Indeks Opštinske Konkurentnosti na Kosovu Izveštaj 2014

Transcription

1

2

3 Indeks Opštinske Konkurentnosti na Kosovu Izveštaj 2014 Ova publikacija je izrađena za uvid Agencije za Međunarodni Razvoj Sjedinjenih Država [USAID]. Izrađena je od strane UBO Consulting pod grantom USAID Forward Initiative (Inicijativa Napred). Mišljenja autora izražena u ovoj publikaciji ne odražavaju nužno stavove USAIDa ili Vlade Sjedinjenih Država.

4 SADRŽAJ PREDGOVOR 6 REZIME 7 POZADINA: ŠTA PREDSTAVLJA IKO 10 IKO PREGLED NACIONALNOG POSLOVNOG OKRUŽENJA 12 GRADIVNI BLOKOVI IKO 2014: RANGIRANJE I REZULTATI POD INDEKSA PREPREKA ZA POKRETANJE PREDUZEĆA TRANSPARENTNOST UČEŠCÉ I PREDVIDLJIVOST VREMENSKI TROŠKOVI ZA REGULATORNO USKLAÐIVANJE POREZI I TAKSE OPŠTINSKA UPRAVA RADNA SNAGA I USLUGE PODRŠKE PREDUZEĆIMA OPŠTINSKA INFRASTRUKTURA 35 IKO 2014: PONDERISANO RANGIRANJE PREMA POLITIKAMA 38 PROSEČNA RANGIRANJA IKO TOKOM VREMENA 40 KONSOLIDIRANI REFORMATORI 44 Stvaranje indeksa 46 Izgradnja pod-indeksa 46 Izgradnja indeksa 47 DODACI 48 Dodatak 1: Detaljni opisi pod-indeksa i komponenti pokazatelja 48 Dodatak 2: Upoređivanje rezultata tokom vremena 49 Dodatak 3: Detaljni opis pod indeksa i pokazatelja komponenti 50 Dodatak 4: Poslovno stanovništvo i veličina uzorka prema opštinama 82 4

5 SKRAĆENICE IOK USAID PAK KARP MTI BEEP MMF ONK PDV DOO Indeks Opštinske Konkurentnosti Agencija SAD za međunarodni razvoj Poreska Administracija Kosova Kosovska agencija za registraciju preduzeća Ministarstvo za Trgovinu i Industriju Projekat za poboljšanje poslovnog okruženja Međunarodni Monetarni Fond Odnos nekvalitetnih kredita Porez na dodanu vrednost Društvo sa ograničenom odgovornosti 5

6 PREDGOVOR Izveštaj o Indeksu opštinske konkurentnosti (IOK ) 2014 predstavlja stavove 3,052 Kosovskih preduzec a i pruža rigoroznu analizu upravljanja ekonomijom i regulatornog okruženja na Kosovu. Još od prvog izveštaja IOK 2011, cilj je bio da se identifikuju i prevaziđu izazovi sa kojima se preduzeća suočavaju da u potpunosti razumeju vladine propise i zahteve i, što je još važnije, da se identifikuju oblasti za poboljšanja koja c e povec ati investicije, radna mesta, učinak preduzecá i privredni rast. Kao što je primecéno u radionicama tokom februara 2014, Skupštine Opština u više od dve trecíne opština širom Kosova su koristile IKO kao meru njihovog učinka i indirektno kao motivacionu snagu da formulišu planove akcije i odluke za poboljšanje učinka, usvajanje najboljih praksi opština sa odličnim učinkom, kao i da prate napredak u ključnim oblastima. Doslednost postignuta u opštinama kao što su Hani i Elezit i Đakovica u održavanju ukupnog odličnog upravljanja, kao i Lipljanu i Vitini u napredovanju u specifičnim oblastima kao što su transparentnost i opštinska administracija tokom poslednje četiri godine IKO istraživanja, ističe značaj liderstva u postizanju posvecénog i aktivnog zalaganja za poboljšanje ekonomskog upravljanja i poslovnog okruženja. Istraživanje IKO 2014 na nivou pod indeksa pruža vredne informacije o uticaju inicijativa reformskih politika na centralnom i lokalnom nivou, kao i konsolidacije reformi koje su preduzete tokom protekle četiri godine. Dok će parametri IKO pomoc i da se identifikuju problematične oblasti u dopuni regulatornom unapredjenju i optimizacije manje relevantnih i ograničavajucíh procedura i služe kao sredstvo za pracénje napretka, rezultati ovog istraživanja takođe podržavaju proces decentralizacije, kroz informisanje kreatora politika o prazninama u sprovođenju politika između nacionalnog i lokalnog nivoa, kao i informisanje opštinskih vlasti o tome kako one mogu da poboljšaju svoj kapacitet i učinak, i pružaju bolje usluge. Poboljšanja tokom prethodne tri godine izveštaja IKO pokazuju snažnu posvecénost sprovođenju reformi. Međutim, u 2014, preduzecá su prijavila najnižu godišnju stopu nivoa poboljšanja za celi 4 - godišnji period merenja IKO. To usporavanje u poboljšanju zaslužuje neposrednu pažnju kreatora politika. Upravo iz ovog konteksta ovogodišnji IKO govori o ranijim naporima da se obezbedi bolje poslovno okruženje na Kosovu. Dalje, ono potvrđuje važnu ulogu koju robustan, nezavisan i objektivan pokazatelj može da igra u upravljanju politikama i merenju njihovih rezultata. U ovoj četvrtoj godini IKO, želimo da izrazimo našu zahvalnost USAID-u za datu podršku i poverenje u našu posvecénost i kapacitete od početka projekta u 2010, i ukazivanju velike odgovornosti da radimo pod USAID-a Forward Initiative na Kosovu. Želeli bismo da izrazimo našu ogromnu zahvalnost službenicima u javnoj službi, kako u lokalnoj samoupravi, tako i na centralnom nivou uprave, KPA, KARP, MTI, kao i predstavnicima poslovne zajednice za njihovo učešcé u pripremnim radionicama, kao i za opštu podršku IKO Na kraju, ali ne i najmanje važno, želimo da izrazimo našu zahvalnost g-đi. Nataši Henshou, za njen veliki doprinos u ulozi savetnika projekta. 6

7 REZIME Izveštaj IKO, sa ciljem unapređenja razvoja privatnog sektora, je dizajniran da utvrdi lakocú poslovanja, upravljanje ekonomijom i napore za administrativne reforme od strane lokalnih opština širom Kosova. IKO 2014 je četvrta iteracija ovog izveštaja na Kosovu, na osnovu rigoroznog istraživanja percepcije 3,052 preduzecá. Tokom poslednje četiri godine, IKO je oslikavao trajni pozitivan trend u poslovnom okruženju, uprkos tome da je ekonomski rast ostao skroman između 2 3 odsto u 2013, sa nekim promenama naniže u rangiranju pojedinih opština tokom vremena. Da bi bili sigurni, srednje ocene IKO su povecáne od 45,6 u 2013 na 47,7 u najviša srednja ocena zabeležena u protekle četiri godine. Kao što je navedeno od strane IKO, promene u poslovnom okruženju i ekonomskom upravljanju širom Kosova su postepene, ali su i dalje pozitivne i stabilne. Rezultati IKO 2014 pokazuju umerenije, ali i širije raspodeljeno, poboljšanje poslovnog okruženja. Ove godine, opština Vitina je na vrhu rang liste, koju veoma blizu slede Lipljan i Vučitrn. Zaista, ove godine razlika između ovih najboljih rezultata je veoma mala. Đakovica, Dragaš, i Kačanik i ove godine nastavljaju sa dobrom performansom, dok su severne opštine Leposavic, Zubin Potok i Zvečan i dalje stoje relativno siromašne u kvalitetu svojih poslovnih okruženja. Razmatranjem performanse opština u poslednje četiri godine, Vučitrn je napravio najvec i napredak u svom poslovnom okruženju. Vitina, Štrpce i Lipljan slede kao top reformatori u poslednje četiri godine. Pet najboljih reformatora zaokružuje Pec, koja iako počinje sa niskim učinkom u 2011, pokazala je značajan napredak u poslednje četiri godine. Konsolidacija reformi tokom vremena predstavlja neophodnost za održivi ekonomski rast i prosperitet. Do danas, osam opština širom Kosova su uspele da postignu konsolidovani put reformi i poboljšanja u njihovom odnosu na rezultat IKO iz prethodne godine. Održavanje ove putanje je najvažnije za buducí privredni rast u ovim opštinama i širom Kosova. Osam konsolidiranih reformatora su Mitrovica, Dečane, Kačanik, Obilic, Orahovac, Štrpce, Vitina i Vučitrn. Od njih, jedna je vecá sa preko 1500 preduzecá, pet su opštine srednje veličine u smislu broja preduzecá ( preduzeća), a dva su male opštine, sa manje od 500 preduzecá. Kako opštine nastavljaju da konsoliduju reforme i održavaju poboljšanja u upravljanju i poslovnom okruženju, to cé nadamo se dovesti do stvaranja novih mogucńosti za investiranje, kako za domacé tako i strane firme, i ponuditi sve vecí poslovni optimizam u narednim godinama. Na kraju, IKO 2014 je prvi od onoga što cé nadamo se biti buducá serija IKO izveštaja. Po prvi put, izveštaj je ove godine u potpunosti urađen od strane lokalnog partnera preko USAID FOR- WARD Initiative programa na Kosovu. To je jaka reprezentacija uspešne razvojne pomoc i gde je lokalni partner bio u stanju da u potpunosti postane sposoban da nastavi da uspešno sprovede i razvija ovaj zadatak i IKO na Kosovu. To, samo po sebi, govori o potencijalima i mogucńostima koje rastu na Kosovu za održiv put ka ekonomskom rastu i prosperitetu. 7

8 Ostatak izveštaja pokriva sledecé: Poglavlje 1 opisuje proces implementacije ovogodišnjeg IKO Poglavlje 2 razmatra aktuelne trendove u nacionalnom poslovnom okruženju širom Kosova Poglavlje 3 predstavlja gradivne blokove IKO, rangiranje pod indeksa, kao i naglašava ključne uvide i ovogodišnje najbolje izvođače i reformatore u svakom od pod indeksa Poglavlje 4 naglašava opšta rezultate IKO To dalje predstavlja pregled rezultata IKO tokom vremena prema veličini opštine, ističe vrhunske reformatore tokom vremena, i identifikuje one opštine koje su ostvarile konsolidovane reforme (nastavile su poboljšanje svojih rezultata u odnosu na prethodnu godinu) Konačno, poglavlje 5 navodi metodologiju IKO, i Dodaci obezbeđuju više specifičnih detalja za opštine da detaljno razmotre svoje rezultate prema pod indeksima. Natasha Hanshaw 8

9

10 POZADINA: ŠTA PREDSTAVLJA IKO Od 2011, Indeks Konkurentnosti Opština (IKO) je služio kao sredstvo za merenje kvaliteta lokalnog upravljanja kao važna odrednica za aktiviranje ekonomskog potencijala Kosova. Zasnovan na odgovorima iz ankete sa 3,052 preduzecá izabranim putem slučajnosti, Indeks koristi standardiziranu metodologiju za poređivanje Kosovskih opština prema Referentnoj Opštini, kao idealizirana opština koja koristi najbolju praksu u upravljanju i koja bi postigla najviši rezultat na IKO. Na ovoj Referentnoj Opštini : Sistem odobravanja i neformalna konkurencija ne otežavaju početak biznisa Lokalne politike su predvidljive i preduzeća se aktivno savetuju za formulaciju iste Informacije o regulativi i opštinskim dokumentima o politikama su javne i lako dostupljive za sve Preduzeća nisu opterećena da troše previše vremena u usaglašavanju sa regulativom i posetama opštinskim kancelarijama, a niti i bavljenjem sa učestalim posetama opštinske inspekcije Sva preduzeća se tretiraju isto na procesima javnih opštinskih tendera, i Putevi su kvalitetni i redovno održavani, a i usluge vodosnabdevanja i higijene se pružaju celo vreme Preduzeća na Referentnoj Opštini : Plaćaju poreske namete lako i ne trebaju im neformalni pregovori sa poreskim službenicima za izvršavanje istih Rade sa opstinškim službenicima koji su stručno kompetentni u pružanju javnih usluga i imaju pozitivan stav prema preduzećima Nisu prinudjeni da plaćaju neformalne namete u naknadi za dobijanje opštinske usluge Uvidjaju da lokalna radna snaga zadovoljava njihove potrebe, i Imaju pristup primerenim uslugama za savetovanje koje im pomažu u usaglašavanju sa regulativom i za razvijanje njihovih preduzeća Rezultati IKO 2014 pokazuju da dok 38 Kosovskih opština napreduju prema osobinama Referente Opštine još mnogo posla predstoji napred. Opštinske vlasti, kao i centralne vlasti, moraju da pojačaju svoje reformske napore kako bi se obezbedilo da su prakse dobrog upravljanja mestu u cilju podržavanja rasta predvođenom od privatog sektora. Prema Kosovskom penzionom fondu 1, najviše, 277,267 ljudi je formalno radilo na Kosovu tokom 2013, gde su 19.4 % njih radili u glavnom gradu Prištini; preko 84,000 su radili u institucijama Vlade, a 3,100 su radili u državnim ili javnim preduzecíma. Agencija za statistiku Kosova 2 procenjuje da je samo 28.4 % radno sposobnog stanovništva radilo (formalno i neformalno) u toku 2013 godine. Podaci iz registra preduzeća 3 pokazuju da 9,421 novih preduzeća je upisano u 2013, manja brojka od 9,592 u 2012; a sa druge strane, broj zatvorenih preduzeća se povećao od 1,081 u 2012 na 1,434 u Sami ovi pokazatelji su dovoljno alarmantni da pozovu na ubrzavanje reformi koje omogucávaju da se privatni sektor razvije i stvori više radnih mesta

11 Prethodna tri izveštaja o IKO zasnovani na utvrdjenoj premisi da su usklađena i optimizirana regulativa, transparentno regulatorno okruženje, pristup informacijama, kao i blagovremeno pružanje javnih usluga od vitalnog značaja za razvoj privatnog sektora, ekonomski rast i otvaranje novih radnih mesta. Kroz IKO, preduzecá su izvestili o radu opštinskih vlasti prema ostvarivanju ovih ciljeva. Sa rezultatima IKO 2014 dodatim ovom nizu učinka, izveštaj IKO 2014 nastavlja da naglašava potrebu za više reformskih napora, a pored toga naglašava potrebu za konsolidaciju reformi. Priznajucí statističku varijaciju koja prati rezultate IKO tokom godina, neke opštine su postigle znatno niže rezultate nego u prethodnim godinama. Ovo zahteva pažnju u sprovođenju reformi, uz održivost poboljšanja kao važan aspekt koji opštinske vlasti trebaju imati na umu prilikom izrade reformi. Posebno pod - poglavlje u izveštaju 2014 predstavlja spisak opština koje su sledile put konsolidacije reformi. Za gradonačelnike i sve opštinske službenike, IKO pruža i mapu puta i sredstvo za pracénje učinka. Dok se osobine koje opisuju Referentnu Opštinu nisu isključive, one pružaju dovoljno smernica kako funkcioniše opština koja podržava poslovanje. Štaviše, standardizovano merenje učinka na osnovu informacija od krajnjeg korisnika komunalnih usluga, odnosno preduzecá u vlasništvu građana, pruža izuzetno vrednu perspektivu u praćenju uspeha reformi. Pored toga, IKO 2014 pruža još složenije objašnjenje varijacija rezultata opština. Kao takav, IKO može da posluži kao sredstvo za, ne samo da uporede međusobni nivo konkurentnosti, već i da dele i poboljšaju svoje reformske napore. Ovogodišnji IKO je organizovan u bliskim konsultacijama i saradnji sa predstavnicima poslovne zajednice i opštinskih vlasti, kao i nadležnim organima centralne vlasti, kao što su Kosovska Agencija za Registraciju Preduzeća i Poreska Uprava Kosova. U Februaru 2014, organizovana je serija od šest radionica u okviru pripremnih napora koji su prethodili ovogodišnjem IKO, sa ciljem da: (i) se učesnici informišu o predstojecím anketama IKO i njegovom značaju kao deo sveobuhvatnosti projekta; (ii) identifikuju nerešena pitanja zainteresovanih strana u kontekstu poslovnog okruženja koja su adresirana i od strane IKO; i (iii) identifikuju i razviju preporuke u vezi sa poboljšanjem IKO za dobrobit njegove publike i zajednice interesnih grupa. Rezultati radionice su se odrazili na ovogodišnju metodologiju IKO, pre svega u vezi poslovnih sertifikata, registracije, poređenja rezultata i prezentacije. 11

12 IKO PREGLED NACIONALNOG POSLOVNOG OKRUŽENJA IKO 2014 je ispitao uzorak od 3,052 preduzecá na Kosovu, od kojih 51 % su prijavili niske do visokih profita, 21.3 % su prijavili nulti učinak, 21.8 % su prijavili male gubitke, a 5.7 % su prijavili velike gubitke % ispitanih preduzeća planira da nastavi sa radom u istoj veličini za naredne dve godine, dok 48.5 % planira povecánje veličine njihovih operacija u naredne dve godine. S druge strane, 3.8 % anketiranih preduzecá planira da smanji obim poslovanja, a isti procenat planira da okonča svoje poslovanje. Dok veći deo podataka IKO predstavljeni na ovom izveštaju su specifični za opštine, listirani pokazatelji ispod pružaju pregled poslovog okruženja združenim na nivou zemje. Tabela u nastavku pruža rezultate za indikatore koji se odnose na prepreke ulaska u biznis, pristup finansijama, i interakcije sa Poreskom upravom. Pozitivne promene se mogu videti posebno u indikatorima koji mere dane za dobijanje registracije preduzeća i percepciju na neplaćene poreze, kao potencijalnu prepreku za registraciju novih preduzecá Pokazatelj Vremenski troškovi i ograničenja Nacionalni Prosek IKO 2011 Nacionalni Prosek IKO 2012 Dani za dobijanje registracije preduzeća Nacionalni Prosek IKO (2012 samo nova preduzeća) Nacionalni Prosek IKO *(2013 samo nova preduzeća) Dani za dobijanje certifikata o PDV-u (2012 samo nova preduzeća) 11 (2013 samo nova preduzeća) Dani za dobijanje građevinske dozvole Broj* dozvola, licenci i sertifikata, koje preduzeća moraju imati da bi poslovala (Fiskalni broj, Certifikat o PDV-u, Licence od odgovarajućeg vladinog ministarstva, Građevinska dozvola, Certifikat za uvoz/izvoz, Profesionalna licenca, ostalo specifično) Neplaćeni porezi su značajna prepreka registracije novih preduzeća (% se slaže ili se potpuno slaže) 85% 83% 85% (2012 samo nova preduzeća) 42% (2013 samo nova preduzeća) 12

13 Pristup finansijama Preduzeća imaju pristup kreditnoj istoriji (% se slaže ili se potpuno slaže) 43% 50% 50% 63% Preduzeća dobijaju podršku u pristupu kreditima (% se slaže ili se potpuno slaže) Nuđenje poklona ili dodatnih tarifa za kreditne službenike je uobičajeno za dobijanje kredita (% se slaže ili se potpuno slaže) Poreska uprava Broj inspekcija od strane poreske uprave Prosečno trajanje poreskih inspekcija (sati) Procenat od prodaje koje preduzeća procenjuju da tipične firme izveštavaju u svrhu poreza 54% 40% 49% 40% 27% 22% 34% 38% % 71% 64% 62% Tabela 1: Prepreke za ulazak u poslovanje na nacionalnom nivou (*prosek) Preko 7,000 preduzec a 4 (preduzetnici i društva sa ograničenom odgovornošc u) su nedavno registrovani na godišnjem nivou između godina 2009 i 2011, od kojih je oko 1,000 godišnje registrovano kao društva sa ograničenom odgovornošc u (DOO). U 2012, registrovano je skoro 9,500 novih preduzecá, a trend rasta novo registrovanih preduzeća je nastavljen i 2013, sa skoro 12,000 preduzecá, od kojih je skoro 2,500 registrovano kao DOO, a vecína preostalih su registrovani kao preduzetnici. 4. Izraz preduzeće ne pravi razliku između vrsta pravnog statusa, odnosno, preduzetnika naspram korporacija, bez obzira na drugačiji porezni tretman. 13

14 GRADIVNI BLOKOVI IKO 2014: RANGI- RANJE I REZULTATI POD INDEKSA Održavanjem doslednosti sa metodološkim pristupom za procenu lokalne poslovne klime razvijen u 2011, rangiranje IKO 2014 rezultira iz merenja učinka u osam specifičnih oblasti (kvantifikovani u osam pod-indeksa) opštinskog poslovnog okruženja. Arhitektura IKO se zasniva na doslednom merenju osam standardizovanih pod indeksa, dizajniranih da prate klimu omogućavanja poslovanja i obezbeđuje procene koja rezultiraju rangiranjem opština svake godine. Godišnja prac enje i rangiranje opština takođe pruža mogucńost za uzdužno proučavanje rezultata u poslednje četiri godine ( ). Pored činjenice da je glavni cilj IKO da obezbedi odrednicu za merenje napretka ka povoljnijem poslovnom okruženju, vecú istraživanje na nivou pod- indeksa i rangiranje rezultata u ovom izveštaju ima za cilj da informiše publiku o relativnim prednostima i slabostima agende opštinskih reformi u smislu osam područja merenih od strane pod- indeksa IKO. Shodno tome, širenje detaljnih rezultata pod - indeksa za svaku opštinu ima za cilj da stvori opipljivu mogucńost za reformatorsku sinergiju između opština, i da pokrene odgovorne aktere da podstaknu više konkurentno poslovno okruženje u njihovim opštinama. Fokusirajucí se na analizu konkurentnosti u osam ključnih oblasti, ne samo da lošiji izvođači u ukupnom rangiranju mogu da koriste iskustva dobrih izvođača da poguraju svoje reforme, već i opštine sa koje imaju slične rezultate mogu generisati poboljšanja kroz međusobnu komunikaciju da se identifikuju dobre prakse koje mogu da dovedu do boljih ocena u odgovarajucím oblastima pod - indeksa. Ovo poglavlje daje kratak profil najuspešnije opštine za svaku oblast pod - indeksa, i dopunjuje analizu statističkih rezultata sa pregledom glavnih reformi koje bi mogle objasniti najbolje rezultate. Svaki od osam pod indeksa ima najviše deset poena, uz maksimalni mogucí rezultat IKO od 80 poena. Na osnovu metodologije koja je prvobitno razvijena za IKO na Kosovu u 2011, podindeksima je dodeljena različita težina, kao što je određeno od strane relevantnosti politike oblasti koju pokriva pod indeks. Kao rezultat toga, maksimalni rezultati koji se koriste za proizvodnju konačnog ponderisanog IKO variraju kroz pod - indekse kao odgovor na uticaj težine određene politike. Značaj svakog pod indeksa se održava na istom nivou od 2011, u cilju da se omoguc i poređenje IKO tokom vremena. Oba rezultata, ne - ponderisani i ponderisani za svaki pod- indeks su predstavljeni su u Tabeli 2 zajedno sa kratkim opisom oblasti pod - indeksa. Detaljnija prezentacija pokazatelja za svaki pod- indeks data je u Aneksu ovog izvještaja. 14

15 Tabela 2: Osam pod indeksa IKO Maksimalni rezultat Maksimalni rezultat ponderisan značajem politike Prepreka za pokretanje preduzeća: Merenje vremena koje je potrebno da se pribave licence i dozvole za početak rada; merenje konkurencije koju preduzeća imaju od neformalnog sektora; i stepen do kojeg dobijanje dozvole i registracija predstavljaju prepreku za formalizaciju preduzeća 10 4 Predvidljivost i učešće: Ocena toga da li se preduzeća konsultuju oko predloženih propisa; da li su njihovi interesi sagledani u novoj politici; i stepen do kojeg se nova politika i zakon objavljuju i primenjuju na predvidljivi način Transparentnost: Ocena da li firme imaju pristup informacijama koje su im potrebne u pogledu propisa i procedura, kao i opštinskom budžetu i planskim dokumentima, i da li su te informacije dostupne svima Vreme potrebno za regulatornu usaglašenost: Merenje vremena koje preduzeće provede da se ispoštuju propisi i omogući usaglašenost; i vreme koje opštinske agencije provedu vršeći inspekciju Porezi i takse: Ocena stepena i lakoće uplate poreza; ocena neformalnih pregovora prilikom plaćanja poreza Opštinska administracija: Ocena opštinskih zvaničnih sposobnosti i stavova prema preduzećima; ocena troškova i stepena do kojeg firme moraju da vrše neformalne uplate opštinskim službenicima za usluge; i ocena pravičnosti u objavljivanju opštinskih javnih tendera Usluge podrške radu i preduzećima: Ocena kvaliteta dostupnih radnika; ocena da li lokalna radna snaga ispunjava potrebe preduzeća; ocena dostupnosti usluga regulatornog savetovanja; i da li postoje usluge podrške preduzećima 10 8 Opštinska infrastruktura: Ocena kvaliteta puteva i održavanja puteva; i kvalitet vodosnabdevanja i sanitarnih usluga UKUPNI REZULTAT IKO Tabela 2: Osam pod indeksa IKO 15

16 1. PREPREKA ZA POKRETANJE PREDUZEĆA Najbolji izvođač: Štimlje Najviši napredak: Prizren Prepreke kojima se nova preduzecá suočavaju da uđu na tržište onemogučavaju konkurenciju, i kompromituju osnovu funkcionalne tržišne ekonomije. Pod indeks prepreke za pokretanje preduzeća kvantifikuje ovu važnu komponentu lokalne poslovne klime procenom birokratskih prepreka, kao i pritiskom od neformalnog sektora. Pod - indeks se sastoji od dve dimenzije: prva dimenzija je konstruisana od pitanja koja traže od preduzecá da brojčano izveštavaju o vremenu i dokumentima potrebnim za registraciju novog preduzeća, a druga dimenzija izgrađenog je od pitanja koja traže od preduzecá da podele svoju percepciju o pritisku neformalne konkurencije i administrativne prepreke za registraciju novog preduzeća. Štimlje Obilić Kosovo Polje Uroševac Priština Orahovac Gnjilane Vitina Hani I Elezit Mališevo Suva Reka Novo Brdo Kačanik Đakovica Vučitrn Mamuša Srbica Mitrovica Kamenica Istok Podujevo Prizren Lipljan Peć Dragaš Glogovac Klina Dečan Gračanica Štrpce Junik Klokot L-ZP-Zvečan Dimenzija 1: Vreme i Dokumenti Dimenzija 2: Prepreke za poslovanje Figura 1: Prepreka za pokretanje preduzeća Opština Štimlje rangira se kao najbolji izvođač sa najnižim nivoom prepreka za pokretanje preduzeća, koju sledi Obilic, Kosovo Polje, i Uroševac. Sve četiri opštine prevazilaze ocenu 8 na pod- indeksu prepreka za pokretanje preduzeća. Štimlje je takođe među prvim reforma- 16

17 torima za 2014, sa ocenom od 2.14 poena višom nego u 2013, a 2.37 poenom više od svog prvog rezultata u Nova preduzecá u Štimlju izveštavaju da im je trebalo 2 dana za registraciju preduzecá; pola dana manje nego što je trebalo preduzećima da se registruju u 2013, a pet dana manje nego u U proseku, preduzecíma u Štimlju je potrebno manje od dve licence i dozvola za početak poslovanja; više od tri je bilo potrebno u prethodnim godinama, 2011 do Značajno manji broj preduzecá smatra pritisak iz neformalnog sektora i proces registracije preduzeća sa pratecím dozvolama koje trebaju za početak rada, kao prepreku za pokretanje. Kvadrat // 1.1 // Najbolji izvođač: Opština Štimlje Registracija preduzeća i dobijanje potrebne dokumentacije za početak rada je postalo mnogo lakše u Štimlju od osnivanja Opštinskog Centra za registraciju preduzeća u Julu Ovaj centar nudi usluge za registraciju svih vrsta preduzeća, kao i izdaje potrebne licence i dozvole za poslovanje. Informacije, vodiči i obrasci su obezbeđeni u blizini Centra za registraciju, kao i na internet stranici opštine. Prizren je postigao najvecí napredak u pod-indeksu u odnosu na 2013, ali je i dalje rangiran niže od rezultata u 2011 i S druge strane, Istok je ovogodišnji top reformator u pogledu rešavanja problema prepreka, postigavši 3 poena više nego u 2011, i poen više nego u Kvadrat // 1.2 // Najviši napredak: Opština Prizren U okviru ovog pod- indeksa, opština Prizren doživela je najvecí napredak u rezultatu od prošle godine. Njen rezultat je porastao od 2.9 u 2013 na 6.3 u Prema ispitanim preduzećima, prosečan broj dana za registraciju preduzecá je pao sa 12 u 2013 na samo 2 u 2014, dok je broj licenci i dozvola potrebnih za početak rada opao sa 5.3 u 2013 na 2.1 ove godine. Osim toga, postoji i pozitivna promena u percepciji preduzecá koja se bave konkurencijom iz neformalnog sektora, gde je pad od 25 % u broju preduzecá koja veruju da imaju da se bave takvom konkurencijom. U cilju da odmah obaveste preduzecá u vezi sa uslugama koje se nude od strane Opštinskog Centra za registraciju preduzeća, lokalne vlasti u Prizrenu su postavile sve informacije, uključujucí i potrebnu dokumentaciju za registraciju preduzeća na internet stranici opštine. U tom smislu, vodič pod nazivom Korak po korak je objavljen na stranici i koji objašnjava detaljno sve zahteve za registraciju i rad preduzecá. Pored toga, zakoni i propisi koji definišu kako preduzecá treba da rade su takođe dostupni na stranici. Ranije u 2013, Opštinski Centar za registraciju u Prizrenu promovisao je svoje usluge korišc enjem različitih informativnih kanala na raspolaganju u opštini Prizren. Još jedna činjenica koja bi mogla uticati na pozitivan rezultat u ovom pod indeksu bila je dobar rad lokalnih inspekcija u sprečavanju neformalnog poslovanja. 17

18 Na nacionalnom nivou, postoji evidentno i značajno poboljšanje u pokazateljima koji mere aspekte pod stalnom kontrolom vlasti. Broj dana (prosek) koji je potreban da registrujete novo preduzeće je pao sa 8.2 na 1.8, sa mnogim opštinama nude da se proces registracije završi u toku dana. Pokazatelj Dimenzija 1: Vreme i Dokumenti Nacionalni Prosek Prosečni broj dana za registraciju preduzeća (u 2013/ T1-14) * 1.8* Prosečni broj licenci i dozvola potrebnih za pokretanje rada Dimenzija 2: Prepreke za poslovanje Preduzeća se suočavaju sa konkurencijom neformalnog sektora (% da) Proces registracije preduzeća i dobijanje svih potrebnih dozvola je prepreka za poslovanje (% da) 52% 61% 43% 42% 25% 21% 19% 22% *media Tabela 3: Prepreke za pokretanje preduzeća na nacionalnom nivou Smanjenje broja dana za registraciju preduzeća je takođe podržano od strane nalaza iz pripremne radionice za IKO održane u Februaru 2014 sa opštinskim službenicima, poslovnom zajednicom, i KARP. Konkretno, opšti komentar učesnika radionice je bio da se zbog osnivanja Opštinskih Centara za registraciju preduzeća, preduzetnici su registrovani na dan podnošenja zahteva, a DOO i Korporacijama treba do tri dana da se registruju. Prosečan broj dozvola koje novom preduzeću trebaju da počne sa radom je takođe smanjen sa prosečno 3.2 na prosek od 2.5. U proseku, manje preduzecá smatra konkurenciju iz neformalnog sektora kao prepreku u odnosu na 2013 i 2011 godinu. U odnosu na godinu, više preduzec a smatra pribavljanje dozvola i proces registracije preduzec a kao prepreke (mada manje nego u 2011, vidi tabelu gore), nagoveštavajucí da preduzecá imaju vecá očekivanja za buducé reforme u smislu eliminisanja prepreka za poslovanje. 18

19 2. TRANSPARENTNOST Najbolji izvođač: Kosovo Polje Najviši napredak: Peć Pod - indeks transparentnosti meri lakocú sa kojom preduzeća mogu da pristupe informacijama o opštinskim politikama, poslovanju, i regulatornim zahtevima. Lako dostupne informacije podstiču povoljnu poslovnu klimu kroz smanjenje troškova usklađenosti i obezbeđivanjem alata za uključivanje privatnog sektora u procesu kreiranja politika. Kosovo Polje Obilić Uroševac Suva Reka Vučitrn Hani I Elezit Orahovac Dečan Đakovica Prizren Dragaš Priština Lipljan Štrpce Klokot Vitina Srbica Glogovac Istok Junik Štimlje Kačanik Kamenica Peć Podujevo Mališevo Gnjilane Novo Brdo Klina L-ZP-Zvečan Mitrovica Mamuša Gračanica Figura 2: Transparentnost Po oceni lokalnih preduzecá, opštinska administracija u Kosovu Polju je rangirana kao najtransparentnija za godinu. Obilic i Uroševac su odmah iza, sa rezultatom iznad 9, znatno iznad ukupnog proseka od 7.8. U sve tri od ovih opština, preduzecá su rangirala lakocú pristupa opštinskom budžetu i planskim dokumentima iznad proseka nacionalnog rangiranja. U Kosovu Polju, preduzec a su rangirala pristup informacijama o potrebnim opštinskim dozvolama kao lako. U sve tri od najbolje rangirane opštine, preduzecá mogu da pristupe informacijama o dolazećim opštinskim tenderima mnogo lakše nego prosečne rangiranje drugih opština. 19

20 Kvadrat // 2.1 // Top izvođač: Opština Kosovo Polje U 2014, Kosovo Polje je rangirano kao prvo u pod- indeksu Transparentnost, sa ocenom 9.55 od mogucíh 10. Ispitana preduzecá u ovoj opštini smatraju pristup opštinskom budžetu i planskim dokumentima kao veoma lako. Oni takođe smatraju pristup opštinskim propisima i dokumentima politika, informacijama i formularima o opštinskom licenciranju i dozvolama, kao i informacije o predstojecím opštinskim tenderima, kao veoma lakim. Nakon objavljivanja rezultata za IKO 2013, Opština Kosovo Polje je preduzela procenu unutrašnjeg stanja u vezi sa zvaničnom internet stranicom, i uložila je napore da se poboljša sadržaj i blagovremenost. Internet stranica opštine se ažurira svakodnevno i pruža informacije o svim projektima i dostignuc ima lokalnih vlasti. Sva javna dokumenta, opštinske uredbe, odluke, razvojni planovi, i druge informacije i izveštaji o radu opštinskih organa su prikazani na stranici. U cilju poboljšanja transparentnosti, Kosovo Polje ima svoju stranicu na Facebook-u, koju koristi da informiše zainteresovane strane o aktivnostima lokalne vlasti. U poređenju sa 2013, opština Pec je postigla najznačajnije poboljšanje (za 2.2 bodova) u smislu povec anja transparentnosti opštinske uprave. Međutim, Kosovo Polje i Uroševac imaju najznačajnije poboljšanje od inicijalne evaluacije IKO u Kroz njihovo kontinuirano poboljšanje, ove dve opštine su povecále svoj pod indeks rezultat za više od 5 bodova. Kvadrat // 2.2 // Najviši napredak: Opština Peć Opština Pec je imala značajno poboljšanje u pod indeksu Transparentnost sa rezultatom 7.3 ove godine, u poređenju sa 5.1 prošle godine. Poboljšanja su postignuta u prosečnoj oceni pristupa preduzeća opštinskom budžetu i planskim dokumenatima, propisima i strateškim dokumentima, kao i pristupu informacijama i formularima o opštinskim licencama i dozvolama. Štaviše, poboljšanje u prosečnoj stopi pristupa informacijama o predstojecím opštinskim javnim tenderima je takođe postignut. Prema izvještaju o opštini Pec 2013, rađenom u Institutu GAP za napredne studije, tokom poslednje tri godine došlo je do značajnog poboljšanja u nivou opštinske transparentnosti u Pecí. Internet stranica opštine sadrži različite dokumente i informacije u svim oblastima koje su pokrivene od strane opštine, uključujucí i finansijske izveštaje o prihodima i rashodima javnog novca. Nivo informacija saopštenim putem medija od strane Kancelarije za odnose sa javnošcú u Pecí se smatra zadovoljavajucím. Detaljne informacije o dešavanjima u opštini Pec se komuniciraju putem lokalnih medija, kao što su Radio i Televizija Dukagjini, i televizijska stanica Syri i Vizionit. Pokazatelji koji grade ovaj pod - indeks su ili poboljšani ili su ostali na približno istoj vrednosti kao u U odnosu na 2011, postoji evidentan napredak u vecíni pokazatelja transparentnosti. Rezultati za pristup informacijama i obrascima za opštinske dozvole, kao i rezultat za informacije o predstojecím javnim tenderima, su poboljšani od

21 Pokazatelj Prosečna ocena pristupa opštinskom budžetu i dokumentima planiranja (1=nemoguće do 5=veoma lako) Prosečna ocena pristupa opštinskim propisima i dokumentima planiranja (1=nemoguće do 5=veoma lako) Prosečna ocena pristupa informacijama i obrascima za opštinske licence i dozvole (1=nemoguće do 5=veoma lako) Prosečna ocena pristupa informacijama o predstojećim opštinskim javnim tenderima (1=nemoguće do 5=veoma lako) Nacionalni Prosek Tabela 4: Transparentnost Prosečna ocena pristupa opštinskom budžetu i planskim dokumentima je opala od 2013, ali je i dalje iznad rezultata iz 2011 i godine. S druge strane, prosečna ocena pristupa opštinskim propisima i političkim dokumentima je ostala na približno istom nivou od 2011, sa blagim pogoršanjem u 2014 u odnosu na godinu. 21

22 3. UČEŠCÉ I PREDVIDLJIVOST Najbolji izvođač: Lipjan Najviši napredak: Lipjan Pod - indeks učešcé i predvidljivost meri uključivanje privatnog sektora u formulisanju javnih politika. On takođe meri koliko opštinske vlasti unapred obezbeđuju obaveštenja preduzecíma o promenama politike. Lipljan Hani I Elezit Glogovac Srbica Istok Štrpce Dragaš Mamuša Orahovac Suva Reka Gnjilane Mitrovica Vitina Đakovica Kačanik Štimlje Dečan Priština Klokot Vučitrn Podujevo Klina Prizren Kamenica Kosovo Polje Obilić Mališevo Novo Brdo Uroševac Peć Junik L-ZP-Zvečan Gračanica Figura 3: Učešće i predvidljivost Lipljan se rangira kao opština naj izvođač u 2014, u pogledu uključivanja privatnog sektora u procesu kreiranja politika, i u smislu predvidljivosti njenih promena politika. Lipljan ima rezultat od iznad 5 za pod indeks, a sledi Hani i Elezit, koji nadmašuje ocenu 4. Sve ostale opštine imaju rezultata ispod 4, a srednja stopa za sve opštine je 2.2. Lipljan se rangira kao opština naj izvođač, udvostručujući svoju ocenu u odnosu na 2013, i povecánjem svoje ocene na 4.12 od 2011, sa vrhunskim rezultatom od 5.3 ove godine. Opština Glogovac, koja se rangira kao trec a u smislu učinka u 2014, je takođe značajno popravila svoj rezultat u odnosu kako na 2013 tako i na

23 Kvadrat // 3.1 // Najbolji izvođač: Opština Lipljan Rezultati istraživanja pokazuju da je 30 % anketiranih preduzec a u Lipljanu izjavilo da su firme unapred obaveštene o promenama ili novim opštinskim uredbama i administrativnim uputstvima, dok je 47 % njih izjavilo da nove opštinske uredbe i administrativna uputstva uzimaju u obzir interese firme i zalažu se u javnim debatama i raspravama. Nalazi pokazuju da 52 % anketiranih preduzecá smatraju da je primena opštinskih propisa i administrativnih uputstva predvidiva. Tokom 2013 i 2014, Opština Lipljan odobrila je Uredbu o komunalnim taksama, gde su sve zainteresovane strane imale priliku da daju preporuke tokom javnih konsultacija. Usvajanju uredbe prethodila je javna rasprava sa preduzecíma, kako bi se utvrdili njihovi zahtevi. Svi opštinski propisi postavljeni na internet stranici opštine i svaka intervencija u postojec im propisima ili odobravanje novih je saopšteno preduzecíma kroz zvaničnike odgovarajucíh direkcija koje rade sa preduzecíma. Ipak, na nacionalnom nivou, preduzecá su stalno ukazivala da je njihovo učešcé u procesu lokalnog kreiranja politika nisko, a predvidljivost lokalnih promena politika je takođe nezadovoljavajucé. Na svim pokazateljima koji se koriste za izgradnju pod - indeksa, više od 75 % ispitanih preduzecá prijavljuju nezadovoljavajucé učešcé i predvidivost promena politika. Pokazatelj Firme su unapred obaveštene o izmenama ili donošenju novih opštinskih propisa i administrativnih uputstava (% učestalosti ili uvek) Novi opštinski propisi i administrativna uputstva uzimaju u obzir interese firmi zastupljene na javnim debatama i saslušanjima (% učestalosti ili uvek) Primena opštinskih propisa i administrativnih uputstava je predvidljiva (% učestalosti ili uvek) Firme su obaveštene o opštinskim javnim debatama o izmenama ili donošenju novih opštinskih politika, pravila ili propisa (% učestalosti ili uvek) Nacionalni Prosek % 6.0% 7.2% 6.9% 6.5% 8.5% 7.4% 10.3% 18.0% 16.5% 16.0% 17.4% 4.0% 5.5% 6.0% 10.1% Tabela 5: Učešće i predvidljivost 23

24 4. VREMENSKI TROŠKOVI ZA REGULATORNO USKLAÐIVANJE Najbolji izvođač: Novo Brdo Najviši napredak: Suva Reka Bilo to fabrika koja pokušava da dobije opštinsku ekološku dozvolu za proširenje svojih objektata ili mali porodični restoran koji pokušava da pribavi informacije o neophodnim sanitarnim standardima, oba treba da izdvoje vreme za usklađivanje sa opštinskim propisima. Smanjenje vremena potrebnog za regulatornu usaglašenost daje više prostora za preduzecá da razviju svoje osnovne funkcije. Pod - indeks vremenski troškovi regulatorne usklađenosti je konstruisan pomocú pokazatelja o iznosu vremena koje preduzecá troše u skladu sa opštinskim propisima. Prosečni rezultata pod - indeksa za 2014 pokazuje da je prosečni vremenski trošak regulatorne usklađenosti ostao na nivou 2013, međutim, i najniži rezultat i najviša ocena su značajno opali od Opština Novo Brdo, koji je rangirana kao trecí top izvođač u 2013 (sa rezultatom 8.2) se popela gore kao najbolji izvođač u 2014 (sa ocenom 8,7). Kvadrat // 4.1 // Najbolji izvođač: Opština Novo Brdo Preduzecá u Novom Brdu troše 1.5 dana u godini na kontakt sa opštinskim službenicima u cilju usklađivanja sa propisima. Oni su predmet inspekcije u proseku 1.18 puta godišnje, i treba u proseku 1.33 odvojenih poseta opštinskim kancelarijama da se održi usklađenost sa lokalnim propisima. Dobar učinak Novog Brda u ovom pod - indeksu može biti povezan sa njegovom veličinom, malom broju preduzec a, kao i otvaranje dva centra: a. Opštinski Centar za registraciju preduzeća (2011), i b. Centar za uslugu građana. Ove dve institucije nude usluge za preduzecá i građane u vidu One Stop Shop (Sve na jednom mestu). Lokalna dostupnost centra registracije preduzeća od velike je pogodnosti za građane Novog Brda, s obzirom na činjenicu da je opština relativno udaljena i ima multietnički karakter, dok su radnici opštinske uprave takođe multietnički kao i generalno dvojezični. S druge strane, opštine Suva Reka i Kačanik, koje su rangirane ispod proseka pod - indeksa u 2013, rangiraju se kao druga dva najbolja izvođača u Opština Suva Reka, zatim Obilic i Kačanik, doživeli su najvecé poboljšanje rezultata u odnosu na Međutim, opština Kačanik se rangira kao vrhunski reformator zbog poboljšanja od inicijalnog rezultata iz

25 Kvadrat // 4.2 // Najviši napredak: Opština Suva Reka U okviru ovog pod- indeksa opština Suva Reka je imala značajan napredak u odnosu na rezultate iz Ukupna ocena Suve Reke u ovom pod indeksu je poboljšana sa 5.3 u 2013 na 8.2 ove godine. Intervjuisani predstavnici preduzeća su naveli da su vremenski troškov za poštovanje propisa znatno opali. Rezultati iz studije ove godine pokazuju da rukovodstvo provodi manje vremena u kontaktu sa opštinskim službenicima u skladu sa propisima, prosečan broj puta kada preduzec a podležu inspekcijama je opao, i u proseku ima manje odvojenih opštinskih kancelarija koje treba posetiti da se održi usklađenost sa lokalnim propisima. Smanjenje vremenskih troškova za usklađenost sa propisima u opštini Suva Reka je rezultat funkcionalizacije Centra za uslugu građana. U ovom centru preduzeća mogu da podnesu žalbe, zahteve i razne preporuke. Šest administrativnih službenika rade u tom centru, od čega tri finansijska zvaničnika i jedan zvaničnik iz Ministarstva unutrašnjih poslova. Centar je projektovan kao one- stop shop (sve na jednom mestu), nudecí sve usluge samo u jednom okruženju. Osim toga, u opštini Suva Reka nalazi se i Centar za registraciju preduzeća koji pruža usluge registracija za preduzec a, kao i osigurava preduzec ima licence i dozvole potrebne za njihov rad. U Hani i Elezit, prosečan broj posebnih opštinskih kancelarija koje preduzeće treba da poseti u cilju regulatorne usklađenosti je opao sa 2.3 u 2011 na 1.4 u Međutim, povec ana učestalost opštinskih inspekcija i više kontakta u vremenu sa opštinskim službenicima potrebnih za usklađivanje, kao što preduzecá izveštavaju, doveli su opštinu Hani i Elezit, kao i Štrpce i Junik, da budu znatno niži rangirani od njihovog rangiranja u Novo Brdo Suva Reka Kačanik Obilić Đakovica Dragaš Mamuša Kosovo Polje Kamenica Orahovac Dečan Istok Lipljan Vitina Gračanica Mitrovica Vučitrn Glogovac Klina Podujevo Klokot Prizren Uroševac Priština Peć Štimlje Mališevo Gnjilane L-ZP-Zvečan Štrpce Hani I Elezit Srbica Junik Figura 4: Vremenski troškovi regulatorne usklađenosti 25

26 Na nacionalnom nivou, međutim, došlo je do značajnog pada u broju dana koje više rukovodstvo provodi u kontaktu sa opštinskim službenicima u cilju usklađivanja propisa. Učestalost inspekcija je ostala na istom nivou kao u 2013, dok je prosečan broj odvojenih kancelarija posećenih u skladu sa lokalnim propisima povecáo sa 2.2 na 2.5. Pokazatelj Prosečan broj dana koje viši rukovodioci potroše na kontakt sa opštinskim službenicima da bi se ispoštovali propisi Prosečan broj puta kada se biznisi podvrgavaju inspekciji od strane opštinskih agencija Nacionalni Prosek Prosečan broj odvojenih opštinskih kancelarija koje treba posetiti da bi se ispoštovali lokalni propisi Tabela 6: Vremenski troškovi regulatorne usklađenosti 26

27 5. POREZI I TAKSE Najbolji izvođač: Štimlje Najviši napredak: Dečane Preduzec a na Kosovu podležu porezu na dohodak kojim upravlja Poreska administracija Kosova (PAK). Oni su takođe u obavezi da zadrže poreze i penzione doprinose za svoje zaposlene, kao i za bilo koju zakupninu koju placáju. Preduzecá ubiraju porez na dodanu vrednost, što je porez na potrošnju, u ime PAK. Trenutno, porez na imovinu je jedina vrsta poreza pod upravom opštine. Štaviše, pored poreza, preduzecíma se naplacúju naknade 5 za usluge koje dobijaju od opština, kao i da trebaju biti u skladu sa opštinskim regulatornim zahtevima. Opštinsko poslovno okruženje utiče na upravljanje porezima na centralnom i opštinskom nivou, kao i opštinskih taksi. Ovaj pod indeks gleda na to kako preduzecá vide ukupan teret ubiranja poreza i naplacívanje naknada. Okrećući se pokazateljima, prvi pokazatelj meri teret administracije poreza na dohodak na preduzec a, gde je maksimalno pet poreskih plac anja godišnje (4 kvartalnih i godišnjih 1) u skladu sa propisima u celini. Prvi pokazatelj meri udeo preduzeća koji moraju da vrše više od 5 godišnjih plaćanja poreza na prihod. Drugi pokazatelj meri stepen do kojeg je naplata poreza pravična i bez korupcije, uključujucí u kojoj meri se o porezu koji se duguje može neformalno pregovarati sa poreskim zvaničnicima. Trecí pokazatelj meri stepen do kojeg se porez na imovinu i opštinske takse smatraju preprekama za poslovanje. Četvrti pokazatelj meri stepen preduzeća koji se izjašnjavaju da placáju porez. Štimlje Vitina Novo Brdo Obilić Štrpce Dragaš Kamenica Peć Mitrovica Priština Kosovo Polje Podujevo Srbica Gnjilane Prizren Đakovica Hani I Elezit Suva Reka Istok Uroševac Gračanica Dečan Vučitrn Orahovac Kačanik Mamuša Glogovac Mališevo Klokot Klina Lipljan L-ZP-Zvečan Junik Figura 5:Takse i porezi 5. Treba napomenuti da na Kosovu izraz Taksa na engleskom je ekvivalentno Tarifi, dok izraz Porez znači podjedjako Tax 27

28 Nakon što su imali najniži rezultat prošle godine, Dečane su napravili najvecí napredak ove godine, i sada se nalaze malo ispod srednje vrednosti u ovom pod - indeksu. Štimlje, najbolja opština ove godine, Dragaš, Novo Brdo, Štrpce, Vitina i Kamenica ostaju najbolji izvođači ove godine. S druge strane, iako je bila druga prošle godine, ove godine Đakovica je imala pad rezultata i sada je u redovima tik iznad srednjeg rezultata. Gledajucí na sva četiri godine istraživanja IKO, nema vecíh odstupanja u rezultatima opština u ovom pod- indeksu. Kvadrat // 5.1 // Najbolji izvođač: Opština Štimlje Iako je bila treća prošle godine, ove godine opština Štimlje je rangirana na vrhu liste u pod indeksu Porezi i takse. Dobijeni rezultati pokazuju da nijedno od preduzeća nije izjavilo da firme vrše preko 5 placánja poreza godišnje, dok je samo 14 % anketiranih preduzecá izjavilo da neformalni pregovori sa poreskim zvaničnicima su normalni. S druge strane, 35 % anketiranih preduzecá je izjavilo da su porezi veliko ograničenje za poslovanje, sa ovim procentom koji je najniži u svim opštinama na Kosovu. 96 % ispitanih preduzecá tvrde da placáju porez na prihod, dok je 37 % od preduzecá izjavilo da placáju opštinsku profesionalnu taksu za poslovnu licencu ili druge opštinske takse i naknade. Pozitivna percepcija lokalnih preduzeća o opštinskim vlastima u oblasti poreza i doprinosa može se ispitati gledajuc i odluku Štimlja da promeni opštinsku uredbu o taksama i naknadama. Kroz ovu odluku (06/2253) koja je stupila na snagu u januaru 2012, lokalne vlasti su izuzele sva start-up preduzeća koji posluju u ovoj opštini od obaveze placánja opštinskih taksi za dve godine, dok su preduzecá u proizvodnji izuzeta iz opštinskih taksi za pet godina. Uopšteno, postoji manji rast prosečnog skora opština u pod indeksu porezi i takse od 6.9 u 2013 na 7.0 u Kvadrat // 5.2 // Najviši napredak: Opština Dečane Rezultat Dečana u pod indeksu Porezi i takse je primetno porastao u odnosu na Rezultati studije su pokazali visoko zadovoljstvo među preduzec ima sa brojem godišnjih poreskih placánja. Osim toga, postoji manji procenat preduzecá u Dečanima koji misle da su porezi veliko ograničenje za njih, od 69 % u 2013 na 45% ovog puta. Promene u percepciji preduzecá o porezima i taksama mogu biti u vezi sa promenama koje je lokalna vlast Dečana uvela u poslovnom okruženju. U tom smislu, Uredba Skupštine Opštine je odobrila u 2012 izuzimanje svih proizvodnih firmi koje imaju više od pet zaposlenih od plac anja godišnje takse za obavljanje poslovanja za narednih pet godina. Izuzeto od placánja ovog poreza su takođe proizvodne firme sa manjim brojem zaposlenih, međutim, one su izuzete samo tri godine. Tradicionalni zanati takođe oslobođeni placánja opštinskih poreza. Na nacionalnom nivou, od 3052 anketiranih preduzecá, 1 % je izjavilo da su izvršili preko pet uplata poreza na prihod, isključujucí odbitke, u roku od godinu dana. Štaviše, manji procenat preduzecá (34 %) veruje da su neformalni pregovori sa zvaničnicima PAK normalni. 28

29 Procenat preduzecá koja smatraju da su porez na imovinu i opštinske takse veliko ograničenje za poslovanje je pao sa 75 % u 2013 na 63 % u S druge strane, procenat firmi koje izjavljuju da oni placáju porez na dobit je pao sa 98 % u 2013 na 85 % u Procenat preduzecá koja placáju profesionalnu poslovnu naknadu ili drugu opštinsku taksu je pao sa 34 % u 2013 na 24 % u Pokazatelj Preduzeća vrše preko 5 plaćanja poreza godišnje (% da) Neformalni pregovori sa poreskim službenicima su normalni (% slažem se ili se u potpunosti slažem) Porezi su veliko ograničenje za preduzeća (% firmi koje se slažu ili se potpuno slažu) Firme koje plaćaju poreze (% da) Preduzeća plaćaju opštinsku taksu za licencu za profesionalno poslovanje ili druge opštinske poreze i takse (% da) Nacionalni Prosek % 3% 7% 1% 41% 34% 51% 34% 73% 60% 75% 63% 92% 98% 98% 85% 34% 20% 34% 24% Tabela 7: Porezi i takse 29

30 6. OPŠTINSKA UPRAVA Najbolji izvođač: Vitina Najviši napredak: Štrpce Saradnja između opštinske uprave i poslovne zajednice je od ključnog značaja za poboljšanje opštinskog poslovnog okruženja kroz transparentnost i efikasnost sprovođenja javnih politika. Ovaj pod indeks meri percepciju poslovne zajednice o opštinskoj upravi. Pod indeks je podeljen u dve dimenzije: prva meri kvalitet opštinske uprave, dok druga meri percepciju preduzecá o nivou korupcije u okviru opštinske administracije. Preduzec a traže da dobiju informacije o propisima, informacije o tome kako da registruju preduzeće, ili promene u regulatornom okruženju približavajući se svojim opštinskim zvaničnicima. Prva dimenzija pod indeksa Opštinske uprave meri percepciju koju preduzec a imaju za odnos opštinskih službenika prema privatnim preduzecíma, kao i za profesionalne sposobnosti opštinskih službenika. Druga dimenzija meri ne samo troškove korupcije kroz procenat prihoda koji preduzecá isplacúju nezvanično, već i meri percepciju o korisnosti takvih placánja. Vitina Vučitrn Štrpce Kamenica Štimlje Dragaš Mitrovica Srbica Kačanik Gnjilane Lipljan Istok Podujevo Hani I Elezit Dečan Priština Novo Brdo Klokot Gračanica Đakovica Uroševac Mamuša Suva Reka Peć Mališevo Orahovac Glogovac Junik Klina Prizren Obilić Kosovo Polje L-ZP-Zvečan Dimenzija 1: Kvalitet opštinske administracije Dimenzija 2: Informalne promene Figura 6: Opštinska uprava Bilo je dosta kretanja na rang listi u ovom pod- indeksu, gde je samo Kamenica preostala u prvih pet opština koje su bile prvih pet rangiranih opština prošle godine. Vitina, Vučitrn i Štrpce su imali značajna poboljšanja u rezultatima, zauzimajući prvu, drugu i treću poziciju, respektivno. S druge strane, nakon iznenađujucé niskog rezultata od 2.9 u 2013, Mamuša je povećala rezultat na 4.5. Sve u svemu, nakon pada proseka opštinskog rezultata prošle godine, prosek vrednosti opštinskog rezultata u 2013 je poboljšan od 4.4 do 5 (od 10). 30

31 Kvadrat // 6.1 // Najbolji izvođač: Opština Vitina Opština Vitina je postigla rezultat od 9.1 od mogucíh 10, dolazeći od pozicije broj 10 na vrh rangiranja pod indeksa u % ispitanih preduzecá u Vitini ocenilo je kao pozitivan odnos opštinskih zvaničnika prema privatnom biznisu dok 67 % njih smatra da je ukupna sposobnost funkcionera i administrativnih službenika u opštini veoma korisna ili suštinskog značaja. Samo 7 % anketiranih preduzecá je izjavilo da firme obično placáju više od 5% prihoda u nezvaničnim placánjima opštinskih službenika, dok 71% njih ne veruju da su veze važne za dobijanje opštinskih javnih tendera. U cilju stvaranja povoljnijeg poslovnog okruženja, skupština opštine je sprovela odluku o oslobađanju svih preduzecá koja posluju u Vitini od opštinskih poreskih placánja. Ova odluka izuzima preduzecá od placánja poreza na tri godine, od do Prema lokalnim vlastima, ova promena je rezultirala sa 270 novih preduzecá registrovanih samo u Za povecánje transparentnosti u preduzecíma, pozitivan korak je bio otvaranje ponuda u Upravi za javne nabavke, u prisustvu kamera televizije Iliria (lokalna TV stanica u Vitini). Štaviše, tokom perioda planiranja opštinskog budžeta, lokalne vlasti su održale javnu raspravu sa predstavnicima preduzeća. Nacionalno, više preduzecá vide odnos opštinskih zvaničnika prema privatnim preduzecíma kao pozitivan (od 21% svih preduzecá u 2013 na 30 % u 2014). Više preduzecá takođe doživljavaju kao odgovarajući nivo profesionalnih kapaciteta opštinskih zvaničnika (sa 15 % u 2013 na 17 % u 2014). Kvadrat // 6.2 // Najviši napredak: Opština Štrpce U poređenju sa 2013, Opština Štrpce je imala najvecí napredak u okviru ovog pod indeksa, sa svojim rezultatom od 3.7 do 7.6. Rezultati iz ankete pokazuju povecánje zadovoljstva preduzec a sa stavom opštinskih službenika prema privatnim preduzec ima, kao i poboljšanje sposobnosti zvaničnika i administrativnih službenika u opštini. Prisutan je i pad u procentu preduzec a koja su izjavila da firme obično plac aju više od 5% prihoda u nezvaničnim isplatama opštinskim zvaničnicima (sa 23 % na 6% ), i da su veze su važne za dobijanje opštinskih javnih tendera ( od 64% do 29%). Opština Štrpce nije napravila značajne izmene u opštinskoj upravi. Međutim, s obzirom da je obuka za mlade preduzetnike održana u zgradi opštine, postoji stalna interakcija između preduzecá i opštinskih zvaničnika. Efikasnost opštinske administracija može se takođe pripisati malom veličinom opštine, što omogucáva administraciji da ponudi brze usluge za preduzecá, na srpskom i albanskom jeziku, bez da oni moraju da čekaju u redu. Nema značajne razlike u procentu preduzecá koja veruju da firme obično placáju više od 5% prihoda u nezvaničnim isplatama opštinskim službenicima, gde samo 8 % veruje da je to istina. Iako je došlo do blagog pada u procentu preduzecá koja veruju da su neformalne isplate opštinskim službenicima za dobijanje opštinskih usluga veoma korisne ili od suštinskog značaja, u odnosu na prošlu godinu, procenat je i dalje vecí nego u rezultatima istraživanja iz 2011 i

32 Zadnji pokazatelj koji meri značaj veza za dobijanje opštinskih javnih tendera; pokazatelj koliko ili koliko malo transparentnosti postoji u lokalnom procesu javnih nabavki. U godini, procenat preduzecá koja se slažu da su veze važne je najniži u četiri serije anketa, što sugeriše da preduzeća veruju da postoji više transparentnosti u postupcima javnog nadmetanja. Pokazatelj Stav opštinskih zvaničnika prema privatnim preduzećima (% pozitivan ili veoma pozitivan) Opšta sposobnost zvaničnika i administrativnih službenika u opštini (% od velike pomoći ili nezaobilazna) Firme obično plaćaju prihod od preko 5% u nezvaničnim uplatama opštinskim službenicima (% da) Vrednost vršenja neformalnih uplata opštinskim službenicima da bi se dobila opštinska usluga (% vrlo korisna ili nezaobilazna Veze su važne za dobijanje opštinskih javnih tendera (% se slažu ili koji se u potpunosti slažu) Nacionalni Prosek % 33% 21% 30% 16% 16% 15% 17% 10% 9% 7% 8% 27% 25% 40% 37% 59% 67% 68% 56% Tabela 8: Opštinska uprava 32

33 7. RADNA SNAGA I USLUGE PODRŠKE PREDUZEĆIMA Najbolji izvođač: Vučitrn Najviši napredak: Štrpce Dimenzija rada ovog pod indeksa se fokusira na kvalitet i dostupnost kvalifikovane lokalne radne snage, gde pristup programima stručne obuke može da poboljša veštinu i kvalitet radne snage kao što to zahtevaju lokalna preduzecá u kratkom roku. U drugoj dimenziji, pod-indeks se fokusira na usluge podrške poslovanju od koristi na lokalnom nivou u svim opštinama. Vučitrn Suva Reka Kačanik Orahovac Srbica Vitina L-ZP-Zvečan Štimlje Štrpce Glogovac Dečan Klina Istok Lipljan Hani I Elezit Podujevo Obilić Đakovica Gnjilane Dragaš Prizren Mamuša Kosovo Polje Gračanica Peć Mitrovica Junik Mališevo Priština Kamenica Novo Brdo Uroševac Klokot Figura 7: Radna snaga i usluge podrške Rangiranje u ovom pod indeksu se značajno izmenilo u Mamuša, Podujevo i Priština, koje su bile najuspešnije tri opštine prošle godine, doživele su značajan pad ove godine i spadaju pod srednji rezultat. Kvadrat // 7.1 // Najbolji izvođač: Opština Vučitrn Opština Vučitrn spada među najviše sa rezultatom 8.09 od mogucíh 10 u pod indeksu usluge podrške radu i preduzećima. Ogromna vecína, 93 % od anketiranih preduzecá, je izjavila da su zadovoljni kvalitetom opšteg obrazovanja i stepenom stručne obuke raspoloživih radnika, a 96 % njih je izjavilo da je kvalitet lokalne radne snage zadovoljava sve potrebe firma. 33

34 Vučitrn je na prvom mestu, a druga sledi Suva Reka sa veoma malim zaostatkom. Opština Vučitrn je poboljšala svoju rezultata svake godine, penjanje od 2,.5 u 2011, na 8.1 u U odnosu na prethodne tri godine, Štrpce, Vitina i Kačanik su takođe postigli značajne rezultate poboljšanja, gde je Kačanik među prva tri izvođača ove godine. Kvadrat // 7.2 // Najviši napredak: Opština Štrpce Rezultat Štrpca u ovom pod indeksu je poboljšan sa 2.9 u 2013 na 6.8 u Preduzeća su iskazala veće zadovoljstvo kvalitetom opšteg obrazovanja i stepenom stručne obuke raspoloživih radnika, gde 72 % od njih rangira kao dobar ili vrlo dobar u poređenju sa 47 % iz To je značajan porast u procentu preduzecá koja su mišljenja da postoje regulatorne konsultantske usluge na raspolaganju u opštini (od 11% na 84 %), i da je postoji opseg poslovnih usluga koje su dostupne u opštini (od 14% na 74%) Iako Opština Štrpce nema sredstava da značajno podrži preduzecá, ona učestvuje u raznim aktivnostima koje su podržane od strane donatora, koji su poslednjih godina uglavnom fokusirani na ekonomski razvoj. Shodno tome, ukupni ekonomski razvoj u ovoj opštini je rezultat znatnih donatorskih aktivnosti, dok opština pomaže u informisanju i koordinaciji. Opština ima Centar za podršku preduzećima sa fokusom na poljoprivredu zbog ruralnog karaktera opštine, dajucí joj potencijal da se razvije u ovoj oblasti. Osim toga, Centar za podršku preduzećima podržava mlade preduzetnike, gde je šesnaest preduzec a primilo donacije u Pored toga, Direkcija za ekonomski razvoj je izradila je vodič za investitore u opštini Štrpce, uz podršku Projekta USAID-a DEMI. Na nacionalnom nivou, značajan pad može se posmatrati ove godine u zadovoljstvu preduzeća sa kvalitetom raspoložive radne snage, gde je samo 19 % izjavilo da kvalitet lokalne radne snage zadovoljava sve potrebe firme. Nezadovoljstvo kvalitetom radne snage na raspolaganju na Kosovu raste u popularnosti iz različitih razloga 6, a uzročnost se često pripisuje neefikasnosti obrazovnog sistema 7, bilo u njegovom kvalitetu, oblasti dostupnih studija ili u pogledu stručnog osposobljavanja. Takođe, u 2014, u ovom pod- indeksa, manje preduzeća smatra regulatorne konsultantske usluge dostupne u njihovim opštinama kao dovoljne. Pokazatelj Kvalitet opšteg obrazovanja i nivoa strukovnog obrazovanja radnika koji su na raspolaganju (% dobar ili vrlo dobar) Kvalitet lokalne radne snage zadovoljava sve potrebe firme (% da) Regulatorne usluge konsaltinga postoje u opštini (% da) U opštini postoje različite usluge podrške preduzećima (% da) Nacionalni Prosek % 80% 70% 63% 38% 34% 44% 19% 20% 33% 66% 41% 20% 44% 73% 45% Tabela 9: Radna snaga i usluge podrške 6. MTI. Poboljšanje ambijenta za poslovanje na Kosovu, menja percepciju investitora. Apr, Kosove-ndryshoi-perceptimin-e-investitoreve Telegraf. Radna snaga treba kvalifikacije. Jun,

35 8. OPŠTINSKA INFRASTRUKTURA Najbolji izvođač: Lipjan Najviši napredak: Vitina Poboljšanje infrastrukture koja se tiče privređivanju u opštinama može značajno da poboljša poslovno okruženje, čime se otvaraju nova radna mesta, uspostavljaju se nova preduzec a, privlače investicije, i obezbeđuje prostor za uspostavljanje javno- privatnog partnerstva. Pokazatelji u ovom pod - indeksu mere infrastrukturne projekte koji potpadaju pod direktnu nadležnost opštine. Prva dva pokazatelja mere kvalitet održavanja opštinskih puteva i izgradnje, kao i kvalitet pružanja sanitarnih i usluga otpadnih voda. Trecí i četvrti pokazatelji ocenjuju usluge snabdevanja vodom, kroz pokazatelj koji meri stopu naplate usluge za vodu (kao zamena za stepen dostupnosti vode i protok), i prosečno vreme trajanja restrikcija u snabdevanju vodom mesečno. Lipljan Orahovac Štrpce Kačanik Istok Junik Dragaš Vitina Gnjilane Srbica Mitrovica Mamuša Peć Đakovica Dečan Vučitrn Glogovac Kamenica Suva Reka Mališevo Štimlje Prizren Podujevo Uroševac L-ZP-Zvečan Hani I Elezit Klina Priština Novo Brdo Obilić Kosovo Polje Klokot Gračanica Figura 8: Opštinska infrastruktura Lipljan je najviše rangirana opština u pod indeksu opštinske infrastrukture ove godine, koju slede Orahovac i Štrpce. Treba napomenuti da opština Štrpce ima poboljšanje svake godine, a njen rezultat je porastao sa 3.5 u 2011 na 7.0 ove godine. Nakon borbe sa pokazateljom Operateri prikupljaju 100 % od naknade za vodu od preduzecá (% često ili uvek), u protekle dve godine, opština Istok se značajno poboljšala u ovoj oblasti, čime se unapređuje u ukupnom rangiranju u ovom pod indeksu, postavši jedna od prvih pet opština izvođača. U međuvremenu, Gračanica je imala najvecí pad u rezultatu, rangiranjem na predkrajno mesto ove godine, nakon što je bila jedna od najboljih tri opština u

36 Kvadrat // 8.1 // Najbolji izvođač: Opština Lipljan U ovom pod- indeksu, najbolja opština u ovoj godini bila je opština Lipljan, postigavši rezultat od 9.42 od mogućih % ispitanih preduzecá izrazili su zadovoljstvo sa kvalitetom održavanja puteva i izgradnjom, a 90 % preduzecá smatra da je kvalitet usluga kanalizacije i otpadnih voda dobar ili vrlo dobar. Anketirana preduzecá su zatražena da procene prosečne sati restrikcije vode tokom meseca, i prosek u Lipljanu je 4 sata restrikcija. Pored toga, 78 % anketiranih preduzecá je izjavilo da pružaoci usluga uvek ili često prikupljaju 100 % od naknade za vodu od preduzecá. Tokom poslednjih nekoliko godina, opština Lipljan realizovala je niz značajnih infrastrukturnih projekata u cilju stvaranja boljeg okruženja za svoje građane i preduzecá. Najvecá investicija u 2013 bila izgradnja četiri trake puta koji prolazi kroz centar Lipljana i povezuje se sa magistralnim putem Priština - Prizren, koja investicija je iznosila 1,2 miliona evra. Preduzecá u Gračanici su pokazala posebno nezadovoljstvo izgradnjom i održavanjem puteva, kao i restrikcijama vode, činec i ovogodišnji rezultat u ovom pod indeksu najnižim tokom četiri godine merenja. Kvadrat // 8.2 // Najviši napredak: Opština Vitina Opština Vitina je opština sa najvec im poboljšanjem svoje ocene u okviru pod indeksa Opštinska infrastruktura, rastući od 5.1 u 2013 na 8.2 ove godine. Najvec i napredak, u skladu sa anketiranim preduzecíma, je prosečno trajanje restrikcija vode mesečno, koji je prosek od 18 sati mesečno u 2013 godini pao na svega 1 sat/mesečno u Opština je takođe poboljšala rezultate u drugim pokazateljima u okviru ovog pod indeksa, kao što je procenat preduzecá koja misle da je kvalitet održavanja puteva i izgradnje veoma dobar (od 15% na 43%), i takođe kvalitet usluga kanalizacije i otpadnih voda (od 59 % na 87%). Pored toga, 74 % ispitanih preduzecá su mišljenja da pružaoci usluga prikupljaju 100 % naknade za vodu od preduzecá, u poređenju sa 25 % onih koji su mislili da je rezultat isti kao u Godina 2013 je bila žurna u pogledu investicija u vezi opštinske infrastrukture sa oko uloženih 1,5 miliona evra samo od strane opštinske administracije. Tokom godine 2013, opštinska uprava je ulagala u putnu infrastrukturu (primarni i sekundarni putevi), u poboljšanje vodosnabdevanja, posebno proširujucí vodovodnu mrežu, a takođe i kanalizacione mreže u urbanim i ruralnim sredinama. Doprinos infrastrukturnim projektima su dali i strani donatori, kao što su Helvetas Swiss Intercooperation i Kancelarija Švajcarske za saradnju na Kosovu, što je doprinelo u izgradnji nekih lokalnih puteva, izradu plana upravljanja komunalnim otpadom (prva na Kosovu), i poboljšanje mreže vodovoda i kanalizacije. Gledajući na ukupnu sliku, može se videti da vecí procenat preduzecá veruju da je kvalitet izgradnje održavanja puteva dobar ili veoma dobar, u odnosu na prethodne tri godine. Mišljenje o kvalitetu usluga kanalizacije i otpadnih voda je ostalo dosledno tokom godina, gde tri od četiri ispitanih preduzecá ih smatra dobrim ili vrlo dobrim. Gledajucí poslednji pokazatelj, međutim, broj časova restrikcija vode mesečno je porastao na 40 ove godine, u poređenju sa 26 sati/mesečno prošle godine i još nižim 18 sati/mesečno u

37 Važno je primetiti da se godine 2012 i karakterišu ozbiljnim sušama, tako da su nivoi rezervoara pali ispod kritičnih tačaka i primenjene su teške restrikcije vode od strane kompanija za snabdevanje. Pokazatelj Kvalitet održavanja i izgradnje puteva (% dobar ili vrlo dobar) Kvalitet usluga sanitacije i otpadnih voda (% dobar ili vrlo dobar) Pružaoci usluga naplaćuju 100 % računa za vodosnabdevanje preduzeća (% učestalosti ili uvek) Prosečni sati restrikcija vode u toku meseca % 59% 63% 70% 72% 70% 73% 74% 39% 37% 38% 37% Tabela 10: Opštinska infrastruktura 8. DW. Pola miliona stanovnika na Kosovu se suočava sa restrikcijama vode. Jan,

38 IKO 2014: PONDERISANO RANGIRANJE PREMA POLITIKAMA Ponderisani rezultati IKO 2014 ukazuju na manje poboljšanje u nivou opštinskog poslovnog okruženja u Prosek IKO rezultata je porastao od 45.6 u 2013 na 47.7 u Ipak, iz godine u godinu promena u proseku rezultata je niža od 2013 i Analiza rezultata pod - indeksa u prethodnom poglavlju identifikovala je unapređenje koje dolazi iz povecáne transparentnosti opštinskih vlasti, bolje primene poreza i taksi, povecánog kvaliteta opštinske uprave i opadanja verovanja da neformalna placánja i lične veze sa opštinskim vlastima mogu biti korisne za poslovanje. Više preduzecá su rangirali pristup opštinskim informacijama i predstojecím opštinskim tenderima kao lako ; opštinske takse opterećuju manje preduzeća; i, više preduzec a rangiraju kompetencije opštinskih službenika kao korisne ili od suštinskog značaja. Pokazatelji Vreme i Dokumenti u okviru pod indeksa Prepreke za poslovanje su znatno poboljšani, međutim zbog povecáne percepciju prepreka u vidu konkurencije iz preduzecá u neformalnom sektoru, prosek ocena pod indeksa ostao je na nivou Prosek rezultata u pod indeksu Opštinska infrastruktura i Vremenski troškovi regulatorne usklađenosti su takođe ostali na nivou iz Prosek rezultata pod indeksa Usluge podrške radu i preduzećima je pao u odnosu na 2013, jer je više preduzecá predočilo nezadovoljstvo kvalitetom lokalne radne snage i opsegom usluga poslovne podrške na raspolaganju u opštini. Pod indeks Učešcé i predvidljivost nastavlja da ima najniže rezultate (sa prosekom od 2.4 u 2014 ), nagoveštavajucí na jaz koji predstavlja veliki potencijal za unapređenje poslovnog okruženja i IKO rangiranja u buducńosti. Rezultati IKO 2014 pokazuju više postepeno, i širije raspodeljeno, poboljšanje konkurentnosti. Opština Vitina, koja je rangirana kao jedanaesta u 2013, je na vrhu rang liste opština u Međutim, mora se naglasiti da je prva opština samo 1.5 poena iznad Lipljana koja je druga rangirana opština (razlika je bila 2.2 poena u 2013), i samo 1.8 poena iznad Suve Reka kao pete rangirane opštine (razlika 9.2 poena u 2013). U 2014, razlika između najboljeg rezultata i proseka je 5.4 poena manje nego u Od deset najbolje rangiranih opština u 2013, samo Đakovica, Dragaš i Kačanik su zadržale svoju top - deset poziciju u Severne opštine Leposavic, Zubin Potok i Zvečan su ponovo imale slabe rezultate, zadržavajucí svoje poslednju poziciju u IKO

39 Ponderisano rangiranje iko 2014 prema politikama Vitina Lipljan Vučitrn Dragaš Suharek Kačanik Orahovac Štrpce Istok Đakovica Srbica Štimlje Hani I Elezit Dečan Glogovac Gnjilane Kamenica Mitrovica Obilić Mamuša Kosovo Polje Uroševac Priština Novo Brdo Podujevo Prizren Peć Mališevo Klina Klokot Junik Gračanica L-ZP-Zvečan Figura 9: Ponderisani rezultati IKO 2014 Opština Vučitrn je napravila najvecí napredak u lokalnoj poslovnoj klimi tokom perioda (povecávajucí ukupnu ocenu IKO za 22.2 poena), dok je opština Lipljan imala najznačajnije poboljšanje u odnosu na rang listu IKO Tabela 11 u nastavku daje rangiranje najboljih reformatora tokom perioda od četiri godine, i između 2013 i Top IKO Reformatori 2014 Tokom zadnje četiri godine Između 2013 i 2014 Opština Promena Komuna Ndryshimi Vučitrn 22.2 Lipljan 12.7 Vitina 19.9 Vučitrn 11.6 Štrpce 18.1 Štrpce 9.9 Lipljan 15.3 Vitina 9.3 Peć 14.9 Suva Reka 7.9 Tabela 11: Top reformatorske opštine 39

40 PROSEČNA RANGIRANJA IKO TOKOM VREMENA Jedan od nedostataka zbirnog poređenja poslovne klime između opština je apstrakcija važnih razlika, koja proizilazi iz veličine poslovnog stanovništva u opštini. Očigledno je da se poslovno stanovništvo u opštini ne podudara uvek sa finansijskim kapacitetima opštine, koji su na Kosovu uslovljeni učešcém opštine u transferima centralne vlade (grantovi). Da bi rešili ovaj nedostatak, svi rezultati IKO su ponderisani učešcém poslovnog stanovništva u svakoj opštini. Izveštaj IKO 2014 ide i dalje, pružajucí alternativnu prezentaciju u Figurama 10 do 13 ispod sa prosečnim opštinskim rangiranjem tokom vremena, gde su opštine podeljene u tri grupe na osnovu njihovog stanovništva preduzecá u registru. Za detaljan opis kako ponderisanja i kategorizacije, vidi poglavlje 5 o metodologiji IKO. Prva grupa se sastoji od opština sa poslovnim stanovništvom manje od 500. Opština Novo Brdo, koja spada u ovu kategoriju grupisanja, bila je pobednik kosovskog IKO u Na figuri dole br. 10, može se videti da je ovogodišnja opština pobednik, opština Štrpce. Štrpce Štimlje Hani I Elezit Mamuša Obilić Novo Brdo Klokot Junik Gračanica L-ZP-Zvečan Figura 10: Grupisane opštine sa manje od 500 preduzecá 40

41 Druga grupa se sastoji od opština koje imaju više od 500 i do 1500 preduzecá. Najbolje rangirana opština u ovoj grupi je opština Vitina, koja je takođe ukupan ovogodišnji pobednik IKO. Može se primetiti da opština Kamenica takođe spada u ovu grupu, koja je bila najbolji izvođač IKO u 2012, a ove godine je rangirana kao 12-ta u grupi. Vitina je rangirana na 10-toj poziciji u 2012 i 4-toj u 2013 u okviru grupe, što znači da je napravila značajne i održive prednosti u odnosu na prethodne dve godine. Lipljan Glogovac Vučitrn Istok Kosovo Polje Klina Dečan Podujevo Srbica Suva Reka Orahovac Kamenica Vitina Mališevo Kačanik Dragaš Figura 11: Grupisane opštine sa 500 do 1500 preduzeća 41

42 Trecá grupa se sastoji od opština koje imaju više od 1500 preduzeća. Đakovica je na vrhu rangiranih opština ove grupe u 2014, sa rezultatom iznad proseka grupe u celom četvorogodišnjem opsegu merenja. Đakovica je imala postepeno poboljšanje kroz reforme, a njena tranzicija tokom godina ukazuje na konsolidaciju reformi tokom perioda u razmatranju. Opština Mitrovica takođe ima istoriju doslednog poboljšanja, iako je jedva počela od poslednje pozicije, odmah iznad Pecí u 2011, a ove godine je rangirana kao četvrta. Đakovica Gnjilane Mitrovica 2014 Uroševac Priština 2011 Prizren Peć Figura 12: Grupisane opštine sa više od 1500 preduzeća Analiza učinka grupe u smislu njihove prosečne vrednosti tokom perioda od četiri godine ukazuje da u celini grupe blisko prate opšte inkrementalno poboljšanje tokom perioda od četiri godine. Analiza malih razlika u rezultatima ukazuje na to da je grupa manjih opština relativno brža u usvajanju i koristi od reformi u prve dve godine, 2011 i 2012; to se može objasniti kao posledica manjeg broja osoblja i tanjih administrativnih struktura koje mogu da imaju manje inercija prema promenama. 42

43 U narednim godinama, grupa opština srednje veličine pokazuje nešto bolje performanse, što ukazuje da su reforme i koristi počele da se akumuliraju sa malim kašnjenjem. Grupa vecíh opština pokazuje stalno i rastucé poboljšanje u odnosu na prve tri godine, ali u manjoj stopi nego male i srednje opštine; u IKO anketi 2013, ova grupa je bila jedina grupa koja je pokazala mali nivo pada u proseku grupe u odnosu na prethodnu godinu. Grafička analiza proseka grupe tokom perioda od četiri godine je navedena u nastavku, kao Figura Manje od 500 preduzeća 500 do 1500 preduzeća Više od 1500 preduzeća Figura 13: Prosek IKO vrednosti grupiranih opština prema poslovnom stanovništvu 43