«Қазақстан-2050» стратегиясында Қазақстандағы білім беру туралы

Size: px
Start display at page:

Download "«Қазақстан-2050» стратегиясында Қазақстандағы білім беру туралы"

Transcription

1 1-КҮН

2

3 1 күн, 1 сабақ. Курсқа кіріспе 1 үлестірме материал: Қазақстанда білім беру мазмұнын жаңартудың алғышарттары 1-үлестірме материал «Қазақстан-2050» стратегиясында Қазақстандағы білім беру туралы «Қазақстан-2050» стратегиясынан үзінді «Біріншіден, барлық дамыған елдердің өзіндік бірегей білім беру жүйелері бар. Біздің алдымызда ұлттық білім берудің барлық буындарын жетілдіру бойынша үлкен жұмыс күтіп тұр жылға дейін Қазақстандағы 3-6 жас аралығындағы балалардың 100 пайызын мектепке дейінгі білім берумен қамтамасыз ету жоспарланып отыр. Демек, бұл балаларды заманауи білім беру əдістемелерімен жəне жоғары білікті мамандармен қамтамасыз ету аса маңызды болып табылады. Орта білім беруде жалпы білім беретін мектептердің деңгейін Назарбаев Зияткерлік мектептеріндегі оқыту деңгейіне жеткізу қажет. Мектеп түлектері қазақ, орыс жəне ағылшын тілдерін меңгеріп шығуы тиіс. Оқытудың нəтижесінде оқушылар сын тұрғысынан ойлау дағдыларын, өз бетінше зерттеу жүргізу жəне ақпаратты терең талдау дағдыларын меңгеруі тиіс». Дереккөз: 3

4 1-күн, 1-сабақ. Курсқа кіріспе 2-үлестірме материал. Мен нені білгім келеді? Аты-жөні: Күні: Мен не білемін? Мен нені білгім келеді? 4

5 1-күн, 4-сабақ. Бағамдауға арналған жаттығу: Жаңартылған білім беру бағдарламасын түсіну 3-үлестірме материал. Өзін-өзі бағамдау нысаны Аты-жөні: Күні: 3-үлестірме материал. ӨЗІН-ӨЗІ БАҒАМДАУ НЫСАНЫ 1. Бүгін сізге бəрінен де не ұнады? 2. Бүгінгі сабақта үйренгеніңіздің ішінен өзіңіздің тəжірибеңізде нені қолданамын деп ойлайсыз? 3. Бүгінгі сабақта Сіз түсінбеген мəселелер болды ма? Оны қалай пысықтағыңыз келеді? 4. Бүгін үйренгендердің ішінен Сіз үшін не айтарлықтай құнды (білім немесе дағдылар)? 5. Өзіңіздің қосатын ойларыңыз бар ма? 5

6 1-күн, 2-сабақ. Жаңартылған білім беру бағдарламасы 4-үлестірме материал. Жаңартылған білім беру бағдарламасындағы пəндер ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЛАМАСЫНДАҒЫ ПƏНДЕР Бастауыш сынып пəндері Біліктілікті арттыру бағдарламасы аясында бастауыш сынып бойынша алты негізгі пəн қамтылған: Қазақ тілі; Сауат ашу; Əдебиеттік оқу; Математика; Жаратылыстану; Дүниетану. Бастауыш сыныптарда оқытылатын арнайы пəндер бойынша жеке біліктілікті арттыру курстары көзделген: Орыс тілі; Бейнелеу өнері; Музыка; Ағылшын тілі; Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар. Негізгі мектеп пəндері Біліктілікті арттыру бағдарламасы аясында қамтылған негізгі мектеп пəндері: Қазақ тілі; Орыс тілі; Ағылшын тілі; Жоба жұмысы (5-9 сыныптар); Информатика. Жоғары мектеп пəндері Біліктілікті арттыру бағдарламасы аясында қамтылған жоғары мектеп пəндері: «Ғаламдық перспективалар жəне жоба жұмысы» (10-11сыныптар). Информатика (10-11-сыныптар). 6

7 Белсенді оқу əдістері арқылы əзірленген оқу мақсаттарының жəне білім беру бағдарламасының бірізділігі «Математиканы зерделеу Ніл өзені сияқты, кішкентай жылғадан бастау алып, толағай теңізге ұласады» Чарьз Калеб Колтон Мазмұны 1. Оқу құралдары «Математика» пəнінің оқу бағдарламасына қалай қолдау көрсетеді? 3 2. Оқу құралдары пəнді белсенді оқытуды қалай қолдайды? 4 3. Оқушыға арналған жұмыс дəптеріндегі педагогикалық мақсаттар «Математика» пəнінің оқу бағдарламасымен қалай сəйкес келеді? 4. «Мұғалімге арналған нұсқаулық» пəн маманы емес мұғалімге қалай қолдау көрсетеді? 5. «Мұғалімге арналған нұсқаулық» қалыптастырушы бағалауға қалай қолдау көрсетеді? Оқулықта үш тілділік саясаты қалай жүзеге асырылған? 8 7. Оқулықтағы түрлі мəдениет пен көзқарастарға құрмет сезімін қалыптастыру қағидаты қалай жүзеге асырылған? 9 8. «Математика» пəнінің оқулығы сандық технологияларды қалай пайдаланады? 7

8 «Математика» пəні бойынша білім беру бағдарламасының мақсаты Оқу құралдары («Мұғалімге арналған нұсқаулық», «Математика» оқулығы жəне «Оқушыға арналған жұмыс дəптері») «Математика» пəнінің оқу бағдарламасына қалай қолдау көрсетеді? Қазақстан Республикасының білім беру ұйымдары «қалай білім алу керектігін білетін», дербес, ынталы, қызығушылығы жоғары, сенімді, жауапты, ой-өрісі дамыған жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған қағиданы ұстанады» «Математика» пəнінің оқу бағдарламасы, 10-б. Оқыту стратегияларының құрамына мыналар кіреді: «оқушылардың зерттеу іс-əрекеттерінің негізінде белсенді оқуға ынталандыру» «оқушылардың жеке, топтық жəне тұтас сыныптық жұмыс түрлерін ұйымдастыру» «оқу үшін бағалау» қағидаты бойынша оқуға қолдау көрсету» «Математика» пəнінің оқу бағдарламасы, 10-б. НЗМ бастауыш мектептерінде осы мақсаттарға қалай қол жеткізіледі? «Математика» пəнінің оқу бағдарламасының негізгі мақсаты оқушылардың математикалық таным негіздерін меңгеруіне жəне сəйкес дағдыларын қалыптастыруына мүмкіндік жасау. НЗМ-ның бастауыш сыныптың «Математика» пəніне арналған үш оқу құралы («Мұғалімге арналған нұсқаулық», «Математика» оқулығы жəне «Оқушыға арналған жұмыс дəптері») да жыл сайын логикалық бірізділікті жəне үдемелілікті дамытатын жүйелі курсты қамтамасыз ету үшін бір-бірімен тығыз байланысты болып келеді. НЗМ-ның бастауыш сыныптарға арналған «Математика» оқулығында «Математика» пəні бойынша əзірленген білім беру бағдарламасының мақсаттарына қатысты ресурстар қамтамасыз етілген. Оқулық мұғалім мен оқушының жетістіктеріне қолдау көрсету үшін əзірленген бағдарлама мен ресурстардың инновациялық үйлесімділігін көрсетеді. «Мұғалімге арналған нұсқаулық», «Математика» оқулығы жəне «Оқушыға арналған жұмыс дəптері» - осы үш оқу құралы да оқушылардың пəнді игеруде өз танымдары мен математика ғылымына қызығушылығын арттырады, сондай-ақ оқушылардың келесі дағдыларын дамытуға негізделген: Оқулықта берілген жаттығулар, тапсырмалар белсенді оқу əдісіне бағыттала отырып, оқушылардың қабілетін дамытуға ықпал етеді: Оқушылардың математикалық дағдылары мен түсініктерін дамыту үшін əзірленген зерттеуге негізделген оқу мен тиімді сауалнаманы пайдалана отырып, тұтас сыныптың жеке жəне бірлескен жұмысына арналған əдістердің əр түрлілігі. Мұғалімге арналған нақты кеңестер: оқулықта берілген əрбір материалға «Мұғалімге арналған нұсқаулықта» нақты кеңестер берілген; Пəн маманы емес мұғалімдерге арналған сабақ өткізудің тиімді əдістері ұсынылған, тілді дамыту идеялары жəне қалыптастырушы бағалау жөніндегі нұсқаулықтар мұғалімнің сабақты табысты өткізуіне қажетті ақпаратпен қамтамасыз ету мақсатында берілген. «Оқушыға арналған жұмыс дəптеріндегі қосымша жұмыс жасау парақтары оқушының дағдыларын дамытады, білімі мен түсініктерін кеңейте отырып, оқулықта берілген білім көлемімен біріктіреді. «Мұғалімге арналған нұсқаулықта» берілген кеңестер мұғалімнің қалауы бойынша сабақ барысында жəне одан тыс кезде де пайдалану үшін таптырмас құрал болып табылады. 8

9 «Математика» оқулығы белсенді оқу əдістеріне қалай қолдау көрсетеді? «оқушылардың жеке пікірін тыңдай білу, олардың бұған дейін алған білімі мен қалыптасқан түсініктерін одан əрі дамыту үшін оларды қолданудың маңыздылығын құптау» «оқушыларға түсінікті проблемаларды шешудің əдіс-тəсілдерін құру жəне көрсету» «оқушылардың сын тұрғысынан ойлау дағдыларын дамыту» «Математика» пəнінің оқу бағдарламасы, 10-б. Белсенді оқу оқушылардың қажеттіліктеріне назар аударатын білім беру əдісінің бірі. Оқулықта берілетін білімге (оқытылатын материал) ғана емес, сонымен қатар тиімді оқуға да назар аударылған. Оқулықта оқушылардың оқу жəне тəжірибелік проблемаларды шешу қабілетін дамыту, арифметикалық алгоритмдерді пайдалану, геометриялық салулар мен математикалық зерттеулерді жүргізу бойынша өздерінің дағдыларын дамыту үдерісіне тартады. Оқушылардың білімді қабылдауы əрі түрлі болып келеді жəне əрқайсысының оқу стилі де əр түрлі, соған байланысты оқудың тиімділігін арттыру жəне дағдыларын дамыту үшін оқушылардың берген жеке жауаптары мадақталады. Мұғалім мен оқушы арасындағы, сондай-ақ оқушы мен сыныптастары арасындағы өзара диалог арқылы байланыстар ынталандырылып, марапатталып отырады. Осылайша оқушы айтылым, тыңдалым, жазылым, оқылым дағдылары жəне мазмұн, идеялар, сұрақтар жəне қызығушылықтары бойынша өзінің түсінігін құрылымдап отырады. Оқулықтың мазмұны келесі материалдардан тұрады: Ойлануға арналған сұрақтар оқушыларға талқылау арқылы түрлі фактілердің, идеялардың жəне үдерістердің арасындағы сəйкестікті анықтау ұсынылады. Талқылау барысында оқушыларға өздерінің болжамдарын жəне шығарған есептерін, орындаған амалдарын тұжырымдау (қайта тұжырымдау) ұсынылады. Тəжірибелік тапсырмалардың бірқатары оқушылардың алған білімі мен түсінігін «Байқап көр» əдісі арқылы пайдалануға арналған. Проблемаларды шешуге арналған тапсырмалар «... шешімін тап» жəне «Тереңірек ойлан» сияқты түрлі тапсырмалар арқылы іріктеледі, осындай əдісті қолдану оқушылардың сын тұрғысынан ойлауын дамытады жəне өзіне деген сенімділігін арттырады. Фактілер мен оқиғалар оқушылардың қызығушылығын ояту үшін «Сен білесің бе?» жəне алдыңғы білімін бекіту үшін «Есіңде сақта» сияқты жаттығулардың көмегімен іске асырылады. 9

10 Оқушыға арналған жұмыс дəптеріндегі педагогикалық мақсаттар «Математика» пəнінің оқу бағдарламасымен қалай сəйкес келеді? «мұқият іріктелген тапсырмалар мен іс-əрекет түрлері арқылы оқушыларды ынталандыру жəне дамыту» «математиканың практикада қолданылуын пайдалана отырып оқушылардың іс-əрекетін ұйымдастыру» «оқушылардың өз жұмысына талдау жəне түзету жүргізуіне қолдау жасау (рефлексия)» «Математика» пəнінің оқу бағдарламасы, 10-б. Оқушыға арналған жұмыс дəптері бұл «Мұғалімге арналған нұсқаулық» сияқты математикалық білімді қорытындылауға жəне бекітуге арналған қосымша берілетін білімнің қайнар көзі болып табылады. Ол: Есеп шығару дағдыларын дамыту жəне түсініктерін кеңейтуге арналған мұқият іріктелген тапсырмалар мен жаттығулар «Мұғалімге арналған нұсқаулықта» да өз жалғасын тапқан. Оқушыларға жан-жақты қолдау көрсету үшін еске түсіретін, ойға салатын түрлі кеңестер беріледі. Математикалық білімін тəжірибеде қолдануға ынталандыратын бастапқы зерттеулерді қамтиды. Қосымша тапсырмалардың көмегімен оқушылардың білімі мен түсініктеріне қолдау көрсетеді жəне қабілеттерін дамытады. Жұмыс дəптерінде берілген тапсырмалар оқушылардың өз бетінше жұмыс істеуіне ыңғайлы етіп жасалған, бұл өз кезегінде оқушыларға өз жұмысын өзі жоспарлауды ұйымдастыруға, уақытты ұтымды пайдалануға жəне өзін-өзі түзетіп отыруға үйретеді; Сонымен қатар кейбір тапсырмалар шағын топтарда орындалуы мүмкін, бұл оқушыларға өз көзқарасын білдіруге, өзгелердің пікірін құрметтеуге жəне көшбасшылық қасиеттерін көрсетуге таптырмас тəсіл болып табылады. 10

11 «Мұғалімдерге арналған нұсқаулық» мұғалімдерге қалай қолдау көрсетеді? «Оқу жəне тəжірибелік проблемаларды шешу қабілетін дамыту, арифметикалық алгоритмдерді пайдалану, геометриялық салулар мен математикалық зерттеулерді жүргізеді» «өзінің математикалық білімін басқа пəндерді меңгеруде, күнделікті өмірде қалай пайдалануды түсінеді» «Математика» пəнінің оқу бағдарламасы, 6-б. «оқу үшін бағалау» қағидаты арқылы оқуға қолдау көрсету» «оқушылардың жеке, топтық жəне тұтас сыныптық жұмыс түрлерін ұйымдастыру» «Математика» пəнінің оқу бағдарламасы, 10- б. «Мұғалімге арналған нұсқаулықтың» құрылымы нақты болып келеді жəне онда НЗМ-ның «Қарапайым математика» оқу құралындағы əр сабаққа арналған нұсқаулықтар берілген. Сабақтар үш бөлімге бөлінген: кіріспе, негізгі бөлім жəне қорытынды бөлім. Əр сабақтың құрамына мыналар кіреді: Оқу мақсаттарының жүйесі жəне оқушылардың сабақ соңында не білетіндігі, түсінетіндігі жəне жасай алатындығының сипаттамасы берілген. Сабақ нақты белгіленген математикалық тілде баяндалады. Сабақ өткізуге керекті кез-келген қосымша материалдар туралы мұғалімдерге ақпарат беру үшін кешенді ресурстық парақтар. Сабақтың көрсеткішіне берілетін сабақтың түйінді фактілерін түсіндіру. пəн маманы емес мұғалімдерге қолдау көрсету үшін ғылыми тұжырымдамалар мен сабақтың фактілері туралы ақпаратты қай жерден алуға болатындығы туралы сабақтың түйінді фактілерін түсіндіру; жауаптарымен қоса берілген əрбір жаттығу бойынша мұғалімге нұсқаулық оқушылардың мүмкін жауаптарының нақты мысалдары келтіре отырып берілген; Өзара оқуды жəне өзін-өзі бағалауды қамтамасыз ету үшін оқушыларды топқа немесе жұпқа қалай бөлу керектігі жөнінде жəне саралау əдісі туралы кеңестер берілген. Оқушылардың тілдік дағдыларын дамыту арқылы, яғни, қатысымның төрт дағдысын тəжірибеде пайдалана отырып, академиялық терминдерді қолдана отырып, үштілділік саясатын қалай жүзеге асыру жөнінде кеңестер берілген. Басқа пəн салаларымен байланыс «Пəнаралық байланыстар» бөлімінде берілген. Оқушылар өзінің математикалық білімін басқа пəндерді меңгеруге, күнделікті өмірде қалай пайдалану керектігі жөнінде білетін болады. Бағалау бойынша кеңестер оқушылардың жұмысына талдау жасау үшін, жеке ілгерілеуіне дəлелдер іздеу үшін жəне «оқу үшін бағалау» қағидатының бөлігі ретінде оқушылардың қажеттіліктерін бағалау бойынша берілген. 11

12 Мұғалімге арналған нұсқаулықты қалыптастырушы бағалау үшін қолдану «Математика» пəнінің оқу бағдарламасы, 15-бет Оқыту үшін бағалау бұл оқушылар мен мұғалімдер оқыту үдерісінде оқушының қай жерде екенін, жетістікке жету үшін қай бағытқа бағдар алуы керек жəне жетістікке қалай қол жеткізуге болатыны туралы шешім қабылдау үшін қолданатын дəлелдемелерді іздестіру жəне түсіндіру үдерісі. Əрбір оқушы өзінің жағдайын, білімін ары қарай жетілдіру үшін не істеу керектігін білуі керек. Мұғалімнің араласуымен оқушылар уəжделуі жəне өз бетінше оқи алуы үшін қолдау ала алады. Оқулықтарда үштілділік саясатын қолдау «Қазақстан Республикасының білім беру мекемелері үштілділік саясатын қазақ, орыс жəне ағылшын тілдерін 1- сыныптан оқыту арқылы енгізеді». НЗМ «Математика» оқулығының түйінді стратегияларының бірі қалыптастырушы бағалауды бүкіл оқу үдерісінің барысында қолданысқа енгізу, мұғалім мен оқушының алдағы жиынтық бағалауға сенімділігін қалыптастыру арқылы оқушының дамуына қолдау көрсету (Оқуды бағалау). Мұғалімдерге арналған нұсқаулықта əрбір сабақ бойынша оқушының жетістіктері туралы пайымдау жасау бойынша идеялар ұсынылады, сондай-ақ, жетілдіру жəне қолдау көрсету қағидаттары туралы нұсқаулар беріледі. Əрбір сабақта бастапқы бағалауды іске асыру туралы практикалық кеңес беріледі. Оқушыларға қолдау көрсету мұғалімнің оқыту үшін бағалауды қолдануы, мұғалім оқушыны өзінің оқуы мен ілгерілеуі туралы білу үшін өзін-өзі бағалауға жəне өзара бағалауға қалай тарта алатынына мысалдар келтіру түрінде ұсынылады. Ашық сұрақтарды қамтитын тиімді сұрақтар қою, бақылау, сабақтан күтілетін нəтижелер туралы бүкіл сыныппен бөлісуге мүмкіндік беру; оқушылардың жұмыстарын бағалау жəне тиімді кері байланыс сияқты алуан түрлі тəсілдер қолданылады. Бұған қосымша, мұғалімдерге оқушылардың жұмыс парақтары мен сынып жұмысын қалыптастырушы жəне жиынтық бағалау мақсатында əрбір баланың ілгерілеуі туралы жеке жазбаларды қалыптастыру үшін қалай пайдалануға болатыны туралы кеңестер берілуі тиіс. Əрбір сабақ бірінші, екінші жəне үшінші тілдегі, яғни қазақ, орыс немесе ағылшын тілдеріндегі пəнге академиялық тұрғыдан қатысты түйінді терминдердің жиынтығы туралы хабардарлығын арттыруға мүмкіндік береді. Əрбір бөлімде пəн аясында оқушының ана тілінде қолдануы үшін барлық төрт коммуникативтік 12

13 «Үш тілді оқыту төрт тілдік дағдыны дамыту арқылы ( тыңдалым, айтылым, оқылым жəне жазылым) коммуникативтік дағдыларды қалыптастыруға бағытталған». «Математика» пəнінің оқу бағдарламасы, 7-бет Оқулықта математиканы оқытуда түрлі мəдениеттер мен көзқарастарға құрмет сезімін қалыптастыру қағидатының жүзеге асырылуы «жағдайды талдай алу үшін қажетті ақпаратты таба білу үшін өз бетінше оқу жəне жұмыс істеу қабілеті...» «басқа адамдардың проблемалары мен көзқарастарын мойындау жəне түсіне білу қабілеті...» «оқушыларды математика тарихымен... Қазақстан, Ресей жəне Ұлыбританияның ежелгі өлшемдерімен таныстыру; ұлы математиктердің өмірі мен еңбектерімен таныстыру. «Математика» пəнінің оқу бағдарламасы, 12-бет дағдылар ( оқылым, жазылым, тыңдалым жəне айтылым) бойынша жаттығулар ұсынылады. Бұл оқулықтың қай бөлімдерінде қолданылады? Тірек сөздер оқулықтың əр сабағында беріледі жəне əрбір тараудағы алуан түрлі тапсырмалар мен жаттығулар төрт коммуникативтік дағдыны дамыту үшін қолданылады. Мұғалімге үштілділік саясатын қамтамасыз етуде көмек ретінде мұғалімдерге арналған нұсқаулықта əр сабақ бойынша тілдік жазбалар бөлімі ұсынылады. Мұндай тілдік жазбалар мұғалімге оқушылардың ана тілі мен екінші тілді дамытуда, оларды жетілдіре отырып (математика пəнінде) орта мектеп деңгейіне жеткен кезде ағылшын тілін қолдану арқылы үштілділік саясатын қамтамасыз етуде қолданылады. Бұл тілдік жазбалар төрт коммуникативтік дағдылардың тəжірибе жүзінде математика сабақтарында қолданылуын, сондай-ақ, тірек сөздерді қамтитын арнайы пəндік вокабулярды жəне оқушыға қажетті нұсқаулар мен үдерістердің рəсімделу тілін қамтиды. Көп жағдайда бұл тілдік жазбалар сабақ кезінде іске асырылатын қарым-қатынасты қамтиды, сондай-ақ, математика тілін айқын жеткізуге мүмкіндік беретін қосымша жаттығуларды ұсынады. Əрбір пəн оқушының тұлғасын дамыту арқылы, тұлғааралық жəне мəдениетаралық құзыреттерін жетілдіру арқылы түрлі мəдениеттер мен көзқарастарға құрметпен қарауға тəрбиелейді. Математика əлем туралы ғылыми түсініктің негізін қалыптастырады жəне қазіргі заманғы мəдениеттің маңызды бөлігін құрайды. Оқушыларға зерттеу жəне ақпаратты зерделеу мақсатында өз бетінше оқу жəне жұмыс істеуге мүмкіндіктер беріліп, оның есептерді шешуде, шешім қабылдауда, нұсқауларды басшылыққа ала отырып, өз жұмысының сапасы үшін жауапкершілікті сезінуіне көмегі болады. Бүкіл сынып болып, жұп болып немесе шағын топта жұмыс істеу арқылы басқа оқушылардың проблемалары мен көзқарастарын тыңдауға, түсінуге жəне жауап беруге мүмкіндік беріледі. Сыныптастары тарапынан айтылатын сындарлы сынға жауап беруге немесе топта орын алуы мүмкін əртүрлі жағдайларға орай шешім қабылдауға қолдау көрсетілетін болады. 13

14 НЗМ «Математика» оқулығында математика тарихын қалай зерделеу туралы, Қазақстан, Ресей жəне Ұлыбританияның ежелгі өлшемдері туралы, ұлы математиктердің өмірі мен еңбектерімен таныстыруға қатысты идеялар мен тұжырымдар ұсынылады. НЗМ бастауыш мектебінде сандық технологиялардың қолданылуы «Оқушылар оқу барысында ақпаратты табу, құрастыру жəне қолдану арқылы, өзара əрекеттестік жəне ақпаратпен, идеяларымен алмасу арқылы, өзінің жұмысын бағалау жəне жетілдіру арқылы, сондай-ақ құрал-жабдықтар мен құрылғылардың кең ауқымын пайдалану арқылы АКТ қолдану дағдыларын дамытады». «Математика» пəнінің оқу бағдарламасы, 13-бет. «Математика» пəні жаңалықтарға жол ашатын пəн болуы тиіс. АКТ осы жұмыстарды іске асыруға мүмкіндік беретін жолдардың бірі болуы керек. Оқушылар математиканы түсіну арқылы ережелерді тұжырымдауға болатын, ал қателіктер табысқа жетудегі қадамдар болып табылатын зерттеу ретінде қабылдауы керек. Кейбір жағдайларда АКТ жаңа тұжырымдаманы жеткізудің жəне нығайтудың тиімді тəсілі болып табылады, алайды бұл үнемі солай бола бермейді. Оқушылардың жақсы жетістіктерге қол жеткізуі үшін, АКТ қолдануды жұмыс кестесіне ықпалдастыруды мұқият ойластыру қажет. Мұғалімдер АКТ қолданудың қаншалықты орынды екендігін айқындау үшін өздеріне төмендегі сұрақтарды қоюы керек: АКТ қолдану оқушылардың зерттеу жүргізуіне жəне креативті болуына басқа əдістерге қарағанда көбірек мүмкіндіктер бере ме? Басқа жолмен ала алмайтын ақпараттарды алуға жол ашады ма; АКТ оқушыларды ақпаратты іріктеуге жəне түсіндіруге тарта ала ма; Оқушылардың маңызды идеяларды ойластыруына жəне түсінуіне көмектесе алады ма; Модельдер мен заңдылықтарды айқынырақ көруіне мүмкіндік бере ме; Есептерді шығаруда сенімділік пен мұқияттылықты арттыра ма; Таныстырылымдардың сапасын жақсарта ала ма; Жұмсалған уақытты үнемдеуге мүмкіндік бере ме, мəселен, өлшемдерге, жазбаларға жұмсалатын уақытты. НЗМ «Математика» оқулығы мұғалімдерге ақпаратты іздеу жəне іріктеу барысында базалық технологияларды қолдана отырып, АКТ қолданудың бастапқы дағдыларын енгізу туралы идеяларды ұсынады. Қажет болған жағдайда, оларға алгоритмдер құру үшін қажет болатын деректерді зерделеу жəне логикалық ойлау дағдыларын қолдану үшін 14

15 бағдарламалық қамтамасыз ету құралдары ұсынылатын болады. Егер мүмкіндік болса, математикалық есептерді шешу жəне слайд түріндегі таныстырылымдарды əзірлеу барысын мұғалімдердің бейнежазбаға түсіріп алуы құпталады. Назарбаев Зияткерлік мектептеріндегі «Математика» пəні Пəннің жүргізілуі: 1-сынып Оқушыға арналған оқулық Оқыту мақсаттары əрбір сабақтың арнайы бағытын айқындайды. Сабақтағы тірек сөздер қазақ, орыс жəне ағылшын тілдерінде берілген. Практикалық жаттығулар сабақта меңгерілген математикалық дағдыларды қолдануға арналған. Оқушылардың АКТ дағдыларын қолдануына арналған практикалық тапсырма Оқушыларға ақпараттарды есте сақтауға қатысты ескертпелер Проблемаларды шешуге арналған сұрақтар. Назарбаев Зияткерлік мектептеріндегі «Математика» пəні Пəннің жүргізілуі: 1-сынып Мұғалімге арналған нұсқаулық Оқыту мақсаттары əрбір сабақтың арнайы бағытын айқындайды. Ресурстар сабаққа дайындалу үшін айқын белгіленген. Тілдік жазбалар мұғалімге оқушылардың түйінді терминдер жиынтығы туралы хабардар болуын жəне сабақ мазмұнына сай төрт коммуникативтік дағдыны қолдана білуін қалай қолдау қажеттігі туралы кеңестер береді. Қалыптастырушы бағалау туралы жазбалар білім, түсінік жəне дағдылар бойынша күтілетін нəтижелер туралы жұмыс парақтарына жазылады жəне сабақ бойынша қорытынды бағалауға дайындайды. Қосымша тапсырмалар жұмыс парақтарының қолданылуын жəне сабақтағы қосымша жаттығулардың аясын кеңейту туралы идеяларды ұсынады. 15

16 Егер қажет болса, жаттығулардың жауаптары жəне оқушылардың талқылау барысында күтілетін жауаптары ұсынылады. Сабаққа қатысты ескертпелер мұғалімге əрбір тапсырманы оқушыға арналған оқулықтағы тəртіппен беру туралы нұсқаулар ұсынады. Сонымен қатар, бұл бөлім қажет болған кезде саралау мүмкіндіктерін қарастырады. Сабаққа қатысты нақты материалдар мұғалімге қажетті негізгі ақпараттарды қамтиды. Сабақтың міндеттері оқушылардың нені білуі, түсінуі керек жəне сабақта орындауы тиіс міндеттерді қамтиды. Оқулықтың белгіленген беттеріне сілтеме беру дұрыс бағдарлау мен жоспарлауды жеңілдетуге көмектеседі. Əр сабақ бойынша тірек сөздердің тізімі оларды оқушылардың қолдануын жеңілдетуге арналған. Назарбаев Зияткерлік мектептеріндегі «Математика» пəні Пəннің жүргізілуі: 1-сынып Оқушының жұмыс дəптері Қызықты математикалық есептер. Оқушылардың білімін, түсінігін жəне дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік беретін есеп шығару қабілеттерін дамытады. Оқушының жұмыс дəптері бұл əрбір бөлім үшін дайындалған жəне білім, түсініктер мен дағдыларды қорытып, кеңейтуге мүмкіндік беретін жұмыс парақтарының іріктелімі болып табылады. Жұмыс парақтарын үй жұмысын немесе сабақ кезінде алдыңғы сабақтарды түсінгенін тексеру үшін пайдалануға болады. Жұмыс парақтары оқушылардың ілгерілеуін тексеруде, сондай-ақ қалыптастырушы жəне жиынтық бағалау үшін қолданылады. 16

17 Белсенді оқу əдістері арқылы əзірленген оқу мақсаттарының жəне білім беру бағдарламасының бірізділігі «Жаратылыстану» пəнінің оқу бағдарламасы «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ Педагогикалық шеберлік орталығы Кембридждің Халықаралық емтихан кеңесімен бірлесе отырып оқушылардың білуге құмарлығын дамыту жəне сыртқы дүние жайлы ой-өрісін кеңейту, ғылыми түсінікті жəне қоршаған ортаға көзқарастарын дамыту, қоршаған ортаны бағалауды жəне сақтауды үйренуге арнайы əзірлеген» Авторлары: Cambridge University Press тренерлері 17

18 Мазмұны 1. Оқу құралдары «Жаратылыстану» пəнінің оқу бағдарламасына қалай қолдау көрсетеді? 3 2. Оқу құралдары пəнді белсенді оқытуды қалай қолдайды? 4 3. Оқушыға арналған жұмыс дəптеріндегі педагогикалық мақсаттар «Жаратылыстану» пəнінің оқу бағдарламасымен қалай сəйкес келеді? 4. «Мұғалімге арналған нұсқаулық» пəн маманы емес мұғалімге қалай қолдау көрсетеді? 5. «Мұғалімге арналған нұсқаулық» қалыптастырушы бағалауға қалай қолдау көрсетеді? Оқулықта үш тілділік саясаты қалай жүзеге асырылған? 8 7. Оқулықтағы түрлі мəдениет пен көзқарастарға құрмет сезімін қалыптастыру қағидаты қалай жүзеге асырылған? 9 8. «Жаратылыстану» пəнінің оқулығы сандық технологияларды қалай пайдаланады? 18

19 «Жаратылыстану» пəні бойынша білім беру бағдарламасының мақсаты Оқу құралдары («Мұғалімге арналған нұсқаулық», «Жаратылыстану» оқулығы жəне «Оқушыға арналған жұмыс дəптері») «Жаратылыстану» пəнінің оқу бағдарламасына қалай қолдау көрсетеді? Қазақстан Республикасының білім беру ұйымдары «қалай білім алу керектігін білетін», дербес, ынталы, қызығушылығы жоғары, сенімді, жауапты, ой-өрісі дамыған жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған қағиданы ұстанады» биология, химия, физика пəндерін оқу үшін негіз салуға «Жаратылыстану» пəнінің оқу бағдарламасы, бағытталған кітаптардың топтамасынан тұрады. 10-б. «Жаратылыстану» пəні сабақтары оқушының зерттеуге негізделген белсенді оқу нысанында өтуін көздей отырып, Оқыту стратегияларының құрамына мыналар оқушылардың келесі зерттеу дағдыларын дамытуға кіреді: негізделген: оқушылардың жеке, топтық жəне тұтас сыныптық «оқушылардың зерттеу іс-əрекеттерінің жұмыс түрлерін ұйымдастыруына арналған негізінде белсенді оқуға ынталандыру» оқулықтағы тапсырмалардың əр түрлілігі; «оқушылардың жеке, топтық жəне тұтас сыныптық жұмыс түрлерін ұйымдастыру» «Жаратылыстану» пəнінің оқу бағдарламасы, 10-б. «Оқушыға өзінің оқуының қай кезеңде екендігін түсінуі жəне əрі қарай даму үшін қандай қадамдар жасау керектігін анықтауы үшін бағалаудың түрлі нысандарын түсіну» НЗМ-нің бастауыш мектептерінде осы мақсаттарға қалай қол жеткізіледі? «Жаратылыстану» пəнін оқыту жəне ғылыми зерттеу дағдыларын дамытудың маңыздылығы қазіргі замандағы жаңа технологиялар мен орасан зор ақпараттар ағымындағы өмірімізге өзгерістер енгізе алатын жəне сол өзгерістерді дұрыс түсіне білетін сындарлы ойлайтын тұлғаны дамыту. «Жаратылыстану» оқу құралы Қазақстан Республикасындағы бастауыш сынып оқушысы осы маңызды сала бойынша күнделікті өмірде (үйде, мектепте, табиғатта) байқалатын процестер мен құбылыстарды, табиғат объектілерін болжау, сипаттау, түсіндіру мақсатында алған білімдерін қолдануға дағдыландыруға əрі негізгі жəне жоғарғы мектепте «Мұғалімге арналған нұсқаулықта» берілген құрылымдалған оқу пəн маманы емес мұғалімдерге оқулықтың əр бөлімдері мен «Оқушыға арналған жұмыс дəптеріндегі» тапсырмалар бойынша оқытуды жоспарлауға жəне өткізуге мүмкіндік береді; Мұғалімге арналған нақты кеңестер: оқулықта берілген əрбір материалға «Мұғалімге арналған нұсқаулықта» нақты кеңестер берілген; Пəн маманы емес мұғалімдерге арналған сабақ өткізудің тиімді əдістері ұсынылған, тілді дамыту идеялары жəне қалыптастырушы бағалау жөніндегі нұсқаулықтар мұғалімнің сабақты табысты өткізуіне қажетті ақпаратпен қамтамасыз ету мақсатында берілген. «Оқушыға арналған жұмыс дəптеріндегі қосымша жұмыс жасау парақтары оқушының дағдыларын дамытады, білімі мен түсініктерін кеңейте отырып, оқулықта берілген білім көлемімен біріктіреді. «Мұғалімге арналған нұсқаулықта» берілген кеңестер мұғалімнің қалауы бойынша сабақ барысында жəне одан тыс кезде де пайдалану үшін таптырмас құрал болып табылады. 19

20 «Математика» оқулығы белсенді оқу əдістеріне қалай қолдау көрсетеді? «бастауыш сыныпта «Жаратылыстану» пəнін оқу арқылы оқушылар қоршаған орта туралы білімін қалыптастырады жəне келесі дағдыларын дамытуға көмектеседі: зерттеушілік, ойлау жəне коммуникативтік дағдыларды, атап айтқанда, проблеманы көре алу, болжамдар ұсыну, зерттеу сұрақтарын тұжырымдау, зерттеу жоспарын құру, жіктеу, бақылау, тəжірибе жасау, зерттеу нəтижелерін бағалау, шешім шығару, қорытындылау жəне ой тұжырымын жасау дағдыларын қалыптастыруды жəне дамытуды мақсат етеді» «Жаратылыстану» пəнінің оқу бағдарламасы, 5-б. «өз ойын жеткізе білу жəне өз идеяларын дəлелдей алу, мəселелерді анықтау үшін өз пікірлерін жеткізу, болжамдарды құру жəне зерттеулерді əрі қарай жоспарлау қабілетін дамыту үшін проблемалық жағдай құру» «Жаратылыстану» пəнінің оқу бағдарламасы, 11-б. Оқулық оқушыларға қызықты əрі қисынды тапсырмалардың топтамасын ұсынады. Ғылыми зерттеу дағдыларын дамытуға жəне ғалым ретінде ойлауға əрі əрекет етуге мүмкіндік беретін осындай тапсырмаларды орындау барысында оқушылар маңызды ғылыми ұғымдармен жəне тұжырымдамалармен танысады. Оқулықта келесі материалдар ұсынылған: Мұқият əзірленген жаттығулар мен талқылаулар оқушыларға қоршаған ортаның нысандары мен құбылыстарын зерттеу жүргізу жəне сол құбылыстарды түсiну арқылы, күнделікті өмір тəжірибесі мен зерттеу əрекеттері арқылы білім жинақтауына жəне оны ұғынуына мүмкіндік туғызады оқушыларға жануарламен, өсімдіктермен жəне айналасындағы материямен тікелей байланыс жасау арқылы пəнді жете түсінуге мүмкіндік беріледі; Зерттеу мəселелері ғылыми зерттеу дағдыларын қалыптастыру үшін оқушылар ғылыми эксперименттер жасайды: жоспарлау, бақылау, жазбалар жазу, гипотеза жəне алынған нəтижені бағалау; Фактілер мен оқиғалар оқушылардың қызығушылығын ояту үшін «Сен білесің бе?» жəне алдыңғы білімін бекіту үшін «Есіңде сақта» сияқты жаттығулардың көмегімен іске асырылады. Оқушыға арналған жұмыс дəптеріндегі педагогикалық мақсат қалайша оқу бағдарламасымен сəйкес келеді? «мұғалімнің тарапынан қолдау көрсету арқылы тапсырмалар мен жаттығулардың көмегімен оқушыларға кең көлемді білім беру» «Жаратылыстану» пəнінің оқу бағдарламасы, 11-б. Оқушыға арналған жұмыс дəптері бұл қалыптастырушы бағалауға қолдау көрсету үшін мұғалімнің оқушымен бірге пайдаланатын ресурстарының бірі: əрбір пəннің күтілетін нəтижелерімен байланысты пəн бойынша жұмыс дəптеріндегі қызықты тапсырмаларды орындау барысында оқытуды қорытындылау жəне білім көлемін кеңейту арқылы; бұл оқушылардың өздерінің оқуы туралы ойлануына жəне білімін сыныпта да үйде де дамытып отыруына ықпал етеді; жазбалар мен оқушылардың ойлау үдерісі арқылы, сонымен қатар оқу үшін бағлалауға арналған оқудағы қажеттіліктері арқылы. 20

21 «Мұғалімдерге арналған нұсқаулық» мұғалімдерге қалай қолдау көрсетеді? «Оқушыға түсінікті болу үшін міндеттерді шешу бойынша стратегияларды модельдеу жəне пайдалану» «оқу үшін бағалау» қағидаты бойынша оқуға қолдау көрсету» «Ғылыми мəселелерді зерттеу бойынша жеке жəне топтық жұмыстарды ұйымдастыру» «Жаратылыстану» пəнінің оқу бағдарламасы, 12-б. «Мұғалімге арналған нұсқаулықтың» құрылымы нақты болып келеді жəне əр сабаққа арнайы нұсқаулар берілген. Əр сабақтың құрамына мыналар кіреді: оқу мақсаттарының жүйесі жəне оқушылардың сабақ соңында не білетіндігі, түсінетіндігі жəне жасай алатындығының сипаттамасы. нақты анықталған пəндік тілде баяндалады. сабақ өткізуге жəне эксперимент жасауға керекті кезкелген қосымша материалдар туралы мұғалімдерге ақпарат беру үшін кешенді ресурстық парақтар. пəн маманы емес мұғалімдерге қолдау көрсету үшін ғылыми тұжырымдамалар мен сабақтың фактілері туралы ақпаратты қай жерден алуға болатындығы туралы сабақтың түйінді фактілерін түсіндіру; жауаптарымен қоса берілген əрбір жаттығу бойынша мұғалімге нұсқаулық оқушылардың мүмкін жауаптарының нақты мысалдары келтіре отырып берілген; өзара оқуды жəне өзін-өзі бағалауды қамтамасыз ету үшін оқушыларды топқа немесе жұпқа қалай бөлу керектігі жөнінде жəне саралау əдісі туралы кеңестер берілген. оқушылардың тілдік дағдыларын дамыту арқылы, яғни, қатысымның төрт дағдысын тəжірибеде пайдалана отырып, академиялық терминдерді қолдана отырып, үштілділік саясатын қалай жүзеге асыру жөнінде кеңестер берілген. басқа пəн салаларымен байланыс «Пəнаралық байланыстар» бөлімінде берілген. Оқушылар өзінің жаратылыстану ғылыми білімі мен дағдыларын 21

22 Мұғалімге арналған нұсқаулықты қалыптастырушы бағалау үшін қолдану «Критериалды бағалау оқыту, үйрету жəне бағалаудың өзара тығыз байланыстылығы қағидатына негізделеді». «Сыныптағы бағалау (СБ) бұл мұғалімнің оқу бағдарламаларында оқыту мен оқудың бір бөлігі ретінде қарастырылатын оқу міндеттерінің негізінде іске асыратын тұрақты бағалауы». «Жаратылыстану» пəнінің оқу бағдарламасы, 16-бет басқа пəндерді меңгеруге, күнделікті өмірде қалай пайдалану керектігі жөнінде білетін болады. бағалау бойынша кеңестер оқушылардың жұмысына талдау жасау үшін, жеке ілгерілеуіне дəлелдер іздеу үшін жəне «оқу үшін бағалау» қағидатының бөлігі ретінде оқушылардың қажеттіліктерін бағалау бойынша берілген. Қалыптастырушы бағалау (Оқу үшін бағалау) бұл оқушылар мен мұғалімдер оқыту үдерісінде оқушының қай жерде екенін, жетістікке жету үшін қай бағытқа бағдар алуы керек жəне жетістікке қалай қол жеткізуге болатыны туралы шешім қабылдау үшін қолданатын дəлелдемелерді үнемі іздестіру жəне түсіндіру үдерісі. Əрбір оқушы өзінің жағдайын, ары қарай білімін жетілдіру үшін не істеу керектігін білуі керек. Мұғалімнің араласуымен оқушылар уəжделуі жəне өз бетінше оқи алуы үшін қолдау ала алады. НЗМ «Жаратылыстану» оқулығының түйінді стратегияларының бірі қалыптастырушы бағалауды бүкіл оқу үдерісінің барысында қолданысқа енгізу, мұғалім мен оқушының алдағы жиынтық бағалауға сенімділігін қалыптастыру арқылы оқушының дамуына қолдау көрсету (Оқуды бағалау). Мұғалімдерге арналған нұсқаулықта əрбір сабақ бойынша оқушының жетістіктері туралы пайымдау жасау бойынша идеялар ұсынылады, сондай-ақ, жетілдіру жəне қолдау көрсету қағидаттары туралы нұсқаулар беріледі. Əрбір сабақта бастапқы бағалауды іске асыру туралы практикалық кеңес беріледі. Оқушыларға қолдау көрсету мұғалімнің оқыту үшін бағалауды қолдануы, мұғалім оқушыны өзінің оқуы мен ілгерілеуі туралы білу үшін өзін-өзі бағалауға жəне өзара бағалауға қалай тарта алатынына мысалдар келтіру түрінде ұсынылады. Мұғалімнің алға ілгерілеу мониторингін жүргізуіне жəне оқытуды бейімдеуіне мүмкіндік беретін тиімді сұрақтар қою, бақылау, сабақтан күтілетін нəтижелер туралы бүкіл сыныппен бөлісуге мүмкіндік беру; оқушылардың жұмыстарын бағалау жəне тиімді кері байланыс сияқты алуан түрлі тəсілдер қолданылады. Бұған қосымша, мұғалімдерге оқушылардың жұмыс парақтары мен сынып жұмысын қалыптастырушы жəне жиынтық бағалау мақсатында əрбір баланың ілгерілеуі туралы жеке жазбаларды қалыптастыру үшін қалай пайдалануға болатыны туралы кеңестер берілуі тиіс. Оқулықтарда үштілділік саясатын қолдау «Қазақстан Республикасының білім беру мекемелері үштілділік саясатын қазақ, орыс жəне ағылшын тілдерін 1- сыныптан оқыту арқылы енгізеді». Əрбір сабақ бірінші, екінші жəне үшінші тілдегі, яғни қазақ, орыс немесе ағылшын тілдеріндегі пəнге академиялық тұрғыдан қатысты түйінді терминдердің жиынтығы туралы хабардарлығын арттыруға мүмкіндік береді. Əрбір бөлімде пəн аясында оқушының ана тілінде 22

23 «Үш тілді оқыту төрт тілдік дағдыны дамыту арқылы (тыңдалым, айтылым, оқылым жəне жазылым) коммуникативтік дағдыларды қалыптастыруға бағытталған». «Жаратылыстану» пəнінің оқу бағдарламасы, 7-бет қолдануы үшін барлық төрт коммуникативтік дағдылар (оқылым, жазылым, тыңдалым жəне айтылым) бойынша жаттығулар ұсынылады. Бұл оқулықтың қай бөлімдерінде қолданылады? Тірек сөздер оқулықтың əр сабағында беріледі жəне əрбір тараудағы алуан түрлі тапсырмалар мен жаттығулар төрт коммуникативтік дағдыны дамыту үшін қолданылады. Мұғалімге үштілділік саясатын қамтамасыз етуде көмек ретінде мұғалімдерге арналған нұсқаулықта əр сабақ бойынша тілдік жазбалар бөлімі ұсынылады. Мұндай тілдік жазбалар мұғалімге оқушылардың ана тілі мен екінші тілді дамытуда, оларды жетілдіре отырып (математика пəнінде) орта мектеп деңгейіне жеткен кезде ағылшын тілін қолдану арқылы үштілділік саясатын қамтамасыз етуде қолданылады. Бұл тілдік жазбалар төрт қарым-қатынас дағдыларының тəжірибе жүзінде жаратылыстану сабақтарында қолданылуын, сондай-ақ, тірек сөздерді қамтитын арнайы пəндік вокабулярды жəне оқушыға қажетті нұсқаулар мен үдерістердің рəсімделу тілін қамтиды. Көп жағдайда бұл тілдік жазбалар сабақ кезінде іске асырылатын қарым-қатынасты қамтиды, сондай-ақ, «Жаратылыстану» пəнінің тілін айқын жеткізуге мүмкіндік беретін қосымша жаттығуларды ұсынады. Оқулықта жаратылыстануды оқытуда түрлі мəдениеттер мен көзқарастарға құрмет сезімін қалыптастыру қағидатының жүзеге асырылуы «Əртүрлі елдердегі мəдени жəне экономикалық маңызы бар табиғи нысандар мен ерекше құбылыстарды зерттеу жəне зерделеу (мысалы, өсімдіктер, жануарлар, фестивальдер, айрықша табиғи құбылыстар)»; «ұлы ғалымдар мен олардың ғылыми жаңалықтары туралы тақырыпты зерделеу»; оқушыларды əрбір тұлғаның көзқарасын қарастыруға жəне əрбір идеяның құндылығын мойындауға тəрбиелеу». «Жаратылыстану» пəнінің оқу бағдарламасы, 13-бет Əрбір пəн оқушының тұлғасын дамыту арқылы, тұлғааралық жəне мəдениетаралық құзыреттерін жетілдіру арқылы түрлі мəдениеттер мен көзқарастарға құрметпен қарауға тəрбиелейді. Оқушылар табиғат əлемін зерттеуде ғылыми əдістерді қолдана отырып, объективті болуға жəне басқалардың пікірі мен идеяларын қабылдай білуге тəрбиеленеді. Оқушыларға зерттеу жəне ақпаратты зерделеу мақсатында өз бетінше оқу жəне жұмыс істеуге мүмкіндіктер беріліп, оның есептерді шешуде, шешім қабылдауда, нұсқауларды басшылыққа ала отырып, өз жұмысының сапасы үшін жауапкершілікті сезінуіне көмегі болады. Бүкіл сынып болып, жұп болып немесе шағын топта жұмыс істеу арқылы басқа оқушылардың проблемалары мен көзқарастарын тыңдауға, түсінуге жəне жауап беруге мүмкіндік беріледі. Сыныптастары тарапынан айтылатын сындарлы 23

24 сынға жауап беруге немесе топта орын алуы мүмкін əртүрлі жағдайларға орай шешім қабылдауға қолдау көрсетілетін болады. НЗМ «Жаратылыстану» оқулығында ұлы ғалымдардың өмірі мен олардың ашқан жаңалықтарын зерттеуге қатысты идеялар мен тұжырымдар ұсынылады. «Жаратылыстану» пəні оқулығында сандық технологиялардың қолданылуы «Оқушылар оқу барысында ақпаратты табу, құрастыру жəне қолдану арқылы, өзара əрекеттестік жəне ақпаратпен, идеяларымен алмасу арқылы, өзінің жұмысын бағалау жəне жетілдіру арқылы, сондай-ақ құрал-жабдықтар мен құрылғылардың кең ауқымын пайдалану арқылы АКТ қолдану дағдыларын дамытады». «Жаратылыстану» пəнінің оқу бағдарламасы, 14-бет НЗМ «Жаратылыстану» пəні ақпаратты іздеу жəне іріктеу барысында базалық технологияларды қолдана отырып, АКТ қолдану дағдыларын енгізу туралы идеяларды ұсынады. Оқушылардың «Жаратылыстану» пəнінде АКТ саласы бойынша өз білімдерін қолданып, мəтіндермен, диаграммалар мен слайдтармен жұмыс істеуде кестелерді, мəтіндік редакторларды қолдана білуі құпталады. Қажет болған жағдайда, оларға алгоритмдер құру үшін қажет болатын деректерді зерделеу жəне логикалық ойлау дағдыларын қолдану үшін бағдарламалық қамтамасыз ету құралдары ұсынылатын болады. Сондай-ақ, қажет болған жағдайда, əртүрлі ғылым салалары бойынша өздерінің зерттеу эксперименттерінің нəтижелері туралы таныстырылымдарын жасау үшін бағдарламалық қамтамасыз ету құралдарын қолдануға болады. 24

25 Назарбаев Зияткерлік мектептеріндегі «Жаратылыстану» пəні Пəннің жүргізілуі: 1-сынып Оқушыға арналған оқулық Оқыту мақсаттары əрбір сабақтың арнайы бағытын айқындайды. Сабақтағы тірек сөздер қазақ, орыс жəне ағылшын тілдерінде берілген. Қысқа сұрақтар зерттеуге негізделген оқуды кеңейтуге, сонымен қатар, ғылыми жəне сын тұрғысынан ойлауын дамытуға мүмкіндік береді. Оқушыларға ақпараттарды есте сақтауға қатысты ескертпелер Оқушылардың қызығушылығын арттыратын қызықты фактілер Жаттығулар оқушыларға сабақтың мақсатына жетуге мүмкіндік береді. Назарбаев Зияткерлік мектептеріндегі «Жаратылыстану» пəні Пəннің жүргізілуі: 1-сынып Мұғалімге арналған нұсқаулық Оқыту мақсаттары əрбір сабақтың арнайы бағытын айқындайды. Оқулықтың белгіленген беттеріне сілтеме беру дұрыс бағдарлау мен жоспарлауды жеңілдетуге көмектеседі. Тілдік жазбалар мұғалімге оқушылардың түйінді терминдер жиынтығы туралы хабардар болуын жəне сабақ мазмұнына сай төрт коммуникативтік дағдыны қолдана білуін қалай қолдау қажеттігі туралы кеңестер береді. Қосымша тапсырмалар жұмыс парақтарының қолданылуын жəне сабақтағы қосымша жаттығулардың аясын кеңейту туралы идеяларды ұсынады. Егер қажет болса, жаттығулардың жауаптары жəне оқушылардың талқылау барысында күтілетін жауаптары ұсынылады. Қалыптастырушы бағалау туралы жазбалар білім, түсінік жəне дағдылар бойынша күтілетін нəтижелер туралы жұмыс парақтарына жазылады жəне сабақ бойынша қорытынды бағалауға дайындайды. Сабаққа қатысты ескертпелер мұғалімге əрбір тапсырманы оқушыға арналған оқулықтағы тəртіппен беру туралы нұсқаулар ұсынады. Сонымен қатар, бұл бөлім қажет болған кезде саралау мүмкіндіктерін қарастырады. Сабаққа қатысты нақты материалдар мұғалімге қажетті негізгі ақпараттарды қамтиды. Сабақтың міндеттері оқушылардың нені білуі, түсінуі керек жəне сабақта орындауы тиіс міндеттерді қамтиды. 25

26 Ресурстар сабаққа дайындалу үшін айқын белгіленген. Əр сабақ бойынша тірек сөздердің тізімі оларды оқушылардың қолдануын жеңілдетуге арналған. Назарбаев Зияткерлік мектептеріндегі «Жаратылыстану» пəні Пəннің жүргізілуі: 1-сынып Оқушының жұмыс дəптері Қызықты есептер. Оқушылардың білімін, түсінігін жəне дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік беретін есептерді шығару қабілеттерін дамытады. Оқушының жұмыс дəптері бұл əрбір бөлім үшін дайындалған жəне білім, түсініктер мен дағдыларды қорытып, кеңейтуге мүмкіндік беретін жұмыс парақтарының іріктелімі болып табылады. Жұмыс парақтарын үй жұмысын немесе сабақ кезінде алдыңғы сабақтарды түсінгенін тексеру үшін пайдалануға болады. Жұмыс парақтары оқушылардың ілгерілеуін тексеруде, сондай-ақ қалыптастырушы жəне жиынтық бағалау үшін қолданылады. 26

27 Белсенді оқу əдістері арқылы əзірленген оқу мақсаттарының жəне білім беру бағдарламасының бірізділігі «Дүниетану» пəні оқушыларға қоршаған ортаны, түрлі қоғамдық жəне табиғи үдерістер мен құбылыстарды толық, өзара байланыста танып-білуге мүмкіндік береді. Кіріктірілген тəсіл оқушыларға əлемді терең танып-білуге, адамды қоршаған əлеуметтік, мəдени жəне нақты орта туралы білім жүйесін, ұлттық жəне жалпыадамзаттық құндылықтар мен əлеуметтік тəжірибе туралы түсінігін, қоршаған ортада тиімді қарым-қатынас ережелерін қолдана білу дағдысын қалыптастыру болып табылады. «Дүниетану» пəнін оқыту тарих, география жəне қоғамтану ғылымдары бойынша оқушылардың бастапқы білімі мен түсініктерін қалыптастыруға ықпал ететін ойлау дағдыларын дамытады». Элисон Бронлайн Боджанг, тренер, СUP авторы 27

28 Мазмұны 1. Оқу құралдары «Дүниетану» пəнінің оқу бағдарламасына қалай қолдау көрсетеді? 3 2. Оқу құралдары пəнді белсенді оқытуды қалай қолдайды? 4 3. Оқушыға арналған жұмыс дəптеріндегі педагогикалық мақсаттар «Дүниетану» пəнінің оқу бағдарламасымен қалай сəйкес келеді? 4. «Мұғалімге арналған нұсқаулық» пəн маманы емес мұғалімге қалай қолдау көрсетеді? «Мұғалімге арналған нұсқаулық» қалыптастырушы бағалау үшін қолдану 7 6. Оқулықта үш тілділік саясаты қалай жүзеге асырылған? 8 7. Оқулықта дүниетануды оқытуда түрлі мəдениеттер мен көзқарастарға құрмет сезімін қалыптастыру қағидатының жүзеге асырылуы 9 8. «Дүниетану» пəнінің оқулығы сандық технологияларды қалай пайдаланады? 28

29 «Дүниетану» пəні бойынша білім беру бағдарламасының мақсаты Оқу құралдары («Мұғалімге арналған нұсқаулық», «Дүниетану» оқулығы жəне «Оқушыға арналған жұмыс дəптері») «Дүниетану» пəнінің оқу бағдарламасына қалай қолдау көрсетеді? Қазақстан Республикасының білім беру ұйымдары «қалай білім алу керектігін білетін», дербес, ынталы, қызығушылығы жоғары, сенімді, жауапты, ой-өрісі дамыған жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған қағиданы ұстанады» Оқыту стратегияларының құрамына мыналар кіреді: «оқушылардың жеке, топтық жəне тұтас сыныптық жұмыс түрлерін ұйымдастыру» «оқушылардың зерттеу іс-əрекеттерінің негізінде белсенді оқуға ынталандыру» кіреді «оқу үшін бағалау» қағидаты бойынша оқуға қолдау көрсету» «Дүниетану» пəнінің оқу бағдарламасы, 12- бет НЗМ бастауыш мектептерінде осы мақсаттарға қалай қол жеткізіледі? «Дүниетану» пəнінің мақсаты оқушыларды гуманитарлық циклдегі пəндердің - тарих, география жəне қоғамтану ғылымдары бойынша алғашқы білімі мен түсініктерін қалыптастыруға ықпал ететін ойлау дағдыларын дамытады. НЗМ бастауыш сыныптарында «Дүниетану» пəнін оқыту оқушылардың қажеттіліктеріне шоғырланған қандай да бір фактілер мен сандарды тек қана есте сақтап қоймай, тарихшы, географ жəне қоғамтанушы ретінде ойлауға назар аударылатын бірнеше тұжырымдамалардың айналасында құрылған. Осының негізінде өзара тығыз байланысқан үш оқу құралы əзірленген: «Дүниетану» оқулығы, «Мұғалімге арналған нұсқаулық» жəне «Оқушыға арналған жұмыс дəптері». Оқу құралында берілген жаттығулар мен тапсырмалар оқушылардың игеруге тиісті білім мазмұны мен қабілеттерінің барлық жиынтығын қамтыған жəне «Мұғалімге арналған нұсқаулықта» соған сəйкес кеңестер берілген, сондай-ақ «Оқушыға арналған жұмыс дəптерінде» алған білімін қорытындылау жəне кеңейтуге арналған қосымша жаттығулар берілген. Аталған пəн оқушыларды белгілі бір пəндік сала бойынша жеке ойлау дағдысына ғана үйретіп қоймайды, сонымен қатар əр сыныпқа сəйкес ортақ, бекітілген білім көлемімен қамтамасыз етеді. Оқушылар сыныптан сыныпқа бірізді əрі логикалық жолмен дамып отырады. Сабақтар «Дүниетану» пəнінің оқу бағдарламасының мақсаттарына сəйкес жүргізіледі. Оқулық белсенді оқу əдісін қолдау үшін құрастырылған, атап айтқанда: Оқушылардың дүниені тануға деген дағдыларын жəне түсініктерін дамыту үшін əзірленген зерттеуге негізделген оқу үдерісін жəне тиімді сұрақтарды пайдалана отырып, бүкіл сыныппен, жеке жəне бірлесе жұмыс істеуге арналған əдіс-тəсілдердің сан алуандығы. Мұғалімге арналған нақты кеңестер: оқулықта берілген əрбір материалға «Мұғалімге арналған нұсқаулықта» нақты кеңестер берілген; Пəн маманы емес мұғалімдерге арналған сабақ өткізудің тиімді əдістері ұсынылған, тілді дамыту идеялары жəне қалыптастырушы бағалау жөніндегі нұсқаулықтар мұғалімнің сабақты табысты өткізуіне қажетті ақпаратпен қамтамасыз ету мақсатында берілген. «Оқушыға арналған жұмыс дəптеріндегі қосымша жұмыс парақтары оқушының дағдыларын дамытады, білімі мен түсініктерін кеңейте отырып, оқулықта берілген білім көлемімен біріктіреді. «Мұғалімге арналған нұсқаулықта» берілген кеңестер мұғалімнің қалауы бойынша сабақ барысында жəне одан тыс кезде де пайдалану үшін таптырмас құрал болып табылады. 29

30 Оқу құралдары пəнді белсенді оқытуды қалай қолдайды? Оқыту мен оқу стратегияларына мыналар кіреді: «уəжді дамыту... жəне қарым-қатынас жасау жəне дəлелдеу дағдыларын дамытуға; Өз ойын еркін білдіруге, эксперимент жасауға, сұрақтар қоюға жəне зерттеулер жүргізуге ықпал ету; «əрбір оқушының белсенді қатысуын талап ететін сабақ кезінде түрлі сұрақтар жəне даулы мəселелер бойынша талқылаулар ұйымдастыру» «оқушыларды оқу үдерісіне тарту үшін бағалау критерийлерін айта отырып, өзін-өзі бағалау жəне өзара бағалауды пайдалану» «тақырыптық сұрақтарды зерттеу мақсатында жеке жəне топтық жұмыстарды ұйымдастыру, мысалы, күрделі тарихи оқыиғаларды немесе тұлғаларды зерттеу» «Дүниетану» пəнінің оқу бағдарламасы, б. б. Белсенді оқу оқушының мұғалімді енжар тыңдап қана қоймай, белсенді жұмысқа тартылуын көздейтін оқыту жəне оқу əдістерінің бірі болып табылады. Бұл тəсілдер оқу үдерісі жаттығудың алдында емес, оны орындау барысында жүзеге асырылатын құбылыс екендігін түсіндіреді. Сол себепті НЗМ бастауыш сыныптарында дүниетанудан берілетін тапсырмалар оқушыларды өзіндік зерттеу жүргізуге, сұрақтар қоюға, шешім шығаруға жəне сыныптастарымен өзара байланыс жасау арқылы өзіндік пікір қалыптастыруға ынталандырады. Құрылымдалған топтық жұмыс арқылы немесе соңғы жауабы жоқ тапсырмаларды енгізу арқылы тапсырмалардың мазмұны барлық оқушыларға сай əзірленген. Бұл жаттығулар оқушыларға креативті болуға əрі сын тұрғысынан ойлауға жəне өздерін қоршаған əлем туралы сұрақтар қоюға, дəлелдер келтіруге мүмкіндік береді. Оқулықта келесі материалдар ұсынылған: География, тарих жəне қоғамтану бойынша оқушылардың сын тұрғысынан ойлау дағдыларын дамыту үшін «Ізден» бөлімінде сұрақтар берілген. «Анықта» бөліміндегі зерттеу жəне талдау жасау əдістері бойынша оқушылар түрлі фактілердің, идеялардың жəне үдреістердің арасындағы байланысты табады, «бұрынғы уақыт туралы біз қайдан білеміз?», «ұсынылған дəлелдер қаншалықты сенімді?» жəне «бұл орын нені білдіреді?» деген сияқты сұрақтарға жауап іздейді. Тəжірибелік тапсырмалардың топтамасы оқушыларға «сол жерде» өзіндік жұмыс жасауға ұсынылатын «Жасап көр» тапсырмасы, мұнда оқушылар адамдардан сауалнама алады жəне деректерді қалай өңдеуді жəне түсіндіруді жəне т.б. үйренеді. Фактілер мен оқиғалар оқушылардың қызығушылығын ояту үшін «Сен білесің бе?» жəне тарихи білімін дамытуға арналған,мысалы, атақты батыр немесе басқа да тарихи тұлға туралы «Мен кіммін?» сияқты жаттығулардың көмегімен іске асырылады. Оқушыға арналған жұмыс дəптеріндегі педагогикалық мақсат қалайша оқу бағдарламасымен сəйкес келеді? Оқушыға арналған жұмыс дəптері бұл «Мұғалімге арналған нұсқаулық» сияқты математикалық білімді қорытындылауға жəне бекітуге арналған қосымша 30

31 «мұғалімнің тарапынан қолдау көрсету арқылы тапсырмалар мен жаттығулардың көмегімен оқушыларға кең көлемді білім беру» «оқушылардың жеке қабілеттері мен қызығушылықтарын ескере отырып, түрлі тапсырмалар беру» «Дүниетану» пəнінің оқу бағдарламасы, 12б. берілетін білімнің қайнар көзі болып табылады. Ол: Түйінді тұжырымдамаларды түсіну дағдыларын дамыту жəне түсініктерін кеңейтуге арналған мұқият іріктелген тапсырмалар мен жаттығулар «Мұғалімге арналған нұсқаулықта» да өз жалғасын тапқан. Оқушыларға жан-жақты қолдау көрсету үшін еске түсіретін, ойға салатын түрлі кеңестер беріледі. білімін тəжірибеде қолдануға ынталандыратын бастапқы зерттеулерді қамтиды. Қосымша тапсырмалардың көмегімен оқушылардың білімі мен түсініктеріне қолдау көрсетеді жəне қабілеттерін дамытады. Жұмыс дəптерінде берілген тапсырмалар оқушылардың өз бетінше жұмыс істеуіне ыңғайлы етіп жасалған, бұл өз кезегінде оқушыларға өз жұмысын өзі жоспарлауды ұйымдастыруға, уақытты ұтымды пайдалануға жəне өзін-өзі түзетіп отыруға үйретеді; Сонымен қатар кейбір тапсырмалар шағын топтарда орындалуы мүмкін, бұл оқушыларға өз көзқарасын білдіруге, өзгелердің пікірін құрметтеуге жəне көшбасшылық қасиеттерін көрсетуге таптырмас тəсіл болып табылады. «Мұғалімдерге арналған нұсқаулық» мұғалімдерге қалай қолдау көрсетеді? «Оқушыға түсінікті болу үшін міндеттерді шешу бойынша стратегияларды модельдеу жəне пайдалану» «оқу үшін бағалау» қағидаты бойынша оқуға қолдау көрсету» «Дүниетану» пəнінің оқу бағдарламасы, 10 б. «оқушылар сұрақтарға жауап іздеу үшін бұқаралық ақпарат құралдарын «Мұғалімге арналған нұсқаулықтың» құрылымы нақты болып келеді жəне онда НЗМ-ның оқу құралындағы əр сабаққа арналған нұсқаулықтар берілген. Əр сабақтың құрамына мыналар кіреді: Оқу мақсаттарының жүйесі жəне оқушылардың сабақ соңында не білетіндігі, түсінетіндігі жəне жасай алатындығының сипаттамасы берілген. Сабақ нақты белгіленген математикалық тілде баяндалады. Сабақ өткізуге керекті кез-келген қосымша материалдар туралы мұғалімдерге ақпарат беру үшін кешенді ресурстық парақтар. Сабақтың көрсеткішіне берілетін сабақтың түйінді фактілерін түсіндіру. пəн маманы емес мұғалімдерге қолдау көрсету үшін ғылыми тұжырымдамалар мен сабақтың фактілері туралы ақпаратты қай жерден алуға болатындығы туралы сабақтың түйінді фактілерін түсіндіру; жауаптарымен қоса берілген əрбір жаттығу бойынша мұғалімге нұсқаулық оқушылардың мүмкін жауаптарының нақты мысалдары келтіре отырып берілген; Өзара оқуды жəне өзін-өзі бағалауды қамтамасыз ету 31

32 пайдалана отырып жəне əдепті тілмен сыныптастарымен, мұғалімдермен жəне көпшілікпен ауызша жəне жазбаша қарым-қатынасқа түседі» «Дүниетану» пəнінің оқу бағдарламасы, 16 б. үшін оқушыларды топқа немесе жұпқа қалай бөлу керектігі жөнінде жəне саралау əдісі туралы кеңестер берілген. Оқушылардың тілдік дағдыларын дамыту арқылы, яғни, қатысымның төрт дағдысын тəжірибеде пайдалана отырып, академиялық терминдерді қолдана отырып, үштілділік саясатын қалай жүзеге асыру жөнінде кеңестер берілген. Басқа пəн салаларымен байланыс «Пəнаралық байланыстар» бөлімінде берілген. Оқушылар өзінің білімін басқа пəндерді меңгеруге, күнделікті өмірде қалай пайдалану керектігі жөнінде білетін болады. Бағалау бойынша кеңестер оқушылардың жұмысына талдау жасау үшін, жеке ілгерілеуіне дəлелдер іздеу үшін жəне «оқу үшін бағалау» қағидатының бөлігі ретінде оқушылардың қажеттіліктерін бағалау бойынша берілген. Мұғалімге арналған нұсқаулықты» қалыптастырушы бағалау үшін қолдану «Критериалды бағалау оқыту, үйрету жəне бағалаудың өзара тығыз байланыстылығы қағидатына негізделеді; бұл бағалаудың нəтижелері тиімді оқыту үдерісін жоспарлау жəне ұйымдастыру үшін қолданылады». «Дүниетану» пəнінің оқу бағдарламасы, 18- бет Оқыту үшін бағалау бұл оқушылар мен мұғалімде оқыту үдерісінде оқушының қай жерде екенін жетістікке жету үшін қай бағытқа бағдар алуы кере жəне жетістікке қалай қол жеткізуге болатыны туралы шешім қабылдау үшін қолданатын дəлелдемелерд іздестіру жəне түсіндіру үдерісі. Əрбір оқушы өзінің жағдайын, ары қарай білімін жетілдіру үшін не істе керектігін білуі керек. Мұғалімнің араласуымен оқушылар уəжделуі жəне өз бетінше оқи алуы үшін қолдау ала алады. НЗМ бастауыш мектебіндегі «Дүниетану» оқулығының түйінді стратегияларының бірі қалыптастырушы бағалауды бүкіл оқу үдерісінің барысында қолданысқ енгізу, мұғалім мен оқушының алдағы жиынты бағалауға сенімділігін қалыптастыру арқылы оқушының дамуына қолдау көрсету (Оқуды бағалау). Мұғалімдерге арналған нұсқаулықта əрбір саба бойынша оқушының жетістіктері туралы пайымда жасау бойынша идеялар ұсынылады, сондай-ақ жетілдіру жəне қолдау көрсету қағидаттары туралы нұсқаулар беріледі. Əрбір сабақта бастапқы бағалауды іске асыру туралы практикалық кеңес берілед Оқушыларға қолдау көрсету мұғалімнің оқыту үшін бағалауды қолдануы, мұғалім оқушыны өзінің оқуы мен ілгерілеуі туралы білу үшін өзін-өзі бағалауға жəн өзара бағалауға қалай тарта алатынына мысалда келтіру түрінде ұсынылады. Ашық сұрақтарды қамтитын тиімді сұрақтар қою бақылау, сабақтан күтілетін нəтижелер туралы бүкіл сыныппен бөлісуге мүмкіндік беру; оқушылардың 32

33 жұмыстарын бағалау жəне тиімді кері байланыс сияқты алуан түрлі тəсілдер қолданылады. Бұған қосымша, мұғалімдерге оқушылардың жұмыс парақтары мен сынып жұмысын қалыптастырушы жəне жиынтық бағалау мақсатында əрбір баланың ілгерілеуі туралы жеке жазбаларды қалыптастыру үшін қалай пайдалануға болатыны туралы кеңестер берілуі тиіс. Оқулықта үш тілділік саясаты қалай жүзеге асырылған? «Қазақстан Республикасының білім беру мекемелері үштілділік саясатын қазақ, орыс жəне ағылшын тілдерін 1-сыныптан оқыту арқылы енгізеді». «Үш тілді оқыту төрт тілдік дағдыны дамыту арқылы (тыңдалым, айтылым, оқылым жəне жазылым) коммуникативтік дағдыларды қалыптастыруға бағытталған». «Дүниетану» пəнінің оқу бағдарламасы, 9-бет Əрбір сабақ бірінші, екінші жəне үшінші тілдегі, яғни қазақ, орыс немесе ағылшын тілдеріндегі пəнге академиялық тұрғыдан қатысты түйінді терминдердің жиынтығы туралы хабардарлығын арттыруға мүмкіндік береді. Əрбір бөлімде пəн аясында оқушының ана тілінде қолдануы үшін барлық төрт коммуникативтік дағдылар (оқылым, жазылым, тыңдалым жəне айтылым) бойынша жаттығулар ұсынылады. Бұл оқулықтың қай бөлімдерінде қолданылады? Тірек сөздер оқулықтың əр сабағында беріледі жəне əрбір тараудағы алуан түрлі тапсырмалар мен жаттығулар төрт коммуникативтік дағдыны дамыту үшін қолданылады. Мұғалімге үштілділік саясатын қамтамасыз етуде көмек ретінде мұғалімдерге арналған нұсқаулықта əр сабақ бойынша тілдік жазбалар бөлімі ұсынылады. Мұндай тілдік жазбалар мұғалімге оқушылардың ана тілі мен екінші тілді дамытуда, оларды жетілдіре отырып (математика пəнінде) орта мектеп деңгейіне жеткен кезде ағылшын тілін қолдану арқылы үштілділік саясатын қамтамасыз етуде қолданылады. Бұл тілдік жазбалар төрт қарым-қатынас дағдыларының тəжірибе жүзінде математика сабақтарында қолданылуын, сондай-ақ, тірек сөздерді қамтитын арнайы пəндік вокабулярды жəне оқушыға қажетті нұсқаулар мен үдерістердің рəсімделу тілін қамтиды. Көп жағдайда бұл тілдік жазбалар сабақ кезінде іске асырылатын қарым-қатынасты қамтиды, сондай-ақ, математика тілін айқын жеткізуге мүмкіндік беретін қосымша жаттығуларды ұсынады. Оқулықта дүниетануды оқытуда түрлі мəдениеттер мен көзқарастарға құрмет сезімін Əрбір пəн оқушының тұлғасын дамыту арқылы, тұлғааралық жəне мəдениетаралық құзыреттерін 33

34 қалыптастыру қағидатының жүзеге асырылуы «Түрлі мəдениеттер мен көзқарастарға құрмет тұлғалық, тұлғааралық жəне мəдениетаралық құзыреттерді қажет етеді. Тиісті мінез-құлық модельдерін қалыптастыру көп қырлы жəне алуан түрлі қоғамдағы социум, мəдениет жəне экономика жағдайында индивидуумдардың азамат ретінде тиімді жəне сындарлы əрекет етуіне мүмкіндік береді». «Дүниетану» пəні бойынша оқу бағдарламасы, 15-бет жетілдіру арқылы түрлі мəдениеттер мен көзқарастарға құрметпен қарауға тəрбиелейді. НЗМ бастауыш мектебіндегі «Дүниетану» пəні қазақстандықтардың социумы, моралі, шығармашылығы мен тарихының толыққанды бейнесін сипаттайды. Оқушылар өзінен, үйі мен отбасынан бастап, өздерінің кім екендігі, шыққан жері, тұрғылықты мекені, қоршаған орта мен айрықша белгілері туралы түсініктерін дамытады. Тапсырмалар оқушылардың бойында өз елінің мəдениеті үшін мақтаныш сезімін ұялатады, сонымен қатар, əлемнің басқа бөлігіндегі адамдар мен мəдениеттерге қатысты қызығушылығын туғызады. Бүкіл сынып болып, жұп болып немесе шағын топта жұмыс істеу арқылы басқа оқушылардың проблемалары мен көзқарастарын тыңдауға, түсінуге жəне жауап беруге мүмкіндік беріледі. НЗМ бастауыш мектебіндегі «Дүниетану» пəні қоршаған əлемде болып жатқан үдерістерді тарихи, географиялық жəне əлеуметтік тұрғыдан түсінудің маңызды элементі болып табылатын фактологиялық білім мен мазмұнды дамыту мақсатын көздейді. «Дүниетану» пəні оқулығында сандық технологиялардың қолданылуы «Оқушылар оқу барысында ақпаратты табу, құрастыру жəне қолдану арқылы, өзара əрекеттестік жəне ақпаратпен, идеяларымен алмасу арқылы, өзінің жұмысын бағалау жəне жетілдіру арқылы, сондай-ақ құрал-жабдықтар мен құрылғылардың кең ауқымын пайдалану арқылы АКТ қолдану дағдыларын дамытады». «Жаратылыстану» пəнінің оқу бағдарламасы, 13-бет Бастауыш мектепте дұниетануды оқыту жаңалықтарға толы саяхатқа айналуы тиіс, ал АКТ бұл саяхатта аса маңызды рөл атқаруы мүмкін. Мұғалімдерге оқытуда көмек ретінде веб-сайттарды қолдану туралы нұсқаулар ұсынылады, оның көмегімен оқушылар зерттеулер жүргізуде кең байтақ интернеттің қойнауын пайдалана алады. Олар сондай-ақ, өздері пайдаланатын кез келген ресурстың сенімділігі туралы мəселені қарастыра алады. Кейбір жағдайларда АКТ жаңа тұжырымдаманы жеткізудің жəне нығайтудың тиімді тəсілі болып табылады, алайды бұл үнемі солай бола бермейді. Оқушылардың жақсы жетістіктерге қол жеткізуі үшін, АКТ қолдануды жұмыс кестесіне ықпалдастыруды мұқият ойластыру қажет. Мұғалімдер АКТ қолданудың қаншалықты орынды екендігін айқындау үшін өздеріне төмендегі сұрақтарды қоюы керек: АКТ қолдану оқушылардың зерттеу жүргізуіне 34

35 жəне креативті болуына басқа əдістерге қарағанда көбірек мүмкіндіктер бере ме? Басқа жолмен ала алмайтын ақпараттарды алуға жол ашады ма; АКТ оқушыларды ақпаратты іріктеуге жəне түсіндіруге тарта ала ма; Оқушылардың маңызды идеяларды ойластыруына жəне түсінуіне көмектесе алады ма; Таныстырылымдардың сапасын арттыруға мүмкіндік бере ме? НЗМ «Жаратылыстану» пəнінің оқулығы мұғалімдерге ақпаратты іздеу жəне іріктеу барысында базалық технологияларды қолдана отырып, АКТ қолданудың бастапқы дағдыларын енгізу туралы идеяларды ұсынады. Қажет болған жағдайда, деректерді зерттеу жəне таныстырылымын əзірлеу үшін əртүрлі ғылым салалары бойынша бағдарламалық қамтамасыз ету құралдарын қолдануға болады. НЗМ бастауыш мектептегі «Дүниетану» пəні Пəннің жүргізілуі: 1-сынып Оқушыға арналған оқулық Оқыту мақсаттары əрбір сабақтың арнайы бағытын айқындайды. Сабақтағы тірек сөздер қазақ, орыс жəне ағылшын тілдерінде берілген. Сыныптағы пікірталасқа ықпал ету үшін талқылауға арналған сұрақтар Оқушылар тарих пен география туралы көбірек ақпарат біле алатын зерттеу тапсырмасы Сынып жұмысына арналған практикалық жаттығу Оқушылардың қызығушылығын арттыратын қызықты факті НЗМ бастауыш мектептегі «Дүниетану» пəні Пəннің жүргізілуі: 1-сынып Мұғалімге арналған нұсқаулық Оқыту мақсаттары əрбір сабақтың арнайы бағытын айқындайды. Ресурстар сабаққа дайындалу үшін айқын белгіленген. Тілдік жазбалар мұғалімге оқушылардың түйінді терминдер жиынтығы туралы хабардар болуын жəне сабақ мазмұнына сай төрт коммуникативтік дағдыны қолдана білуін қалай қолдау қажеттігі туралы кеңестер береді. Қалыптастырушы бағалау туралы жазбалар білім, түсінік жəне дағдылар бойынша күтілетін нəтижелер туралы жұмыс парақтарына жазылады жəне сабақ бойынша қорытынды бағалауға дайындайды. Қосымша тапсырмалар жұмыс парақтарының қолданылуын жəне сабақтағы қосымша жаттығулардың аясын кеңейту туралы идеяларды ұсынады. 35

36 Егер қажет болса, жаттығулардың жауаптары жəне оқушылардың талқылау барысында күтілетін жауаптары ұсынылады. Сабаққа қатысты ескертпелер мұғалімге əрбір тапсырманы оқушыға арналған оқулықтағы тəртіппен беру туралы нұсқаулар ұсынады. Сонымен қатар, бұл бөлім қажет болған кезде саралау мүмкіндіктерін қарастырады. Сабаққа қатысты нақты материалдар мұғалімге қажетті негізгі ақпараттарды қамтиды. Сабақтың міндеттері оқушылардың нені білуі, түсінуі керек жəне сабақта орындауы тиіс міндеттерді қамтиды. Оқулықтың белгіленген беттеріне сілтеме беру дұрыс бағдарлау мен жоспарлауды жеңілдетуге көмектеседі. Əр сабақ бойынша тірек сөздердің тізімі оларды оқушылардың қолдануын жеңілдетуге арналған. НЗМ бастауыш мектептегі «Дүниетану» пəні Пəннің жүргізілуі: 1-сынып Оқушының жұмыс дəптері Жұмыс дəптері оқушылардың дүниетану бойынша білімін, түсінігін, дағдыларын бекітуге, кеңейтуге көмектеседі жəне оқушылардың ілгерілеуін бақылап отыруға мүмкіндік береді. Оқушының жұмыс дəптері бұл əрбір бөлім үшін дайындалған жəне білім, түсініктер мен дағдыларды қорытып, кеңейтуге мүмкіндік беретін жұмыс парақтарының іріктелімі болып табылады. Жұмыс парақтарын үй жұмысын немесе сабақ кезінде алдыңғы сабақтарды түсінгенін тексеру үшін пайдалануға болады. Жұмыс парақтары оқушылардың ілгерілеуін тексеруде, сондай-ақ қалыптастырушы жəне жиынтық бағалау үшін қолданылады. 36

37 Қазақ тілінде оқытатын мектептердегі қазақ тілін (Т1), орыс тілінде оқытатын мектептердегі орыс тілін (Т1) жəне қазақ тілінде оқытатын мектептердегі орыс тілін (Т2), орыс тілінде оқытатын мектептердегі қазақ тілін (Т2) оқыту мен оқуға қолдау көрсетуді қамтамасыз ету Тілдік жоба Назарбаев Зияткерлік мектептері ДББҰ (бұдан кейін НЗМ) жəне Білім беру ресурстары орталығының (бұдан кейін БРО) оқу бағдарламаларында «Тілдік оқу құралы» Жобасы жəне тың зерттеулер қалай көрініс табады? НЗМ-БРО «Тілдік оқу құралы» жобасы НЗМ-БРО «Тілдік оқу құралы» жобасының (бұдан кейін - ТОҚЖ) мақсаты бастауыш деңгейде қазақ тілінде оқытатын мектептердегі қазақ тілін (Т1) (бұдан кейін Т1), орыс тілінде оқытатын мектептердегі орыс тілін (Т1) (бұдан кейін Т1) жəне қазақ тілінде оқытатын мектептердегі орыс тілін (Т2) (бұдан кейін Т2), орыс тілінде оқытатын мектептердегі қазақ тілін (Т2) (бұдан кейін Т2) оқыту мен оқуға қолдау көрсетуді қамтамасыз етуге арналған материалдарды басып шығару болып табылады. ТОҚЖ НЗМ-ның бастауыш мектептерінің 1-4 сыныптарына арналған оқу мақсаттарын, оқу бағдарламасын, білім берудегі құндылықтарының маңыздылығын жəне басшылыққа алатын негізгі құжаттарының сипаттамасына сəйкес белсенді оқыту мен оқудың тиімді əдістемесін қамтамасыз етеді. Материалдар: қазақ тілі мен орыс тіліне арналған бірінші тіл мен əдебиеттің (Т1) кіріктірілген бағдарламасының жəне қазақ тілі мен орыс тілі (Т2) бағдарламаларының маңызы мен мақсаттарын көрсетеді; бірінші тіл (Т1) мен екінші тілге (Т2) арналған бағдарламалардағы педагогикалық тəсілдерден көрініс табады; мəдениет пен көзқарастың əртүрлілігіне құрметпен қарауға тəрбиелейді; сандық технологияларды қолдануға мүмкіндік береді; қарым-қатынас құру дағдыларын дамытудың маңыздылығын ерекшелейді жəне кіріктірілген даму бағдарламасында бірінші тіл ретінде кіріктірілген қазақ тілі мен əдебиетінің (Т1) жəне бірінші тіл ретінде кіріктірілген орыс тілі мен əдебиетінің (Т1) жəне тілді жаңадан үйренушілерге арналған қазақ тілінің (Т2) жəне тілді жаңадан үйренушілерге арналған орыс тілінің (Т2) оқу бағдарламаларында сипатталған бағалауға арналған тəсілдерді көрсетеді. Курс Қазақстанның мəдениеті мен мəдени мұрасын түсінуге қалай ықпал ететін болса, дүние жүзі мəдениетін де түсінуге солай ықпал етпек. Кез келген сыныптың əрбір пəндері үш негізгі оқу құралынан тұрады: Оқушыларға арналған оқулық; Мұғалімдерге арналған нұсқаулық; Оқушыға арналған жұмыс дəптері. Осы оқу құралымен қатар «Оқушыларға арналған ықшам-дискідегі оқу құралы», «Мұғалімдерге арналған ықшам-дискідегі нұсқаулық» жəне «Бірінші тілге (Т1) арналған антология» қатар жүреді. Үштілділік саясаты Қазақ, орыс жəне ағылшын тілдерін оқыту арқылы жүзеге асырылады. Оқушыларды үштілді білуге жəне қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде еркін сөйлеуге ынталандыратын үш тілділік саясатын енгізу - мұғалімдер күнделікті оқытудың бір бөлігі ретінде тілдік 37

38 мəселелердің деңгейін арттыру керек дегенді білдіреді. ТОҚЖ материалдары тілдік жəне коммуникативтік дағдыларды дамытудағы НЗМ-де бекітілген оқыту мен оқу стратегияларынан көрініс табады: жеке тұлғалық, əлеуметтік жəне білімдік мақсаттарына сай тілді қолдану ауқымын кеңейту; оқуды оңтайландыру үшін оқу үдерісі, оның мазмұны жəне тіл туралы сын тұрғысынан ойлауға ынталандыру; үш тілділік деңгейіне жетуде оқушыларға көмек көрсету үшін бай тілдік ортаны қамтамасыз ету; тіл мұғалімдері тілді үйренудегі қосымша қажеттіліктерді анықтау үшін пəн мұғалімдерімен тығыз байланыста болу. Материалдар: «оқушылар мектепте не үшін оқу керек?» сұрағы аясында қарастырылатын білім берудің құндылықтарын тұжырымдайтын қағидаттарды қамтиды; пəнге қажетті тіл мен дағдыларды дамытады; пəнаралық байланыстан тұратын тақырып, мəтін, дағды, қызмет, міндетмақсаттарға назар аударылады; қарым-қатынас құру дағдыларын дамытады; НЗМ-де бекітілген оқыту мен оқу стратегияларын қамтиды; ХХІ ғасыр дағдыларын қамтамасыз етеді (ғылыми ізденістер, проблеманы шешу, сын тұрғысынан ойлау, тəуелсіз оқу, серіктестік, ақпаратты іздеу жəне табу қабілеті, жобалау, тəжірибелік дағдылар) (ОБ, б.б.). Тіл мұғалімдері оқушылардың қазақ, орыс жəне ағылшын тілдерінің ұқсастығы мен айырмашылықтары туралы ойларын қолдайды жəне үш тілге де үлкен құрмет көрсетеді (ОБ, 11 б.) Сонымен қатар, бастауыш сыныпқа арналған тілді оқытудағы төрт дағды да қамтылған (ОБ, 16/17 б.): Критерийлер Сипаттамасы Тыңдалым Оқылым Оқу бағдарламасындағы сынып пен пəнге сəйкес келетін тыңдалым дағдысының бірқатар стратегияларын қолдана отырып, тыңдалымның əр түрлі дереккөздерінің жəне мəтін түрлерінің мазмұнын түсіну жəне соған орай əрекет ету. Төменгі сыныптарда бұл қызмет сөздер мен қарапайым сөз тіркестерін білуге жəне соған сəйкес жауап беруге негізделеді. Оқу бағдарламасындағы сынып пен пəнге сəйкес келетін оқылым дағдысының бірқатар стратегияларын қолдана отырып, оқуға арналған əр түрлі мəтіннің мазмұнын түсіну. Төменгі сыныптарда бұл қызмет сөздерге емес, пішін, модель жəне əріптерді алдын ала таңдау дағдыларына негізделеді. 38

39 Жазылым Айтылым Оқу бағдарламасындағы сынып пен пəнге сəйкес келетін түрлі жазбаша мəтіндердің ерекшеліктеріне мəн бере отырып түсіну. Төменгі сыныптарда бұл қызмет балалардың саусақтарының ұсақ моторикасын дамыту дағдыларына негізделеді, мысалы, əріптердің графикалық пішінін жазу (əріптерді таңбалап жазу). Оқу бағдарламасындағы сынып пен пəнге сəйкес айтылым дағдысының ережелері бойынша дұрыс сөйлей білу; тапсырманы орындау кезінде сыныптастарымен қарым-қатынас құру. Төменгі сыныптарда бұл қызмет сөздер мен сөз тіркестерін дұрыс айту дағдыларына негізделеді. Материалдардың құрылымы ТОҚЖ оқу мақсатына жетуде ынталандырушы материалдардың қатарын пайдаланатын мұғалімдер мен оқушыларға себеп болатын ресурстар жинағын қамтамасыз етеді. Мұндағы басты міндет оқушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыратын сабақтарды жоспарлауға арналған ресурстар жинағына деген кең ауқымды көзқарас қалыптастыруға мұғалімдерді ынталандыру. Əр сыныпта оқу курсы 8 тарауға (тақырыпқа) бөлінеді, əрқайсысы шамамен 4 аптаға созылады. Тақырыптар пəнаралық байланыстарға арналған кең ауқымды мүмкіндіктерді қамтамасыз ету үшін таңдалынып алынады. Əр тараудың аясында төрт тақырыпша зерделенеді жəне əрқайсысына шамамен бір апта уақыт кетеді; олар дағдылардың айқын теңдігі мен тілдік жұмыстарды қамтамасыз етеді, жəне: айтылым мен тыңдалымға; оқылым мен қабылдауға; тілге (қазақ тілінің грамматикалық, орфографиялық, пунктуациялық, фонетикалық нормалары) жазылымға жинақталған бөлімдерді қамтиды. Бірінші тілге (Т1) оқыту курсындағы əр тақырыпша бойынша екі бөлім тілдің мəнмағынасының ерекшеліктерін зерделеуге берілген. Бұл бөлімдер белгілі бір тілдік дағдылардың үйлесімділігін жəне оларды жүйелі тексеріп отыруды қамтамасыз етеді. Спиральді оқу жоспарындағы сегіз тарауды зерделеу барысында оқу бағдарламасына сəйкес оқу мақсаттарын жүйелі əрі үздіксіз қарастыру жүзеге асырылады. Оқу жылы бойы барлық оқу мақсаттары тараулардан тыс жəне тараулар арасындағы бірізділікті қамтамасыз ету үшін əр түрлі ынталандыру əдістерін пайдалана отырып, бірнеше рет қайталанады. Əрбір бөлімнің соңында оқушылардың шамамен жүзеге асыратын белгілі бір міндеттері қойылған. Бұл міндеттер оқушылар жыл соңына қарай толығымен орындайтын оқу бағдарламасындағы оқу мақсаттарының орындалуына мүмкіндік береді. Жоспарлау кезеңінде мұғалімдер оқушылардың қажеттіліктеріне байланысты əр бөлімде қанша сабақ өткізетіндіктерін шешеді; олар сабақты жоспарлау кезінде əр бөлімде көрсетілген тапсырмаларды таңдай алады жəне оларды өз оқушыларының қажеттіліктеріне қарай бейімдей алады. Компоненттері жоғары түрде кіріктірілген болып келеді: мұғалімдерге арналған ескертпелер оқулықтағы жаттығуларды орындауға арналған оңтайлы сатылы 39

40 нұсқаулықты жəне оқу мақсаттарының кеңдігі мен тереңдігін қамту үшін оқулықтың аясынан тыс мұғалімдерге қолдау көрсетуді қамтамасыз етеді. «Оқушыларға арналған жұмыс дəптері» оқулықта берілген жаттығуларға негізделген жəне жеке жұмыс жасауға арналған мүмкіндіктерді қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, бірінші тілді оқыту (Т1) курстарында жобамен бірінші оқу аптасының соңында таныстырылады, соның нəтижесінде барлық тақырыпшалар апта сайынғы аралық бойында қарастырылып отырылады. Жоба жеке оқушыларға өз дағдыларын қолдану мүмкіндіктерін береді, зерттеу негізінде белсенді оқуға септігін тигізеді жəне тақырыпшаларды қарастыруды қамтамасыз етеді. Олар сондай-ақ, балалардың қабылдау дағдылары мен шығармашылық дағдыларын бағалауға мүмкіндік береді. Осындай əдіс-тəсілдер өзін-өзі бағалау мен өзара бағалауға ынталандырады жəне табысты даму үшін тəуелсіздіктің маңыздылығын мойындатады. Оқулық Оқулық оқушыларды оқу мақсаттары бойынша жұмыс істеуге жəне білімді нығайтуға септігін тигізетін жаттығуларды орындауға қызықтыру үшін ынталандырушы материалдармен қамтамасыз етеді. Оқулық белсенді оқу тəсілдерін жеңілдетеді. Əрбір тарау мұғалімдерге оқушылардың бастапқы білімін анықтауға көмектесетін суреттен (суреттерден) тұратын ынталандырушы беттен басталады; тарау оқушыға ыңғайлы тілде пəн бойынша оқу мақсаттарын жəне тараудың пəндік лексикасын қамтиды. Тараудың қалған бөлігі негізінен оқу мақсатын мазмұн мен жаттығулар арқылы жеткізетін тақырыпшалар мен оқытушы бөлімдердің көмегімен берілген материалдың ықпалын зерттейтін болады. Оқулықтың аясында оқуға қолдау көрсетуге арналған əр түрлі əдіс-тəсілдер пайдаланылады. Əдіс-тəсілдердің көпшілігі белгілі бір жаттығу түріне қатысты болып келеді. Жаттығу түрлері негізінен нақты бір оқытатын бөлім үшін құрылған. Мысалы, əрбір тақырыпшаның 1-бөлімі айтылым мен тыңдалым дағдыларына негізделген. Бұл бөлімде осы дағдылардың мүмкіндіктерін көрсететін белсенді оқуды қолдайтын он жаттығу түрлері берілген. Бұл жаттығу түрлерінің көпшілігі сыныпты (бүкіл сыныпты, топтарды, жеке тұлғаны жəне т.б.) ұйымдастырудың түрлі əдістерімен қатар айтылым мен тыңдалым дағдыларына арналған əрбір бөлімде пайдаланылатын болады. Əр тараудың соңында берілген тарауға шолу жаттығулары оқушыларды тараудың тақырыбын талқылауға, өздері үйренген тіл мен өз оқуларын бағалауға ынталандырады. Бұл жаттығу түрлері «Мұғалімдерге арналған нұсқаулықта» жан-жақты қарастырылады. Мұғалімдерге арналған нұсқаулық Мақсаты мұғалімдерді өз оқушыларының қажеттілігі үшін тиісті материалдарды қолдану жəне бейімдеуге ынталандыру. «Мұғалімдерге арналған нұсқаулықта» оқулықтағы жаттығуларға қысқаша түсіндірме береді, сондай-ақ, кең ауқымдағы нұсқаулық болып табылады. «Мұғалімдерге арналған нұсқаулықтағы» жаттығулар нақты бір бөлімге арнайы қойылған мақсаттарға жетуге бағытталған. Тіл мұғалімдері: тілді жəне пəнді оқытуды дамытуға арналған білім беру бағдарламасындағы өзге пəндермен пəнаралық байланыс орнатуға; 40

41 мəтіндер мен жаттығулардың мазмұнындағы сəйкестіктер жөнінде пəн мұғалімдерімен ой бөлісуге; тіл сыныптарында нығайтуды қажет ететін тіл үйренудегі қосымша қажеттіліктерді анықтауға арналған пəн мұғалімдерімен жұмыс істеуге (ОБ, 11 б.); оқушылар үшін маңызға ие пəн мазмұнын таңдауға, ықпал етеді. «Мұғалімдерге арналған нұсқаулық» əрбір бөлімдер бойынша келесі ақпараттан тұрады: оқу мақсаттары; оқу ресурстары; оқулық пен оқушыларға арналған жұмыс дəптеріне айқыш сілтеме; мазмұнға арналған тəсілдер; сəйкес базалық ақпарат; оқулықтың мазмұнына сəйкес жаттығуларға қолдау көрсету үшін мұғалімдерге арналған сатылы ескертпелер қатары; пəнаралық байланыс; дамытушы жаттығулар. Сонымен қатар, мұғалімдерге арналған ескертпелер қалыптастырушы бағалауға (тиімді сауалнама, бақылау жəне қадағалау жүргізу кезіндегі мұғалімнің дағдыларын қоса алғанда) қолдау көрсетуден, саралаудан жəне тілдік қолдаудан тұрады. Оқушыларға арналған жұмыс дəптері Оқушыларға арналған жұмыс дəптері тəуелсіз оқу мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді. Ол оқулықтағы жаттығуларға негізделген білімді нығайту жəне дамытуға арналған материалдардан тұратын жұмыс қағаздарының жинағынан тұруы керек. Бұл жұмыс қағаздары қалыптастырушы бағалаудан жəне оқушыларға арналған саралау əдісінен тұрады. Əр тақырыпша үшін бағалау міндетін орындайтын жаттығуларға шолу парағы бар. Ол бағалау бойынша мəліметті хабарлау үшін пайдаланылуы мүмкін, тіпті өзін-өзі немесе өзара бағалаудан тұруы да мүмкін. Оқушыларға оқу бағдарламасындағы оқу мақсаттарымен жұмыс істеуге көмектесу үшін мұғалімдерге осы жұмыс қағаздарын өз қалауы бойынша пайдалану ұсынылады. Бірінші тілге арналған (Т1) Антология Антология оқуға арналған қосымша мəтіндерден тұрады. Мəтіндер лексика, грамматика, жас ерекшелігі жəне оқулықтағы пəн мен тақырыптың сəйкес деңгейінде мұқият сұрыпталып алынған. Ол əр түрлі бай жанрлардан (көркем шығармалар, ғылыми əдебиет жəне поэзия) жəне мəтін түрлерінен (оқу мəтіндері, хаттар, дəстүрлі хикаялар, өлеңдер, мəнерлеп оқу жəне т.б.) тұрады, сонымен қатар, заманауи мəтіндер мен ұлттық ертегілерді де қамтиды. CD-ROM ықшам дискілері CD-ROM ықшам дискілеріндегі оқулық пен «Мұғалімдерге арналған нұсқаулық» оқушыларға арналған оқу құралындағы мəтіндердің аудиожазбасын қоса алғанда негізгі ресурстарға қосымша ресурстарды қамтамасыз етеді, қосымша тəжірибеге жəне дағдыларды нығайтуға арналған жұмыс қағаздарынан, мысалы, мұғалімдерге арналған жазбалар мен ресурстардан тұрады. Олар, сондай-ақ, антологиядағы оқылымға арналған мəтіндерді іріктеу критерийлеріне ұқсас критерийлердің көмегімен іріктелген тыңдалымға арналған 41

42 қосымша мəтіндердің қорынан тұрады. Негізгі материалдардағы жаттығулар, соның ішінде, оқулық пен «Мұғалімдерге арналған нұсқаулықтағы» негізгі материалдар осы мəтіндерге негізделген. Тиімді оқыту мен оқу қағидаттары «Тілдік оқу құралы» жобасының мазмұнында тың зерттеулердің көрініс табуы НЗМ-БРО «Тілдік оқу құралы» жобасы (ТОҚЖ) НЗМ оқу бағдарламасының мақсаттарын, белсенді оқу тəсілдерін жəне білім берудегі құндылықтарының маңыздылығын қамтамасыз ете отырып, мұғалімдерге көмек көрсету үшін əзірленген. Материалдар Қазақстандағы өз пəндерінің маманы болып табылатын авторлар құрамымен жазылған: Қазақ тілінде оқытатын мектептердегі «Қазақ тілі» бірінші тіл ретінде (Т1) Орыс тілінде оқытатын мектептердегі «Орыс тілі» бірінші тіл ретінде (Т1) Орыс тілінде оқытатын мектептердегі «Қазақ тілі» екінші тіл ретінде (Т2) Қазақ тілінде оқытатын мектептердегі «Орыс тілі» екінші тіл ретінде (Т2). Осы есеп беру материалында ТОҚЖ-да енгізілген бірінші тілдің (Т1) жəне екінші тілдің (Т2) əдіс-тəсілдері жəне тілдік тəжірибе компоненттерінің құрылымы арқылы озық тəжірибеге қалай ықпал ететіндігін көрсетеді. Ол ТОҚЖ-дағы бірінші тілді (Т1) жəне екінші тілді (Т2) оқыту мен оқудағы əдістер мен тəсілдерін, сонымен қатар, БРО ұсынған НЗМ-ның оқу бағдарламаларымен үйлесімділікті көрсетеді, сондай-ақ, сыныптағы орындалатын қызметтердің тиімділігі туралы жаңа ғылыми-педагогикалық зерттеулердің нəтижелерінің түйінді аспектілерімен үйлеседі. Онда осы зерттеуді жəне озық тəжірибені көрсету үшін ТОҚЖ компоненттерінің əзірлену жолдарын көрсетеді. Ненің «тиімсіз» екендігіне ешқандай кепілдік жоқ, себебі, оқыту мен оқу үдерісіне қатысушыларға бағытталған бірнеше факторлар бар: экономикалық, мұғалімнің қарымқатынасы жəне т.б. Алайда төменде берілген кестеде ТОҚЖ-ның компоненттерін жобалауда сыныптағы жұмыстың тиімділігін зерттеудегі жаңа нəтижелерді қалай басшылыққа алғандығын көрсетеді. Бұл нəтижелерді өз оқушыларыңызға, өз мəнмəтініңізге, қазақ тілі мен орыс тілі пəндерін оқытудың мазмұнына жəне дамытуға бейімдеуге болады. Не тиімді? Соңғы зерттеулердің нəтижесі бойынша оқушылардың сыныптағы жетістігіне ненің анағұрлым тиімді ықпал ететінін көрсетті (Хэтти, 2008, 2011; Петти, 2009, Марзано, 2007, 2013). Келесі кесте негізгі қағидаттарға қатысты осындай нəтижелерді жинақтауға (синтездеуге) арналған (Хэтти, 2008; Уиггинс, 2012). Олар түсінікті болу үшін қайта редакцияланды. Сонымен қатар, осы негізгі қағидаттар ТОҚЖ авторларының семинар-сабақтарына енгізілген. Қызмет түрлері жоғарыдан (анағұрлым тиімді) бастап, орташа ықпалға дейін ретретімен көрсетілген. Зерттеулердің нəтижесі көрсеткендей оқушылардың жетістіктеріне Осы жаттығулардыңосы жаттығулардыңосы жаттығуларды түрлерін түрлерін (Т1 жəне Т2) ынталандыратын ТОҚЖ (Т1) құралы ынталандыратын ТОҚЖ (Т2) құралы сипаттайтын ТОҚЖ компоненттері 42

43 анағұрлым ықпал ететін жаттығулардың түрлері Өзін-өзі бағалау жəне Қалыптастырушы Қалыптастырушы Оқулық, Мұғалімге саралау бағалау бағалау арналған нұсқаулық, Сіз не білдіңіз? Еске түсірейік Оқушыға арналған Жоғары мақсаттарға жұмыс дəптері жету (Т1 мен Т2-ге Талдау енгізілген авторлардың сабақтарына арналған жоспарлар) Араласу, мысалы: Бекіту Бекіту Мұғалімге арналған үлгерімі төменқалыптастырушы Қалыптастырушы нұсқаулық (Т1 мен оқушыларға немесебағалау бағалау Т2-ге енгізілген оқудың кез-келген авторлардың кезеңінде қолдау сабақтарына арналған көрсетуді қажет ететін жоспарлар) оқушыларға қолдау көрсету Қалыптастырушы Қалыптастырушы Қалыптастырушы Оқулық, Мұғалімге бағалауды қамтамасыз бағалау бағалау арналған нұсқаулық ету Сіз не білдіңіз? Еске түсірейік (Т1 мен Т2-ге Жоғары мақсаттарға енгізілген жету Талдау авторлардың сабақтарына арналған жоспарлар) Сыныпта талқылау Талқылайық Ойланайық Оқулық, Мұғалімге Идеялармен бөлісейік Жасайық/ арналған нұсқаулық Көрсетіңіздер жəнеқұрастырайық (Т1 мен Т2-ге əңгімелеп беріңіздер Талқылайық енгізілген Оқыңыз жəне жауапкөрсетіңіздер жəнеавторлардың беріңіз əңгімелеп беріңіздер сабақтарына арналған Сіз білдіңіз бе? Оқыңыз жəне жауапжоспарлар) туралы айтыпберіңіз беріңіз Сіз білдіңіз бе? Мұғалім анықтығы Кері байланыс сөзінің Мұғалімге арналғанмұғалімге арналғанмұғалімге арналған нұсқаулықтағы нұсқаулықтағы нұсқаулық (Т1 мен сатылы ескертпелерсатылы ескертпелерт2-ге енгізілген мен мысалдар мен мысалдар авторлардың сабақтарына арналған жоспарлар) Қалыптастырушы Қалыптастырушы Мұғалімге арналған бағалау бағалау нұсқаулық (Т1 мен Талдау Талдау Т2-ге енгізілген Өзін-өзі бағалау Өзін-өзі бағалау авторлардың Бағалау жəнебағалау жəнесабақтарына арналған мұғалімнің бағалауы мұғалімнің бағалауы жоспарлар) 43

44 Зерттеулердің нəтижесі Осы жаттығулардың Осы жаттығулардыңосы жаттығуларды көрсеткендей түрлерін түрлерін (Т1 жəне Т2) оқушылардың ынталандыратын ынталандыратын сипаттайтын ТОҚЖ жетістіктеріне анағұрлым ТОҚЖ (Т1) құралы ТОҚЖ (Т2) құралы компоненттері ықпал ететін жаттығулардың түрлері Мұғалім сөзінің анықтығы Мұғалімге арналған Мұғалімге арналғанмұғалімге арналған нұсқаулықтағы сатылы нұсқаулықтағы сатылынұсқаулық (Т1 мен ескертпелер менескертпелер мент2-ге енгізілген мысалдар мысалдар авторлардың сабақтарына арналған жоспарлар) Кері байланыс Қалыптастырушы бағалау Талдау Өзін-өзі бағалау Бағалау жəне мұғалімнің бағалауы Екі жақты оқытутопта орындалатын (басқарылатын жұмыс, жаттығулар жəне болжау, сауалнама, мұғалімнің қорытындылау, түсіндіру) жетекшілігімен Қалыптастырушы Мұғалімге арналған бағалау Талдау Өзін-өзі бағалау Бағалау нұсқаулық (Т1 мен Т2-ге енгізілген авторлардың жəнесабақтарына мұғалімнің бағалауы арналған жоспарлар) Топта орындалатыноқулық, Мұғалімге жаттығулар жəнеарналған нұсқаулық, Оқушыға арналған мұғалімнің жетекшілігімен жұмыс дəптері Бұл оқу жаттығуларындаорындалатын орындалатын (Т1 мен Т2-ге оқушылар шағын топтажаттығулар: жаттығулар: енгізілген мұғалімнің рөлінде болады. Идеялармен бөлісейік Тыңдаңыз жəне жауапавторлардың Мұғалім əуелі модельидеялармен бөлісейікберіңіз сабақтарына құрады, содан кейінжəне жазайық Көрейік арналған жоспарлар) оқушыларға төрткөрейік Ойланайық стратегияны пайдаланаоқиық Оқиық отырып, топтағыоқыңыз жəне жауапоқыңыз жəне жауап талқылаулармен жұмысберіңіз беріңіз істеуге көмектеседі: Сіз білдіңіз бе? Сіз білдіңіз бе? қорытындылау, сұрақ қою, Түсіндіріңіз Түсіндіріңіз түсіндіру жəне болжау. Оқушылар осы стратегияларды пайдалануды үйренген соң, олар орындарымен алмасады (OED). Қайталанбалы, қысқа жəне Кешенді жоспардаоқу мақсаттары, Мұғалімге арналған кідірмелі тəжірибенікөрсетілген Мазмұнға шолу, Оқунұсқаулық қамтамасыз ету, мысалы: Оқу мақсаттары, құралдарының (Т1 мен Т2-ге Спиральді оқу жоспары Мазмұнға шолу, Оқуавторларына арналғаненгізілген құралдарының апта сайынғыавторлардың авторларына арналғанұйымдастыру іс-сабақтарына апта сайынғышаралары арналған жоспарлар) ұйымдастыру ісшаралары 44

45 Зерттеулердің Осы жаттығулардың Осы жаттығулардың Осы жаттығуларды нəтижесі түрлерін түрлерін (Т1 жəне Т2) көрсеткендей ынталандыратын ынталандыратын сипаттайтын ТОҚЖ оқушылардың жетістіктеріне ТОҚЖ (Т1) құралы ТОҚЖ (Т2) құралы компоненттері анағұрлым ықпал ететін жаттығулардың түрлері Оқыту мен оқу туралы Жалпы көрініс: Жалпы көрініс: Оқулық, Мұғалімге ақпарат алу Біз не білеміз? Мен небіз не білеміз? Мен не арналған нұсқаулық, оқимын? Мен не жазамын? оқимын? Мен не жазамын? Оқушыға Идеялармен бөлісейік Жазбаша мазмұндамаларымызбен бөлісейік Талдау Сіз не білдіңіз? Жоғары мақсаттар Идеялармен бөлісейік Жазбаша мазмұндамаларымызбен бөлісейік Талдау Сіз не білдіңіз? Жоғары мақсаттар авторлардың сабақтарына жоспарлар) арналған жұмыс дəптері (Т1 мен Т2-ге енгізілген арналған мінез-оқушыларды ынталандыруоқушыларды ынталандыру Мұғалімге арналған бойынша бойынша нұсқаулық (Т1 мен Т2-ге ұсынымдамалармен қоса ұсынымдамалармен қоса енгізілген сыныптағы жұмысты сыныптағы жұмысты авторлардың басқару бойыншабасқару бойынша сабақтарына арналған ескертпелер нұсқаулығы ескертпелер нұсқаулығы жоспарлар) Сыныптағы құлық Сөздік байыту қорды Түйінді сөздер Сөздерді талқылайық Тыңдайық Қарайық Сіз білдіңіз бе? өзгертіңіз Түйінді сөздер Оқулық, Мұғалімге Сөздерді талқылайық арналған нұсқаулық, Тыңдайық Оқушыға арналған Тыңдаңыздар жəне жауап жұмыс дəптері беріңіздер Сөздер ойыны (Т1 мен Т2-ге енгізілген Қарайық авторлардың Сіз білдіңіз бе? Ойнайық сабақтарына арналған жоспарлар) Қайта оқубақылаңыз Бақылаңыз Оқулық, Мұғалімге (оқушылар Оқып шығайық Оқып шығайық арналған нұсқаулық Т1 белгіленген қысқа қосылыңыз қосылыңыз мен Т2-ге енгізілген үзіндіні оқиды жəне тиісті жылдам оқу авторлардың сабақтарына арналған деңгейіне жеткенге дейін оқи береді) жоспарлар) Шығармашылыққа Жалпы көрініс Жалпы көрініс Оқулық, Мұғалімге арналған Идеялармен бөлісейікойланайық арналған нұсқаулық (Т1 бағдарламалар жəнеталқылайық жəнежасап шығарайық мен Т2-ге енгізілген жаттығулар жазайық Жылдамырақ Түсіндіріңіз авторлардың Жазыңыз жəне ойлапəліпби сабақтарына арналған табыңыз Өнер жоспарлар) Жылдамырақ Түсіндіріңіз Құрастырайық Əліпби Жасайық 45

46 Өнер Жергілікті жəне өзгертіңіз жаһандық шоғырландыру Қолмен жазу Жергілікті жəне жаһандық шоғырландыру Зерттеулердің нəтижесі көрсеткендей оқушылардың жетістіктеріне анағұрлым ететін жаттығулардың түрлері Өзіндік талдау ықпал Осы жаттығулардың түрлерін ынталандыратын ТОҚЖ (Т1) құралы Талқылайық Түсіндіріңіз Салыстырыңыз Жазуды тексеру Сіз не білдіңіз? Жоғары мақсаттар Оқыту дағдылары Талқылайық жəне жазайық Тыңдайық Қарайық Қадағалаңыз Оқиық Оқыңыз жəне жауап беріңіз Түсіндіріңіз Салыстырыңыз Тексеріңіз Жоспарлаңыз Жазғандарымызбен бөлісейік Осы түрлерін ынталандыратын ТОҚЖ (Т2) құралы жаттығулардың Осы жаттығуларды (Т1 жəне Т2) сипаттайтын ТОҚЖ компоненттері Талқылайық Түсіндіріңіз Бұл туралы ойланайық Жазуды тексеру Еске түсірейік Құрастырайық Тыңдайық Тыңдаңыз жəне жауап беріңіз Қарайық Қадағалаңыз Оқиық Оқыңыз жəне жауап беріңіз Түсіндіріңіз Жоспарлаңыз Жазғандарымызбен бөлісейік Оқулық, Мұғалімге арналған нұсқаулық (Т1 мен Т2-ге енгізілген авторлардың сабақтарына арналған жоспарлар) Оқулық, Мұғалімге арналған нұсқаулық, Оқушыға арналған жұмыс дəптері (Т1 мен Т2-ге енгізілген авторлардың сабақтарына арналған жоспарлар) Міндеттерді шешуге Идеялармен бөлісейік Бұл туралы жылдамырақ Оқулық, Мұғалімге бағытталған оқыту Жылдамырақ ойланайық Түсіндіріңіз арналған нұсқаулық, Түсіндіріңіз Өзгертіңіз Оқушыға арналған Салыстырыңыз жұмыс дəптері Өзгертіңіз (Т1 мен Т2-ге енгізілген авторлардың сабақтарына арналған жоспарлар) Оқушыларға құлақша Оқушыларға қолдау Оқушыларға қолдау көрсетіп, Мұғалімге арналған тағуға тыйым салу көрсетіп, оларды оларды дамытуға мүмкіндік нұсқаулық дамытуға мүмкіндік беретін мұғалімдерге (Т1 мен Т2-ге 46

47 беретін мұғалімдерге арналған ескертпелер. енгізілген арналған ескертпелер. Сыныптағы əр түрлі топқа авторлардың Сыныптағы əр түрлі білім беру. сабақтарына топқа білім беру. Тапсырмалар бойынша арналған жоспарлар) Тапсырмалар саралау. бойынша саралау. Нəтижелер бойынша саралау Нəтижелер бойынша саралау. Ассоциативтік карта Жалпы көрініс Жалпы көрініс Оқулық, Мұғалімге Талқылайық жəне Жасайық арналған нұсқаулық, жазайық Құрастырайық Оқушыға арналған Сіз білдіңіз бе? Ойдан тудырайық жұмыс дəптері Жылдамырақ Сіз білдіңіз бе? (Т1 мен Т2-ге Жоспарлаңыз Жылдамырақ Жоспарлаңыз енгізілген авторлардың сабақтарына Жеке оқуға қарамақарсы топтық оқу арналған жоспарлар) Былай жасайық: Былай жасайық: Оқулық, Мұғалімге арналған нұсқаулық (Т1 мен Т2-ге енгізілген авторлардың сабақтарына арналған жоспарлар) Зерттеулердің нəтижесі Осы жаттығулардың Осы жаттығулардың көрсеткендей оқушылардың жетістіктеріне анағұрлым түрлерін ынталандыратын ТОҚЖ (Т1) құралы ықпал түрлерін ынталандыратын ТОҚЖ (Т2) құралы ететін жаттығулардың түрлері Нақты нұсқау Осы жаттығуларды (Т1 жəне Т2) сипаттайтын ТОҚЖ компоненттері Біз не білеміз? Біз не білеміз? Оқулық, Мұғалімге Түйінді сөздер Қадағалаңыз арналған нұсқаулық Грамматика Қолдан Оқыңыз жəне жауап (Т1 мен Т2-ге хат жазу Фонетикалық беріңіз енгізілген əдіс Əліпби Грамматикалық тарау авторлардың Өнер Сөздер ойыны Сөздермен сабақтарына арналған Мен не оқиымн? ойнаңыз Дыбыстармен жоспарлар) Қадағалаңыз ойнаңыз Оқыңыз жəне жауап Тыныс белгілері Анық əрі беріңіз түсінікті мұғалімнің Грамматикалық бөлім ескертпелері Анық əрі түсінікті мұғалімнің ескертпелері Мультисенсорлық оқу Көрсетіңіз жəне Көрсетіңіз əңгімелеңіз əңгімелеңіз Тыңдайық Тыңдайық жəне Оқулық, Мұғалімге арналған нұсқаулық (Т1 мен Т2-ге 47

48 Қарайық Оқиық Əн салайық Жылдамырақ Əліпби Өнер Қарайық Оқиық Əн салайық Жылдамырақ Əліпби Өнер Тілдік ойын грамматикалық енгізілген авторлардың сабақтарына арналған жоспарлар) Білімді меңгеру Өз сабақтарынөз сабақтарын жоспарлау Мұғалімге арналған Бұл тақырыптар менжоспарлау кезінде кезінде мұғалімдерге нұсқаулық (Т1 мен Т2- оқудағы белгілі бірмұғалімдерге арналған арналған нақты ге енгізілген ақпаратты нəтижеге қолнақты мақсаттары мақсаттары белгіленген авторлардың жеткенше үнемібелгіленген бөлімдерге бөлімдерге арналған сабақтарына арналған пысықталып отыратынарналған қадамдық қадамдық ескертпелер жоспарлар) нақты белгіленгенескертпелер Тарауларға бөлінген мақсаттары бартарауларға бөлінгенсатылы оқыту бөлімдерге бөлудісатылы оқыту Қалыптастырушы бағалау көздейді. Қалыптастырушы Қолдау көрсету жəне Оқушылар бірқатарбағалау бəсеке жүйелі қадамдардыңқолдау көрсету жəне көмегімен əрбəсеке ақпараттың бөлімімен жұмыс жасайды. Қажетті деңгейге жете алмаған оқушы қосымша сабақтарға қатысады, сыныптастары қолдау көрсетеді жəне сол оқушы күтілетін деңгейге жету үшін шағын топтарда талқылау жүргізіледі немесе үйге қосымша тапсырмалар беріледі. Зерттеулердің нəтижесі Осы жаттығулардың Осы жаттығулардың Осы жаттығуларды көрсеткендей түрлерін түрлерін (Т1 жəне Т2) оқушылардың ынталандыратын ынталандыратын ТОҚЖ сипаттайтын ТОҚЖ жетістіктеріне анағұрлым ТОҚЖ (Т1) құралы ықпал (Т2) құралы компоненттері ететін жаттығулардың түрлері Тапсырманы қалай Идеялармен бөлісейік Бұл туралы ойланайық Мұғалімге арналған орындауды немесеталқылайық жəне Жасайық нұсқаулық (Т1 мен Т2- мəселені қалай шешуді жазайық Оқиық ге енгізілген модельдеу немесежазыңыз жəне ойлапоқиық жəне жауап берейік авторлардың көрсету табыңыз Оқиық Ойдан құрастырайық/жасайық сабақтарына арналған жоспарлар) 48

49 Сыныптастарының көмегімен оқу Бəсекелес оқуға қарсы бірлескен оқу Оқиық жəне жауапжоспарлаңыз берейік Жазыңыз Салыстырыңыз Орындау кезінде Өзгертіңіз мұғалімдерге көмек Жоспарлаңыз беретін ескертпелер Жазыңыз Орындау кезінде мұғалімдерге көмек беретін ескертпелер Үлгерімі жақсы немесеүлгерімі жақсы немесемұғалімге арналған қабілетті оқушыға қабілетті оқушыға көмеккенұсқаулық (Т1 мен Т2- көмекке мұқтаж мұқтаж оқушыларға көмекге енгізілген оқушыларға көмек көрсетуді ұсыныңыз. авторлардың көрсетуді ұсыныңыз. Жоғары сынып сабақтарына арналған Жоғары сыныпоқушыларын тарту. жоспарлар оқушыларын тарту. Былай жасайық: Былай жасайық: Оқулық, Мұғалімге арналған нұсқаулық (Т1 мен Т2-ге енгізілген авторлардың сабақтарына арналған жоспарлар Бұл кестеде қазіргі уақыттағы тың зерттеулерге сəйкес анағұрлым тиімді тəсілдердің бірі болып табылатын дəстүрлі жəне заманауи əдістеменің бірігуі айқын көрсетіле отырып, осы əдістеменің ТОҚЖ компоненттерінде қалай берілгендігін мысалдармен келтіреді. Компоненттер пайдалы тəжірибені таратуға арналған көптеген оқу тəсілдері, топ құру жəне түрлі жаттығуларға арналған кең ауқымды мүмкіндіктер береді. Тілдерді оқытуға қолдау көрсетуге арналған негіздеме 3-бөлімнің əр тақырыпшасы тілдік пəнге (дұрыс жазу емлесі, тыныс белгілері жəне грамматика) арналған. Тың зерттеулер ағылышын тілін оқушылар үшін тиімді оқыту бағдарламасын қамтамасыз етуге арналған нақты грамматикалық нұқсаулықтардың маңызын көрсетті (Стасис жəне Гош, 2013ж.). БРО-ның өтініші компонентер аясында тілдік пəнге қосымша кеңістікті қамтамасыз ету қазақ тіліне де, орыс тіліне де маңызды екенін көрсетеді. Материалдардың құрамына, сондай-ақ, Қазақстан мəнмəтінінде қаншалықты маңызды екенін көрсететін грамматикалық тарау да енгізілген. Англиядағы соңғы мемлекеттік білім беру бағдарламасы («Ағылшын тілінің» оқу бағдарламасы: 1-ші жəне 2-ші түйінді кезеңдер, Білім беру бөлімі), дұрыс жазу емлесі, тыныс белгілері жəне (өзгертуші) грамматикаға қатысты төмендегідей кеңестерді ұсынады: 1. Грамматиканың ережелерін нақты білу арқылы өз тілінде бақылауға жəне таңдауға мүмкіндік береді. Мұндағы білім көлемі, ең алдымен оқылым, жазылым жəне айтылым дағдыларына оқыту аясында грамматикалық нормаларға назар аудару арқылы қалыптасады. «Оқушылар грамматиканың салаларымен танысып болған соң, олар осы салаларды өзінің айтылым мен жазылым дағдысын дамыту үшін қолдануға жəне зерделеуге, сондай-ақ, оны өзгелер қолданған кездерді белгілеп отыруға ынталандыру қажет» жылғы мемлекеттік білім беру бағдарламасы мұғалімдерге оқушылардың грамматикалық нормаларды қабылдауын ауызекі сөйлеу арқылы дамытудың 49

50 маңыздылығын анық түсінуге мүмкіндік береді: «Оқушылар еститін жəне сөйлейтін тілдің сапасы мен əртүрлілігі олардың сөздік қорын байыту, грамматикасын жəне оқылым мен жазылым дағдыларын дамыту үшін өмірлік маңызға ие болып табылады. Сондықтан мұғалімдер оқушылардың сөйлеу тілін жəне тыңдалым дағдыларын меңгерудегі сенімділігін үздіксіз дамытуы керек» (gov. uk). Нунс пен Брянттың (2006 ж.) пайымдауынша, оқушыларға оқу мен дұрыс жазуда үздік болуға көмектесудің ең жақсы əдістерінің бірі өз ана тілінің морфемалық жүйесімен толық таныс екендігіне көз жеткізу. Жоғары сапалы мəтіндерді оқу оқушыларды өздерінің жазуындағы грамматика мен тыныс белгілерінің ерекшеліктерін пайдалануға оқытуға арналған тамаша үлгі болып табылады. Авторлардың ойынша, оқу мен талдаудың арасындағы байланыс сияқты балаларға грамматика мен тыныс белгілері арасындағы байланысты білуге мүмкіндік береді жəне оны мəнмəтінде белгілі бір ықпал үшін пайдалануға болатынын білуге мүмкіндік береді. Қорытынды Осы есепте барлығына арналған оқу əрекетінің нəтижелерін жақсарту үшін оқушылардың жетістігінің артуы тұрғысынан «не тиімді жұмыс жасайды» деген сұрақ бойынша соңғы уақытта жүргізілген зерттеулердің жетістіктері қарастырылды. Онда барлық оқушыларға арналған көптеген тəсілдерді қалай пайдалану, топ құру, сыныпта жаттығулар жасау, тапсырмалар орындаудың тиімді жолдарын көрсетеді. Сондай-ақ, НЗМ-ның оқу бағдарламаларын жəне БРО-ның басшлыққа алған негізгі қағидаттары мен құндылықтары да көрініс табады. ТОҚЖ материалдары оқушылардың жетістіктері мен тиімді оқыту саласындағы соңғы зерттеулерге негізделген. Осы материалдар мұғалімдерге өз оқушыларының қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін пайдалануға қажетті құралды қамтамасыз етеді. Ол ең тиімді тəсілдердің бірі ретінде дəстүрлі жəне заманауи əдістемелердің бірлігінен тұрады. Мұғалімдерге арналған екі түйінді жолдау: 1. «Мысал келтірудің айрықша белгісі егер мұғалімдер өздерінің оқытуларының оқушысы болса, онда оқушыларға үлкен əсер етер еді» (Хэтти, 2008, 22 б.). «Мұғалімдерге арналған нұсқаулық» мұғалімдерге: өзінің оқытуы жəне өз оқушылары жайлы ойлануға, сəйкесінше бейімдеуге жəне жоспарлауға мүмкіндік береді»; 2. «жоғары деңгейдегі тиімді мұғалімдер жеті фактор бойынша негізделген қызметке аса құлшыныс таныта білді: Жігер, Бақылау, Анықтылық, Бəсекелестік, Əсерлілік, Талқылау, Бірігу» (The Gates Foundation, 2010 ж.) 50

51 Сілтемелер жəне қосымша əдебиеттер (бұл тізім соңғы тізім болып саналмайды) 1.Alexander, Robin (2012) Improving Oracy and Classroom Talk in English Schools: Achievement and Challenges [Ағылшын мектептерінде оқушылардың ауызекі сөйлеу жəне əңгімелесу дағдыларын меңгеруді жетілдіру: жетістіктері мен қиындықтары], Cambridge University Press. 2. Ambridge, B and Lieven, E (2011) Child Language Acquisition Contrasting Theoretical Approaches [Теориялық тəсілдерге қарама-қарсы баланың тілді меңгеруі], Cambridge University Press. 3. Barton Geoff (2010) Don t call it Literacy! What Every Teacher Needs to Know about Speaking, Listening, [Мұны Сауаттылық деп айтпаңыз! Кез келген мұғалім айтылым, тыңдалым жəне жазылым дағдылары туралы білуі керек, Лондон: Рутледж/Дэвид Фултон]. 4. Reading and Writing, London: Routledge/David Fulton Beck, I,. McKeown, M. and Kucan,L. (2013) Bringing Words to Life: Robust Vocabulary Instruction, [Сөздерді өмірде жүзеге асыру: Орнықты сөздік қор бойынша нұсқаулық,] 2nd edition, New York: Guilford Press. 5. Bland, J. & Lьtge (2014) Children s Literature in Second Language Education [Екінші тілге оқытудағы балалар əдебиеті], Paperback Bloomsbury Academic 6. Cook, V. (2013) Second Language Learning and Language Teaching, [Екінші тілге оқыту жəне тілді оқыту], Routledge 7. Corbett, P. and Strong, J. (2011) Talk for Writing across the Curriculum [Білім беру бағдарламасындағы жазылым дағдысы туралы əңгіме], Open University Press 8. Douglas Brown, H. (2006) Principles of Language Learning and Teaching [Тілді оқыту мен оқу қағидаттары], (5th Edition) Pearson 9. Dweck, C. S. (2012) Mindset: How You Can Fulfil Your [Ойлау сипаты: Сіз өз əлеуетіңізді қалай пайдалана аласыз?], Potential Constable & Robinson Limited 10. Department for Education (2012) Encouraging Reading for Pleasure [Рахаттана оқуға ынталандыру] 11. Garcia, Ofelia (2009) Bilingual Education in the 21st Century A Global Perspective [21-ғасырдағы екі тілді оқыту. Жаһандық перспективалар ],Wiley-Blackwell 12. Hattie, John A. (2012). Visible Learning for Teachers: Maximizing Impact on Learning [Мұғалімдер үшін көзге көрінетін оқу: Оқу үрдісіне əсерді барынша көбейту], Routledge, London 13. Hattie, John A. (2009). Visible Learning: A Synthesis of Over 800 Meta-Analyses Relating to Achievement [Көзге көрінетін оқыту: Жетістіктерге байланысты 800-ден астам мета-талдауды жинақтау], Routledge, London. 14. Hyland, Ken (2004) Genre and Second Language [Екінші тілдегі жанр жəне жазылым], Writing University of Michigan Press. 15. Hyland, Ken (2007) Genre Pedagogy: Language, Literacy and L2 Writing Instruction [Жанр педагогикасы: тіл, сауаттылық жəне екінші тілді (Т2) оқытудағы жазбаша нсұқаулықтар], Journal of Second Language Writing 6: Kirsch, C. (2008) Teaching Foreign Languages in the Primary School [Бастауыш сыныпта шет тілін оқыту], Continuum International Publishing Group 17. Lightbown P. & Spada A. (2013) How Languages are Learned (4th edition) [Тілді қалай оқу керек? (4 басылым)] Oxford University Press. 18. Larsen-Freeman, D. & Anderson, M. (2011) Techniques and Principles in Language Teaching (3rd edition) [Тілді оқытудың əдістері мен қағидаттары (3 басылым)], Oxford University Press 19. Marzano R (2007) The Art and Science of Teaching [Оқыту өнері жəне оқытудағы ғылым], ASCD. 51

52 20. Marzano R and Toth, M (2013) Teacher Evaluation that Makes a Difference [Мұғалімнің маңызға ие бағасы], ASCD 21. Nunes, T & Bryant, P. (2006) Improving Literacy by Teaching Morphemes [Морфемалардың көмегімен сауаттылықты жақсарту], London, Routledge 22. Richard, J. C. & Rodgers, T.S. (2001) Approaches and Methods in Language Teaching (2nd Edition)[Тілді оқытудың əдістері мен тəсілдері (2 басылым)], Cambridge University Press 23. Stathis, R., and Gotsch, P. (2013) Grammar gallery: The research basis Ruidoso [Грамматика галереясы: Руидозо зерттеулерінің негізі], NM:The Teacher Writing Center. 24. Wiliam, Dylan (2013) Embedded Formative Assessment Solution [Қалыптастырушы бағалаудың шешімін енгізу], Tree Press. Сайттар: (accessed )

53 1-күн, 3-сабақ. Оқу бағдарламасы мен оқу жоспарының құрылымы 9-үлестірме материал. Төрт баған Факт Идея Əрекет Сұрақ Оқу бағдарламасы Оқу жоспары 53

54

55 2-КҮН

56

57 2-күн, 1-сабақ. Тиімді оқыту мен оқу тəсілдері 1-үлестірме материал. Сегіз тəсіл Жұпқа бөлініп, 8 тəсілді суреттермен біріктіріңіз. Тəсіл Сурет 1. Белсенді оқу 2. Бірлескен оқу 3. Саралау 4. Пəнаралық байланыс 5. Оқушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру 6. Оқу диалогтері 7. Электрондық оқу жəне жаңа технологияларды пайдалану 8. Модельдеу 57

58 2-күн, 1-сабақ. Тиімді оқыту мен оқу тəсілдері. 2-үлестірме материал. Оқыту мен оқу əдіс-тəсілдері Бүкіл сынып орындайтын жұмыс Шағын топтардағы жұмыс Жеке жұмыс Ширату жаттығулары Жалпы сабақтар ОҚЫТУ МЕН ОҚУ ƏДІС-ТƏСІЛДЕРІ Бүкіл топ орындайтын жұмыс Сараланған сұрақтарды қолданыңыз. Күтілетін нəтижелерді саралаңыз. Оқуда ерекше қажеттіліктері бар жəне қабілетті оқушыларға, мəселен, айрықша қажеттіліктері бар қабілетті оқушыларға бағытталған сұрақтарды жоспарлаңыз жəне əзірлеңіз. Оқушылардың өз бетінше оқи алатынынан жоғары деңгейдегі мəтіндер жəне тапсырмалар əзірлеңіз. Басқалардан гөрі қабілетті оқушыларға шамадан тыс көп тапсырма жүктемеуге тырысыңыз. Анағұрлым қабілетті оқушыларды интербелсенді пікірталасқа тарту үшін ашық сұрақтарды қолданыңыз. Қабілетті оқушыларды өтілген материалдар бойынша тұжырым жасауға ынталандырыңыз. Өзіңіз іштей барлық оқушыларға ауызша кері байланыс беріңіз. Қажет болған жағдайда оқушыларды модельдеуге қатыстырыңыз. Қабілетті оқушылардың түсініктемелер мен қағидаттарды тұжырымдап айтуын сұраңыз. Қабілеті жоғары оқушылар үшін мүмкіндігінше жоғары деңгейлі сұрақтар мен тапсырмалар, ал қабілеті төменірек оқушылар үшін төмен деңгейлі қарапайым сұрақ əзірлеңіз. Қабілеті төмен оқушылардың өзіне сенімділігін қалыптастыру үшін модельдеуді пайдаланыңыз. Түрлі деңгейдегі проблемаларды шешудің үлгісін көрсетіңіз. Метатанымды қолдау үшін қажетті терминологияны қолданыңыз. Қабілеті жоғары оқушылар білуі тиіс мəселелерді модельдеңіз. Бүкіл сыныпқа арналған мақсат қойыңыз. Шағын топтағы жұмыс Ең қабілетті оқушылардың мұғалімнің өзіне назар аударуын көбірек қалайтынын есте ұстаңыз. Оқушылардың жəне соған сəйкес топтың ортақ қажеттіліктерін анықтаңыз. Топтарды жұмыс түріне қарай құрыңыз. Күтілетін нəтижеге сəйкес топ мүшелерін ауыстырып отырыңыз. Кейде ең қабілетті оқушылар бірігіп жұмыс істейтін жағдайлар болатынына көз жеткізіңіз. Барлық оқушылардың басқаларды басқару жəне топта жұмыс істеу мүмкіндігі болуына назар аударыңыз (бұл жерде мұғалім тарапынан ерекше қажеттіліктері бар оқушыларға назар аударылуы тиіс). Ерекше қабілеті бар оқушыларға топтық жұмыста олардың қабілеттерін ашатын рөлдерді бөліңіз. 58

59 2-күн, 1-сабақ. Тиімді оқыту мен оқу тəсілдері. 2-үлестірме материал. Оқыту мен оқу əдіс-тəсілдері Бүкіл топ үшін ғана емес, шағын топ/жеке оқушы үшін де мақсат белгілеңіз. Өзін-өзі бағамдауды қолдаңыз. Көп тіл білетін оқушылардың лингвистикалық мүмкіндіктерін біліңіз жəне тиімді қолданыңыз. Оқушыларды тек сұраққа жауап беруге ғана емес, сұрақты дұрыс тұжырымдай білуге ынталандырыңыз. Оқушылардың мəдени дəстүрлерін ескеріңіз. Бірлескен оқылым мен жазылым, проблема шешу жаттығуларын қолданыңыз. Оқушылардың алдына қойылатын мақсаттарды бірлесе отырып белгілеңіздер. Бүкіл сыныпқа арналған таныстырылым жасау мүмкіндіктерін талқылаңыздар. Топтық жұмыстағы маңызды рөлдерді бөліңіз, мысалы, талқылауды өткізуге жауапты топ көшбасшысы жəне т.б. Өзара түзету немесе өзара бағалауды қолданыңыз. Оқушылардың дамытуды қажет ететін салаларын жəне жақсартуға қатысты ұсыныстарын тұжырымдауын талап етіңіз. Оқушының «толығырақ» жауап беруін емес, «басқаша» жауап беруін күтіңіз. Қабілетті оқушылардың басқалардың табысқа жетуіне ықпал етуіне көмектесіңіз. Сапалық нəтижелерді назарда ұстаңыз. Үдерісті жеделдету жағдайларын зерделеңіз. Барлық оқыту мерзімдерін белгілеңіз, бірақ мерзімдер мүмкіндіктерге сəйкес болуы тиіс. Тапсырманың ауқымын тарылтып, мағына тереңдігіне біршама мəн беріңіз. Топтық кері байланысты жоспарлаңыз. Жеке жұмыс жəне оқу Бағалау марапаттауға ғана емес, қалыптастырушы мақсатта болуы тиіс жəне нақты бағалау критерийлеріне бағдарлануы тиіс. Сараланған бағалау критерийлерін алдын ала хабарлаңыз. Əрекет ету стилін өзгертіп отырыңыз жəне оқушыларға шамадан тыс қысым жасауға жол бермеңіз. Оқушылардың өзін-өзі бағалауын ынталандырыңыз, өзін-өзі бағалауға арналған парақшаларды қолданыңыз. Пəн аясында оқушылардың өз бетінше оқуы мен жазуы жəне математиканы меңгеруін қадағалаңыз. Күтілетін жоғары нəтижелерге бағдарлай отырып, мəтіндерді/ есептерді жəне жаттығуларды оқушылардың қабілеттерімен сəйкестендіріңіз. Оқушылар жауаптарының ерекше болып, өз бетінше тұжырымдалуын жəне бастама көтеруге ұмтылуын қолдаңыз. Зерттеуге негізделген, проблема шешуге бағытталған тəжірибелік тапсырмалар дайындаңыз. Оқушылардан дербес кері байланыс алуды жоспарлаңыз. Барынша кең ауқымдағы оқылым мен жазылымға, тəжірибелік жəне шығармашылық жаттығулар орындауға мүмкіндік жасаңыз. АКТ қолдануды жоспарлаңыз. Ересек оқушылардың өзінен кіші оқушыларға көмектесуін ойластырыңыз, мысалы, тəлімгерлік жасау. АКТ-ның тиісті дəрежеде қолжетімді болуын қамтамасыз етіңіз. Ширату жаттығулары 59

60 2-күн, 1-сабақ. Тиімді оқыту мен оқу тəсілдері. 2-үлестірме материал. Оқыту мен оқу əдіс-тəсілдері Тізбектелген сабақтар топтамасын өткізу барысында зерттеулерді жоспарлаңыз. Ширату жаттығуларын өткізу үшін оқушыларды таңдап алыңыз. Түрлі деңгейдегі мəтінде, жаттығуларда жəне есептеулерде белгілі бір ортақ мақсаттың қарастырылуын қадағалаңыз. Жұпта жəне топта тиімді жұмыс істеу мүмкіндіктерін ескере отырып, жұптық жұмыстар мен шағын топтағы жұмысты қолданыңыз. Түсінуді нақтылау үшін ережелерге немесе үлгілерге сəйкес кері байланыс болжамдаңыз. Жоғары деңгейлі ойлау дағдыларын қажет ететін тапсырма беріңіз немесе мысал келтіріңіз. Сараланған немесе ашық сұрақ қойыңыз. Тұжырым жасаңыз жəне оның дұрыстығын дəлелдеуді сұраңыз. «Сіздің бұлай ойлауыңызға не себеп болды?» деген сұрақтың мəнін қолданыңыз. Белгілі бір мəтіннің немесе математикалық тапсырмаға негізделген жаттығулар тізбегін өткізіңіз. Қабілетті оқушылардан нақты тапсырманы орындауға қажетті дағдыларды тұжырымдауын сұраңыз. Топ болып талқылау Оқушылардың мəселемен таныстырып қана қоймай, оған түсініктеме беруін ынталандырыңыз. Олардың рөлдері бойынша өздерін таныстырып, жұмыстары бойынша есеп беру мүмкіндіктерін пайдаланыңыз. Оқушыларға кері байланыс үшін өздерінің ескертпелерін жазып отыруды ескертіңіз. Оқушылардың кері байланыс үшін əртүрлі мерзімдерді белгілеуіне рұқсат етіңіз. Тиісті терминологияны қолдана отырып, меңгерілген тақырыпты қарастыруға назар аударыңыз. Күрделі міндеттерді шешіңіз. Оқушылардың өздерінің оқытуы туралы ойланатынына көз жеткізіңіз. Күрделі (маңызды) идеялар туралы түсінік қалыптастырыңыз. Оқушылардың қабілеттері жағынан ұқсас сыныптастарымен бірлесе жұмыс істеуіне мүмкіндік беріңіз. Топтық ықшам талқылау ұйымдастыруды қарастырыңыз. 60

61 2-күн, 2-сабақ. Белсенді оқу (1) 3-үлестірме материал. КƏМҚ талдауы КƏМҚ талдауы (SWOT) КҮШТІ ЖАҚТАРЫ ƏЛСІЗ ЖАҚТАРЫ МҮМКІНДІКТЕР ҚАУІПТЕР 61

62 2-күн, 3-сабақ. Белсенді оқу (2) 4-үлестірме материал. Сұрақ қою СҰРАҚ ҚОЮ Сұрақ Жауап 1. Неліктен біз сыныпта сұрақ қоямыз? 2. Жақсы сұрақ дегеніміз не? 3. Сіздің сыныбыңызда сұрақтардың басым бөлігін кім қояды? Неліктен? 4. Сұрақтарды қою жəне оларға жауап беру үдерісіне Сіз барлық оқушыларды қалай жұмылдырасыз? 5. Сұрақ қоюға жəне оларға жауап беруге ынталандыру үшін Сіз сыныпта қандай əдіс-тəсілдерді қолданасыз? 62

63 2-күн, 3-сабақ. Белсенді оқу (2) ИНТЕРБЕЛСЕНДІ ОҚЫТУ 5-үлестірме материал. Интербелсенді оқыту Нұсқау беру жəне айту: Сыныпқа оқыту/оқу мақсаттарын хабарлап, оқушылардың не істеу керектігін түсінетініне жəне ерекше назар аударуы қажет мəселелерге көңіл бөлетініне көз жеткізу. Мысалы, математикалық ауыспалыда бір əрекет екіншісінен шығатынына қалай көз жеткізуге болады, өлшеулер жүргізу арқылы дəлдік дəрежесін белгілеу, жұмысты қалай баяндау немесе кестені қалай құру. Көрсету жəне модельдеу: Айқын, жақсы құрылымдалған көрсетілімдерді ұсыну: мысалы, алгебралық теңдеуді қалай шешу керектігін, кестені түсіндіру немесе математикалық ауыспалы өлшемді əзірлеу; тиісті ресурстар мен дисплейлерді қолдану, мəселен, тақтайдың көмегімен математиканы модельдеу; жүздің шаршысын қолдануды көрсету; термометрді қолданып, кері сандардың қолданылуын модельдеу; теңдеуді шешу үшін графикалық калькулятордың сандық тізбегін қолдану немесе айнаның бетіне белгілі бір пішімнің бейнесін түсіру үшін геометрия бойынша бағдарламалық жасақтаманы қолдану. Түсіндіру жəне сипаттау: Бұрынғы жұмысқа немесе əдіске негіздеп нақты, жақсы құрылымдалған түсініктеме беру: мысалы, математикадан есептеу тəсілін баяндау жəне бұл неліктен осылай шығатынын түсіндіріп, математикалық терминнің, таңбаның немесе шартты белгілеу жүйесінің мəнін беру, жалпылама пайымдау үшін қолданылатын мысалдарды келтіре отырып, есепті шығару жолдарын түсіндіру (егер = 27, = 37, = 47 жəне т.с.с.). Сұрақ қою жəне талқылау: Барлық оқушылардың қатысып отырғанына көз жеткізу үшін сұрақ қою тəсілі сабақтың бағытына жəне қарқынына сəйкес келетін жолдармен жүзеге асырылуы тиіс (қажет болған жағдайда, құрылғылардың, калькулятордың көмегімен немесе өзара қарымқатынас арқылы, не ересектердің аударуы арқылы, белгілер мен таңбаларды қолдану арқылы); шебер ойластырылған, өңделген жəне мақсатқа бағдарланған ашық жəне жабық сұрақтарды қолдана отырып, қабілеті жағынан əртүрлі оқушылардың пікірталасқа қатысып отырғанына көз жеткізуге болады; түсініктеме беруін сұрап; оқушылардың жауап берудің алдында ойлануына уақыт беру керек; оқушылардың жауаптарын мұқият тыңдап, олардың білімін дамыту үшін сындарлы əрекет ету; оқушыларға қозғау салып, ойлануына түрткі болу. Зерделеу жəне зерттеу: Оқушылардың проблемалы мəселе көтеруін немесе зерттеу бағытын жорамалдауды сұрау; белгілі бір жағдайларды жалпылауға болатынын зерттеуді сұрау; қарсы мысалдар іздеп, ерекше жағдайларды айқындауды сұрау; оқушыларды проблема мен оның шешімін ұсынудың алгебралық, графикалық немесе сызбалық нұсқадағы балама тəсілдерін қарастыруға, проблемаға басқаша тұрғыдан қарау үшін бір түрінен екіншісіне көшуге ынталандыру. Бекіту жəне қолданысқа енгізу: Жаңадан меңгерілген дағдыларды тəжірибеде қолдану жəне дамыту үшін сыныпта жəне үйде орындауға арналған əртүрлі жаттығулардың көмегімен түрлі мүмкіндік ұсыну; оқушылардың үдеріс барысында əріптесімен жұпта немесе топта бірлесе ойлануы немесе талқылау арқылы оларды өз идеялары мен пайымдауларының ауқымын кеңейтуге немесе өз жұмыстарының жазбасын жүргізу əдістері мен тəсілдерін салыстыруға жəне 63

64 2-күн, 3-сабақ. Белсенді оқу (2) 5-үлестірме материал. Интербелсенді оқыту жетілдіруге ынталандыру; оларды оқу бағдарламасындағы математикалық есептерді шешудің математикалық дағдыларын тиімді қолдануға ынталандыру. Рефлексия жəне бағамдау: Оқушылардың қателерін анықтап, олардың өзін жəне оған алып келген түсінбеушілікті талқылай отырып, бұны оқытудың жағымды қыры ретінде қолдану; оқушылар өздері таңдаған əдістері мен ресурстарын неліктен таңдағанын түсіндіру үшін пікірталас жүргізу; оқушылардың топқа немесе бүкіл сыныпқа жасаған таныстырылымын бағамдау; олардың жазбаша жұмысына ауызша кері байланыс ұсыну. Қорытынды шығару жəне есте сақтау: Математика сабағында жұмыс барысына шолу жасап, оның қорытындысын шығару жəне балалардың не үйренгенін түйіндеу; балалардың түсінгенін анықтау жəне қате түсінген болса түзету; оқушыларды өз жұмыстарымен таныстырып, оның негізгі тармақтары мен идеяларын ұсынуға шақыру; математиканың басқа салаларымен жəне басқа пəндермен байланыстыру; оқушыларға оқудың келесі кезеңін түсінуге мүмкіндік беру. Топтық жəне жұптық жұмыс аясында, сондай-ақ бүкіл сынып орындайтын жұмыста бағытталған оқыту мен үздік өзара қарым-қатынастың маңызы зор. Сабақтың басым бөлігінде оқушыларды «тұтас топ» болып жұмыс істеуге жұмылдыру олардың мұғаліммен қарым-қатынасын барынша арттырып, əр оқушының ұзақ уақыт бойы өзара əрекет етуден мүмкіндігінше пайда көруге септігін тигізеді. 64

65 2-күн, 4-сабақ 6-үлестірме материал. Өзін-өзі бағамдау нысаны Аты-жөні: Күні: 6-үлестірме материал. ӨЗІН-ӨЗІ БАҒАМДАУ НЫСАНЫ 1. Бүгін сізге бəрінен де не ұнады? 2. Бүгінгі сабақта үйренгеніңіздің ішінен өзіңіздің тəжірибеңізде нені қолданамын деп ойлайсыз? 3. Бүгінгі сабақта Сіз түсінбеген мəселелер болды ма? Оны қалай пысықтағыңыз келеді? 4. Бүгін үйренгендердің ішінен Сіз үшін не айтарлықтай құнды (білім немесе дағдылар)? 5. Өзіңіздің қосатын ойларыңыз бар ма? 65

66

67 3-КҮН

68

69 3-күн, 1-сабақ. Бағалау қағидаттары 1-үлестірме материал. ШСЫҚ ШСЫҚ Тұжырымдамалардың əрқайсысын өзіңіздің білу деңгейіңізге қарай толтырыңыз. Жазбаларды əр тақырыптың астына жазыңыз. Ш (Шынайылық) С (Сенімділік) Ы (Ықпал) Қ (Қолайлылық) 69

70 «Назарбаев Зияткерлік мектептері» Дербес білім беру ұйымы Педагогикалық өлшеулер орталығы «Қазақ тілі» (бірінші тіл ретінде-т1) пәнінен ішкі жиынтық бағалауға (ІЖБ) арналған спецификация 11-сынып 70

71 «Қазақ тілі» пәнінен ішкі жиынтық бағалауға арналған спецификация Мазмұны 1. Дағдылар тізімі 2 2. Кіріспе сыныптағы ішкі жиынтық бағалау жұмыстарына шолу Ішкі жиынтық бағалауда балдарды тоқсандарға бөлу тоқсанға арналған ішкі жиынтық бағалаудың мазмұны тоқсанға арналған балдарды бөлу кестесі тоқсанға арналған тапсырмалар мен бағалаудың сипаттамасы тоқсанға арналған мысал сұрақтар үлгісі мен балл қою кестесі Тыңдалым және айтылымға арналған тапсырмалар үлгісі Тыңдалым және айтылым бойынша балл қою кестесі Оқылым және мәтінді талдауға арналған тапсырмалар үлгісі Оқылым және мәтін талдау бойынша балл қою кестесі 11 Жазылымға арналған мысал сұрақтар үлгісі Жазылымға арналған балл қою кестесі Қосымша құралдар Әкімдік ету ережелері 8. Балл қою және модерациялау

72 1. Дағдылар тізімі Дағды Дағдылар тобы Тыңдалым Коммуникация Оқылым Жазылым Айтылым Сипаттама Оқу бағдарламасының мақсатына сәйкес әр түрлі тыңдалым стратегиясының пайдалана отырып, әр түрлі тыңдалым тұпнұсқасының және түрінің мазмұнын түсіну. Оқу бағдарламасының мақсатына сәйкес оқылымның әр түрлі стратегиясын пайдалана отырып, оқу үшін әр түрлі мәтіндер түрінің мазмұнын түсіну. Оқу бағдарламасының мақсатына сәйкес бөлшектеріне және оқиғаларына көңіл бөліп әр түрлі жазбаша мәтіндерді жасау. Оқу бағдарламасының мақсатына сәйкес ресми, әңгімелеу және сөздің спецификалық стилін тиімді және сауатты қолдану. 2. Кіріспе Спецификация Назарбаев Зияткерлік мектептеріндегі 11-сынып оқушыларының «Қазақ тілі» (Т1) пәнінен ішкі жиынтық бағалауын сипаттайды. Мақсаты: ішкі жиынтық бағалау оқушылардың білім, түсінік, дағдыларының оқу бағдарламасы мазмұны мен оқу жоспарына сәйкестігін дәлелдеуге бағытталады. Бағалау оқу жоспарындағы тоқсанға арналған жоспарланған оқу мақсаттарына жеткендігін тексереді сыныптағы ішкі жиынтық бағалау жұмыстарына шолу Тест спецификациясы Назарбаев Зияткерлік мектептеріндегі 11-сынып оқушыларының «Қазақ тілі» пәнінен 3-тоқсандағы ішкі жиынтық бағалауын сипаттайды. Қазақ тілі пәні төмендегі дағдылар тобы бойынша бағаланады. Дағдылар тобы 1 Дағдылар тобы Тыңдалым және Айтылым Оқылым Жазылым 3.1 Ішкі жиынтық бағалауда балдарды тоқсандарға бөлу Берілген тест спецификациясында дағдыларға байланысты әр тоқсанда берілетін балл сандарының кестесі енгізілген. Тоқсан Бағалау міндеттері Барлық БК1, БК4 БК2 БК3 балдар

73 4. 3-тоқсанға арналған ішкі жиынтық бағалаудың тапсырмалары 11-сынып Тестің ұзақтығы: 120 минут Балл саны: 60 балл тоқсанға арналған ішкі жиынтық бағалаудың тапсырмалары 3- тоқсан, Бөлімдер Коммуникация Тыңдалым және айтылым Оқылым және мәтінді талдау Жазылым Туризм: экотуризм барлығы Зияткерлік (Интеллектуалдық) миграция Қазіргі әлемдегі еркек пен әйелдердің атқаратын рөлдеріндегі өзгерістер Ғылым этикасы: Киборгтар мен клондау Барлығы тоқсанға арналған тапсырмалар мен бағалаудың сипаттамасы Тыңдалым және айтылым Дайындыққа шамамен 8-10 минут Берілген тест жұмысы жұппен өткізіледі және 20 балмен бағаланады, негізгі тест уақытынан тыс уақытта алынады. Балдар әр оқушыға жеке қойылады. Бір оқушыға қойылатын балл екінші оқушының көрсеткішіне бағынышты болмайды. Сынақ басталардан 20 минут бұрын әр оқушыға 1-тоқсанда өтілген тақырыпқа сәйкес келетін 200 сөзден аспайтын бір тақырыпқа жазылған мәтіндер беріледі. Тоқсанда өткен әр тақырып бойынша екі мәтін ұсынылады (жалпы саны 6). Бір жұптан алынатын тест уақыты 20 минуттан аспауы керек. А бөлімі (шамамен 8-10 минут) Бірінші оқушы өз мақаласының тақырыбына, сұрақтарына қысқаша шолу жасайды (екі минуттан артық емес), бұл уақытта екінші оқушы тыңдайды. Екінші оқушы бірінші оқушыға мақаланың қысқаша мазмұнына, тақырыбына сәйкес екі сұрақ қояды. Егер екінші оқушы сұрақ қоюға дайын болмаса, онда пән мұғалімі бірінші оқушыға сұрақты өзі қояды. Содан кейін пән мұғалімі оқушылармен мақалада қарастырылатын басқа маңызды сұрақтарды талқылайды. Талқылау кезінде оқушылар өзара, сонымен бірге мұғаліммен де бірге байланыста болу қажет. B бөлімі де (шамамен 8-10 минут) осы сценарий бойынша өтеді. Талқылауды екінші оқушы бастайды. Мүмкіндігінше оқушылар бұл критерийді жұппенен тапсыруы керек. Егер оқушылардың саны тақ болса және топта үш оқушы болатын болса, онда үш оқушы бірге кіреді. Оқылым және мәтінді талдау 60 минут 73

74 Оқушыларға әрбіреуі сөзден аспайтын екі үзінді (жаңалықтар, мақалалар, шолулар, блогтар, журналистік зерттеулер, хаттар, күнделіктер, эссе, хабарлау-сипаттау шығармалары) беріледі. Екі мәтін де тақырыбы мен көтерілген мәселесі бойынша өзара байланысты болу керек. Оларды оқып шығып, оқушылар екі үзіндінің ұқсастығы мен айырмашылығын (мәтіннің түрін, мақсатын, мазмұнын, стилі мен тілін) салыстырып, жазады. Сонымен бірге 1-сұрақта екі жазбаша тапсырма бар: (а) бөлімінде үзіндінің тілі мен стилін салыстыру қажет, (b) бөлімінде белгілі бір аудиторияға арналған нақты мақсаты бар сөзден тұратын мәтін жазу керек. 2-сұрақта құрамы 300 сөзден аспайтын ауызекі сөйлеу тіліндегі мәтінге талдау жүргізу қажет. Әр тапсырма 10 балмен өлшенеді, барлығы 30 балл. Жазылым 60 минут Белгілі бір аудиторияға бағытталған (шығармашылық немесе деректендірілген) жазба жұмысы Оқушылар берілген төрт тапсырманың ішінен 2 тапсырманы орындайды. Ол тапсырмалар жалпы 10 балмен (шығармашылық 5 балл, деректендірілген 5 балл) бағаланады. Әр сұрақтың жауабы үшін бірдей сандағы балдар беріледі. Оқушылар А бөлімінен бір тапсырманы шығармашылық жазба жұмысын жазуды таңдайды және В бөлімінен бір тапсырманы - белгілі-бір аудиторияға бағытталған жазбаны таңдайды. Әр бөлімде құрамы сөзден тұратын жазба жұмысын жазу керек. А бөлімінде оқушылар хабарлама немесе сипаттама мәтінін, ал В бөлімінде дискуссиялық немесе аргументті мәтін жазу қажет. Екінші бөлімнің жұмысы белгілі-бір аудитория үшін анықталған форматта (мысалы, журналдағы үлкен мақала, кәдімгі мақала, сыни мақала, газетке хат, сахналық сөз, дикторлық мәтін, пікірталас) ұсынылу керек тоқсанға арналған мысал сұрақтар үлгісі мен балл қою кестесі 5.1 Тыңдалым және айтылымға арналған тапсырмалар үлгісі ЕСКЕРТПЕ: берілген мәтіндер 1 және 2-нұсқаға арналған. 4 тақырыпқа 2 мәтіннен, барлығы 8 мәтін берілген. Әр нұсқаға мәтіндерді сұрыптап алу мұғалімдердің өз еркінде. Тыңдалым және айтылым бойынша тапсырма: Мәтінді оқып шығып, көтерілген басты мәселені анықта. Өз көзқарасыңды мәтіндегі келтірілген аргументтер мен мысалдар арқылы дәлелде. [10] Өз жұбыңды мұқият тыңдауға тырыс. Оның мәтіні бойынша маңызды деп санайтын екі сұрақ қой. Оның мәтінінің басты идеясын анықтауға белсенді қатыс, пікіріңді білдір. [10] Бөлім: Туризм: экотуризм 1-мәтін. Сұлу Көкше өңірінде найзадай көкке шаншылған биік тау бар. Жерден тартқан садақтың оғы оның шыңын тіпті маңайламайды. Содан да бұл тау Оқжетпес атанып кеткен. Бұл шыңға сүйсінбейтін жан жоқ. Жақыннан қарағанда сандықша тастарды текшелеп, қолмен әдейілеп қалағандай көрінеді. Әшейінде жер таңдайтын қарағайлар мен шыршалар Оқжетпестің тастарына қадалып, аспанмен таласа өскен. Шың туралы мынадай аңыз бар. Ертеде Бурабай, Көкше жерін мекендеген елде бір бала дүниеге келіпті. Ол елден ерекше ер тұлғалы, зор денелі, батыр болып өседі. Ірі 74

75 болғаны сонша, өзін көтеруге мал шыдамаған соң пілге мініп жүріпті. Осы кезде қазақ жеріне көз алартқан жау аз емес еді. Бала келген жауды жайпап, ел шетіне жолатпай қойыпты. Бір күні сол бала шайқастан кейін сәл тынығып алмақшы болады. Күміскөлдің тұнық суына рақаттанып шомылады да, Көкшенің баурайындағы ну қарағайдың арасына келіп алаңсыз жата кетеді. Орман ішінде жасырынып жүрген жау оңтайлы сәтті дереу пайдаланады. Ұйқыдағы батырды қолға түсірмек болады. Қапыда қарусыз қалған батыр жанталаса кетеді. Алайда анталаған жау таусылмайды. Батырдың күші азайып, әлдәрмені таусылады. Жау қолына түсіп, қорлық көргенше Құдайдан өзін тасқа айналдыруын тілейді. Пілін де жау қолына тастамас үшін төбесіне көтеріп алады. Сондағы батыр осы Оқжетпес болса керек. 2-мәтін. Алматы төңірегінде күні бойы Іле Алатауынан таулы жазықтарға дейін серуендеп, табиғат ғажайыптарын тамашалауға болады. Тау етегіндегі жылы әрі жауыншашыны онша көп емес жазықта негізінен әртүрлі дәнді шөптер өсетін көгалдар болады. Тау баурайындағы жазықтарды жыра-сайлар, өзендер мен кішігірім көлдер тілімдеген... Мұндай жерлер балық аулауды ұнататындарға жақсы. Дала көлдері балықтарға бай. Ыстық күндері жай ғана жағалауда отырып, дала көлдерінің дымқыл да салқын ауасымен тыныстаған сондай жағымды. Бір замандарда осы өлкемен Ұлы жібек жолы өтетін... Қытайдан шыққан саудагерлер керуендері Орталық Азияны басып өтіп, одан әрі Еуропаға кететін және керісінше Осынау таулы жазықпен Орталық Азияны жаулап алу жорығына шыққан Шыңғысханның жер қайысқан қалың әскері жүріп өтті. Мүмкін тап осы көлдерге моңғол жауынгерлері өз аттарын суарған болар Бұрынғы заманның көптеген құпиялары сан алуан шөп өскен көгорай шалғындардың астында әлі күнге жасырулы шығар... Іле Алатауының Түрген сияқты ірі тау өзендері, тау жазықтарына сіңіп кетпей, Жетісудың басты өзені Ілеге қарай жөңкіледі. Іледе балық та, су маңындағы жануарлар да мол. Іле салаларында күн бататын шақ әуесқой балықшылар үшін балық аулайтын жақсы уақыт. Күн батар кезде су беті қашанда әдемі. Ал жазықта күн ұзақ батады, табиғаттың ұйықтар алдындағы тылсым сәтін әбден тамашалауға болады. Бөлім: Зияткерлік (Интеллектуалдық) миграция 1-мәтін. Құқықтық негізді жетілдіру және құқық қорғау органдарының қызметін оңтайландыру бойынша құқықтық тетіктерді енгізу, заңдылық пен құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету мәселелерінде төмен тұрған құрылымдардың рөлі мен дербестігін күшейту бойынша шаралар қабылданады. Осы үрдіске азаматтық қоғам институттарын тарту арқылы құқық бұзушылықтардың алдын алу мен оларға қарсы іс-қимылдың жалпы мемлекеттік жүйесін құруға бағытталған үздіксіз жұмыс құқық қорғау органдары қызметінің маңызды бағыттарының біріне айналады. Халықпен «құқық қорғау органы қоғам азамат» форматында тікелей байланыс, сондай-ақ азаматтардың құқықтық санасы мен құқықтық мәдениетін арттыруға ғана емес, сондай-ақ құқық қорғау органдары мен халықтың арасында, оның ішінде қоғамдық бақылау арқылы байланысты нығайтуға ықпал ететін құқықтық түсіндіру қызметі дамып, тереңдей түседі. Қылмыстық процесс субъектілері мен соттардың ақпараттық технологияларды кеңінен енгізуі мен пайдалануы олардың жұмысын оңтайландыруға, уақыт және қаржы ресурстарын азайтуға, сондай-ақ процеске қатысушылардың сотта қорғалумен заңды көмек алу құқықтарын жан-жақты іске асыруға мүмкіндік бере отырып, олардың істің өтуі жөніндегі хабардарлылығын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Тікелей құқық қорғау функциясын жүзеге асырмайтын құқық қорғау органдарының жекелеген құрылымдарын одан әрі демилитаризациялау бойынша жұмыс жүргізіледі. 75

76 Құқық қорғау жүйесін жетілдіру құқыққа қарсы тәртіптің барлық түрлерін жоюға, қоғамның құқық бұзушылықтарға деген «нөлдік шыдамдылығын» қалыптастыруға, заңның үстемдігін қамтамасыз етуге және халықтың сенім деңгейін арттыруға бағытталатын болады. 2-мәтін. Халықтың көші-қоны (миграция) Халықтың көші-қоны адамдардың бір ауданнан екінші ауданда тұру үшін қоныс аударуы болып табылады. Көші-қон (миграция) - өте күрделі әлеуметтік үрдіс (былай айтқанда танымайтын жерге орнығу). Бұл тек қана көшіп бару емес, барған жеріңе бейімделуің керек (өмір сүру деңгейі ол жерде мүлдем басқаша болуы мүмкін). Осы кезде адамның жинақылығы, шыдамдылығы, кәсіпкерлігі және жаңа жердің жағдайына үйренісуі байқалады. Сондықтан да халықтың көшіп қонуы - мемлекеттің даму деңгейін көрсетеді. Көші-қонның қоғамдағы рөлі ерекше орында. Ол қазақ халқының қалыптасуына, мәдениетіне, тіліне үлкен өсер етеді. Бұл үрдіске қазір де үлкен мән берілуде: 1) Шетелдегі қандастарымыздың елге қайта оралуы (оралмандар); 2) Халық санының көбеюі және жетіспейтін жұмысшылар орнының толықтырылуы; 3) Аумақ бойынша тиімді орналастыру. Бұл мәселелердің шешімін табу мемлекетті модернизациялаудың алғышарттарының бірі, яғни экономикалық әлеуетті толық пайдалану. Көші-қон халықтың табиғи қозғалысына және құрылымына әсер етеді. Мигранттардың көбісі жастар, әсіресе әйел адамдар. Сондықтан көшіп келушілер көп аймақтарда туған балалардың саны артады, сыртқа кетушілер көп аймақтарда керісінше болады. Көшіп келушілер көбейсе, әйел адамдардың саны артып, көшіп кеткен жағдайда ер адамдар көбейеді. Туу деңгейі төмен аудандардан халықтың көшуі қарт адамдардың санын арттырады. Халық қартайып, өлім жоғарылайды, табиғи өсім төмендеп, аяғында депопуляцияға ұшырайды. Бағыты бойынша оны ішкі және сыртқы деп бөледі. Сыртқы көші-қонға эмиграция (елден кету), иммиграция (елге келу) және реэмиграция немесе репатриация (лат. patria - отан) (көшіп кеткендердің елге қайта оралуы) жатады. Көшіп келгендер мен көшіп кеткендердің арақатынасы халықтың механикалық өсімін анықтайды. Оны көші-қон сальдосы (итал. caldo - қалдық) деп атайды. Оң белгілі сальдо халықтың өсімін көрсетеді, ал теріс белгілі сальдо халықтың азаюын көрсетеді. Бөлім: Қазіргі әлемдегі еркек пен әйелдердің атқаратын рөлдеріндегі өзгерістер 1-мәтін. ӘЙЕЛ БАҚЫТЫ ҚОҒАМ АЙНАСЫ Елбасы Н.Назарбаев: Қоғамның даму барысын өмірде нәзік, көңілде биік, ал істе мығым әйелдер қауымынсыз көзге елестету мүмкін емес, дейді. Осыдан 10 жыл бұрын Қазақстан Президенті жанындағы Отбасы, әйелдер және демографиялық саясат проблемалары жөніндегі кеңес құрылған-тын. Кейін ол Президент жанындағы Отбасы және әйелдер ісі жөніндегі ұлттық кеңес болып, статусы жоғарылады. Мұндай консультативтік кеңесші орган ТМД елдерінің ешқайсында жоқ. Оның негізгі міндеттері: әйелдердің еліміздегі саяси үрдістерге белсене қатысуына қолдау жасау; әйелдің экономикалық қызметін жандандыра түсу; әйелдерге тұрмыста зорлық-зомбылық жасалуына қарсы күрес; әйелдердің денсаулығы мен отбасы жағдайын жақсарту. Әйелдердің жағдайы жөніндегі ІV Бүкілдүниежүзілік конференцияның (Пекин, 1995 ж.) іс-қимыл тұғырнамасын іске асыру мақсатында ҚР Үкіметінің қаулысымен Қазақстан Республикасында Әйелдердің жағдайын жақсарту жөніндегі ұлттық іс-қимылдар жоспары қабылданды. Әйелдердің қоғамдық-саяси өмірдегі белсенділігі мен рөлін арттыру үшін мүмкіндіктер жасау және пәрменді тетіктер дайындауда ұзақ мерзімге бағытталып, 12 басымдықты қамтыған бұл жоспардың маңызы зор болды. Тәуелсіздік жылдарында әйелдер мен отбасы мәселелеріне байланысты бұрын-соңды болмаған заңнамалық базаны нығайту қолға алынды. Қазақстан Әйелдерге қатысты дискриминацияның барлық түрін жою туралы БҰҰ конвенциясына кірді және оның 76

77 Факультативтік хаттамасын бекітті. Осы Конвенция шараларының орындалуы жөнінде еліміз есеп беріп отырады. Сонымен бірге Әйелдердің саяси құқы туралы және Тұрмыстағы әйелдердің азаматтығы туралы конвенцияларды, Халықаралық Еңбек ұйымының Әйелдер мен еркектерді бірдей бағадағы еңбекте тең марапаттау туралы конвенциясын да бекітті. Яғни елімізде әйелдер мәселесіне байланысты құқықтық негіз жасалған. 2-мәтін. Ұлттық жоспарды іске асыру нәтижесінде әйелдердің қоғамдық белсенділігі артып, саяси мәдениеті өсті. Бүгінде кәсіпкерлердің 40%-ы әйелдер. Елімізде азаматтық белсенділік танытып, өзекті мәселелер бойынша ұтымды ұсыныстар беріп, қажетті заңдар қабылдануына ықпал етіп жүрген 150-ден астам әйелдердің үкіметтік емес ұйымдары бар. Мәселен, олардың қатысуымен Қазақстан Республикасындағы гендерлік саясат тұжырымдамасы дайындалып, ол 2003 жылдың қараша айында Үкімет қаулысымен мақұлданды. Бұл құжатта әйелдерге қатысты мемлекеттік саясаттың негізгі басымдықтары бойынша Қазақстанда қазіргі заманғы гендерлік ахуал мен гендерлік теңдікке қол жеткізу шаралары көрсетілген. Гендерлік қатынастарды айшықты бейнелеу үшін елімізде Қазақстанның әйелдері мен ерлері атты жыл сайынғы арнайы статистикалық жинақ шығарылуы, ҚР Парламентінде Отбасы депутаттар тобы құрылуы да елімізде Мемлекет басшысының қолдауымен басталған әйелдер қозғалысы жан-жақты дамып келе жатқанын, әйелдер мен отбасы мүддесін қорғау тәуелсіздік жылдарында тұрақты жүргізіліп отырғанын көрсетеді. Қазақстан Республикасының Президенті өзінің конституциялық міндеттерінің шеңберінде республика халқына жыл сайын ішкі және сыртқы саясатымыздың негізгі бағыттары туралы Жолдау арнауы тұрақты үрдіске айналды. Қазақстан-2030 Даму стратегиясы туралы 1997 жылғы Жолдауында Елбасы әйел мен баланың денсаулығын қорғау біздің мемлекетіміздің, денсаулық сақтау органдарының, жұртшылықтың тікелей назарында болуға тиіс екеніне баса назар аударып, Уақыт өтіп, қазына кірісі өскенде мемлекет үшін де, отбасын қолдауға тиімді демографиялық саясат үшін де қолайлы нысанда аналар мен балаларға мемлекеттік қолдау көрсетуге қаражат табамыз, деген еді. Бөлім: Ғылым этикасы: Киборгтар мен клондау 1-мәтін. Компьютер тарихы көлемді есептеулерді жеңілдету жолдарын іздестірумен тығыз байланысты. Тіпті көп санды қарапайым арифметикалық операциялардың өзі адам миы үшін қиындық туғызады. Сол үшін ежелден-ақ қарапайым есептегіш құрал абак* пайда болған. Он жетінші ғасырда күрделі математикалық есептерді жеңілдететін логарифмикалық сызғыш пайда болған жылы Паскаль Блез сегіз зарядты есептегіш механизм құрастырып шығарған. Екі жүз жылдан кейін 1820 жылы француз Шарль де Голь көбейту мен бөлуді орындай алатын арифмометр ойлап шығарған. Бұл прибор есепшілердің таптырмайтын құралына айналған. Ғылым мен техниканың одан әрі дамуы 1940 жылдары бірінші рет есептегіш машиналарды шығаруға мүмкіндік берді жылы Ай-Би-Эмнің өндіріс орындарының бірінде Гарвард университетінің ғалымдарымен АҚШ ӘТК тапсырысы бойынша «Марк 1» деп аталатын машина құрастырылып шығарылды. Бұның салмағы 35 тонна болды жылдардың басына қарай көлемді статистикалық мәліметтерді өңдеу үшін компьютерлер кеңінен қолданыла бастады. Бағасы қымбат болғандықтан компьютерлер барлық салада қолданыла алмады жылы «Intel» компаниясының қызметкері Эдвард Хофф тұңғыш микропроцессорды ойлап шығарды. 77

78 2-мәтін. Орегон университетінің приматтарды зерттеу орталығының аға ғылыми қызметкері Шухрат Миталипов бұл жетістік Паркинсон немесе Альцгеймер сияқты дегенеративтік ауру түрлерін емдеу кезінде пайдалы болуы мүмкін екенін айтты. Паркинсон ауруы ағзадағы кейбір жасушалардың жұмыс істемеуінен туады. Жалпы, бұл химиялық заттарды жеткілікті түрде өндірмейтін нейрондардың бір түрі. Көптеген науқастарда бұл жасушалар болмайды олар өліп қалған және химиялық заттар өндіретін басқа жасуша түрі жоқ. Енді біз оларды зертхана жағдайында қалай өндіру керек екенін, мысалы, химиялық заттарды шығаратын нейрондар мен оларды осы ауруға шалдыққан науқастарға қалай ауыстыруға болатынын зерттей аламыз, деді ол. Бұған қоса донордың эмбрионынан алынған діңгекті жасушалар арқылы түрлі ауруларды емдеуге қатысты зерттеулер де жүргізіліп жатыр. Бірақ донор жасушалары науқастың генетикалық құрылысымен сәйкес келмей, бұған дейінгі зерттеулер осы жерде тоқтап қалған еді. Қазақстанда туған этникалық ұйғыр Шухрат Миталипов терапиялық адамды клондау тәсілі бұл проблеманы шешуге сеп болатынын айтады. Зертханамызда діңгекті жасушаны шығарудың жаңа жолын дамытқымыз келеді. Бірақ бұл жағдайда діңгекті жасушалар науқастың жасушасынан немесе тері жасушасынан алынуы керек. Бұл ұлпаларды науқасқа қайта ауыстырсақ, біз жасаған діңгекті жасушалар сәйкес келер еді, дейді ғалым. 5.2 Тыңдалым және айтылым бойынша балл қою кестесі (Төмендегі балл қою кестесі 20 балға арналған, яғни әр баған бойынша 5 балдан болады). Лексика Грамматика мен Сұрақты түсіну мен Жазылым лексиканы дұрыс толық жауап беру стиліне сәйкес қолдануы қабілеті балама оқу Диап азон мен тіл құрылымдар ын қолдану 5 Алуан түрлі лексикалық құралдар мен тілдік құрылымдарды кең ауқымда қолданады. 4 Күрделі сұрақтарды талқылауда түрлі лексикалық құралдар мен тілдік құрылымдарды жақсы қолданады. Грамматикалық және лексикалық құрылымдардың қолдану аяларын өте жақсы түсінеді. Сөз саптауы дұрыс, анда-санда мардымсыз қателерді жібереді. Грамматикалық және лексикалық құрылымдардың қолдану аяларын жақсы түсінеді. Сөз саптауы дұрыс, анда-санда қателер жібереді. Тақырыпты жақсы түсінеді. өте Күтпеген сұрақтарға жауабы тез, әрі орынды. Талқылау кезінде өз ойын жетік жеткізе алады. Тақырыпты түсінеді. жақсы Күтпеген сұрақтарға жауабын ойланып әрі орынды жеткізеді. Талқылау кезінде өз ойын жақсы жеткізе алады. Қиын мағыналарды еркін суреттейді. Жүйелі түрде қажетті жазба жұмысының стильдерін қолданады. Өз ойын жетік жеткізеді, бірақ қиын мағыналарды кідіріп суреттейді. Жүйелі түрде қажетті жазба жұмысының стильдерін қолдана алады. 78

79 3 Лексикалық құралдар мен тілдік құрылымдарды қанағаттандыра рлықтай қолданады. 2 Лексикалық құралдар мен тілдік құрылымдарды аз қолданады. 1 Лексикалық құралдар мен тілдік құрылымдарды өте аз қолданады. Грамматикалық және лексикалық құрылымдарды қолдану аяларын орташа түсінеді. Сөз саптауы дұрыс, қателері байқалғанмен, түсінісуге кедергі келтірмейді. Грамматикалық және лексикалық құрылымдарды қолдану аяларын аздап түсінеді. Сөз саптауы нақты емес, түсініспеушілікті тудырады. Грамматикалық және лексикалық құрылымдарды қолдану аяларын өте аз түсінеді. Түсініспеушілікті тудыратын қайталанып келетін қателер жиі кездеседі. Тақырыптың негізгі тараптарын түсінеді, бірақ күрделі сұрақтарды талдауда едәуір қиналады. Күтпеген сұрақтарға қиналып қалады. Талқылау кезінде қолдауды қажет етеді, жауаптарын алдын-ала дайындап келгендей көрінеді. Тақырыпты түсінуде қиналады. Күтпеген сұрақтарға қиналып қалады, тақырыпты ашуды дамыта алмайды. Талқылау кезінде жақсы қолдаусыз өзін көрсете алмайды. Тақырыпты түсінуде қатты қиналады. Күтпеген сұрақтарға қиналып қалады, тіпті жауап бере алмайды. Талқылау кезінде өте аз қатысады. Қарапайым мағыналарды оңай суреттейді. Жүйелі түрде қажетті жазба жұмысының стильдерін қолдана алады, бірақ аздап қателер кездеседі. Өте қарапайым мағыналарды ғана суреттейді. Кейде қажетті жазба жұмысының стильдерін қолдана алады. Сөзі біркелкі емес. Жазба жұмысының орынсыз стильдерін қолданады. 5.3 Оқылым және мәтінді талдауға арналған тапсырмалар үлгісі Төмендегі үзінділерді оқып, сұрақтарға жауап беріңіз. Тапсырмаларды орындағанда, тілдің сапасы мен тазалығына назар аударыңыз. 1а, 1ә және 2-сұрақтарға жауап беріңіз. 1а) А мәтіні мен Ә мәтінінде қазіргі қоғамдағы гендерлік мәселесіне мән берілген. Екі мәтінді салыстырып, олардың тілі мен стилінің формасын, ұқсастығын және айырмашылығын сараптаңыз. [10] А мәтіні Гендер мәселелерінің көп бөлігін феминология ілімі құрайды. Маскулиндік бағытқа қарағанда, теориялық бағыт ретінде феминизм жылдам дамыды. Бұл көбінесе әйел жынысының көп дискриминацияға ұшырауымен себептелген. Әлемдік қозғалыс ретінде феминизмге 200 жыл. Бұл қозғалыс буржуазиялық революция кезінде басталып, соның нәтижесінде әйелдердің құқықтары кеңейтілген болатын. Феминистік зерттеулердің кең өріс алған кезі XX ғасырдың 70-ші жылдарына келеді. Қазір феминизм ескі және жаңа феминизмге бөлінеді. XVIII ғасырда пайда болған ескі феминизмде жаңа феминизмнен айырмашылығы әйелдердің әлеуметтік 79

80 теңдігі жайлы ұғымдары өте тар болып келеді. «Қазіргі заманғы философиялық сөздікте» феминизм екі деңгейде анықтауды талап ететін ұғым ретінде түсіндіреді, өйткені бір жағынан үлкен қоғамдық қозғалыс болса, ал басқа жағынан бұл әйелдердің қоғамдағы жағдайын талдайтын әлеуметтік философиялық, әлеуметтік, психологиялық культурологиялық теориялардың кешені. Енді өз елімізге келетін болсақ, қазақ әйелдерінің құқықтарын қорғайтын мынадай құжаттар бар. Қазақстан Республикасының Конституциясы жыныс мотиві бойынша дискриминацияға тиым салады. Қазақстан 1981 жылы ЮНЕСКО-ның «Әйелдерге қатысты дискриминацияның барлық формаларына жол бермеу жайлы конвенциясына» қол қойды, ал 1998 жылы Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымының әйелдерге қатысты дикриминацияның барлық формаларын тоқтату жайлы конвенциясына қосылған болатын. Дәл қазіргідей ашық қоғамда заман талабына сәйкес қоғамдағы ер азаматтар мен арулар әлемі гендерлік саяси көзқараспен қарасақ, теңескендей. Әйтсе де, қазақ қыздарының бүгінгі күнгі тәуелсіз қоғамымыздағы орны қандай? Ә мәтіні Әлемдегі ең сұлу қазақ әйелі: менің жарым, менің анам, менің қызым. Қазақты қазақ қылған осы әйел болатын, сұлу ғана емес, сымбатты, мінезді, ақылды, адал жар, абзал ана, ағайынға қамқор, ауыл-аймаққа құт, ердің мақтаны, елдің көркі», деп жазады жазушы Мұхтар Мағауин, әйел дегенде ең алдымен ойымызға «сұлулық», «мейірімділік», «нәзіктік» ұғымдары оралады. Бұл сипаттармен қоса, әйелдің темірдей төзімі мен қайраткерлігі жиі көрініс беріп тұратын құбылыс. Тарихымызға үңілсек те, елдік істерге араласып, үйдегі балаларына ғана емес, түздегі халыққа қамқор болып, еңбегі сіңген аналарымыз аз емес екеніне көз жеткіземіз. Олар жайлы жазушы Мұхтар Мағауин былай деп қалам сілтеген еді: «Ежелгі эпостағы Гүлбаршын мен Құртқа, Ақжүніс пен Назым. Шежірелі тарихтағы Домалақ-ене мен Қызене, Айша-бибі мен Абақ-ана. Таңбалы тарихтағы Қасым ханның анасы Жақсы-бике, Абайдың анасы Ұлжан, арыдағы Алаштың тұлғасы болған тағы қаншама алыпты туғызған, есімдері сақталмаған әулие аналар, берідегі ел билеген Айғаным мен қол бастаған Бопай, қазақ әйелінің асқақ әрі нақты көрінісі сондай болды күні кешеге дейін». Қазіргі қазақ қызы қоғамның кез келген саласына еркін араласып, қазан-ошақтың маңында ғана емес, елдік істердің басы-қасында да жүр. «Әйел затының қоғамдық шаруаларға, мемлекеттік істерге көп араласуы елдің демографиясы мен ұрпаққа дәстүрлі тәрбие беру ісіне кедергі болады» деген пікір жиі айтылады. Бұл да дұрыс шығар. Дегенмен әйел жүрген жерде тәртіп бар деген пікірді де қоғам жиі айтады. Тапсырма: 1ә) Сізге мектепішілік ғылыми конференцияда бүгінгі қазақ әйелдерінің қоғамдағы орны туралы баяндама жасау қажет делік. Осы мәтіндердегі мағлұматты қолданып, баяндамаңыздың тезисін жазыңыз. Тезисіңіз шамамен сөзден тұруы тиіс. Пікіріңізді қажетті деректермен қолдап, қорғай біліңіз. [10] 80

81 Әйелдің бойындағы маңызды сезімталдықтың бірі аналық сезім. Бұл құдайдың әйелге берген сыйы. Сәбидің ең терең рухани дүниесі ана. Психологтардың айтуынша, еркектің сезімдері мидың сол бөлігінде орналасады, ал әйелдің сезімдері оның миының екі жағында да бар. Сондықтан да әйел адамның сезімі өте күшті. Ана өз перзентіне шексіз мейірімділік пен махаббат сыйлап, оны осы сезімдерге толтырумен, қоғамға дені сау және қуатты бала ұсынады. Өкінішке орай, қазіргі замандағы материалдық негіздегі тұрмыс әйелдердің ана болу сезімін салқындатып, түрлі жарнамалар арқылы олардың отбасы мен үйдегі рөлін маңызсыз, ал сырттағы шаруаларды маңызды етіп көрсетеді. Әрине, тарихта болған экономикалық, әлеуметтік, саяси және мәдени жағдайларда әйелдер де еркектер тәрізді белсенді рөл атқаруға кіріскен кездер болды. Адамзат қоғамының жартысын әйелдер құрағандықтан, олардың қабілеттері мен мамандығын пайдалану қажет. Қазіргі кезде әйелдердің сыртта жұмыс істеуі және ананың перзенттен алыс болуы, жанұяларды мейірімділіктен құр қалдырып отыр. Бүгінде психологтар мен қоғамтанушылар әйелдің үнемі жұмыс істеп, ұзақ уақыт бойы жұмыс орнында болуына көңіл аударып отыр. Психологтардың айтуынша, әсіресе алғашқы үш жаста перзенттің дұрыс өсуі мен ананың мейірімі арасында тығыз байланыс бар. Сәбидің психикалық және сезімдер саулығы оның қасында ананың болуына байланысты. Ананың отбасында болмай және сәбиді бақыламауы оған кері әсер етеді. "Әйелдер сенетін өтіріктер және оларды азат ететін ақиқаттар" кітабының авторы, америкалық жазушы Нэнси Лай Демос былай деп жазады: "Қазіргі заманда аналар өз күшінің басым бөлігін зайыбы мен баласынан басқа кісілерге жұмсайды және үйге шаршап, ашуланып келеді. Ананың бақылауында болмаған балалар да ішімдіктер, есірткі заттары, порнография, жыныстық қатынас және әлімжеттік секілді әлеуметтік түйткілдерге кезігуі мүмкін". Қазіргі заманда балабақшалары да ана мен баланың арасын алшақтатады. Англиялық қоғамтанушы Джон Боулби ана мен баланың байланысы тұлғаның негізін қалыптастырады деп қуаттайды. Осы байланыс болмаған жағдайда перзенттер, әсіресе, ұлдар қоғамда сындарлы байланыс орната алмайтын тұлғаларға айналады. Батыста жүргізілген зерттеулер, ана мен баланы ажырату кері салдарға әкеп соғатынын көрсетеді. Олардың көзқарасынша, бала ақыл жағынан дұрыс өсуі үшін үнемі анасымен байланыста болуы тиіс. Тапсырма: 2. Мақалада қазіргі қоғам дамуына байланысты әйелдердің міндеттерінде және қызметтерінде болып жатқан өзгерістер, ана мен бала арасындағы тылсым байланыс туралы түрлі ғалымдардың пікірі берілген. Алған әсеріңізден туындаған өзіндік көзқарасыңызды әсірелеп жазыңыз. [10] 5.4 Оқылым және мәтін талдау бойынша 1а және 2-сұрақтардың балл қою кестесі Ұпай лар Мазмұнды түсіну және ашу деңгейі Жазылым сапасы Мәтін түрлерін, тұтас аудиторияны, мақсаты мен мағынасын, стилі мен тілінің сипаттық ерекшеліктерін өте жақсы түсінеді. - Мәтін түрлерін, тұтас аудиторияны, мақсаты мен мағынасын, стилі мен тілінің сипаттық ерекшеліктерін жақсы түсінеді. Өте ауқымды сөздік қор және тілдік құрылым спектрін орынды және сенімді қолданады. Ауқымды сөздік қор және тілдік құрылым спектрін орынды қолданады. 81

82 Мәтін түрлерін, тұтас аудиторияны, мақсаты мен мағынасын, стилі мен тілінің сипаттық ерекшеліктерін қанағаттанарлық түсінеді. - Мәтін түрлерін, тұтас аудиторияны, мақсаты мен мағынасын, стилі мен тілінің сипаттық ерекшеліктерін шектеулі түсінеді. - Мәтін түрлерін, тұтас аудиторияны, мақсаты мен мағынасын, стилі мен тілінің сипаттық ерекшеліктерін өте шектеулі түсінеді. Қанағаттанарлық сөздік қор және тілдік құрылым спектрін жалпы орынды қолданады. Шектеулі сөздік қор және тілдік құрылым спектрін жиі орынсыз қолданады. Өте шектеулі сөздік қор және тілдік құрылым спектрін негізінен орынсыз қолданады. Ұпай лар Оқылым және мәтін талдау бойынша 1ә-сұрақтың балл қою кестесі Мазмұнды түсіну және ашу деңгейі Жазылым сапасы Өз көзқарасын қолдау үшін материалды шебер қайта өңдей білуі, өзіндік стилін орынды, жоғары деңгейде қолдануы. - Өз көзқарасын қолдау үшін материалды жақсы қайта өңдей білуі, өзіндік стилін орынды, жақсы деңгейде қолдануы. - Өз көзқарасын қолдау үшін материалды қанағаттанарлық қайта өңдей білуі, өзіндік стилін қанағаттанарлық деңгейде қолдануы. - Өз көзқарасын қолдау үшін материалды қайта өңдеу кезіндегі кейбір талпынысы, бірізділіктің болмауы, стильді қолдануда қателіктер жіберуі. - Өз көзқарасын қолдау үшін материалды қайта өңдеу кезіндегі өте шектеулі талпынысы, жарамсыз стильді қолдануы. Өте ауқымды сөздік қор және тілдік құрылым спектрін орынды және сенімді қолданады. Ауқымды сөздік қор және тілдік құрылым спектрін орынды қолданады. Қанағаттанарлық сөздік қор және тілдік құрылым спектрін жалпы орынды қолданады. Шектеулі сөздік қор және тілдік құрылым спектрін жиі орынсыз қолданады. Өте шектеулі сөздік қор және тілдік құрылым спектрін негізінен орынсыз қолданады Жазылымға арналған мысал сұрақтар үлгісі А бөлімінен бір сұраққа және В бөлімінен бір сұраққа жауап беріңіз. Барлық сұрақтардың маңызы мен бағалау шарттары бірдей. Әр сұраққа жазған жауабыңыз сөз болуы тиіс. А бөлімі: Шығармашылық жазба жұмысы 1. Астанадағы Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің студенті Серікбол Шәймарданұлы жақында электронды бесік жасап шығарды. Бесіктің ерекшелігі бала жылай бастаған сәтте, өздігінен тербетіле бастайды екен. Ғажайыпбесіктің авторы осы еңбегі арқылы «аналардың жұмысын жеңілдеттім» дейді. Сіз қалай ойлайсыз? Әжеміздің әлди жыры естілетін нағыз бесікті электронды бесікпен салыстырып, екі мәтін құрыңыз, әрқайсысы сөз болуы тиіс. 82

83 2. Келесі көріністі көз алдыңызға елестетіп, кейіпкердің не ойлап, не сезінетінін, жаңалықты қалай қабылдайтынын жазыңыз. Лауазымды қызметте істейтін әкесінің жаңалығы: «Балам, жұмыс бабына байланысты келесі айда басқа мемлекетке көшеміз.» В бөлімі: белгілі бір аудиторияға бағытталған жазба 3. Сіз «Қазақстанның туризмін дамыту жолдары» атты телеарналық хабарға қатыспақшысыз. Хабарда қорғайтын ұстанымызды Елбасының «Нұрлы жол» атты жолдауымен сабақтастыра отырып, өз сөзіңізді жазыңыз. Жазбаңызда қажетті деректер және мысалдар келтіріп, өз пікіріңізді қорғаңыз. 4. Ең жақын адамы, бауыр еті баласын жоғалтып, оны клондау арқылы қайтарып алған, ғылым жетістігінің нәтижесін көріп отырған ана ретінде «Мен бақытты анамын ба?» деген тақырыпқа күнделік жазыңыз. Нағыз баласы мен клондалған баласының мінезіндегі, қылықтарындағы өзгешеліктерді нақты, әсерлі жеткізуге тырысыңыз. Әр мәтін сөз болуы тиіс. 5.6 Жазылымға арналған балл қою кестесі балл шығармашылық деректендірілген тапсырманы жоғары деңгейдегі шығармашылықпен орындайды; - аудиторияны жандандырады, автор дауысын өте жарқын көрсете алады, өз пікірін өте сенімді білдіреді; - құрылымы сәйкес және қатаң сақталған; - оқырманға ерекше әсер ету үшін көркем тіл құралдарын жүйелі қолданады; - мазмұндауы еркін, әсерлі, күрделі әсерлерге қол жеткізеді, сауаттылығы жоғары. -тапсырманы жақсы деңгейдегі шығармашылықпен орындайды; - аудиторияны тартады, автор дауысын жақсы көрсете алады, өз пікірін сенімді білдіреді; - құрылымы сәйкесінше сақталған; - оқырманға ерекше әсер ету үшін көркем тіл құралдарын жақсы қолданады; - мазмұндауы жақсы, күрделі әсерлерге қол жеткізеді, сауаттылығы жақсы. - қажетті ұстанымы, сәйкестендірілген құрылымы мен шығармашылық қабілеті анық, аудиторияны сезеді, өз ойын жобалап жеткізеді; - қолданылған құрылымы дұрыс, бірақ кейбір жағдайда жүйеленбеген, - тапсырманы орындаудағы қызықты да әсерлі, қажетті түр мен өзіндік құралдарды бірегей қолданады, аудиторияны жандандырады және пікірін сенімді де нақты білдіреді; - қатаң ұстанымы мен сәйкестендірілген құрылымы мәселені логикалық күйде дамытады; - оқырманға әсер ету, нақтылау, түсіндіру мақсатында қолданылған көркем тіл құралдарының аясы өте кең; - еркін, аяқталған ой-пікірлері күрделі нәтижелерді дәлме-дәл, биік деңгейде талқылай алатынын көрсетеді. - тапсырмаға жақсы дайындалған, қажетті қалыпта қызығушылықты туындатады, өз пікірін нақты білдіреді; - құрылымы әсерлі және сәйкес, мәселе мен деректерді талдауы нақты; - оқырманға әсер ету, нақтылау, түсіндіру мақсатында қолданылған құралдары үйлесімді; - сөйлеу мәнері әсерлі, қиын деректер келтірілген, техникалық қателер түсінуді қиындатпайды. - қажетті ұстанымы, сәйкестендірілген құрылымы мен шығармашылық қабілеті анық, аудиторияны сезеді, өз ойын жобалап жеткізеді; - қолданылған құрылымы дұрыс, бірақ жүйеленбеген құрылым, құрылымнан 83

84 құрылымнан ауытқу кездеседі немесе біртексіз құрылымдар бар; - тіл қолдануға деген талпынысы, суреттеу мен баяндау жазбалары қанағаттанарлық деңгейде; - нақты, бірақ біртекті сөз құрылымдарын қолдану немесе техникалық қателер (шақтардың, бастауыш пен етістіктердің ұйқаспауы, орфографиялық қателер, пунктуацияның жоқтығы) қажетті әсер алуды төмендетеді. - қажетті ұстаным мен мазмұн, аудиторияны сезу қабілеті шектеулі; - құрылымы анық емес, нақты суреттеу мен карама-қайшылықтарды баяндау қабілеті жоқ, өз ойын шамалап жеткізеді; - тіл құралдарын қолдану әрекеті бар, суреттеу жазбалары шектеулі; - сөз саптауы нақты болғанымен, жүйесіздік байқалады, жиі техникалық қателер (шақтардың, бастауыш пен етістіктердің ұйқаспауы, орфографиялық қателер, пунктуацияның жоқтығы) жібереді. - мағына мен мәселеге тоқталғанмен, көздеген мақсатқа сай емес, қалыбы нақтыланбаған, мысалы, суреттеу сұрағына баяндау арқылы жауап береді, өз ойын білдіруі өте шектеулі; - құрылым жеткіліксіз, ұйымдастырылмаған, ауытқулар байқалады; - тек кейбір жағдайда ғана тілдің жиі қолданылатын әдістері баяндау мен суреттеу жазбаларына сәйкес; - шақтарды қолданылуы анық емес, техникалық және құрылымдық қателер (шақтардың, бастауыш пен етістіктердің ұйқаспауы, орфографиялық қателер, пунктуацияның жоқтығы), мағынаны толық түсінуге қиындық келтіреді. ауытқу кездеседі немесе біртексіз құрылымдар бар; - әсер ету, нақтылау, түсіндіру мақсатында қолданылған тіл құралдары кей жағдайларда жеткіліксіз деңгейде; - нақты, бірақ біртекті сөз құрылымдарын қолдану немесе техникалық қателер (шақтардың, бастауыш пен етістіктердің ұйқаспауы, орфографиялық қателер, пунктуацияның жоқтығы) қажетті әсер алуды төмендетеді. - қажетті ұстанымы мен мазмұны, аудиторияны сезу қабілеті байқалады, өз пікірін сирек білдіреді; - құрылымы анық емес, нақты деректер мен дамыту қабілеті жеткіліксіз; - тіл құралдарын қолдану әрекеті бар, суреттеу, деректендіру мен әсер етуі шектеулі; - сөз саптауы нақты болғанымен, жүйесіздік байқалады, техникалық қателер (шақтардың, бастауыш пен етістіктердің ұйқаспауы, орфографиялық қателер, пунктуацияның жоқтығы) жиі кездеседі. - жұмыс қажетті деңгейде мағыналы болғанымен, көздеген мақсатқа сай емес, мәселені түсінгенімен, өз ойын нақты жеткізе алмайды; - құрылымы жеткіліксіз, дұрыс ұйымдастырылмаған, тақырыптан ауытқулықтар байқалады; - суреттеу, деректендіру мен әсер ету мақсатында тілдің құралдары кей жерлерде ғана қолданылған; - баяндауы түсініксіз, техникалық және құрылымдық қателер (шақтарды қолданылуы анық емес, бастауыш пен етістіктердің ұйқаспауы, орфографиялық қателер, пунктуацияның жоқтығы) мағынаны толық түсінуге қиындық келтіреді. 6. Қосымша материалдар: Қалам, өшіргіш пайдалануға рұқсат етіледі. 7. Әкімдік ету ережелері 84

85 Тест уақытында кабинетіңіздегі қолданылуы мүмкін болатын кез-келген көрнекі құралдарды, мысалы, диаграммалар, кестелер, постерлер, плакаттар немесе карталарды жауып қойыңыз. Тест басталмас бұрын алғашқы бетінде жазылған нұсқауды оқып, оқушыларға жұмыстың орындалу ұзақтығын хабарлаңыз. Оқушыларға жұмыс барысында бірбірімен сөйлесулеріне болмайтындығын ескертіңіз. Оқушыларға тест басталғанға дейін түсінбеген сұрақтарын қоюға болатындығы туралы айтыңыз. Оқушылардың жұмысты өздігінен орындап жатқандығына көзіңізді жеткізіңіз. Олардың тест уақытында бір біріне көмектесулеріне, көшіріп алуларына және сөйлесулеріне болмайтындығын ескеріңіз. Жұмысты орындау барысында оқушылардың көмек беретін қосымша ресурстарды, мысалы: сөздіктер немесе калькуляторлар (спецификацияда рұқсат берілген жағдайлардан басқа уақытта) пайдалануларына мүмкіндіктерінің жоқ екендігіне көз жеткізіңіз. Тест барысында нұсқаулыққа немесе тестің ұзақтығына қатысты оқушылар тарапынан қойылған сұрақтарға жауап беруге болады. Оқушыларға көмек беруге негізделген кез келген ақпаратты оқуға, айтуға, өзгертіп айтуға немеес көрсетуге тыйым салынады. Тестің аяқталуына 5 минут уақыт қалғандығын үнемі хабарлап отырыңыз. Тест аяқталғаннан кейін сыныптағы оқушылардан жұмыстарын тоқтатып, қалам/қарындаштарын партаның үстіне қоюларын өтініңіз. 8. Балл қою және модерациялау Барлық мұғалімдер стандарттау процесінде бекітілген балл қою кестесінің бірдей нұсқасын қолданады. Теске балл қою барысында стандартталған балл қою кестесінен ауытқушылық болмағандығына, мұғалімдердің барлық қателіктерді ескергендіктеріне көз жеткізу үшін мұғалім балл қойған жекелеген жұмыс үлгілері тексерілуі қажет. 85

86 3-күн, 3-сабақ. Қалыптастырушы бағалау 3-үлестірме материал. Бағалауды жоспарлаудың болжамды үдерісі САБАҚТЫ ЖƏНЕ ОНЫМЕН БАЙЛАНЫСТЫ БАҒАЛАУ ЖАТТЫҒУЛАРЫН ЖОСПАРЛАУДЫҢ БОЛЖАМДЫ ҮДЕРІСІ Сіз сабақты жоспарлау барысында қалыптастырушы бағалауды қолдану үшін оқу мақсаттарын белгілеуіңіз керек. Бұл төмендегідей ретпен іске асырылады: 1. Критериалды бағалау жөніндегі əдістемелік нұсқаулыққа сүйеніп, қалыптастырушы бағалау жүргізілетін оқу мақсаттарының тізімін жасау. Төменде бастауыш сыныптардағы «Жаратылыстану» пəні бойынша мысал келтірілген. Бағалау жөніндегі əдістемелік нұсқаулықтағы оқу мақсаттарының тізімі Қадағаланатын нысандарды ауызша сипаттаңыз. Зерттеуді жоспарлаған кезде қауіпсіздік шараларын сақтау керектігін ескеру. Стандартты емес өлшеу əдістерін қолданыңыз (мысалы, алақан, табан) 2. Оқу мақсаты оқу жоспарының қай жерінде орналасады. Бағалау жөніндегі əдістемелік нұсқаулықтағы оқу мақсаттарының тізімі Қадағаланатын нысандарды ауызша сипаттаңыз Зерттеуді жоспарлаған кезде қауіпсіздік шараларын сақтау керектігін ескеру. Стандартты емес өлшеу əдістерін қолданыңыз (мысалы, алақан, табан) Бөлім Оқу жоспары Жаттығу 1А Сыныптағы басқа оқушылармен салыстырғанда менің көзімнің түсі қандай? 1В Шығу тегіне қарай ерекшеліктер Сымбат (қалай отыруымыз, тұруымыз немесе 1В жатуымыз керек?) 1B Тірі ме, əлде өлі ме? 1B Өсімдіктердің көптүрлілігі 1B Гүлдер 1A Біздің сынып оқушыларының бойлары қандай? 3. Бір оқу мақсаты оқу жоспарының бірнеше жерлерінде қолданылатын болса (бір тоқсан ішінде), əрбір оқу мақсатының қай кезде бағаланатынын белгілеңіз. Сондықтан олардың əрқайсысы бағаланатын жаттығу түрлерінің тізімін жасаңыз. Бөлім Оқу жоспары Жаттығу 1А Біздің сынып оқушыларының бойлары қандай? 1А Сыныптағы басқа оқушылармен салыстырғанда менің көзімнің түсі 1В қандай? 1В Шығу тегіне қарай ерекшеліктер Сымбат (қалай отыруымыз, тұруымыз немесе жатуымыз керек?) 1B 1B 1B Тірі ме əлде өлі ме? Өсімдіктердің көптүрлілігі Гүлдер Бағалау жөніндегі əдістемелік нұсқаулықтағы оқу мақсаттарының тізімі Стандартты емес өлшеу əдістерін қолданыңыз (мысалы, алақан, табан) Қадағаланатын нысандарды ауызша сипаттаңыз Зерттеуді жоспарлаған кезде қауіпсіздік шараларын сақтау керектігін ескеру. 86

87 3-күн, 3-сабақ. Қалыптастырушы бағалау 3-үлестірме материал. Бағалауды жоспарлаудың болжамды үдерісі 4. Оқу жоспарында берілген жаттығулардың негізінде толық қалыптастырушы бағалау немесе бағалау бойынша басқа да ұсыныстар беру үшін бағалау жөніндегі нұсқаулықты қарастыру. Бөлім Оқу жоспары Жаттығу 1А Біздің сынып оқушыларының бойлары қандай? Бағалау жөніндегі əдістемелік нұсқаулықтағы оқу мақсаттарының тізімі Стандартты емес өлшеу əдістерін қолданыңыз (мысалы, алақан, табан) Оқушының оқу мақсатына жеткендігінің дəлелдемелері Стандартты емес өлшеу əдістерінің көмегімен қалай дəл өлшеуге болатынын дəлелдей алады. 1А 1В 1В 1B 1B 1B Сыныптағы басқа оқушылармен салыстырғанда менің көзімнің түсі қандай? Шығу тегіне қарай ерекшеліктер Сымбат (қалай отыруымыз, тұруымыз немесе жатуымыз керек?) Тірі ме əлде өлі ме? Өсімдіктердің көптүрлілігі Гүлдер Қадағаланатын нысандарды ауызша сипаттаңыз. Зерттеуді жоспарлаған кезде қауіпсіздік шараларын сақтау керектігін ескеру. Дəлелдемелер сыныптағы бақылауларға негізделеді, «Көрсет жəне айтып бер» жаттығуы жəне т.б. Ауызша сипаттауды қолдана отырып, бақыланатын нысан туралы кем дегенде бір дұрыс тұжырым жасай алады. Дəлелдемелер сыныптағы бақылауларға негізделеді, «Көрсет жəне айтып бер» əрекеті жəне т.б. Қарастырылатын зерттеуге немесе жаттығуға байланысты барлық қауіпсіздің ережелерін түсінетінін көрсетеді. Оқушылар қарастырылатын зерттеуге немесе жаттығуға байланысты қауіпсіздік ережелерін қалай сақтау керектігін білетінін көрсетуі тиіс. Дəлелдемелер сыныптағы бақылауларға негізделеді, «Көрсет жəне айтып бер» жаттығуы жəне т.б. 87

88 3-күн, 3-сабақ. Қалыптастырушы бағалау 4-үлестірме материал. Жоспарлау нысанының үлгісі САБАҚТЫ ЖОСПАРЛАУ ЖƏНЕ ОҒАН БАҒАЛАУҒА АРНАЛҒАН ЖАТТЫҒУЛАРДЫ ЕНГІЗУ Сіз сабақты жоспарлау барысында қалыптастырушы бағалауды қолдану үшін оқу мақсаттарын белгілеуіңіз керек. Бұл төмендегідей ретпен іске асырылады: 1. Критериалды бағалау жөніндегі əдістемелік нұсқаулыққа сүйеніп, қалыптастырушы бағалау жүргізілетін оқу мақсаттарының тізімін жасау. Бағалау жөніндегі əдістемелік нұсқаулықтағы оқу мақсаттарының тізімі 2. Оқу мақсаты оқу жоспарының қай жерінде орналасатынын белгілеңіз. Бағалау жөніндегі əдістемелік нұсқаулықтағы оқу мақсаттарының тізімі Бөлім Оқу жоспары Жаттығу 88

89 3-күн, 3-сабақ. Қалыптастырушы бағалау 4-үлестірме материал. Жоспарлау нысанының үлгісі 3. Бір оқу мақсаты оқу жоспарының бірнеше жерлерінде қолданылатын болса (бір тоқсан ішінде), əрбір оқу мақсатының қай кезде бағаланатынын белгілеңіз. Сондықтан олардың əрқайсысы бағаланатын жаттығу түрлерінің тізімін жасаңыз. Бөлім Оқу жоспары Жаттығулар Бағалау жөніндегі əдістемелік нұсқаулықтағы оқу мақсаттарының тізімі 89

90 3-күн, 3-сабақ. Қалыптастырушы бағалау 4-үлестірме материал. Жоспарлау нысанының үлгісі 4. Немесе оқу жоспарында берілген жаттығулардың негізінде толық қалыптастырушы бағалау немесе бағалау бойынша басқа да ұсыныстар беру үшін бағалау жөніндегі нұсқаулықты қарастыру. Бөлім Оқу жоспары Жаттығу Бағалау жөніндегі əдістемелік нұсқаулықтағы оқу мақсаттарының тізімі Оқушының оқу мақсатына жеткендігінің дəлелдері 90

91 3-күн, 4-сабақ, Жиынтық бағалау 5-үлестірме материал. Айгүлге ұсынылатын кері байланыс АЙГҮЛГЕ ҰСЫНЫЛҒАН КЕРІ БАЙЛАНЫС Айгүл жаңа ғана математикадан тест тапсырып шықты. Сізден оның көрсеткіштеріне қатысты кері байланыс ұсыну сұралды деп ойлаңыз. Тест бойынша 40 балл жинауға болады. Қолжетімді балдардың жартысын алгебра жəне сандар бойынша көп нұсқалы жауабы бар сұрақтар бойынша жинауға болады. Қалған 20 балл модельдеу мен геометрия бойынша қысқа жауапты сұрақ жəне өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар еншісіне берілген. Тест бойынша Айгүлдің көрсеткіші: Айгүл алуға болатын 40 балдың 20-сын жинады; Ол өз балдарының көбін (12 балл) көп нұсқалы жауабы бар сұрақтар бойынша алды; Ол алгебрадағы өрнектер бойынша көп балл жинады; Ол геометриядан сұрақтарға ең аз жауап берді. Айгүл мен оның ата-анасына пайдалы болатын кері байланыс жазыңыз: Айгүлдің тест бойынша нəтижесінің негізінде өз оқыту тəжірибеңізді қалай өзгертуге болатынын ұсыныңыз: 91

92 3-күн, 4-сабақ 6-үлестірме материал. Өзін-өзі бағамдау нысаны Аты-жөні: Күні: 6-үлестірме материал. ӨЗІН-ӨЗІ БАҒАМДАУ НЫСАНЫ 1. Бүгін сізге бəрінен де не ұнады? 2. Бүгінгі сабақта үйренгеніңіздің ішінен өзіңіздің тəжірибеңізде нені қолданамын деп ойлайсыз? 3. Бүгінгі сабақта Сіз түсінбеген мəселелер болды ма? Оны қалай пысықтағыңыз келеді? 4. Бүгін үйренгендердің ішінен Сіз үшін не айтарлықтай құнды (білім немесе дағдылар)? 5. Өзіңіздің қосатын ойларыңыз бар ма? 92

93 4-КҮН

94

95 4-күн,1-сабақ. Бастауыш сыныпқа арналған білім беру бағдарламасына шолу 1-үлестірме материал. Бастауыш сынып пəндері Бастауыш сынып пəндері Біліктілікті арттыру бағдарламасы аясында бастауыш сынып бойынша алты негізгі пəн қамтылған: Қазақ тілі; Сауат ашу; Əдебиеттік оқу; Математика; Жаратылыстану; Дүниетану. Бастауыш сыныптарда оқытылатын арнайы пəндер бойынша жеке біліктілікті арттыру курстары көзделген: Орыс тілі; Бейнелеу өнері; Музыка; Ағылшын тілі; Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар. 95

96 4-күн, 1-сабақ. Бастауыш сыныпқа арналған білім беру бағдарламасына шолу 2-үлестірме материал. Бастауыш сыныптың білім беру бағдарламасының құрылымы БАСТАУЫШ СЫНЫПТЫҢ БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ Бағдарлама алты негізгі пəндерді қамтиды: Қазақ тілі; Сауат ашу; Əдебиеттік оқу; Математика; Жаратылыстану; Дүниетану. Осы пəндердің əрқайсысын оқыту бірнеше бөлімдер арқылы ұйымдастырылған. Кейбір бөлімдер əрбір пəнді зерделеу кезеңдерін көрсететін болса, ал кейбір бөлімдер тек қана 1-сыныпта, 2-сыныптан 4-сыныпқа дейін немесе 1-сыныптан 4-сыныпқа дейін оқытылады. Төмендегі кестеде келтірілген оқу бағдарламасындағы əрбір пəн бойынша бөлімдерді толтыру үшін «Мазмұны» деген 2-бөлімге жүгініңіз. Бөлім Қазақ тілі Сауат ашу Əдебиет тік оқу Математика Жаратылыстану Дүниетану Барлық пəндердің бөлімдері өз ішінде бөлімшелерге бөлінеді, олар дағды немесе тақырып, білім немесе түсінік деңгейіне қарай жіктеледі. Бөлімшелер сынып деңгейінде күтілетін нəтижелерді білдірген кезде оқу мақсаттары болып саналады. Осындай оқу мақсаттары оқушыларға оларға алда еңсеруге тура келетін белестерді белгілеп, мұғалімдерге жоспарлауға жəне бағалауға мүмкіндік бере отырып, əр бөлімшенің аясындағы алға ілгерілеуді көрсетеді. Бейіндік пəндердің бөлімдері келесідей көрініс табады: Бөлім Орыс тілі Бейнелеу өнері Музыка Ағылшын тілі 1 Тыңдалым Идеяларды зерделеу жəне Орындау Тыңдалым 96

97 4-күн, 1-сабақ. Бастауыш сыныпқа арналған білім беру бағдарламасына шолу 2-үлестірме материал. Бастауыш сыныптың білім беру бағдарламасының құрылымы дамыту 2 Оқылым Əзірлеу жəне Бірқатар Оқылым жасау құралдардың, соның ішінде музыкалық технологиялард ың көмегімен əзірлеу 3 Айтылым Шолу, талдау Əуенді тыңдау Айтылым жəне бағамдау жəне оған сəйкес əрекет ету 4 Жазылым Əрекет етуге Жазылым шолу жəне бағамдау 5 Ағылшын тілін пайдалану Аптадағы сағат саны əрбір пəн бойынша бағдарламаның теңгерімділігі үшін алынды. Оқу бағдарламасының 1.4-бөліміне сүйене отырып, төмендегі кестені толтырыңыз Пəндер Аптадағы сағат саны 1- сынып 2-сынып 3-сынып 4-сынып Қазақ тілі - Сауат ашу Əдебиеттік оқу - Математика Жаратылыстану Дүниетану Бейіндік пəндер Аптадағы сағат саны 1-сынып 2-сынып 3- сынып Орыс тілі Ағылшын тілі Бейнелеу өнері Музыка АКТ сынып 97

98 4-күн, 1-сабақ. Бастауыш сыныпқа арналған білім беру бағдарламасына шолу. 3-үлестірме материал. Бөлімдерге шолу Бастауыш сыныпта тілді оқыту БӨЛІМДЕРГЕ ШОЛУ БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ТІЛДІ ОҚЫТУ Бастауыш сыныпта тілді оқыту бағдарламасы өзара байланысқан үш пəннен тұрады: Сауат ашу, 1-сынып; Қазақ тілі, 2-4-сыныптар; Əдебиеттік оқу, 2-4-сыныптар. Осы пəндердің əрқайсысының бөлімдері ұқсас болып келеді: айтылым жəне тыңдалым, жазылым жəне оқылым. Төменде келтірілген кестеде əрбір тілдік бөлім үшін талап етілетін мазмұн, білім мен дағдылар ұсынылған: бұның алдында əр бөлімнің жалпы анықтамасы мен оның аясында қандай мəселелер қарастырылатыны ұсынылған. Сауат ашу Қазақ тілі Əдебиеттік оқу Бөлім Тек 1-сынып 2-4-сыныптар 2-4-сыныптар 98

99 Жалпы анықтамасы / неге назар аударады Сауат ашу білім беру бағдарламасындағы аса маңызды пəндердің бірі болып табылады. Жалпы білімнің негізін қалыптастырады. (1.1-тараудан алынды) Мыналарға назар аударады (1.2- тараудан алынды) Əңгімелер мен қиялын пайдалана отырып, оқуға деген қызығушылығын ояту; Кез келген пəнді оқу үшін қажетті дағдыларды дамыту: ойлау/тыңдау, есте сақтау, елестету/шығармашылық, сондай-ақ оқылым жəне жазылым. Қазақ тілі білім беру бағдарламасындағы аса маңызды пəндердің бірі болып табылады. Жалпы білімнің негізін қалыптастырады. «Қазақ тілі - барлық мектеп пəндерінің тілі. Сондықтан басқа пəндерді түсінуі қазақ тілін білу деңгейіне тəуелді». (1.1-тараудан алынды) Мыналарға назар аударады (1.2-тараудан алынды) тілді, оның құрылымы мен функциясын түсінуді қалыптастыру; тіл дағдылары, соның ішінде сөйлеу мəнері, дұрыс дыбыстау, орфография, грамматика жəне лексика;... жəне жоғарыда айтылғандардың барлығы арқылы өз тілін құрметтеу, өз елін мақтан ету, басқаларға төзімділікпен қарау жəне оқушылардың кез-келген қоғамда өзін еркін ұстай білуі. Əдебиеттік оқу оқушыларға қиялы мен тілін дамытуға, сөз өнерін түсінуге, əдеби жəне эстетикалық, сондай-ақ адамзат құндылықтарын түсінуге, олардың тілдік дағдылары мен оқылым дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік беретін жалғыз пəн. Ол түсініп оқу жəне сауатты сөйлеу, тəуелсіз сын тұрғысынан ойлау дағдыларын қалыптастырып, оқушының тұлға ретінде дамуына көмектеседі". (1.1-тараудан алынды) Мыналарға назар аударады (1.2-тараудан алынды) Қазақстанның əдеби мұрасын, мəдениетін, адамның мінез-құлқын, қиялын түсіну үшін əдебиетті пайдалану ("оқушының рухани құндылықтарын байыту"); Тілді дамыту үшін əдебиетті пайдалану; Түрлі жанрларды, олардың ерекшеліктері мен құрылымын түсіну үшін əдебиетті пайдалану; «Класссика» болып табылатын əдеби туындылар (мысалы, ауыз əдебиеті, ұлттық жəне əлемдік балалар əдебиетінің үздік үлгілері) туралы білім қалыптастыру; Оқу мəдениетін дамыту. 99

100 Тыңдалым жəне айтылым Оқылым Кез келген пəнді оқу үшін талап етілетін айтылым жəне тыңдалым дағдыларына назар аударады. 1-сыныпта оқушылар мыналарды дамытады: ақпаратты тыңдау жəне түсіну қабілеті (ТА1, ТА2, ТА7); дыбыс құрылымдарын, буындарды жəне сөздердің айтылуын түсіну (ТА9); тіл нормаларын пайдалану арқылы пікірлерді салыстыру, сұрақ қою, оқиғаларды жорамалдау жəне өлеңдерді, мақалдарды, жұмбақтарды жəне т.б. мəнерлеп оқу үшін тілдік жəне коммуникациялық дағдыларын дамыту (дауыс ырғағы, кідіріс, үнсіз тілдесу) (ТА3, ТА4, ТА5, ТА6, ТА8). Кез келген пəнді оқу үшін қажет негізгі оқылым дағдыларына назар аударады. 1-сыныпта оқушылар мыналарды дамытады: мəтіндердегі негізгі ақпаратты оқу, түсіну жəне салыстыру дағдылары (О1, О2, О3, О5, О6, О8); мəтін бойынша қарапайым сұрақ қойып, жауап беру дағдылары (О4); дыбыстар, олардың бірізділігі жəне тиісті əріптік құрылымдар туралы түсінік (О9); түрлі оқылым тəсілдерін қолданып, мəтіннен ақпарат табу дағдылары (О6, О7). Айтылым жəне тыңдалым дағдыларын дамыту арқылы тілге назар аударады. 2-5 сыныптарда оқушылар: ауызша ақпаратты тыңдайды жəне мазмұнын/ идеяны, қолданылатын ишараларды түсінеді (ТА1, ТА2 жəне ТА4); ауызша материалдарды жəне тіл қалай пайдаланылғанын бағамдайды, мысалы, басқалардың көзін жеткізу үшін; əдеби тəсілдерді пайдаланады (ТА7); тиісті тіл нормаларын, əдеби тəсілдерді, құрылымдық/ визуалдық материалдарды пайдалана отырып, диалогке араласады, материалдың мазмұнын айтады, тұжырым жасайды (ТА3, ТА5, ТА6 жəне ТА8). Тілді дамыту мақсатында оқылымға назар аударады. 2-5 сыныптарда оқушылар: бірқатар оқылым тəсілдерін пайдалана отырып, мəтінді оқиды; мəтін мазмұнын жəне оларда пайдаланылған тілдің түрін, стилін жəне құрылымын түсінеді (О1, О2, О5, О6) мəтінде синтаксистік жəне лексикалық бірліктердің қалай қолданылғанын түсінеді (О3); оқылған мəтінді талдайды, салыстырады жəне үзінді ала алады (О4, О7 жəне О8). Айтылым жəне тыңдалым дағдыларын дамыту арқылы əдебиетке назар аударады. 2-5 сыныптарда оқушылар: əдеби туындыларды талқылауға қатыса отырып, оның барысында əдеби мəтіндерді қалай түсінетінін көрсете алады (идеяларды анықтау, сұрақтар қою, өз пікірін айту, үзінділердің мазмұнын айту, оқиғалардың қалай өрбитінін жорамалдау арқылы) (ТА 1-5); сын тұрғысынан ойлау дағдыларын дамытады (1.1-тараудан алынды) / мəтіндерді бағамдайды (ТА6). Əдебиет туралы жəне тіл қалай пайдаланылатыны туралы білім алу мақсатында оқылымға назар аударады. 2-5 сыныптарда оқушылар: мəтіннің жанры, құрылымы жəне балама əдеби түрлері арасындағы айырмашылықты тани отырып, бірқатар əдеби туындыларды оқиды жəне түсінеді (О1, О2, О3, О5); бірқатар оқылым тəсілдерін құрады жəне мəтіннен қажетті ақпаратты алу үшін оларды пайдаланады (О6 жəне О7); оқылым арқылы сипаттау жəне сезімін білдіру үшін пайдаланылатын тіл бірліктері туралы білімін тереңдетеді (О4). 100

101 Жазылым Кез келген пəнді оқу үшін қажет негізгі жазылым дағдыларына назар аударады. 1-сыныпта оқушылар мыналарды дамытады: негізгі жазылым дағдылары: қаламды ұстаудан бастап қарапайым сөйлемдерді ұқыптап жазу, тақырыптарды, сөздерді, графиктерді/ диаграммаларды, кішкентай жəне бас əріптерді пайдалануға дейін (Ж3, Ж4, Ж5, Ж6, Ж7, Ж8) қарапайым тыныс белгілерін (нүкте, леп белгісі, сұрақ белгісі), орфографиялық жəне грамматикалық ережелерді пайдалану дағдылары (Ж9, Ж 10, Ж 11 жəне Ж 12) Жазылым дағдыларын (құрылымы, грамматика, тыныс белгілері жəне т.б.) дамытуға назар аударады. 2-5 сыныптарда оқушылар: тиісті лексика мен таныстырылым тəсілдерін пайдалана отырып, мəтіндердің əралуан түрлері мен стильдерін құрылымдайды (жоспарлайды) жəне жазады (Ж1, Ж2, Ж3, Ж4, Ж6); шығармашылық жұмыс үшін жəне естіген немесе оқыған материалды қорыту үшін жазылым дағдыларын пайдаланады (Ж5); мəтіндерді салыстырады (Ж7); орфографиялық, грамматикалық жəне тыныс белгілері ережелерін қолданады; мəтіндерді дұрыстау жəне түзету үшін тіл туралы білімін пайдаланады. Шығармашылық жұмысқа назар аударады. 2-5 сыныптарда оқушылар: шығармашылық жұмыс жазуда өзінің əдебиет бойынша білімін пайдаланады (Ж1) жəне əдеби туындыларын басқа нысанда, мысалы, сурет, анимация түрінде ұсынады (Ж2); Өз жұмысын дұрыстау жəне түзету үшін өзінің тіл туралы білімін пайдаланады (Ж3). 101

102 4-күн, 3-сабақ. Орта мерзімді жəне қысқа мерзімді жоспарлау (1). 4-үлестірме материал. Қысқа мерзімді жоспардың үлгісі ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ ЖОСПАР Сабақ жоспары Ең алдымен өзіңіздің орта мерзімді жоспарыңызды қарап шығыңыз. Сабағыңыздың жоспарын алдыңғы сабақтарда меңгерілген білімді ескере отырып, қандай да бір өзгертулер енгізе отырып, құрған жөн. САБАҚ: Күні: Мектеп: Мұғалімнің аты-жөні: СЫНЫП: Қатысқандар: Қатыспағандар: Осы сабақ арқылы жүзеге асатын оқу мақсаттары Сабақ мақсаттары Барлық оқушылар орындай алады: Оқушылардың көпшілігі орындай алады: Кейбір оқушылар орындай алады: Тілдік мақсат Оқушылар орындай алады: Түйінді сөздер мен сөз тіркестері: Сыныптағы диалог/жазылым үшін сай келетін тіл стилі: Талқылауға арналған сұрақтар: Не себепті. деп ойлайсыз? ишара: Алдыңғы оқу: Жоспар Жоспарланған уақыт есебі Жоспарланған жаттығу түрлері (төмендегі жазбаларды сіз жоспарлаған жаттығу түрлерімен ауыстырыңыз) Ресурстар Басы Ортасы 102

103 4-күн, 3-сабақ. Орта мерзімді жəне қысқа мерзімді жоспарлау (1). 4-үлестірме материал. Қысқа мерзімді жоспардың үлгісі Соңы Қосымша мəліметтер Саралау оқушыға мейлінше қолдау көрсетуді қалай жоспарлайсыз? Қабілетті оқушыға тапсырманы қалай түрлендіресіз? Бағалау оқушы білімін тексеруді қалай жоспарлайсыз? Пəнаралық байланыс Денсаулық жəне қауіпсіздік, АКТ-мен байланыс. Құндылықтармен байланыс (тəрбие элементі). Рефлексия Сабақтың мақсаты мен оқу міндеттері орындалды ма? Бүгін оқушылар не үйренді? Сабақ қалай өтті, қандай деңгейде өтті? Жоспарланған саралау жақсы іске асты ма? (тапсырмалар сəйкес болды ма?) Уақытты қалай пайдаландым? Жоспарыма қандай өзгерістер енгіздім жəне неге? Өз сабағыңызды талдау үшін осы бос орынды пайдаланыңыз. Сол жақта берілген сұрақтарға жауап беріңіз. 103

104 4-күн, 3-сабақ. Орта мерзімді жəне қысқа мерзімді жоспарлау (1). 4-үлестірме материал. Қысқа мерзімді жоспардың үлгісі Қорытынды бағалау Ең жақсы өткен екі нəрсені атап көрсетіңіз (оқыту мен оқуға қатысты) 1: 2: Қандай екі нəрсе немесе тапсырма сабақтың одан да жақсы өтуіне ықпалын тигізер еді (оқыту мен оқуға қатысты)? 1: 2: Осы сабақтың барысында барлық сынып немесе жекелеген оқушылар жөнінде келесі сабағыма қажет болуы мүмкін қандай ақпарат білдім? 1: 2: 104

105 4-күн, 4-сабақ. Орта мерзімді жəне қысқа мерзімді жоспарлау (2) 5-үлестірме материал. Қысқа мерзімді жоспарлау Төмендегі мəселелер туралы ойланыңыз: Қысқа мерзімді жоспарлау Бұл сіздің сабақ жоспарын жасаудағы көмекшіңіз болып табылады; көрсетілген тармақтардың көпшілігі оқу жоспарының кез келген бөлімі бойынша сіздің сабақтарыңызды жоспарлауда пайдалы болуы мүмкін. Сабақтың мақсаты: Мына мəселелерге назар аударыңыз: Сабақтың басында ширату жаттығуларын жүргізуге арналған оқу мақсаттарын, сабақтың негізгі бөліміне арналған оқу мақсаттарын алдын ала шешіп алыңыз. Оқу жоспарында тиісті нұсқаулықтар берілген. Кейбір мақсаттар бірнеше мақсатқа бөлінуі мүмкін. Сабақ барысында пəнге сай қандай тілді жəне шартты белгілерді қолданатыныңыз жөнінде ойланыңыз. Бір немесе бірнеше мақсаттар бірнеше сабақтың тақырыбы болуы мүмкін. Жұмысыңыздың бөлімдерін жүйелі ұйымдастыру үшін мақсаттарды топтастырыңыз. Əрбір мақсатты сабақтың негізі үшін пайдалануға тырыспаңыз. Өзіңіздің сыныбыңызға/тобыңызға қандай мақсаттар сай келетіндігін түсіну үшін орта мерзімді жоспарды пайдаланыңыз. Оқушыларға төмендегідей мүмкіндік ұсыныңыз: математикадан түрлі тəсілдер арқылы ойша есептеуге жəне сандық фактілерді жылдам еске түсіруге жаттығу; белгілі фактілердің арасынан жаңа фактілерді алу жəне пайдаланылатын əдістəсілдерді түсіндіру; алдыңғы əдіс-тəсілдердің негізінде құру жəне оны əрі қарай дамыту; оқушылардың есінде жылдам қалатын фактілерді анықтап, оларды қандай тəсілмен орындау керектігін талқылау; пəн аясында сөздік қор қалыптастырып, терминдерді дұрыс қолдану. Ойша жəне ауызша орындалатын ширату жаттығулары (басында): нақты əрі жылдам қарқынмен бастаңыз; оқу мақсаттарына сай келетін тапсырмаларды таңдап алыңыз (олар кейде сабақтың негізгі бөлімімен байланысты болуы да мүмкін). апта бойы түрлі қысқаша ауызша жəне ойша орындалатын жаттығуларды жоспарлаңыз; сыныпқа қоятын бірнеше ашық жəне жабық сұрақ дайындаңыз; барлық оқушылардың сабаққа қатысып отырғанын көрір тұру үшін оларға көрінетіндей жерде тұрыңыз (отырыңыз); жеке оқушыға/жұпқа/топқа нақты сұрақ қойыңыз; оқушылардың ілгерілеуін бейресми түрде белгілеу үшін олардың жауаптарын пайдаланыңыз; сабақта пайдаланатын көрнекі құралдарыңыз (ресурстар, материалдар) үнемі қол жетімді жерде əрі дұрыс əзірленген болсын, мысалы, сандық карточкалар; жоспарланған уақыттан ауытқымаңыз жəне сабақтың келесі бөліміне бірқалыпты ауысып отырыңыз. 105

106 4-күн, 4-сабақ. Орта мерзімді жəне қысқа мерзімді жоспарлау (2) 5-үлестірме материал. Қысқа мерзімді жоспарлау Негізгі жаттығулар (ортасында) Сабақтың бұл бөлімінде сіз: жаңа тақырыпты енгізе аласыз; алдыңғы жұмысты бекіте немесе тереңдете аласыз; түсініктер мен дағдыларды пайдалана немесе қолдана аласыз; оқушылардың сіз оқытқандардың ішінен нені үйренгенін бағалай аласыз. Негізгі жаттығуды орындау барысында сіз: сыныптағы оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбын (олардың нені меңгеретінін, неге үйренетінін) нақты əрі анық түсіндіріңіз; алдыңғы сабақпен немесе басқа сабақтармен пəнаралық байланыс жасаңыз; оқушыларға не істеу керектігі жəне оған қанша уақыт кететінін, жалпы пікірталасқа дайын болу үшін не қажет екенін жəне оны қалай ұсыну керектігі туралы айтып отырыңыз; сабақты жүргізу қарқынын қадағалаңыз жəне жұмысты (тапсырмаларды) аяқтау мерзімін белгілеп отырыңыз. Бүкіл сыныппен жұмыс істеу барысында: қолданатын ресурстарды барлық оқушылардың көріп отырғанына көз жеткізіп барып, көрсетіңіз жəне түсіндіріңіз; алдын ала жоспарланған сұрақтардың көмегімен оқушыларды белсенді түрде сабаққа ынталандырыңыз; ерекше көмекті қажет ететін оқушылардың ресурстармен қамтамасыз етілгендігіне немесе сыныптасының (мұғалімнің) көмегін алатындығына көз жеткізіңіз; оқыту тəсілдердің бірі ретінде оқушылардың қателерін тауып, дұрыс түсінбеген жерлерін анықтап түзетіңіз жəне түсіндіріңіз; жаңа сөздерге, ұғымдарға, түсініктерге немесе терминдерге назар аударып, олардың мəн-мағынасын түсіндіріңіз жəне оларды оқушылар өздерінің жұмысында пайдаланатындығына көз жеткізіңіз; оқушыларға өздерінің əдісін бүкіл сыныпқа айтып беруді сұраңыз. Топтық жұмыс ұйымдастыру барысында: өзіңіз басқара алатын топ құрамын құрыңыз; топқа тапсырманы қалай түсіндіретініңізді жəне ұжымдық жұмыстың немен аяқталатынын алдын ала шешіп алыңыз; саралау əдісін пайдаланыңыз; оқушылардың қызығушылығын жоғалтпайтын əрі көп күттірмейтін тапсырмаларды, жаттығуларды жəне ресурстарды беріңіз; бір немесе екі топпен қарқынды жұмыс істеңіз, олардың арасында арлы-бері жүріп алмаңыз. оқушылар жеке жұмыс істей отырып, өздігінен ресурстарды тауып, жетістікке жете алатындығына көз жеткізіңіз жəне оқушылардың жұмысына кедергі жасаудан аулақ болыңыз. Жұппен немесе жеке жұмыс істеу барысында: сыныптағы оқушыларға өзара байланысқан (ұқсас) тапсырмалар, жаттығулар немесе проблемалы сұрақтарды беріңіз; сауал қою үшін немесе қолдау көрсету үшін белгілі бір оқушыны таңдаңыз; оқушылардың арасындағы əріптестікті жəне жүргізген талқылауларын ынталандырып отырыңыз. 106

107 4-күн, 4-сабақ. Орта мерзімді жəне қысқа мерзімді жоспарлау (2) 5-үлестірме материал. Қысқа мерзімді жоспарлау Бүкіл сыныппен талқылау (соңында): Сабақтың бұл бөлігінде: оқу мақсатымен байланыс орнатыңыз; оқушылардан өзінің орындаған жұмысын түсіндіруді, кейде көрсетуді сұраңыз: олардың жұмысын өз қателіктерін түсініп, оларды түзететіндей етіп бағалаңыз; оқушыларға өздерінің жеке мақсаттары туралы естеріне салып отырыңыз жəне жеткен жетістіктерін, табыстарын атап айтып отырыңыз; оқушылардың математикада қолданатын есептеудің түрлі əдіс-тəсілдерінің тиімділігін талқылаңыз; оқушыларға сабақта келтірілген мысалдардан ортақ қорытынды шығаруға көмектесіңіз; зерделенген материалға қорытынды жасаңыз жəне ненің маңызды болғандығын жəне нені есте сақтау қажеттігі жөнінде ойланыңыз; егер бұл сабақ бөлімді аяқтауға арналған сабақ болатын болса, онда алдыңғы білімге назар аударып, үдерістің дамуын қарастырыңыз; меңгерілген дағдылар мен идеялардың көмегімен шешімі табылмай жүрген проблемаларды талқылаңыз; өзге жұмыспен байланыстырыңыз жəне ары қарай орындалатын шараларды талқылаңыз. Бүкіл сыныппен талқылау барысында: неге қол жеткізгіңіз келетінін нақты белгілеңіз; сабақтың негізгі бөлімі жоспарланған уақыттан ауытқымауын қадағалаңыз; оқушылардың жұмысын қалай ұсынатынын, көрсететінін мұқият жоспарлаңыз, сондай-ақ оған кететін уақытты да алдын ала жоспарлап қойыңыз; оқушылар материалды түсінгендігіне көз жеткізу үшін қоятын сұрақтарыңызды алдын ала дайындап алыңыз; сабақты аяқтаңыз жəне жетістіктеріңізді бағалаңыз. Ресурстар Сіз төмендегілерді орындай аласыз: оқытатын ресурстар туралы ойланыңыз, мысалы, математика сабағында тақтада, флипчартта жəне т.б. сандық осьте 100 шаршыны қалай есептейтініңіз туралы ойланыңыз; оқу ресурстары туралы да ойланыңыз оқушылар сандық осьті пайдалана ма əлде кесте, текше немесе ойын сүйектерін (текше түріндегі) пайдалана ма жəне т.б. сабақ басталмай тұрып, қажетті материалдарды жинастырып, оны пайдалануға дайындап қойыңыз; барлық материалдарыңыз жеткілікті мөлшерде болсын; сіздің көрсеткен материалдарыңыз оқушылардың оқуына көмектесіп, оны тереңдетуге ықпал етуін ойлаңыз. 107

108

109 5-КҮН

110

111 5-күн, 1-сабақ. Дүниетану пəнінің оқу бағдарламасының ерекшеліктері. 1-үлестірме материал. Оқу бағдарламасындағы «Дүниетану» пəнінің маңызы 1. Əр тұжырым үшін əр бөліммен байланысқан 1-сыныпқа арналған оқу мақсаттарын анықтаңыз. 2. Оқу жоспарынан осы оқу мақсатымен байланысты жаттығуды табыңыз сынып оқушыларына «Дүниетану» пəнінен көмектесу үшін тағы басқа қандай жаттығу орындауға болады? Оқу бағдарламасынан алынған тармақтар Тиісті оқу мақсаты Оқу жоспарындағы жаттығу оқушыларда өзіндік, қоғамдық жəне ұлттық сана мен отансүйгіштік қасиеттерді қалыптастырады оқушыларға қоршаған ортасы туралы ғылыми негіздерді меңгере отырып, тарихи, географиялық тұрғыдан ойлауын дамытады оқушылар қазақстандық қоғам мен өзін қоршаған əлеуметтік ортаның барлық деңгейі: өз үйі, отбасы, жергілікті жəне ұлттық қоғамдастық туралы білімді меңгереді оқушылар Қазақстан географиясының негіздерін, оның ландшафты жəне табиғи жағдайы туралы біледі 111

112 5-күн, 1-сабақ. Дүниетану пəнінің оқу бағдарламасының ерекшеліктері. 1-үлестірме материал. Оқу бағдарламасындағы «Дүниетану» пəнінің маңызы Қазақстанның жəне бүкіл əлемнің өткен жəне бүгінгі күн оқиғалары, олардың себептері, өзгерістері, сабақтастығы, ұқсастықтары мен айырмашылықтары туралы білім қалыптастырады өткен замандағы оқиғалардың қазіргі əлемнің қалыптасуына жəне бүгінгі таңдағы оқиғалардың болашақтың қалыптасуына қандай əсер тигізетіні туралы түсінеді адамның тіршілік əрекетінің қоршаған ортаға тигізетін əсері туралы біліп, оның тұрақты болашақтың дамуына қажеттілігін түсінеді оқушыларда өз халқының жəне өзге халықтардың мəдениеті, дəстүрін сыйлай білу, ұлттық жəне жалпы адами құндылықтарды құрметтеу сезімі қалыптасады, олар адмдардың құқықтары мен міндеттерін түсінеді қоғамдық тəртіп нормаларын біледі, оларды ұстану қажеттілігін түсінеді жəне əлеуметтік ортада қауіпсіздік тəртіп ережелерін сақтай білумен танысады адамгершілік қасиеттерді, төзімділікті қалыптастырады 112

113 4-күн, 3-сабақ. Орта мерзімді жəне қысқа мерзімді жоспарлау (1) 2-үлестірме материал. Қысқа мерзімді жоспардың үлгісі ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ ЖОСПАР Сабақ жоспары Бастамас бұрын орта мерзімді жоспарға жүгініңіз. Өзіңіздің сабағыңыздың жоспарын алдыңғы сабақтарда меңгерілген білімді ескере отырып, қандай да бір өзгертулер енгізе отырып, құрған жөн. САБАҚ: Күні: Мектеп: Мұғалімнің аты-жөні: СЫНЫП: Қатысқандар: Қатыспағандар: Осы сабақ арқылы жүзеге асатын оқу мақсаттары Сабақ мақсаттары Барлық оқушылар орындай алады: Оқушылардың көпшілігі орындай алады: Кейбір оқушылар орындай алады: Тілдік мақсат Оқушылар орындай алады: Түйінді сөздер мен сөз тіркестері: Сыныптағы диалог/жазылым үшін сай келетін тіл стилі: Талқылауға арналған сұрақтар: Не себепті. деп ойлайсыз? ишара: Алдыңғы оқу: Жоспар Жоспарланған уақыт есебі Жоспарланған жаттығу түрлері (төмендегі жазбаларды өзіңіз жоспарлаған жаттығу түрлерімен ауыстырыңыз) Ресурстар Басы Ортасы 113

114 4-күн, 3-сабақ. Орта мерзімді жəне қысқа мерзімді жоспарлау (1) 2-үлестірме материал. Қысқа мерзімді жоспардың үлгісі Соңы Қосымша мəліметтер Саралау оқушыға мейлінше қолдау көрсетуді қалай жоспарлайсыз? Қабілетті оқушыға тапсырманы қалай түрлендіресіз? Бағалау оқушы білімін тексеруді қалай жоспарлайсыз? Пəнаралық байланыс Денсаулық жəне қауіпсіздік, АКТ-мен байланыс. Құндылықтармен байланыс (тəрбие элементі). Рефлексия Сабақтың мақсаты мен оқу міндеттері орындалды ма? Бүгін оқушылар не үйренді? Сабақ қалай өтті, қандай деңгейде өтті? Жоспарланған саралау жақсы іске асты ма? (тапсырмалар сəйкес болды ма?) Уақытты қалай пайдаландым? Жоспарыма қандай өзгерістер енгіздім жəне неге? Өз сабағыңызды талдау үшін осы бос орынды пайдаланыңыз. Сол жақта берілген сұрақтарға жауап беріңіз. 114

115 4-күн, 3-сабақ. Орта мерзімді жəне қысқа мерзімді жоспарлау (1) 2-үлестірме материал. Қысқа мерзімді жоспардың үлгісі Қорытынды бағалау Ең жақсы өткен екі нəрсені атап көрсетіңіз (оқыту мен оқуға қатысты) 1: 2: Қандай екі нəрсе немесе тапсырма сабақтың одан да жақсы өтуіне ықпалын тигізер еді (оқыту мен оқуға қатысты)? 1: 2: Осы сабақтың барысында барлық сынып немесе жекелеген оқушылар жөнінде келесі сабағыма қажет болуы мүмкін қандай ақпарат білдім? 1: 2: 115

116 5-күн, 3-сабақ. Дүниетану пəні бойынша зерттеуге негізделген оқу 3-үлестірме материал. Зерттеуге негізделген оқыту мен оқу ЗЕРТТЕУГЕ НЕГІЗДЕЛГЕН ОҚЫТУ МЕН ОҚУ Зерттеу негізделген оқуды сыныпта қолданудың көптеген тəжірибелік модельдері бар. Мұғалімнің жетекшілігімен жүргізілетін осындай зерттеу модельдерінің бірі «Əлеуметтік ықпалдастырылған зерттеу моделі» деп аталады (Hamston & Murdoch, 1996). Модель əртүрлі 7 зерттеу кезеңін қамтиды (төмендегі кестені қараңыз). Дегенмен, зерттеу барысында болжамдарға, зерттеу мазмұнына, құндылықтар, көзқарастар, үдерістер мен дағдыларға күмəн тудырылған жағдайда əр кезең қайта қарастырылып, тексеріліп отырады. Кезеңдер Ретке келтіру Зерттеуге дайындық Зерттеу Сұрыптау Жаттығулардың негізгі тақырыбы Оқушыларға тақырыппен жұмыс істеуге мүмкіндік беру. Тақырып бойынша оқушыларды қызықтыратын мəселелерді анықтау. Оқушыларға осы тақырып бойынша бұрыннан белгілі нəрселерді анықтау. Оқушыларға жұмыс істеу бағыты мен нысанын белгілеу. Тақырып бойынша орындау керек жұмыстар мен жаттығуларды жоспарлауға көмектесу. Оқушылардың білімге қызығушылығын одан əрі ынталандыру. Бұған дейін қойылған сұрақтарға жауап беруге мүмкіндік беретін жаңа ақпарат ұсыну. Болашақта зерделеу үшін басқа да сұрақтар ұсыну. Оқушылардың білімін, құндылықтары мен түсініктерін тексеру. Оқушылардың алдағы уақытта орындалатын жаттығулар мен жүргізілетін жұмыстарды түсінуіне көмектесу. Оқушыларға «зерттеу» кезеңінде анықталған ақпарат пен идеяларды сұрыптау мен таныстырудың нақты тəсілдерін ұсыну. Оқушылардың жинақталған ақпаратты өңдеуіне жəне əртүрлі тəсілдермен таныстыруына мүмкіндік беру. Нəтижелердің кең ауқымды болуына мүмкіндік беру. Сұрақтар түрлері Тақырып қандай? Неліктен осы тақырыпты зерттеу қажет? Біз бұл тақырып туралы не білеміз? Осы тақырыпқа қатысты не ойлайсыңдар? Бұған тағы кім көз жеткізді? Сен не ойлайсың? Біздің нақты нені білгіміз келеді? Мұны істеудің ең үздік жолы қандай? Ақпаратты қалай жинаймыз? Ақпаратты қалай сұрыптай аламыз? Қандай байланыс орната аламыз? Ақпарат нақты, құнды жəне пайдалануға тұратынына қалай көз жеткізе аламыз? 116

117 5-күн, 3-сабақ. Дүниетану пəні бойынша зерттеуге негізделген оқу 3-үлестірме материал. Зерттеуге негізделген оқыту мен оқу Алға ілгерілеу Байланыс орнату Іс-əрекет Тақырып аясын кеңейтіп, оқушылардың тақырыпты түсінгенін тексеру. Оқушыларға қолжетімді түсініктер аясын кеңейту үшін көбірек ақпарат ұсыну. Оқушылардың не үйренгені туралы қорытынды жасауға көмектесу. Оқу үдерісінің барысы туралы жəне не үйренгені туралы рефлексия жасауға мүмкіндік беру. Оқушыларға өздерінің түсінігі мен өмірлік тəжірибесінің арасында байланыс орнатуға көмектесу. Оқушылардың таңдау жасауына жəне өзінің қоғамның табысты мүшесі бола алатындығына сенімін арттыруға мүмкіндіктер жасау. Тақырыпты одан əрі жоспарлау барысында оқушылардың түсінігін ескеру. Біз қандай қорытындыларға келдік? Оларды қандай дəлелдермен негіздей аламыз? Нəтижелермен не істейміз? Біз қандай шара қабылдай аламыз? Біз қандай қорытындыға келдік? Оларды қандай дəлелдермен негіздей аламыз? Нəтижелермен не істейміз? Біз қандай шара қабылдай аламыз? Тақырып туралы енді не ойлайсыз? 117

118 5-күн, 3-сабақ. Дүниетану пəні бойынша зерттеуге негізделген оқу 4-үлестірме материал. Зерттеуге негізделген оқыту мен оқудың құрылымы ЗЕРТТЕУГЕ НЕГІЗДЕЛГЕН ОҚЫТУ МЕН ОҚУДЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ Зерттеу негізделген оқуды сыныпта қолданудың көптеген тəжірибелік модельдері бар. Мұғалімнің жетекшілігімен жүргізілетін осындай зерттеу модельдерінің бірі «Əлеуметтік ықпалдастырылған зерттеу моделі» деп аталады (Hamston & Murdoch, 1996). Модель əртүрлі 7 зерттеу кезеңін қамтиды (төмендегі кестені қараңыз). Дегенмен, зерттеу барысында болжамдарға, зерттеу мазмұнына, құндылықтар, көзқарастар, үдерістер мен дағдыларға күмəн тудырылған жағдайда əр кезең қайта қарастырылып, тексеріліп отырады. Кезеңдер Ретке келтіру Жаттығулардың негізгі тақырыбы Сұрақтар түрлері Зерттеуге дайындық Зерттеу Сұрыптау Алға ілгерілеу Байланыс орнату Іс-əрекет 118

119 5-күн, 4-сабақ. Бағамдауға арналған жаттығулар 5-үлестірме материал. Кері байланыс парағы КЕРІ БАЙЛАНЫС ПАРАҒЫ Аты-жөні: Маған сіздің тапсырмаңыз ұнады, себебі: Егер , Сіздің тапсырмаңыз одан да жақсы болар еді. 119

120 5-күн, 4-сабақ. Бағамдауға арналған жаттығу: Жаңартылған білім беру бағдарламасын түсіну 6-үлестірме материал. Өзін-өзі бағамдау нысаны Аты-жөні: Күні: 6-үлестірме материал. ӨЗІН-ӨЗІ БАҒАМДАУ НЫСАНЫ 1. Бүгін сізге бəрінен де не ұнады? 2. Бүгінгі сабақта үйренгеніңіздің ішінен өзіңіздің тəжірибеңізде нені қолданамын деп ойлайсыз? 3. Бүгінгі сабақта Сіз түсінбеген мəселелер болды ма? Оны қалай пысықтағыңыз келеді? 4. Бүгін үйренгендердің ішінен Сіз үшін не айтарлықтай құнды (білім немесе дағдылар)? 5. Өзіңіздің қосатын ойларыңыз бар ма? 120

121 6-КҮН

122

123 6-күн, 1-сабақ. Математика бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасының ерекшеліктері 1-үлестірме материал. Кэррол диаграммасының үлгісі КЭРРОЛ ДИАГРАММАСЫНЫҢ ҮЛГІСІ Қарапайым Кэррол диаграммасы: Жай сандар Құрама сандар 2,3,5,7,11,13,17,19 1, 4, 6, 8, 9, 10, 12 Анағұрлым күрделі Кэррол диаграммасы: Жай сандар Құрама сандар Жұп сандар 2 4, 6, 8, 10, 12 Тақ сандар 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19 1, 9,

124 6-күн, 3-сабақ. Ресурстар (2). Геометрия жəне математикалық модельдеу. 2-үлестірме материал. Текшенің көрінісі 124

125 6-күн, 3-сабақ. Ресурстар (2). Геометрия жəне математикалық модельдеу. 3-үлестірме материал. Кубоид көрінісі (тік бұрышты параллелепипед) 125

126 6-күн, 3-сабақ. Ресурстар (2). Геометрия жəне математикалық модельдеу. 4-үлестірме материал. Пирамида көрінісі 126

127 6-күн, 4-сабақ. Бағамдауға арналған жаттығу: Жаңартылған білім беру бағдарламасын түсіну 5-үлестірме материал. Өзін-өзі бағамдау нысаны Аты-жөні: Күні: 5-үлестірме материал. ӨЗІН-ӨЗІ БАҒАМДАУ НЫСАНЫ 1. Бүгін сізге бəрінен де не ұнады? 2. Бүгінгі сабақта үйренгеніңіздің ішінен өзіңіздің тəжірибеңізде нені қолданамын деп ойлайсыз? 3. Бүгінгі сабақта Сіз түсінбеген мəселелер болды ма? Оны қалай пысықтағыңыз келеді? 4. Бүгін үйренгендердің ішінен Сіз үшін не айтарлықтай құнды (білім немесе дағдылар)? 5. Өзіңіздің қосатын ойларыңыз бар ма? 127

128

129 7-КҮН

130

131 7-күн, 3-сабақ. Математика пəні бойынша есептер шешу. 1-үлестірме материал. Бір есептің бірнеше шешімі БІР ЕСЕПТІҢ БІРНЕШЕ ШЕШІМІ Төменде алты тиын берілген, олардың əрқайсысы қанша теңгені көрсетеді? Алты тиыннан қанша амал құра аласыз? Көмек ретінде төмендегі кестені пайдаланыңыз. Өз жауаптарыңыздың алгоритмін түсіндіре аласыз ба? Балалардың ойыншық шары қанша тұрады? Шар үшін қаншалықты арзан жəне қаншалықты қымбат баға төлер едіңіз? Шардың болжамды құнын шығаратын қанша амал бар? 1-тиын 2-тиын 3-тиын 4-тиын 5-тиын 6-тиын Барлығы 131

132 7-күн, 1-сабақ. Проблемаларды шешу (есеп шығару). 2-үлестірме материал. Ойын текшесінің шаблоны (1-6-текшелер) 132

133 133

134 134

135 7-күн, 1-сабақ. Проблемаларды шешу (есеп шығару) 5-үлестірме материал. Ойын текшесінің шаблоны ОЙЫН ТЕКШЕСІНІҢ ШАБЛОНЫ (1 10) 135

136 7-күн, 1-сабақ. Проблемаларды шешу (есеп шығару) 6-үлестірме материал. Нұх пайғамбар есебін шығару Бұл сан есептегі амалдарға байланысты өзгеруі мүмкін 136

137 7-күн, 1-сабақ. Проблемаларды шешу (есеп шығару) 7-үлестірме материал. Сұрақ-жауап жүргізу əдіс-тəсілдері ТИІМДІ СҰРАҚ-ЖАУАП ЖҮРГІЗУ ƏДІС-ТƏСІЛДЕРІ (математика пəні бойынша) Мүмкіндігінше көп оқушыларды қамтуға тырысыңыз: Əртүрлі мақсатқа бағытталған сұрақтарды пайдаланыңыз; Барынша көп оқушы жауап бере алуы үшін ашық сұрақ қойыңыз; Жеке тақта, сан жазылған карточкалар жəне т.б. сияқты ресурстарды пайдаланыңыз; Қарым-қатынас орнату қиындық туғызатын оқушылар үшін ым-ишара, белгілерді пайдаланыңыз; Ойлануға уақыт беру үшін жауап алардың алдында үзіліс жасаңыз; Тек «дұрыс» жауапты естігенге дейін ғана емес, бірнеше оқушының жауабын тыңдаңыз. Əртүрлі ашық жəне жабық сұрақтар қойылуын қамтамасыз етіңіз: Түйінді сұрақтарды алдын ала жоспарлаңыз; Төмендегі мəселелер бойынша сұрақ қойыңыз: -нақты деректі есте сақтау, мысалы, 3+6= -нақты деректі қолдану, мысалы, «Ойын алаңын өлшеу үшін қандай өлшем бірліктерін пайдалана аламын?» -болжам жасау, мысалы, «Адамның ізіне қарап, ол туралы не айта аласың?» -амалдарды жоспарлау жəне салыстыру, мысалы, «Құтыдағы итбалықтарды қалай есептедің?» -нəтижеге түсініктеме беру, мысалы, «Кестеге қарап, одан қандай ақпарат ала аламыз?» -логиканы қолдану, мысалы, «Неліктен 3 санының нəтижесі əркез 6-ға бөлінеді?» Бірнеше жауабы бар сұрақ қойыңыз, мысалы, «Маған 12x2 есебін шығарудың екі амалын ата, 15 саны туралы не айта аласың? Сұрақтар оқу мақсатындағы ілгерілеуді бағалау үшін қолданылатынына көз жеткізіңіз: Түсінігі мен білімін тексеру үшін сұрақ қойыңыз, мысалы, «жүз шаршыдағы санды қайда орналастыру керек? Оны қайдан білесің?» Оқушылардың қате түсінуін анықтау үшін сұрақтарға назар аударыңыз; Түсінуді бағалау үшін бүкіл сыныппен талқылауды пайдаланыңыз жəне келесі сабақта ескеретін мəселелерді анықтаңыз. Оқушыларға ойлануға жəне өз идеяларын талқылауға жеткілікті уақыт берілгеніне көз жеткізіңіз: Оқушыларға жұппен немесе топта талқылауға уақыт беріңіз (Ойлан-Жұптас-Бөліс); Оқушылардың қалай жауап беретіндігі туралы нақты болжам жасаңыз ол əртүрлі болуы мүмкін; Оқушылардың жауап беру үшін ойлануына жеткілікті уақыт берілуін қадағалаңыз (10-ға дейін санаңыз); Сабақ жоспарында талқылауға арналған уақыттың бөлінуін қадағалаңыз. 137

138 7-күн, 1-сабақ. Проблемаларды шешу (есеп шығару) 8-үлестірме материал. Ашық жəне жабық сұрақтар АШЫҚ ЖƏНЕ ЖАБЫҚ СҰРАҚТАР Математика бойынша үй жұмысына арналған жаттығулар Төмендегі сұрақтар үлгісіне қараңыз. Сұрақтардың жауаптары берілген, бірақ олар араласып кеткен. Сұрақтар мен жауаптарды сəйкестендіріңіз. Сұрақтар: 1. 4-ке 7-ні қосса, қанша болады? бұл жауап, ал сұрағы қандай? тақ сан ба, əлде жұп сан ба? мен 30 арасындағы бірнеше тақ сандарды атаңыз? 5. Сəкен 15 теңге жұмсады, ал Алмас 28 теңге жұмсады. Сəкен қанша теңге азырақ жұмсады? 6. Алмас Сəкенге қарағанда 15 теңге артық жұмсады. Сəкен мен Алмастың əрқайсысы қанша теңгеден жұмсады? ны 9-ға бөлгенде қанша болады? санының бірнеше көбейткіштерін атаңыз. Жауаптар (араластырылған) a) жұп ə) 30 теңге мен 15 теңге, 20 теңге мен 5 теңге, 35 теңге мен 20 теңге, 97 теңге мен 82 теңге..... б) 11 в) 27, 19, г) 4 ғ) 6 + 6, , 7 + 5, 20 8, 3 x д) 13 теңге е) 12 жəне 3, 4 жəне 9, 18 жəне 2 Енді келесі сұрақтарды қарастыруға бірнеше минут уақыт бөліңіз: Оқушыларды ойлануға жəне сөйлеуге қандай сұрақтар ынталандырды? Үлгерімі төмен оқушыларға ашық сұрақ қойған дұрыс па? Енді математика бойынша оқу жоспарына қарап, əр орта мерзімді жоспардан оқу мақсатын таңдаңыз (мысалы, 1.1A,B,C/ 1.4A,B,C- 12) жəне мақсатты түсіну деңгейін анықтау, пысықтау əрі арттыру мақсатында 1-сынып оқушыларына қоятын бірнеше ашық сұрақ жазыңыз. 138

139 7-күн, 1-сабақ. Проблемаларды шешу (есеп шығару) 9-үлестірме материал. Есеп шығару тəсілдері ЕСЕП ШЫҒАРУ ТƏСІЛДЕРІН ҮЙРЕТУ Есеп шығару кең ауқымды дағдылар жиынтығы болып табылады жəне қиындықтарды жеңуге арналған əдіс-тəсілдерді талап етеді. Сыныпта оқушылардың есеп шығару дағдыларын дамытуды қолдайтын мəдениет қалыптастыру қажет, мысалы: Сұрақ қою жəне терең ойлану бағаланады; Қате жіберу пайдалы қадам ретінде қарастырылады; Оқушылардың барлық ұсыныстары бағаланады жəне олардың барлығын үлес қосуға шақырады; Ортақ пікірталас жүргізген пайдалы жəне ол бағаланады; Сабақтың басында, сабақ өту барысында жəне сабақтың соңында қоятын сұрақтарыңызды ой елегінен өткізіңіз Басында аз ғана түсіндіруді, бірақ терең пайымдауды қажет ететін есептерге назар аударайық. Төмендегі үлгіні қарастырыңыз: Суретте неше шеңбер бар? Жауаптардың кейбір нұсқалары: Оларды қалай есептедің? Оны қасыңдағы сыныптасың қалай есептеді? Тағы да басқа қандай əдістерді байқап көрер едің? Өз ойыңызды сыныппен бөлісіңіз жəне ұсыныңыз Сондай-ақ: Түсіну үшін: 2 қыз бала футбол ойнап жүр, ал 5 ұл бала секірмекпен секіріп ойнап жүр. Барлығы қанша бала ойнап жүр? 139

140 7-күн, 1-сабақ. Проблемаларды шешу (есеп шығару) 9-үлестірме материал. Есеп шығару тəсілдері Жоспарлау үшін: Мен не білемін? Маған не білу керек? Шығару үшін: Қандай қосымша сөйлемдер жазамын?.+. = Қанша бала ойнап жүр? Тексеру үшін: Осы есепті шешудің тағы да басқа əдістері бар ма? Түсіндіріңіз. Есеп шығару дағдыларын дамыту үшін қоюға болатын сұрақтарды қарастырыңыз, мысалы: Бұған дейін осыған ұқсас не істедік? Қанша амалын таба аласың? Бұл неден жасалуы мүмкін? Оларды қалай сұрыптай алдыңыз? Біз кезде не болды? Қанша əртүрлі табуға болады? Шаблонды анықтауда жəне есеп шығаруда қолдау көрсету үшін оқушылардың дағдыларын дамытуға арналған кейбір сұрақтар: Осыған тағы не ұқсайды? Айырмашылығы қандай? Мұны белгілі бір əдіспен біріктіре аласың ба? Үлгісін таба аласың ба? Осы үлгі жауап табуға қалай көмектеседі? Əрі қарай не болады деп ойлайсыз? Неге? Байқағаныңызды қалай жаза аласыз? Егер..., не болады? Математика тілін түсіндіруді қолдау жəне жетілдіруге арналған кейбір сұрақтар: Сіз не білдің? Неге олай ойлайсың? Мұны қайдан білдің? Мұны неге осылай істеу керек деп шештің? Кейбір қосымша сұрақтар: Сенімдісің бе? Мұны қалай білгеніңді көрсет мен тəсілін таңдар едім? Екеуіміздікі де дұрыс па? Мені таң қалдыр. Неге оны таңдадың? Егер, не болады? Бүкіл сыныппен талқылайын кейбір сұрақтар: Кімде сондай немесе соған ұқсас жауап немесе үлгі бар? Кімнің басқа шешімі бар? Айырмашылығы қандай? Бəрінің нəтижелері бірдей ме? Неге/не себепті олай емес? Барлығымыз шешімін таптық па? Біз қайдан білеміз? Өзге де амалдары бар ма? Сіздің ойыңызша, біз оңтайлы шешімін таптық па? Терең математикалық ойлау дағдысын дамытуға арналған сұрақтар: Оқушылар үшін: Сен үшін не маңызды болды? Сен қалай бастадың? Кідіріп қалғанда, не істедің? Не істей аласың? Қосымша сұрақ қоюға не ынталандырды? Ойыңды өзгертуге не көмектесті? Бір нəрсе дұрыс болмаған сəттер болды ма? Неге? Есепті шешуге бұл көмектесті ме? Келесі жолы нені өзгертер едің? Неге? Жауабымның мəні болды ма? Жауабымның мəні барын/жоғын қайдан білемін? Жауабымды қалай тексере аламын? Осы есепті шығарудың басқа жолы бар ма? 140

141 7-күн, 1-сабақ. Проблемаларды шешу (есеп шығару) 9-үлестірме материал. Есеп шығару тəсілдері Мұғалімдер үшін: Нені басқаша істер едіңіз? Сенім төмен оқушыларға қалай қолдау көрсете аласыз? Ойлауды дамытуға қалай қолдау көрсете аласыз? Нені көп/аз істер едіңіз? Оқушылардың қарастыруына арналған өзге де əдіс-тəсілдер: Есепті ұсын Жүйелі тізім жаса Кері бағытта жұмыс істе Болжамдарды пайдалан жəне тексер Есепті басқаша құр Есептің бөлігін шығар Теңдеуді пайдалан Диаграмма немесе модельді пайдалан Шаблон ізде Тұжырымдамаға дейін/кейін пайдалан Жорамал жаса Есептің бөлігін анағұрлым түсінікті ет Осы есеппен байланыс туралы ойлан Құралдарды пайдалан 141

142 7-күн, 1-сабақ. Проблемаларды шешу (есеп шығару) МАТЕМАТИКА 10-үлестірме материал. Есеп шығару ЕСЕП ШЫҒАРУ Математика пəнінде оқушыларға есеп шығаруды үйрету кезінде мұғалімнің оқушылармен бірге келесі тармақтарды талқылауы маңызды болып табылады: Идеялар жауапқа қарағанда маңызды. Бірнеше жауабы болуы мүмкін. Идеяларыңызды өзге адамдармен бөлісіңіз жəне өзгелер де өз идеяларын сізбен бөліссін, əртүрлі шешімін іздеңіз, тізім жəне/немесе көзге көрінетін бейнелер жасаңыз, шаблон іздеңіз жоспарын əзірлеңіз. Сізді тыңдағанын қаласаңыз, өзіңіз де өзгелерді тыңдаңыз. Жауапты айту кезінде көңіліңізді түсірмеңіз. Егер кідіріп қалсаңыз, досыңыздан көмек сұраңыз. Егер досыңыз көмек бермесе топтан көмек сұраңыз. Шешімін сынап көріңіз жоспарды орындаңыз. Дұрыс емес жауап беруден қорқудың қажеті жоқ, мысалы, оқушыларды сынап көру жəне қателерді түзету бойынша кейбір тəсілдерге қатысуға ынталандырыңыз. Жаттығу туралы сұрақ қойыңыз жəне оларға жауап беріңіз ілгерілеуді/шешімді үнемі жеке бағалаңыз. Мұғалім «Не себепті мұны есептің жақсы жауабы деп ойлайсыз?», «Шешімді мақұлдайсыз ба, көңіліңіз толды ма? Не себепті?» сияқты сұрақтарды қоюы керек. Есеп шығару жоспары 1. Есепті түсіну 2. Жоспар құру 3. Жоспарды орындау 4. Өткенге көз жүгірту 142

143 7-күн, 3-сабақ. Проблемаларды шешу (есеп шығару) 11-үлестірме материал. БББ кестесі БББ кестесі Б Мен не білемін? Б Мен нені білгім келеді? Б Мен не білдім? 143

144 7-күн, 4-сабақ. Бағамдауға арналған жаттығу: Жаңартылған білім беру бағдарламасын түсіну 12-үлестірме материал. Өзін-өзі бағамдау нысаны Аты-жөні: Күні: 12-үлестірме материал. ӨЗІН-ӨЗІ БАҒАМДАУ НЫСАНЫ 1. Бүгін сізге бəрінен де не ұнады? 2. Бүгінгі сабақта үйренгеніңіздің ішінен өзіңіздің тəжірибеңізде нені қолданамын деп ойлайсыз? 3. Бүгінгі сабақта Сіз түсінбеген мəселелер болды ма? Оны қалай пысықтағыңыз келеді? 4. Бүгін үйренгендердің ішінен Сіз үшін не айтарлықтай құнды (білім немесе дағдылар)? 5. Өзіңіздің қосатын ойларыңыз бар ма? 144

145 8-КҮН

146

147 8-күн, 1-сабақ. Орта мерзімді жəне қысқа мерзімді жоспарлау (1) 1-үлестірме материал. Қысқа мерзімді сабақ жоспарының үлгісі ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ ЖОСПАР Сабақ жоспары Сабақ жоспарлауды бастамас бұрын орта мерзімді жоспарға жүгініңіз. Өзіңіздің сабағыңыздың жоспарын алдыңғы сабақтарда меңгерілген білімді ескере отырып, қандай да бір өзгертулер енгізе отырып, құрған жөн. САБАҚ: Күні: Мектеп: Мұғалімнің аты-жөні: СЫНЫП: Қатысқандар: Қатыспағандар: Осы сабақ арқылы жүзеге асатын оқу мақсаттары Сабақ мақсаттары Барлық оқушылар орындай алады: Оқушылардың көпшілігі орындай алады: Кейбір оқушылар орындай алады: Тілдік мақсат Оқушылар орындай алады: Түйінді сөздер мен сөз тіркестері: Сыныптағы диалог/жазылым үшін сай келетін тіл стилі: Талқылауға арналған сұрақтар: Не себепті. деп ойлайсыз? ишара: Алдыңғы оқу: Жоспар Жоспарланған уақыт есебі Жоспарланған жаттығу түрлері (төмендегі жазбаларды өзіңіз жоспарлаған жаттығу түрлерімен ауыстырыңыз) Ресурстар Басы Ортасы 147

148 8-күн, 1-сабақ. Орта мерзімді жəне қысқа мерзімді жоспарлау (1) 1-үлестірме материал. Қысқа мерзімді сабақ жоспарының үлгісі Соңы Қосымша мəліметтер Саралау оқушыға мейлінше қолдау көрсетуді қалай жоспарлайсыз? Қабілетті оқушыға тапсырманы қалай түрлендіресіз? Бағалау оқушы білімін тексеруді қалай жоспарлайсыз? Пəнаралық байланыс Денсаулық жəне қауіпсіздік, АКТ-мен байланыс. Құндылықтармен байланыс (тəрбие элементі). Рефлексия Сабақтың мақсаты мен оқу міндеттері орындалды ма? Бүгін оқушылар не үйренді? Сабақ қалай өтті, қандай деңгейде өтті? Жоспарланған саралау жақсы іске асты ма? (тапсырмалар сəйкес болды ма?) Уақытты қалай пайдаландым? Жоспарыма қандай өзгерістер енгіздім жəне неге? Өз сабағыңызды талдау үшін осы бос орынды пайдаланыңыз. Сол жақта берілген сұрақтарға жауап беріңіз. 148

149 8-күн, 1-сабақ. Орта мерзімді жəне қысқа мерзімді жоспарлау (1) 1-үлестірме материал. Қысқа мерзімді сабақ жоспарының үлгісі Қорытынды бағалау Ең жақсы өткен екі нəрсені атап көрсетіңіз (оқыту мен оқуға қатысты) 1: 2: Қандай екі нəрсе немесе тапсырма сабақтың одан да жақсы өтуіне ықпалын тигізер еді (оқыту мен оқуға қатысты)? 1: 2: Осы сабақтың барысында барлық сынып немесе жекелеген оқушылар жөнінде келесі сабағыма қажет болуы мүмкін қандай ақпарат білдім? 1: 2: 149

150 8-күн, 2-сабақ. Математика сабағын жоспарлау 2-үлестірме материал. Ықшамсабақ туралы кері байланыс ЫҚШАМСАБАҚ ТУРАЛЫ КЕРІ БАЙЛАНЫС Ықшамсабақ өткізген адамның аты-жөні Жаттығу барысында не сəтті болды? Сабақ жоспары тиімді болды ма? Ықшамсабақ өткізуші пəн бойынша 1-сынып оқушыларына сəйкес келетін дұрыс терминологияны пайдаланды ма? Сабақ қайта өткізілсе қандай өзгеріс ұсынар едіңіз? Өз ұсыныстарыңызды қысқаша түсіндіріңіз. 150

151 8-күн, 2-сабақ. Математика сабағын жоспарлау 2-үлестірме материал. Ықшамсабақ туралы кері байланыс Қосымша ойларыңызды жазыңыз: 151

152 8-күн, 4-сабақ. Бағамдауға арналған жаттығу: Жаңартылған білім беру бағдарламасын түсіну 3-үлестірме материал. Өзін-өзі бағамдау нысаны Аты-жөні: Күні: 3-үлестірме материал. ӨЗІН-ӨЗІ БАҒАМДАУ НЫСАНЫ 1. Бүгін сізге бəрінен де не ұнады? 2. Бүгінгі сабақта үйренгеніңіздің ішінен өзіңіздің тəжірибеңізде нені қолданамын деп ойлайсыз? 3. Бүгінгі сабақта Сіз түсінбеген мəселелер болды ма? Оны қалай пысықтағыңыз келеді? 4. Бүгін үйренгендердің ішінен Сіз үшін не айтарлықтай құнды (білім немесе дағдылар)? 5. Өзіңіздің қосатын ойларыңыз бар ма? 152

153 9-КҮН

154

155 9-күн,3-сабақ. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылым жəне жазылым 1-үлестірме материал. Оқылым əдіс-тəсілдері МОДЕЛЬДЕНГЕН ОҚЫЛЫМ, БІРЛЕСКЕН ОҚЫЛЫМ, МҰҒАЛІМНІҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН ЖҮРЕТІН ОҚЫЛЫМ ЖƏНЕ ӨЗ БЕТІНШЕ ОҚУ Модельденген оқылым Модельденген оқылым мұғалімдерге мəтіннің мəнін түсіну, шапшаң жəне анық оқу, сондай-ақ, таныс емес сөздерді анықтау үшін пайдаланатын стратегияларға қатысты «дауыстап оқу» жолымен оқылым дағдысын көрнекі түрде көрсетуге мүмкіндік беретін əдіс. Оқушылар үдеріске болжам жасап, талқылау арқылы емес, мұғалімді тыңдау жəне бақылау арқылы қатысады. Мұғалім оқушыларға нақты оқу мақсатын хабарлап, содан кейін оқылымның белгілі бір тəсілдерін қалай пайдалану керектігін көрсетеді. Олар өздерінің қалай оқитыны туралы ойларын сөзбен білдіреді, мысалы, қиын сөздерді анықтау үшін байланыс орнату, жорамалдарды нақтылау немесе өзгерту, визуалдандыру, тұжырым жасау, мəнін нақтылау, тыныс белгілеріне қарау немесе нақты бір əдістəсілдерді пайдалану. Осы əдіс-тəсілдер бірлескен, мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылым жəне өз бетінше оқу сабақтарында бағалау критерийлерінің негізін құрайды. Модельденген оқылымның кейбір түйінді ерекшеліктері: Əр сабақтың жоспарланған тақырыбы бар жəне оқу мақсаты оқушыларға хабарланады. Мəтін барлық оқушыларға анық көрінуі керек. Пайдалану үшін тиісті көркем жəне ғылыми мəтіндер іріктеліп алынады. Мəтіндер оқушылар түсіне алатын деңгейде болуы қажет. Суреттер мəтіннің мағынасын, мəнін толықтырып тұру керек. Сабақтар қысқа əрі жағымды сипатта болуы керек Сабақтар бүкіл сынып немесе топ үшін өткізілуі керек. Бірлескен оқылым Бірлескен оқылым бүкіл сыныпқа пайдаланылатын оқылымға арналған интербелсенді тəсіл болып табылады, əйтсе де оны шағын топтарда сол мəтінді бере отырып, пайдалануға болады. Бірлескен оқылымды оқушылар əлі де өз бетінше оқи алмайтын кітапты оқуда жəне одан рахаттану үшін, сондай-ақ, мұғалімнің жетекшілігімен жүретін немесе өз бетінше оқудың алдында сауаттылық дағдылары мен əдіс-тəсілдерін енгізу əрі пысықтау үшін пайдаланылады. Оқушылар үлкен кітапты немесе өзге де мəтінді мұғалімнің жетекшілігімен жəне қолдауымен бірге оқиды. Оқушылардың мəтінді оқуға толық қатысуы үшін мəтіннің көлемі айтарлықтай көлемді болуы керек. Бірлескен оқылым кезінде оқушылар нақты бір оқу мақсаттарын көздейді жəне дағдыларын іс жүзінде қолданып көре алады. Көркем жəне ғылыми-көпшілік əдебиеттегі мəтіндердің əр түрі пайдаланылады жəне оқушыларға мұғалімнің көмегімен көптеген əдіс-тəсілдерді қолдануға мүмкіндік беріледі. Оқушылар оқылым үдерісіне қатыса отырып, сараптамалық (сыни) оқылым дағдыларын үйрене бастайды, мысалы, сөздердің қандай əріптерден тұратыны, сөздерді ажырату, кітаптағы суреттерді мəтінмен байланыстыру жəне өздерін оқырман ретінде сезіне бастайды. Бірлескен оқылымның кейбір түйінді ерекшеліктері: Əр сабақтың жоспарланған тақырыбы бар жəне оқу мақсаты оқушыларға хабарланады. Сабақтар қысқа да нұсқа əрі мақсатты сипатқа ие болуы керек, əдетте минутан тұрады. 155

156 9-күн,3-сабақ. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылым жəне жазылым 1-үлестірме материал. Оқылым əдіс-тəсілдері Сабақтар бүкіл сынып немесе топ үшін өткізілу керек. Мəтіндер тартымды, уəждеуші болу керек, əрі нақты бір оқу мақсатын қолдау мақсатында таңдалу керек. Оқушылар күрделі мəтіндерді де оқи алуы керек жəне олардың түсінігіне қолдау көрсетіп, дамытып отыру керек. Оқу еркін əрі айқын болу керек. Оқушылар берілген мəнмəтіндегі оқылым əдістерін зерделей алуы жəне сынап көруі керек. Мəтін барлық оқушыларға анық көрінуі керек. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылым Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылым оқылым дағдысына арналған оқушылардың шағын тобымен жүретін интербелсенді тəсіл. Ол оқушыларға мұғалім тарапынан қолдау көрсету арқылы жеке оқырман ретінде дамуға көмектеседі. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылымның кейбір түйінді ерекшеліктері: Əр сабақтың жоспарланған тақырыбы бар жəне оқу мақсаты оқушыларға хабарланады. Сабаққа арналған бағалау критерийлерін оқушылар талқылайды жəне мақұлдайды. Оқушылар топтардың (4-8 оқушыдан) қабілетіне қарай шамамен минут аралығында жұмыс істейді. Мəтіндер оқыту деңгейіне (100 сөзде 5-10 қатеден көп емес, дəлдік 90% -95%) жəне оқушылардың даму деңгейіне сəйкес келуі керек. Алғашқы оқылым таныс емес мəтіннен тұру керек. Оқушылар оқылым əдістерін жеке пайдаланады жəне мəтіннің қиын тұстарын белсенді түрде шешеді. Оқушыларға қауіпсіз, жағымды ортада тəуекелге бару ұсынылады. Оқушылар өздері пайдаланатын əдістер жайлы айта отырып, сабаққа арналған бағалау критерийлері жайлы пайымдай отырып, топтық пікірталастарға үлес қосады. Кіріспеден кейін оқушылар өз ырғағында мəтінді оқиды, ал мұғалім топтағы белгілі бір оқырмандарға назар аударады. Əр он сөздегі бір қате мəтіннің тым күрделі екенін білдіреді. Өз бетінше оқу Өз бетінше оқу оқушылар өз бетінше əрекет ететін оқу болып табылады, ол оқушылардың бұл материалды ақпарат алу үшін бе, əлде оқудан рахаттану үшін таңдағанын көрсетеді. Оқушылар үшін əр күн оқылым дағдысы бойынша тəжірибе жинауға арналған уақыт болып саналады. Өз бетінше оқудың кейбір түйінді ерекшеліктері: Өз бетінше оқуға əр күні бірдей уақыт аралығы беріледі. Сынып деңгейіне қарай оқуға жұмсалатын уақытты өзгертіп отырыңыз, əдетте, 1- сынып үшін 5-15 минут жеткілікті. Оқушылар үшін көркем жəне ғылыми-көпшілік мəтіндер қарастырылған. 156

157 9-күн, 3-сабақ. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылым жəне жазылым 2-үлестірме материал. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылым МҰҒАЛІМНІҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН ЖҮРЕТІН ОҚЫЛЫМ ҚОСЫМША НҰСҚАУЛЫҚ Оқушыларды топқа бөлу Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылымға арналған топтар шағын болып, 8 адамнан аспауға тиіс. Топ құрамын тұрақты негізде қайта қарап тұрған дұрыс, себебі оның уақытша болғаны абзал. Алдыңғы бағалау нəтижелеріне сүйеніп, мұғалімдер топты қалай құратынын шешеді. Ол төмендегі сияқты белгілердің негізінде жасалуы мүмкін (бірақ бұл толық тізім емес): Оқылым қабілеті; Оқушылардың қызығушылығы; Дағдылар/ Үйрету көзделетін мақсат; Жолдастық топтар; Басқа факторлар. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылым сабағы əдетте 20 минутқа созылады, бірақ кейде ұзын мəтіндерді оқу үшін мұғалім қосымша уақыт бере алады. Сыныптың көлеміне қарай аптасына кемінде 1 рет осындай сабақ өткізілуі тиіс. Оқушыларға кезекпен өз ойларын айтып, əсіресе басқаның пікірі өзінікінен өзгеше болса, оны қабылдай отырып, əрі көзқарасы мен пікірін білдіру арқылы бір-біріне қолдау көрсетуде өзін жайлы сезінуі керек. Мұндай жұмыс барысында оқушылар тобы əрқайсысы бір-бірін көретіндей болып отыруы маңызды, айталық, кілемде дөңгеленіп немесе үстелді айнала отыра алады. Қосымша нұсқаулық: 1-топ тілді жақсы түсінетіндер, сөздерді нашар білетіндер 3-топ тілді нашар түсінетіндер, 2-топ тілді нашар түсінетіндер, сөздерді жақсы білетіндер 4-топ тілді нашар түсінетіндер, сөздерді жақсы білетіндер сөздерді нашар білетіндер Оқушыларды олардың даму қажеттілігіне сəйкес топтауға болады ол дамыту талап етілетін дағдыларды/мақсаттарды тікелей нысанаға алып, оқытуға мүмкіндік береді. Əртүрлі қабілеті бар оқушылар оқитын сыныпта бір топтың ішінде кіші топ құруға болады. Сондай-ақ 4-топтан көп болуы мүмкін. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылымға арналған кітап/мəтін Оқыту көзделетін нақты тақырыпқа арналған кітап/мəтінді таңдау (ол көркем əдебиет немесе басқа саладан болуы мүмкін). Кітап/мəтінді төмендегідей белгілері бойынша таңдауға болады: басты ерекшеліктері; тілдік ерекшеліктер; осы кітап/мəтін арқылы дамытылатын түсінік жəне дағдылар. Мəтінде оқушылар ойдағыдай орындай алатын, сонымен қатар, жаңа дағдыларды дамыту үшін белгілі бір деңгейде күрделі болып табылатын таныс мəселелер көзделуі тиіс. Кітап/мəтін оқушылар мұғалімнің қолдауымен оқи алатын деңгейде болуы керек. Кітаптың/мəтіннің көшірмесін əр оқушыға жететіндей етіп дайындау керек, мысалы 4-оқушыға 4-көшірме. 157

158 9-күн, 3-сабақ. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылым жəне жазылым 2-үлестірме материал. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылым Оқыту көзделетін тақырып Оқыту көзделетін тақырып оқу бағдарламасы мен оқу жоспарында белгіленген, олар əрбір Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылым тобының нақты талаптарына негізделеді. Бұл тақырып оқу бағдарламасы жəне оқу жоспарына сəйкес бір немесе бірнеше болуы мүмкін. Мысалы, 2-сыныптың «Əдебиеттік оқу» пəні бойынша ТА Мұғалім көмегімен шығарма бойынша жабық сұрақтар қояды жəне жауап бере біледі оқушылардан оларға өлеңнің ұнау себебін түсіндіруді сұраңыз, кейбір ерекшеліктерді: ұйқас немесе қызық сөздерді (қызықты суреттер) атап өтуін сұраңыз. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылымға арналған сабақ Мəтінмен таныстыру; Оқушыларға кітапты/мəтінді қарап шығуға шамалы уақыт беру; Содан соң: тақырыбын; жанры туралы болжамдарын; мазмұны бойынша болжамдарын талқылау. Оқушылардан топта/жұпта олар тақырып/жанр туралы не білетінімен бөлісуді сұрау. Мұғалім оқушыларда сұрақ тудыруы мүмкін деп ойлайтын сөздер мен кейбір ерекшеліктерді анықтайды. Оқушылар бұрыннан таныс əдістəсілдерді қолданып немесе жаңа əдіс-тəсіл енгізе отырып, бұл проблеманы шешуге көмектесу. Мұғалім оқушылардың сабақтың тақырыбымен/ мақсатымен таныс екеніне көз жеткізуі керек. Мұғалім оқушылардың кітап/мəтін жəне/немесе жанр туралы білетіндерімен бөлісуіне уақыт бергеніне көз жеткізуі қажет. Ықтимал сұрақтар: Автор бұл атауды неге таңдады деп ойлайсыз? Атауына/мұқабасына қарап əңгіменің не туралы екенін түсінуге бола ма? Кітаптың қандай жанрда жəне не туралы екенін алдын ала біле аласыз ба? Сіз қалай түсіндіңіз? Бұл жанрға тəн қандай мəтіндік ерекшелікті таба аласыз? Неге? Осы кітаптан ақпаратты сіз қалай жəне қай жерінен таба аласыз? Мəтіндегі қандай сөздер сізге таныс емес? Оларды қалай түсінуге болады? Мəтіндегі қандай басқа жетекші сөздер сізге оларды түсінуге көмектесе алады? Кітапты/мəтінді оқу Оқушылардан кітапты/мəтінді үнсіз оқуды сұрап, оқушыларға оқыған нəрселерін қалай түсінетінін тексеріп отыруды ескерту. Қажет болса оқушыларға қолдау көрсету қажет. Оқушылар оқып жақтан уақытта, көмек қажет емес пе екенін қадағалап, сыныпты айналып жүреді. Мұғалім оқушыларды проблеманы шешу үшін жəне кітапты/мəтінді зерттеу үшін өздеріне таныс əдіс-тəсілдерді қолдануға ынталандырады. Мəтінді қайталап шолып шығу Барлық оқушыларда мəтінді/кітапты жартылай/толық оқып шыққан соң, топ тағы да тілді зерттеуді бастайды. Мысалы, жанры, ерекшеліктері, көңіл-күйі, 158

159 9-күн, 3-сабақ. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылым жəне жазылым 2-үлестірме материал. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылым стилі, суреттерді қолдану, тыныс белгілері, диаграммалар, фотосуреттер жəне т.б. Оқушылардан өздерінің пікірін жəне болжамын толықтыру үшін немесе автордың сөйлемдерін дəйексөз ретінде келтіру үшін материалды қайта оқып шығуды сұрау. Автордың немеге қол жеткізгісі келгенін түсіну үшін. Оқушыларға білім қалыптастырып, оны тереңдетуге немесе өздері білетін əдістəсілдерді қолдануға мүмкіндік беріп, оқылым дағдыларын дамыту үшін оқушыларды кітаптың/мəтіннің ерекшеліктерін тануға бағыттау қажет. Ықтимал сұрақтар Осы мəтінде сізге хаттың қандай үлгісі таныс? Кітаптың/мəтіннің түрі туралы болжамыңыз дұрыс па? Сіз қалай түсіндіңіз? Басты идея қандай? Мəтін сіздің қандай да бір сауалыңызға жауап берді ме? Осы сөздерді түсіну үшін мəтінде қандай ишаралар бар? Фото/суреттер қалай қолданылған? Олар сізді қандай ойға жетелейді? Автор оны неге қолданды деп ойлайсыз? Ол сөз мəнмəтінде қалай қолданылған? Автордың осы кітапты/оқиғаны қалай бастайтыны туралы не ойлайсыз? Ол жақсы басталды ма? Неге? Осы шығармадағы тіл қолданысы осы бұған дейін оқыған осы жанрдағы басқа мəтіндерден несімен ерекшеленеді, несі ұқсас? Басқа тұрғыдан алғанда, кітап/оқиға несімен ерекшеленуі мүмкін? Кітапты/оқиғаны оқығанда қандай сезімде болдыңыз? Кітап/мəтін бойынша жауап Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылымға арналған сабақтың тақырыбын, оқылым сипатын, сөздерді ажырату үшін қолданатын əдістəсілдерді таңдағанда мұғалім абай болғаны абзал. Оқушылар Сіз қойған сұрақтарға ауызша жауап бергенін қалайсыз ба, əлде жаттығу орындау арқылы көрсеткені дұрыс па екенін қарастырыңыз. Оны қалай: жеке, жұппен немесе топпен орындаған тиімді болмақ. Бағалау құралы ретінде мұғалім өз қадағалауларын, оқушының мықты жақтарын жəне дамытуды талап ететін салаларын жазуға арналған бақылау парағын қолдана алады. Оқушылар қолданған əдіс-тəсілдерді жəне олар алдағы уақытта нені білу керек екенін жазып алған дұрыс болмақ. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылымнан кейін Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылымға арналған сабақтан кейін оқушылардың кітапты/мəтінді қайта қарастыру жолдары туралы ойлану керек. Мұғалім бірден оқушыларға белгілі бір жаттығу ұсына алады. Сабақтың қалай өткенін ой елегінен өткізіп, оқыту/топтастыру тиімділігі туралы ойланыңыз. Сабақта өткізілетін басқа жаттығулар Бөлменің/кабинеттің қалай ұйымдастырылғаны өте маңызды, себебі сыныптағы барлық оқушылар оқу үдерісіне белсенді араласып жатқанда олар мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылымға арналған сабақты өткізуге кедергі жасамауы керек. «Мəтінді оқу» кезеңінде мұғалім оқушылардың қалай оқитынын тыңдай алады. Бұны оқушының жанында отырғанда немесе басқа оқушыға ауысқанша дейін «дауыстап оқы» деп айту арқылы орындауға болады. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылымға арналған сабақ барысында орындауға болатын басқа да жаттығу түрлерін қарастыру қажет. 159

160 9-күн, 3-сабақ. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылым жəне жазылым 2-үлестірме материал. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылым Төменде бірнеше мысал ұсынылған, бірақ бұл тізім осымен шектеледі деген сөз емес. Журналдар мен каталогтар - оқушыларға белгілі бір затты іздеуді тапсыру; Тыңдалым орталығы құлаққаппен; Карточкалар тізбегі; Сөз/сурет құру тапсырмасы; Дыбыстық ойындар; Мəтінді түсінуге арналған тестілер; Сөйлемдермен орындалатын жаттығулар; АКТ; Əңгіме сызбасы; Əріптер; Соңын өзгерту; Əлдеқашан оқыған кітапты қайта оқу; Шолу; Жарнамалар/Плакаттар; Карточка ойындары; Үстел ойындары. 160

161 9-күн,3-сабақ. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылым жəне жазылым 3-үлестірме материал. Жазылым əдіс-тəсілдері МОДЕЛЬДЕНГЕН, БІРЛЕСКЕН, МҰҒАЛІМНІҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН ЖҮРЕТІН ЖАЗЫЛЫМ ЖƏНЕ ӨЗ БЕТІНШЕ ЖАЗУ Модельденген жазылым Модельденген жазылым мұғалімдерге жазу үдерісін көрнекі түрде көрсетуге мүмкіндік беретін əдіс. Бұл оқушыларға жазуды үйретудегі бірінші қадам. Мұғалім сыныптың алдына шығып, жазу жазады. Мұғалімнің оқушыларға өздерінің не істейтінін жəне оны не үшін істейтінін түсіндіруі маңызды болмақ. Мұғалім жазылым дағдысы бойынша тақырыпты, сыныпты жəне мақсаттарды анықтайды жəне жазылым аспектісіне назар аударады, мысалы, бас əріп, сөйлемнің соңындағы нүкте, сөйлемдердің құрылымы. Мұғалім идея мен лексиканы байланыстырады, дауыстап ойланады, мəтінді жазады жəне жазу барысында ойларын дауыстап айтып тұрады. Мұғалім белгілі бір оқу мақсаттарын оқушыларға хабарлайды да, анықталған жазылым əдістерін қалай пайдаланатынын модельдеп көрсетеді. Модельденген жазылымның кейбір түйінді ерекшеліктері: Əр сабақтың жоспарланған тақырыбы бар жəне оқу мақсаты оқушыларға хабарланады. Жазбаша мəтін барлық оқушыларға анық көрінуі керек. Пайдалану үшін тиісті көркем жəне ғылыми мəтіндер іріктеліп алынады. Мəтіннің мəнін қолдау жəне толықтыру мақсатында жазылымды суреттердің көмегімен жақсартуға болады. Сабақтар қысқа əрі жағымды сипатта болуы керек. Сабақтар бүкіл сынып немесе топ үшін өткізілуі керек. Бірлескен жазылым Бірлескен жазылым бүкіл сыныпқа қолданылатын оқылымға арналған интербелсенді тəсіл болып табылады, əйтсе де оны шағын топтарда сол мəтінді бере отырып, пайдалануға болады жəне барлық оқушылар жазылған мəтінді көре алуы тиіс. Бірлескен жазылымда мұғалім мен оқушылар мəтінді бірге құрады. Мұғалім мен оқушы өз ойлары мен идеяларын жазу үдерісіне қосады да, мұғалім жазушы ретінде қатысады. Модельденген жазылымдағы сияқты, мұғалім қарастырылатын тақырып пен жазылым мақсаттарын анықтайды, оқушылар идея мен қолданылатын сөздерді ойластырып, сөйлемдер құрастырады, мұғалім мəтінді жазып, жазу барысында ойларын дауыстап айтып тұрады. Бірлескен жазылымдың мақсаты жазылымға қатысушының ойлау үдерісін модельдеу, оқушыларға жазу үдерісіне қатысуға жəне үдеріске назар аударуға мүмкіндік беру болып табылады. Мұғалім жазушы ретінде əрекет етіп, оқушыларға жазуға қатысты ойларға назар аударуға мүмкіндік береді. Бірлескен жазылымды жазу үдерісіне қажетті негізгі дағдылар мен түсініктерді тікелей оқытудың қуатты əдісі ретінде пайдаланған жөн. Көркем жəне ғылыми-көпшілік стильдегі əртүрлі тақырыптар пайдаланылады жəне оқушыларға мұғалім көмегімен көптеген əдіс-тəсілдерді қолдануға мүмкіндік беріледі. Оқушылар жазылым үдерісіне қатысады да, сараптамалық жазу дағдыларын үйрене бастайды. Бірлескен жазылымның кейбір түйінді ерекшеліктері: Əр сабақтың жоспарланған тақырыбы бар жəне оқу мақсаты оқушыларға хабарланады. Сабақтар қысқа да нұсқа əрі мақсатты сипатқа ие болу керек, əдетте минутан тұрады. Сабақтар бүкіл сынып немесе топ үшін өткізілуі керек. 161

162 9-күн,3-сабақ. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылым жəне жазылым 3-үлестірме материал. Жазылым əдіс-тəсілдері Мəтіндер тартымды, уəждеуші болу керек, əрі нақты бір оқу мақсатын қолдау мақсатында таңдалу керек Жазылым қысқа жəне бір сабақ көлемінде орындалуы керек немесе одан көп, бірнеше сабақты қамтуы мүмкін. Ол мəтінді, автордың сөзі мен əдістерін мұқият зерделеуге шақырады. Ол орфография, тыныс белгісі жəне грамматиканың жалпы нормаларын көрсетеді. Жазбаша мəтін барлық оқушыларға анық көрінуі керек. Көшіріп жазу Көшіріп жазу үдерісі барысында мұғалім жазушы, ал оқушы ақпарапен танысып, жалпы қабылданған нормаларды сақтауға жаттығады. Мұғалім сыныпты, тақырыпты, жазу мақсатын анықтайды. Мұғалім сөз/сөйлемдерді мұғалім ойлап құрастырады. Мұғалім сөзбе-сөз жазады. Оқушылар мұғалімнің жазғанын көшіреді. Мысалы, мұғалім адам деп жазса, оқушы да адам деп жазады. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін жазылым Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін жазылым оқушылардың шағын тобымен жүретін жазылым дағдысына арналған интерактивті тəсіл. Ол оқушыларға мұғалім тарапынан қолдау көрсету арқылы жеке жазушы ретінде дамуға көмектеседі. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін жазылымда мұғалім əрдайым пікір қалдырады, идеяларды белгілеп, кеңейтеді. Кез келген жазу саласына жүгінуге болады, алайда барлық оқушылардың қажеттіліктерін үйлестіріліп, ортақ мəселе таңдаған тиімді болып табылады. Мұғалім идеяны дамытуға жəне жазу нысанын ұйымдастыруға көмектесу үшін алдын ала дайыналған көмекті пайдаланады, мысалы, нақты жоспарлар, ескертпелер құрылым құру мен жазу, ой, пікір алмасу, өзара көмек көрсету мұның барлығы оқушыларды жазылымға бағыттайды. Оқушылардың жазар алдында жазу үдерісін талқылағаны жөн. Оқушылар осы үдеріс кезінде өз жазбаларын қайталап, сұрақтар қойып, нақтылап, жəне қайта қараулары керек. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін жазылымның кейбір түйінді ерекшеліктері: Əр сабақтың жоспарланған тақырыбы бар жəне оқу мақсаты оқушыларға хабарланады. Сабақтар қысқа, жылдам жəне мақсатты болуы керек. Сабаққа арналған бағалау критерийлерін оқушылар талқылайды жəне мақұлдайды. Оқушылар шамамен минут аралығында өздерінің қабілетіне сай топтарда (4-8 оқушыдан) жұмыс істейді. Оқушыларға қауіпсіз, жағымды ортада тəуекелге бару ұсынылады. Оқушылар өздері пайдаланатын əдіс-тəсілдер жайлы айта отырып, сабаққа арналған бағалау критерийлері жайлы пайымдай келе топтық пікірталастарға үлес қосады. Өз бетінше жазу Өз бетінше жазу оқушылар мұғалімнің көмегінсіз жоспарлап, ойланып жəне жазатын жазылым түрі. Мұнда көркем əңгімелерден бастап, журналға мақала жазу немесе достары мен отбасы мүшелеріне хат жазуға дейін кез келген жазылым түрін таңдауға болады. Оқушылар өздік жұмыстарының бөлігін жасау үшін, бірлескен жəне/немесе мұғалімнің жетекшілігімен жүретін жазылымдағы идеяларды пайдаланады. Оқушылар үшін əр күн жазылым дағдысы бойынша тəжірибе жинауға арналған уақыт болып саналады. Өз бетінше жазылымға жұмсалатын уақыт сыныбына қарай өзгеріп тұрады, əдетте 1-сынып үшін 5-15 минут жеткілікті. 162

163 9-күн,3-сабақ. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылым жəне жазылым 4-үлестірме материал. Мұғалім жетекшілігімен жүретін жазылым МҰҒАЛІМНІҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН ЖҮРЕТІН ЖАЗЫЛЫМ ҚОСЫМША НҰСҚАУЛЫҚ Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін жазылым оқушыларды жазуға үйрету үдерісінің үшінші қадамы. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін жазылымда оқушылардың жазылым дағдыларын дамыту мақсатында мұғалімдер үнемі кері байланыс ұсынып, оларды бағыттап жəне идеяларын кеңейтіп отырады. Жаттығу ретінде ол оқушылардың қазіргі кезде көздеген мақсаттарына жəне арнайы қажеттіліктеріне сəйкес мұқият ұсынылуы керек. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін жазылым оқушылардың бірлескен жазылым мен өз бетінше жазу арасындағы қадамы. Сіз мұғалім ретінде жазуды ұйымдастыру жəне идеяларды дамыту үшін қандай да бір көмек түрін құруыңыз керек. Сіз шағын топтардағы оқушылармен жұмыс істейсіз немесе олар өз бетінше (кейде) жұмыс істейді. Жазуды бастамас бұрын, сөйлем мен идея құрылымы бойынша ауызша талқылау жүргізілу керек. Жазылым дағдысын үйретудің төрт кезеңі - мұғалімнің жетекішілігімен сөйлем жазудан басталып, оқушының өз бетінше жазуына бағыт алатын саяхат. Бұл кезеңдер модельденген, бірлескен, мұғалімнің жеткешілігімен жүретін жазылым жəне өз бетінше жазу. Кезеңдердің астарында оқушының жазылымды қарым-қатынас құру нысаны жəне оның қағаздағы ізі өзіне немесе өзгелерге мəлімет беретінін түсінуіне қатысты болып табылатын «қалыптасушы жазылым» термині жатыр. Бұл кезеңдердің реті нақты бекітілмеген жəне ол оқушының қазіргі кезде жазылымның қандай сатысында болуына жəне оқу мақсатына қарай өзгеріп тұрады. Мысалы, оқушылар үшін модельденген, бірлескен жəне мұғалімнің жетекшілігімен жүретін жазылымға 5 жəне 6-сыныптарда жəне одан кейін қатысу лайықты болуы мүмкін. Оқушыларды топқа бөлу Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін жазылымға арналған топтар шағын болып, 8 адамнан аспауға тиіс. Топ құрамын тұрақты негізде қайта қарап тұрған дұрыс, себебі оның уақытша болғаны абзал. Алдыңғы бағалау нəтижелеріне сүйеніп, мұғалімдер топты қалай құратынын шешеді. Ол төмендегі сияқты белгілердің негізінде жасалуы мүмкін (бірақ бұл толық тізім емес): Оқылым қабілеті; Оқушылардың қызығушылығы; Дағдылар/ Үйрету көзделетін мақсат; Жолдастық топтар; Тақырып; Басқа факторлар. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін жазылым сабағы əдетте 20 минутқа созылады, бірақ кейде жасы үлкен жəне қабілетті оқушыларға қосымша уақыт бере алады. Сынып көлеміне қарай аптасына кемінде 1 рет осындай сабақ өткізілуі тиіс. Оқушыларға кезекпен өз ойларын айтып, əсіресе басқаның пікірі өзінікінен өзгеше болса, оны қабылдай отырып, əрі көзқарасы мен пікірін білдіру арқылы бір-біріне қолдау көрсетуде өзін жайлы сезінуі керек. Бұндай жұмыс барысында оқушылар тобы туындаған идеяларды талқылау үшін əрқайсысы бір-бірін көретіндей болып отыруы маңызды. Үстелді айнала отырғаны ыңғайлы болуы мүмкін, алайда тақтаны пайдалана отырым кілемде, немесе орындықтарда шеңбер құрып отыра алады. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін жазылым əдетте модельденген немесе бірлескен жазылымнан кейін жүреді бұл оқытылатын дағдыларды/мақсаттарды тікелей 163

164 9-күн,3-сабақ. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылым жəне жазылым 4-үлестірме материал. Мұғалім жетекшілігімен жүретін жазылым назарға ала отырып оқытуға септігін тигізеді. Қабілеттері əр түрлі сыныптарда топтардың ішінде шағын топтар ұйымдастыру қажет болады. Сонымен қатар, топ саны төрттен көп болуы да мүмкін. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін жазылым жаттығу үлгісі Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін жазылым сабағында оқушы мұғаліммен бірге отырып, өз мəтіндерін өз бетінше құрады. Мұғалім оқу мақсатына жетудің ең жақсы əдісін іздеуде оларға қолдау көрсетеді. Үлгі ретінде 2-сыныпқа арналған «Қазақ тілі» пəнінің оқу жоспарын алуға болады: «Жазу ережелерін сақтау» - Бағытталған жазуды оқушыларға қандай сөз немесе сөз тіркесі қажет екенін таңдау үшін қолданыңыз. Неғұрлым көбірек деталь қолданса, соғұрлым кейіпкердің əшекей бұйымды таңдауы оңай болатынын түсіндіріңіз. Оқушылардың: суреттеу/сипаттау сөздері мен сөз тіркестерін таңдауын жəне қолдануын; жаңа сөздерді жазуға талаптануын, жазуын бағалаңыз. Барлық оқушылар өз сөздерін жеке-жеке жазып, содан кейін оларды мұғалімге көрсетіп, оқушылар бір-бірімен алмасуы керек. Мұндай алмасу оқушыларға мақсатқа қаншалықты жеткенін анықтауға септігін тигізеді. Оқушылар бір-бірінен, сондай-ақ мұғалімнен, тапсырманы орындауда қалай ойланып, əңгімелеп жəне жазып отырғаны туралы кері байланысты тыңдай, ұсына жəне айтылған пікірлерге сəйкес əрекет ете отырып үйренеді. Мұғалім əр оқушының ілгерілеуін бақылай алады. Мұндай жазылым тəсілі қосымша қолдауды қажет ететін оқушылар үшін пайдалы болмақ, сонымен қатар барлық оқушылардың үлгерімін жақсарту үшін де пайдалануға болады. Мысалы, 2-сыныпқа арналған «Қазақ тілі» пəнінің оқу жоспарындағы қысқа мерзімді жоспар үлгісін қараңыз. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін жазылым оқушыларға қосымша көмек береді, бұл олардың жазылым бойынша жəне оқу мақсаттарына анағұрлым тиімді жетуі үшін маңызды рөл атқарады. Бірлескен жазылым бойынша сабақта зерделенген білімді жай ғана қайталаудың қажеті жоқ. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін жазылым қолдау Оқушыларды қысқаша тəжірибе алмасуға тартаныңызға көз жеткізіңіз. Мысалы, бөлімге ат қоюда, ақпаратты топтастыру жəне жинауға қатысты шешім қабылдауда мұғалімнің жетекшілігімен жүретін жазылымды пайдалана аласыз. 2-сыныпқа арналған «Қазақ тілі» Ж Сөйлем түрлерін айтылу интонациясына қарай ажыратады жəне сəйкес тыныс белгілерін қолданады. Оқушылардың қабілеттерін тексеріңіз: - тыныс белгілерін дұрыс қолданып, сөйлем құрай білетіндерін; - сипаттама сөздер мен сөз тіркестерін қолдануларын; - кейбір жаңа сөздерді қолдануларын; - оқырманның көзімен қарап, жазғанын əдемілеп əсерлеулерін; - əріптерді бір-біріне жалғап, анық, көркем жазуларын. Осы жаттығу барысында оқушыларды терең əңгіме жүргізуге тартыңыз жəне белгіленген мақсаттарға оқытыңыз. Мəтін құру, сөйлем құрылымы, орфография жəне тыныс белгілерін қоса алғанда, жазылымның барлық деңгейіне арналған əдіс-тəсілдерді үйреткен жөн екенін естен шығармаңыз. Оқушыларға көмектесу мақсатында əдіс-тəсілдердің қысқаша үлгілерін немесе шпаргалка ұсыныңыз. Оқушылармен осы əдіс-тəсілдерді бүгінгі сабақ кезінде өз жазылым жұмыстарында қолдану мəселелерін қысқаша талқылаңыз. 164

165 9-күн,3-сабақ. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылым жəне жазылым 4-үлестірме материал. Мұғалім жетекшілігімен жүретін жазылым Оқушыларға мүмкіндігінше еркін жазуға уақыт беріңіз. Жазу кезінде əр оқушыға жеке нұсқау беріп отырыңыз, себебі, оқушылар да ескерту немесе қолдау күтеді. Оқушылардың қалай жазып, өз ойларын қалай бағыттайтынын бақылаңыз жəне бағалаңыз. Оқушылар жазылым кезінде мəтіннің қысқа да болса, аяқталған бөлігін орындауына үнемі назар аудару маңызды болып табылады. Қысқаша пікір алмасу жаттығуын өткізіп, əр жазушыға өз жұмысын сыныпқа бірден көрсетуге (оқып беруге) мүмкіндік беріңіз. Бұны жұптасып, топта немесе бүкіл сыныппен жүргізуге болады. Бұл бөлім əр жазушыға олардың жазылған мəтінін толықтай тексеруге мүмкіндік береді. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін жазылымға арналған бақылау парағы Жазуға көшпес бұрын алдыңғы бірлескен жəне/немесе мұғалімнің жетекшілігімен жүретін жазылым бойынша сабақты еске түсіріп, оны негіз ретінде пайдаланған жөн. Бұл оқушыларды қолдауды, өз ойларын рөлдік ойын немесе қойылым арқылы білдіруін қамтуы мүмкін. Бірлескен жазылым бойынша сабақты əзірлеу жəне қайта қарау, жоспарлау үдерісін қайта модельдеу пайдалы болуы мүмкін. Тілдік дағдылары нашар дамыған оқушылар үшін үдерісті ауызша нысанда қайталау пайдалы болмақ. Жазылым барысында топтарға қолдау көрсетіледі. Мысалы, мəтінді түсіндіре отырып, бірінші немесе келесі абзацты жазыңыз жəне оны топқа дауыстап оқыңыз. Мұғалім ретінде оқушыларды келесі міндеттерге ынталандыруыңыз қажет: Анықтық енгізу үшін қайта оқу; Балама сөздік қорды пайдалану; Асқан дəлдікпен сөйлеңіз сөз тіркестерін таңдау, күрделі сөйлемдер құрастыру; Өзара байланыс анық болсын біріктіретін элементтерін, етістіктің шақтарының қиысуын, жақты жəне жақсыз сөйлемдерді жəне т.б. пайдалану Жазылымның мақсаттарын естен шығармаңыз жəне жұмысты бағалау критерийлеріне сəйкес тексеруде қолдау көрсетіңіз. Жазылымнан кейін оқушылар жазылым бойынша жеке жұмыстарын орындап болған соң, олардың жазғандарын бағалауға мүмкіндік беру керек бұл жерде өзара қолдауды (мысалы, сыныптастарына қолдау көрсету) пайдалану тиімді болады. Сонымен қатар, оқушыларға бағалау критерийлері бойынша өздерінің жұмыстарын тексеруде, өзгертуде, қателерін түзету жəне мазмұнын жақсартуда қолдау көрсетуіңіз керек, ілгерілеуді жəне мақсатқа қаншалықты қол жеткізілгенін қарастырып, жазылым бойынша кейінгі қадамдарды талқылаңыз жəне қажет болған жағдайда жаңа міндет қойыңыз. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін жазылым сабақтарынан кейін оқушылар жазбаларды тағы да қайта қарастыруы керек. Оқушыларға тапсырманы тез жалғастыруды ұсына аласыз. Сабақты ой елегінен өткізіп, оқытудың/топқа бөлудің тиімділігі жайлы ойланыңыз. Сабақта өткізілетін басқа жаттығулар Бөлменің/кабинеттің қалай ұйымдастырылғаны өте маңызды, себебі сыныптағы барлық оқушылар оқу үдерісіне белсенді араласып жатқанда олар мұғалімнің жетекшілігімен жүретін жазылымға арналған сабақты өткізуге кедергі жасамауы керек. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін жазылымға арналған сабақ барысында орындауға болатын басқа да жаттығу түрлерін қарастыру қажет. Төменде бірнеше мысал ұсынылған, бірақ бұл тізім осымен шектеледі деген сөз емес. Журналдар мен каталогтар - оқушыларға белгілі бір затты іздеуді тапсыру; Тыңдалым орталығы құлаққаппен; 165

166 9-күн,3-сабақ. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылым жəне жазылым 4-үлестірме материал. Мұғалім жетекшілігімен жүретін жазылым Карточкалар тізбегі; Сөз/сурет құру тапсырмасы; Дыбыстық ойындар; Мəтінді түсінуге арналған тестілер; Сөйлемдермен орындалатын жаттығулар; АКТ; Əңгіме сызбасы; Əріптер; Соңын өзгерту; Əлдеқашан оқыған кітапты қайта оқу; Шолу; Жарнамалар/Плакаттар; Карточка ойындары; Үстел ойындары. 166

167 9-күн,3-сабақ. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін оқылым жəне жазылым 5-үлестірме материал. Тілдік жаттығулар ТІЛДІК ЖАТТЫҒУЛАР Бүкіл сыныпқа, топқа, жұпқа арналған жаттығулар Айтылым жəне тыңдалым дағдыларына арналған жаттығулар, қойылымдар жəне т.б.: «Орманда» ( жаттығуы, сұхбаттасу, бүкіл сыныппен немесе оқушылар тобымен ойналатын үстел басында ойналатын ойындар, мысалы, бинго, карта ойындары. Бүкіл сыныпқа арналған жаттығуды орындау кезінде барлық оқушылардың қатысып, жаттығуға белсенді түрде ынталанып отырғанына көз жеткізу маңызды болып табылады. Ол үшін оқушылар өздерін жаттығуға қатысып отырғандарын сезінулері керек. Үстел басында ойналатын ойындар оқушылар сұрақтарға жауап беріп, ойынға қатысып сөйлем құруға жəне қарым-қатынас құру дағдыларын дамытуға мүмкіндік алады. Үстел ойынында, тиісінше, оқушылар мақсатқа жету үшін тақтадағы элементтерді ауыстырады, мысалы, жыландар мен баспалдақ. Үстел басында ойналатын ойындарды топпен ойнаған жақсы; жасы кіші оқушылармен ойнаған əлдеқайда жақсы. Басында ойынның ережесімен бүкіл сыныпты таныстырыңыз. Сыныптағы бүкіл оқушыларды ойынға қатыстырудың бір əдісі оқушылар тобын жеке «элемент» ретінде елестету, осылайша оқушылар бірге жұмыс істеп, сұрақтарға жауап береді жəне тақтадағы «элементтерді» ауыстыра алады. Топтық жаттығу ретінде оқушылар кейінгі тəжірибе үшін бір-бірімен, жеке немес жұптасып ойын ойнай алады. Үстел басында ойналатын ойындардың кейбірі «үлкейтілген көлемде» болуы мүмкін, сөйтіп оқушылар еденде «элементпен» бірге орын ауыстырады. Карта ойындарын немесе сəйкес элементтерді табуға арналған «Бақытты отбасы» сияқты ойындарды сыныпта пайдалану үшін бейімдеуге болады. Карта ойындарын жалғастыру элементтері, теңеулер жəне шақтардың қиылысуы үшін пайдалана аласыз. Осы жаттығу түрін түсіну жəне əріптеп оқуды бағалау үшін пайдалана аласыз (мысалы, картаны əріптермен сөз құрау үшін пайдаланады). «Жады», «Бақытты отбасы», «Снап» жəне тағы басқа көптеген ойындар сыныпта пайдалану мақсатында бейімдеуге жеңіл келеді. 167

168 9-күн, 4-сабақ. Бағамдауға арналған жаттығу: Жаңартылған білім беру бағдарламасын түсіну 6-үлестірме материал. Өзін-өзі бағамдау нысаны Аты-жөні: Күні: 6-үлестірме материал. ӨЗІН-ӨЗІ БАҒАМДАУ НЫСАНЫ 1. Бүгін сізге бəрінен де не ұнады? 2. Бүгінгі сабақта үйренгеніңіздің ішінен өзіңіздің тəжірибеңізде нені қолданамын деп ойлайсыз? 3. Бүгінгі сабақта Сіз түсінбеген мəселелер болды ма? Оны қалай пысықтағыңыз келеді? 4. Бүгін үйренгендердің ішінен Сіз үшін не айтарлықтай құнды (білім немесе дағдылар)? 5. Өзіңіздің қосатын ойларыңыз бар ма? 168

169 10-КҮН

170

171 10-күн, 3-сабақ. Əдебиеттік оқу. Айтылым жəне тыңдалым 1-үлестірме материал. Тиімді оқылым тəсілдері ТИІМДІ ОҚЫЛЫМ ТƏСІЛДЕРІ Кез келген дағды сияқты тыңдалым дағдысының мақсаты да нақты анықталуы керек. Бұл оқушыға қысқа мерзімді жадыдағы ақпарат көлемін азайта отырып, белгілі бір оқу мақсатына қатысты тыңдалған ақпараттың бөлігін таңдауға көмектеседі. Оқушылар тыңдалым дағдысының мақсатын білген соң, олар анағұрлым сəйкес келетін əдіс-тəсілдерді таңдап, оларды оңтайлы əрі интербелсенді түрде пайдалана алады. Ойды жүйелеу үшін əртүрлі əдіс-тəсілдерді бір уақытта пайдаланған кезде, түсінік жақсарады жəне сенімділік артады. Мұғалім тыңдалым тапсырмасы кезінде жəне жаттығу аяқталған соң оқушылардың ақпаратты түсінуін тексеруі керек. Бұл ақпарат туралы жалған көзқарасты анықтауға көмектеседі жəне мұғалімге əртүрлі əдіс-тəсілдерді бағыттауға мүмкіндік береді. Тыңдарманға негізделген əдіс-тəсілдер Тыңдарман тақырып бойынша жағдаят немесе мəнмəтінді, мəтіннің жəне тілдің түрі бойынша білім негіздерін барынша пайдаланады. Бұл білім тыңдарманға ненің тыңдалғанын жəне алдағы болатын əрекетті түсінуге көмектеседі: Негізгі идеяны тыңдау; Болжау; Тұжырым жасау; Қорытындылау. Мəтінге негізделген əдіс-тəсілдер Тыңдармандар мазмұнның мағынасын құрайтын дыбыстар мен сөздерді жəне грамматиканы үйлестіретін мəліметтегі тілге сүйенеді: Нақты бір мəлімет алу үшін тыңдау; Түбірлес сөздерді анықтау; Сөз тəртібіндегі алгоритмді анықтау. 171

172 10-күн, 3-сабақ. Əдебиеттік оқу. Айтылым жəне тыңдалым 2-үлестірме материал. Белсенді тыңдарман БЕЛСЕНДІ ТЫҢДАРМАНДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУҒА АРНАЛҒАН ОҚЫТУ ТƏСІЛДЕРІ Оқушыларды жаттығуды орындағанға дейін алдында үйренген нəрселерін еске түсіру арқылы дайындаңыз. Нақты тақырып ұсыныңыз немесе тыңдалымды бірге құрылымдауға қатысыңыз. Түрлі топтастыру сияқты бір-біріне ақпарат жеткізудің көрнекі əдіс-тəсілдерін пайдаланыңыз (мысалы, Джигсо, өкіл, кемпірқосақ). Бұл өз кезегінде жазбаша нəтижелерді жақсартуға көмектесетін жоспарланған əңгіме мен ауызша дайындыққа негіз болады. Көптеген жаттығулар сабақтың қысқа бөліміне барынша сай келеді, мысалы, ширату жаттығулары. Оқушылардан дене қимылымен жауап қайтаруды сұраңыз тиісті ақпаратты немесе нақты бір тіл ерекшеліктерін естіген кезде қол көтеру, орнынан тұру. Оқушыларды 1-ден бастап нөмірлеу арқылы бірлесіп ескертпе жасау. Айталық, 1- нөмірлі оқушылардан ақпаратты тыңдап, нақты бір элементтерді жазып алуды сұраңыз, ал 2-нөмірлі оқушыларға басқа тапсырма беріңіз жəне т.б. Топтар ақпаратты қажетінше ауызша немесе жазбаша нысанда жинау жəне ұсыну үшін ойларымен алмасады. Оқушылардан мəтіннің бөлігін тыңдап, нақты деректі немесе пікірлерді тексеруді немесе жазуды/жауап қайтаруды сұраңыз. Олар өз шешімдерін негіздеп, кез келген күрделі тұстарды талқылауы керек. Оқушылардан ақпараттағы түйінді сөздер немесе сөз тіркестерінің шектеулі мөлшерін (мысалы, алты) анықтауды жəне жазуды сұраңыз. Алтаудан артығы қабылданбайтынын анық жеткізіңіз. Оқушылардан ақпаратты кесте, график, логикалық сызба, өрмекші диаграммасы сияқты арнайы құралдар көмегімен жазуды сұраңыз (мысалы, кім, не, қайда, қашан, қалай, неге немесе себебі, салдары, əсері, орны). Тиімді тыңдалымды модельдеңіз. 172

173 10-күн, 4-сабақ. Бағамдауға арналған жаттығу: Жаңартылған білім беру бағдарламасын түсіну 3-үлестірме материал. Өзін-өзі бағамдау нысаны Аты-жөні: Күні: 3-үлестірме материал. ӨЗІН-ӨЗІ БАҒАМДАУ НЫСАНЫ 1. Бүгін сізге бəрінен де не ұнады? 2. Бүгінгі сабақта үйренгеніңіздің ішінен өзіңіздің тəжірибеңізде нені қолданамын деп ойлайсыз? 3. Бүгінгі сабақта Сіз түсінбеген мəселелер болды ма? Оны қалай пысықтағыңыз келеді? 4. Бүгін үйренгендердің ішінен Сіз үшін не айтарлықтай құнды (білім немесе дағдылар)? 5. Өзіңіздің қосатын ойларыңыз бар ма? 173

174

175 11-КҮН

176

177 11-күн,1-сабақ. Қазақ тілі мен əдебиеттік оқу сабақтарын жоспарлау САРАЛАУ 1-үлестірме материал. Саралау Үдерісті саралау Үдеріс бұл жаңа материалды ұсыну жолдары, оқушылар орындайтын жаттығулар, қойылатын сұрақтар, оқыту əдістері мен оқушылардың бойында дамытылатын ойлау үдерісі. Əр оқушы үшін оқу үдерісі оның өз ұғымын жетілдіру үшін білім беру бағдарламасының мазмұнын игеруі. Үдерісті оқушының өзара əрекеттесу барысында пайдаланатын ойлау үдерісі ретінде қарастыруға болады. Саралау үдерісі анағұрлым жоғары деңгейлі ойлау үдерісін қолдануға ынталандырады. Мұғалімдер білім беру бағдарламасын тиімді саралау үшін келесі өзгерістерді енгізе алады: 1. Жоғары деңгейлі ойлау дағдылары: Қолданылатын əдістер ақпаратты алуға емес, оны пайдалануға айрықша баса назар аудару керек; оқушылар мəліметтерді жаңа жағдайларда қолданып, оларды жаңа идеялар құру үшін пайдалануы, орындылығын бағамдауы жəне оны жаңа өнім жасау үшін пайдалануы керек. 2. Ашықтық: Жаттығулардың басым бөлігі ашық жаттығудан, яғни жалғыз дұрыс жауабы болмайтын, одан əрі ойланып, зерттеуге жетелейтін тапсырмалардан тұруы керек. 3. Жаңалық ашу: Жаттығулардың басым бөлігі оқушылардың заңдылықтарды, идеяларды жəне негізгі қағидаттарды аңғару үшін ойлау үдерісін пайдалана алатын түрлі жағдаяттардан тұруы керек. 4. Ой-пайымдарының дəлелі: Оқушыларға өз қорытындыларын ғана емес, осы қорытындыны жасауға негіз болған пайымдарын да айтуды ұсыну керек. 5. Таңдау еркіндігі: Оқушылардың оқуға деген қызығушылығын арттыру мақсатында мүмкіндігінше оларға таңдау еркіндігі берілуі керек. 6. Қарқын жəне əралуандылық: Жаңа материалды таныстыруда мүмкін болса қарқынды жылдамдату жəне оқушының қызығушылығын қолдайтын жəне əртүрлі оқу стильдерін қамтитын əдіс-тəсілдерді пайдаланған дұрыс. Мазмұнды саралау 1. Мазмұн бұл идея: оқушыға түрлі нысанда ұсынылған тұжырымдамалар, сипаттамалық ақпарат жəне нақты деректер. Саралау үшін білім беру бағдарламасының мазмұнын түрлендірудің көптеген тəсілдері бар. 2. Абстрактілік: Пікірталастың, таныстырылымдардың, материалдар мен зерттеулердің негізгі бағыты пəндер арасында берілетін түсініктер мен қорытындыларға негізделуі керек. Фактілер мен нақты ақпарат абстрактілі идеялардың үлгісі немесе бейнесі ретінде келтіріледі. 3. Күрделілік: Тұжырымдаманың күрделілігі мен көлемі, ұғымдар мен түсініктер арасындағы байланыс, сонымен қатар идеяны түсіну үшін оқытылатын пəннің көлемі мен əр түрлілігі бойынша анықталатын абстрактілі идеялар мүмкіндігіне қарай күрделі болуы керек. 4. Əралуандық: Ағымдағы білім беру бағдарламасында қозғалмаған идеяларды енгізу жəне оның мазмұнын байытуды білдіреді. 5. Əдістерді зерделеу: Дарынды оқушылар өзге балалар пайдаланатын зерттеу əдістерін зерделеуі керек, осы əдістерді жəне басқа да зерттеу əдістерін пайдалана отырып, тəжірибеде сынап көруі керек. 6. Ұйымдастыру жəне экономика: Білім көлемі тез ұлғайып, тез өзгереді жəне мектептегі оқушылардың уақыты да шектеулі. Сол себепті, əр оқу тəжірибесі мүмкіндігінше өте құнды болуы керек. Экономика оқуды беруге арналған түйінді идеялар мен тұжырымдамалардың мазмұнын ұйымдастыруды, абстрактілі ұғымдар мен түсініктерді есте сақтауды əрі түсінуді қажет етеді. 7. Адамдарды зерделеу: Оқушылар өзінің таланты мен ықтимал табыстарын қарастыру үшін оқудағы əлеуетті арттыру мақсатында шығармашыл жəне табысқа жеткен тұлғаларды зерделеуі керек. 177

178 11-күн, 1-сабақ 2-үлестірме материал. Қысқа мерзімді сабақ жоспарының үлгісі ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ САБАҚ ЖОСПАРЫ Бастамас бұрын орта мерзімді жоспарға жүгініңіз. Өзіңіздің сабағыңыздың жоспарын алдыңғы сабақтарда меңгерілген білімді ескере отырып, қандай да бір өзгертулер енгізе отырып, құрған жөн. САБАҚ: Күні: Мектеп: Мұғалімнің аты-жөні: СЫНЫП: Қатысқандар: Қатыспағандар: Осы сабақ арқылы жүзеге асатын оқу мақсаттары Сабақ мақсаттары Барлық оқушылар орындай алады: Оқушылардың көпшілігі орындай алады: Кейбір оқушылар орындай алады: Тілдік мақсат Оқушылар орындай алады: Түйінді сөздер мен сөз тіркестері: Сыныптағы диалог/жазылым үшін сай келетін тіл стилі: Талқылауға арналған сұрақтар: Не себепті. деп ойлайсыз? ишара: Алдыңғы оқу: Жоспар Жоспарланған уақыт есебі Жоспарланған жаттығу түрлері (төмендегі жазбаларды өзіңіз жоспарлаған жаттығу түрлерімен ауыстырыңыз) Ресурстар Басы Ортасы 178

179 11-күн, 1-сабақ 2-үлестірме материал. Қысқа мерзімді сабақ жоспарының үлгісі Соңы Қосымша мəліметтер Саралау оқушыға мейлінше қолдау көрсетуді қалай жоспарлайсыз? Қабілетті оқушыға тапсырманы қалай түрлендіресіз? Бағалау оқушы білімін тексеруді қалай жоспарлайсыз? Пəнаралық байланыс Денсаулық жəне қауіпсіздік, АКТ-мен байланыс. Құндылықтармен байланыс (тəрбие элементі). Рефлексия Сабақтың мақсаты мен оқу міндеттері орындалды ма? Бүгін оқушылар не үйренді? Сабақ қалай өтті, қандай деңгейде өтті? Жоспарланған саралау жақсы іске асты ма? (тапсырмалар сəйкес болды ма?) Уақытты қалай пайдаландым? Жоспарыма қандай өзгерістер енгіздім жəне неге? Өз сабағыңызды талдау үшін осы бос орынды пайдаланыңыз. Сол жақта берілген сұрақтарға жауап беріңіз. 179

180 11-күн, 1-сабақ 2-үлестірме материал. Қысқа мерзімді сабақ жоспарының үлгісі Қорытынды бағалау Ең жақсы өткен екі нəрсені атап көрсетіңіз (оқыту мен оқуға қатысты) 1: 2: Қандай екі нəрсе немесе тапсырма сабақтың одан да жақсы өтуіне ықпалын тигізер еді (оқыту мен оқуға қатысты)? 1: 2: Осы сабақтың барысында барлық сынып немесе жекелеген оқушылар жөнінде келесі сабағыма қажет болуы мүмкін қандай ақпарат білдім? 1: 2: 180

181 11-күн, 4-сабақ. Бағамдауға арналған жаттығу: Жаңартылған білім беру бағдарламасын түсіну 3-үлестірме материал. Өзін-өзі бағамдау нысаны Аты-жөні: Күні: 3-үлестірме материал. ӨЗІН-ӨЗІ БАҒАМДАУ НЫСАНЫ 1. Бүгін сізге бəрінен де не ұнады? 2. Бүгінгі сабақта үйренгеніңіздің ішінен өзіңіздің тəжірибеңізде нені қолданамын деп ойлайсыз? 3. Бүгінгі сабақта Сіз түсінбеген мəселелер болды ма? Оны қалай пысықтағыңыз келеді? 4. Бүгін үйренгендердің ішінен Сіз үшін не айтарлықтай құнды (білім немесе дағдылар)? 5. Өзіңіздің қосатын ойларыңыз бар ма? 181

182

183 12-КҮН

184

185 12-күн, 1-сабақ. Жаратылыстану пəні бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасының ерекшеліктері 1-үлестірме материал. ХХІ ғасыр дағдылары ХХІ ҒАСЫР ДАҒДЫЛАРЫ «Жаратылыстану» пəні оқушыларға ХХІ ғасыр дағдыларын дамытуға көмектеседі. Ол дағдылар: Зерттеу Проблемаларды шешу Сын тұрғысынан ойлау Өз бетінше оқу Ынтымақтастық Ақпаратты өңдеу Жасау жəне жобалау Тəжірибелік дағдылар «Жаратылыстану» пəні бойынша қай сабақтарда осы дағдылардың бірі қарастырылатынын көрсету үшін «құстұмсық» ( ) белгісін қойыңыз. 185

186 12-күн, 2-сабақ. Жаратылыстанудағы белсенді оқу жаттығулары (1) 2-үлестірме материал. «Өсімдік» басқатырғышы f l o w e r r e n b l o t a s k r o o f p x i t s t e m f s Келесі сөздерді табыңыз: flower (гүл) leaf (жапырақ) stem (сабақ) roots (тамыр) 186

187 12-күн, 2-сабақ. Жаратылыстанудағы белсенді оқу жаттығулары (1) 3-үлестірме материал. Есею Есею 187

188 12-күн, 3-сабақ. Жаратылыстанудағы белсенді оқу жаттығулары (2) 4-үлестірме материал. Ол қалай қозғалады? Ол қалай қозғалады? Менің ойыншығым Ол тарту итеру арқылы орын ауыстырады 188

189 12-күн, 4-сабақ. Орта мерзімді жəне қысқа мерзімді жоспарлау (1) 5-үлестірме материал. Қысқа мерзімді сабақ жоспарының үлгісі ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ ЖОСПАР Сабақ жоспары Бастамас бұрын орта мерзімді жоспарға жүгініңіз. Өзіңіздің сабағыңыздың жоспарын алдыңғы сабақтарда меңгерілген білімді ескере отырып, қандай да бір өзгертулер енгізе отырып, құрған жөн. САБАҚ: Күні: Мектеп: Мұғалімнің аты-жөні: СЫНЫП: Қатысқандар: Қатыспағандар: Осы сабақ арқылы жүзеге асатын оқу мақсаттары Сабақ мақсаттары Барлық оқушылар орындай алады: Оқушылардың көпшілігі орындай алады: Кейбір оқушылар орындай алады: Тілдік мақсат Оқушылар орындай алады: Түйінді сөздер мен сөз тіркестері: Сыныптағы диалог/жазылым үшін сай келетін тіл стилі: Талқылауға арналған сұрақтар: Не себепті. деп ойлайсыз? ишара: Алдыңғы оқу: Жоспар Жоспарланған уақыт есебі Жоспарланған жаттығу түрлері (төмендегі жазбаларды өзіңіз жоспарлаған жаттығу түрлерімен ауыстырыңыз) Ресурстар Басы Ортасы 189

190 12-күн, 4-сабақ. Орта мерзімді жəне қысқа мерзімді жоспарлау (1) 5-үлестірме материал. Қысқа мерзімді сабақ жоспарының үлгісі Соңы Қосымша мəліметтер Саралау оқушыға мейлінше қолдау көрсетуді қалай жоспарлайсыз? Қабілетті оқушыға тапсырманы қалай түрлендіресіз? Бағалау оқушы білімін тексеруді қалай жоспарлайсыз? Пəнаралық байланыс Денсаулық жəне қауіпсіздік, АКТ-мен байланыс. Құндылықтармен байланыс (тəрбие элементі). Рефлексия Сабақтың мақсаты мен оқу міндеттері орындалды ма? Бүгін оқушылар не үйренді? Сабақ қалай өтті, қандай деңгейде өтті? Жоспарланған саралау жақсы іске асты ма? (тапсырмалар сəйкес болды ма?) Уақытты қалай пайдаландым? Жоспарыма қандай өзгерістер енгіздім жəне неге? Өз сабағыңызды талдау үшін осы бос орынды пайдаланыңыз. Сол жақта берілген сұрақтарға жауап беріңіз. 190

191 12-күн, 4-сабақ. Орта мерзімді жəне қысқа мерзімді жоспарлау (1) 5-үлестірме материал. Қысқа мерзімді сабақ жоспарының үлгісі Қорытынды бағалау Ең жақсы өткен екі нəрсені атап көрсетіңіз (оқыту мен оқуға қатысты) 1: 2: Қандай екі нəрсе немесе тапсырма сабақтың одан да жақсы өтуіне ықпалын тигізер еді (оқыту мен оқуға қатысты)? 1: 2: Осы сабақтың барысында барлық сынып немесе жекелеген оқушылар жөнінде келесі сабағыма қажет болуы мүмкін қандай ақпарат білдім? 1: 2: 191

192 12-күн, 4-сабақ. Жаратылыстану пəні бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасының ерекшеліктері 6-үлестірме материал. Екі жұлдыз, бір тілек Екі жұлдыз, бір тілек 192

UNIVERSITY OF CAMBRIDGE INTERNATIONAL EXAMINATIONS International General Certificate of Secondary Education

UNIVERSITY OF CAMBRIDGE INTERNATIONAL EXAMINATIONS International General Certificate of Secondary Education www.xtremepapers.com UNIVERSITY OF CAMBRIDGE INTERNATIONAL EXAMINATIONS International General Certificate of Secondary Education *9734119964* KAZAKH AS A SECOND LANGUAGE 0532/02 Paper 2 Listening May/June

More information

ОРЫС ТІЛІНДЕ ЖАЗЫЛЫМ ДАҒДЫЛАРЫН ДАМЫТУ БАРЫСЫНДА МҰҒАЛІМДЕР ТАП БОЛАТЫН МӘСЕЛЕЛЕРДІ ЗЕРТТЕУ

ОРЫС ТІЛІНДЕ ЖАЗЫЛЫМ ДАҒДЫЛАРЫН ДАМЫТУ БАРЫСЫНДА МҰҒАЛІМДЕР ТАП БОЛАТЫН МӘСЕЛЕЛЕРДІ ЗЕРТТЕУ ОРЫС ТІЛІНДЕ ЖАЗЫЛЫМ ДАҒДЫЛАРЫН ДАМЫТУ БАРЫСЫНДА МҰҒАЛІМДЕР ТАП БОЛАТЫН МӘСЕЛЕЛЕРДІ ЗЕРТТЕУ Г.Е. Қожамкулова Назарбаев Зияткерлік мектептері ДББҰ (НЗМ), Қазақстан Қазақстан туралы деректер Орталық Азияда

More information

САБАҚ ЖОСПАРЫ. Атом құрылысы. Атомдардағы электрондардың орналасуы.

САБАҚ ЖОСПАРЫ. Атом құрылысы. Атомдардағы электрондардың орналасуы. САБАҚ ЖОСПАРЫ Пəн Мұғалім Мектеп, сынып Сабақ тақырыбы Химия Оразбай Асылбек Павлодар қаласы, НЗМ, 8-сынып Атом құрылысы. Атомдардағы электрондардың орналасуы. Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары

More information

КӘСІБИ БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫН САРАПТАУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК ҰСЫНЫСТАРЫ. 1. Білім беру бағдарламалары мен пәндердің оқу-әдістемелік кешендерін бағалау

КӘСІБИ БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫН САРАПТАУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК ҰСЫНЫСТАРЫ. 1. Білім беру бағдарламалары мен пәндердің оқу-әдістемелік кешендерін бағалау 44 КӘСІБИ БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫН САРАПТАУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК ҰСЫНЫСТАРЫ 1. Білім беру бағдарламалары мен пәндердің оқу-әдістемелік кешендерін бағалау Модульді-құзіреттік тәсілдемеге негізделген жаңа кәсіби

More information

Аты: Электронды адресі: Оқыту саласы: 1. Қызығушылығы жəне əуестенетін салалар: 2. Отбасыңыз туралы ақпарат: 3. Оқытудан не күтесіз?

Аты: Электронды адресі: Оқыту саласы: 1. Қызығушылығы жəне əуестенетін салалар: 2. Отбасыңыз туралы ақпарат: 3. Оқытудан не күтесіз? 1-КҮН ƏДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛ ТАНЫСАЙЫҚ Ынтымақтастыққа ұласатын мығым, сенімді қарымқатынасты дамыту үшін жаңа топтармен сабақ барысында осы жаттығуларды пайдаланыңыз. Ұсынымдар: топ қатысушыларымен белгілі

More information

Балаларға арналған мектепке дейінгі мемлекеттік ұйымға жолдама алу жөніндегі нұсқаулық

Балаларға арналған мектепке дейінгі мемлекеттік ұйымға жолдама алу жөніндегі нұсқаулық Балаларға арналған мектепке дейінгі мемлекеттік ұйымға жолдама алу жөніндегі нұсқаулық Жолдамалар кезектілікке сәйкес ағымдағы балабақшалардағы бос орындарға беріледі. Сіздің кезегіңіз келген кезде Сіз

More information

«English language is a world language» атты. ағылшын тілі пән бірлестігі апталығының талдауы оқу жылы

«English language is a world language» атты. ағылшын тілі пән бірлестігі апталығының талдауы оқу жылы Рудный қаласы әкімдігінің «19 орта мектебі» КММ «English language is a world language» атты ағылшын тілі пән бірлестігі апталығының талдауы 2015-2016 оқу жылы Ағылшын тілі бірлестігі апталығына талдау

More information

«Көркем еңбек» пәні бойынша оқу жоспары. (орта білім беру мазмұнын жаңарту аясында) 1-сынып

«Көркем еңбек» пәні бойынша оқу жоспары. (орта білім беру мазмұнын жаңарту аясында) 1-сынып «Көркем еңбек» пәні бойынша оқу жоспары (орта білім беру мазмұнын жаңарту аясында) 1-сынып Мазмұны Тілдік мақсаттар туралы 7 Орта мерзімді жоспарлар 9 1-бөлім: Өзім туралы 9 2-бөлім: Менің мектебім 17

More information

«АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ» КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ

«АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ» КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ «АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ» КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ «БЕКІТЕМІН» РТжБФ деканы У.И.Медеуов 2017 ж. 2017 ОҚУ ЖЫЛЫНА АРНАЛҒАН ТАҢДАУ БОЙЫНША ПӘНДЕР КАТАЛОГЫ 6D071900 мамандығы

More information

MIRAS INTERNATIONAL SCHOOL IN ALMATY НҰРСҰЛТАН НАЗАРБАЕВ БІЛІМ БЕРУ ҚОРЫ МЕКТЕПТЕРІНЕ ОҚУШЫЛАРДЫ ҚАБЫЛДАУ ШАРТЫ

MIRAS INTERNATIONAL SCHOOL IN ALMATY НҰРСҰЛТАН НАЗАРБАЕВ БІЛІМ БЕРУ ҚОРЫ МЕКТЕПТЕРІНЕ ОҚУШЫЛАРДЫ ҚАБЫЛДАУ ШАРТЫ MIRAS INTERNATIONAL SCHOOL IN ALMATY НҰРСҰЛТАН НАЗАРБАЕВ БІЛІМ БЕРУ ҚОРЫ МЕКТЕПТЕРІНЕ ОҚУШЫЛАРДЫ ҚАБЫЛДАУ ШАРТЫ 1- семестр: 20 тамыз (Дипл. Бағдарлама) -14 желтоқсан 2018 жыл Сейсенбі, 21 тамыз Құрбан

More information

2018 жылдың I тоқсанының қорытындысы бойынша ББЖҚБАРИ біліктілік арттыру курсының тиімділігі

2018 жылдың I тоқсанының қорытындысы бойынша ББЖҚБАРИ біліктілік арттыру курсының тиімділігі 2018 жылдың I тоқсанының қорытындысы бойынша ББЖҚБАРИ біліктілік арттыру курсының тиімділігі Есеп беру кезеңінде мемлекеттік тапсырыс жоспарының орындалуы - ды құрады, оның ішінде оқыту тілі бойынша: қазақ

More information

ШЕТЕЛ ТІЛІН ЕРТЕ ОҚЫТУДАҒЫ ИНТЕРАКТИВТІ ӘДІСТЕРДІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ ТИІМДІЛІГІ

ШЕТЕЛ ТІЛІН ЕРТЕ ОҚЫТУДАҒЫ ИНТЕРАКТИВТІ ӘДІСТЕРДІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ ТИІМДІЛІГІ ШЕТЕЛ ТІЛІН ЕРТЕ ОҚЫТУДАҒЫ ИНТЕРАКТИВТІ ӘДІСТЕРДІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ ТИІМДІЛІГІ А.К. Бабашева М.Өтемісов атындағы БҚМУ I курс магистранты «Интерактивті тәсілмен оқыту әдісі» дегеніміз не? Қалай түсінеміз?

More information

БІЛІМ АЛУШЫЛАРҒА АРНАЛАҒАН САУАЛНАМА А ФОРМАСЫ PISA 2015 АПРОБАЦИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУІ

БІЛІМ АЛУШЫЛАРҒА АРНАЛАҒАН САУАЛНАМА А ФОРМАСЫ PISA 2015 АПРОБАЦИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУІ БІЛІМ АЛУШЫЛАРҒА АРНАЛАҒАН САУАЛНАМА А ФОРМАСЫ PISA 2015 АПРОБАЦИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУІ Сәуір 2014 Бұл сауалнамада: Сіз, Сіздің жанұяңыз бен үйіңіз Сіздің ӛміріңіз бен денсаулығыңыз туралы ойыңыз Сіздің жаратылыстанудан

More information

БҰБҰЗУШЫЛЫҚТАР ТУРАЛЫ ХАБАРДАР ЕТУ САЯСАТЫ

БҰБҰЗУШЫЛЫҚТАР ТУРАЛЫ ХАБАРДАР ЕТУ САЯСАТЫ БҰБҰЗУШЫЛЫҚТАР ТУРАЛЫ ХАБАРДАР ЕТУ САЯСАТЫ 2018 Осы құжат бірнеше тілдерге аударылған. Француз тіліндегі нұсқасы барлық француз тілінде сөйлейтін мемлекеттердегі компанияның бөлімшелеріне арналған анықтамалық

More information

Назарбаев Университеті БАҒАЛАУ ТУРАЛЫ ЕСЕП *

Назарбаев Университеті БАҒАЛАУ ТУРАЛЫ ЕСЕП * Назарбаев Университеті БАҒАЛАУ ТУРАЛЫ ЕСЕП * Тамыз 2017 ж. Сараптау тобы: Kristina Varantola, Төрайым Simona Dimovska Erdal Emel Karol Izydor Wysokiński Christina Rozsnyai, Үйлестіруші * Ағылшын тіліндегі

More information

оқу жылы бойынша 6 Хромтау гимназиясында өтетін «Мемлекеттік тіл-менің тілім» атты айлықтың жоспары. Апталық жиын.

оқу жылы бойынша 6 Хромтау гимназиясында өтетін «Мемлекеттік тіл-менің тілім» атты айлықтың жоспары. Апталық жиын. Бекітемін: Гимназия директоры: Мукашева Г.О 02.09.2014 жыл 2014-2015 оқу жылы бша 6 Хромтау гимназиясында өтетін «Мемлекеттік тіл-менің тілім» атты айлықтың жоспары Р/с Өткізілетін Түрі Кімдер қамтылады

More information

Жоғары қамқоршылық кеңесінің 2013 жылғы 18 сәуірдегі шешімімен бекітілді НАЗАРБАЕВ УНИВЕРСИТЕТІ жылдарға арналған СТРАТЕГИЯ

Жоғары қамқоршылық кеңесінің 2013 жылғы 18 сәуірдегі шешімімен бекітілді НАЗАРБАЕВ УНИВЕРСИТЕТІ жылдарға арналған СТРАТЕГИЯ Жоғары қамқоршылық кеңесінің 2013 жылғы 18 сәуірдегі шешімімен бекітілді НАЗАРБАЕВ УНИВЕРСИТЕТІ 2013-2020 жылдарға арналған СТРАТЕГИЯ Назарбаев Университеті: Ұлттық арманның іске асырылуы 2006 жылы Президент

More information

21-ғасыр дағдыларын жетілдіру тапсырмаларын іздеу барысында

21-ғасыр дағдыларын жетілдіру тапсырмаларын іздеу барысында 21-ғасыр дағдыларын жетілдіру тапсырмаларын іздеу барысында 21- Ғ А С Ы Р Д А Ғ Д Ы Л А Р Ы Н Н Ы Ғ А Й Т У Б О Й Ы Н Ш А М А Т Е Р И А Л Д А Р Д Ы О Қ У Б А Ғ Д А Р Л А М А С Ы Н А Е Н Г І З У Б О Б О

More information

2. Негізгі терминдер мен анықтамалар

2. Негізгі терминдер мен анықтамалар 1 2) тестілеу өткізу; 3) тестілеу нәтижелерін өңдеу; 4) есеп дайындау. 2. Негізгі терминдер мен анықтамалар 5. Осы Нұсқаулықта мынадай терминдер тиісті анықтамаларымен бірге қолданылады: 1) ОЖСБ білім

More information

ЛОНДОН Лондон (. Engl Лондон [lʌndən] қала, Англия мен Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Құрама Корольдігінің астанасы. 33 өзін өзі реттейтін облыс

ЛОНДОН Лондон (. Engl Лондон [lʌndən] қала, Англия мен Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Құрама Корольдігінің астанасы. 33 өзін өзі реттейтін облыс LONDON ЛОНДОН Лондон (. Engl Лондон [lʌndən] қала, Англия мен Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Құрама Корольдігінің астанасы. 33 өзін өзі реттейтін облыс бөлінеді Әкімшілік нысандары Англия Үлкен Лондон

More information

УНИВЕРСИТЕТТЕРДІҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУЫНА АРНАЛҒАН ҮЛГІ ЖОСПАР

УНИВЕРСИТЕТТЕРДІҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУЫНА АРНАЛҒАН ҮЛГІ ЖОСПАР УНИВЕРСИТЕТТЕРДІҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУЫНА АРНАЛҒАН ҮЛГІ ЖОСПАР ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ БҰҰ «Академиялық ықпалдастық» бағдарламасының тұрақты даму жаһандық хабы Al Farabi Kazakh National University

More information

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ БІЛІМ БЕРУ САПАСЫН ҚАМТАМАСЫЗДАНДЫРУ ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ АГЕНТТІГІ (БСҚА - IQAA)

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ БІЛІМ БЕРУ САПАСЫН ҚАМТАМАСЫЗДАНДЫРУ ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ АГЕНТТІГІ (БСҚА - IQAA) ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ БІЛІМ БЕРУ САПАСЫН ҚАМТАМАСЫЗДАНДЫРУ ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ АГЕНТТІГІ (БСҚА - IQAA) ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫН МАМАНДАНДЫРЫЛҒАН (БАҒДАРЛАМАЛЫҚ) АККРЕДИТТЕУ

More information

Microsoft кәсіпорын қызметтері

Microsoft кәсіпорын қызметтері Microsoft кәсіпорын қызметтері көрсету және Кеңес беру Қызметтер сипаттамасы Шілде, 2018 ж. Мазмұны 1 Осы құжат туралы... 2 2 Microsoft Professional Services... 3 2.1 Жоспарлау қызметтері... 3 2.2 Ендіру

More information

АҒЫЛШЫН ТІЛІНЕН ӨТКІЗІЛЕТІН СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАРДЫҢ РӨЛІ

АҒЫЛШЫН ТІЛІНЕН ӨТКІЗІЛЕТІН СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАРДЫҢ РӨЛІ АҒЫЛШЫН ТІЛІНЕН ӨТКІЗІЛЕТІН СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАРДЫҢ РӨЛІ А.О. Газизова Жәңгірхан атындағы ЖОББМ ағылшын тілі пән мұғалімі Жеті жұрттың тілін біл, Жеті түрлі білім біл Қазақстандық қоғам көпұлттық, көптілділік

More information

Қазыбек би көшесі, 28, ауд. 27 (орыс.), 37 (қаз.) БАҒДАРЛАМА. 8 қаңтар

Қазыбек би көшесі, 28, ауд. 27 (орыс.), 37 (қаз.) БАҒДАРЛАМА. 8 қаңтар 1. «Орта білім беру жүйесінің мазмұнын жаңартылған бағдарлама бойынша оқыту» кәсіби біліктілікті арттыру курсы (Қазақстан Республикасы педагогикалық жоғары оқу орындарының ОПҚ-на арналған) Қатысушылар:

More information

Функциялар мен процедуралар

Функциялар мен процедуралар Функциялар мен процедуралар Паскаль тілінде программаның (ПП) екі түрі процедура және функция анықталған. Кез- келген паскаль тілінде программаның жалпы программа сияқты құрылымға ие. Паскаль тілінде программаның

More information

Microsoft кәсіпорын қызметтері

Microsoft кәсіпорын қызметтері Micrsft кәсіпорын қызметтері Қызметтер сипаттамасы Наурыз, 2018 ж. Мазмұны 1 Осы құжат туралы... 1 2 Micrsft Prfessinal Services... 1 2.1 Жоспарлау қызметтері... 1 2.2 Ендіру қызметтері... 1 2.3 Техникалық

More information

МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНЫҢ

МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН БАҒАЛАУ ЖӨНІНДЕГІ БАСШЫЛЫҚ Нұсқау МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН БАҒАЛАУ ЖӨНІНДЕГІ БАСШЫЛЫҚ НҰСҚАУ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН БАҒАЛАУ

More information

Авторлары: Сана Ким және Анастасия Гончарова

Авторлары: Сана Ким және Анастасия Гончарова Cultural Skills зерттеуінің нәтижелері бойынша қысқаша есеп Қазақстанда мәдениет саласындағы мамандар біліктілігінің жетіспеушілігіне және олардың тапшылығына байланысты проблемаларды талдау Авторлары:

More information

ТҮЙІНДЕМЕ. Алина Назия Жолатовна Мекен-жайы: Астана қаласы Телефоны:

ТҮЙІНДЕМЕ. Алина Назия Жолатовна Мекен-жайы: Астана қаласы Телефоны: Алина Назия Жолатовна Телефоны: +77473801026 e-mail: nazia7@mail.ru Туған күні: 04.12.1995ж. Мемлекет жəне азаматтығы:қазақстан Республикасы,қазақ Өндірістік практика:мкк «Астана Су Арнасы» Тіл білімі:қазақ

More information

«.ҚАЗ» доменін енгізу тәртібі

«.ҚАЗ» доменін енгізу тәртібі Келісілді Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация вице-министрі С. Сарсенов 2012 жылғы Бекітемін Қазақстандық АТкомпаниялары қауымдастығының президенті, Интернеттің ұлттық сегменті жоғары деңгейлі

More information

ҚАШЫҚТЫҚТАН БІЛІМ БЕРУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНПАЙДАЛАНЫП ОҚЫТУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚАҒИДАЛАРЫ. 1. Жалпы ережелер

ҚАШЫҚТЫҚТАН БІЛІМ БЕРУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНПАЙДАЛАНЫП ОҚЫТУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚАҒИДАЛАРЫ. 1. Жалпы ережелер 19 ҚАШЫҚТЫҚТАН БІЛІМ БЕРУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНПАЙДАЛАНЫП ОҚЫТУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚАҒИДАЛАРЫ 1. Жалпы ережелер 1. Осы Қағидалар 112 19.01.2012күнгі ҚР Үкіметі қаулысына сәйкес әзірленген және әл-фараби атындағы

More information

ПАЙДАЛАНУШЫ КЕЛІСІМ-ШАРТЫ 1. КЕЛІСІМ-ШАРТТА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ТЕРМИНДЕР

ПАЙДАЛАНУШЫ КЕЛІСІМ-ШАРТЫ 1. КЕЛІСІМ-ШАРТТА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ТЕРМИНДЕР ПАЙДАЛАНУШЫ КЕЛІСІМ-ШАРТЫ 1. КЕЛІСІМ-ШАРТТА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ТЕРМИНДЕР 1.1. Осы ПАЙДАЛАНУШЫ КЕЛІСІМ-ШАРТЫ (бұдан әрі - Келісім) жүзеге асуы мақсатында келесі терминдер қолданылады: 1.1.1. «Сайт иесі» «Effective

More information

Түйіндеме ж.ж. Еуразия Ұлттық университеті, халықаралық қатынастар факультеті, шығыстану

Түйіндеме ж.ж. Еуразия Ұлттық университеті, халықаралық қатынастар факультеті, шығыстану Арыкбаев Ануар Назымбекович Туған күні: 04.06.1991 Туған жері: Астана қаласы Отбасылық жағдайы: бойдақ (мәртебесі, балалары, олардың жасы) Мекен-жайы: Рысқұлбеков көшесі 2/78 Телефон: +7 702 4444 014 Үй

More information

Таңдау пəндерінің каталогы Астана, б.

Таңдау пəндерінің каталогы Астана, б. 7 Таңдау пəндерінің каталогы Астана, 2016. 43б. Осы каталог университеттен ұсынылған 5В050800 «Есеп жəне» мамандығы бойынша «Экономиканың нақты секторындағы есеп жəне» жəне «Мемлекеттік ұйымдардағы есеп

More information

Мінез-құлық кодексі SECTORS AND THEMES. Қаңтар 2015 Рecейдегі жəне ТМД-дағы KPMG. Credits and authors in Univers 45 light 12pt on 16pt leading

Мінез-құлық кодексі SECTORS AND THEMES. Қаңтар 2015 Рecейдегі жəне ТМД-дағы KPMG. Credits and authors in Univers 45 light 12pt on 16pt leading Мінез-құлық кодексі SECTORS AND THEMES Қаңтар 2015 Рecейдегі жəне ТМД-дағы KPMG Credits and authors in Univers 45 light 12pt on 16pt leading Мазмұны 01 02 06 08 10 12 12 Ресейдегі және ТМД-дағы KPMG басқарушы

More information

Microsoft кәсіпорын қызметтері

Microsoft кәсіпорын қызметтері Micrsft кәсіпорын қызметтері Қызметтердің сипаттамасы 2017 жылғы қаңтар Мазмұны 1 Осы құжат туралы... 3 2 Micrsft Prfessinal Services... 4 2.1 Жоспарлау қызметтері... 4 2.2 Ендіру қызметтері... 4 2.3 Техникалық

More information

Математика,Физика және Информатика институты. 5B Информатика мамандығы

Математика,Физика және Информатика институты. 5B Информатика мамандығы Математика,Физика және Информатика институты 5B060200-Информатика мамандығы Академиялық дәреже: 5B060200-Информатика мамандығы бойынша білім бакалавры 3-курс Курстың атауы Курстың қысқаша мазмұны 1 Компьютерлік

More information

Microsoft Еxcel жылы екі экономист студент Дэн Бриклин және Боб Френкстон үй тапсырмасын тез орындауға көмектесетін және уақытты үнемдейтін

Microsoft Еxcel жылы екі экономист студент Дэн Бриклин және Боб Френкстон үй тапсырмасын тез орындауға көмектесетін және уақытты үнемдейтін Microsoft Еxcel -1979 жылы екі экономист студент Дэн Бриклин және Боб Френкстон үй тапсырмасын тез орындауға көмектесетін және уақытты үнемдейтін әдіс ойлап табуды шешті. олар тарихта бірінші рет электронды

More information

Microsoft кәсіпорын қызметтері

Microsoft кәсіпорын қызметтері Micrsft кәсіпорын қызметтері Қызметтердің сипаттамасы 2016 жылғы шілде Мазмұны 1 Осы құжат туралы... 2 2 Кеңес беру қызметтері... 3 2.1 Сатып алу әдісі... 3 2.2 Жеке кеңес беру қызметтері... 3 2.3 Бума

More information

ДӘРІГЕРЛЕР ЖӘНЕ ФАРМАЦЕВТТЕРГЕ АРНАЛҒАН ДӘРІЛІК БЮЛЛЕТЕНЬ

ДӘРІГЕРЛЕР ЖӘНЕ ФАРМАЦЕВТТЕРГЕ АРНАЛҒАН ДӘРІЛІК БЮЛЛЕТЕНЬ ДӘРІЛІК ЗАТТАРДЫ ҰТЫМДЫ ПАЙДАЛАНУ ОРТАЛЫҒЫ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІНІҢ «ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУДЫ ДАМЫТУ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ОРТАЛЫҒЫ» ШЖҚ РМК Дәрілік заттарды ұтымды пайдалану орталығы Емдік

More information

Тақырыбы: Деректер қор және объектілері

Тақырыбы: Деректер қор және объектілері Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Семей қаласыны ң Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті СӨЖ Тақырыбы: Деректер қор құрлымы және объектілері Орындаған: Асылбеков М.Ж Топ: АУ 301 Тексерген:

More information

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРЕЗИДЕНТІНІҢ ЖАНЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ АКАДЕМИЯСЫНЫҢ 2020 ЖЫЛҒА ДЕЙІНГІ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРЕЗИДЕНТІНІҢ ЖАНЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ АКАДЕМИЯСЫНЫҢ 2020 ЖЫЛҒА ДЕЙІНГІ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫ Бекітемін Ректор Б. Абдрасилов Академияның Ғылыми кеңесінің шешімі «26» қараша 2014 ж. Хаттама 6 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРЕЗИДЕНТІНІҢ ЖАНЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ АКАДЕМИЯСЫНЫҢ 2020 ЖЫЛҒА ДЕЙІНГІ ДАМУ

More information

Microsoft кәсіпорын қызметтері

Microsoft кәсіпорын қызметтері Microsoft кәсіпорын қызметтері Қызметтердің сижылғы қаңтарпаттамасы 2015 жылғы қаңтар Мазмұны 1 Осы құжат туралы... 2 2 Кеңес беру қызметтері... 3 2.1 Сатып алу әдісі... 3 2.2 Бума сипаттамалары... 3 2.2.1

More information

Ибрагимова Мадина Вахитовнаның 6D «Жылуэнергетика»

Ибрагимова Мадина Вахитовнаның 6D «Жылуэнергетика» Ибрагимова Мадина Вахитовнаның 6D071700 «Жылуэнергетика» мамандығы бойынша философия докторы (Ph.D) ғылыми дәрежесін алу үшін ұсынылған «Сымсыз сенсорлық жүйелердің негізіндегі ғимараттардың автоматтандырылған

More information

Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы жанындағы Құқық қорғау органдары академиясы ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫ жж.

Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы жанындағы Құқық қорғау органдары академиясы ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫ жж. Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы жанындағы Құқық қорғау органдары академиясы ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫ 2018-2022 жж. КІРІСПЕ МАЗМҰНЫ КІРІСПЕ БІЗ ТУРАЛЫ (негізгі мәліметтер, басты жетістіктер) БІЗДІҢ

More information

Қазақстан Республикасы Президентінің жылғы 7 желтоқсандағы Жарлығымен БЕКІТІЛГЕН. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың

Қазақстан Республикасы Президентінің жылғы 7 желтоқсандағы Жарлығымен БЕКІТІЛГЕН. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 7 желтоқсандағы 1118 Жарлығымен БЕКІТІЛГЕН Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 2020 жылдарға арналған МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАСЫ 1. Бағдарламаның

More information

зерттеудің қазіргі заманғы көркем үдерісті түсіну үшін өзекті жаңа әдістері ашылған. Зерттеудің мақсаты мен міндеттері Диссертацияның негізгі мақсаты

зерттеудің қазіргі заманғы көркем үдерісті түсіну үшін өзекті жаңа әдістері ашылған. Зерттеудің мақсаты мен міндеттері Диссертацияның негізгі мақсаты Султанова Жанагуль Сердалиевнаның 6D041600 Өнертану мамандығы бойынша философия докторы дәрежесін (PhD) алуға ұсынылған «Еуропа театры мен қазақ театр өнерінің өзара қарым-қатынас мәселесі» атты диссертациясының

More information

Таңдау» салымдары үшін қолданылады) 1 тарау. Шарттың мәтіні бойынша қолданылатын терминдер

Таңдау» салымдары үшін қолданылады) 1 тарау. Шарттың мәтіні бойынша қолданылатын терминдер «АТФБанк» АҚ Басқармасымен бекітілген (2017 жылғы «22» тамыз 64 хаттама) Заңды тұлғаның/жеке кәсіпкердің мерзімді банктік салым шарты («ATF Online» Жүйесін қолдану арқылы ашылатын «АТФ-Корпоративтік» және

More information

ТОҚСАНДЫҚ БОЛЖАМ МОДЕЛІНДЕГІ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ТЕПЕ-ТЕҢДІК ӨЛШЕМДЕРІНІҢ КЕЙБІР АСПЕКТІЛЕРІ

ТОҚСАНДЫҚ БОЛЖАМ МОДЕЛІНДЕГІ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ТЕПЕ-ТЕҢДІК ӨЛШЕМДЕРІНІҢ КЕЙБІР АСПЕКТІЛЕРІ ТОҚСАНДЫҚ БОЛЖАМ МОДЕЛІНДЕГІ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ТЕПЕ-ТЕҢДІК ӨЛШЕМДЕРІНІҢ КЕЙБІР АСПЕКТІЛЕРІ Зерттеулер және статистика департаменті 2017-8 талдамалық жазба Чернявский Денис 1 Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің

More information

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ ғылыми кітапханасының каталогтау және құжаттарды жүйелеу бөлімінің бас маманы

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ ғылыми кітапханасының каталогтау және құжаттарды жүйелеу бөлімінің бас маманы Құндыз Найманбаева Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ ғылыми кітапханасының каталогтау және құжаттарды жүйелеу бөлімінің бас маманы ҚҰЖАТТАРДЫҢ САНДЫҚ КӨШІРМЕСІН КАТАЛОГТАУ ТӘЖІРИБЕСІ Түйін Мақалада кітапхана қорындағы

More information

ЖОБА. Денсаулық сақтаудың кадрлік ресуртарын басқарудың ұлттық саясаты. Кіріспе

ЖОБА. Денсаулық сақтаудың кадрлік ресуртарын басқарудың ұлттық саясаты. Кіріспе ЖОБА Денсаулық сақтаудың кадрлік ресуртарын басқарудың ұлттық саясаты Кіріспе Денсаулық сақтаудың кадрлік ресуртарын басқарудың ұлттық саясаты (кейін ДСКР) 2020 жылға дейінгі Қазақстан Республикасының

More information

АҚПАРАТТЫҚ ХАБАР жылғы 2 мамыр

АҚПАРАТТЫҚ ХАБАР жылғы 2 мамыр АҚПАРАТТЫҚ ХАБАР 2018 жылғы 2 мамыр Д. Ақышев Мемлекеттік органдар арасындағы ақпараттық өзара іс-қимылды реттеу елден ақшаның әкетілуіне жүйелі түрде қарсы іс-қимыл жасауға мүмкіндік береді Қазақстан

More information

КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫ ОРЫНДАУ ҮШІН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР

КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫ ОРЫНДАУ ҮШІН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР Әдістемелік ұсыныстардың титул парағы Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/40 Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті Машина жасау және стандарттау

More information

OECD Principles of Corporate «ЭЫДҰ. корпоративтік басқару принциптері. Governance

OECD Principles of Corporate «ЭЫДҰ. корпоративтік басқару принциптері. Governance «ЭЫДҰ Governance OECD Principles of Corporate корпоративтік басқару принциптері 2004 Осы құжатта табылған мәліметтер, түсінулер және қорытындылар тек авторға(ларға) ғана тән және Халықаралық Қайта құру

More information

ИННОВАЦИЯЛАР ЖАСАУ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ КОММЕРЦИЯЛАУ ПРОЦЕСІ

ИННОВАЦИЯЛАР ЖАСАУ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ КОММЕРЦИЯЛАУ ПРОЦЕСІ Алматы Менеджмент Университеті, академиялық профессор, э.ғ.к., доцент, Косолапов Г.В. ( Алматы қ., Қазақстан) ИННОВАЦИЯЛАР ЖАСАУ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ КОММЕРЦИЯЛАУ ПРОЦЕСІ 2015 ж, тамыз 1 Барлығы дұрыс атау беруден

More information

Кр сан ы. сем Пререквизиттер Постреквизиттер Пәнді оқытудан күтілетін нәтижелер. п/ п 1 Машинатанудың теориялық негіздері-2.

Кр сан ы. сем Пререквизиттер Постреквизиттер Пәнді оқытудан күтілетін нәтижелер. п/ п 1 Машинатанудың теориялық негіздері-2. МАТЕМАТИКА,ФИЗИКА ЖӘНЕ ИНФОРМАТИКА ИНСТИТУТЫ 5В012000-Кәсіптік оқыту 2 курс Академиялық дәрежесі: 5В012000 Кәсіптік оқыту мамандығы бойынша білім бакалавры Пәннің атауы п/ п 1 Машинатанудың теориялық негіздері-2

More information

АҚПАРАТТЫҚ ХАБАРЛАР жылғы 22 маусым. Зейнетақы қорының салымшыларында басқарушы компанияны таңдау құқығы болуға тиіс Д.

АҚПАРАТТЫҚ ХАБАРЛАР жылғы 22 маусым. Зейнетақы қорының салымшыларында басқарушы компанияны таңдау құқығы болуға тиіс Д. АҚПАРАТТЫҚ ХАБАРЛАР 2017 жылғы 22 маусым Зейнетақы қорының салымшыларында басқарушы компанияны таңдау құқығы болуға тиіс Д. Ақышев Өз кірісінің 10%-ын зейнетақы қорына аударатын қазақстандықтарға меншікті

More information

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ Қазақ ұлттық аграрлық университеті

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ Қазақ ұлттық аграрлық университеті ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ Қазақ ұлттық аграрлық университеті Университеттің Ғылыми кеңесінде бекітілген Хаттама 12, 27.06.2015ж. ВЕТЕРИНАРИЯЛЫҚ САНИТАРИЯ МАМАНДЫҒЫНЫҢ БІЛІМ БЕРУ

More information

«Назарбаев Университеті» дербес білім беру ұйымының ЖАРҒЫСЫ

«Назарбаев Университеті» дербес білім беру ұйымының ЖАРҒЫСЫ Жоғары қамқоршылық кеңестің 2013 жылғы 18 сәуірдің 2 шешімімен бекітілген Жоғары қамқоршылық кеңестің 2014 жылғы 16 шілденің 3 шешімімен өзгерістер еңгізілді «Назарбаев Университеті» дербес білім беру

More information

Апплетті орнату. 1-сурет «Жүйеге кіру» Назар аударыңыз:

Апплетті орнату. 1-сурет «Жүйеге кіру» Назар аударыңыз: Ak Kamal e-security Client БҚ-ны пайдалану арқылы Куәландырушы орталықтың электрондық сандық қолтаңбасын алу және «StarBanking» жүйесінде тіркелу бойынша нұсқаулық Ak Kamal e-security Client бағдарламалық

More information

Kaspi Business Cеріктестеріне банктік қызмет көрсету шарты

Kaspi Business Cеріктестеріне банктік қызмет көрсету шарты Kaspi Business Cеріктестеріне банктік қызмет көрсету шарты Осы Kaspi Business Серіктестеріне банктік қызмет көрсету шарты Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 389-бабында көзделген тәртіппен

More information

«Capital Bank Kazakhstan» АҚ несиелік шартының жалпы талаптары

«Capital Bank Kazakhstan» АҚ несиелік шартының жалпы талаптары «Capital Bank Kazakhstan» АҚ Басқармасымен БЕКІТІЛДІ 2016 жылғы «25» сәуір П/16 хаттама «Capital Bank Kazakhstan» АҚ Басқармасының 2016 жылғы 25 сәуірдегі П/16 хаттамасымен бекітілген өзгертулермен және

More information

Тәуекелова Н.Б. ҚазҰАУ «Қоғамдық пәндер» кафедрасының. аға оқытушысы, Алматы қаласы

Тәуекелова Н.Б. ҚазҰАУ «Қоғамдық пәндер» кафедрасының. аға оқытушысы, Алматы қаласы Тәуекелова Н.Б. ҚазҰАУ «Қоғамдық пәндер» кафедрасының аға оқытушысы, Алматы қаласы БҰҚАРАЛЫҚ АҚПАРАТ ҚҰРАЛДАРЫ АЗАМАТТЫҚ ҚОҒАМДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУШЫ ФАКТОР РЕТІНДЕ ХХ ғасырда әлемде нағыз «ақпараттық жарылыс»

More information

Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы

Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы Күшін жойған Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 7 желтоқсандағы 1118 Жарлығы.

More information

ЭЛЕКТИВТІ ПӘНДЕР КАТАЛОГЫ

ЭЛЕКТИВТІ ПӘНДЕР КАТАЛОГЫ Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі «А. Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті» РМК Гуманитарлық-әлеуметтік факультет Бекітемін ОӘК төрағасы Ф. Майер 2018 ж. 2018 жылы қабылданған

More information

MS Excel кестелік процессоры.

MS Excel кестелік процессоры. MS Excel кестелік процессоры. MS Access мәліметтер қорын басқару жүйесі. Орындаған: Камзаева А.Ф MS Excel кестелік процессоры. Microsoft Еxcel -1979 жылы екі экономист студент Дэн Бриклин және Боб Френкстон

More information

СТУДЕНТКЕ АРНАЛҒАН ПӘН БОЙЫНША ОҚЫТУ БАҒДАРЛАМАСЫ ( SYLLABUS) ZhIZhK 4220 «Жасанды интеллект жүйелеріне кіріспе» пәні

СТУДЕНТКЕ АРНАЛҒАН ПӘН БОЙЫНША ОҚЫТУ БАҒДАРЛАМАСЫ ( SYLLABUS) ZhIZhK 4220 «Жасанды интеллект жүйелеріне кіріспе» пәні Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті БЕКІТЕМІН Ғылыми кеңес төрағасы, ҚарМТУ ректоры Ғазалиев А.М. 2015 ж. СТУДЕНТКЕ АРНАЛҒАН ПӘН БОЙЫНША ОҚЫТУ

More information

АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ 2020 ЖЫЛҒА ДЕЙІНГІ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫ

АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ 2020 ЖЫЛҒА ДЕЙІНГІ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫ АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ 2020 ЖЫЛҒА ДЕЙІНГІ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫ Алматы, 2012 1.1 Кіріспе Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Жолдауларында педагогтарды даярлаудың

More information

Осы құжат оқу жылына КИМЭП Университетіне студенттерді қабылдау жəне тіркеу бойынша негізгі қағидалар мен ережелерді жинақтайды.

Осы құжат оқу жылына КИМЭП Университетіне студенттерді қабылдау жəне тіркеу бойынша негізгі қағидалар мен ережелерді жинақтайды. Осы құжат 2013-2014 оқу жылына КИМЭП Университетіне студенттерді қабылдау жəне тіркеу бойынша негізгі қағидалар мен ережелерді жинақтайды. Мемлекет жəне КИМЭП Университеті белгілеген стандарттар негізінде

More information

Cambridge International Examinations Cambridge International General Certificate of Secondary Education

Cambridge International Examinations Cambridge International General Certificate of Secondary Education Cambridge International Examinations Cambridge International General Certificate of Secondary Education *2542908951* KAZAKH AS A SECOND LANGUAGE 0532/01 Paper 1 Reading and Writing May/June 2015 2 hours

More information

МАЗМҰНЫ 2-ТАРАУ. ІСКЕРЛІК ЭТИКАНЫҢ ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ МЕН ҚАҒИДАЛАРЫ 3-ТАРАУ. ІСКЕРЛІК ӨЗАРА ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ЭТИКАЛЫҚ НОРМАЛАРЫ

МАЗМҰНЫ 2-ТАРАУ. ІСКЕРЛІК ЭТИКАНЫҢ ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ МЕН ҚАҒИДАЛАРЫ 3-ТАРАУ. ІСКЕРЛІК ӨЗАРА ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ЭТИКАЛЫҚ НОРМАЛАРЫ МАЗМҰНЫ 1-ТАРАУ. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР МЕН НЕГІЗГІ ТҮСІНІКТЕР 24.02.27 2-беті 2-ТАРАУ. ІСКЕРЛІК ЭТИКАНЫҢ ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ МЕН ҚАҒИДАЛАРЫ 3-ТАРАУ. ІСКЕРЛІК ӨЗАРА ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ЭТИКАЛЫҚ НОРМАЛАРЫ 4-ТАРАУ. ІСКЕРЛІК

More information

Құпиялық саясаты. Қолданылу аясы. Деректер түрі мен жинау әдістері

Құпиялық саясаты. Қолданылу аясы. Деректер түрі мен жинау әдістері Құпиялық саясаты Осы Құпиялық саясатында («Саясат») біз, Qualcomm Inc. корпорациясы мен біздің еншілес компанияларымыз (барлығы бірге «біз», «бізге» немесе «біздің»), жеке деректерді қалай жинайтынымыз,

More information

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Д. СЕРІКБАЕВ АТЫНДАҒЫ ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Д. СЕРІКБАЕВ АТЫНДАҒЫ ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Д. СЕРІКБАЕВ АТЫНДАҒЫ ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК Университеттің Ғылыми кеңесінің отырысында бекітілген Хаттама 2016 Ғылыми кеңестің тӛрағасы Ж.К.Шаймарданов

More information

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі. С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті. Шетел филология кафедрасы

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі. С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті. Шетел филология кафедрасы Пәннің оқу-әдістемелік кешенінің титулдық парағы Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.4/16 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті Шетел филология

More information

Мазмұны. Тарихи отанына оралған. Су ресурстарын басқару.

Мазмұны. Тарихи отанына оралған. Су ресурстарын басқару. Мазмұны 6 10 16 22 28 32 40 44 56 62 2007 2010 1993 Каспий теңізі аймағындағы су тасқынынан зардап шеккендерге гуманитарлық көмек. 1995 Өтпелі кезеңде әлеуметтік-экономикалық реформаларды қолдау. 1997

More information

ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА. Жаһандық кәсіпкерлік мониторингі: Қазақстан 2016/2017

ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА. Жаһандық кәсіпкерлік мониторингі: Қазақстан 2016/2017 ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА Жаһандық кәсіпкерлік мониторингі: Қазақстан 2016/2017 «: Қазақстан 2016/2017» баяндамасы бұл Қазақстан Республикасында Назарбаев Университеті Жоғары бизнес мектебінің басшылығымен Экономикалық

More information

ҚАЗАҚСТАНДА АҚША АЙНАЛЫСЫ ЖЫЛДАМДЫҒЫНЫҢ АЙҚЫНДАУШЫЛАРЫ

ҚАЗАҚСТАНДА АҚША АЙНАЛЫСЫ ЖЫЛДАМДЫҒЫНЫҢ АЙҚЫНДАУШЫЛАРЫ ҚАЗАҚСТАНДА АҚША АЙНАЛЫСЫ ЖЫЛДАМДЫҒЫНЫҢ АЙҚЫНДАУШЫЛАРЫ Зерттеулер және статистика департаменті 2018-1 экономикалық зерттеу Төлеуов Олжас Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің (бұдан әрі ҚРҰБ) экономикалық

More information

се м Кр сан ы Пререквизиттер Постреквизиттер Пәнді оқытудан күтілетін нәтижелер п/ п мазмұны

се м Кр сан ы Пререквизиттер Постреквизиттер Пәнді оқытудан күтілетін нәтижелер п/ п мазмұны МАТЕМАТИКА, ФИЗИКА ЖӘНЕ ИНФОРМАТИКА ИНСТИТУТЫ 5В012000-Кәсіптік оқыту 1 курс Академиялық дәрежесі: 5В012000 Кәсіптік оқыту мамандығы бойынша білім бакалавры п/ п Пәннің атауы Пәннің қысқаша мазмұны Кр

More information

ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖАҢҒЫРТУДЫҢ ШЕТЕЛДІК ТӘЖІРИБЕСІ

ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖАҢҒЫРТУДЫҢ ШЕТЕЛДІК ТӘЖІРИБЕСІ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖАҢҒЫРТУДЫҢ ШЕТЕЛДІК ТӘЖІРИБЕСІ Н.М. Төлеу Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана қ. Қазақстан Республикасы E-mail: nur_ulytau_93@mail.ru «Қазақстан жолының

More information

С. АМАНЖОЛОВ АТЫНДАҒЫ ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫ

С. АМАНЖОЛОВ АТЫНДАҒЫ ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫ Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті С. АМАНЖОЛОВ АТЫНДАҒЫ ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІНІҢ 2017-2021 ЖЫЛДАРҒА

More information

ӘЛ-ФАРАБИ атындағы ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ СТУДЕНТТІҢ АНЫҚТАМАЛЫҚ-ЖОЛСІЛТЕГІШІ ТАРИХ, АРХЕОЛОГИЯ ЖӘНЕ ЭТНОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТІ

ӘЛ-ФАРАБИ атындағы ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ СТУДЕНТТІҢ АНЫҚТАМАЛЫҚ-ЖОЛСІЛТЕГІШІ ТАРИХ, АРХЕОЛОГИЯ ЖӘНЕ ЭТНОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТІ ӘЛ-ФАРАБИ атындағы ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ СТУДЕНТТІҢ АНЫҚТАМАЛЫҚ-ЖОЛСІЛТЕГІШІ ТАРИХ, АРХЕОЛОГИЯ ЖӘНЕ ЭТНОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТІ Алматы 2015 Құрметті әл-фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің студенті!

More information

Қазақстанды және әлемді дамыту мен өркендетуге қажетті ғалымдар мен мамандарды, басшылар мен кәсіпкерлерді даярлау.

Қазақстанды және әлемді дамыту мен өркендетуге қажетті ғалымдар мен мамандарды, басшылар мен кәсіпкерлерді даярлау. НАЗАРБАЕВ УНИВЕРСИТЕТІНЕ НАЗАРБАЕВ УНИВЕРСИТЕТІ Назарбаев Университеті (НУ) Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың бастамасымен 2010 жылы ашылған. Негізгі қағидаты білімді,

More information

Аташ Б.М., 2 Толысбай К. АСАН ҚАЙҒЫНЫҢ ЖЕРҰЙЫҚ ИДЕЯСЫНЫҢ ФИЛОСОФИЯЛЫҚ МӘНІ ЖӘНЕ МӘҢГІЛІК ЕЛ ИДЕЯСЫ ӘОЖ 008:37;108:

Аташ Б.М., 2 Толысбай К. АСАН ҚАЙҒЫНЫҢ ЖЕРҰЙЫҚ ИДЕЯСЫНЫҢ ФИЛОСОФИЯЛЫҚ МӘНІ ЖӘНЕ МӘҢГІЛІК ЕЛ ИДЕЯСЫ ӘОЖ 008:37;108: ӘОЖ 008:37;108:351.856 1* Аташ Б.М., 2 Толысбай К. 1 Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қазақстан Республикасы, Алматы қ. 2 Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті, Қазақстан Республикасы,

More information

«Кселл» көрсеткіштері әлі де өсіп келеді. Kcell Қазақстандағы iphone-ң дистрибьюторына аналды. SMS-қайырымдылық

«Кселл» көрсеткіштері әлі де өсіп келеді. Kcell Қазақстандағы iphone-ң дистрибьюторына аналды. SMS-қайырымдылық Қазақстандық телекоммуникация және байланыс саласының журналы Казахстанский отраслевой журнал о телекоммуникациях и связи «Кселл» көрсеткіштері әлі де өсіп келеді Kcell Қазақстандағы iphone-ң дистрибьюторына

More information

«Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ-ның IX Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясы

«Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ-ның IX Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясы «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ-ның IX Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясы «Назарбаев Зяиткерлік мектептері» дербес білім беру ұйымы (бұдан әрі ДББҰ) 2017 жылдың 26-27 қазанында «Білім

More information

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКІ жылғы 31 желтоқсанда аяқталған жыл үшін шоғырландырылған қаржылық есептілік

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКІ жылғы 31 желтоқсанда аяқталған жыл үшін шоғырландырылған қаржылық есептілік ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКІ да аяқталған жыл үшін шоғырландырылған қаржылық есептілік 92 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКІ МАЗМҰНЫ Беті 2009 ЖЫЛҒЫ 31 ЖЕЛТОҚСАНДА АЯҚТАЛҒАН ЖЫЛ ҮШІН ШОҒЫРЛАНДЫРЫЛҒАН

More information

BOLASHAK. газеті. Жалпы қолдау және кешенді шешімдер

BOLASHAK. газеті. Жалпы қолдау және кешенді шешімдер BOLASHAK Жалпы қолдау және кешенді шешімдер Шығарылым 2, (2016) газеті Мамандық 2-3 Болашақтың тарихына үлес қосқан адамдар 4-7 Болашақ филиалы 8 Болашақ және COENS Серіктестігі 9 Табысқа қол жеткізу жолы

More information

Директорлар кеңесі мәжілісінің 2017 жылғы «20» маусымдағы хаттамасымен бекітілген

Директорлар кеңесі мәжілісінің 2017 жылғы «20» маусымдағы хаттамасымен бекітілген Директорлар кеңесі мәжілісінің 2017 жылғы «20» маусымдағы 06-20 хаттамасымен бекітілген «БАНК KASSA NOVA» АҚ ОПЕРАЦИЯЛАР ЖҮРГІЗУ, БАНКТІК ШОТТАР ЖӘНЕ ТӨЛЕМ КАРТОЧКАЛАРЫН АШУ, ЖҮРГІЗУ ЖӘНЕ ЖАБУ ЖӨНІНДЕГІ

More information

КОРПОРАТИВТІК ЖАУАПКЕРШІЛІК ТУРАЛЫ ЖЫЛ БОЙЫНША ЕСЕП

КОРПОРАТИВТІК ЖАУАПКЕРШІЛІК ТУРАЛЫ ЖЫЛ БОЙЫНША ЕСЕП КОРПОРАТИВТІК ЖАУАПКЕРШІЛІК ТУРАЛЫ 2017 ЖЫЛ БОЙЫНША ЕСЕП Біздің құндылықтарымыз кім екенімізді көрсетеді және нәтижеге жеткізетін бағыт береді. Біз әлеуметтік және экологиялық жауапкершілік қағидаларына

More information

Рухың биік, мұратың асыл болсын! Күз

Рухың биік, мұратың асыл болсын! Күз 2 қазан 2015 ж. Рухың биік, мұратың асыл болсын! 49 орта мектебінің білім танымдық газеті Күз Сұр бұлт түсі суық қаптайды аспан, Күз болып, дымқыл тұман жерді басқан. Білмеймін тойғаны ма, тоңғаны ма,

More information

«ҚАЗАТОМӨНЕРКӘСІП» ҰЛТТЫҚ АТОМ КОМПАНИЯСЫ» АҚ (Қазақстан Республикасында тіркелген) Өтеу мерзімі 2015 жыл және 6,25 % купондық сыйақы мөлшерлемесімен

«ҚАЗАТОМӨНЕРКӘСІП» ҰЛТТЫҚ АТОМ КОМПАНИЯСЫ» АҚ (Қазақстан Республикасында тіркелген) Өтеу мерзімі 2015 жыл және 6,25 % купондық сыйақы мөлшерлемесімен «ҚАЗАТОМӨНЕРКӘСІП» ҰЛТТЫҚ АТОМ КОМПАНИЯСЫ» АҚ (Қазақстан Республикасында тіркелген) Өтеу мерзімі 2015 жыл және 6,25 % купондық сыйақы мөлшерлемесімен 500 000 000 АҚШ доллары көлеміндегі Облигациялар Облигацияларды

More information

Биотехнология жəне гендік инженерия. Оқылым. келешегі. Жазылым

Биотехнология жəне гендік инженерия. Оқылым. келешегі. Жазылым 19 МАУСЫМ 2018 ЖЫЛ 17 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІНІҢ БҰЙРЫҒЫ 2017 жылғы 25 қазан 545 Астана қаласы «Жалпы білім ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының

More information

Балалардың құқықтарын қорғау саласындағы 2018 жылдың 1 тоқсанына арналған нәтижелер мен 2018 жылдың соңына дейінгі қызметтердің басымдықтары

Балалардың құқықтарын қорғау саласындағы 2018 жылдың 1 тоқсанына арналған нәтижелер мен 2018 жылдың соңына дейінгі қызметтердің басымдықтары Балалардың құқықтарын қорғау саласындағы 2018 жылдың 1 тоқсанына арналған нәтижелер мен 2018 жылдың соңына дейінгі қызметтердің басымдықтары І. Балалардың құқықтарын қорғау саласындағы нормативтік құжаттар:

More information

«AsiaCredit Bank (АзияКредит Банк)» АҚ инсайдерлік ақпаратына қолжеткізуді ішкі бақылау ережесі. Мәні: қолжеткізуді ішкі бақылау тәртібін белгілейді.

«AsiaCredit Bank (АзияКредит Банк)» АҚ инсайдерлік ақпаратына қолжеткізуді ішкі бақылау ережесі. Мәні: қолжеткізуді ішкі бақылау тәртібін белгілейді. Құпиялық таңбасы: ҚБП «AsiaCredit Bank (АзияКредит Банк)» АҚ инсайдерлік ақпаратына қолжеткізуді ішкі бақылау ережесі Мәні: Құжаттың түрі: Бизнес - иегері: Дайындаған: «AsiaCredit Bank (АзияКредит Банк)»

More information

UNIVERSITY OF CAMBRIDGE INTERNATIONAL EXAMINATIONS International General Certificate of Secondary Education

UNIVERSITY OF CAMBRIDGE INTERNATIONAL EXAMINATIONS International General Certificate of Secondary Education www.xtremepapers.com UNIVERSITY OF CAMBRIDGE INTERNATIONAL EXAMINATIONS International General Certificate of Secondary Education *5187173816* KAZAKH AS A SECOND LANGUAGE 0532/01 Paper 1 Reading and Writing

More information

Баспагер: «Apriori Communications» ЖШС

Баспагер: «Apriori Communications» ЖШС Кетер жылдың соңында қол жеткізген жетістіктерімізді саралап, әлі де алуға болатын немесе алуға тиісті шыңдарымызды белгілейтін шартты дәстүр қалыптасқан. Сондықтан VOX.com да бұл дәстүрден сырт айналмады.

More information

UNIVERSITY OF CAMBRIDGE INTERNATIONAL EXAMINATIONS International General Certificate of Secondary Education

UNIVERSITY OF CAMBRIDGE INTERNATIONAL EXAMINATIONS International General Certificate of Secondary Education www.xtremepapers.com UNIVERSITY OF CAMBRIDGE INTERNATIONAL EXAMINATIONS International General Certificate of Secondary Education *7187953329* KAZAKH AS A SECOND LANGUAGE 0532/01 Paper 1 Reading and Writing

More information

«ҚАЗПОЧТА» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ 2013 ЖЫЛҒЫ ҚЫЗМЕТІ ТУРАЛЫ ЖЫЛДЫҚ ЕСЕП

«ҚАЗПОЧТА» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ 2013 ЖЫЛҒЫ ҚЫЗМЕТІ ТУРАЛЫ ЖЫЛДЫҚ ЕСЕП ЖЫЛДЫҚ ЕСЕП 2013 «ҚАЗПОЧТА» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ 2013 ЖЫЛҒЫ ҚЫЗМЕТІ ТУРАЛЫ ЖЫЛДЫҚ ЕСЕП МАЗМҰНЫ 1. ЕСЕП ТУРАЛЫ 6 1.1. Жалпы мәліметтер 8 1.2. Есепті кезең және есеп шекарасы 8 1.3. Әдістемесі және мазмұны

More information

Төлем карталары Visa Business Gold /UnionPay Business Gold теңге

Төлем карталары Visa Business Gold /UnionPay Business Gold теңге Төлем карталары Жеке және заңды тұлғалар, жеке кәсіпкерлер 1.1. Visa, MasterCard халықаралық төлем карточкалары 1.2 Негізгі/қосымша карточкаға жылдық қызмет көрсету Төлем карталары 1.2.1. Бюджеттік ұйымдарға

More information