УНИВЕРЗИТЕТ СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ - БИТОЛА ФАКУЛТЕТ ЗА БЕЗБЕДНОСТ - СКОПЈЕ

Size: px
Start display at page:

Download "УНИВЕРЗИТЕТ СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ - БИТОЛА ФАКУЛТЕТ ЗА БЕЗБЕДНОСТ - СКОПЈЕ"

Transcription

1 УНИВЕРЗИТЕТ СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ - БИТОЛА ФАКУЛТЕТ ЗА БЕЗБЕДНОСТ - СКОПЈЕ ИЗВЕШТАЈ ЗА ИСТРАЖУВАЧКИ ПРОЕКТ: ПСИХО-СОЦИЈАЛНИ И ПРАВНИ ПОСЛЕДИЦИ ВРЗ ПРИПАДНИЦИТЕ НА БЕЗБЕДНОСНИТЕ СИЛИ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА УЧЕСНИЦИ ВО КОНФЛИКТОТ ОД 2001 ГОДИНА СКОПЈЕ, НОЕМВРИ 2009 ГОДИНА

2 Издавач: Факултет за безбедност Скопје За издавачот: Проф. д-р Јанко Јакимов Рецензенти: Проф.д-р Димитар Мирчев Проф.д-р Марина Митревска Усвоен на Седница на Наставно-научниот совет на Факултетот одржан на година CIP Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека Св. Климент Охридски, Скопје :355.3(497.7) :355.3(497.7) :351.74(497.7) :351.74(497.7) 2001 ПСИХО-социјални и правни последици врз припадниците на Безбедносните сили на Република Македонија учесници во конфликтот од 2001 година : (извештај за истражувачки проект) / [Цане Мојаноски... и др.]. Скопје : Факултет за безбедност, стр. : илустр. ; 24 см Фусноти кон текстот. Автори: Цане Мојаноски, Снежана Никодиновска-Стефановска, Фросина Ташевска-Ременски, Марина Малиш-Саздовска, Искра Аќимовска-Малетиќ, Драгана Батиќ, Марија Миленковска, Јонче Ивановски. Библиографија: стр ISBN Мојаноски, Цане [автор] a) Пострауматски стрес синдром Безбедносни сили Македонија 2001 COBISS.MK-ID

3 СОДРЖИНА Вовед... 1 Цел и задачи на истражувањето... 7 Хипотези... 8 Методологија на истражувањето... 9 Примерок- испитаници Психосоцијалните карактеристики на испитаниците Меѓучовечките и социјалните врски, за слободното, време и другарувањето Правнатата положба на припадниците на безбедносните сили учесници во конфликтот 2001 година Заклучни согледувања

4 Вовед На Факултетот за Безбедност во Скопје, по сопствена инцијатива е формиран Научно - истражувачки тим. Тимот е формиран по иницијатива на проф. д-р Цане Мојаноски. Во него учествуваат и понудениот извештај е нивен резултат и проф. д-р Снежана Никодиновска- Стефановска, доц. д-р Фросина Ташевска-Ременски, доц. д-р Марина Малиш Саздовска, доц. д-р Искра Аќимовска-Малетиќ, доц. д-р Драгана Батиќ, асс.м-р Марија Миленковска и асс. м-р Јонче Ивановски. Идејата за формирањето на научно - истражувачкиот тим беше да се обиде да се обедини околу определен истражувачки проблем со цел да се види, колку, дали и како може да функционира една иницијатива и творечка група *. Појдовната премиса беше да се пронајде прашање околу кое ќе можат да се обединат, насочат и креативно да се искажат творечките напори на една екипа со мултидисциплинарни знаења и ориентации. Тимот функционираше како заедница, на работни состаноци споделуваше идеи, дебатираше за нив и врз основа на искристализираните прашања дефинираше стратегија и ја определуваше тактиката на своето дејствување. Истражувачкиот тим сметаше дека актуелно прашање, кое не е на соодветен начин третирано е и прашањето за Психо-социјалните и правни последици врз припадниците на безбедносните сили на Република Македонија учесници во конфликтот од 2001 година. Научно-истражувачкиот тим на Наставно-научниот совет на Факултетот му достави проект кој беше разгледан и усвоен на седницата одржана на ден година. Понудениот проект на Научно-истражувачкиот тим беше прифатен и конституиран е Научноистражувачкиот тим во состав: проф. д-р Цане Мојаноски, раководител на тимот и и проф. д-р Снежана Никодиновска- Стефановска, доц. д-р Фросина Ташевска-Ременски, доц. д-р Марина Малиш Саздовска, доц. д-р Искра Аќимовска-Малетиќ, доц. д-р Драгана Батиќ, асс.м-р Марија Миленковска и асс. м-р Јонче Ивановски истражувачи. Во проектот соработуваа и м-р Весна Трајковска и Стојанче Ангелов. По конфликтот од 2001 година, расправите во научната и стручна јавност најчесто се сведуваа на прашањата поврзани со тоа што ни се случи? Дебатите се одвиваа во рамките на определувањето на тоа, за што всушност станува збор, за воена агресија, за граѓанска војна, за војна на некои структури или слично. Настрана од таа расправа остануваа учесниците, поедниците кои како припаници на безбедносните сили, или како граѓани се наоѓаа на просторот кој беше зафатен од оружени судири и изведување на воени акции. Актуелноста на конфликтниот, односно постконфликтниот период е повеќедимензионална. Пред се, станува збор за еден феномен кој е несекојдневен, кој во еден период предизвика исклучително ангажирање на институциите во Република Македонија, но и на меѓународната заедница. И заради тоа што беше употребено оружје, имаше жртви, или по неговото окончување следеа и определен број институционални проекции во уредувањето на институционалната рамка и во редефинирањето на институционалниот и политичкиот живот на земјата. Беше решен на уникатен начин, со договор, (станува збор за процесот на имплемантацијата на охридскиот Рамковен договор). Тоа е процес кој во научната и стручната јавност предизвика дебата која беше концентрирана околу дефинирањето на карактерот на конфликтот, создавањето на правна рамка и анализирањето на политиките на операционализација на правните и политичките решенија. Во конфликтот од 2001 година учествуваа структури на полицијата, армијата, нивните резервни состави и населението. Покрај сложените политички и општествени односи, конф- * текст на проф. д-р Цане Мојаноски

5 ликтот предизвика и соодветни активности во општеството и општествената стварност, посебно на планот на продлабочувањето на стереотипите меѓу одделни етнички заедници, манифестирани низ степенот на недоверба, нефункционирањето (или непотполното функционирање) на институциите, потребата од постоењето на определени полициски состави кои имаа своја улога и придонес во конфликтната 2001 година. Ваквите состојби беа на соодветен начин користени како дел на политичката (партиската) борба во Република Македонија, што на определен начин влијаеше и го усложнуваше секој напор за проучување или занимавање со овој феномен. Според воспоставената партиска практика на наши и ваши, ова прашање долго време е предмет на партиско позиционирање и оттаму истиот проблем го чини недоволно интересен, пред се заради опасноста, со зафаќањето за неговото проучување да не бидете ставени во некое од партиските трла. Но, факт е дека овој феномен конфликтот од 2001 година, отвора многу прашања. Во центарот на интересот ни се последиците. Тие можат да бидат од различна природа. Определен број на последици се утврдени и решени. Тие во основа се однесуваат на материјалните. Но војната е комплесен феномен. Во неа учествуваат директно и индиректно лица, како учесници во конфликтот и цивили. Сите тие, и по конфликтот имаат последици. Тие се бројни. Едно од прашањата што истражувачкиот тим на Факултетот за безбедност во Скопје го интересира се психо-социјалните и правните последици врз припадниците на безбедносните сили на Република Македонија - учесници во конфликтот од 2001 година. Истражувањата на ефектите на војната врз менталното здравје на учесниците започнуваат уште од Првата светска војна, а продолжуваат по Втората светска војна, Корејската, Виетнамската, Заливската и Авганистанската војна, па се до војните на територијата на поранешна Југославија *. Овие истражувања покажуваат дека психичкиот стрес кај војниците е неизбежен следбеник на природата на војувањето и укажуваат на интензитетот и на штетните ефекти од психичката траума кои се широко распространети, длабоки и долготрајни. Како резултат на таканаречен,,виетнамски синдром,, воените ветерани имаат значителни проблеми во психо-социјално функционирање повеќе години па и децении по војната. Суицидалното однесување е зголеменио кај учесниците на војната. Во медицинската терминологија, траума означува рана или повреда која се случила изненада или насилно. Аналогно, до психичката траума доаѓа кога стресот ја преплавува личноста и предизвикува трајни психолошки ефекти. Претрпената траума се покажува низ посттрауматски синдром. Иако индивидуалните одговори на траума, се проучуваат од II Светска војна (главно реакциите на војниците), посттрауматско стрес нарушувње (postraumatic stress disorder: PTSD), е официјално издвоен како синдром од страна на Американската Психијатриска Асоцијација дури 1980 година и класификуван како анксиозно нарушување, односно за прв пат е издвоен како посебен дијагностички ентитет. Новата класификација дава единствен и кохерентен концепт врз основа на кој може да се дијагностицира, проучува и третира споменатиот синдром. PTSD се дефинира како минлив однос помеѓу препознатлив трауматски настан и развојот на симптомите кои доведуваат до пореметување на физичките, психолошките и социјалните функции. Стресорите кои го предизвикуваат овој синдром се главном надвор од доменот на нормално човечко доживување (борба, силување, напад, природни несреќи, смрт, повредување ). PTSD се карактеризира со три главни групи на симптоми: 1. Постојано преживување на трауматскиот настан; * Овој дел од текстот е на доц. д-р Драгана Батиќ 2

6 2. Упорно избегнување на стимулите здружени со траума или отапување на општата реактивност; 3. Упорни симптоми на зголемена напнатост, кои што не постоеле пред траумата. Трауматските настани и несреќи предизвикуваат емоционални одговори и поведение кои имаат за цел ублажување на стресот и враќање на рамнотежа. Нормалните одговори на траума вклучуваат минлива, тешка анксиозност, депресија и психосоматски реакции. Симптомите се повлекуваат главно по неколку недели после траумата. При нормалната обработка постои осцилација помеѓу разгледување и поттиснување на теми врзани за траумата, кои на крајот доведуваат до ново разбирање и начините на овладување на сеќавањата и емоциите кои се врзани за неа. Во зависност од тежината, процесот на совладување може да трае и до 2 години. После поголема траума ова пореметување може да се развие кај секој, меѓутоа ниеден стресор нема да предизвика пореметување кај сите луѓе кои што се изложени на него. Карактеристиките на личноста играат значајна улога во етиологијата на PTSD. Симптомите на зголемена напнатост доведуваат до иритабилност, бес, возбуденост и агресивно поведение. Агресивното поведение обично предизвикува брачни проблеми, потешкотии во социјалните релации, па и суицидално и хомицидално однесување. Покрај споменатите симптоми на PTSD, како резултат на стресните доживувања во војна, можат да се јават и други симптоми како што се депресија, психосоматски реакции, анксиозни растројства, болести на зависност (алкохолизам и наркоманија). Психолошките дисфункции доведуваат и до социјалните дисфункции: тешкотии во обавување на социјалните улоги на сопруг и татко и намален интерес за работните обврски. Епидемиологија на PTSD Според Kaplan i Sadock (1998), PTSD се јавува кај 1-3% од општата популација, и околу 30% кај виетнамските ветерани. Се наведуваат податоци кои се однесуваат на различни војни: Во Американската граѓанска војна забележено е 3,3 случаеви на 1000 војници (0,33%), во Првата светска војна 4 случави на 1000 војници (0,4%), во Втората светска војна 10-30%, во Корејската војна 6%.(Вујчиќ, 1997). За Виетнамската војна е интересно тоа што PTSD бил многу ретка појава за време на престојот во Виетнам и непосредно по враќањето во САД само 1,5% покажувале симптоми. Но, неколку месеци и години по враќањето дома, се повеќе ветерани почнуваат да покажуваат симптоми на PTSD. Според овие автори, овој број денеска изнесува 15,2%.(Davison i Neale, 1999). Истите автори наведуваат дека зачестеноста на PTSD е поголема меѓу Афроамериканците и Хиспаноамериканците отколку помеѓу белците. Тоа се објаснува со фактот што припадниците на расни и национални малцинства повеќе учествувале во дирекните борбите. Tomb (1994) наведува дека зачестеноста на PTSD кај војниците се движи и до 38,5%. Истражувањата вршени во Хрватска, посебно кај хрватските воени ветерани покажува дека PTSD е актуелен во 34% случаи (Kozaric -Kovacic i sar., 1998). Кога се испитувани само мажи кои преживеале мачење, дијагнозата на PTSD е утврдена кај 79,9% (Ilic i sar., 1998). Едно неодамнешно истражување во Србија покажува дека дури 3

7 во 81% на случаеви кај воените ветерани се откриени растројствата на ментално здравје (Цуциќ, 2007). Етиологја на PTSD За разлика од другите психолошки растројства, PTSD вклучува претпоставена етиологија, т.е. трауматскиот настан. Предикторите за PTSD се женски пол, рано одвојување од родителите, семејна анамнеза на растројствата, претходни растројства. Веројатноста за појавата на PTSD се зголемува со тежината на трауматскиот настан (напр. изложеноста на дирекни борбени дејствија). Кај поединците со семејно оптеретување, дури и мало изложување на борбените дејствија доведува до PTSD ((Davison i Neale, 1999). Стојалиштето за пресудното значение на преживеаниот стрес особено добива значење по Виетнамската војна, кога кај повратниците биле регистрирани стресни растројства со голема зачестеност. Голем број на студии во кои субјекти биле виетнамските ветерани, покажале значајна поврзаност помеѓу степенот на изложеноста на стресот и интензитетот на стресните растројства, пред се на PTSD. Една од најрепрезентативните студии е истражувањето кое го спровела Card (1987). Таа помеѓу 1960 и год. спровела лонгитудинално истражување на 1385 субјекти, од кои околу две третини имале воени искуства со различен степен на стресогеност и заклучила дека за присуството и интензитетот на PTSD e одговорен интензитет на искуство во борба. Foy и соработниците (1987) анализирајќи резултати на 13 истражувања, во кои е испитуван проблем на етиолошките чинители наведуваат дека тие резултати се во согласност со она што го наведува Card. Слични истражувања се вршени и во Србија, кога PTSD почнува да се јавува кај учесниците на војната. Споредувани се групи на испитаници (учесниците во војната) со симптомите на PTSD и соодветни контролни групи на испитаници (учесници во војната) без симптоми на PTSD. Како значајна варијабла за разликување на овие две групи се истакнува варијабла-степен на изложеноста на стресот (Зотовиќ, 1993; Нововиќ 1994). PTSD (пост-трауматско стресно нарушување) е релативно нова дијагностичка категорија, а се врзува пред се за ефектите на војната врз војниците. Првично ограничена на војниците, покасно се проширува и на цивилите кои преживеале различни несреќи, физички, психички и сексуални напади, како и на оние кои биле сведоци на смрт или повреда на другите. Иако се смета за минлива реакција, PTSD често прераснува во хронична болест, со траење од 3-5 години. Истражувањата на,,виетнамскиот синдром,, покажуваат дека воените ветерани имаат значителни проблеми во психо-социјално функционирање повеќе години па и децении по војната. Суицидалното однесување е зголемено кај учесниците на војната. За разлика од земјите во регионот, каде постојат истражувања за ефектите на воениот стрес, бегалството и ранувањето врз војниците и граѓаните, во нашата држава не постои ниту едно истражување кое се занимава со последиците (психолошки, социјални, економски, правни) на конфликтот од 2001 врз неговите непосредни учесници, иако од конфликтот се поминати скоро 8 години. Прашањето кое сега можеме да го поставиме е што за овие години се случувало со овие луѓе? Колку од нив го надминале стресот, а колку се уште ги трпат последиците (психолошките, социјалните, правните...)? Дали и сега, осум години по конфликтот покажуваат симптоми на трауматизираност (симптоми на PTSD, депресивност, анксиозност, агресивност). Како она што го 4

8 преживеале тогаш, се рефлектира на нивниот живот сега (односите со семејството, работа, односите со околината)? Колкава е застапеност на симптомите на PTSD, депресивни симптоми, симптоми на анксиозност и агресивност кај припадниците на безбедносните сили кои учествувале во конфликтот 2001 во Македонија, осум години по конфликтот; Дали тежината и бројот на трауматските искуства влијаат врз присуството на симптомите; Дали постојат промени во односите во семејството и на работното место; Учесниците во воениот конфликт и во годините по него, посредно или непосредно, со различен интензитет комуницираат меѓу себе. Развиваат определни активности. Се организираат во облиици (друштва, здуженија и друг вид организации) и влијаат на општеството и на односите во него. Во истражувањето не интересираат ставовите на учесниците во конфликтот, посебно на припадниците на безбедносните сили, за општествените врски и релации, во таа насока за нивните ставови кон определени институции, нивната перцепција за односот на институциите и општествеството кон нив, како и за тоа, за интересите и интересирањата, што на еден или друг начин влијаат на степенот на општествената интеграција. Грижата за луѓето и создавањето на општествен и работен амбиент, посебно на создавањето на услови во кои поединецот ќе се чувствува прифатен и почитуван од општествената средина ни се чини за особено индикативно прашање. Истражувањето на ставовите и погледите на припадниците на безбедносните сили, учесници во конфликтот 2001 година ни се чини за особено значаен. Во тој контекст заслужуваат внимание и перцепциите на оваа категорија учесници во конфликтот, за тоа каков е односот на определни институции кон нив и нивните барања, каков е степенот на интеграцијата во општествената средина, како и тоа кои се последици, а и придобивки се присутни во општествената заедница. Истражувањето има задача, да отвори дел од прашањата и да создаде основи за продлабочување на истражувачките активности и кон останатите структури, кои на непосреден или посреден имаа влијание или учество Во конфликтот од 2001 година земаа учество припадниците на Министерството за внатрешни работи и АРМ и резервниот состав, односно припадниците на безбедносните сили во Република Македонија. По завршувањето на конфликтот се наметна потреба за регулирање на правниот статус на припадниците на безбедносните сили учесници во конфликтот во 2001 година. * Како резултат на тоа во 2002 година е донесен Законот за посебните права на припадниците на безбедносните сили и на членовите на нивните семејства објавен во Службен весник на РМ бр. 02/02, 17/03, 30/2004, 66/07, со кој се уредуваат нивните посебни права и условите и постапката за нивно остварување. За припадници на безбедносни сили Законот ги дефинира војник на отслужување на воениот рок, професионален војник, воен старешина и цивилно лице на служба во постојаниот состав на Армијата на Република Македонија, униформирано лице во Министерството за внатрешни работи, како и лице со посебни должности и овластувања вработено во Министерството за одбрана и во Министерството за внатрешни работи и воен обврзник во резервниот состав на Армијата на Република Македонија и Министерството за внатрешни работи, кои организирано учествувале во одбрана на независноста, територијалниот интегритет и суверенитет на Република Македонија и * Овој дел од текстот е на проф. д-р Снежана Никодиновска Стефановска, доц. д-р Искра Аќимовска Малетиќ и м-р Марија Миленковска 5

9 во спречување на насилно уривање на демократските институции утврдени со Уставот на Република Македонија, сметано од 1 јануари 2000 година. За воените инвалиди е предвидено дека покрај посебните права пропишани со Законот, им припаѓаат и правата пропишани со Законот за правата на воените инвалиди, на членовите на нивните семејства и на членовите на семејствата на паднатите борци (Службен весник бр. 13/96). Согласно Законот за правата на воените инвалиди, на членовите на нивните семејства и на членовите на семејствата на паднатите борци воен инвалид е лице кое вршејќи воена должност во војна (воен инвалид од војните) или во мир (мирновременски воен инвалид) здобило рана, повреда или болест при што настапило оштетување на неговиот организам. Воен инвалид од војните е државјанин на РМ кој вршејќи воена должност или други должности за воени цели или за целите на државната безбедност во војна здобил рана, повреда или болест, па поради тоа настапило оштетување на неговиот организам најмалку 20%. Законот предвидува лица кои не можат да стекнат права согласно чл. 6 од Законот (на пример ако се води кр. постапка против нив или се правосилно осудени, ако сами се повредиле заради избегнување на воена обврска и др.). Законот дефинира дека под учество во одбрана на независноста, територијалниот интегритет и суверенитет на Република Македонија и во спречување на насилно уривање на демократските институции утврдени со Уставот на Република Македонија, се подразбира организирано дејствување на припадниците на безбедносните сили во вооружени дејствија против вооружените екстремистички и паравоени групации. Законската регулатива ги предвидува следните права за припадниците на безбедносните сили или членовите на нивните семејства 1. ослободување од учество со лични средства при користење на здравствени услуги 2. вработување 3. стан под закуп станбено згрижување 4. еднократен паричен надоместок 5. права од областа на образованието 6. семејна пензија 7. инвалидски додаток 8. право на додаток за нега и помош од страна на друго лице 9. право на ортопедски додаток 10. право на бањско и климатско лекување 11. право на патничко моторно возило 12. право на додаток на деца (посебни прописи за додаток на деца) 13. право на професионална рехабилитација и право на недостаток, здравствена заштита, 14.исплата на паричните примањa Имајќи го предвид претходно наведеното како и фактот дека правниот статус на одредена категорија на лица може во определена мера да влијае и врз нивната психососоцијална состојба се јави и потреба да се истражи и анализира имплементацијата на законската регулатива која ја уредува оваа проблематика *. Истражувањето е во функција на унапредувањето на практиката, односно, превземањето на дополнителни активности на општествено-правен и социјален план за непречено користење на правата кои им се загарантирани согласно Законот. Резултатите од истражувањето упатуваат на сознанието за потребата од измена на законската регулатива во насока на унапредување на правниот статус на припадниците на безбедносните сили. Истражувањето се занимава со социолошките, асфалиалошките, психолошките, правните, криминолошките и криминалистичките димензии на учесниците во конфликтот * Тескт на проф. д-р Цане Мојаноски и доц. д-р Драгана Батиќ 6

10 од 2001 година. Операционализацијата на истражувањето во оваа фаза ги опфати социолошката, психолошката, правната и криминалистичката димензија. Во истражувањето е применет мултидисциплинарен пристап. Тоа припаѓа на социологијата, асфалиалогијата, психологијата, правото, криминологијата и криминалистиката. Цел и задачи на истражувањето Целта на истражувањето беше да се изврши научна дескрипција на социолошките, психолошките, бихевиоралните и правните последици од конфликтот 2001 година во Македонија врз припадниците на безбедносните сили кои во него непосредно учествувале. Поаѓајќи од вака поставената научна цел, како непосредни задачи на истражувањето се и следните: - кои се психосоцијалните последици и како тие се манифестираат и согласно добиените сознанија утврдување на мерки и преземање на иницијативи за нивно разрешување; - да се увиди колку припадниците на безбедносните сили се информирани со постојната законска регулатива која го уредува нивниот правен статус; - добивање на сознанија за имплементација на законската регулатива - идентификување на основните проблеми при реализација на нивните законски права - утврдување на потребата за измена/дополнување на постојната или донесување на нова законска регулатива - добивање на сознанија за потребата од обучување на целната група за остварување на правата согласно Законот Имајќи ги предвид предметот и целта на истражувањето, како и преземените активности, истражувањето понуди можен одговор за правниот третман на припадниците на безбедносните сили од страна на државата и насоки за потребата од негово подобрување. 1) Опис на примерокот по сите испитувани варијабли; 2) Да се утврди дали изложеноста на воениот стрес за време на конфликтот 2001 кај припадиците на безбедносните сили кои учествувале во него доведува до реакции на психолошки, социјален и бихевиорален план; 3) Да се утврди дали кај одделни припадници на безбедносните сили заради изложеноста на воена траума се јавуваат психолошките последици во форма на симптоми на PTSD, депресија, анксиозност и агресивност; 4) Да се утврди дали тежината и бројот на трауматските искуства влијаат врз присуството на симптомите (PTSD, депресија, анксиозност и агресивност); 5) Да се утврди дали присуството на симптомите (PTSD, депресија, анксиозност и агресивност) влијае врз односите на припадниците на безбедносните сили со другите луѓе, а особено со членовите на семејството. 7

11 Хипотези Појдовен хипотетички став во ова истражување беше дека припадниците на безбедносните сили во поствоениот конфликт дејствуваат во услови на недоволно изградена општествена (државна) стратегија за карактерот на конфликтот од 2001 година и дека таквата состојба влијае на нивната недефинирана правна положба, на недефинираниот однос на институциите и на недоволно изградените политики на државните органи во областа на социјалната заштита и сигурност, здравствената осигурување, образованието и општествената прифатеност на припадниците на безбедносните сили. Актуелната правна рамка за положбата и правата на припадниците на безбедносните сили во воениот конфликт влијае на однесувањето и грижата на институциите во Република Македонија. Недостатокот на правни решенија и мерки за разрешување на потребите и проблемите на припадниците на безбедносните сили, како и однесувањето на водечките политички сили во земјата, придонесуваат да се појавуваат однесувања и манифестираат последици од асоцијален и психолошки карактер. Претпоставувавме дека таквите општествени, правни и политички услови влијаат и имаат последици на психосоцијалниот статус на припадниците на безбедносите сили. Врз основа на овој хипотетички став претпоставуваме дека: 1. Изложеноста на воениот стрес за време на конфликтот 2001 кај припадиците на безбедносните сили кои учествувале во него доведува до реакции на психолошки, социјален и бихевиорален план; 2. Кај оделни припадници на безбедносните сили заради изложеноста на воена траума се јавуваат психолошките последици во форма на симптоми на PTSD, депресија, анксиозност и агресивност; 3.Тежината и бројот на трауматските искуства влијаат врз присуството на симптомите (PTSD, депресија, анксиозност и агресивност); 4.Присуството на симптомите (PTSD, депресија, анксиозност и агресивност) влијае врз односите на припадниците на безбедносните сили во семејството 5.Присуството на симптомите (PTSD, депресија, анксиозност и агресивност) влијае врз односите на припадниците на безбедносните сили на работното место Варијабли Анксиозност е израз на количината, степенот или сериозноста на клиничката анксиозност (душевна состојба на немир и напнатост, придружена со соматски манифестации), искажана со скорот на тестот Скала на клиничка анксиозност (Clinical anxiety sckale, Thyer, 1986). Депресивност е израз на степенот на потиштеноста, чувството на безнадежноста, беспомошноста, празнина, недостаток на животна ведрина и ентузијазам. Оваа варијабла е искажана со скорот на тестот BDI- Беков инвентар на депресија (Aaron T. Beck, 1967) 8

12 Агресивност е израз на степенот на манифестирање на чувството на лутина како емотивна состојба и тоа како состојба која се состои од субјективни чувства на напнатост, вознемиреност, раздразливост или бес и лутината како карактерна црта која се дефинира во поглед на тоа колку често испитаникот чувствува лутина со тек на време. Овие варијабли се искажани преку скоровите на тестот Скала за состојба-црти на агресивност STAS (Spielberg, C. D., Jacobs, G., Rus, S., and Crane, R.S., 1983). Симптомите на PTSD се израз на степенот на присуство на симптоми на неволно наметнување на впечатоци врзани за траумата и избегнување на се што подсеќа на траумата, карактеристични за PTSD. Овие две варијабли се искажани преку скоровите на Скала на влијанието на настаните (Impact of Event Scale, Horowitz, 1979). Методологија на истражувањето Во истражувањето се применети аналитичко-синтетичкиот метод, компративниот, догматскиот, тестот (тестирањето) и статистичкиот метод. Од истражувачките методи се користеше методот на анализа на содржината и методот на испитување. Истражувачкиот тим ги анализираше законските и други акти во Република Македонија и земјите од поранешната федеративна заедница, кои по нејзината дисолуција беа зафатени од војни и воени конфликти. Компаративната анализа, особено споредувањето со хрватското законодавсто е дел на процесот на анализата на правните последици и специфики на положбата на оваа група население. 1. Кај оделни припадници на безбедносните сили заради изложеноста на воена траума се јавуваат психолошките последици во форма на симптоми на PTSD, депресија, анксиозност и агресивност; 2.Тежината и бројот на трауматските искуства влијаат врз присуството на симптомите (PTSD, депресија, анксиозност и агресивност); 3.Присуството на симптомите (PTSD, депресија, анксиозност и агресивност) влијае врз односите на припадниците на безбедносните сили со другите луѓе, а особено со членовите на семејството; Инструменти За проценката на психолошката состојба на учесниците во конфликтот 2001 год. користени се следните психолошки инструменти: 1. Скала на клиничка анксиозност (Clinical axiety scale-cas), Bruce A. Thyer, 1986; 2. Беков инвентар на депресија -BDI, (Beck, A.T.,1967); 3. Скала на влијание на настаните IES (Horowitz, M. J., Wilner, N., and Alvarez, W.1979); 4. Скала за состојба-црти на агресивност STAS (Spielberg, C. D., Jacobs, G., Russel, S., and Crane, R.S., 1983). СКАЛА НА КЛИНИЧКА АНКСИОЗНОСТ( CLINICAL ANXIETY SCALE (CAS)) Овој тест (Bruce A.Thyer, 1986) претставува скала од 25 прашања која е насочена на мерење на степенот или сериозноста на клиничката анксиозност според одгово- 9

13 рите на испитаникот, при што поголемиот број на поени укажува на поголема анксиозност. Исказите за CAS се психометрички изведени од поголема група на искази врз основа на критериумите за анксиосни нарушувања во DSM II. CAS има клинички праг на минливост 30 (+-5) и истиот е дизајниран така што може да се бодира/оценува и да се спроведува на ист начин како и скалите на Пакетот за клиничко мерење (Хадсон, 1982). Овој инструмент е особено корисен за мерење на општа анксиозност во клиничката пракса. CAS има одлична внатрешна конзистентност со алфа коефициент од.94. SEM од 4.2 е релативно низок, што укажува на минимални грешки при мерењето. CAS е валиден во таа смисла што може да направи значителна дискриминација помеѓу групите за кои се знае дека страдаат од анксиозност и контролните групи со пониска анксиозност. Користејќи го клиничкиот праг на минливост од 30, CAS имал многу ниска стапка на грешка од 6.9% во разграничувањето помеѓу анксиозните и контролните групи. Анализата на CAS во однос на демографските варијабли како што се возраст, пол и образование открива дека резултатите од CAS не зависат од овие фактори. (етницитетот не бил истражуван). БЕКОВ ИНВЕНТАР НА ДЕПРЕСИЈА (BDI) Овој тест (Aaron T. Beck, 1967) има за цел мерење на сериозноста на депресијата. Се состои од 21 прашање со кое укажува на присуството и сериозноста на афективната, когнитивната, мотивационата, вегитативната и психомоторната компонента на депресијата. Секое прашање на BDI се однесува на одреден симптом на депресија, а испитаниците на скала од 0-3 ја обележуваат сериозноста на нивната моментна состојба на секој симптом. Од вкупно 21 прашање, 11 се однесуваат на спознавање, 2 на афект, 2 на отворено однесување, 1 на интерперсонални симптоми и 5 на соматски симптоми. BDI претставува една од најшироко употребуваните мерки на депресија во клиничката пракса кој исто така се користи и врз неклиничката популација. Иако бил развиен за употреба кај возрасни, BDI успешно се користи и кај деца. Релијабилноста на BDI е добра до одлична. Забележана е релијабилноста на поделените скали од.78 до.93 што укажува на добра до одлична внатрешна конзистентност. Релијабилноста на тест-ретест е добра до многу добра, движејќи се од.48 за психијатриски пациенти по три седмици до.74 за студенти по три месеци. Валидноста на BDI е добра до одлична. Според едно истражување утврдени се значителни корелации со многу други мерења на депресија што укажува на силна истовремена валидност. Освен тоа, BDI значително корелира со вреднувањето на депресијата од страна на специјалисти за клиничко лекување и во повеќе студии се покажала како чувствителна на клинички промени.( Beck, A.T. (1967). Depression: Clinical, Experimental and Theoretical Aspects. New York: Harper & Row). СКАЛА НА ВЛИЈАНИЕ НА НАСТАНИТЕ IMPACT OF EVENT SCALE (IES) Целта на оваа скала е мерење на стресот поврзан со трауматски настани. Скала на влијание на настаните ( Horowitz, 1979) е наменета за испитување на присуството и зачестеноста на два вида на трауматски настани: неволно наметнување на впечатоците кои се поврзани со траумата и избегнување на се што потсетува на траумата..овие два вида на реакции се вклучени во дијагностичката класификација на DSM III (1980) како две групи на симптоми. Преостанатите два вида на симптоми за 10

14 поставување на дијагнозата се: постоење на симптомите на зголемена будност и траење на наведените симптоми најмалку месец дена. Заради тоа можеме да кажеме дека оваа скала делумно ја опфаќа појавата на PTSD. Со скалата од 15 прашања се проценува искуството со посттрауматски стрес за специфичен животен настан и неговиот контекст. IES претставува релативно директно мерење на стресот поврзан со трауматски настан. Со него, преку две подскали (подскала на интрузивност и подскала на избегнување), се мерат две категории на искуства како одговор на трауматски настани: интрузивно искуство, како на пример идеи, чувства или лоши соништа; и избегнување, признаено избегнување на одредени идеи, чувства и ситуации. Поради неговата чувствителност на промена IES е погоден за надгледување на напредокот на клиентот во текот на лекувањето. Подскалите на IES покажуваат многу добра внатрешна конзистентност со коефициенти од.79 до.92, со просек од.86 за интрузивната подскала и.90 за подскалата на избегнување. Валидноста на IES кај познатите групи е поткрепена со значителни разлики кај резултатите на надворешните пациенти кои побарале помош поради загуба на близок и три теренски примероци. Подскалите укажуваат дека IES е чувствителен на промена со оглед на фактот дека резултатите се менувале во текот на лекувањето. СКАЛА ЗА СОСТОЈБА-ЦРТИ НА АГРЕСИВНОСТ STATE-TRAIT ANGER SCALE (STAS) Скала за состојба-црти на агресивност STAS (Spielberg, C. D., Jacobs, G., Russel, S., and Crane, R.S., 1983) е наменета за мерење на состојбата и карактеристиките на лутината. Со 15 прашања на инструментот се оценува лутината како емотивна состојба со варијации на интензитетот, но и како релативно стабилна карактерна особина. Состојбата на лутина се дефинира како емотивна состојба која се состои од субјективни чувства на напнатост, вознемиреност, раздразливост или бес. Лутината како карактерна црта се дефинира во поглед на тоа колку често испитаникот чувствува лутина со тек на време. Кај ваквата личност со повисок степен на лутина постои тенденција на поголем број ситуации да се гледа како на провокации на лутина, па оттука произлегуваат и повеќе поени на скалата за лутина. Во оваа рамка, лутината се разликува од непријателство што подразбира ставови кои продуцираат агресивно однесување. Инструментите се развиени со ригорозни психометриски постапки во кои спаѓа развивање на долги и кратки форми со висока корелација, од.95 за лутината како состојба до.99 за лутината како особина. Лутината како особина може исто така да се мери и со две подскали: темперамент и реакција. Скалата има одлична релијабилност. Внатрешната конзистентност на изворното мерење на лутината како особина на скалата од 15 точки била.87 за примерок од 146 студенти. Мерењето на лутината како особина имала внатрешна конзистентност од.87 за машки регрути во морнарицата и.84 за женски регрути во морнарицата. Изворното мерење на лутината како состојба било внатрешно конзистентно со корелации од.93 за машките и женските регрути. Подскалата на лутината како темперамент имала коефициенти за внатрешна конзистентност од.84 до.89 за машките и женските студенти и регрутите во морнарицата. Подскалата на лутината како реакција имала коефициенти на внатрешна конзистенција од.70 до.75 за истите примероци. Податоците за внатрешна консистентност за формите од 10 точки 11

15 за истите примероци се добри до одлични. Сите резултати за внатрешна конзистентност се базирани на Кронбахов коефициент алфа. Истовремена поткрепа на валидноста е постигната преку корелации со три мерења на непријателство, како и мерења на невротизам, психотизам и анксиозност. Резултатите не беа поврзани со необичност или екстраверзија. Дополнителни резултати за валидност може да се најдат кај Spielberg et al. (1983). Прашалник за проценка на воените стресори Прашалник за проценка на воените стресори е превземан прашалник од Србија и e прилагоден за наши услови (Упитник за процену ратних стресора, Јовиќ, 2002). Овој прашалник покрива широк спектар на стресори карактеристични за воениот судир на подрачјето на поранешната Југославија на кои освен војниците биле изложени и цивилите. Врз основа на Вордовата метода на кластер анализа добиени се следните категории на трауматско искуство: активна борба, присуствување на убивање или ранување, депривација предизвикана од конфликтот, губиток на организациона/воена структура, повредување и изложување на воени дејствија, кои накнадно се потврдени и со факторската анализа. Вака добиените субскали имаат добри метриски карактеристики. Овој прашалник е конструиран специјално за ова истражување и содржи прашања кои се однесуваат на: согласување со сопругата/партнерката, начин на решавање на проблемите во семејството, начинот на кој го проценуваат своето семејство според функционалноста, присуство на социо-патолошките појави во семејството, забележителни промени во односите со блиските луѓе по конфликтот од 2001 *. Од истражувачките постапки се користени анкетата, а од инструментите тестовите и анкетниот прашалник. Во таа насока истражувачкиот тим подготви батерија на тестови, и анкетен лист и сите во форма на докумет беа подеднакво достапни. Потоа, анализата на содржината на документите и кодексот на шифри како инструмент. За емпириското (анкетно) истражување примерокот е случаен и струкуриран, а според учеството во структурите и стратификуван. Тој опфати 667 испитаници од учесниците во конфликтот 2001 година припадници на безбедносните сили и тоа од редот на припадниците на Министерството за внатрешни работи, Армијата, резервниот состав и селските стражи. Структурата на инструментот беше така составена, што на почетокот се наоѓаат батеријата на психолошки тестови, батериите прашања поврзани со социјалните и меѓучовечките односи; со општествените, социјалните и меѓучовечките односи и прашања поврзани со правната положба и правата на припадниците на безбедносните сили. Прашалникот, во делот за социјалните, меѓучовечките и правата на бранителите (односно правниот дел) е конструиран за оваа прилика, односно за потребите на ова истражување. На самиот крај од инструментот се наоѓаат прашањата поврзани со карактеристиките на испитаниците. Имајќи предвид дека инстументот беше пообемен и бараше меѓу 40 минути или еден час за да се одговори, во неговата реализација, особно во вториот дел, се појавува еден број меѓу испитаници да не дале целосни одговори, или пак одговорите не се дадени со потребната продлабоченост. Но, бидејќи ориентацијата на научно-истражувачкиот тим беше насочена кон добивањето на сознанијата поврзани со психо-социјалните последици врз припадниците на безбедносните сили на Република Македонија учесници во конфликтот од 2001 година, структурирањето на истржувачкиот инструментариум беше насочено токму кон тие прашања. Научно-истражувачкиот тим презема дополнителни истражувачки дејствија на утврдување на правната основа и последиците врз статусот на припадниците на безбедносните сили учесници во конфликтот. Токму заради тоа, како дополнителни информации, поврзани со * Текст на проф. д-р Цане Мојаноски 12

16 степенот на информираноста беа утврдени и една батерија на прашања прашања за правните прописи и степенот на запознаеноста на испитаниците со нив. Прашалник конструиран специјално за ова истражување во форма на социо-демографска анкета, дизајнирана и структурирана во облик на анкетен лист, која вклучува: основни социо-демографски карактеристики, податоци за социо-економската положба по конфликтот, податоци за ангажираноста за време на конфликтот, преживеаните настаните за време на конфликтот кои укажуваат на тежината и бројот на трауматските искуства, односите во семејството и на работното место, структурирање на слободното време, и посебен правен дел за тоа колку и како се информирани за правата што можат да ги остваруваат, како и за нивната правната положба во системот воопшто 1. Истражувањето се спроведе со материјална и техничка помош на Факултетот за безбедност. Истражувањето беше спроведено во втората половина на месец мај, во јуни и во првата половина на јули 2009 година. Организатор и мобилизатор на испитаниците беше Здружението на граѓани Достоинство и нејзиниот претседател, студент на постдипломските студии на Факултетот Стојанче Ангелов. Научно-истражувачкиот тим беше подржан од оваа асоцијација во спроведувањето на истражувачкиот зафат, посебно во мобилизацијата на учесниците, кои во најголем дел се и нивни членови. За обработка на податоците беше изработен кодекс на шифри и модел за компјутерска обработка во софтверскиот пакет Excel. Обработката на податоците (шифрирање и внесување во сметачката машина - компјутерот) беше од студентите на Факултетот за безбеднот. Координацијата и контролата на стручните соработници * (студентите) ја обавуваше студентката на постдипломските студии Викторија Тодоровска. Обработката и статистичките пресметки на истражувањето е извршено во софтверскиот статистички пакет SPSS. Истражувањето се одржуваше во период кога во општеството понагласено се водеше дебата околу нивната положба, а поврзана со законското регулирање на правата на безбедносните сили учесници во мировните мисии во светот, оценуваме дека определени истражувачки активности не беа остварени со потребната динамика. Но во секој случај, научно-истражувачкиот тим има задоволство да соопшти дека ангажирањето на здружениото Достоинство и на неговиот претседател се особено корисни во обезбедувањето на испитаници кои ќе обезбедат претпоставки за проверка на поставените хипотези и за остварување на научно-истражувачките цели. Примерок- испитаници Основно е при утврдувањето на мострата да се одбегне пристрасноста. Тоа се обезбедува преку примената на случајноста во изборот. Кога го употребуваме помот случајност, пред се, имаме предвид дека се работи за грижливо планирана активност, 1 Овде не може да зборуваме за структурирано интервју во строга смисла на зборот. Кога станува збор за структурираното интервју, всушност, на сите кандидати им се поставуваат исти прашња, формулирани според барањата на конкретното работно место. Структурираниот интервју настојува да создаде што можно пообјективни услови: сите кандидати да се испитани според исти критериуми и на сите да им е пружено еднакво време за претставување. Кај полуструктурираниот интервју се подразбира дека онапред е определено подрачјето за кое се разговора, но не се познати прашањата што се поставуваат. Кај слободното интервју испитувачот нема онапред опредлени прашања што би му ги поставувал на кандидатот, туку интервјуто се отвара и остварува по определена тема, а прашањата произлегуваат сами од себе. * Анета Петровска, Лидија Денковска, Александар Трендов, Игор Стојковски, Роби Давидовски, Алберт Садиковски, Катица Арсова, Лидија Денковска, Фросина Стојчевска, Бојан Димовски, Жанета Петровска, Ненад Божиновски, Александра Станојковска и Викторија Тодоровска 13

17 при што во статистичката маса на сите единици им се дава подеднаква можност да бидат избрани. Во истражувањето е користен повеќеетапен примерок. Повеќеетапниот примерок е тип на стратификациски примерок. Тој се применува кога популацијата е голема, а за истражување немаме многу време и пари. Пример, сакаме да го утврдиме мислењето на граѓаните за определена акција на полицијата. По случаен избор избираме неколку места, потоа во нив определен број на населени целини, а изборот на соговорниците ќе го избереме случајно 2. Во применетите истражувања, кои се преземаат на факултетите, затворските средини, организираните заедници, (полициска станица, единица, одделение) помалку се посветува внимание на проблемот на примерокот што е и разбирливо кога се знае дека ова истражување, посебно малите и акционите (во акционите истражувања имаме учесници во истражувањето, наместо примероци во истражувањето), имаат пред се за цел тие имаат не да се утврдуваат законите и законитостите во областа на безбедноста и асфалиалогијата (тие се обично резултат на фундаменталните истражувања), туку да ги направат применети во практиката. Меѓутоа има доста проблеми при реализацијата во зависност од средината во која се спроведува (на факултетите нови модели на учење, нови наставни поставки итн., во затворските средини нови правила и ред во институцијата, во органите на управата нови модели на решавање на проблемите) кои што треба најнапред да бидат проверени (следени и проучувани) на помал број на испитаници, на ограничен број постапки и ограничени содржини и слично, пред да се прошират на сите учесници, наставните содржини, варијаблите и постапки на кои се однесува таквото истражување. Карактеристики на примерокот Истражувањето беше спроведено во 10 градски средини. И тоа според следниот преглед. Најслаб одзивот беше во Скопје. Табела бр.1 Испитаници според местото на живеење Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Кавадарци 41 6,1 6,1 6,1 Тетово ,3 18,3 24,4 Брвеница 99 14,8 14,8 39,3 Скопје 77 11,5 11,5 50,8 Куманово 53 7,9 7,9 58,8 Прилеп 92 13,8 13,8 72,6 Берово 59 8,8 8,8 81,4 Штип 49 7,3 7,3 88,8 Радовиш 45 6,7 6,7 95,5 Крива Паланка 30 4,5 4,5 100,0 Total ,0 100,0 Слабиот одзив во Скопје се должеше пред се, на повеќе фактори. Имено, еден дел од припадниците на безбедносните сили се ангжирани во министерствата за внатрешни работи, одбрана и во Армијата, особено во единиците кои имаат специјални намени, па еден значителен дел беа ангажирани на задачи. Но, исто така, треба да се 2 Најчесто употребувани примероци т.е. примероци кои не се засноваат на теоријата на веројатноста се: намерни (истражувачот намерно го бира примерокот поединец, група, варијабли и други кои по негова проценка најмногу придонесуваат за превземаните истражувања). 14

18 има предвид и фактот дека истражувањето е одржано во периодот кога во општеството беа особено актуелни прашањата за односот на државата кон учесниците во конфликтот од 2001 година припадници на безбедносните сили. Тоа беше период кога во Собранието владеачкото мнозинство не го подржа предлогот на Здружението на на бранителите од 2001 Достинство за правата на оваа групација во земјата, како и период кога се регулираше со Закон правото на идните учесници во мировни и воени мисии 3. Имено, со ова предлог решение беа опфатени некои од правата кои беа предлагани и во предлог Законот на граѓанската инцијатива, што предизвикуваше дополнително незадоволство кај оваа групација, што беше проследено и со соодветни јавни настапи и на еден или друг начин влијаеше и на динамиката и интензитетот на учеството на припадниците на безбедносните сили. Дистрибуцијата по населените места покажува дека особено е висок интересот во средините каде теренското истражување се спроведе на самиот почеток, како што се Брвеница и Тетово, па потоа беше учеството високо во Прилеп. Дистрибуцијата на испитанци според припадноста на институциите на безбедносните сили е дадена во Табела бр. 1. Табела бр. 1. Во конфликтот во Република Македонија во 2001 година, учествувавте како припадник на: Cumulative Frequency Percent Valid Percent Percent Valid а) Министерството за ,3 55,0 55,0 внатрешни работи б) Армијата на Република ,3 38,9 93,9 Македонија в) Селска стража 10 1,5 1,6 95,5 МВР и АРМ 20 3,0 3,2 98,7 МВР и селска стража 1,1,2 98,9 АРМ и селска стража 3,4,5 99,4 МВР, АРМ и селска стража 4,6,6 100,0 Total ,3 100,0 Missing System 45 6,7 Total ,0 3 Во текот на теренското истражувањето беа присутни коментари за определни притисоци од страна на раководните структури во единиците, како кон истражувањето, така и кон фактот што организиатор и менаџер на човечките потенцијали, особено нивното обезбедување да присуствуваат и да одговараат на инструментариумот беше здружението Достоинство и неговите раководни луѓе. Истражувачкиот тим беше особено соочен со фактот дека одзивот беше особено слаб во Скопје, каде има значителен дел од припадниците на безбедносните сили, кои главно се вработени во Mинистерството за внатрешни работи и во Армијата на Република Македонија. По медиумските претставувања на активностите на Достоинство, а во одделни случаи и споменувањето на активноста со анкетното истражување, до раководителите на нашата институција беа забележани телефонски јавувања и коментари од страна на службеници на МВР, што од наша страна беше разбран како облик на притисок. Тоа е само дел од амбиентот во кој беше спроведувано истражувањето. 15

19 Графикон бр. 1. Испитаници според органот во кој работеле а) Министерството за внатрешни работи б) Армијата на Република Македонија в) Селска стража МВР и АРМ МВР и селска стража АРМ и селска стража МВР, АРМ и селска стража не одговориле Од понудента дистрибуција може да се оцени во истражувачкиот примерок 51,3% се припадници на Министерството за внатрешни работи, 36,3% се припадници на Армијата на Република Македонија, 1,5% се припадници на селската стража (население од местото на одвивањето на конфликтот) и околу 4,1% припадици на некоја од претходните состави и во повеќе наврати. Можеме да констатираме дека, во ова истражување доминираат испитаници кои во конфликтот учествуваа непосредно, особено на подрачјето каде се случуваа конфликтните дејствија. Исто така можеме да констатираме дека бројот на учесниците и од другите структури, особено од резервниот состав кој во најголем дел не учествуваше во борбените дејствија и припадниците на селските стражи се присутни. Ако при тоа се има во вид дека бројот на учесниците од овие структури не надминува цифра од 3000 учесници, можеме да констатираме дека примерокот е репрезентативен и обезбедува врз основа на него да се донесуваат заклучоци што ќе се реална слика на односите во целата популација. Ако ја погледнеме структурата на испитаниците кои се изјасниле дека во воениот конфликт учествувале како припадници на Министерството за внатрешни работи, тогаш дистрибуцијата изгледа вака: како припадник на Специјалната полиција се изјасниле 86 или 12,9%, како припадник на Посебните полициски единици се изјасниле 149 или 22,3% како полицаец во униформа кој одеше на терен во кризните региони, 68 или 10,2%, како полицаец во униформа кој работеше во полициска станица во кризните региони 21 или 3,1%. Оние, пак испитаници кои одговориме дека учествувале како припадници на Армијата на Република Макеоднија се изјасниле на следниот начин - како припадник на резервниот состав на Армијата 142 или 21,3%; како лице ангажирано со договор за дело 28 или 4,2%; како војник на отслужување на воен рок 26 или 3,9%, како професионален војник 66 или 9,9%; како подофицер 39 или 5,8% и како офицер 27 или 4,0%. И од понудената структура можеме да констаираме дека е обезбедена соодветна репрезентативност. 16

Март Opinion research & Communications

Март Opinion research & Communications Март 2014 Opinion research & Communications Метод: Телефонска анкета Примерок: 800 испитаници кои следат македонски спорт стратификуван со репрезентативен опфат на сите етнички заедници, урбани и рурални

More information

ЛИСТА НА ЛЕКОВИ КОИ ПАЃААТ НА ТОВАР НА ФОНДОТ ЗА ЗДРАВСТВЕНО ОСИГУРУВАЊЕ НА МАКЕДОНИЈА

ЛИСТА НА ЛЕКОВИ КОИ ПАЃААТ НА ТОВАР НА ФОНДОТ ЗА ЗДРАВСТВЕНО ОСИГУРУВАЊЕ НА МАКЕДОНИЈА Врз основа на член 9 став 1а точка 8 и став 1в точка 2 и член 56 став 1 точка 3 од Законот за здравственото осигурување ( Службен весник на РМ бр. 25/2000, 34/2000, 96/2000, 50/2001, 11/2002, 31/2003,

More information

ЕНаука.мк 1 милион Сајт на годината ( Образование, Наука и Култура )

ЕНаука.мк 1 милион Сајт на годината ( Образование, Наука и Култура ) Инфо ЕНаука.мк е единствениoт интернет пoртал вo Р.Македoнија кoј ги следи и пренесува најактуелните нoвoсти, истражувања и достигнувања во повеќе научни области. Главни цели на порталот се враќање на

More information

Заштита на личните податоци во Република Македонија. Охрид, 27 мај 2014 година

Заштита на личните податоци во Република Македонија. Охрид, 27 мај 2014 година Заштита на личните податоци во Република Македонија Охрид, 27 мај 2014 година 1 1 Правна рамка за заштита на личните податоци 2 Закон за заштита на личните податоци ( Службен весник на Република Македонија

More information

БАРAЊE ЗА ИЗДАВАЊЕ/ПРОДОЛЖУВАЊЕ НА ДОЗВОЛА ЗА ПРИВРЕМЕН ПРЕСТОЈ APPLICATION FOR ISSUE/EXTENSION OF TEMPORARY RESIDENCE PERMIT

БАРAЊE ЗА ИЗДАВАЊЕ/ПРОДОЛЖУВАЊЕ НА ДОЗВОЛА ЗА ПРИВРЕМЕН ПРЕСТОЈ APPLICATION FOR ISSUE/EXTENSION OF TEMPORARY RESIDENCE PERMIT Образец бр.2 Назив на органот до кој барањето се поднесува Name of the receiving authority Priemen штембил Stamp of receipt БАРAЊE ЗА ИЗДАВАЊЕ/ПРОДОЛЖУВАЊЕ НА ДОЗВОЛА ЗА ПРИВРЕМЕН ПРЕСТОЈ APPLICATION FOR

More information

Биланс на приходи и расходи

Биланс на приходи и расходи 1 of 5 06.03.2016 12:00 ЕМБС: 05196248 Целосно име: Здружение за советување,лекување,реинтеграција и ресоцијализација на лица зависни од психоактивни супстанции ИЗБОР-Струмица Вид на работа: 540 Тип на

More information

Биланс на приходи и расходи

Биланс на приходи и расходи 1 of 5 28.02.2015 23:20 ЕМБС: 05196248 Целосно име: Здружение за советување,лекување,реинтеграција и ресоцијализација на лица зависни од психоактивни супстанции ИЗБОР-Струмица Вид на работа: 540 Тип на

More information

С О Д Р Ж И Н А. Број 10 Год. LXV Петок, 23 јануари 2009 Цена на овој број е 270 денари. Стр.

С О Д Р Ж И Н А. Број 10 Год. LXV Петок, 23 јануари 2009 Цена на овој број е 270 денари.  Стр. Број 10 Год. LXV Петок, 23 јануари 2009 Цена на овој број е 270 денари www.slvesnik.com.mk contact@slvesnik.com.mk С О Д Р Ж И Н А Стр. 225. Одлука за давање согласност на Одлуката за припојување на Јавната

More information

ЗОШТО НИ Е ВАЖНО И ЗНАЧАЈНО ИЗГОТВУВАЊЕТО НА ПРОЕКТИ ЗА НАУЧНО-ИСТРАЖУВАЧКА РАБОТА?

ЗОШТО НИ Е ВАЖНО И ЗНАЧАЈНО ИЗГОТВУВАЊЕТО НА ПРОЕКТИ ЗА НАУЧНО-ИСТРАЖУВАЧКА РАБОТА? ЗОШТО НИ Е ВАЖНО И ЗНАЧАЈНО ИЗГОТВУВАЊЕТО НА ПРОЕКТИ ЗА НАУЧНО-ИСТРАЖУВАЧКА РАБОТА? Доц.д-р Снежана Јованова-Митковска Универзитет Гоце Делчев Штип Педагошки факултет Краток извадок Целта на секое научно

More information

м-р Марјан Пејовски Сектор за регулатива

м-р Марјан Пејовски Сектор за регулатива Трета анализа на пазар за Физички пристап до мрежна инфраструктура (целосен и поделен разврзан пристап) на фиксна локација и четврта анализа на пазар за услуги со широк опсег м-р Марјан Пејовски Сектор

More information

Структурно програмирање

Структурно програмирање Аудиториски вежби 1 Верзија 1.0, 20 Септември, 2016 Содржина 1. Околини за развој.......................................................... 1 1.1. Околини за развој (Integrated Development Environment

More information

ПАРЛАМЕНТАРНА КОНТРОЛА НАД РАБОТАТА НА БЕЗБЕДНОСНИТЕ И РАЗУЗНАВАЧКИ СЛУЖБИ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

ПАРЛАМЕНТАРНА КОНТРОЛА НАД РАБОТАТА НА БЕЗБЕДНОСНИТЕ И РАЗУЗНАВАЧКИ СЛУЖБИ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ПАРЛАМЕНТАРНА КОНТРОЛА НАД РАБОТАТА НА БЕЗБЕДНОСНИТЕ И РАЗУЗНАВАЧКИ СЛУЖБИ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Автор: М-р Теодора Христовска Јануари, 2016 ВОВЕД Модерните држави, за време на процесот на обезбедување

More information

КЛИНИЧКА ФАРМАЦИЈА И ФАРМАКОТЕРАПИЈА ПРАКТИКУМ

КЛИНИЧКА ФАРМАЦИЈА И ФАРМАКОТЕРАПИЈА ПРАКТИКУМ УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ВО ШТИП Зорица Арсова-Сарафиновска Трајан Балканов Марија Дарковска-Серафимовска Верица Ивановска 1 Штип, 2015 УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ВО ШТИП Зорица Арсова-Сарафиновска; Трајан

More information

Значајни подрачја за раститенија, птици и пеперутки во Македонија. Славчо Христовски

Значајни подрачја за раститенија, птици и пеперутки во Македонија. Славчо Христовски Значајни подрачја за раститенија, птици и пеперутки во Македонија Славчо Христовски Иницијативи за заштита Птици Растенија Пеперутки Лилјаци Заштитата на сите загрозени видови поединечно е практично невозможна.

More information

Зошто ни е потребен слободниот пристап до информации од јавен карактер и што претставува овој концепт?

Зошто ни е потребен слободниот пристап до информации од јавен карактер и што претставува овој концепт? ,,Secrecy, being an instrument of conspiracy, ought never to be the system of a regular government. Зошто ни е потребен слободниот пристап до информации од јавен карактер и што претставува овој концепт?

More information

ПОВРЗАНОСТА НА НАРУШУВАЊЕТО ВО ОДНЕСУВАЊЕТО НА ДЕЦАТА И УСЛОВИТЕ ЗА ЖИВОТ ВО СЕМЕЈСТВОТО

ПОВРЗАНОСТА НА НАРУШУВАЊЕТО ВО ОДНЕСУВАЊЕТО НА ДЕЦАТА И УСЛОВИТЕ ЗА ЖИВОТ ВО СЕМЕЈСТВОТО УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ШТИП ПЕДАГОШКИ ФАКУЛТЕТ ГРУПА СОЦИЈАЛНА ПЕДАГОГИЈА КАНДИДАТ: ТАЊА КАМЧЕВА ПОВРЗАНОСТА НА НАРУШУВАЊЕТО ВО ОДНЕСУВАЊЕТО НА ДЕЦАТА И УСЛОВИТЕ ЗА ЖИВОТ ВО СЕМЕЈСТВОТО МАГИСТЕРСКИ ТРУД

More information

6. Компаративна анализа со претходни истражувања Финални заклучоци и препораки...53

6. Компаративна анализа со претходни истражувања Финални заклучоци и препораки...53 Содржина Толковник на термини...4 Извршно резиме...5 Вовед 8 1. Квантитативно истражување на мислењето на граѓаните во однос на правата и дискриминацијата поврзана со групи изложени на поголем ризик и

More information

Универзитет Св. Климент Охридски - Битола Факултет за туризам и угостителство Охрид. Дипломиран организатор по туризам и угостителство

Универзитет Св. Климент Охридски - Битола Факултет за туризам и угостителство Охрид. Дипломиран организатор по туризам и угостителство Кратка биографија ЛИЧНИ ИНФОРМАЦИИ Презиме и име: Контакт адреса: Татјана Димоска Телефон: +389 46 262 147/ 123 (работа) Факс: +389 46 264 215 E-mail: Националност: Македонка Дата на раѓање: 16.10.1974

More information

ПСИХОЛОШКА ПРОЦЕНА НА ПОСТТРАУМАТСКИ СТРЕС

ПСИХОЛОШКА ПРОЦЕНА НА ПОСТТРАУМАТСКИ СТРЕС ГОДИШЕН ЗБОРНИК 135 Катерина НАУМОВА УДК: 159.944.4 ПСИХОЛОШКА ПРОЦЕНА НА ПОСТТРАУМАТСКИ СТРЕС Кратка содржина Клиничките искуства и истражувањата укажуваат дека не постои еден метод или инструмент кој

More information

МОБИНГ ПСИХИЧКО ВОЗНЕМИРУВАЊЕ НА РАБОТНО МЕСТО

МОБИНГ ПСИХИЧКО ВОЗНЕМИРУВАЊЕ НА РАБОТНО МЕСТО МОБИНГ ПСИХИЧКО ВОЗНЕМИРУВАЊЕ НА РАБОТНО МЕСТО Автор: Асистент м-р Марјан Габеров (Европски Универзитет Р.М. Факултет за правни науки) Октомври, 2015г. Општи напомени Конфликтот кој што може да се појави

More information

Обука за електронски систем на учење МИКРОУЧЕЊЕ. Материјал за учесници

Обука за електронски систем на учење МИКРОУЧЕЊЕ. Материјал за учесници MIOA301-P5-Z2 Министерство за информатичко општество и администрација Обука за електронски систем на учење МИКРОУЧЕЊЕ Овој материјал е изработен од страна на Министерството за информатичко општество и

More information

УПАТСТВО ЗА ПРОЦЕНКА НА ПОВРЗАНОСТА НА СОСТОЈБАТА НА ИНВАЛИДИТЕТ И ЖИВОТНАТА И РАБОТНАТА СРЕДИНА НА ЛИЦАТА СО ПОСЕБНИ ПОТРЕБИ

УПАТСТВО ЗА ПРОЦЕНКА НА ПОВРЗАНОСТА НА СОСТОЈБАТА НА ИНВАЛИДИТЕТ И ЖИВОТНАТА И РАБОТНАТА СРЕДИНА НА ЛИЦАТА СО ПОСЕБНИ ПОТРЕБИ ЈЗУ ИНСТИТУТ ЗА ЈАВНО ЗДРАВЈЕ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА- СКОПЈЕ УПАТСТВО ЗА ПРОЦЕНКА НА ПОВРЗАНОСТА НА СОСТОЈБАТА НА ИНВАЛИДИТЕТ И ЖИВОТНАТА И РАБОТНАТА СРЕДИНА НА ЛИЦАТА СО ПОСЕБНИ ПОТРЕБИ Скопје, 2015

More information

University St.Kliment Ohridski - Bitola Scientific Tobacco Institute- Priep ABSTRACT

University St.Kliment Ohridski - Bitola Scientific Tobacco Institute- Priep   ABSTRACT Тутун / Tobacco, Vol.64, N⁰ 1-6, 46-55, 2014 ISSN 0494-3244 Тутун/Tobacco,Vol.64, N⁰1-6, 62-69, 2014 UDC: 633.71-152.61(497) 2008/2012 633.71-152.61(497.7) 2008/2012 Original Scientific paper DYNAMIC PRESENTATION

More information

Петти состанок на Локалната советодавна група Записник од состанокот

Петти состанок на Локалната советодавна група Записник од состанокот Technical Assistance for Civil Society Organisations Macedonian Office This project is funded by the European Union. Петти состанок на Локалната советодавна група Записник од состанокот Датум: 26ти Октомври

More information

ТОЛКОВНИК НА ПОИМИ, ТЕРМИНИ И ИМИЊА ОД ОБЛАСТА НА ТУРИЗМОТ (АНГЛИСКО-РУСКО-МАКЕДОНСКИ)

ТОЛКОВНИК НА ПОИМИ, ТЕРМИНИ И ИМИЊА ОД ОБЛАСТА НА ТУРИЗМОТ (АНГЛИСКО-РУСКО-МАКЕДОНСКИ) ТОЛКОВНИК НА ПОИМИ, ТЕРМИНИ И ИМИЊА ОД ОБЛАСТА НА ТУРИЗМОТ (АНГЛИСКО-РУСКО-МАКЕДОНСКИ) Современост, Скопје, 2013 За издавачот: м-р Славчо Ковилоски Рецензенти: проф. д-р Марија Ацковска проф. д-р Толе

More information

Трајче Стафилов, Биљана Балабанова, Роберт Шајн ГЕОХЕМИСКИ АТЛАС НА РЕГИОНОТ НА СЛИВОТ НА РЕКАТА БРЕГАЛНИЦА

Трајче Стафилов, Биљана Балабанова, Роберт Шајн ГЕОХЕМИСКИ АТЛАС НА РЕГИОНОТ НА СЛИВОТ НА РЕКАТА БРЕГАЛНИЦА Трајче Стафилов, Биљана Балабанова, Роберт Шајн ГЕОХЕМИСКИ АТЛАС НА РЕГИОНОТ НА СЛИВОТ НА РЕКАТА БРЕГАЛНИЦА Trajče Stafilov, Biljana Balabanova, Robert Šajn GEOCHEMICAL ATLAS OF THE REGION OF THE BREGALNICA

More information

2.3 ЗАКОН ЗА БЕЗБЕДНОСТ И ЗДРАВЈЕ ПРИ РАБОТА. Службен весник на Република Македонија бр. 53 од 11 април 2013 година

2.3 ЗАКОН ЗА БЕЗБЕДНОСТ И ЗДРАВЈЕ ПРИ РАБОТА. Службен весник на Република Македонија бр. 53 од 11 април 2013 година 2.3 ЗАКОН ЗА БЕЗБЕДНОСТ И ЗДРАВЈЕ ПРИ РАБОТА Службен весник на Република Македонија бр. 53 од 11 април 2013 година ОСНОВНИ БАРАЊА ЗА БЕЗБЕДНОСТ И ЗДРАВЈЕ ПРИ РАБОТА Со Законот за безбедност и здравје при

More information

200 Филозофски факултет, Институт за дефектологија

200 Филозофски факултет, Институт за дефектологија 200 Филозофски факултет, Институт за дефектологија Инклузија на учениците со аутистичен спектар на нарушувања Александра Митевска 1, Владимир Трајковски 2 1 Постдипломец на Институт за дефектологија, Филозофски

More information

СЕКСУАЛНОТО И РЕПРОДУКТИВНОТО ЗДРАВЈЕ И ЛИЦАТА СО ТЕЛЕСНА ПОПРЕЧЕНОСТ (ИЗВЕШТАЈ ОД ПРОЦЕНКА ЗА ПОТРЕБИ ОД УСЛУГИ)

СЕКСУАЛНОТО И РЕПРОДУКТИВНОТО ЗДРАВЈЕ И ЛИЦАТА СО ТЕЛЕСНА ПОПРЕЧЕНОСТ (ИЗВЕШТАЈ ОД ПРОЦЕНКА ЗА ПОТРЕБИ ОД УСЛУГИ) СЕКСУАЛНОТО И РЕПРОДУКТИВНОТО ЗДРАВЈЕ И ЛИЦАТА СО ТЕЛЕСНА ПОПРЕЧЕНОСТ (ИЗВЕШТАЈ ОД ПРОЦЕНКА ЗА ПОТРЕБИ ОД УСЛУГИ) www.hera.org.mk Издавач: Асоцијација за здравствена едукација и истражување ХЕРА Автор:

More information

ЗДРАВЈЕТО НА РОМИТЕ И НИВНИОТ ПРИСТАП ДО ЗДРАВСТВЕНАТА ЗАШТИТА ОД РОДОВ АСПЕКТ

ЗДРАВЈЕТО НА РОМИТЕ И НИВНИОТ ПРИСТАП ДО ЗДРАВСТВЕНАТА ЗАШТИТА ОД РОДОВ АСПЕКТ ЗДРАВЈЕТО НА РОМИТЕ ЗДРАВЈЕТО НА РОМИТЕ И НИВНИОТ ПРИСТАП ДО ЗДРАВСТВЕНАТА ЗАШТИТА ОД РОДОВ АСПЕКТ 1 Издава: Фондација Отворено општество Македонија За издавачот: Владимир Милчин, Извршен директор Автори

More information

Фросина Денкова. Кратка содржина

Фросина Денкова. Кратка содржина 232 ФИЛОЗОФСКИ ФАКУЛТЕТ СКОПЈЕ Софија Арнаудова Фросина Денкова УДК: 331.108.62:364.63 Психолошки профил на жртвите на мобинг на работното место Кратка содржина Мобингот се дефинира како појава на психичко

More information

Односот помеѓу интерната и екстерната ревизија. Презентира: Верица Костова

Односот помеѓу интерната и екстерната ревизија. Презентира: Верица Костова Односот помеѓу интерната и екстерната ревизија Презентира: Верица Костова Што е ревизија http://www.youtube.com/watch?v=rjmgrdjhufs&sns=em Регулирање на внатрешната ревизија Закон за банки Закон за супервизија

More information

За обуката ВОВЕД ВО НОВИОТ ПРЕДМЕТ

За обуката ВОВЕД ВО НОВИОТ ПРЕДМЕТ За обуката ВОВЕД ВО НОВИОТ ПРЕДМЕТ Распоред на активности 10.00-11.30 прв блок часови 11.30-11.40 пауза 11.40 13.10 втор блок часови 13.10 13.50 пауза за ручек 13.50 15.20 трет блок часови 15.20 15.30

More information

Jasminka NOVAKOVA STOJANOVSKA 1

Jasminka NOVAKOVA STOJANOVSKA 1 UDK 371.125.8:371.87 Jasminka NOVAKOVA STOJANOVSKA 1 СТРУЧНИОТ СОРАБОТНИК - ПСИХОЛОГ ВО УЧЕНИЧКИОТ ДОМ КАКО МЕНТОР НА ВОСПИТНИОТ ТИМ ВО МЕНАЏИРАЊЕТО НА КОНФЛИКТИТЕ МЕЃУ ВОСПИТАНИЦИТЕ Апстракт Ученичкиот

More information

Издавач: Ромска Организација за Мултикултурна Афирмација РОМА С.О.С. Автор: Институт за Истражување и Анализа на Политики Ромалитико

Издавач: Ромска Организација за Мултикултурна Афирмација РОМА С.О.С. Автор: Институт за Истражување и Анализа на Политики Ромалитико Февруари, 2017 Издавач: Ромска Организација за Мултикултурна Афирмација РОМА С.О.С. Автор: Институт за Истражување и Анализа на Политики Ромалитико Ликовно-графичко обликување: Нита Хаџихамза Гаши Печати:

More information

ГОДИШЕН ИЗВЕШТАЈ НА МЗМП ЗА ПРАКТИКИТЕ НА ЗАДРЖУВАЊЕ СТРАНЦИ ВО МАКЕДОНИЈА ОД ИМИГРАЦИСКИ ПРИЧИНИ 2017

ГОДИШЕН ИЗВЕШТАЈ НА МЗМП ЗА ПРАКТИКИТЕ НА ЗАДРЖУВАЊЕ СТРАНЦИ ВО МАКЕДОНИЈА ОД ИМИГРАЦИСКИ ПРИЧИНИ 2017 ГОДИШЕН ИЗВЕШТАЈ НА МЗМП ЗА ПРАКТИКИТЕ НА ЗАДРЖУВАЊЕ СТРАНЦИ ВО МАКЕДОНИЈА ОД ИМИГРАЦИСКИ ПРИЧИНИ 2017 Скопје, февруари 2018 COPYRIGHT 2018 MACEDONIAN YOUNG LAWYERS ASSOCIATION Наслов: ГОДИШЕН ИЗВЕШТАЈ

More information

ИНФОРМАЦИЈА ЗА ПОВРЕДИ НА РАБОТА И ПРОФЕСИОНАЛНИ БОЛЕСТИ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

ИНФОРМАЦИЈА ЗА ПОВРЕДИ НА РАБОТА И ПРОФЕСИОНАЛНИ БОЛЕСТИ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Институт за јавно здравје на Република Македонија ИНФОРМАЦИЈА ЗА ПОВРЕДИ НА РАБОТА И ПРОФЕСИОНАЛНИ БОЛЕСТИ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА 2012-2013 Скопје, 2013 ИНСТИТУТ ЗА ЈАВНО ЗДРАВЈЕ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

More information

Публикација: Анализа за процена на националните програми и мерки за вработување на лицата со попреченост

Публикација: Анализа за процена на националните програми и мерки за вработување на лицата со попреченост А З А З И Е Л Т И Н АНА Л А Н О И Ц А Н А Н А Н Е ПРОЦ А З И К Р Е М И И М А А Т ПРОГР А Ц И Л А Н Е Њ А В У Т О Б А ВР Т С О Н Е Ч Е Р П О П О С Публикација: Анализа за процена на националните програми

More information

ОД СИГУРНО СМЕСТУВАЊЕ ДО СОЦИЈАЛНА ИНТЕГРАЦИЈА НА ЖРТВИТЕ ОД ТРГОВИЈА СО ЛУЃЕ

ОД СИГУРНО СМЕСТУВАЊЕ ДО СОЦИЈАЛНА ИНТЕГРАЦИЈА НА ЖРТВИТЕ ОД ТРГОВИЈА СО ЛУЃЕ ОД СИГУРНО СМЕСТУВАЊЕ ДО СОЦИЈАЛНА ИНТЕГРАЦИЈА НА ЖРТВИТЕ ОД ТРГОВИЈА СО ЛУЃЕ Здружение за акција против насилство и трговија со луѓе Отворена Порта Издавач: Здружение за акција против насилство и трговија

More information

ФОНД ЗА ЗДРАВСТВЕНО ОСИГУРУВАЊЕ НА МАКЕДОНИЈА ПРИРАЧНИК ЗА РАБОТА СО МОДУЛОТ ПОДНЕСУВАЊЕ НА БАРАЊЕ ЗА БОЛЕДУВАЊЕ ПРЕКУ ПОРТАЛОТ НА ФЗОМ

ФОНД ЗА ЗДРАВСТВЕНО ОСИГУРУВАЊЕ НА МАКЕДОНИЈА ПРИРАЧНИК ЗА РАБОТА СО МОДУЛОТ ПОДНЕСУВАЊЕ НА БАРАЊЕ ЗА БОЛЕДУВАЊЕ ПРЕКУ ПОРТАЛОТ НА ФЗОМ ФОНД ЗА ЗДРАВСТВЕНО ОСИГУРУВАЊЕ НА МАКЕДОНИЈА ПРИРАЧНИК ЗА РАБОТА СО МОДУЛОТ ПОДНЕСУВАЊЕ НА БАРАЊЕ ЗА БОЛЕДУВАЊЕ ПРЕКУ ПОРТАЛОТ НА ФЗОМ Скопје, март 2015 година Содржина 1 Процес на поднесување на барање

More information

МАТЕМАТИКАТА НА СОЦИЈАЛНИТЕ МРЕЖИ

МАТЕМАТИКАТА НА СОЦИЈАЛНИТЕ МРЕЖИ МАТЕМАТИЧКИ ОМНИБУС, (07), 89 99 МАТЕМАТИКАТА НА СОЦИЈАЛНИТЕ МРЕЖИ Анета Велкоска Во текот на изминатата деценија се јавува сѐ поголем јавен интерес за комплексната поврзаност на модерното општество. Во

More information

Здравствена писменост на пациентите. Доц. Катарина Ставриќ, Центар за семејна медицина, Медицински Факултет Скопје

Здравствена писменост на пациентите. Доц. Катарина Ставриќ, Центар за семејна медицина, Медицински Факултет Скопје Здравствена писменост на пациентите Доц. Катарина Ставриќ, Центар за семејна медицина, Медицински Факултет Скопје Дефиниција Здравствена писменост подразбира капацитети, вештини, знаења, мотивација и доверба

More information

МЕЃУНАРОДНО СПИСАНИЕ ЗА ОБРАЗОВАНИЕ, ИСТРАЖУВАЊЕ И ОБУКА INTERNATIONAL JOURNAL FOR EDUCATION, RESEARCH AND TRAINING (IJERT)

МЕЃУНАРОДНО СПИСАНИЕ ЗА ОБРАЗОВАНИЕ, ИСТРАЖУВАЊЕ И ОБУКА INTERNATIONAL JOURNAL FOR EDUCATION, RESEARCH AND TRAINING (IJERT) ISSN 1857-9841 (Printed) ISSN 1867-985X (Online) МЕЃУНАРОДНО СПИСАНИЕ ЗА ОБРАЗОВАНИЕ, ИСТРАЖУВАЊЕ И ОБУКА INTERNATIONAL JOURNAL FOR EDUCATION, RESEARCH AND TRAINING (IJERT) ijert.fzf.ukim.edu.mk Волумен

More information

ИНСТИТУТ ЗА ЈАВНО ЗДРАВЈЕ НАРЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА В.Д. ДИРЕКТОР: Асс. Д-р Шабан МЕМЕТИ ИНФОРМАЦИЈА ЗА ПОВРЕДИ НА РАБОТА

ИНСТИТУТ ЗА ЈАВНО ЗДРАВЈЕ НАРЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА В.Д. ДИРЕКТОР: Асс. Д-р Шабан МЕМЕТИ ИНФОРМАЦИЈА ЗА ПОВРЕДИ НА РАБОТА ИНСТИТУТ ЗА ЈАВНО ЗДРАВЈЕ НАРЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА В.Д. ДИРЕКТОР: Асс. Д-р Шабан МЕМЕТИ ИНФОРМАЦИЈА ЗА ПОВРЕДИ НА РАБОТА 2014-2015 Скопје, 2016 ИНФОРМАЦИЈА ЗА ПОВРЕДИ НА РАБОТА 2014-2015 ИНСТИТУТ ЗА ЈАВНО

More information

Структурирани бази на наставни материјали и дигитална трансформација. студија на случај Република Македонија

Структурирани бази на наставни материјали и дигитална трансформација. студија на случај Република Македонија Структурирани бази на наставни материјали и дигитална трансформација 2 Содржина Листа на табели... 7 Листа на графикони... 10 1. ВОВЕД... 11 1. 1. Мотивација, предмет и цел на истражувањето... 11 1. 2.

More information

Што е ментална болест?

Што е ментална болест? Macedonian Што е ментална болест? (What is mental illness?) Што е ментална болест? Скоро секој петти Австралиец ќе се разболи од ментална болест и повеќето од нас ќе искусат ментални здравствени проблеми

More information

ОСОБЕНОСТИ НА АКТИВНОТО И НЕАКТИВНОТО ПОМЛАДО НАСЕЛЕНИЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ПОСТОЈНИ СОСТОЈБИ И ПРЕДИЗВИЦИ

ОСОБЕНОСТИ НА АКТИВНОТО И НЕАКТИВНОТО ПОМЛАДО НАСЕЛЕНИЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ПОСТОЈНИ СОСТОЈБИ И ПРЕДИЗВИЦИ И З В Е Ш Т А Ј Наслов на проектот: ОСОБЕНОСТИ НА АКТИВНОТО И НЕАКТИВНОТО ПОМЛАДО НАСЕЛЕНИЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ПОСТОЈНИ СОСТОЈБИ И ПРЕДИЗВИЦИ, Носител: Економски институт-скопје Раководители: д-р

More information

СОЦИЈАЛИЗАТОРСКА ФУНКЦИЈА НА СЕМЕЈСТВОТО- ПРАВНИ АСПЕКТИ

СОЦИЈАЛИЗАТОРСКА ФУНКЦИЈА НА СЕМЕЈСТВОТО- ПРАВНИ АСПЕКТИ СОЦИЈАЛИЗАТОРСКА ФУНКЦИЈА НА СЕМЕЈСТВОТО- ПРАВНИ АСПЕКТИ Автор : м-р Јулијана Трајановска Февруари, 2016 Наместо вовед Семејството е основна клетка на секое општество и на секоја нација. Оттука, неговиот

More information

на јавната свест за Архуска конвенција и еколошкото законодавство на Европската Унија

на јавната свест за Архуска конвенција и еколошкото законодавство на Европската Унија Анализа на наоди од истражување на јавната свест за Архуска конвенција и еколошкото законодавство на Европската Унија Justice and Environment 2013 a Udolni 33, 602 00, Brno, CZ e info@justiceandenvironment.org

More information

ПРАВНИ ПОТРЕБИ И ПРИСТАП ДО ПРАВДА ЗА ЛУЃЕТО КОИ ИНЈЕКТИРААТ ДРОГИ И ЗА СЕКСУАЛНИТЕ РАБОТНИЦИ ВО МАКЕДОНИЈА. Ивица Цековски Вања Димитриевски

ПРАВНИ ПОТРЕБИ И ПРИСТАП ДО ПРАВДА ЗА ЛУЃЕТО КОИ ИНЈЕКТИРААТ ДРОГИ И ЗА СЕКСУАЛНИТЕ РАБОТНИЦИ ВО МАКЕДОНИЈА. Ивица Цековски Вања Димитриевски ПРАВНИ ПОТРЕБИ И ПРИСТАП ДО ПРАВДА ЗА ЛУЃЕТО КОИ ИНЈЕКТИРААТ ДРОГИ И ЗА СЕКСУАЛНИТЕ РАБОТНИЦИ ВО МАКЕДОНИЈА Ивица Цековски Вања Димитриевски ХОПС, 2018 ПРАВНИ ПОТРЕБИ И ПРИСТАП ДО ПРАВДА ЗА ЛУЃЕТО КОИ

More information

ГОДИШЕН ИЗВЕШТАЈ 2015

ГОДИШЕН ИЗВЕШТАЈ 2015 ГОДИШЕН ИЗВЕШТАЈ 2015 РЕСУРСЕН ЦЕНТАР НА РОДИТЕЛИ НА ДЕЦА СО ПОСЕБНИ ПОТРЕБИ Васко Карангелески бр 33, 1000 Скопје +389 78 449 852, +389 78 449 851 resursen.centar@yahoo.com www.resursencentar.mk Подготвен

More information

ПодоБруВање На ЗАШТИТАТА НА ПРАВАТА НА БЕГАЛЦИТЕ И БАРАТЕЛИТЕ НА АЗИЛ. Во републик а МакедоНија

ПодоБруВање На ЗАШТИТАТА НА ПРАВАТА НА БЕГАЛЦИТЕ И БАРАТЕЛИТЕ НА АЗИЛ. Во републик а МакедоНија ПодоБруВање На ЗАШТИТАТА НА ПРАВАТА НА БЕГАЛЦИТЕ И БАРАТЕЛИТЕ НА АЗИЛ Во републик а МакедоНија Вовед Иако првите знаци на феноменот кој денес се нарекува европска бегалска или миграциска криза започнаа

More information

ШЕСТ ГОДИНИ ПОДОЦНА: РАСПУКА ЛИ ЅИДОТ ОД ТИШИНА? Анализа на имплементацијата на Законот за слободен пристап до информациите од јавен карактер

ШЕСТ ГОДИНИ ПОДОЦНА: РАСПУКА ЛИ ЅИДОТ ОД ТИШИНА? Анализа на имплементацијата на Законот за слободен пристап до информациите од јавен карактер Примената на законите под лупа 1 ШЕСТ ГОДИНИ ПОДОЦНА: РАСПУКА ЛИ ЅИДОТ ОД ТИШИНА? Анализа на имплементацијата на Законот за слободен пристап до информациите од јавен карактер 2 Едиција: Примената на законите

More information

Преземање сертификат користејќи Mozilla Firefox

Преземање сертификат користејќи Mozilla Firefox УПАТСТВО Преземање сертификат користејќи Mozilla Firefox Верзија: 4.0 Датум: 10.01.2018 103.11 КИБС АД Скопје 2017 КИБС АД Скопје, сите права задржани http://www.kibstrust.mk Содржина 1. Како да го преземам

More information

а) Сексуално и репродуктивно здравје - Пристап до информации - Лица со оштетен вид и слух - Македонија - Истражувања

а) Сексуално и репродуктивно здравје - Пристап до информации - Лица со оштетен вид и слух - Македонија - Истражувања 1 CIP - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека «Св. Климент Охридски», Скопје 613.88-056.262/.263(497.7)(047.3) ПРИСТАП до информации и услуги за сексуално и репродуктивно

More information

УНИВЕРЗИТЕТ,,ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ШТИП ПЕДАГОШКИ ФАКУЛТЕТ. ВОСПИТАНИЕ списание за теорија и практика

УНИВЕРЗИТЕТ,,ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ШТИП ПЕДАГОШКИ ФАКУЛТЕТ. ВОСПИТАНИЕ списание за теорија и практика УНИВЕРЗИТЕТ,,ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ШТИП ПЕДАГОШКИ ФАКУЛТЕТ ВОСПИТАНИЕ списание за теорија и практика Штип, 2009 ВОСПИТАНИЕ списание за теорија и практика год. 6, број 10 2009 год. Издавач Универзитет Гоце Делчев

More information

ЗАКОНСКОТО НАСЛЕДУВАЊЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА СО ОСВРТ ВО НЕКОИ ЕВРОПСКИ ЗЕМЈИ

ЗАКОНСКОТО НАСЛЕДУВАЊЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА СО ОСВРТ ВО НЕКОИ ЕВРОПСКИ ЗЕМЈИ УНИВЕРЗИТЕТ СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ - БИТОЛА ПРАВЕН ФАКУЛТЕТ КИЧЕВО Дисперзирани студии: Битола Бојан Наумовски ЗАКОНСКОТО НАСЛЕДУВАЊЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА СО ОСВРТ ВО НЕКОИ ЕВРОПСКИ ЗЕМЈИ (магистерски

More information

Ана ФРИЦХАНД МОРАЛНАTA СЕБЕПЕРЦЕПЦИЈА НА АДОЛЕСЦЕНТИТЕ. Кратка содржина

Ана ФРИЦХАНД МОРАЛНАTA СЕБЕПЕРЦЕПЦИЈА НА АДОЛЕСЦЕНТИТЕ. Кратка содржина 124 ФИЛОЗОФСКИ ФАКУЛТЕТ СКОПЈЕ Ана ФРИЦХАНД УДК: 159 922.8:316 628 МОРАЛНАTA СЕБЕПЕРЦЕПЦИЈА НА АДОЛЕСЦЕНТИТЕ Кратка содржина Во трудот се испитуваат разликите во моралната себеперцепција кај адолесценти

More information

ПРИРАЧНИК ЗА СТРАТЕШКО ПЛАНИРАЊЕ

ПРИРАЧНИК ЗА СТРАТЕШКО ПЛАНИРАЊЕ Република Македонија ВЛАДА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА - Генерален секретаријат - - Министерство за информатичко општество и администрација - ПРИРАЧНИК ЗА СТРАТЕШКО ПЛАНИРАЊЕ Скопје, јануари 2014 очитувани,

More information

КОНКУРС ЗА ИЗБОР НА НАСТАВНИЦИ ВО СИТЕ НАСТАВНО НАУЧНИ ЗВАЊА И АСИСТЕНТИ - ДОКТОРАНТИ (АСИСТЕНТИ ДОКТОРАНДИ) НА УНИВЕРЗИТЕТОТ МАЈКА ТЕРЕЗА ВО СКОПЈЕ

КОНКУРС ЗА ИЗБОР НА НАСТАВНИЦИ ВО СИТЕ НАСТАВНО НАУЧНИ ЗВАЊА И АСИСТЕНТИ - ДОКТОРАНТИ (АСИСТЕНТИ ДОКТОРАНДИ) НА УНИВЕРЗИТЕТОТ МАЈКА ТЕРЕЗА ВО СКОПЈЕ КОНКУРС ЗА ИЗБОР НА НАСТАВНИЦИ ВО СИТЕ НАСТАВНО НАУЧНИ ЗВАЊА И АСИСТЕНТИ - ДОКТОРАНТИ (АСИСТЕНТИ ДОКТОРАНДИ) НА УНИВЕРЗИТЕТОТ МАЈКА ТЕРЕЗА ВО СКОПЈЕ Врз основа на член 131 од Законот за високото образование

More information

доц. д-р Оливер АНДОНОВ, Факултет за безбедност, криминологија и финансиска контрола, МИТ Универзитет-Скопје

доц. д-р Оливер АНДОНОВ, Факултет за безбедност, криминологија и финансиска контрола, МИТ Универзитет-Скопје УПОТРЕБАТА НА ИНСТРУМЕНТИТЕ НА МЕЃУНАРОДНАТА ПОЛИТИКА ВО СИГУРНОСНИТЕ ВЛИЈАНИЈА НА САД И РУСИЈА НА БАЛКАНОТ И ПОМЕСТУВАЊЕ НА СИГУРНОСТА НА ЕВРОПСКАТА УНИЈА доц. д-р Оливер АНДОНОВ, Факултет за безбедност,

More information

consultancy final presentation conceptual presentation of proposals projects Feasibility Cost Study for converting space

consultancy final presentation conceptual presentation of proposals projects Feasibility Cost Study for converting space recording existing state of the facility listening to client s requests real assessment of space capabilities assessment of state of structual elements recomendation for improvement of stability of existing

More information

ISUZU D-MAX SINGLE (2 ВРАТИ + ПИКАП ПРОСТОР ЗА ТОВАРАЊЕ) OПРЕМЕНОСТ МЕНУВАЧ ЦЕНА СО ДДВ

ISUZU D-MAX SINGLE (2 ВРАТИ + ПИКАП ПРОСТОР ЗА ТОВАРАЊЕ) OПРЕМЕНОСТ МЕНУВАЧ ЦЕНА СО ДДВ ISUZU D-MAX SINGLE (2 ВРАТИ + ПИКАП ПРОСТОР ЗА ТОВАРАЊЕ) SATELLITE, 4X2 Мануелен менувач 18.320 EUR / 1.132.176 ден SATELLITE, 4X2, СО КЛИМА УРЕД Мануелен менувач 18.969 EUR / 1.172.285 ден SATELLITE,

More information

views - opinions - dilemmas pogledi - mislewa - dilemi Ljupcho AJDINSKI Љупчо АЈДИНСКИ

views - opinions - dilemmas pogledi - mislewa - dilemi Ljupcho AJDINSKI Љупчо АЈДИНСКИ ПОГЛЕДИ МИСЛЕЊА - ДИЛЕМИ pogledi - mislewa - dilemi views - opinions - dilemmas СОСТОЈБА, ПРОБЛЕМИ И РАЗВОЈ ВО ОБРАЗОВАНИЕТО И ВРАБОТУВАЊЕТО НА ЛИЦАТА СО ИНВАЛИДНОСТ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Љупчо АЈДИНСКИ

More information

ИСИЕ.

ИСИЕ. ИСИЕ www.isie.org.mk ВОСПОСТАВУВАЊЕ НА КРИТЕРИУМИ ЗА КВАЛИТЕТ ВО ОПШТЕСТВЕНИТЕ НАУКИ ВО ФУНКЦИЈА НА СПРЕЧУВАЊЕ НА ОДЛИВОТ НА МОЗОЦИ ОД РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ДОКУМЕНТ ЗА КРЕИРАЊЕ НА ПОЛИТИКИ д-р Мишо Докмановиќ

More information

Slobodanka LAZOVA-ZDRAVKOVSKA

Slobodanka LAZOVA-ZDRAVKOVSKA ПОГЛЕДИ-МИСЛЕЊА-ДИЛЕМИ ПРОЦЕС НА ДЕИНСТИТУЦИОНАЛИЗАЦИЈА НА ЛИЦАТА СО ИНВАЛИДНОСТ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Слободанка ЛАЗОВА-ЗДРАВКОВСКА Член на Национално-координативно тело за еднакви права на лицата со

More information

ИСТРАЖУВАЊЕ НА ОПСЕГОТ НА РОДОВО-БАЗИРАНОТО НАСИЛСТВО ВРЗ ЖЕНИТЕ И ДЕВОЈКИТЕ НА ЈАВНИТЕ МЕСТА ВО СКОПЈЕ

ИСТРАЖУВАЊЕ НА ОПСЕГОТ НА РОДОВО-БАЗИРАНОТО НАСИЛСТВО ВРЗ ЖЕНИТЕ И ДЕВОЈКИТЕ НА ЈАВНИТЕ МЕСТА ВО СКОПЈЕ ИСТРАЖУВАЊЕ НА ОПСЕГОТ НА РОДОВО-БАЗИРАНОТО НАСИЛСТВО ВРЗ ЖЕНИТЕ И ДЕВОЈКИТЕ НА ЈАВНИТЕ МЕСТА ВО СКОПЈЕ 2 10 8 25 2 Реактор - Истражување во акција, 2012 Проект поддржан од страна на UN Women и имплементиран

More information

ВИДОВИ ПЕДАГОШКИ ИСТРАЖУВАЊА. Клучни зборови: истражување, проучување, видови истражувања

ВИДОВИ ПЕДАГОШКИ ИСТРАЖУВАЊА. Клучни зборови: истражување, проучување, видови истражувања Асс м-р Снежана Јованова Митковска ВИДОВИ ПЕДАГОШКИ ИСТРАЖУВАЊА Апстракт Предмет на истражување во областа на воспитанието и образованието можат да бидат бројни педагошки прашања и проблеми за чие истражување

More information

Универзитет за туризам и менаџмент во Скопје 2014/2015. Проф. д-р Сашо Кожухаров

Универзитет за туризам и менаџмент во Скопје 2014/2015. Проф. д-р Сашо Кожухаров Универзитет за туризам и менаџмент во Скопје 2014/2015 Проф. д-р Сашо Кожухаров Детерминирање на менаџирањето на ризикот Процес на менаџирање на ризикот Одлучување и донесување одлуки Системи за поддржувањето

More information

ЦИВИКА МОБИЛИТАС МАЛИ АКЦИСКИ ГРАНТОВИ

ЦИВИКА МОБИЛИТАС МАЛИ АКЦИСКИ ГРАНТОВИ ЦИВИКА МОБИЛИТАС МАЛИ АКЦИСКИ ГРАНТОВИ ПОВИК ЗА ПРЕДЛОЗИ Реф. бр. ЦМ-МАК-01 ОБРАЗЕЦ ЗА ПРИЈАВА (се пополнува/поднесува само доколку апликантот е писмено поканет да поднесе пријава) Апликант: Име на акцијата:

More information

Управни спорови - предности и недостатоци. и нивно влијание врз прекршочната постапка

Управни спорови - предности и недостатоци. и нивно влијание врз прекршочната постапка УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ШТИП ПРАВЕН ФАКУЛТЕТ Управни спорови - предности и недостатоци и нивно влијание врз прекршочната постапка - мaгистерски труд - Кандидат: Дејан Најдовски Ментор: доц. д-р Јадранка

More information

Бесплатно издание Интервју Јан Стола

Бесплатно издание Интервју Јан Стола Година IV / Број 6 / мај 2016 година / ISSN 1857-8926 / Бесплатно издание Врата за отворена дебата Тема на бројот: Млади и дроги Интервју: Јан Стола Претседател на меѓународната мрежа Млади во акција за

More information

Издание на: Асоцијација за здравствена едукација и истражување ХЕРА

Издание на: Асоцијација за здравствена едукација и истражување ХЕРА ИЗВЕШТАЈ ОД ИСТРАЖУВАЊЕТО ЗА МОЖНОСТИТЕ ЗА ИНФОРМИРАНОСТ НА УЧЕНИЦИТЕ ОД ОБЛАСТА НА РЕПРОДУКТИВНОТО ЗДРАВЈЕ И НЕГОВАТА ЗАШТИТА ВО УЧИЛИШТАТА Издание на: Асоцијација за здравствена едукација и истражување

More information

КОНТРОЛНА ЛИСТА ЗА ИЗРАБОТКА НА ЗАКОНИ И ЗА РЕГУЛАТОРНО УПРАВУВАЊЕ ВО ЦЕНТРАЛНА И ИСТОЧНА ЕВРОПА. СИГМА ДОКУМЕНТ Бр. 15, 1997

КОНТРОЛНА ЛИСТА ЗА ИЗРАБОТКА НА ЗАКОНИ И ЗА РЕГУЛАТОРНО УПРАВУВАЊЕ ВО ЦЕНТРАЛНА И ИСТОЧНА ЕВРОПА. СИГМА ДОКУМЕНТ Бр. 15, 1997 СИГМА Поддршка за подобрување на раководењето и управувањето Заедничка иницијатива на ОЕЦД и Европската унија, главно финансирана од ЕУ КОНТРОЛНА ЛИСТА ЗА ИЗРАБОТКА НА ЗАКОНИ И ЗА РЕГУЛАТОРНО УПРАВУВАЊЕ

More information

Компоненти на пристојната работа како содржина на работниот однос

Компоненти на пристојната работа како содржина на работниот однос Компоненти на пристојната работа како содржина на работниот однос Автор: Асистент м-р Марјан Габеров (Европски универзитет Р.M. Факултет за правни науки) Maj, 2015 г. Од историски аспект пристојната работа

More information

Безбедност и здравје на работа

Безбедност и здравје на работа Безбедност и здравје на работа Предлог-основи за организирање на образование и обука во областа на безбедност и здравје на работа Проф. Елисавета Стикова УКИМ- Медицински Факултет, Институт за јавно здравје

More information

АНАЛИЗА НА НЕЗАВИСНОСТА НА СУДСКИ СОВЕТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА - СТРЕМЕЖ И ПРЕДИЗВИЦИ -

АНАЛИЗА НА НЕЗАВИСНОСТА НА СУДСКИ СОВЕТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА - СТРЕМЕЖ И ПРЕДИЗВИЦИ - АНАЛИЗА НА НЕЗАВИСНОСТА НА СУДСКИ СОВЕТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА - СТРЕМЕЖ И ПРЕДИЗВИЦИ - Овој проект се реализираше со поддршка на грантовата шема од Мрежа 23, проект финансиран од Европската Унија. За

More information

Коисмение.Штозначиме.

Коисмение.Штозначиме. Коисмение.Штозначиме. Исто како стоките и податоците, така GW ги движи и луѓето кои доаѓаат во контакт со портокаловата мрежа, внатрешно или надворешно. Ние се движиме напред со нашите клиенти, со напреден

More information

Клучни зборови: ИНДЕКС НА АСПИРАЦИИ, ИНТРИН- ЗИЧНИ И ЕКСТРИНЗИЧНИ ЖИВОТНИ ЦЕЛИ, ФАКТОРСКА АНАЛИЗА

Клучни зборови: ИНДЕКС НА АСПИРАЦИИ, ИНТРИН- ЗИЧНИ И ЕКСТРИНЗИЧНИ ЖИВОТНИ ЦЕЛИ, ФАКТОРСКА АНАЛИЗА ГОДИШЕН ЗБОРНИК 107 Николина КЕНИГ Огнен СПАСОВСКИ УДК: 159.942.5.072 ПРОВЕРКА НА ВНАТРЕШНАТА СТРУКТУРА НА ИНСТРУМЕНТОТ ИНДЕКС НА АСПИРАЦИИ СО КОРИСТЕЊЕ ЕКСПЛОРАТОРНА ФАКТОРСКА АНАЛИЗА Кратка содржина

More information

Семејно насилство. Автор: м-р Јасмин Калач, Ноември, 2016 год. Абстракт

Семејно насилство. Автор: м-р Јасмин Калач, Ноември, 2016 год. Абстракт Семејно насилство Автор: м-р Јасмин Калач, Ноември, 2016 год. Абстракт Семејното насилство е едно од преовладувачките криминални поведенија во повеќе општества и носи со себе разорувачки последици како

More information

П Р О С П Е К Т. Друштво за проектирање, производство и монтажа на челични конструкции и опрема, увоз-извоз ФАКОМ АД - Скопје (ФАКОМ АД - Скопје)

П Р О С П Е К Т. Друштво за проектирање, производство и монтажа на челични конструкции и опрема, увоз-извоз ФАКОМ АД - Скопје (ФАКОМ АД - Скопје) П Р О С П Е К Т За котација на обични акции на Официјалниот пазар потсегмент Задолжителна котација на Македонската берза на хартии од вредност АД Скопје Друштво за проектирање, производство и монтажа на

More information

ДА ГИ ОТВОРИМЕ УЧЕБНИЦИТЕ: ОТВОРЕН ПРИСТАП ДО УЧЕБНИЦИТЕ ЗА ОСНОВНО И СРЕДНО ОБРАЗОВАНИЕ

ДА ГИ ОТВОРИМЕ УЧЕБНИЦИТЕ: ОТВОРЕН ПРИСТАП ДО УЧЕБНИЦИТЕ ЗА ОСНОВНО И СРЕДНО ОБРАЗОВАНИЕ Нацрт анализа на законската рамка за образование и можностите за вклучување на отворените образовни ресурси ДА ГИ ОТВОРИМЕ УЧЕБНИЦИТЕ: ОТВОРЕН ПРИСТАП ДО УЧЕБНИЦИТЕ ЗА ОСНОВНО И СРЕДНО ОБРАЗОВАНИЕ Пишува:

More information

КОНКУРС. За запишување студенти на факултетите на Универзитетот на Југоисточна Европа во академската 2012/2013 година

КОНКУРС. За запишување студенти на факултетите на Универзитетот на Југоисточна Европа во академската 2012/2013 година КОНКУРС За запишување студенти на факултетите на Универзитетот на Југоисточна Европа во академската 2012/2013 година Врз основа на член 108 од Законот за високото образование (Службен весник на Р. М бр.

More information

Гледиштата изразени во овој извештај се на авторот и не нужно ги одразуваат гледиштата на Фондацијата Конрад Аденауер и Институтот за демократија

Гледиштата изразени во овој извештај се на авторот и не нужно ги одразуваат гледиштата на Фондацијата Конрад Аденауер и Институтот за демократија Гледиштата изразени во овој извештај се на авторот и не нужно ги одразуваат гледиштата на Фондацијата Конрад Аденауер и Институтот за демократија Социетас Цивилис - Скопје. ИМПРЕСУМ Наслов: Реформа на

More information

МЕЃУНАРОДНИ И РЕГИОНАЛНИ ПРАВНИ ИНСТРУМЕНТИ ПРОТИВ ЗЛОУПОТРЕБАТА НА СЛУЖБЕНАТА ПОЛОЖБА (КОРУПЦИЈАТА)

МЕЃУНАРОДНИ И РЕГИОНАЛНИ ПРАВНИ ИНСТРУМЕНТИ ПРОТИВ ЗЛОУПОТРЕБАТА НА СЛУЖБЕНАТА ПОЛОЖБА (КОРУПЦИЈАТА) Дарко МАЈХОШЕВ 1 УДК: 343.352/.353:341.24 МЕЃУНАРОДНИ И РЕГИОНАЛНИ ПРАВНИ ИНСТРУМЕНТИ ПРОТИВ ЗЛОУПОТРЕБАТА НА СЛУЖБЕНАТА ПОЛОЖБА (КОРУПЦИЈАТА) Апстракт: Трудот ги обработува и анализира меѓународните и

More information

СОЦИО-ЕКОНОМСКИ ДЕТЕРМИНАНТИ НА ЗДРАВОТО И АКТИВНО СТАРЕЕЊЕ ВО МАКЕДОНИЈА

СОЦИО-ЕКОНОМСКИ ДЕТЕРМИНАНТИ НА ЗДРАВОТО И АКТИВНО СТАРЕЕЊЕ ВО МАКЕДОНИЈА Неда МИЛЕВСКА КОСТОВА Снежана ЧИЧЕВАЛИЕВА СОЦИО-ЕКОНОМСКИ ДЕТЕРМИНАНТИ НА ЗДРАВОТО И АКТИВНО СТАРЕЕЊЕ ВО МАКЕДОНИЈА I Вовед Здравото стареење како концепт о последниве години, стареењето, и особено здравото

More information

Западен Балкан - Препорака за учество на јавноста

Западен Балкан - Препорака за учество на јавноста Западен Балкан - Препорака за учество на јавноста Преамбула Министрите надлежни за реформите на јавната администрација во државите на Западниот Балкан, Согледувајќи дека реформата на јавната администрација

More information

ПРВО ПОЛУГОДИЕ Тема 1: 8.1 Сили и движење Единица : Што прават силите. Во парови

ПРВО ПОЛУГОДИЕ Тема 1: 8.1 Сили и движење Единица : Што прават силите. Во парови Недела 1: Датум: број на час : 1 ПРВО ПОЛУГОДИЕ Тема 1: 8.1 Сили и движење Единица : Што прават силите Одделение VIII Време Цели на учење Критериуми за успех 15 мин Знае да опишува ефекти од дејство на

More information

УНИВЕРЗИТЕТ,,ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ШТИП ПЕДАГОШКИ ФАКУЛТЕТ. ВОСПИТАНИЕ списание за теорија и практика

УНИВЕРЗИТЕТ,,ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ШТИП ПЕДАГОШКИ ФАКУЛТЕТ. ВОСПИТАНИЕ списание за теорија и практика УНИВЕРЗИТЕТ,,ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ШТИП ПЕДАГОШКИ ФАКУЛТЕТ ВОСПИТАНИЕ списание за теорија и практика Штип, 2009 ВОСПИТАНИЕ списание за теорија и практика год. 6, број 10 2009 год. Издавач Универзитет Гоце Делчев

More information

ПРАВИЛНИК ЗА СОДРЖИНАТА И ФОРМАТА НА ДИПЛОМАТА И ДОДАТОКОТ НА ДИПЛОМАТА И ДРУГИ ИСПРАВИ ИЗДАДЕНИ ОД УНИВЕРЗИТЕТОТ

ПРАВИЛНИК ЗА СОДРЖИНАТА И ФОРМАТА НА ДИПЛОМАТА И ДОДАТОКОТ НА ДИПЛОМАТА И ДРУГИ ИСПРАВИ ИЗДАДЕНИ ОД УНИВЕРЗИТЕТОТ Врз основа на член 116 од Законот за високото образование (Службен весник на Р. Македонија бр. 35/08, 103/08, 26/09, 83/09, 99/09, 115/10 и 17/11) и Правилникот за содржината и формата, упатството за подготовка

More information

ПРЕГЛЕД НА ПРАВНАТА ЗАШТИТА НА ЖРТВИТЕ ОД ВОЗНЕМИРУВАЊЕ НА РАБОТНОТО МЕСТО ПРЕГЛЕД НА ПРАВНАТА ЗАШТИТА НА ЖРТВИТЕ ОД ВОЗНЕМИРУВАЊЕ НА РАБОТНОТО МЕСТО

ПРЕГЛЕД НА ПРАВНАТА ЗАШТИТА НА ЖРТВИТЕ ОД ВОЗНЕМИРУВАЊЕ НА РАБОТНОТО МЕСТО ПРЕГЛЕД НА ПРАВНАТА ЗАШТИТА НА ЖРТВИТЕ ОД ВОЗНЕМИРУВАЊЕ НА РАБОТНОТО МЕСТО ПРЕГЛЕД НА ПРАВНАТА ЗАШТИТА НА ЖРТВИТЕ ОД ВОЗНЕМИРУВАЊЕ НА РАБОТНОТО МЕСТО ПРЕГЛЕД НА ПРАВНАТА ЗАШТИТА НА ЖРТВИТЕ ОД ВОЗНЕМИРУВАЊЕ НА РАБОТНОТО МЕСТО 1 ПРЕГЛЕД НА ПРАВНАТА ЗАШТИТА НА ЖРТВИТЕ ОД ВОЗНЕМИРУВАЊЕ

More information

МОДЕЛИ И ТЕХНИКИ НА ГРУПНО ОДЛУЧУВАЊЕ И НИВНАТА ПРИМЕНА ВО ДЕЛОВНИТЕ СУБЈЕКТИ ОД ПЕЛАГОНИСКИОТ РЕГИОН

МОДЕЛИ И ТЕХНИКИ НА ГРУПНО ОДЛУЧУВАЊЕ И НИВНАТА ПРИМЕНА ВО ДЕЛОВНИТЕ СУБЈЕКТИ ОД ПЕЛАГОНИСКИОТ РЕГИОН У Н И В Е Р З И Т Е Т С В. К Л И М Е Н Т О Х Р И Д С К И Е К О Н О М С К И Ф А К У Л Т Е Т П Р И Л Е П МОДЕЛИ И ТЕХНИКИ НА ГРУПНО ОДЛУЧУВАЊЕ И НИВНАТА ПРИМЕНА ВО ДЕЛОВНИТЕ СУБЈЕКТИ ОД ПЕЛАГОНИСКИОТ РЕГИОН

More information

CURRICULUM VITAE. Дата и место на раѓање: година во Крива Паланка, Република Македонија

CURRICULUM VITAE. Дата и место на раѓање: година во Крива Паланка, Република Македонија Име и презиме: CURRICULUM VITAE Д-Р ФРОСИНА ТАШЕВСКА-РЕМЕНСКИ Дата и место на раѓање: 22.02.1977 година во Крива Паланка, Република Македонија Образование: - Дипломира на 16/12/1999 година на Институтот

More information

Ф а б р и ч е н п л и н с к и у р е д

Ф а б р и ч е н п л и н с к и у р е д Ф а б р и ч е н п л и н с к и у р е д Вовед Возилата GREAT WALL со бензински мотори можат да бидат дополнително опремени со фабрички гасен уред со течно вбризгување на горивото (Liquid Propane Injection

More information

Статистички извештај за поштенските активности во Република Македонија во 2010 година

Статистички извештај за поштенските активности во Република Македонија во 2010 година Статистички извештај за поштенските активности во Република Македонија во 2010 година Скопје, декември 2011 година Содржина: 1. Вовед...3 2. Регулација на пазарот на поштенски услуги...4 3. Поштенски услуги...6

More information

МЕТОД ЗА АНАЛИЗА НА МЕЃУНАРОДНАТА ТРГОВСКА СОСТОЈБА

МЕТОД ЗА АНАЛИЗА НА МЕЃУНАРОДНАТА ТРГОВСКА СОСТОЈБА Journal of Agricultural, Food and Environmental Sciences UDC: 339.56:634.11 :33.22(47.7) МЕТОД ЗА АНАЛИЗА НА МЕЃУНАРОДНАТА ТРГОВСКА СОСТОЈБА 1 Ана Симоновска, 1 Драган Ѓошевски, 1 Марина Нацка, 1 Ненад

More information

ЗАШТИТА НА ЛИЧНИТЕ ПОДАТОЦИ И МЕДИУМИТЕ. Прирачник

ЗАШТИТА НА ЛИЧНИТЕ ПОДАТОЦИ И МЕДИУМИТЕ. Прирачник ЗАШТИТА НА ЛИЧНИТЕ ПОДАТОЦИ И МЕДИУМИТЕ Прирачник Заштита на личните податоци и медиумите Издавач Дирекција за заштита на личните податоци Автор д-р Наташа Пирц Мусар Превод Конгресен Сервисен Центар -

More information

ЗАВИСНОСТА МЕЃУ КВАЛИТЕТОТ НА ЖИВОТОТ, МОЖНОСТИТЕ ЗА ПРАВЕЊЕ ИЗБОР И ОЧЕКУВАЊАТА ЗА ИДНИНАТА КАЈ ВОЗРАСНИТЕ ЛИЦА СО ИНТЕЛЕКТУАЛНА ПОПРЕЧЕНОСТ

ЗАВИСНОСТА МЕЃУ КВАЛИТЕТОТ НА ЖИВОТОТ, МОЖНОСТИТЕ ЗА ПРАВЕЊЕ ИЗБОР И ОЧЕКУВАЊАТА ЗА ИДНИНАТА КАЈ ВОЗРАСНИТЕ ЛИЦА СО ИНТЕЛЕКТУАЛНА ПОПРЕЧЕНОСТ ДЕФЕКТОЛОШКА СТРУЧНО-НАУЧНА ПРОБЛЕМАТИКА SPECIAL EDUCATION-PROFESSIONAL AND SCIENTIFIC ISSUES ЗАВИСНОСТА МЕЃУ КВАЛИТЕТОТ НА ЖИВОТОТ, МОЖНОСТИТЕ ЗА ПРАВЕЊЕ ИЗБОР И ОЧЕКУВАЊАТА ЗА ИДНИНАТА КАЈ ВОЗРАСНИТЕ

More information

СОЗДАВАЊЕ ИНОВАТИВНИ УЧИЛИШТА: ПОДГОТВУВАЊЕ НА УЧЕНИЦИТЕ ЗА 21-ОТ ВЕК

СОЗДАВАЊЕ ИНОВАТИВНИ УЧИЛИШТА: ПОДГОТВУВАЊЕ НА УЧЕНИЦИТЕ ЗА 21-ОТ ВЕК СОЗДАВАЊЕ ИНОВАТИВНИ УЧИЛИШТА: ПОДГОТВУВАЊЕ НА УЧЕНИЦИТЕ ЗА 21-ОТ ВЕК Скопје, 2009 Проект за основно образование ПРИРАЧНИК ЗА УЧИЛИШНИTE ТИМОВИ ЗА ПРОФЕСИОНАЛЕН РАЗВОЈ Скопје, 2009 Проект за основно образование

More information