның жән нәтта, топырағың торқа болып, рухың ту ған хал қың ды әрқашан жебеп жүрсін! Карл Байпақов, тарихшы, академик: Біз, тарихшылар, осы еңбектерді жа сау барысында Жетісу жерін алғаш Қа зақ мемлекеті құрылған мекен деп, ал Ал ма тыны соның орталығы деп табуға тоқ та дық. Көне шаһар сонау Қараханид дә уі рін де Ұлы Жібек жолындағы ірі ор та лық тар дың бірі ретінде белгілі болған. Мұ ны дә лел дей тін дерек көздері де жетерлік. Сон дық тан бүгінгідей қаланың тарихын 1929 жыл дан бері ғана қарастыру қателік, оның түптамыры сонау ортағасырлардан ба стау алады. Верный бекінісінің салынуы тек Алматы тарихының құрамдас бөлігі ғана. Ал бүгінде мерекелеп жатқан дата ол Алматының Қазақстанның астанасы мәр тебесін иеленіп, содан қазіргідей ме га полис дәрежесіне жеткенге дейінгі 80 жыл дығы. Қайдар Алдажұманов, тарих ғылымының кандидаты, «Алматы тарихы» кітабының 2-томының авторы: 1998 жылды «Елбасымыз Ұлттық та рих және халықтар сабақтастығы жылы» деп жариялаған болатын. Сол тұста Ал ма ты қаласының тарихы туралы мәселе де қозғалып, үлкен ғылыми конференция ба ры сында ең алғаш қаланың мыңжылдық та ри - хын зерттеуге шешім қабылданып еді. Осы Алматы қаласы тарихының му зе йі де сол кезде ашылған-ды. Бүгін, мі не, музей үлкен еңбектерді шығаруға мұ рын дық болып отыр. Біз «Алматы тарихы» екі том дығының бірінші томын сонау IX-X ға сыр лар дан бастап 1860 жылдармен шек те дік те, екінші томды сол кездерден, яғни Вер ный бекінісі салынғаннан бері бү гінге дейінгі тарихын баяндадық. Он да ғы басты оқи ға әрине, 1929 жылы Қа зақ Автономиялық Республикасының Қы зыл ор да дан Ал матыға көшірілуі. Бүгін со ған 80 жыл толыпты, мұны көпшілік Ал ма ты ның тари хы мен шатастырып алып жүр ме сін. Осылай деп ауыз жиғанша болған жоқ, залдан біреу қол көтеріп, тарихшы Карл Байпақовқа «сіз осы күнге дейінгі еңбек те рі ңізде Алматы қаласының орнында ор та ғасырларда шағын ғана қалашықтар бол ды деп келдіңіз, енді бүгін оны жоққа шы ғарып, Алматының тарихын сонау кө не ғасырлардан таратасыз. Сонда қа- лай, көне қалашықтар аяқ астынан осы Ал ма тыға айналып шыға келді?» де ген сауалды көлденең қойды. Әрине, оған тарихшылар дәлелдермен жауап берді. Бірақ бір айта кетерлігі, бұл сұрақ өлкетанушы А.Г.Вороновтың аузынан шыққа нымен, оның тасасында «қазақта қашан қа ла болып еді, оны салып берген орыс пат шалығы» деген пиғылдағы «Верный» бе кінісінің арғы жағынан берілгісі келмей «та садан оқ атушы» қалың топтың тұрға ны белгілі. Бірақ ол қалың қолға жал ғыз шапқан апайтөс жауынгердің іс-әрекетімен пара-пар. Себебі абыз Алма тының шынайы жасын дәлелдейтін «құ жат тар» қолымызда. Осы отырыста тұса уы кесілген біршама құнды еңбектер де со ның айқын дәлеліндей. Жиын соңында қорытынды сөз алған қала әкімінің орынбасары шаһар шежіресін түгендеуде Алматы қаласы тарихының мұражайы атқарған қыруар еңбегін ерекше атап өтіп, оның осы күнге дейін өзіне лайық ғимараты жоқтығы әкімшіліктің назарында екенін, әрі таяу уақыттарда шешетінін айтты. байқау «Абайды таны, таңырқа» Өскеменде дәл осындай тақырыппен мектеп оқушылары арасында Ұлы Абайдың шығармашылығына арналған шара өтті. Бұндай шара ақынның алып ескерткішінің дәл қасында алғаш рет ұйымдастырылып отыр. Байқауға тек қана «Абай оқулары» деген атау берген дұрыс емес» дейді осы шараның өтуіне мұрындық болып отырған тіл жанашырлары. Өйткені ұлы ақынның шығармашылығына тәнті болып өсіп келе жатқан ұрпақтар ұлы аталарына жүректен шыққан жырларын да арнайды. Сондықтан болар балалардың бірі ақын өлеңдерін мәнеріне келтіре жатқа оқып жатса, тағы бірі әндерін әуелете шыр қады. Ал бір топ жас ақын Ұлы Абай ға арнаған жүрекжарды жырларын көп ші лік ке оқып берді. Жеті мектептен жи нал ған 24 оқушының әрбірі Абай шығар ма шы лығына қаншалықты жақын өсіп ке ле жатқандарын әлдері келгенше көрсе тіп қалуға тырысты. Ең кереметі сол, осы қатысушылардың ішінде өзге ұлт тың өкілдері де болды. Кіп-кішкентай Кристина Кириченкова өзі шығарған «Абайға арнау» атты өлеңін тақылдатып тұ рып оқып берді. Тіпті бұл өлеңіне ән де шы ғарып қойыпты. Ал 7-сынып оқушысы Алпыс Жақиянов Абайдың «Сегіз аяғын» сары нына келтіре орындап көпшілікті тәнті етті. Шараны ұйымдастырушылар дәл осы ша рада Абайды білуге талпынғандарды бө ліп-жармауды жөн санапты. Сондықтан бар лығына мадақтау қағаздарын беріп, үл кен алғыс білдірді. Алпыс ЖАҚИЯНОВ, 7-сынып оқушысы: Абай атамның ескерткішінің қа сында тұрып, оның әнін айтқан маған қатты ұнады. Мен мұны өзіме мақтаныш тұтамын. Енді үнемі осы ескерткішке келіп тұрамын. Роза ДӘУІТОВА, Өскемен қалалық «Қазақ тілі» қоғамының төрайымы: Әйтеуір ескерткішті тұрғыздық қой. Енді оның қасында осындай шараларды жиі өткізу керек. Мына жастарға Абайды көрсету керек. Көз дерімен көрсін. Жақын өссін. Танып өссін. Сонда бұлар адам бо лып өседі. Тілі де, діні де, ниеті де дұ рыс, түзу болады. Тек қана кітапқа тел міртіп, міне Абай мынаны, ананы жазған дегеннен гөрі, бұның берері көп. Өлеңдерін оқып қана қоймай, ақынды көріп өседі ғой. Бұл шара келесі жы лы ауқымды әрі байқау түрінде өт се деген жоспар бар. игілік Елмейір Ахмед, Өскемен Студент ғашықтар үшін субұрқақ салынды Алматыда ғашықтар субұрқағы пайда болды. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің Өмірбек Жолдасбеков атындағы Студенттер сарайының алдында орналасқан саялы орын бүгін салтанатты жағдайда ашылды. Университеттің баспасөз қызметінің ха - бар ла уын ша, оқу орны аумағына кө рік беретін нысан «Жол картасы» бағ дар ламасы ая сында салынған. Оған «ға шық тар субұр қағы» атын беру жастардың ұсыны сы. Субұрқақ маңында әрленген әдемі шамдар мен орындықтар, гүлбақтар, сон дай-ақ ғашықтардың кездесу алаңына ай нал ған «ғашықтар аралы» да бар. Кү ні кеше ғана ҚазҰУ-дың әр жылдардағы тү лек тері мерейтойлық кездесуде бас қосқан болатын. Олардың дені бүгін де бел гілі бір лауазымды иеленген таны мал аза мат тар. Ұлттық университет бақта рының ертеден талай студенттің мәңгілік махаб батына куә екенін олар жақсы біледі. «Ға шық тар субұрқағы» сол аға буынның ке йін гі лер ге қалдырған естелігі іспетті. Сон дай-ақ бұл жоғарғы оқу орнының қа сиет ті Алматы қаласының мерекесіне ар на ған сыйы да. Болатбек Мұхтаров? Бiлгiм келген бiр сџраћ Соқырлар түс көре ме? Соңғы кездері мені ұйқы және түс деген құбылыстар сыры қызықтырып жүр. Осы орайда білгім келетіні адам қанша жастан бастап түс көреді және қай жаста қанша сағат ұйықтау керек? Соқырлар түс көре ме? Сондай-ақ ерлер мен әйелдердің түс көруінде айырмашылық бола ма? Аман Серікқазы, Қарағанды қаласы Ұйқы адам ағзасының қоршаған ор тадан бір мезгіл тынығуы. Ұйқыдағы адам ның серігі түс. Бір қызығы, оян ған соң бес минуттан кейін-ақ біз көр ген түсімізді ұмытып қалады екенбіз де, ара ға 10 минуттай салып оның тек 10 па йызын ғана еміс-еміс еске түсіреді екен біз. Менделеев өзінің эле мент тер дің периодтық жүйесін түсінде көріпті де ген сөз бар. Бала үш жасқа дейін түсінде өзін көрмейді екен. Сосын үш жас пен сегіз жас аралығында бала үлкендер жағы өмір бо йына көрмейтін қорқынышты түс тер ді көретіні анықталған. Ерлер мен әйел дер дің түсінде айтарлықтай айыр ма шы лық тар болады екен. Ерлер дің түсі не гі зі нен, өз жынысының өкіл де рінен тұ ра тын болса, әйелдер екі жы ныс өкіл де рін тең дәрежеде көреді екен. Ал соқырларға келсек, «іштен со қыр боп туғандар бейнелерді көре ал май ды, бірақ олардың түсі ғажайып ды быс тар мен керемет сезімдерге, хош иіс терге бай келеді» дейді ға лым дар. Сол сияқты түрлітүсті түс тер ді де адам дардың барлығы бірдей кө ре ал май ды екен, кәдімгі көру қабі летіне ие адам дардың 12 пайызы ақ-қара түс көр се керек. Түсіңізде көр ген әрбір затты сол күйінде қа был дау қате дейді зерттеушілер, се бе бі түйсігіміз бізге нақты бейнені емес, бізге қажет ақпа рат тан дабыл ға на береді екен. Тілді тестпен тексереді Мен өз бетімше ағылшынша үйреніп жүрмін. Бірақ бұл тілді меңгергендердің білімін анықтайтын түрлі деңгейлі тест тапсырмалары бар деп естіп едім. Соны түсіндіріп берсеңіздер. Айман ӨМПІРБЕКОВА, Алматы облысы Ағылшын тілінен тапсырылатын халықаралық емтихандар мынадай категорияларға жіктеледі: 1 KET Cambridge Key English Test кембридж негізгі ағылшын тесті 2 PET Cambridge Preliminary English Test кембридж дайындық ағылшын тесті 3 FCE Cambridge First Certificate in English ағылшын тілінен Кембридж бірінші сертификаты 4 CAE Cambridge Certificate in Advanced English Ағылшын тілінен Кембридж сертификаты (жоғарғы деңгей) 5 CPE Cambridge Certificate of Proficiency in English Ағылшын тілінен Кембридж сертификаты (кәсіби деңгей) 6 IELTS International English Language Testing Service Халықаралық ағылшын тілі тесті. Ұлыбритания және т.б. елдердің оқу орындарына түсу үшін қажет. 7 TOEFL Test of English as a Foreign Language ағылшын тілі шет тілі ретіндегі тесті. АҚШ колледждері мен университеттеріне түсу үшін және компанияларға жұмысқа тұру үшін қажет.

8 8 РеспубликалыҚ (163) (163) жыл, сенбі жыл, сенбі Газетіміздің 162 (162) санында жарияланған сканвордтың жауабы Көлденеңінен:Жәуанмәрт. Маузер. Берен. Әже. Өзек. Кердері. Луи. Ілік. Анис. Но. Сонет. Радиус. Миф. Күйме. Саһар. Ат. Тігінен: Тәуекел. Офис. Руан. Фа. Камердинер. Нан. Итака. Әму. Өріс. Дүр. Әзәзіл. Кий. Ереже. Ін. Ума. Трек. Корсет. думан Жұмбақ сурет Бұл қандай ғимарат? ҚҰРМЕТТI ОҚЫРМАН! Газетімізде әр сенбі сайын «Жұмбақ сурет» айдарымен еліміздегі көпке танымал ғимараттар мен ескерткіштердің бір бөлігін тұрақты түрде жариялап келеміз. Осыған байланысты редакциямызға оқырмандар тарапынан көптеген хаттар келіп түсуде. Көпшілігі өз аты-жөндерін көрсетуді тағы да ұмыт қалдырған. Осы жағына бей-жай қарамауларыңызды өтінеміз, себебі жұмбақ суреттің шешуін тапқан адамның аты-жөні мен жасырылған ғимараттың толық көрінісін газет бетіне жариялап отырамыз. Сіз естідіңіз бе? Жүйкеңіз сыр берсе, қауын жеңіз Isoclin француз клиникалық зерттеулер ұйымының терапевтері қауын шырынының адамды психологиялық күйзелістерден арылтуға әсері барын анықтады. Мұның себебі: қауын құрамында антиоксидантты ферменттер тобына жататын дисмутаз супертотығының көп болуы. Дәрігерлердің дәлелдеуінше, бұл фе р менттер адам ағзасын жоғары то к- сикалық қышқыл ради калдардан қор - ғайды. Барлық жасушалардың то ты ғу процесінен мұқият қорғалуы өз кезегінде ішкі күйзеліс белгілерін жоюға қау қа рлы. Өйткені пси хологиялық стрес тер жа су шаішілік қышқылдану құбылыс тарымен тікелей байланысты екен. Ға лы м дар қауынның адам ағзасына ши пасы барын дәлел деу үшін бір топ ада мға 28 күн бойы сынақ жүргізді. Зерттеу нәтижесінде «қауын құрамында болатын химиялық заттар мен дәру мендердің әлсіздік, күйгелектік пен ұйқысыз дықты жоюға да әсері бар» деген қоры тынды шығарылды. Сканворд Делдалдың заңсыз әрекеті Тиын Гераклдің әйелі Мақтаның дәні Тыңшы Опасыз, сараң Ұшақ Сиырдың шап майы Төртінші халифа Жұқпалы ауруды таратпау шарасы Франция автокөлігі Домалақ ана есімі...қоңыр Мандоки Басқыншы атаман Шөлдегі шұрат Бай, ақсүйек Азаншының орны Құмырсқа ұясы Сонымен, зер салып, мұқият қарап, суреттiң қай қаладағы қандай ғимарат немесе кiмнiң ескерткiшi екенiн тауып, газетiмiзге хабарласыңыздар! Сүйінбайдың әкесі Теңіздегі дауыл Грузин шахматшы қызы Құрастырған Айтқазы Майлыбай Еркек түйе Тотықұс түрі «Лада», «Жигули» Жапон театр жанры Хадистер жинағы Ойда-жоқтағы табыс Персия Құран сүресі Бидегі қадам ҚоҒамдыҚ-саяси ақпараттық газет info@alashainasy.kz info@alashainasy.kz Әзіл-шыны аралас МАИ қызметкерінен сұрайды: Егер де ешкім жол ережесін бұзбай, жұмыссыз қалсаң, не істейсің? Әскери бөлімшеге ауысып кетем. Әлемде бейбітшілік орнап, әскерилер керек болмай қалса, қайтесің? Өрт сөндіруші боламын. Болашақта құрылыстар жанбайтын материалдардан салынып, өрт болмайтын болса, қайтесің? Мен қай жаққа барсам да өлмеймін, бәрібір ештеңе істемеймін ғой. * * * Біздегі құқыққорғау саласы балық сияқты. Басынан шіриді, бірақ оны аяғынан бастап тазалайды о о о о о о о Суреттің жауабы: 1) Астанадағы Тәуелсіздік сарайы; 2) Алматыдағы 28 гвардиялықпанфиловшылар паркіндегі Даңқ мемориалы. Газетіміздің 158 ( ) санында жарияланған суреттердiң дұрыс шешімін тапқан оқырман: 1) Абраймов ДУМАН, Қапшағай қаласы; 2) Обжанов САМАТ, Өскемен қаласы. Мың есе көп сыйақы алды АҚШ-тың Нотр-Дам университеті асханасының қызметкері Сара Гаспарға доллар көлемінде сыйақы берілген. Аспаздың айлық табысынан мың есе көп ақшаның аударылуы бухгалтерияның қателігі. Қазір оқу орны аяқ астынан байып шыға келген қызметкермен соттасып жатыр. Fox News телеарнасының мәлі метін ше, Сара Гаспардың айлық сый а қысы 29 доллар 87 цент болуы тиіс. Бірақ сәуір айында оның есеп шотына бұдан мың есе көп ақша ауда р ылыпты. Алғаш қы да әй - ел жұ мыс берушіге ха бар ласып, өз жала қы сын есеп теуде қателік кет кен-кет пе ген ін білмек болған. Бірақ бас шы лар қара пайым қыз ме т кер дің өті н ішіне жауап қа й тара қоймай ды. Содан кейін Гаспар о Ауа райы о о о о Үркер жерге түспей, жер қызбайды. қомақ ты ақша мен бар қарыз ын өтеп, жаңа машина да сатып алады. Ал ай да көп ұза май бухгалтер қатесі анық талып, универ си тет басшы лығы артық ақ ша ға ие болған әйелдің үсті нен сот қа шағым данады. Га с пар дың қор ғау шысы кли ен т ке сый - ақы мен қо са, чек беріл генін және оның айлық емес, сы й- а қы еке нін ескеріп, «ас паздың әр е ке ті нде ешқан дай заңсыз дық жоқ» деп отыр о о о о о о о о о +4+7 о о о о о о о о о о о о о о о Халық болжамы Бүгін: Қыркүйек Бс Жм Сб Жс Дс Бс Жм Сб Жс Дс Бс Жм Сб Жс Дс Бс Жм Сб Жс Дс Қыркүйектің 19-ы Алаштың атаулы күні 1924 жылы Бұқарада Бұқара Халықтық Социалистік Республика сын Бұқара Кеңестік Социалистік Республикасы етіп қайта құру туралы шешім қабылданған Кеңестердің бүкілбұқаралық V құрылтайы ашылды. Бір айдан кейін ол Түрікмен, Өзбек және Тәжік КСР-лары болып тарқап тынды. Туған күн иелері Владимир БАКУЛИН (1939) классикалық күрестен Қазақ станның еңбек сіңірген спорт шебері, әлем және Еуропа чемпионы; Ілияс Тортаев (1953) Тараз қаласының әкімі; Нұрмұхан Сейдуәлиев (1954) полковник; Гүлнар Шәмшиева (1958) ақын; Гүлнара Ысқақова (1960) Тұран мектеп-лицейінің директоры; Әнуар Сәйденов (1960) БТА банкінің басқарма төр аға сы; Алмас Қауанов ( 1968) «ҚазМұнайГаз» сауда үйінің атқарушы директоры; Алмагүл Болатбаева (1972) Цесна банкі Солтүстік Қа зақ - стан облыстық филиалының директоры; Азамат Ибадуллаев (1974) «Қазақстан ипотекалық компания сының» басқарма төрағасы; Жошыхан Қыраубаев (1975) Қазақстанның Гонконгтағы бас консулы; Дәуренбек Әркенов (1979) әнші, республикалық, халықаралық байқаулардың иегері; Үмітжан Бакелекова (1986) журналист. Қыркүйектік 20-сы Алаштың атаулы күні Ораза айт. Туған күн иелері Зинаида Федотова (1938) Президент жанындағы Рақымшылық комиссиясының төрайымы; Бақытбек Алпысбай (1947) Н.Бекежанов атындағы Қызылорда облыстық қазақ драма театрының актері, Қазақстанның еңбек сіңірген әртісі; Шахизат Төребаев (1948) Қызылорда облыстық аумақтық орман және аң шаруашылығы басқармасының бастығы, техника ғылымының кандидаты; Сырым Қасымов (1950) Алматы облыстық Қаржы басқармасының бастығы; Өнербек Құрамысов (1950) Орталық Азия университетінің вицепрезиденті, тарих ғылымының докторы; Болат Байғабатов (1952) «КеденТранс» АҚ бас директоры; Кенжехан Төлебаев (1954) Оңтүстік Қазақстан облыстық жұмылдыру дайындығы, азаматтық қорғаныс, авариялар мен дүлей зілзалалардың алдын алу және жоюды ұйымдастыру басқармасының бастығы; Ермек Нұғыманов (1957) Бұланды ауданының әкімі; Қасымхан Бегманов (1958) ақын, халықаралық «Алаш» сыйлығының иегері; Болат Байболов (1965) Көкшетау қалалық сотының төрағасы; Марат Ғизатов (1966) «ҚазМұнайГаз» ҰК басқарушы директоры. Қыркүйектің 21-і Алаштың атаулы күні 1894 жылы башқұрттың халық ақыны Сайфи Құдаш дүниеге келді 1904 жылы актер, режиссер, Қазақстанның халық әртісі, КСРО мемлекеттік сыйлығының лауреаты, қазақ театрының іргетасын қалаған өнер са ң- ла қ тарының бірі Қапан Бадыров дүниеге келді жылы тарих ғылымының докторы, профессор Халел Арғынбаев дүниеге келді. Туған күн иелері Сатыбалды Сазанов (1941) Алматы экономика және статистика академиясының профессоры; Бақберген Досманбетов (1945) сенатор, экономика ғылымының докторы, профессор, академик; Кама Өрмырзина (1948) Республикалық ғылыми-техникалық кітапхананың бас директоры; Абай Тасболатов (1951) Ұлттық «Ұлан» қолбасшысы, тарих ғылымының докторы, профессор, генерал-лейтенант; Асан Қожақов (1955) Сыртқы істер министрінің кеңесшісі; Асылбек Дүйсебаев (1979) Қарағанды облысы әкімінің орынбасары. Мәртебелеріңіз асқақтап, мерейлеріңіз үстем болсын! «Алаш айнасы» Шығуы Ұзақтығы Батуы Тоқты Сіз үшін бүгінгі күн оңай әрі жеңіл өтеді. Ағымда ғы мәселелерді осы бүгінгі мүмкіндікті пайдаланып, шешіп алсаңыз бола ды. Болашаққа орындалуы белгісіз жоспар құр ғанша, ертеңгі күнге нақты жоспар құрыңыз. Торпақ Бұл күн қаржы мәселелерін шешуге қолайлы. Келісімшартқа қол қой ғанда, өзіңіздің ішкі дауыс ыңыз ға құлақ түріңіз ол сіз ге тек қана дұрыс шешім қа был - дауға көмектеседі. Ро м ан тикалық қатынастар үйлесім ді дами бастайды. Егіздер Сіздің бұл күніңіз жағым ды ғашықтық толқы - ныстарға толы болады. Сондай-ақ отбасы мүшелерімен қарым-қатынас та көңілі ң ізге тек қуаныш сыйлайды. Жұмыста ешқандай қиын шыл ықтар болмайды, болса да са б ы р лылық сақтаңыз. Шаян Сіз бүгін әдеттегіден гөрі сенімшілсіз, бұл іс кер лік қатынасқа жақсы әсерін тигізбейді. Мына ұстаным осы күні сіз үшін тиімді: Қа зір ескі мәселеге жаңа жол іздеп отыратын уақыт емес! Кешке сүйіктіңізбен бірге қыдыр ған жөн. Арыстан Жұмысыңыз бастан асып жатса да, бұл күн сізге тек сәттіліктер сыйлайды. Сіз ге тілектес адамдар, ойла рыңыз бір жерден шығатын таныстар табылады. Ал дын ала құрылған жоспар бо й ынша жүруге тырыспай-ақ қойғаныңыз жөн. Бикеш Күн жемісті еңбек етуге, бұрыннан ойлап жүрген жос парларды жүзеге асыруға және де жаңа идеялар туын датуға қолайлы. Сіздің бай ып пен жасаған әрекеттер іңіз, өзі ңіз күткендей нәтиже береді. Көңіл-күйіңіздің әсерімен еш ойланбай жасаған қылық тары ңыз да, жаңа мүмкіндіктерге жол ашуы мүмкін. Жұлдыз-жорамал Таразы Бүгін жұмысыңыз көп бо л са да, бұл жеке басы ңыздың шаруасын ұмытуға сылтау емес. Күн кез десу лерге, кішігірім саяхат жа сау ға аса қолайлы болмақ. Жос парда болмаса да, жақсы кө ңіл-күйде болу мүмкіндігін жі б еріп алмаңыз. Сарышаян Сіз бүгін өзіңіз жақсы та нымайтын адамдардың сө зі не бірден сене салуға бейім тұрасыз. Сын сөздерді дұрыс қабылдауға тырысыңыз, болмашыға бола көңіліңізді түсірмеңіз. Әрі «Асыққан шайтан ісі», асығыс тірлік жасамаңыз. Мерген Бүгін сіз жүректі батыр сыз, жігерлі іскерсіз әрі екпініңізге ешкім қарсы тұра алмайтын нағыз белсендісіз. Барлық жерге барып та үлгересіз, керекті адаммен кез десіп, керегіңізді алып та үлгересіз әрі үздік нәтижеге де жетесіз. Тауешкі Алдыңызға қойған ма қ - с атқа қарай жылжуға, өзі ңізді қызықтыратын шы ң дар ды бағындыруға сәтті күн. Алдын ала құрылған жос парға түзетулер енгізудің қа жеті жоқ. Өзіңізге ыңғайлы бо латын бағытта әрекет еткеніңіз жөн. Суқұйғыш Әріптестеріңізбен және бастығыңызбен қатынаста келіспейтін мәселелер туы н - дауы мүмкін. Өйткені сіз қанша көп жұмыс тын дырсаңыз да, ол дұрыс бағаланбай ды. Ал сүйіктіңізбен, әрі достарың ызбен жақсы тіл табыса аласыз. Балықтар Қуанышқа, табыс пен же ңіс ке толы сәтті күн. Кей кездері басшыларыңыз сізден діттеген мақсатқа тезірек жету үшін, жұмысқа бар күшіңізді салуды талап етеді. Жа қын арада табысыңыз көзге көрінерліктей көтерілуі мүмкін. Жылжымайтын мүлікке бай ла нысты жоспарыңыз ойдағы дай жүзеге асады. «Алаш айнасы» газетiне жазылу индексi: Редакцияның мекенжайы: Алматы қаласы, Бегалин көшесі, 148 а Телефон: 8(727) , факс: 8(727) info@alashainasy.kz Алматы қаласы «Дәуiр» РПБК ЖШС Қалдаяқов көшесi, 17-үй. Тел.: (727) , Тапсырыс 3546 Құрылтайшысы және меншiк иесi «ТОЛҒАУ» ЖШС Директор Александр Филимонович АН Газет 2008 жылдың 17 қарашасында ҚР Мәдениет және ақпарат министрлiгiнде тiркелiп, бұқаралық ақпарат құралын есепке қою туралы 9650-Г куәлiгi берiлген. Редакция авторлар мақаласы мен жарнама мазмұнына жауап бермейдi. Авторлар қолжазбасы өңделмейдi және керi қайтарылмайды. Көлемi екi компьютерлiк беттен (14 кегль) асатын материалдар қабылданбайды. «Алаш айнасында» жарияланған материалдар мен суреттердi көшiрiп немесе өңдеп басу үшiн редакцияның жазбаша рұқсаты алынып, газетке сiлтеме жасалуы мiндеттi. Аймақтағы тiлшiлер: Бөлiм редакторлары: Құбаш МЕҢДIҒАЛИЕВ саяси бюро тел.: Берiк ӘШIМОВ нарық тел.: Қалдар КӨМЕКБАЕВ қоғам тел.: Алмат ИСӘДIЛ өркениет тел.: Нұрғазы САСАЕВ дода (спорт) тел.: Болатбек МҰХТАРОВ жаңалықтар тел: Қуанышбек ҚАРИ меншiктi тiлшiлер қосыны тел.: Айдын ҚАБА жауапты хатшы Бас редактор Серiк ЖАНБОЛАТ Атырау Нарғыз ҒАБДУЛЛИНА тел.: Астана қаласы «Астана-Полиграфия», Брусиловский көшесi, 87-үй. Тел.: (7172) Тапсырыс 1496 Қарағанды Серiк САҒЫНТАЙ тел.: Талғат КIРШIБАЕВ жауапты хатшының орынбасары Қостанай Алмагүл Сұлтанова тел.: қызылжар Ербақыт Амантай тел.: Нұрлыбай ИТЕКБАЕВ тех.редактор Мұратқали ДҮЙСЕНБАЕВ Бас редактордың бiрiншi орынбасары Таралымы дана Шымкент қаласы «Оңтүстiк полиграфия» баспалар үйi» ЖШС Байтұрсынұлы көшесi, 18-үй. Тел.: (7252) , Тапсырыс 9269 Тарату қызметi тел.: 8 (727) Қызылорда Әділжан Үмбет тел.: Газет сейсенбi, сәрсенбi, бейсенбi, жұма, сенбi күндерi шығады. Өскемен Жазира Сұлтанқызы тел.: Күләш НАҚЫПОВА аға корректор тел.: Мақсат ӘДIЛХАН Бас редактордың орынбасары Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет Шымкент Шадияр МОЛДАБЕК тел.: Кезекшi редактор Гүлнар АХМЕТОВА Бағасы келiсiмдi Жарнама бөлімі тел.: 8 (727) Астана филиалы: Мекенжайы: Сейфуллин көшесi, 31 Тел.: +7 (7172), aa_astana@mail.ru Жандос БӘДЕЛҰЛЫ (Астана филиалының жетекшiсi) besbogda@mail.ru besbogda@yahoo.com Мұрат АЛМАСБЕКҰЛЫ тiлшi Салтан СӘКЕН тiлшi Бүркiт НҰРАСЫЛ тiлшi