АНАЛИЗА НА СОСТОЈБАТА И СТРУКТУРАТА НА ПОТРОШУВАЧКАТА НА ПЕНЗИОНЕРИТЕ И СТУДЕНТИТЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

Transcription

1 АНАЛИЗА НА СОСТОЈБАТА И СТРУКТУРАТА НА ПОТРОШУВАЧКАТА НА ПЕНЗИОНЕРИТЕ И СТУДЕНТИТЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ЦЕНТАР ЗА ЕКОНОМСКИ АНАЛИЗИ (ЦЕА) Изработил: М-р. Борче Треновски, ЦЕА Скопје, Октомври 2009

2 Изработката на оваа студија е поддржана од: Open Society Institute Think Tank Fund Budapest Автор на студијата: М-р. Треновски Борче, Центар за економски анализи (ЦЕА) Во изработката учествуваа: Снежана Павловска, студент на Економски факултет - Скопје Сања Атанасова, студент на Економски факултет - Скопје Оливера Кузмановска, студент на Економски факултет Скопје Корисни сугестии од Марјан Николов, Претседател на ЦЕА mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

3 Драг читателу, Во оваа студија се изложени основните заклучоци од истражувањето кое го спроведе Центарот за економски анализи (ЦЕА), а кое се однесува на анализата на состојбата и структурата на потрошувачката на двата карактеристични социјални слоеви пензионери и студенти. Студијата навлегува во една чувствителна тема за стандардот и квалитетот на живот на овие социјални слоеви, преставен во најголем дел преку структурата на нивната потрошувачка и влијанијата врз неа (посебно влијанието на промената на цените). Во Република Македонија пензиското и инвалидското осигурување е значаен сегмент на социјалната политика на државата. Развојот на пензиското и инвалидското осигурување зависи од вкупните економски, социјални и демографски движења во општеството кои непосредно или посредно влијаат на пензискиот систем на секоја земја. Пензионерите го заземаат централното место во оваа приказна, па според тоа оваа студија треба да утврди: структурата на пензионерите кои се вклучени во анализата; општата состојбата на пензионерите; структурата на потрошувачката на пензионерите и реакцијата на потрошувачката на пензионерите на промената на цените. Образованието во секоја држава претставува основа за развој, кое треба да ја развива вештината и знаењата на популацијата во една економија. Со ефикасен систем на образование треба да се постигне сите млади да добијат еднакви шанса за знаења, а останатите континуирано знаење. Според тоа вториот дел од нашата студија се фокусира на утврдување: структурата на студентите кои се вклучени во анализата; општата состојбата во која се наоѓаат студентите; структурата на потрошувачката на студентите и реакцијата на потрошувачката на студентите на промената на цените. Оваа студија треба да претставува - основа и поттик за понатамошни истражувања како на потрошувачката на овие социјални групи, која претставува mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

4 огледало на нивниот стандард и квалитет на живот, така и на факторите кои имаат непосредно влијание врз неа и врз квалитетот на живот на пензионерите и студентите; патоказ кој ги покажува најчувствителните точки (сензитивни на разните политички, социјални и економски мерки; влијанието на цените и други фактори) кај овие социјални групи, кои треба да бидат сигнал за креаторите на економската и социјалната политика. Искрено ваш, М-р Треновски Борче Економист во ЦЕА mail: Tel: +389 (0)

5 Општи информации за ЦЕА Лого: Адреса: ЦЕНТАР ЗА ЕКОНОМСКИ АНАЛИЗИ (ЦЕА) Бул. Јане Сандански 63/3, 1000 Скопје, Македонија тел: (0) моб: ЕДБ: РБ Сметка: Стопанска Банка АД Скопје Сметка број: Web страна и info@cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

6 Содржина: Извршно резиме Вовед и методологија Структура на населението во Р. Македонија (слика на социјалните слоеви пензионери и студенти) Структура на потрошувачката на домаќинствата во Р. Македонија Пензионери Општо за пензиското осигурување Осигуреници и корисници на пензија Финансиска одржливост на пензионерите Анализа на резултатите од спроведената анкета Студенти Структура на студентите Анализа на резултатите од спроведената анкета Заклучни согледувања...88 Извори mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

7 Извршно резиме Пензионери учеството на просечните вкупни пензии во просечната плата за декември 2008 год. изнесува само 55%, за разлика од учеството на истите за 1992 год. кога изнесувало 77%. 17,5% од пензионерите не живеат во сопствен стан Трошоците за Домување, вода, електрика, гас и други горива за месец Мај 2009 год. споредено со просекот од 2008 год. се зголемиле за 4,7%, додека трошоците за станарина за истиот период се зголемиле за 4,6% 45,2% од пензионерите издржуваат двајца или повеќе членови од семејството, од кои 15,1% издржуваат барем двајца членови од семејството дури 67,7% од анкетираните пензионери се изјасниле дека нивните приходи не се доволни или се само делумно доволни за покривање на трошоците перципираниот пораст на цените од страна на пензионерите се разликува од измерениот од Заводот за статистика, 93,3% од пензионерите се изјасниле дка има зголемување на цените, додека според Заводот цените во август 2009 год. во однос на просекот од 2008 год. се намалиле за 1,6%. 88,06% од пензионерите се изјасниле дека промената на цената негативно се одразила на нивното трошењето и личните буџети, за разлика од нив според анализата на Заводот за статистика за тековнта финансиска состојба, најголем дел од домаќинствата (52%) во 2008 година се изјасниле дека нивната финансиска ситуација е иста, додека 28 % - дека се во малку полоша ситуација дури 80,74% од пензионерите се изјасниле дека постојат производи од кои се откажале поради промена на нивните цени (или поради други фактори) десетте најчесто користени производи/услуги од страна на пензионерите се следниве: Леб и жита (14,13%), Здравствени услуги (8,80%),Масло и маснотии (8%), Медицински производи/помагала mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

8 (7,73%), Млеко, млечни производи и јајца (7,47%), Зеленчук (6,67%), Овошје (5,87%), Болнички услуги (5,60%), Месо (4,80%), Лична хигиена (3,73%) сите производи/услуги од групата здравје (Здравствени услуги, Масло и маснотии, Медицински производи/помагала) се наоѓаат во десетте најчесто користени производи/услуги од страна на пензионерите со исклучок на овошјето, маснотиите и млечните производи кај сите други производи кои пензионерите ги користат многу често, имаме зголемување на цените најмногу кај зеленчукот (14,80%), здравствените услуги (9,50%) и кај месото (6,50%) десетте производи/услуги за кои најмногу пензионерите се изјасниле дека не ги користат: Туристички аранжмани (11.67%), Информатичка опрема (6.90%), Дискови,CD,касети (6.63%), Музички и видео системи (6.37%), Игри, хоби (6.23%), Образование (6.23%), Градинарство, цвеќиња (5.97%), Услуги за култура (5.97%), Рекреативни и спортски активности (5.84%), Весници и книги (4.51). десетте производи/услуги од чие користење се откажале најмногу пензионери: Туристички аранжмани (8,83%), Телефонски услуги (7,73%), Лични предмети (6,40%), Тутун (5,96%), Облека (5,74%), Осигурување (5,74%), Обувки (5,52%), Делови и гориво за сообраќајни средства (5,52%), Мебел (5,30%) и Алкохолни пијалоци (4,86%). само кај кај Осигурување (-14,6%) и телефонските услуги (-1,30%) имаме значително намалување на цените во однос на просекот на 2008 год., дедека кај другите производи/услуги кои пензионерите престанале да ги користат имаме поблага или позначајно зголемување со исклучок на тутунот кај кој немаме промена на цената. Студенти 50,96% од студентите кои студираат надвор од местото на постојано живеење, живеат во стан под наем, додека 27,88% од студентите живеат во студентски дом - Трошоците за Домување, вода, електрика, гас и други горива за месец Мај 2009 год. споредено со просекот од 2008 год. се зголемиле за 4,7%, додека трошоците за станарина за истиот период се зголемиле за 4,6% mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

9 дури 65,14% од студентите кои студираат надвор од местото на постојано живеење се изјасниле дека патуваат само 1-2 пати во текот на месецот до местото на живеење само 1,41%. од студенти кои живеат во местото во кое студираат, живеат во стан под наем 72,86% се изјасниле дека секогаш користат превоз за да стигнат до факултет, според тоа ставката за превоз (градски за студенти) во студентскиот буџет зазема значајно место само 14,94% од студентите работат, додека останатите 85,06% не работат додека студираат. 37,74% студентите имаат месечен буџет од 6000 ден. до 9000 ден. што претставува 29,89% до 44,84% од просечната нето-плата исплатена во јуни 2009 год. додека дури 32,70% од студентите имаат месечен буџет над 9000 ден. дури 81,48% од анкетираните студенти се изјасниле дека нивните приходи не се доволни или се само делумно доволни за покривање на трошоците на кои се изложени перципираниот пораст на цените од страна на студентите се разликува од измерениот од Заводот за статистика, 90,23% од студентите се изјасниле дка има зголемување на цените, додека според Заводот цените во август 2009 год. во однос на просекот од 2008 год. се намалиле за 1,6%. 88,89% од студентите се изјасниле дека промената на цената негативно се одразила на нивното трошењето и личните буџети 54,97% од студентите се изјасниле дека постојат производи од кои се откажале поради промена на нивните цени (или поради други фактори) десетте најчесто користени производи/услуги од страна на студентите се следниве: Лична хигиена (8,49%), Леб и жита (6,94%), Минерална вода, газирани пијалоци и овошни сокови (6,48%), Телефонски услуги (6,48%), Кафе, чај, какао (5,86%), Образование (5,71%), Овошје (4,17%), Млеко, млечни производи и јајца (4,01%), Дискови, CD, касети (3,86%), Информатичка опрема (3,70%) со исклучок на овошјето, телефонските услуги, информатичката опрема и млечните производи кај сите други производи кои студентите ги користат многу често, имаме зголемување на цените - најголем mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

10 пораст на цената има кај Минерална вода, газирани пијалаци и овошни сокови (3,30%), Кафе, чај и какао (4,60%) и кај најчесто користената подгрупа Лична хигиена (3,50%) десетте производи/услуги за кои најмногу студенти се изјасниле дека не ги користат:: Алати за куќа и градина (9,46%), Тутун (9,25%), Делови и гориво за сообраќајни средства (9,25%), Апарати за домаќинството и поправка (9,03%), Градинарство, цвеќиња (8,17%), Осигурување (7,74%), Мебел (7,10%), Финансиски услуги (4,52%), Болнички услуги (4,30%), Туристички аранжмани (3,87) десетте производи/услуги од чие користење се откажале најмногу студенти: Тутун (10,78), Мебел (8,82%), Туристички аранжмани (7,84%), Алати за куќа и градина (6,86%), Болнички услуги (6,86%), Делови и гориво за сообраќајни средства (6,86%), Апарати за домаќинството и поправки (5,74%), Телефонски услуги (3,92%), Градинарство, цвеќиња (3,92%) и Услуги за култура (3,92%) 54% од студентите се изјасниле дека воопшто не го користат Тутунот, а од негово користење се откажале дури 14% - што е за пофалба производи/услуги кои студентите престанале да ги користат - значително зголемување на цените во однос на просекот на 2008 год. кај Услугите на култура (4,40%) и Мебел (3,00%) додека кај другите имаме поблаго зголемување со исклучок на Тутунот и Болничките услуги кај кој немаме промена на цената и Благо намалување на цените имаме само кај Телефонските и телефакс услугите (1,30%) и кај Градинарството, цвеќиња (1,00%). Оваа студија треба да претставува - основа и поттик за понатамошни истражувања како на потрошувачката на овие социјални групи, која претставува огледало на нивниот стандард и квалитет на живот, така и на факторите кои имаат непосредно влијание врз неа и врз квалитетот на живот на пензионерите и студентите; патоказ кој ги покажува најчувствителните точки (во структурата на потрошувачката, во окружувањето итн.) кај овие социјални групи, кои треба да бидат сигнал за креаторите на економската и социјалната политика. mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

11 1. Вовед и методологија Основа за оваа студија претставуваат податоците собрани со помош на два анкетни прашалника прашалник за пензионери и прашалник за студенти. Студијата е сосотавена од воведен дел, дел за пензионерите, дел за студентите и дел каде се презентирани заклучните согледувања. Воведниот дел треба да ни даде една општа слика за големината, половата и старосната структура на македонската популација, како и за структурата на потрошувачката со цел да добиеме подобра претстава за социјалните слоеви пензионери и студенти и за карактеристиките на нивната потрошувачка, што ќе биде предмет на анализа во нашата студија. Делот за пензионерите започнува со институционалната поставеност на пензискиот систем, бројот и структурата на осигурениците и корисниците на пензија, финансиската одржливост на пензионерите и на крајот за вршува со презентирање на резултатите истражувањето (анкетните прашалници). Делот за студентите почнува со презентирање на бројноста и структурата на студентите, а потоа ги презентира резултатите од истражувањето. Во анкетата за пензионерите се опфатени 4 градови различни според својата големина со цел да добиеме резултати кои би го покажувале мислењето на пензионерите како во малите, така во средните и во големите градови Берово, Кочани, Битола и Скопје. Анкетирани беа 135 пензионери, што претставува што 0,05% од вкупниот број на пензионери во мај 2009 год. по методот на кластер примерок. Имајќи предвид дека најголем број од факултетите и студентите во Р. Македонија се наоѓаат во Скопје (до 2008/2009), анкетата за студентите беше спроведена само на подрачјето на главниот град Скопје. Анкетирани беа 200 студенти од различни универзитети, што претставува 0,3113% од вкупниот број на студенти во Р. Македонија во 2008 год., или 0,5836% од студентите кои живеат во Скопје. Анкетата беше спроведена од крајот на Март до крајот на Мај 2009 год. mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

12 Анкетата за пензионерите и студентите е составена од : 8 прашања за пензионери; 13 прашања за студенти- од кои се добива слика за структурата на пензионерите/студентите кои се вклучени во анализата; состојбата на пензионерите/студентите структурата на потрошувачката на пензионерите/студентите и реакцијата на пензионерите/студентите на промената на цените. табела составена од 9 групи на производи според меѓународната класификација COICOP која е искористена со цел да се утврди кои производи и услуги пензионерите/студентите ги користат: многу често, често, ретко, многу ретко, не ги користат и од кои се откажале поради промена на цената; портфолио од најчесто користените производи и услуги од страна на пензионерите/студентите; портфолио од производи/услуги пензионерите/студентите се откажале поради промена на цената; портфолио од производи/услуги кои пензионерите/студентите не ги користат; споредба на неведените портфолиа со движењето на нивните цени во периодот кога е спроведена анализата со цел да се утврдат нивните врски. mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

13 2. СТРУКТУРА НА НАСЕЛЕНИЕТО ВО Р. МАКЕДОНИЈА (слика на социјалните слоеви пензионери и студенти) Целта во овој дел од нашата студија е да утврдиме најпрвин каква е структурата на населението во Р. Македонија со цел да добиеме подобра претстава каде се наоѓаат и колкав дел од македонската популација зафаќаат социјално исклучените слоеви пензионери и студенти, кои се предмет на нашата анализа. Република Македонија која се наоѓа во централниот дел на Балканскиот Полуостров на површина од км2, со главен град Скопје, брои население од 1 : Население на Површина км2 Главен град Скопје Број на општини 84 Број на населени места Според пописот на населението во РМ извршен во 1997, 2001 и 2007 година добиени се следниве податоци: Население на крајот на годината мажи жени Доселени граѓани на РМ Повеќе статистички податоци за населението во Македонија во публикацијата на Државниот заводот за статистика Македонија во бројки mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

14 Доселени странци Отселени граѓани на РМ Отселени странци Населението во Република Македонија, благодарејќи на сé уште позитивниот природен прираст, ја задржува позитивната насока на пораст, но со значително намалено темпо. Во периодот од 1997 до 2007 година, порастот на населението изнесува лица или 2.1%. Во однос на стареењето на населението, значајни промени се настанати и во старосната структура на населението. Во периодот од 1997 до 2007 година, учеството на младото население (0-14 години) во вкупното е намалено од 23.5 на 18.5%, а учеството на старото население (65 и повеќе години) е зголемено од 9.3 на 11.4 %. Пописот беше спроведен врз основа на Законот за Попис на населението, домаќинствата и становите во Република Македонија, 2002 година ( Службен весник на Република Македонија, бр. 16/2001 и измените и дополнувањата на овој Закон објавени во Службен весник на Република Македонија, бр. 37/2001, 70/2001 и 43/2002 година) во периодот од 1 до 15 ноември 2002 година и се добиени податоци за населението, домаќинствата и становите. Податоците се запишани со состојба на ден 31 октомври 2002 година во 24 часот, односно на полноќ помеѓу 31 октомври и 1 ноември 2002 година. Методологијата, дефинициите и класификациите во овој Попис се целосно усогласени со Законот за Попис и со препораките за пописите на населението и становите кои се подготвени од страна на Обединетите нации и Статистичката служба на Европската унија - ЕУРОСТАТ. Со ова е обезбедена и меѓународна споредливост на податоците од Пописот. mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

15 Во Пописот 2002, во согласност со Законот за Попис, во вкупното население се вклучени: 1. Лицата кои имаа место на вообичаено живеење во Република Македонија, без оглед дали во моментот на Пописот се наоѓаа во официјалното место на живеење или во друго место во Република Македонија; 2. Странците кои имаа одобрение за престој во Република Македонија и беа привремено присутни во Република Македонија најмалку една година, но со место на вообичаено живеење надвор од Република Македонија; 3. Лицата кои имаа место на вообичаено живеење во Република Македонија, а во времето на Пописот, но најдолго до една година пред неговото спроведување, се наоѓаа на привремена работа во странство, како и членовите на нивните домаќинства; 4. Лицата кои имаа место на вообичаено живеење во Република Македонија, а кои во времето на Пописот беа на работа во дипломатско-конзуларните претставништва на Република Македонија во странство, Обединетите нации и нејзините организации, претставништвата или претставници на Стопанската комора во странство, деловните единици во странство, воените претставници на Армијата на Република Македонија во странство и граѓаните кои беа ангажирани врз основа на меѓународна, техничка и друга соработка, школување, како и членовите на домаќинствата кои со наведените лица времено престојуваа во странство; 5. Лицата кои имаа место на вообичаено живеење во Република Македонија, а кои не ги поседуваа документите од член 39 точка 1 од Законот за Попис, доколку ги презентираа документите утврдени со член 39 точка 3 од Законот за Попис. Според извршените пописи за населението, домаќинствата и површината во годините 1971, 1981, 1991, 1994 и 2002 добиени се следниве податоци: mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

16 Povr{ina Површина, домаќинства и население според пописите Doma}instva Naselenie Km2 вкупно мажи жени Broj na `iteli na 1 km2 Broj na lica vo edno doma}in -stvo Broj na ma`i na 1000 `eni (maskul i- nitet) Според извршените пописи на населението по возраст и по пол, кои понатаму можат да бидат искористени за определување на местото и значењето на социјално исклучените слоеви - студенти и пензионери, добиени се следниве податоци: Население по возраст и по пол, според пописите Вкупно mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

17 65 и повеќе Вака табеларно прикажаните податоци можат да бидат и сликовито претставени, каде се гледа распоредот на мажите и жените по возраст на старосната пирамида добиена од Пописите 1971, 1981, 1991, 1994 и 2002 год.. Извор: Статистички годишник на Р. Македонија 2008 година mail: Tel: +389 (0)

18 Од формата на старосните пирамиди кои се прикажани за секој од Пописите кои се спроведени до сега, јасно се гледаат промените во старосната структура на населението - доминантно младо население до 0-24 год. во Пописот 1971 год.; постепено се зголемува учеството на групите со постаро население од год во Пописите 1981, 1994год. и групите на население од и повеќе години во Пописот 2002 год.; од друга страна постепено се намалува бројот на младо население до 19 год. покажува дека нашата популација постепено старее. Стареењето на населението и менувањето на формата на старосната пирамида не е процес кој е нов, ниту процес кој се случува само кај нас, населението старее со уште позабрзано темпо и во останатите земји во светот 2 (со исклучок на неразвиените земји земјите од третиот свет), а посебно во развиените земји ЕУ, САД, Јапонија и др. За да добиеме една општа слика за процесот на стареење на населението и да видиме каде се наоѓаме во тој процес ќе направиме едноставна споредба на старосните пирамиди на Македонија и ЕУ 27 за 2007 год. и предвидувањата за старосната структура на населението во 2010 год. Р. Македонија 2007 год. 2 Нема да навлегуваме во причините кои водат кон забрзување на процесот на стареење на популацијата. mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

19 Извор: Статистички годишник на Р. Македонија 2008 година ЕУ 27, 2007 год. (% од вкупната популација) Мажи Извор: Europe in figures Eurostat yearbook Жени mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

20 ЕУ 27, 2010 год. Р. Македонија 2010 год. Мажи Жени Мажи Жени Извор: Europe in figures Eurostat yearbook Извор: МАПАС - Агенција за cупервизија на капитално финансирано пензиско осигурување - Од старосната пирамида за Македонија гледаме дека во 2007 год. се уште доминира младото население од години за разлика од ЕУ 27 каде што доминира постаро население на возраст од години. Истиот тренд го покажуваат и предвидените старосни пирамиди за Македонија и ЕУ 27 за 2010 година, каде што уште појасно се гледа доминантното младо население во Македонија, наспроти доминантното средовечно население во ЕУ -27. Тоа го покажува формата на пирамидите - задебелената основа на пирамидата во Македонија и задебелувањето на пирамидата во средишниот дел кај ЕУ 27. Работоспособното население, посебно младото работоспособно население претставува потенцијал и извор на развојот на една земја. Според тоа доминантното релативно младо население во Македонија претставува потенцијал (компаративна предност) кој треба да се обликува (преку образование) и насочи во области каде би придонел најмногу за развојот на земјата. Според тоа вложувањето во образование за mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

21 една земја како што е Македонија е од извонредно значење и процес кој треба да се подржува и развива. Од друга страна јасен е трендот на стареење на населението како во ЕУ 27 така и во Македонија, така да тука доаѓаме до една друга социјална група во општеството чија бројност се повеќе се зголемува и која не траба да се занемари старото население пензионерите. Според тоа, двете специфични социјални групи на една страна младото население (во нашата студија фокусот е на студентите) и пензионерите се од посебно значење, и претставуваат предизвик за изработка на оваа студија. Со ова може да се заклучи воведот за структурата на населението, а подетално подолу ќе бидат разгледани пензионерите и студентите како репрезентативни групи и ќе биде анализирана нивната состојба и структурата на потрошувачката. mail: Tel: +389 (0)

22 3. СТРУКТУРА НА ПОТРОШУВАЧКАТА НА ДОМАЌИНСТВАТА ВО Р. МАКЕДОНИЈА Пред да поминеме на подетална анализа на состојбата и структурата на потрошувачката на социјалните слоеви пензионери и студенти, неопходно е да ја разгледаме општата структура на потрошувачката на домаќинствата во Македонија. Ова едноставна анализа е потребна за подоцна јасно да можеме да утврдиме кои се разликите и специфичностите на посебните потрошувачки структури на пензионерите и студентите. Пензионерите и студентите имаат различни потреби и потрошувачка која се разликува од онаа на просечните домаќинства, па според различни се групите во потрошувачката кои од посебно значење за нив и според тоа потребни се различни мерки за подобрување на нивниот стандард и квалитет на живот. На следната табела е прикажано движењето на структурата на потрошувачката на домаќинствата според меѓународната класификација COICOP од год. Групи на производи / услуги (COICOP) Храна и безалкохолни пијалци 48,8% 48,8% 40,3% 39,6% 37,3% 39,6% 42,0% Алкохолни пијалци и тутун 4,3% 4,3% 4,9% 5,2% 4,0% 3,9% 3,8% Облека и обувки 7,9% 7,9% 8,5% 8,6% 7,6% 7,7% 7,2% Домување, вода, електрика и други горива 11,8% 11,8% 11,8% 11,8% 12,1% 12,2% 12,1% Покуќнина, мебел, одржување на покуќнина 3,8% 3,8% 5,8% 5,5% 5,0% 4,8% 4,6% Здравје 2,3% 2,3% 3,4% 3,3% 3,4% 3,1% 2,8% Сообраќај 9,1% 9,1% 7,3% 7,8% 9,1% 9,0% 9,0% Кумуникации 3,1% 3,1% 6,2% 6,2% 6,4% 4,8% 4,2% Рекреација и култура 3,3% 3,3% 3,6% 3,7% 4,3% 4,0% 3,7% Образование 0,1% 0,1% 0,6% 0,7% 0,8% 0,7% 0,7% Хотели и ресторани 1,0% 1,0% 3,2% 3,2% 4,9% 5,1% 5,2% Останати стоки и услуги 4,6% 4,6% 4,4% 4,4% 5,1% 5,0% 4,8% Под табелата на еден графикон е прикажано движењето на потрошувачката на домаќинствата год., а на другиот движењето на потрошувачката на домаќинствата, меѓутоа без најчесто користената група на производи Храна и 3 Извор: Завод за статистика на Р. Македонија Соопштениа за трошоците на живот според класификацијата COICOP, види mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

23 безалкохолни пијалаци, со цел подобро да се види движењето на потрошувачката на останатите групи на производи/услуги. 50,00% 45,00% 40,00% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% Движење на структурата на потрошувачката на домаќинствата во Р.Македонија Храна и безалкохолни пијалци Облека и обувки Покуќнина, мебел, одржување на покуќнина Сообраќај Рекреација и култура Хотели и ресторани Алкохолни пијалци и тутун Домување, вода, електрика и други горива Здравје Кумуникации Образование Останати стоки и услуги 14,00% 12,00% 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% Движење на Структурата на потрошувачката на домаќинствата во Р. Македонија (исклучена е најчесто користената група - Храна и безалкохолни пијалци) Алкохолни пијалци и тутун Домување, вода, електрика и други горива Здравје Кумуникации Образование Облека и обувки Покуќнина, мебел, одржување на покуќнина Сообраќај Рекреација и култура Хотели и ресторани Од графиконите и од табелата се гледа дека: има постепено намалување на потрошувачката основните групи на производи (кои се најзастапени кај помалку развиените земји и земјите во развој) - Храна и безалкохолни пијалци, Алкохолни mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

24 пијалци и тутун, Облека и обувки; постепено зголемување на производите/услугите кои го зголемуваат стандардот и квалитетот на живот (значајно застапени кај развиените земји): Здравје, Образование, Рекреација и култура, Хотели и ресторани, Покуќнина, мебел, одржување на покуќнина, Кумуникации. На графиконите подолу (графокон - пита за да се види учеството и графикон со столбови за да се види кои се најзастапени производи/услуги во потрошувачката), е прикажана структурата на потрошувачката на домаќинствата во 2009 год. Структура на потрошувачката на домаќинствата во Р. Македонија година 4,2% 3,7% 2,8%0,7% 3,8% 4,6% 4,8% 42,0% 5,2% 7,2% 9,0% Храна и безалкохолни пијалци Сообраќај Хотели и ресторани Покуќнина, мебел, одржување на покуќнина Алкохолни пијалци и тутун Здравје 12,1% Домување, вода, електрика и други горива Облека и обувки Останати стоки и услуги Кумуникации Рекреација и култура Образование mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

25 Структура на потрошувачката на домаќинствата во Р. Македонија година Храна и безалкохолни пијалци Домување, вода, електрика и други горива Сообраќај Облека и обувки Хотели и ресторани Останати стоки и услуги Покуќнина, мебел, одржување на покуќнина Кумуникации Алкохолни пијалци и тутун Рекреација и култура Здравје Образование 12,1% 9,0% 7,2% 5,2% 4,8% 4,6% 4,2% 3,8% 3,7% 2,8% 0,7% 42,0% Од графиконите се гледа дека најзастапени во потрошувачката на домаќинствата во 2009 год. се групите на производи (создаваат основни услови за живот) кои во развиените (ЕУ, САД, Јапонија) земји, па и во другите земји во регионот имаат тренд на намалување и се застапени со далеку помал процент (Пр. Храна и пијалаци: EU 15 <13,1%>, Полска <21,1%>, Чешка <19,3%>, во 2002 год. ): Храна и безалкохолни пијалци (42%), Домување, вода, електрика и други горива (12,1%), Сообраќај (9%), Облека и обувки (7,2%). Од друга страна потрошувачката производите/услугите кои го зголемуваат квалитетот на живот и кои во развиените земји имаат тренд на зголемување, се застапени најмалку во потрошувачката на домаќинствата (Пр. Рекреација и култура: EU 15 <9,3%>, Полска <6,6%>, Чешка <10,1%>, во 2002 год.): Здравје (2,8%), Образование (0,7%), Рекреација и култура (3,7%). Оваа општа слика за трендовите на движење и структурата на потрошувачката на домаќинствата кај нас, треба да биде основа за понатамошна споредба со специфичната потрошувачка на пензионерите и студентите и утврдување на разликите, сличностите и карактеристиките. mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

26 4. ПЕНЗИОНЕРИ 4.1 Општо за пензиското осигурување Во Република Македонија пензиското и инвалидското осигурување е значаен сегмент на социјалната политика на државата 4. Развојот на пензиското и инвалидското осигурување зависи од вкупните економски, социјални и демографски движења во општеството кои непосредно или посредно влијаат на пензискиот систем на секоја земја. Значењето на пензиското и инвалидското осигурување се изразува преку бројот на осигурениците кои плаќаат придонес за пензиско и инвалидско осигурување, бројот на корисници на пензија и членовите на нивните семејства кои живеат од пензијата и висината на расходите за пензиско и инвалидско осигурување во бруто домашниот производ. Од 1 јануари 2006 година во Република Македонија започна имплементацијата на реформираниот пензиски систем. Во пензискиот систем покрај државната пензија се создава и правна рамка за остварување на пензија на индивидуални капитални основи врз основа на вложените средства по основа на уплатен придонес. Системот на пензиското и инвалидското осигурување во Република Македонија е повеќе слоен: и тоа задолжително пензиско и инвалидско осигурување врз основа на генерациска солидарност (прв столб), задолжително 4 Пошироко за карактеристиките, структурата и улогата на пензискиот систем на Р. Македонија види на - во Извештајот за работа на фондот на пензиско и инвалидско осигурување на Македонија за 2008 год. mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

27 капитално финансирано пензиско осигурување (втор столб) и доброволно пензиско осигурување (трет столб). Во првиот и вториот столб од пензискиот систем задолжително се опфатени сите работници по основ на работен однос и вршење на дејност, а третиот столб е на доброволна основа. Во рамките на пензиското и инвалидското осигурување, својата социјална сигурност ја остваруваат над корисници на права од пензиското и инвалидското осигурување или 13,7% од вкупното население на Република Македонија, а учеството на расходите за пензиското и инвалидското осигурување во бруто домашниот производ изнесува 9,6%. Според сето горе наведено како корисници на пензии се евидентираат лица кои оствариле право на пензија и надоместоци според прописите на ПИО (Пензиско и инвалидско осигурување) и државјани на Република Македонија кои примаат пензија од странски носители на осигурување додека престојуваат на територијата на Република Македонија. 4.2 Осигуреници и корисници на пензија Осигуреници Во 2008 година, евиденцијата на Фондот за обврзници и осигуреници и тоа за вкупниот број на обврзници и осигуреници како и посебно за оние за кои се плаќа придонесот за пензиско и инвалидско осигурување (по филијали и деловници) е следнава: Табела 1: Бројот на обврзници и осигуреници (вкупно) 5 Reden Filijali i broj Delovnici Obvrznici Osigurenici 1 Berovo Bitola Valandovo ,957 4 Veles Vinica Податоците за осигуреници, корисници на пензија, финансиска одржливост на пензионерите се преземени од Извештајот на ПИОМ за 2008 год. mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

28 6 Gevgelija Gostivar Debar Del~evo Demir Hisar Kavadarci Ki~evo Ko~ani Kratovo Kriva Palanka Kru[evo Kumanovo Makedonski Brod Negotino Ohrid Prilep Probi[tip Radovi[ Resen Sveti Nikole Struga Strumica Tetovo {tip Skopje Vkupno Бројот на обврзниците изнесува од кои или 35,62% од вкупниот број се во Скопје и осигуреници од кои осигуреници или 48,53% се регистрирани во Скопје 6. Бројот на осигурениците 7 според податоците на Фондот за кој е платен придонес изнесува осигуреници. Старосната структура на осигурениците изнесува и тоа: 49,52% најголем дел од осигурениците се на возраст до 40 години; 28,42% од осигурениците се на возраст од 41 до 50 години и 22,06% од осигурениците се на возраст над 51 години. Што не води до констатација дека 7 Популацијата која плаќа придонес за пензиско осигурување, од кој целосно се исплаќаа пензии на корисниците на пензија во стариот pay-as-you-go систем и делумно во новиот тростолбен пензиски систем. mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

29 скоро половината од осигурениците вработените кои плаќаат пензиско осигурување, преставува младата популација до 40 години. Старосна структура на осигуреници Над 50 години 22.06% До 40 години 49.52% години 28.42% Соодносот помеѓу осигурениците кои плаќаат придонес и корисниците на пензија изнесува 1,5 вработени на 1 корисник на пензија, а соодносот на вкупниот број на осигуреници на еден корисник на пензија изнесува 1,65 осигуреници на 1 корисник на пензија. Од 2006 година со започнување на електронското доставување на податоци се зголеми бројот на осигурениците за кои се плаќа придонес за пензиско и инвалидско осигурување од 1,3 осигуреници на 1 корисник на пензија во 2005 година се зголеми на 1,65 осигуреник на 1 корисник на пензија во 2008 година. Движењето на корисниците на пензија на крајот на годината и вработените по години ќе биде прикажано подолу. Корисници на пензија Во 2008 година бројот на корисниците на пензија изнесува корисници, од кои: корисници на старосна пензија, или 54,8% во однос на вкупниот број на корисници на пензија; корисници на инвалидска пензија или 17,8% и на семејна пензија или 27,5%. mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

30 Reden broj Бројот на корис ници на пензија на крајот на 2007 и 2008 година Vid na penzija Korisnici na penzija Korisnici na Zgolemuvawe/Napenzija Indeks 2008/2007 maluvawe Starosna Invalidska Semejna Vkupno Бројот на корисниците на пензија во 2008 година во однос на 2007 година е зголемен за 895 корисници на пензија или за 0,3%. Стапката на порастот на бројот на корисници на пензија во 2008 година (0,3%) во однос на стапката од 2007 година (1,0%) е помала за 0,7%. Исто така, и во споредба со претходните години, стапката на пораст на нови корисници на пензија во 2008 година е најмала, што се должи и на фактот што право на пензија се остварува само со навршување на старост од 64 години, односно 62 години, што е во прилог на финансиската одржливост на пензискиот систем. Структурата на корисниците на пензија по видливи на пензија во 2008 год. е следна: Структура на корисниците на пензија Воени пензии- 0.87, 1% Земјоделска пензија- 0.96% Семејна пензија-26.96% Инвалидска пензија-17.44% Старосна пензија, 53.77% Почнувајќи од 1994 година, приливот на корисници на пензија е стабилизиран и постепено се намалува особено на старосните пензии, главно mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

31 поради заострување на условите за стекнување право на пензија и остварување право на старосна пензија со исполнување на минимум услови за стаж и возраст, а не остварување на старосна пензија само врз основа на навршен пензиски стаж. Од графиконот се гледа дека имаме благо зголемување на семејните пензии, а после 2000/2001 благо намалување на инвалидските пензии (поради заострување на законските прописи и контроли). Графички приказ на движењето на бројот на корисници на пензија: Движење на број на корисници на пензија 160, , , ,000 80,000 60,000 40,000 20, Старосна пензија Инвалидска пензија Семејна пензија Според дадениот графикон произлегува дека повеќе од една половина (54,77%) од вкупниот број корисници на пензија се корисници на старосна пензија, а другата половина се однесува на корисници на семејна и инвалидска пензија. St ar osna st r ukt ur a na kor i sni ci t e na penzi ja do nad 80 mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

32 Вкупниот број на корисници на пензија (старосна и инвалидска пензија) на возраст од 60 до 75 години изнесува или 64,81% од вкупниот број на корисници. Од вкупниот број на корисници на пензија најголем број, односно корисници на пензија или близу една третина живее во Скопје. Во нашата анкета се опфатени 4 градови различни според својата големина со цел да добиеме резултати кои би го покажувале мислењето на пензионерите за влијанието на цените, како во малите, така во средните и во големите градови Берово, Кочани, Битола и Скопје. 4.3 Финансиска одржливост на пензионерите Соодносот помеѓу осигурениците кои плаќаат придонес и корисниците на пензија изнесува 1,5 вработени на 1 корисник на пензија, а соодносот на вкупниот број на осигуреници на еден корисник на пензија изнесува 1,65 осигуреници на 1 корисник на пензија. Број на корисници на пензија и број на вработени лица Godina Broj na vraboteni Broj na korisnici na penzija Broj na korisnici na penzija na 1000 vrab. Broj na vrab. na 1 korisnik na penzija , , , , , , , , , , , mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

33 , , , , , Од 2006 година со започнување на електронското доставување на податоци се зголеми бројот на осигурениците за кои се плаќа придонес за пензиско и инвалидско осигурување од 1,3 осигуреници на 1 корисник на пензија во 2005 година се зголеми на 1,65 осигуреник на 1 корисник на пензија во 2008 година, што значи дека имаме мало подобрување. Причините за воведувањето на новиот тростолбен пензиски систем во најголем дел се гледаат во неодржливоста на стариот pay-as-you-go систем во кој пензиите на корисниците на пензија се исплаќаа пд тековните осигуреници. Поради намалувањето на односот корисник /осигуреник како што може да се види од графиконот подолу, пензискиот систем се најде во тешка ситуација да ги исплаќа тековните пензии од тековните придонеси на осигурениците, што водеше кон негова реформа , , , , , ,000 0 Број на осигуреници, пензионери и сооднос Br oj na vr abot eni Br oj na kor i sni c i na penzi ja Br oj na vr ab. na 1 kor i sni k na penzi ja Нема да навлегуваме подлабоко во причините, начинот на кој беше спроведена и успешноста на реформа та на пензискиот систем. Види пошироко mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

34 Со извршените усогласувања на пензиите просечниот износ на пензијата во декември 2008 година изнесуваше денари, или за 21,66% повеќе од 2007 година. Просечните пензии по видови, во декември 2007 и 2008 година Вид на пензија во денари Индекс Старосна пензија ,3 Инвалидска пензија ,1 Семејна пензија ,0 ВКУПНО ,6 Соодносот на просечната пензија (исплатена во декември 2008 година од 9.541) и просечната плата (за декември 2008 година од ) во Републиката изнесува 55%, а на старосната пензија учеството изнесува 62% Старосна пензија Инвалидска пензија Семејна пензија Вкупна просечна Вид на пензија Просечна плата Сооднос 62,0 49,3 44,6 55,0 Просечните пензии по видови во сооднос со просечната плата исплатена во Републиката е дадено во следната табела: mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

35 Учеството на пензиите во просечната плата за декември Старосна Инвалидска Семејна пензија пензија пензија Вкупна пензија % ,3 52,4 49,6 66, ,6 64,7 61,7 77, ,4 61,9 59,3 73, ,9 53,4 51,9 63, ,3 56,1 54,8 66, ,4 54,6 52,7 64, ,9 54,6 52,0 63, ,2 51,7 48,7 59, ,7 54,2 51,2 62, ,2 52,9 50,2 61, ,8 53,5 50,6 61, ,1 52,5 49,1 60, ,4 53,7 49,9 61, ,8 51,9 48,1 59, ,9 49,9 45,9 56, ,3 48,7 44,4 55, ,6 44,4 40,2 50, ,0 49,3 44,6 55,0 Учеството на сите видови на пензија во однос на просечната исплатена плата по работник во 2008 година во однос на 2007 година е зголемено од 50,5% на 55% или за 4,5%. Зголемувањето е од причини што пензиите во 2008 година се усогласени со поголем процент од порастот на платите. Пензиите во 2008 година се усогласуваа за 21,66%, а порастот на платите изнесуваше 10,4%. Структура на корисниците на пензија по групи на износи на пензии Grupi na iznosi Korisnici Struktura Kumulativ Kumulativ korisnici struktura vo denari % % до 5.262, , , , , , , , , , , , , , , , , , ,6 mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

36 13.000, , , , , , , , , , , ,9 над , , Од корисници на пензија, корисници или 49% од вкупниот број примаат пензија до 8000,00 денари; корисници или 33,6% примаат пензија од до денари; корисници или 10,6% примаат пензија од до денари, а корисници или 2,6% од вкупниот број на корисници примаат пензија над денари, од кои само примаат највисок износ на пензија. mail: Tel: +389 (0)

37 4.4 АНАЛИЗА НА РЕЗУЛТАТИТЕ ОД СПРОВЕДЕНАТА АНКЕТА (ПЕНЗИОНЕРИ) Во анкетата се опфатени 4 градови различни според својата големина со цел да добиеме резултати кои би го покажувале мислењето на пензионерите, како во малите, така во средните и во големите градови Берово, Кочани, Битола и Скопје. Анкетата е составена од : 8 прашања - од кои се добива слика за структурата на пензионерите кои се вклучени во анализата; состојбата на пензионерите структурата на потрошувачката на пензионерите и реакцијата на пензионерите на промената на цените. табела составена од 9 групи на производи според меѓународната класификација COICOP која е искористена со цел да се утврди кои производи и услуги пензионерите ги користат: многу често, често, ретко, многу ретко, не ги користат и од кои се откажале поради промена на цената; портфолио од најчесто користените производи и услуги од страна на пензионерите ; портфолио од производи/услуги пензионерите се откажале поради промена на цената; портфолио од производи/услуги кои пензионерите не ги користат; споредба на неведените портфолиа со движењето на нивните цени во периодот кога е спроведена анализата со цел да се утврдат нивните врски. Возраст? 27,74% Возраст на пензионерите (дел од спроведената анкета) 48,18% 24,09% години години над 75 години Првите две прашања се со цел да се утврди структурата на пензионерите кои се вклучени во анализата односно да се утврди нивната возраст и периодот кој го поминале како пензионери. Од наведениот графикон лесно можеме да ја mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

38 видиме структурата на анкетираните пензионери според нивната возраст: Најголем дел од испитаните пензионери се на возраст од години и тоа 48,18%, што е и логично имајќи ја предвид староста на која се добива старосна пензија во Р. Македонија (62 год. за жени и 65 год. за мажи), тоа дека најголем дел од пензионерите во Р. Македонија се корисници на старосна пензија, како и тоа дека најголем дел од корисниците на пензија кај нас се на возраст од 65 до 70 години 9. На возраст од години се 27,74% од испитаниците, додека на возраст над 75 години се најмал дел од испитаниците, односно 24,09% од испитаните. Колку години сте пензионер? Години поминати во статус пензионер Образложението кое беше дадено за првото 13,43% прашање во кое беше утврдувана староста на 19,40% пензионерите кои се дел од анализата ни го потврдуваат 67,16% и резултатите од анализата 0-10 години години над 20 години на второто прашање во кое треба да утврдиме колку години нашите испитаници поминале во статусот пензионер. Од графиконот с е гледа дека најголем дел од испитаниците 67,16% се пензионери од 0 10 години, додека останатите испитаници се во статусот пензионер години (19,40%) и над 20 години (13,43%). 9 Види пошироко во делот 3.2 Осигуреници и корисници на пензија. 10 Што можеме да ги наречеме - млади пензионери mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

39 Во што живеете? 17,56% ова Од одговорот на прашање утврдуваме во што живеат пензионерите во сопствен стан или во стан под наем. Најголем дел од пензионерите живеат во сопстевн стан 82,44%, додека многу помал дел од пензионерите живеат во стан под наем 17,56%. Пензионерите кои живеат во сопствен стан го чувствуваат влијанието на цените на нивниот стандард преку порастот на цените за сите производи и услуги неопходни за одржување и функционирање на сопствениот стан (што може да се види од вредноста на ставката Домување, вода, електрика, гас и други горива 11 ), додека пензионерите кои живеат во стан под наем влијанието на цените покрај трошоците за одржување и функционирење го чувствуваат влијанието од цените и преку промената на трошоците кои ги плаќаат за станарина (што може да се види од вредноста на ставката Станарина). Трошоците за Домување, вода, електрика, гас и други горива за месец Мај 2009 год. споредено со просекот од 2008 год. се зголемиле за 4,7%, додека трошоците за станарина за истиот период 12 се зголемиле за 4,6% 13 што не е за занемарување имајќи ги предвид скромните пензии кои ги добиваат нашите пензионери 14. Во што живеат пензионерите (дел од спроведената анкета) сопствен стан 82,44% стан под наем 11 Според COICOP класификацијата 12 Додека порастот на трошоците за станарина за Мај 2009 споредено со Мај 2008 изнесува 6,6%. 13 Види Соопштение на Заводот за статистика за месец Мај 14 Види во делот 3.3 Финансиска одржливост на пензионерите. mail: Tel: +389 (0)

40 Колку членови од фамилијата издржувате со вашите приходи? Колку членови од фамилијата издржуваат пензионерите 15,08% 26,98% 29,37% 28,57% ниеден еден двајца повеќе Според податоците на Државниот завод за статистика во I квартал од 2009 година активното население во Република Македонија брои лица од кои вработени се лица или 67.3%, а лица или 32.7% се невработени лица 15. Имајќи ја предвид вака високата стапка на невработеност доаѓаме до констатација дека пензионерите претставуваат социјална група која има значано место во општеството. Иако со скромни (меѓутоа редовни) пензии пензионерите претставуваа главни или помошни столбови на голем број семејства. Оваа прашање беше поставено со цел да се добие една општа слика за ситуацијата во која се наоѓаат пензионерите и улогата (значењето) која ја има оваа социјална група во семејството. Од одговорите на испитаните пензионери гледаме дека најголем дел од пензионерите (29,37%) издржуваат двајца членови од семејството, а 15,08% од пензионерите издржуваат повеќе од двајца. Според тоа, скоро половин а од пензионерите издржуваат двајца или повеќе членови од семејството, што претставува процент кој треба да се има предвид при секоја мерка и одлука која ја донесува Владата, а која има влијание врз оваа социјална група. 15 Види Соопштение за пазарот на труд mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

41 Колку вашите приходи се доволни за покривање на трошоците на кои сте изложени? 38,24% Колку приходите на пензионерите се доволни за покривање на трошоците на кои се изложени Покрај вообичаените секојдневни трошоци и трошоците за издржување на членови на семејството не е тешко да претпоставиме каква е дистрибуцијата на одговорите на прашањето кое беше поставено на пензионерите Колку вашите приходи се доволни за покривање на трошоците на кои сте изложени? Најголем дел од испитаниците -38,24% одговориле дека приходите (пензиите) не се доволни за покривање на трошоците на кои се изложени, а 29,41% одговориле дека приходите се делумно доволни. Само една третина (32,25%) од испитаниците одголориле дека приходите се доволни за покривање на трошоците на кои се изложени. Имајќи предвид дека две третини од пензионерите дел од анализата се изјасниле дека нивните приходи не се доволни за покривање на трошоците јасно зборува за ситуацијата во која се наоѓаат и потребата од донесување на соодветни мерки кои би го подобриле нивниот стандард и статус. 29,41% доволни делумно доволни недоволни 32,35% Дали забележувате некоја промена кај цените на производите/услугите во споредба со претходната година? Според податоците на Државниот завод за статистика индексот на трошоците на живот мерен преку цените на стоките и услугите за лична потрошувачка во мај 2009 год. во однос на просекот за 2008 год. изнесува или 16 Најчесто се земани податоци за споредба за месеците март,април и мај поради тоа што во тој период беше спроведена анкетата која е основа на оваа анализа. mail: Tel: +389 (0)

42 пораст на цените за 1% 17 (август 2009 год. во однос на просекот од 2008 год. изнесува 98,4, или има намалување од 1,6%). Скромноот порст на цените од само Каква е перцепцијата на пензионерите за промената на цените во споредба со претходната година 3,70% 2,96% 93,33% зголемени намалени непроменети 1% како резултат на светската економска криза имаше мало влијание перцепцијата пензионерите се изјасниле дека ценит е во однос на претходната година се зголемени, додека 6,66% од испитаниците се изјасниле дека ценит е во однос на претходната година се врз на за промената на цените во однос на претходната година. Најголем дел од пензионерите 93,33% намалени или непроменети. Подолу во анализата на производите и услугите кои најчесто ги користат пензионерите и цените на истите ќе можеме да утврдиме дали ваквата перцепција на пензионерите е поради структурата на производи/услуги кои ги користат пензионерите и нивните цени, или поради некои други фактори. Дали и како промената на цените влијае на вашите трошоци со оглед на вашите приходи? Аналогно на претходното прашање е и прашањето како промената на цените влијае на буџетот на пензионерите. Зголемувањето на цените при фиксни приходи (пензии) има негативно влијание врз личните буџети. Во согласност со одговорите на претходното прашање 18 се и одговорите на ова прашање дури 88,06% од испитаниците се изјасниле дека промената на цената негативно се одразила на нивното трошењето и личните буџети, 8,96% се изјасниле дека 17 Види mail: Tel: +389 (0)

43 промената на цената немала влијание врз нивните лични буџети, додека само 2,99% од испитаниците се изјасниле дека промената на цените има позитивно влијание. Влијание на промената на цените на буџетот на пензионерите 2,99% 8,96% 88,06% негативно позитивно не влијае Дали постојат некои производи/услуги од кои сте се откажале поради зголемување на нивните цени? Дали постојат производи од кои пензионерите се откажале поради промена во цените 19,26% да постојат 80,74% не постојат Нашата цел во оваа прашање е да утврдиме дали постојат некои производи од кои пензионерите се откажале поради промена на нивната цена. Ова прашање исто така преставува основа за анализата на делот од табелата (која ќе биде презентирана подолу) во која постои колона, каде што пензионерите се изјаснуваа (одделно) од кои производи се откажале поради промена (зголемување) на нивните цени. На 18 Според најголем дел од испитаниците цените се зголемиле 93,33% mail: Tel: +389 (0)

44 графиконот јасно се гледа дека доминантен дел од испитаниците 80,74% се изјасниле дека постојат производи од кои се откажале поради промена на нивните цени, а само 19,26% од испитаниците се изјасниле дека не постојат такви производи. Во анализата која подолу е направена на секоја од групите производи според меѓународната класификација COICOP ќе утврдиме попрецизно кои се тие производи, и каква била промената на нивните цени во анализираниот период. Во овој дел од анкетата има направено една табела од производи и услуги кои најчесто се сретнуваат во потрошувачката и оставено е пензионерите да се изјаснат кои производи/услуги ги користат а кои не ги користат?; колку често?; дали се откажале од некој производ/услуга?. Производите/услугите во табелата се групирани според меѓународната класификација COICOP. Во анализата не се вклучени некои производи/услуги кои кои не се достапни до пензионерите, или не се од голема важност за нивната потрошувачка. Групите на производи се следниве: Храна и пијалаци, Облека и обувки, Покуќнина мебел и одржување на покуќнина, Здравје, Сообраќај и телефонски услуги, Рекреација и култура, Образование и останати производи/услуги. За секој производ/услуга во секоја група, пензионерите се изјаснуваат дали истите ги користат многу често, често, ретко, многу ретко, не ги користат, престанале да ги користат. Од одговорите на секое од овие прашања, на крајот посебно ги сумираме категориите и правиме едно портфолио од производи/услуги кои пензионерите ги користат -многу често, не ги користат и од кои се откажале. На овој начин можеме да ги рангираме производите/услугите во секоја категорија и да ги споредиме со промената на цените за периодот во кој е направена анкетата, со цел да ги видиме нивните односи. За секој производ/услуга по групи се направени графикони, кои следуваат подолу. Секоја група на производи/услуги ќе биде кратко анализирана со цел да се види како пензионерите се изјасниле по одделните категории (производот/услугата ја користам): многу често, често, ретко, многу ретко, не го користам, престанав да го користам. mail: Tel: +389 (0)

45 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Храна и пијалоци- 1 многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Леб и жита Месо Риба Млеко, млечни производи и јајца Масло и маснотии Храна и пијалоци % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го престанав користам да го користам Овошје Зеленчук Шеќер Храна и пијалоци % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Кафе, чај, какао Минерална вода, газирани пијалаци и овошни сокови Алкохолни пијалаци Тутун mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

46 Група Храна и пијалаци можеме да ги воочиме следниве односи: Храна и пијалаци 1 најчесто користени се лебот и житата (84%), но не треба да се занемарат и млекото и млечните производи (41%) и маслото и маснотиите (45%). Месото (31%) и рибата (42%) пензионерите ги користат ретко, додека 7% од испитаниците се изјасниле дека се откажале од користење на рибата поради промената на цената. Храна и пијалаци 2 најчесто користени се овошјето (32%) и зеленчукот (36%). Шеќерот (35%) пензионерите го користат ретко, додека 9% од испитаниците се изјасниле дека се откажале од негово користење поради промената на цената. Храна и пијалаци 3 Кафе, чај, какао (24%) ги користат ретко, а 14% од испитаниците се откажале од нивно користење. Минерална вода и газирани пијалаци (25%) ги користат ретко, додека 28% од испитаниците се откажале од нивно користење. Алкохолните пијалаци и тутунот (што е и логично) најголем дел од испитаниците не ги користат (тутун 46%, алкохолни пијалаци 31%), а значаен дел се откажале од нивно користење поради промена на цената (тутун 42%, алкохолни пијалаци 31%). Облека и обувки 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Облека Обувки Група Облека и обувки можеме да ги воочиме следниве односи: Најголем дел од пензионерите се изјасниле дека престанале да ја користат облеката (38%) и обувките (36%) поради промена на цената, а значаен дел се изјасниле дека не ја користат или ја користат многу ретко групата облека и обувки. mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

47 Покуќнина, мебел и одржување на покуќнина 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Мебел Апарати за домаќинствата и поправка Алати за куќа и градина Група Покуќнина, мебел и одржување на покуќнина можеме да ги воочиме следниве односи: Слично на групата Облека и обувки и производите/услугите во групата - Покуќнина, мебел и одржување на покуќнина, пензионерите не ги користат (мебел 43%, апарати за домаќинството и поправка 29%, алати за куќа и градина 36%); престанале да ги користат (мебел 35%, апарати за домаќинството и поправка 25%, алати за куќа и градина 23%); или ги користат многу ретко (апарати за домаќинството и поправка 35%, алати за куќа и градина 29%); Здравје 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Медицински производи/помагала Здравствени услуги Болнички услуги mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

48 Група Здравје можеме да ги воочиме следниве односи: Имајќи ја предвид старосната структура на социјалната група пензионери, повеќе од јасно е какво е значењето на оваа група и какви се резултатите од направеното испитување. Најголем дел од пензионерите се изјасниле дека многу често ги користат медицинските производи/помагала (42%), здравствените услуги (скоро половина од испитаниците - 48%) и болнички услуги (30%). Доколку ги собереме испитаниците кои одговориле дека производите/услугите од групата здравје ги користат често со оние кои ги користат многу често процентот ќе биде уште поголем (медицинските производи/помагала - 83%, здравствените услуги - 71% и болнички услуги - 50%. Сообраќај и телефонски услуги 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Делови и гориво за сообраќајни средства Телефонски услуги Група Сообраќај и Група Телефонски услуги можеме да ги воочиме следниве односи: Најголем дел од испитаниците се изјасниле дека престанале да ги користат овие услуги поради промена на цените -делови и гориво за сообраќајни средства (25%) и телефонски услуги (35%). А значаен дел од пензионерите се изјасниле дека воопшто не ги користат - делови и гориво за сообраќајни средства (14%) и телефонски услуги (11%). mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

49 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Рекреација и култура - 1 многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Музички и видео системи Информатичка опрема Дискови,CD,касети Игри, хоби Градинарство, цвеќиња Рекреација и култура % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам Рекреативни и спортски активности Весници и книги престанав да го користам Услуги за култура Туристички аранжмани Група Рекреација и култура можеме да ги воочиме следниве односи: Рекреацијата и културата се од посебно значење за оваа социјална група и се еден вид на тест за квалитетот на животото кој го имаат пензионерите. За жал најголем дел од ипитаниците одговориле дека не ги користат производите/услугите од оваа група (Музички и видео системи 48%, Информатичка опрема - 52%, Дискови, CD,касети - 50%, Игри, хоби - 47%, Градинарство и цвеќиња - 45%, Рекреативни и спортски активности -44 %, Услуги за култура - 45%, Весници и книги - 34%, Туристички аранжмани - 88%). Интересно е да се спомне дека дел од испитаниците mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

50 се откажале од користење на некои производи/услуги од оваа група: Туристички аранжмани - 40%, Весници и книги - 12% и Игри, хоби - 10%. Образование и останати стоки и услуги 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам Образование (курсеви, книги, фотокопии...) Лични предмети (часовници,накит...) Финансиски услуги Лична хигиена Осигурување престанав да го користам Група Образование и Група Останати стоки и услуги можеме да ги воочиме следниве односи: Образование Иако поговорката Човекот учи се додека е жив, е доста актуелна и денес, најголем дел од испитаниците за групата образование (курсеви, книги, фотокопии и др.) се изјасниле дека не ги користат (70%), додека 16% од испитаниците се изјасниле дека се откажале од користење на овие производи/услуги поради промена на нивните цени. Останати стоки и услуги Производите и услугите за лична хигиена еден дел од пензионерите ги користат многу често (21%), меѓутоа најголем дел од пензионери го користат ретко (26%), а некои многу ретко (27%). Личните предмети (часовници, накит и др.) се производи од кои скоро половина од пензионерите (45%) се откажале поради промена на нивните цени, додека значаен дел (23%) од пензионерите не ги користат воопшто. Осигурувањето и финансиските услуги, најголем дел од пензионерите не ги користат (осигурувањето -42% и финансиските услуги 28%) или се откажале од нивно користење (осигурувањето -38% и финансиските услуги 29%). mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

51 Откако ги анализиравме поединечно, највпечатливите движења во потрошувачката на испитаниците пензионери, ги претставуваме на посебни графикони портфолијата (групите) на производи/услугите кои пензионерите ги користат најчесто, не ги користат и од кои се откажале поради промена на цената. Графиконите на кои се преставени групите на производи/услуги имаат два облика најпрвин на еден графикон (пита) се прикажани сите производи/услуги со цел да се види процентуалното учество на секој од нив, а потоа на еден графикон со колони се преставени сите производи/услуги меѓутоа подредени, со цел да се види кој од нив се користи најчесто/кој не се користи/ кој престанал да се користи. После овие два графикона на еден посебен графикон со колони е преставено движењето на цените на 10-те производи/услуги кои се користат најчесто и оние од чие користење се откажале пензионерите, со цел да се видат врските кои постојат помеѓу нив. Производи/услуги кои пензионерите ги користат - многу често- 4% 0%0%2% 1%0% 14% 1% 0%1% 1%3% 2% 1% 5% 6% 3% 9% 7% 8% 8% 1% 0% 1% 1% 1% 1% 2% 2% 3% 7% 6% Леб и жита Риба Масло и маснотии Зеленчук Кафе, чај, какао Алкохолни пијалаци Облека Мебел Алати за куќа и градина Здравствени услуги Делови и гориво за сообраќајни средства Музички и видео системи Дискови,CD,касети Градинарство, цвеќиња Услуги за култура Туристички аранжмани Лична хигиена Осигурување Месо Млеко, млечни производи и јајца Ов ошје Шеќер Минерална вода, газирани пијалаци и овошни сокови Тутун Обув ки Апарати за домаќинствата и поправка Медицински производи/помагала Болнички услуги Телефонски услуги Информатичка опрема Игри, хоби Рекреативни и спортски активности Весници и книги Образование (курсеви, книги, фотокопии...) Лични предмети (часовници,накит...) Финансиски услуги mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

52 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% Производи/услуги кои пензионерите ги користат - многу често Леб и жита Здравствени Масло и маснотии Медицински Млеко, млечни Зеленчук Овошје Болнички услуги Месо Лична хигиена Риба Весници и книги Шеќер Минерална вода, Телефонски услуги Кафе, чај, какао Финансиски услуги Туристички Делови и гориво за Алкохолни Алати за куќа и Музички и видео Рекреативни и Услуги за култура Тутун Облека Обувки Мебел Апарати за Информатичка Дискови,CD,касети Градинарство, Лични предмети Игри, хоби Образование Осигурување На првиот графикон (пита) се гледа процентуалното учеството на анализираните производи/услуги за кои пензионерите се изјасниле дека ги користат многу често. На вториот графикон со колони истите тие производи/услуги се рангирани од оние за кои најмногу испитаници се изјасниле, до оние за кои помалку испитаници се изјасниле дека ги користат многу често. Но овој начин можеме да видиме кои се тие водечки производи/услуги во потрошувачката на пензионерите кои се најчесто застапени и најважни. Тие производи/услуги преставуваат контролни точки - преку чија структура можеме да видиме како е квалитетот на живот и состојбата во која се наоѓаат пензионерите; - во кои можеме да мериме колкаво е влијанието на цените мала промена на цените на најчесто користените производи/услуги ќе има големо влијание врз потрошувачката на пензионерите и нивниот личен буџет.. Поради тоа треба да се води посебно сметка за цените на тие производи и во моментите кога се мери влијанието на инфлацијата врз потрошувачката кошничка на пензионерите треба да се има предвид нејзината специфичност. Од нашата анализа утврдивме дека во портфолиото од производи/услуги кои пензионерите ги користат многу често најголемо учество имаат следниве 19 : Леб и жита (14,13%), Здравствени услуги 19 За да бидеме попрецизни ќе бидат наведени само првите десет најчесто користенипроизводи/услуги и за истите подолу ќе биде наведена промената нацената во однос на претходната година. Рангирањето на сите производи/услуги според нивното учество се преставени на графиконот погоре. mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

53 (8,80%),Масло и маснотии (8%),Медицински производи/помагала (7,73%), Млеко, млечни производи и јајца (7,47%), Зеленчук (6,67%), Овошје (5,87%), Болнички услуги (5,60%), Месо (4,80%), Лична хигиена (3,73%). Карактеристичо што треба да се спомне тука е дека од 10-те најчесто користени производи/услуги, покрај оние вообичаените (леб и жита, овошје, зеленчук и сл.), се наоѓаат и сите производи/услуги од групата здравје што треба секогаш да се има предвид. Промена на цените (инфлацијата)на 10-те нејчесто користени производи и услуги од страна на пензионерите- Март 2009 год. споредено со просек 2008 год. 15% 14,80% 10% 5% 0% -5% -10% -15% -20% 6,50% 2,90% Леб и жита Месо -2,60% Млеко, млечни производи и -18,30%-18,70% Масло и масноти 20 Овошје Зеленчук Други 3,20% медицински 9,50% Услуги од општа Болнички 3,50% 0,00% На следниот графикон е прикажано движењето на цените на 10-те најчесто користени производи/услуги од страна на пензионерите Март 2009 год. споредено со просек 2008 год. Од графиконот се гледа промената на цената (импактот од инфлацијата) на најчесто користените производи/услуги: Најголем пораст на цената има кај зеленчукот (14,80%), здравствените услуги (9,50%) и кај месото (6,50%), додека најголемо намалување на цените има кај овошјето(18,70%) и маслото-маснотиите (18,30%).Со исклучок на овошјето, маснотиите и млечните производи кај сите други производи кои пензионерите ги користат многу често, имаме зголемување, што значи и соодветно влијание на промената на цените врз потрошувачката на пензионерите. услуги Средства за лична хигиена 20 Најчесто за споредба се земани податоци за месеците март,април и мај поради тоа што во тој период (последната недела од март, до почетокот на мај)беше спроведена анкетата која е основа на оваа анализа. mail: Tel: +389 (0)

54 Производи/услуги кои пензионерите не ги користат 0%0% 3% 4% 0% 2% 4% 2% 2% 2% 6% 4% 2% 12% 3% 0% 1% 2% 1% 5% 6% 6% 7% 6% 6% 6% 7% Леб и жита Риба Масло и маснотии Зеленчук Кафе, чај, какао Алкохолни пијалаци Облека Мебел Алати за куќа и градина Здравствени услуги Делови и гориво за сообраќајни средства Музички и видео системи Дискови,CD,касети Градинарство, цвеќиња Услуги за култура Туристички аранжмани Лична хигиена Осигурување Месо Млеко, млечни производи и јајца Ов ошје Шеќер Минерална вода, газирани пијалаци и овошни сокови Тут ун Обувки Апарати за домаќинствата и поправка Медицински производи/помагала Болнички услуги Телефонски услуги Информатичка опрема Игри, хоби Рекреат ив ни и спортски активности Весници и книги Образов ание (курсеви, книги, фотокопии...) Лични предмети (часовници,накит...) Финансиски услуги 14% Производи/услуги за кои пензионерите се изјасниле дека - не ги користат 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% Туристички Информатичка Дискови,CD,касети Музички и видео Игри, хоби Образование Градинарство, Услуги за култура Рекреативни и Весници и книги Тутун Мебел Осигурување Алати за куќа и Алкохолни пијалаци Апарати за Облека Финансиски услуги Лични предмети Делови и гориво за Обувки Телефонски услуги Болнички услуги Минерална вода, Здравствени Лична хигиена Кафе, чај, какао Медицински Леб и жита Месо Риба Млеко, млечни Масло и маснотии Овошје Зеленчук Шеќер mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

55 На двата графикони погоре се прикажани производите/услугите за кои пензионерите се изјасниле дека не ги користат. На вториот графикон (со колони) производите/услугите кои не ги користат пензионерите се рангирани според дистрибуцијата на одговорите. Од графиконите се гледа дека најголем дел од портфолиото на производи/услуги кои пензионерите не ги користат, зафаќаат следниве 10 производи/услуги: Туристички аранжмани (11.67%), Информатичка опрема (6.90%), Дискови,CD,касети (6.63%), Музички и видео системи (6.37%), Игри, хоби (6.23%), Образование (6.23%), Градинарство, цвеќиња (5.97%), Услуги за култура (5.97%), Рекреативни и спортски активности (5.84%), Весници и книги (4.51). Според тоа промената на цените на овие производи/услуги нема да има многу големо влијание врз личните буџети и потрошувачката на пензионерите. Нема да навлегуваме во објаснувања зошто некои производи/услуги се користат често а некои не се користат, поради тоа што за голем дел од нив лесно можеме да ја најдеме причината и сами. На крај на графиконите кои следуваат ќе биде прикажано портфолиото од производи/услуги од кои пензионерите се откажале поради промена на цените. Оваа група на производи е од посебно значење поради тоа што го преставува вистинското-реалното влијание на промената на цените врз потрошувачката на пензионерите. Меѓутоа неопходно е да се спомне дека промената на цените иако силно влијае врз обликување на потрошувачката, постојат и низа други фактори кои не траба да се занемарат при анализа на оваа група на производи/услуги. Значи не траба да се занемари еластичноста на потрошувачката кај некои производи промената на цената кај производите/услугите кои многу ретко ги користат (се од помало значење, или лесно може да се најде супституција) пензионерите придонесува тие лесно да се откажат од нивно користење, и обратно. Иако постојат и производи кои се од исклучително значење за пензионерите, но кои поради промена на цената исчезнуваат да нивната потрошувачка. Во нашиот пример најголем дел од производите/услугите кои пензионерите ги користеле многу ретко (или спаѓаат во групата ретко и групата - не ги користам) се сретнуваат и во портфолиото на производи/услуги од најголем дел од пензионерите се откажале. mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

56 Производи/услуги кои пензионерите престанале да ги користат поради промена на цената 6% 4% 0%1%0%1%0%0%1% 1% 4% 6% 5% 2% 1% 6% 9% 6% 3% 6% 2% 1% 1% 2% 2% 2% 1% 8% 6% 0% 4% 4% 5% Леб и жита Риба Масло и маснотии Зеленчук Кафе, чај, какао Алкохолни пијалаци Облека Мебел Алати за куќа и градина Здравствени услуги Делови и гориво за сообраќајни средства Музички и видео системи Дискови,CD,касети Градинарство, цвеќиња Услуги за култура Туристички аранжмани Лична хигиена Осигурување Месо Млеко, млечни производи и јајца Ов ошје Шеќер Минерална вода, газирани пијалаци и овошни сокови Тутун Обув ки Апарати за домаќинствата и поправка Медицински производи/помагала Болнички услуги Телефонски услуги Информатичка опрема Игри, хоби Рекреативни и спортски активности Весници и книги Образов ание (курсеви, книги, фотокопии...) Лични предмети (часовници,накит...) Финансиски услуги 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% Туристички Телефонски услуги Производи/услуги кои пензионерите престанале да ги користат поради промена на цената Лични предмети Тутун Облека Осигурување Обувки Делови и гориво за Мебел Алкохолни пијалаци Минерална вода, Финансиски услуги Апарати за Алати за куќа и Весници и книги Образование Игри, хоби Услуги за култура Информатичка Дискови,CD,касети Шеќер Музички и видео Рекреативни и Риба Кафе, чај, какао Лична хигиена Масло и маснотии Градинарство, Млеко, млечни Овошје Зеленчук Медицински Месо Леб и жита Здравствени услуги Болнички услуги mail: Tel: +389 (0)

57 Тоа се следниве производи/услуги 21 : Туристички аранжмани (8,83%), Телефонски услуги (7,73%), Лични предмети (6,40%), Тутун (5,96%), Облека (5,74%), Осигурување (5,74%), Обувки (5,52%), Делови и гориво за сообраќајни средства (5,52%), Мебел (5,30%) и Алкохолни пијалоци (4,86%). Набљудувајќи го движењето на цените (на графиконот подолу) на производи/услуги кои пензионерите престанале да ги користат се гледа дека имаме значително намалување на цените во однос на просекот на 2008 год. кај Осигурување (-14,60%) и телефонските услуги (-1,30%) 22, дедека кај другите имаме поблага или позначајно зголемување со исклучок на тутунот кај кој немаме промена на цената. Промена на цените (инфлацијата) на производи/услуги кои пензионерите престанале да ги користат поради промена на цените - Март 2009 споредено со просек 2008 год. 10% 9,60% 7,40% 5% 0% 0,00% -0,10% 0,90% 3,00% 2,00% -1,30% 0,90% -5% -10% -15% -14,60% Жестоки пијалоци Тутун Облека Обувки ( вклучуваќи и поправки ) Мебел Одржување и поправки на сообраќајни Телефонски и телефакс услуги Туристички аранжмани Други лични работи Осигурување Колкаво е влијанието од промената на цените (инфлацијата) е тешко да се измери од причина што потрошувачката кошничка кај секој пензионер има различна 21 Ќе бидат прикажани само првите десет производи/услугиод за кои најголем дел од пензионерите се изјасниле дека престанале да ги користат. 22 Откажувањето од овој вид на услуга е најверојатно во правец откажување од фиксна телефонија во корист на мобилна телефонија. mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

58 просечна пондерирана 23 стапка на инфлација 24. Од друга страна во моментот светската економска криза доведе до драстично намалување на цените на голем број производи/услуги, што не беше случај минатата година 25. Меѓутоа оваа анализа ни дава едноставна слика за производите кои пензионерите ги користат многу често, не ги користат, од кои се откажале на една страна и движењето на нивните цени на друга, што преставува солидна основа за натамошни анализи и заклучоци. 23 Како пондер се зема количеството од секој од производите кои пензионерите го користат многу често. 24 CEA има изработени калкулатор за пресметка на лична инфлација кој преставува перфектна алатка за пополнување на оваа празнина. 25 При што се намали влијанието на инфлацијата и се замагли нејзиното значење. mail: Tel: +389 (0)

59 5. СТУДЕНТИ 5.1 Структура на студентите God / / / / /08 Министерството за образование и наука и другите субјекти во креирањето на политиките кои ја засегаат оваа социјална група има одговорност да создадат услови за унапредување на образованието и можности за зголемување на добросостојбата на граѓаните. Последиците од активностите што ги преземаат се долгорочни и силни и имаат директно влијание врз животот на секој граѓанин. Условите и можностите кои се создаваат на планот на образованието и обуката, истражувањето, развојот и афирмацијата на културните вредности се од суштинско значење за животните определби на младите и возрасните. Во Република Македонија бројот на училишта, ученици, студенти и наставници од 2003/ /08 година изнесува: Училишта, ученици, студенти и наставници Osnovno obrazovanie1) u~ili{ta u~enici nasta v- nici Sredno obrazovanie2) u~ili{t a u~en ici {ko li Visoko stru~no obrazovanie nastav - nici Visoko obrazovanie3) Fakul teti Studen t ti nast avnici student i nastavnici mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

60 Vkupen broj na studenti studenti godina na studii Vkupno ma{ki `enski I II III IV V VI apsolventi Vkupno / Total 2005 / / / Се гледа од табелите дека бројот на студенти се зголемува од во година па се до во 2007/2008 година, што секако е позитивен тренд кој не траба да се занемари, имајќи ја предвид структурата на населението во која доминира ладата популација (нашиот потенцијал) Исто така бројот на апсолвенти кои го завршиле своето образование, во 2007\2008 година со 6902 апсолвенти е зголемен во однос на претходната 2006\2007 година кога имало 6809 апсолвенти. Број на институции Студенти во високото образование 1997/ / / Жени Мажи Според картата на Државниот завод за статистика - студенти кои се државјани на Р.Македонија со постојано живеалиште во Р.Македонија, од вкупниот број на студенти кои студираат на државниот универзитет, најголем број живеат во Скопје и тоа па на второ место по општина е Битола со mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

61 5.2 АНАЛИЗА НА РЕЗУЛТАТИТЕ ОД СПРОВЕДЕНАТА АНКЕТА (СТУДЕНТИ) Анкетата е составена од : 13 прашања - од кои се добива слика за структурата на студентите кои се вклучени во анализата; општата состојбата во која се наоѓаат студентите структурата на потрошувачката на студентите и реакцијата на потрошувачката на студентите на промената на цените. табела составена од 9 групи на производи според меѓународната класификација COICOP која е искористена со цел да се утврди кои производи и услуги студентите ги користат: многу често, често, ретко, многу ретко, не ги користат и од кои се откажале поради промена на цената; портфолио од најчесто користените производи и услуги од страна на студентите ; портфолио од производи/услуги студентите се откажале поради промена на цената; портфолио од производи/услуги кои студентите не ги користат; споредба на неведените портфолиа со движењето на нивните цени во периодот кога е спроведена анализата со цел да се утврдат нивните врски. Возраст? 47,75% 11,80% Возраст на студентите (дел од спроведената анкета) 40,45% Првите три прашања се со цел да се утврди структурата на студентите кои се вклучени во анализата односно да се утврди нивната возраст, година на студии и периодот кој го поминале во статусот години години над 23 години mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

62 студент. Од наведениот графикон лесно можеме да ја видиме структурата на анкетираните студенти според нивната возраст: Најголем дел од испитаните студенти се на возраст од години и тоа 47,75%, што е и логично имајќи ја предвид возраста на која најчесто се почнува со студирање. Според тоа најголем дел од студентите вклучени во нашата анализа би требало да бидат 3-4 година на студии, што секако зависи од нивниот успех (ќе видиме на графиконот подолу) На возраст од години се 40,45% од испитаниците, додека на возраст над 23 години се најмал дел од испитаниците (оние чии што студии траеле подолго од 4 години или оние кои повторувале една или повеќе години во текот на студирањето, односно 11,80% од испитаните. Година на студии? Година на студии на студентите (дел од спроведената анкета) Од структурата на одговорите на 10,73% второто прашање (како што се гледа на графиконот) се гледа 47,46% дека најголем дел од испитаните студенти се I или II студиска година 47,76%, додека III или 41,81% IV година се 41,81% од студентите, што е во согласност со старосната структура на I - II година III - IV година над IV година студентите, која беше утврдена во првото прашање. Најмал број од студентите вклучени во анализата, аналогно на одговорите од првото прашање студираат во IV години на студии, и тоа 10,73%.. Имајќи ја предвид старосната структурана студентите, најголем дел од студентите треба да бидат во III или IV година што не е случај кај нас. mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

63 Колку време студирате? Години поминати во статус - студент Од анализата на второто прашање треба да утврдиме 22,73% 22,73% колку години нашите испитаници поминале во статусот студент. Од графиконот се гледа дека најголем дел од испитаниците 54,55% се 54,55% студенти од 2-4 години, додека останатите до 2 години од 2 до 4 години над 4 години испитаници се во статусот студент до 2 години (22,73%) и над 4 години (22,73%). Интересно е да се потенцира (имајќи ги предвид и одговорите на претходните 2 прашања) дека значителен процент од студентите студираат повеќе од 4 години иако во второто прашање утврдивме дека најголем дел од студентите се во I или II година на студии (47,46%). Имајќи ги предвид одговорите на претходните две прашања можеме да констатираме дека еден дел од студентите поминуваат повеќе од две години во завршување I и II студиска година. Во што живеете додека студирате? наменето за студентите кои студираат надвор од местото на постојано живеење Од одговорот на ова прашање утврдуваме во што живеа студентите кои студираат надвор од местото на постојано живеење во сопствен стан или во стан под наем или во студентски дом. Најголем дел од студентите живеат во стан под наем 50,96%, додека помал дел од студентите живеат во студентски дом 27,88%, и најмал дел од студентите живеат во сопствен стан 21,15%. Во mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

64 најнепогодна состојба се студентите кои живеат во стан под наем, поради тоа што покрај трошоците за производи и услуги неопходни за одржување и функционирање на станот (што може да се види од вредноста на ставката Домување, вода, електрика, гас и други горива 26 ), плаќаат и станарина за изнајмениот стан (што може да се види од вредноста на ставката Станарина). Студентите пак кои живеат во студентски дом имаат помали трошоци за стнарина и режија, меѓутоа тоа се компензира со достапноста и квалитетот на 27,88% Во што живеат студентите кои студираат надвор од местото во кое имаат постојано живеалиште 50,96% 21,15% во сопствен стан во стан под наем во студентски дом производите/услугите кои им се нудат. Трошоците за Домување, за станарина за истиот занемарување имајќи ја студентите и по таа основа примањата кои им се на располагање на студентите. вода, електрика, гас и други горива за месец Мај 2009 год. споредено со просекот од 2008 год. се зголемиле за 4,7%, додека трошоците период 27 се зголемиле за 4,6% 28 што не е за предвид стапката на невработеност, скромните плати на вработените/родителите кои ги издржауваат 26 Според COICOP класификацијата 27 Додека порастот на трошоците за станарина за Мај 2009 споредено со Мај 2008 изнесува 6,6%. 28 Види Соопштение на Заводот за статистика за месец Мај mail: Tel: +389 (0)

65 Колку често патувате во местото на живеење? - наменето за студентите кои студираат надвор од местото на постојано живеење 22,02% Ова прашање се однесува на студентите кои студираат надвор од местото на постојано живеење односно на студентите кои живеат надвор од главниот град (Скопје), а студираат во Скопје 29. Според спроведеното испитување, најголем дел од студентите (65,14%) се изјасниле дека патуваат 1-2 пати во текот на месецот до местото на живеење; 22,02% од студентите се изјасниле дека патуваат 3 4 пати во Колку често студентите патуваат од местото во кое студираат до местото на живеење (месечно) 12,84% 1-2 пати 3-4 пати повеќе пати 65,14% текот на месецот; најмал дел од студентите (12,84%) патуваат повеќе од 4 пати. Ако имаме предвид дека најоддалеченото место од главниот град - Скопје е оддалечено околу 200 km, патувањето 1-2 пати во месецот покажува дека многу ретко се во состојба да патуваат до своето место на живеење. Според ова - ставката за превоз (меѓуградски) во студентскиот буџет зазема значајно место, и треба да и се посвети поголемо внимание во водењето сметка за студентскиот стандард, посебно кога се во прашање студентите кои живеат надвор од местото во кое студираат. Според податоците на Државниот завод за статистика индексот за превозот на патници - патен во мај 2009 год. во однос на просекот за 2008 год. изнесува 101,9 или пораст на цените за 1,9% 30 (за август 2009 год. во однос на просекот од 2008 год. изнесу ва 102,6 или има зголемување од 2,6%). 29 Имајќи предвид дека најголем број од факултетите и студентите во Р. Македонија се наоѓаат во Скопје (до 2008/2009), анкетата беше спроведена само на подрачјето на главниот град Скопје. 30 Види mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

66 Во што живеете додека студирате? наменето за студентите кои живеат во местото во кое студираат(скопје) Ова прашање се однесува на студентите кои живеат во местото во кое студираат во Во што живеат студентите кои студираат во местото на живеење (Скопје) во сопствен стан нашиот случај тоа е подрачјето на градот Скопје. Анкетата покажува дека најголем број од овие студенти живеат во сопствен стан (98,59%), што е и логично, додека незначителен процент од испитаниците живеат во стан под наем - само 1,41%. Разбирливо е овие студенти да имаат драстично подобри услови за студирање и помали трошоци од студентите кои живеат надвор од местото на студирање. Овие студенти не плаќаат трошоци за станарина, додека трошоците за Домување, вода, електрика, гас и други горива се вклучени во трошоците направени од целото семејство. 1,41% 98,59% во стан под наем Колку често користите превоз до факултет? наменето за студентите кои живеат во местото во кое студираат(скопје) 72,86% Колку често студентите користат превоз до факултет 4,29% никогаш ретко секогаш 22,86% Ова прашање се однесува на студентите кои живеат во местото во кое студираат односно на студентите кои живеат во главниот град (Скопје). Овие студенти најчесто го користат автобускиот градски превоз за да стигнат до факултетите. Според спроведеното испитување, најголем дел од студентите (72,86%) се изјасниле дека секогаш користат превоз за mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

67 да стигнат до факултет; 22,86% од студентите се изјасниле ретко користат превоз за до факултет; најмал дел од студентите (4,29%) се изјасниле дека никогаш не користат превоз до факултет. Според ова ставката за превоз (градски за студенти) во студентскиот буџет зазема значајно место, и треба да и се посвети поголемо внимание во водењето сметка за студентскиот стандард 31. Дали работите додека студирате? Во ова прашање нашата Дали студентите работат додека студираат 14,94% цел е да утврдиме колкав дел од студентите работат и заработува ат, што се разбира е важен аспект во утврдување на нивната општа состојба. Од одговорите на ова прашање 85,06% се гледа дека само 14,94% од студентите работат, работам не работам додека останатите 85,06% не работат додека студираат. Процентот на студенти кои работат е доста мал имајќи ја предвид состојбата во која се наоѓаат најголем дел до семејствата кои треба да го финансираат студирањето на еден или повеќе студенти 32 и трошоците на кои се изложени нашите студенти. 31 Промената на цените за превозот на патници патен, веќе беше наведена во прашањето во кое се зборуваше за превозот на студентите кои живеат надвор од местото во кое стидираат. 32 Не навлегуваме во анализа на општата состојба во која се наоѓа нашата земја, месечните примања и трошоците со кои се соочуваат семејствата кои издржуваат еден или повеќе студенти, како и детална анализа на издатоците на кои се изложени студентите. mail: Tel: +389 (0)

68 Колкав е вашиот личен месечен буџет? Месечен буџет на студентите Прашањет о треба да ни покаже колкав е месечниот буџет на 32,70% 29,56% 37,74% до 6000 ден. од 6000 до 9000 ден. над 9000 ден. студентите до 6000 ден.; од 6000 до 9000 ден.; над 9000 ден. Според дисперзијата на одговорите на ова прашање најголем дел од студентите имаат месечен буџет од 6000 ден. до 9000 ден. (37,74%) додека за нијанса помал дел од студентите имаат месечен буџет над 9000 ден. (32,70%) и буџет до 6000 ден. (29,56%). Буџетот со кој располагаат студентите не треба да се занемари имајќи предвид дека просечната месечна исплатена нето-плата по вработен во јуни 2009 год. изнесува ден 33. Вака високиот буџет е резултат на високите трошоците за живот и студирање на кои се изложени студентите 34. Ако имаме предвид дека најголем дел од студентите располагаат со месечни буџети од 6000 ден. до 9000 ден., тоа не води до констатација дека месечните буџети на студентите зафаќаат од 29,89% до 44,84% од просечната нето-плата исплатена во јуни 2009 год., што претставува висок процент која ни го покажува значењето на оваа социјална група и вниманието кое треба да и биде посветено. 33 Od januari 2009 godina, so primena na konceptot za bruto-plati nastanaa strukturni promeni vo podatocite za neto-platite so vklu~uvawe na nadomestocite za hrana i prevoz vo platite. Zaradi vakvite promeni, pri sporedba na podatocite od juni 2009 godina so podatocite od prethodnitegodini treba da se zeme predvid i ovoj fakt. Извор: Државен Завод за статистика на Р.М, види: 34 Потрошувачката кошничка од најчесто користените производи/услуги на студентите и нејзините цени ќе бидат прикажани во понатамошната анализа. mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

69 Колку вашиот личен буџет е доволен за покривање на трошоците на кои сте изложени? 38,27% Колку личниот буџет на студентите е доволен за покривање на трошоците на кои се изложени Прашањето Колку вашиот личен буџет е доволен за покривање на трошоците на кои сте изложени? Најголем дел од студентите -43,21% одговориле дека приходи те со кои располагаат се делумно доволни за покривање на трошоците на кои се изложени, а 38,27% одговориле дека приходите недоволни. Само приближно една петина од испитаниците одголориле дека месечниот буџет им е доволен за покривање на трошоците на кои се изложени. Имајќи предвид дека 81,48% од студентите се изјасниле дека нивните приходи не се доволни, или се делумно доволни за покривање на трошоците на кои се изложени, јасно зборува за ситуацијата во која се наоѓаат и потребата од донесување на соодветни мерки кои би го подобриле нивниот стандард и статус. 18,52% 43,21% доволен делумно доволен недоволен се Дали забележувате промена на цените на производите /услугите кои ги користите во споредба со претходната година? Според податоците на Државниот заво д за статистика индексот на трошоците на живот мерен преку цените на стоките и услугите за лична потрошувачка во мај 2009 год. во однос на просекот за 2008 год. изнесува 101, Најчесто се земани податоци за споредба за месеците март,април и мај поради тоа што во тој период беше спроведена анкетата која е основа на оваа анализа. mail: Tel: +389 (0)

70 Какви се цените на производите/услугите во споредба со претходната година (според студентите) 4,02% 5,57% 90,23% зголемени намалени непроменети или пораст на цените за 1% 36 (за август 2009 год. Во однос на просекот од 2008 год. изнесува 98,4, или има намалување од 1,6%). Скромноот порст на цените од само 1% како резултат на светската економска криза имаше мало влијание врз перцепцијата на студентите за промената на цените во однос на претходната година. Најголем дел од студентите 90,23% се изјасниле дека цените во однос на претходната година се зголемени, додека 9,59% од испитаниците се изјасниле дека цените во однос на претходната година се намалени или непроменети. Подолу во анализата на производите и услугите кои најчесто ги користат студентите и цените на истите ќе можеме да утврдиме дали ваквата перцепција на студентите е поради структурата на производи/услуги кои ги користат и нивните цени, или поради некои други фактори. Дали и како наведената промена на цените влијае на вашите трошоци со оглед на вашите приходи? Аналогно на претходното прашање е и прашањето како промената на цените влијае на личниот буџетот на студентите. Зголемувањето на цените при фиксни приходи има негативно влијание врз личните буџети. Во согласност со одговорите на претходното прашање 37 се и одговорите на ова прашање дури 88,89% од испитаниците се изјасниле дека промената на цената негативно се одразила на нивното трошењето и личните буџети (нивниот стандард), 6,79% се 36 Види 37 Според најголем дел од испитаниците цените се зголемиле 90,23% mail: Tel: +389 (0)

71 Како промената на цените влијае на потрошувачката на студентите имајќи го предвид нивниот личен буџет 4,32% 6,79% изјасниле дека промената на цената немала влијание врз нивните лични буџети, додека само 4,32% од испитаниците се изјасниле дека промената на цените има позитивно влијание. 88,89% негативно позитивно не влијае Дали постојат некои производи/услуги од кои сте се откажале поради зголемување на нивните цени? 45,03% Нашата цел во оваа Дали постојат производи/услуги од кои студентите се откажале поради зголемување на прашање е да утврдиме дали постојат некои производи од цените кои студентите се откажале поради промена на нивната цена. Ова прашање исто така преставува основа за анализата на делот од табелата (која ќе 54,97% биде презентирана подолу) во која постои колона, каде што студентите се изјаснуваа постојат не постојат (одделно) од кои производи се откажале поради промена (зголемување) на нивните цени. На графиконот јасно се гледа повеќе од половината од испитаниците 54,97% се изјасниле дека постојат производи/услуги од кои се откажале поради промена на нивните цени, а 45,03% од студентите се изјасниле дека не постојат такви производи. Во анализата која подолу е направена на секоја mail: Tel: +389 (0)

72 од групите производи според меѓународната класификација COICOP ќе утврдиме попрецизно кои се тие производи, и каква била промената на нивните цени во анализираниот период. Во овој де л од анкетата има направено една табела од производи и услуги кои најчесто се сретнуваат во потрошувачката и оставено е студентите да кажат кои производи/услуги ги користат?; колку често?; дали се откажале од некој производ/услуга?. Производите/услугите во табелата се групирани според меѓународната класификациј а COICOP. Во анализат а не се вклучени некои произво ди/ услуги кои кои не се достапни до студентите, или не се од голема важност за нивната потрошувачка. Групите на производи се следниве: Храна и пијалаци, Облека и обувки, Покуќнина мебел и одржување на покуќнина, Здравје, Сообраќај и телефонски усл уги, Рекреација и култу ра, Образование и останати производи/услуги. За секој производ/услуга во секоја група, студентите се изјаснуваат дали истите ги користат многу често, често, ретко, многу ретко, не ги користат, престанале да ги користат. Од одговорите на секое од овие прашања, на крајот посебно ги сумираме категориите и правиме едно портфолио од производи/услуги кои студентите ги користат -многу често, не ги користат и од кои се откажале. На овој начин можеме да ја утврдиме структурата на потрошувачката, да ги рангираме производите/услугите во секоја категорија и да ги споредиме со промената на цените за периодот во кој е направена анкетата, со цел да ги видиме нивните односи. За секој производ/услуга по групи се направени графикони, кои следуваат подолу. Секоја група на производи/услуги ќе биде кратко анализирана со цел да се види како студентите се изјасниле по одделните категории (производот/услугата ја користам): многу често, често, ретко, многу ретко, не го користам, престанав да го користам. mail: Tel: +389 (0)

73 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Храна и пијалоци- 1 многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Леб и жита Месо Риба Млеко, млечни производи и јајца Масло и маснотии Храна и пијалоци % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го престанав користам да го користам Овошје Зеленчук Шеќер Храна и пијалоци % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Кафе, чај, какао Минерална вода, газирани пијалаци и овошни сокови Алкохолни пијалаци Тутун mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

74 Група Храна и пијалаци можеме да ги воочиме следниве односи: Храна и пијалаци 1 најчесто користени се лебот и житата (55%) и млеко, млечни производи и јајца (33%), но не треба да се занемарат (се користат често) и месото (45%) и во помала мера маслото и маснотиите (26%). Најголем број од студентите се изјасниле дека рибата ја користат многу ретко (37%) и ретко (29%) Во оваа група на производи имаме незначителен број на испитаници кои се откажале од користење на било кој од производите поради промената на цената. Храна и пијалаци 2 студентите ги користат често и многу често (збирно) секој од овие производи овошјето (62%), зеленчукот (61%) и шеќерот (63%), меѓутоа околу една третина од испитаниците исто така се изјасниле дека ретко ги користат зеленчукот и шеќерот, што не треба да се занемари. Незначителен број на испитаници се откажале од користење на било кој од овие производите поради промената на цената. Храна и пијалаци 3 Ова е најинтересната група од производи- Храна и пијалаци, кога се во прашање студентите (одговорите во најголем дел се спротивни од оние на пензионерите) - Кафе, чај, какао (43%) ги користат многу често, а само3% од испитаниците не ги користат. Минерална вода и газирани пијалаци (49%) ги користат многу често, додека нема студент кој не ги користи, а незначителен дел од испитаниците (4%) се откажале од нивно користење. Алкохолните пијалаци и тутунот се дел од оваа грипа што посебно треба да се има предвид, поради нејзиното посебно значење за здравјето на студентите. Алкохолни пијалаци многу често и често ги користат 39% од студентите, додека само 17% воопшто не ги користат, што претставува критична точка и сигнал за определени дејствија од страна на разните организации, здруженија и државата овој процент да се намали. Тутунот многу често го користат околу една петина од студентите (18%) додека половината од студентите (54%) воопшто не го користат, а од негово користење се откажале дури 14% од испитаниците, што е за пофалба. Меѓутоа се уште постои простор процентот на студентите кои го користат тутунот да се намалува. mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

75 Облека и обувки 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Облека Обувки Група Облека и обувки можеме да ги воочиме следниве односи: Најголем дел од студентите се изјасниле дека често ја користат облеката (39%) и обувките (30%), меѓутоа не е за занемарување и процентот на студенти кои се изјасниле дека облеката (29%) и обувките (31%) ги користат ретко. Незначителен број на испитаници се откажале од користење на било кој од овие производите поради промената на цената. Покуќнина, мебел и одржување на покуќнина 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Мебел Апарати за домаќинствата и поправка Алати за куќа и градина Група Покуќнина, мебел и одржување на покуќнина можеме да ги воочиме следниве односи: mail: Tel: +389 (0)

76 Имајќи предвид дека најголемиот дел од студентите кои живеат надвор од местото во кое студираат живеат во студентски дом или стан под наем (кој обично е опремен), додека оние кои живеат во местото во кое студираат, живеат најчесто со своите родители во сопствен стан, можеме веднаш да претпоставуваме какви би биле одговорите на студентите за користењето на оваа група на производи: најголем дел од студентите се изјасниле дека не ги користат овие производи - користат (мебел 40%, апарати за домаќинството и поправка 45%, алати за куќа и градина 53%), додека останатите ги користат ретко и многу ретко. Здравје 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Медицински производи/помагала Здравствени услуги Болнички услуги Група Здравје можеме да ги воочиме следниве односи: Имајќи ја предвид старосната структура на социјалната група студенти, јасно е какво е значењето на оваа група производи/услуги за студнтите (за разлика од значењето кое го има за пензионерите) и какви се резултатите од направеното испитување. Најголем дел од студентите се изјасниле дека: ретко (31%) или многу ретко (30%) ги користат медицинските производи/помагала; ретко (41%) или многу ретко (32%) ги користат здравствените услуги; ретко (24%), многу ретко (38%) ги користат болнички услуги, а треба да се спомне и дека 24% од студентите воопшто не ги користат болничките услуги а дури 8% се откажале од нивно користење. mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

77 Сообраќај и телефонски услуги 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Делови и гориво за сообраќајни средства Телефонски услуги Група Сообраќај и Група Телефонски услуги можеме да ги воочиме следниве односи: Најголем дел од испитаниците се изјасниле дека не ги користат (54%) производите/услугите од групата Сообраќај, додека 9% се откажале од нивно користење. Од друга страна, најголем дел од студентите се изјасниле дека многу често (55%) и често (29%) ги користат телефонските услуги, додека незначителен процент (5%) се откажале од нивно користење. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Рекреација и култура - 1 многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Музички и видео системи Информатичка опрема Дискови,CD,касети Игри, хоби Градинарство, цвеќиња mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

78 Рекреација и култура % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам Рекреативни и спортски активности Весници и книги престанав да го користам Услуги за култура Туристички аранжмани Група Рекреација и култура можеме да ги воочиме следниве односи: Рекреацијата и културата се од посебно значење за оваа социјална група и контролна точка за квалитетот на животото кој го имаат студентите. За разлика од дистрибуцијата на одговорите кои ги имавме кај пензионерите, студентите се изјасниле дека ги користат многу често или често 38 : Музички и видео системи многу често 24%, често 16%, а треба да се спомне дека ретко ги користат дури 27%; Информатичка опрема многу често 30%, често 40%; Дискови, CD,касети - многу често 29%, често 31%; и Весници и книги многу често 34%, често 35%. Останатите производи/услуги од оваа група студентите ги користат ретко и многу ретко: Игри, хоби ретко 38%; Рекреативни и спортски активности ретко 27 %, многу ретко 27%; Услуги за култура ретко 36%; и Туристички аранжман ретко 37%, а 10% се откажале од нивно користење поради промена на цената. Исклучок од ова претставуваат производите /услугите од подгрупата - Градинарство и цвеќиња, која најголем дел од студентите (46%) воопшто не ја користат, а останатите ја користат ретко(14%) и многу ретко (19%). Од структурата на потрошувачката на студентите во оваа група на производи/услуги се гледа дека треба да се посвети посебно внимание во стимулирање на користењето на 38 Поради постојаните иновации и конкуренцијата во полето на производството и дистрибуцијата на овие производи/услуги, нивните цени се во постојан пад, а потребата за нивно користење постојано се зголемува, па според тоа логички е што ни еден од студентите не се откажал од нивно користење. mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

79 Рекреативни и спортски активности и услугите на културата со што би се подобрил квалитетот на живот на студентите. Образование и останати стоки и услуги 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам Образование (курсеви, книги, фотокопии...) Лични предмети (часовници,накит...) Финансиски услуги Лична хигиена Осигурување престанав да го користам Група Образование и Група Останати стоки и услуги можеме да ги воочиме следниве односи: Образование - Терминот студент и студирање, не може да се набљудува одделно од терминот образование, па според тоа логички би било групата на производи/услуги Образование да биде користена често (36%) и многу често (46%), меѓутоа постои определен дел (11%) од студентите кои ретко ја користат оваа група на производи/услуги или се откажале од користење на истата (4%). Останати стоки и услуги Производите и услугите за лична хигиена како што може да се види од графиконот се користат многу често (69%) во процент кој е поголем од процентот со кој студентите се изразиле дека го многу често (46%) го користат образованието. Личните предмети (часовници, накит и др.) се производи кои една третина од студентите (32%) ги користи ретко, додека солиден дел од студентите ги користат и многу често (26%) и често (21%). Нема студенти кои се откажале од користењето на производи/услуги од овие две подгрупи. Осигурувањето и финансиските услуги, најголем дел од студентите не ги користат (осигурувањето -45% и финансиските услуги 27%). Меѓутоа за разлика од осигурувањето, кај финансиските услуги околу една третина од студентите (често 22%, многу често 14%) ги користат често и многу често. mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

80 Откако ги анализиравме поединечно, највпечатливите движења во потрошувачката на испитаниците студенти, ги претставуваме на посебни графикони портфолијата (групите) на производи/услугите кои студентите ги користат најчесто, не ги користат и од кои се откажале поради промена на цената. Графиконите на кои се преставени групите на производи/услуги имаат два облика најпрвин на еден графикон (пита) се прикажани сите производи/услуги со цел да се види процентуалното учество на секој од нив, а потоа на еден графикон со колони се преставени сите производи/услуги меѓутоа подредени, со цел да се види кој од нив се користи најчесто/кој не се користи/ кој престанал да се користи. После овие два графикона на еден посебен графикон со колони е преставено движењето на цените на 10-те производи/услуги кои се користат најчесто и оние од чие користење се откажале студентите, со цел да се видат врските кои постојат помеѓу нив. Производи/услуги кои студентите ги користат - многу често 3% 1%2% 7% 8% 2% 1% 4% 1% 3% 1% 2% 0% 2% 6% 4% 2% 4% 4% 3% 6% 4% 3% 6% Леб и жита Риба Масло и маснотии Зеленчук Кафе, чај, какао Алкохолни пијалаци Облека Мебел Алати за куќа и градина Здравствени услуги Делови и гориво за сообраќајни средства Музички и видео системи Дискови,CD,касети Градинарство, цвеќиња Услуги за култура Туристички аранжмани Лична хигиена Осигурување 1% 0% 1% 1% 0% 1% 1% 3% 3% 2% 2% 6% Месо Млеко, млечни производи и јајца Овошје Шеќер Минерална вода, газирани пијалаци и овошни сокови Тутун Обувки Апарати за домаќинствата и поправка Медицински производи/помагала Болнички услуги Телефонски услуги Информатичка опрема Игри, хоби Рекреативни и спортски активности Весници и книги Образование (курсеви, книги, фотокопии...) Лични предмети (часовници,накит...) Финансиски услуги mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

81 Производи/услуги кои студентите ги користат - многу често 9,00% 8,00% 7,00% 6,00% 5,00% 4,00% 3,00% 2,00% 1,00% 0,00% Лична хигиена Леб и жита Минерална вода, Телефонски услуги Кафе, чај, какао Образование Овошје Млеко, млечни Дискови,CD,касети Информатичка Зеленчук Музички и видео Весници и книги Обувки Лични предмети Шеќер Облека Игри, хоби Тутун Рекреативни и Месо Масло и маснотии Финансиски услуги Алкохолни Риба Мебел Делови и гориво за Услуги за култура Туристички Апарати за Медицински Здравствени Осигурување Болнички услуги Градинарство, Алати за куќа и На првиот графикон (пита) се гледа процентуалното учеството на анализираните производи/услуги за кои студентите се изјасниле дека ги користат многу често. На вториот графикон со колони истите тие производи/услуги се рангирани од оние за кои најмногу испитаници се изјасниле, до оние за кои помалку испитаници се изјасниле дека ги користат многу често. Но овој начин можеме да видиме кои се тие водечки производи/услуги во потрошувачката на студентите кои се најчесто застапени и најважни. Тие производи/услуги преставуваат контролни точки - преку чија структура можеме да видиме како е квалитетот на живот и состојбата во која се наоѓаат студентите; - во кои можеме да мериме колкаво е влијанието на цените мала промена на цените на најчесто користените производи/услуги ќе има големо влијание врз потрошувачката на студентите и нивниот личен буџет.. Поради тоа треба да се води посебно сметка за цените на тие производи и во моментите кога се мери влијанието на инфлацијата врз потрошувачката кошничка на студентите треба да се има предвид нејзината специфичност. Од нашата анализа утврдивме дека во портфолиото од производи/услуги кои студентите ги користат многу често најголемо mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

82 учество имаат следниве 39 : Лична хигиена (8,49%), Леб и жита (6,94%), Минерална вода, газирани пијалоци и овошни сокови (6,48%), Телефонски услуги (6,48%), Кафе, чај, какао (5,86%), Образование (5,71%), Овошје (4,17%), Млеко, млечни производи и јајца (4,01%), Дискови, CD, касети (3,86%), Информатичка опрема (3,70%). Ова е групата од 10-те најчесто користени производи/услуги од страна на студентите, која треба да се има предвид при оценување на квалитетот на нивниот живот и оценка на влијанието на цените врз потрошувачката на овие производи 40. Промената на цените (инфлацијата) ка 10-те најчесто користени производи/услуги од страна на студентите- Март 2009 год. споредено со просекот од 2008 год. 5% 2,90% 4,60% 3,30% 2,80% 1,50% 3,50% 0% -5% -2,60% -1,30% -4,60% -10% -15% -20% Леб и жита Млеко, млечни производи и јајца -18,70% Овошје Кафе, чај и какао Минерална вода, газирани пијалоци и Телефонски и телефакс услуги Информатичка опрема Дискови, касети, дискети, CD, Образование Средства за лична хигиена На следниот графикон е прикажано движењето на цените на 10-те најчесто користени производи/услуги од страна на студентите Март 2009 год. споредено со просек 2008 год. Од графиконот се гледа промената на цената на најчесто користените производи/услуги: Најголем пораст на цената има кај Минерална вода, газирани пијалаци и овошни сокови (3,30%), Кафе, чај и какао (4,60%) и кај најчесто користената подгрупа Лична хигиена (3,50%), додека најголемо 39 За да бидеме попрецизни ќе бидат наведени само првите десет најчесто користенипроизводи/услуги и за истите подолу ќе биде наведена промената нацената во однос на претходната година. Рангирањето на сите производи/услуги според нивното учество се преставени на графиконот погоре. 40 Анализата може да се продлабочува во насока на тоа кои производи се застапени во портфолиото и колкаво е нивното значење, зошто определени производи не се в првите 10 и.т.н. mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

83 намалување на цените има кај овошјето (18,70%) и кај информатичката опрема (4,60%).Со исклучок на овошјето, телефонските услуги, информатичката опрема и млечните производи кај сите други производи кои студентите ги користат многу често, имаме зголемување на цените, што значи и соодветно влијание на инфлацијата врз потрошувачката. Производи и услуги кои студентите се изјасниле дека - не ги користат 8% 5% 0%0%1%1%1%0% 0%1%1%0% 3% 0% 3% 1% 4% 0%2% 9% 0% 7% 8% 1% 1% 0% 2% 1% 9% Леб и жита Риба Масло и маснотии Зеленчук Кафе, чај, какао Алкохолни пијалаци Облека Мебел Алати за куќа и градина Здравствени услуги Делови и гориво за сообраќајни средства Музички и видео системи Дискови,CD,касети Градинарство, цвеќиња Услуги за култура Туристички аранжмани Лична хигиена Осигурување 4% 9% 9% 2% 3% Месо Млеко, млечни производи и јајца Овошје Шеќер Минерална вода, газирани пијалаци и овошни сокови Тутун Обувки Апарати за домаќинствата и поправка Медицински производи/помагала Болнички услуги Телефонски услуги Информатичка опрема Игри, хоби Рекреативни и спортски активности Весници и книги Образование (курсеви, книги, фотокопии...) Лични предмети (часовници,накит...) Финансиски услуги mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

84 10,00% 9,00% 8,00% 7,00% 6,00% 5,00% 4,00% 3,00% 2,00% 1,00% 0,00% Производи/услуги кои студентите - не ги користат Алати за куќа и Тутун Делови и гориво за Апарати за Градинарство, Осигурување Мебел Финансиски услуги Болнички услуги Туристички Медицински Алкохолни Услуги за култура Здравствени Музички и видео Лични предмети Масло и маснотии Игри, хоби Риба Млеко, млечни Дискови,CD,касети Рекреативни и Шеќер Кафе, чај, какао Телефонски услуги Овошје Информатичка Образование Лична хигиена Леб и жита Месо Зеленчук Облека Обувки Весници и книги Минерална вода, На двата графикони погоре се прикажани производите/услугите за кои студентите се изјасниле дека не ги користат. На вториот графикон (со колони) производите/услугите кои не ги користат студентите се рангирани според дистрибуцијата на одговорите. Од графиконите се гледа дека најголем дел од портфолиото на производи/услуги кои студентите не ги користат, зафаќаат следниве 10 производи/услуги: Алати за куќа и градина (9,46%), Тутун (9,25%), Делови и гориво за сообраќајни средства (9,25%), Апарати за домаќинството и поправка (9,03%), Градинарство, цвеќиња (8,17%), Осигурување (7,74%), Мебел (7,10%), Финансиски услуги (4,52%), Болнички услуги (4,30%), Туристички аранжмани (3,87). Според тоа промената на цените на овие производи/услуги нема да има многу големо влијание врз потрошувачката на студентите. На крај на графиконите кои следуваат ќе биде прикажано портфолиото од производи/услуги од кои студентите се откажале поради промена на цените. Оваа група на производи е од посебно значење поради тоа што го преставува вистинското - реалното влијание на промената на цените врз потрошувачката на студентите. Меѓутоа неопходно е да се спомне дека промената на цените иако силно влијае врз обликување на потрошувачката, постојат и низа други фактори кои не траба да се занемарат при анализа на оваа група на производи/услуги. Значи mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

85 не траба да се занемари еластичноста на потрошувачката кај некои производи промената на цената кај производите/услугите кои многу ретко ги користат (се од помало значење, или лесно може да се најде супституција) студентите придонесува тие лесно да се откажат од нивно користење, и обратно. Иако постојат и производи кои се од исклучително значење за студентите, но кои поради промена на цената исчезнуваат да нивната потрошувачка. Во нашиот пример најголем дел од производите/услугите кои студентите ги користеле многу ретко (или спаѓаат во групата ретко и групата - не ги користам) се сретнуваат и во портфолиото на производи/услуги од најголем дел од студентите се откажале. Прпизводи/услуги кои студентите престанале да ги користат поради промена на цените 4% 1% 8% 1%2% 3% 0% 4% 0% 2% 2%1% 0%1% 2% 3% 2% 3% 11% 4% 0% 1% 4% 1% 1% 9% 7% 7% Леб и жита Риба Масло и маснотии Зеленчук Кафе, чај, какао Алкохолни пијалаци Облека Мебел Алати за куќа и градина Здравствени услуги Делови и гориво за сообраќајни средства Музички и видео системи Дискови,CD,касети Градинарство, цвеќиња Услуги за култура Туристички аранжмани Лична хигиена Осигурување 3% 3% 5% 7% Месо Млеко, млечни производи и јајца Овошје Шеќер Минерална вода, газирани пијалаци и овошни сокови Тутун Обувки Апарати за домаќинствата и поправка Медицински производи/помагала Болнички услуги Телефонски услуги Информатичка опрема Игри, хоби Рекреативни и спортски активности Весници и книги Образование (курсеви, книги, фотокопии...) Лични предмети (часовници,накит...) Финансиски услуги mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

86 12,00% Производи/услуги од кои студентите се откажале поради промена на цената 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% Тутун Мебел Туристички Алати за куќа и Болнички услуги Делови и гориво за Апарати за Телефонски услуги Градинарство, Услуги за култура Осигурување Минерална вода, Медицински Здравствени Рекреативни и Образование Месо Риба Млеко, млечни Кафе, чај, какао Алкохолни пијалаци Леб и жита Масло и маснотии Шеќер Облека Обувки Музички и видео Весници и книги Овошје Зеленчук Информатичка Дискови,CD,касети Игри, хоби Лична хигиена Лични предмети Финансиски услуги Тоа се следниве производи/услуги 41 : Тутун (10,78), Мебел (8,82%), Туристички аранжмани (7,84%), Алати за куќа и градина (6,86%), Болнички услуги (6,86%), Делови и гориво за сообраќајни средства (6,86%), Апарати за домаќинството и поправки (5,74%), Телефонски услуги (3,92%), Градинарство, цвеќиња (3,92%) и Услуги за култура (3,92%). За пофалба е тоа што водечко место во оваа група има тутунот, и покрај тоа што неговата цена не се променила, што значи други се факторите кои имале влијание врз неговата потрошувачка. Набљудувајќи го движењето на цените (на графиконот подолу) на производи/услуги кои студентите престанале да ги користат се гледа дека имаме значително зголемување на цените во однос на просекот на 2008 год. кај Услугите на култура (4,40%) и Мебел (3,00%) додека кај другите имаме поблаго зголемување со исклучок на Тутунот и Болничките услуги кај кој немаме промена на цената. Благо намалување на цените имаме само кај Телефонските и телефакс услугите (1,30%) и кај Градинарството, цвеќиња (1,00%). 41 Ќе бидат прикажани само првите десет производи/услугиод за кои најголем дел од студентите се изјасниле дека престанале да ги користат. mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

87 Промената на цените (инфлацијата) на 10 - те производи/услуги кои студентите престанале да ги користат поради промена на цената - Март 2009 год. споредено со просекот од 2008 год. 5% 4% 4,40% 3% 2% 3,00% 1,60% 2,20% 2,30% 1% 0,90% 0% 0,00% 0,00% -1% -1,30% -1,00% -2% Тутун Мебел Мали електрични апарати Алати за куќа и градина Болнички услуги Резервни делови за сообраќајни Телефонски и телефакс услуги Градинарство и цвеќиња Услуги за култура Туристички аранжмани Колкаво е влијанието од промената на цените (инфлацијата) е тешко да се измери од причина што потрошувачката кошничка кај секој студент има различна просечна пондерирана 42 стапка на инфлација 43. Од друга страна во моментот светската економска криза доведе до драстично намалување на цените на голем број производи/услуги, што не беше случај минатата година 44. Меѓутоа оваа анализа ни дава едноставна слика за структурата на производите кои студентите ги користат многу често, не ги користат, од кои се откажале на една страна и движењето на нивните цени и останатите фактори кои имаат влијание на друга, што преставува солидна основа за натамошни анализи и заклучоци. 42 Како пондер се зема количеството од секој од производите кои пензионерите го користат многу често. 43 CEA има изработени калкулатор за пресметка на лична инфлација кој преставува перфектна алатка за пополнување на оваа празнина. mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)

88 44 При што се намали влијанието на инфлацијата и се замагли нејзиното значење. mail: Tel: +389 (0)