ГЛОБАЛНАТА ФИНАНСИСКА КРИЗА И ЕКОНОМСКО СОЦИЈАЛНИТЕ ПОСЛЕДИЦИ ВО МАКЕДОНИЈА СОЦИЈАЛДЕМОКРАТСКИОТ ОДГОВОР НА КРИЗАТА

Size: px
Start display at page:

Download "ГЛОБАЛНАТА ФИНАНСИСКА КРИЗА И ЕКОНОМСКО СОЦИЈАЛНИТЕ ПОСЛЕДИЦИ ВО МАКЕДОНИЈА СОЦИЈАЛДЕМОКРАТСКИОТ ОДГОВОР НА КРИЗАТА"

Transcription

1

2 ГЛОБАЛНАТА ФИНАНСИСКА КРИЗА И ЕКОНОМСКО СОЦИЈАЛНИТЕ ПОСЛЕДИЦИ ВО МАКЕДОНИЈА СОЦИЈАЛДЕМОКРАТСКИОТ ОДГОВОР НА КРИЗАТА Јонас Рахкола Драган Тевдовски Марија Стамболиева 1 Скопје, јуни Јонас Рахкола е економист во САК, Централна организација на финските синдикати, Драган Тевдовски е асистент на Економскиот факултет, Универзитет Св. Кирил и Методиј Скопје, Марија Стамболиева е извршен директор на Прогрес Институт за социјалдемократија.

3 Издавањето на публикацијата е поддржано од Фондацијата Фридрих Еберт Канцеларија Скопје Искажаните ставови на експертите не мора да соодветствуваат на ставовите на Фондацијата Фридрих Еберт. Превод од англиски јазик: Весна Андоновска Лектура: Инда Савиќ Костова Техничка подготовка и дизајн: Промо ДСГН Тираж: 500

4 Глобалната финансиска криза и економско социјалните последици во Македонија социјалдемократскиот одговор на кризата 3 РЕЗИМЕ SUMMARY Овој документ претставува анализа на економските и социјалните последици од момен талната криза. Најнапред во текстот се дава опис на причините за глобалната криза и нејзините последици, а потоа се фокусира на последиците во Република Македонија. Анализата се однесува на способноста на економско социјалниот систем во Македонија, како и на способноста на институциите да се справат со кризата. Преку сеопфатен преглед на кризата со која се соочија скандинавските земји во 90 тите и нивното закрепнување преку примена на социјалдемократски политики, со овој документ се прави обид да се понудат политички опции за случајот во Македонија. Како заклучок, авторите даваат препораки за политичките активности во иднина. The paper analyses the economic and social effects of the current crisis. The text first describes the reasons behind the global crisis and its consequences and then focuses on the effects in the Republic of Macedonia. It analyses the capability of the Macedonian socio economic system and its institutions to cope with the crisis. By giving a comparative overview of the crisis that the Scandinavian countries experienced in the 90ties and their recovery through the use of social democratic policies, the paper tries to offer policy options for the Macedonian case. The authors conclude by giving recommendations for future policy actions.

5 4 ПРОГРЕС Институт за социјална демократија Економскиот пад со кој моментално се соочуваме на глобално ниво ќе изврши значително влијание врз глобалниот економски поредок. Неуспехот на политиката која се потпираше врз слободните пазари и верувањето во способноста на пазарите самостојно да се регулираат, ќе ја промени не само економската мисла, туку и доминантните економски политики. Во првиот дел од овој документ, најнапред се прави резиме на позадината на кризата, а потоа се фрла поглед на активностите кои носителите на политики ќе треба да ги преземат за да се надмине кризата и да се обезбеди враќање на патот кон социјалниот и економскиот одржлив развој. Посебно внимание се посветува на социјалдемократските аспекти на посткризните политики. Крај на неолибералната ера Корените на оваа криза лежат во неолибералната ера на економската либерализација и слободните пазари. Неолибералната превласт започна во 1980 тите најнапред во Обединетото Кралство и САД, откако Маргарет Тачер и Роналд Реган дојдоа на власт. Потоа, неолибералните политики брзо се раширија во сите земји со пазарна економија. Во текот на оваа ера, пазарите ширум светот беа либерализирани, што особено беше случај со финансиските пазари. Економските политики ширум светот се засноваа врз верувањето дека слободните пазари се секогаш ефикасни и дека даваат најдобар економски резултат. Улогата на владата во економијата беше редуцирана речиси во сите земји со пазарна економија. Многумина сé уште гледаат на неолибералниот период како на успешен период, но економските и особено социјалните последици од неолибералната политика не беа толку впечатливи: глобалниот економски развој беше значително намален во годините споредено со примерот на ерата на Кејнз од 1950 до Исто така, придобивките од економскиот развој беа нерамномерно распределувани во текот на неолибералната ера: нееднаквоста во приходите значително се зголеми во самите земји, но и меѓу земјите. Сега неолибералната ера е пред крајот на своето постоење. Се чини дека неолибералните политики ориентирани кон слободните пазари сами го трасираа патот за неуспехот. Случувањата кои ги видовме на финансиските пазари и во реалната економија во текот на последните две години покажуваат дека крајните политики на слободни пазари не функционираа и дека глобалниот економски систем го доведоа, речиси, до колапс. На крајот, алчноста и краткорочното барање профит не им послужи на интересите на општествата. Пазарите не можеа самостојно да се справуваат и регулираат. Неразумните иницијативи на финансиските пазари поттикнуваа опасно преземање краткорочни ризици. Финансискиот сектор воведуваше нови и сé покомплексни и нетранспарентни инструменти. Основниот проблем беше тоа што финансиските пазари беа третирани како да се било кој друг сектор на производство, а не како средство за распределба на финансии за реалните економски ативности. Тоа доведе до создавање меур на цените на обврзниците што се обезбедени со активата. Очекуваната добивка од овие обврзници беше неодржливо висока, што за возврат повлијае врз распределбата на финансиски капитал за овие инструменти, наместо за здрави инвестиции во реалната економија. Без значителна финансиска регулатива, тенденциозните иницијативи на микро ниво создадоа системски ризик кој не беше земен предвид во процесот на носење одлуки од страна на факторите на финансиските пазари. На крајот, овој системски ризик се реализираше во текот на Проблемите ескалираа веднаш по колапсот на Лехман Брадерс, во септември Целиот глобален финансиски систем се соочи со сериозен ризик од целосен колапс, но сега се чини дека најлошата системска закана за постоењето на финансискиот систем е спречена. Акутното реструктурирање и итната финансиска помош за банките од билиони американски долари ги стабилизираа финансиските пазари, барем привремено. Меѓутоа, се чини дека сите се согласуваат дека на глобалниот финансиски систем му е по

6 Глобалната финансиска криза и економско социјалните последици во Македонија социјалдемократскиот одговор на кризата 5 требна суштинска реформа, за во иднина да се избегне реализацијата на системските ризици. Ваквите акутни активности со кои беа спасени финансиските пазари од моментален колапс, со сигурност не се доволни сами по себе. Финансиските пазари кои беа на работ на пропаѓање беа проследени со сериозен глобален драстичен пад на реалната економија. Лошото функционирање на финансиските пазари го поттикна опаѓањето на реалната економија, но главните суштински фактори кои стојат зад опаѓањето се должат на глобалниот макроекономски дебаланс. Акумулираниот долг на приватниот сектор значително се зголеми во текот на последните триесет години особено во САД, каде потрошувачката беше поголема од можностите. Стапката на заштеда во САД (приближно приход, минус потрошувачка) беше блиску до нулата повеќе години пред 2009, што претставува неодржлива ситуација на долгорочен план. Прекумерната потрошувачка во САД беше возможна заради огромниот вишок на тековната сметка во Кина, земјите кои извезуваат нафта, некои земји кои имаат висок приход (главно во Северна Европа) и некои економии во развој (кои имаа вишок на тековната сметка како резултат на рестриктивните барања на ММФ за девизни резерви). Движењето на капиталот од овие земји завршуваше, главно, во САД, за финансирање на дефицитот. На глобално ниво, економијата на САД дејствуваше како единствен потрошувач. Беше само прашање на време кога ваквиот дебаланс ќе заврши со пад на глобалната економија. Како резултат на тоа, сега се соочуваме со реструктурирање на целиот глобален економски поредок. Потребни ни се посилни меѓународни политики Кризата наметнува потреба од координирана политичка реакција во повеќе димензии, како на меѓународно, така и на национално ниво. Обезбедувањето соодветно функционирање на финансиските пазари во иднина претставува суштинско политичко прашање кое носителите на политики ќе мора да го разрешат, но само по себе тоа нема да биде доволно. Бидејќи економијата е глобална, и самото управување треба да стане глобално, споредено со моменталната ситуација. Новите политики, особено економските, честопати се поврзуваат со националниот контекст. Постигнувањето вистинско глобално политичко владеење врз економијата наметнува потреба од зајакнување на глобалните економ ски институции (како ММФ или Светската банка) и редефинирање на нивните цели. Вистински чекори кон потесна меѓународна соработка и координација во економската политика беа преземени (како што е Самитот на Г20 кој се одржа во Лондон, во април), меѓутоа нивните резултати, досега беа доста скромни. Сега кризата се прошири во реалната економија на глобално ниво. Следната фаза е глобална криза со вработувањето, која веќе се случи во повеќе земји. Главната движечка сила за тоа е наглото намалување на вкупната глобална побарувачка. Оттаму, зголемувањето на јавната потрошувачка и инвестиции претставува најитната макроекономска активност на глобално ниво. Бидејќи приватниот сектор стагнира, владите (или јавните тела) се единствените фактори што може да ја понесат оваа одговорност. САД значително ја зголеми јавната потрошувачка и останатите земји (особено ЕУ) треба да ги следат нивните политики. Финансискиот сектор како таков е, и ќе биде составен и суштински дел од економијата. При градењето на новата финансиска конструкција, треба да бидеме внимателни да не го отстраниме она што е вредно заедно со непожелното, бидејќи пазарите сé уште имаат свои предности. Прашањето што се поставува е: како да се искористат овие предности на општествено одржлив начин. Финансиската конструкција треба да се преструктурира, така што финансиските пазари ќе и служат на својата цел: распределба на финансиски капитал во реални економски активности на ефикасен начин. Интересите на финансискиот сектор мора да се усогласат со интересите на целото општество. На пример, новите стандарди на транспарент

7 6 ПРОГРЕС Институт за социјална демократија ност и разоткривање се од суштинско значење за ефикасното функционирање на финансиските пазари. Сите фактори на финансиските пазари треба да бидат поефективно регулирани и мониторирани. Основниот проблем со моменталната финансиска регулатива се должи на тоа што регулаторните рамки, главно, се национални, додека, пак, финансиските пазари подолг временски период се глобални. Националните регулативи не беа во можност доволно ефикасно да се справат со финансиските институции кои работат на меѓународно ниво. Оттаму, активностите поврзани со подобрување на регулативата, треба да бидат вистински глобални. На пример, борбата против даночното затајување и даночниот рај, може да биде успешна само со активности што се координирани на меѓународно ниво. На долгорочен план, се наметнува потреба како од глобална финансиска регулатива, така и од глобална макроекономска политика. Глобализацијата на економијата има свои предности, а нејзините недостатоци најдобро може да се разрешат со економски политики што функционираат на глобално ниво. За жал, моментално во повеќето земји може да се слушне дека се крева гласот на протекционизмот и национализмот. Повлекувањето од економската глобализација не претставува вистинскиот одговор на оваа криза, тоа само би било на штета на глобалниот економски развој и на крајот и за земјите кои се придржуваат кон таквите политики. Најнапред, глобалните политики ни се потребни за да се надмине оваа криза, а потоа за да се создаде економски и општествено поодржлив глобален економски развој во иднина. Ставот на социјалдемократите Каква е улогата на социјалдемократите во текот на овие превирања и потоа? Додека многу политичари на десницата се навраќаат на државните капиталистички, па дури и протекционистички идеи, политичарите на левицата се чини дека не се во можност да работат на било каков релевантен начин. Тоа е тешко бидејќи сите социјалдемократски партии немаат спроведувано политика надвор од неолибералниот амбиент во текот на последните децении. Не постоеја алтернативни планови за неолибералната агенда и оттаму е тешко брзото придвижување нанапред. Од аспект на социјалдемократијата, одговорот на оваа криза мора да биде согласно основните вредности на рамноправноста и социјалната правда. На пазарите треба да се гледа како на средство што им служи на интересите на целото општество. Во случаите кога пазарите не успеваат да го постигнат тоа, треба да бидеме доволно уверени за да интервенираме на пазарите, за да го подобриме нивното функционирање од социјален аспект. Јасно е дека има потреба од нов баланс меѓу пазарите и државата: сега е јасно дека во иднина владите ќе имаат поголема улога како регулатори, но и како независни економски фактори. Примерите на меѓународно ниво покажуваат дека во однос на економската ефикасност и економскиот развој, големината на владите не претставува најсуштински фактор. Наместо самата големина на владата, посуштинско прашање е што работи јавниот сектор и како го прави тоа. Можеме да идентификуваме повеќе успешни комбинации на влади и пазари: aнглосаксонските земји се потпираат врз пазарите, а нивните јавни сектори се доста мали, додека, на пример, во Северна Европа јавниот сектор е многу поголем и многу помалку се потпира врз пазарите. Во економските услови и двете групи земји беа успешни во текот на последните децении. Разликата се однесува на социјалниот исход: општествата во Северна Европа се социјално рамноправни во однос на малите приходи и другите социјални разлики. Се чини дека колку повеќе сакаме да ги инкорпорираме социјалните аспекти во процесот на носење политички одлуки, завршуваме со идејата за поголем јавен сектор. Во текот на неолибералната ера, големиот јавен сектор и големото оданочување се сметаа за пречки за економскиот развој. Нивните аспекти за промовирање на развојот беа речиси целосно игнорирани.

8 Глобалната финансиска криза и економско социјалните последици во Македонија социјалдемократскиот одговор на кризата 7 Меѓутоа, примерите од реалноста покажаа дека резонирањето во неолиберален стил не е доследно на она што навистина се случува. Големите системи на социјална заштита и приватните пазари може да се комбинираат на начин кој ќе доведе до зголемување на социјалната рамноправност и економската ефикасност. Социјалдемократските политики се темелат врз разбирање на меѓусебната поврзаност меѓу општествените и економските случувања. Економијата не може да се третира како средство само по себе, или како ентитет што е засебен од останатиот дел од општеството. Сите економски политики и нивните последици треба да се разгледуваат во поширок општествен контекст. На пример, кога го оценуваме економскиот развој, никогаш не е доволно да се разгледува апсолутната стапка на раст на БДП. Социјалните аспекти на развојот, како што се нерамноправниот приход, или влијанијата на животната средина, исто така треба секогаш внимателно да се разгледуваат. Од овој аспект, поддршката за оние кои се најзасегнати од кризата треба да има централно место во посткризните политики. Најитен предизвик претставува справувањето со последиците од масовните отпуштања од работа и брзото зголемување на невработеноста. Ако тоа не се направи соодветно, зголемувањето на невработеноста ќе предизвика човечки страдања и политичка и социјална нестабилност. Осигурителните планови за невработените помагаат да се стабилизира приходот на невработените и да се спречат од запаѓање во апсолутна сиромаштија. Меѓутоа, главната цел на политиката за вработување треба да претставува отворањето нови работни места. Обезбедувањето доволна вкупна побарувачка преку ефикасна употреба на јавните инвестиции и потрошувачка е од суштинско значење. Вработувањето треба повторно да стане најзначајната цел на економската политика. Тоа, исто така, е и најдобриот начин за борба против нееднаквоста во приходите, сиромаштијата и социјалната исклученост. Последиците од глобалната рецесија ќе бидат особено штетни за земјите во развој. Бројот на луѓето кои живеат во сиромаштија неизбежно е значително да се зголеми. Влошените економски услови кои не се раководат на општествено одржлив начин ќе доведат до тешки социјални и политички последици. Оттаму, глобалната солидарност мора да биде значен аспект во начинот на кој ќе се одговори на оваа криза. Особено што богатите земји не треба да се концентрираат само на помошта за себе. Зголемениот економски национализам е закана која треба да се спречи.

9 8 ПРОГРЕС Институт за социјална демократија I. ЕКОНОМСКАТА КРИЗА ВО ФИНСКА ВО 1990 тите На почетокот на 1990 тите, Финска се соочи со сериозен економски колапс. Причините за кризата беа многу слични на кризата со која се соочуваме денес, на глобално ниво: претерувањето на либерализираните финансиски пазари ја создаде основата за поголеми економски превирања. Во Финска, овие превирања беа особено сериозни бидејќи лошите економски политики и распадот на Советскиот Сојуз, исто така, имаа штетно влијание врз економијата во земјата. Меѓутоа, закрепнувањето од економската криза, исто така, се одвиваше брзо. Брзото заздравување се должеше на одлучувачката политика за развој. Политиките резултираа во брз економски развој, но исто така, сега сé повидливи стануваат и негативните страни на тие политики. Причини: лошо банкарство, лоша политика, лоша среќа Корените на кризата може да се најдат во либерализацијата на финансиските пазари, што се случи во 1980 тите во Финска. До почетокот на 1980 тите, финансиските пазари беа многу регулирани: движењето на капиталот и каматните стапки беа регулирани од страна на Централната банка, курсот на финската валута (марка) беше фиксен и со него раководеше Централната банка, а целосната економска политика беше централизирана. Во средината на 1980 тите, пазарите на капитал беа, речиси, целосно либерализирани само во текот на неколку години. Либерализацијата создаде кредитна експанзија. Политиката за задолжување на банкарскиот сектор беше особено лабава: тие даваа кредити на компании и поединци без, притоа, навистина да ја истражат разумната употреба на парите. Во времето на строга регулатива, поединците и компаниите земаа кредити секогаш кога имаше можност да ги добијат и тие не го изменија своето однесување во новите економски околности. Ваквата флексибилна банкарска политика резултираше во лажни цели за основните средства, како и неефикасни инвестиции во приватниот сектор. Соодносот долг/бдп се искачи на рекордни нивоа. Економијата на земјата беше прегреана. Во основа, тоа што се случи во Финска при крајот на 1980 тите е многу слично на случувањата што ги видовме во САД, 15 години подоцна. Во текот на времето на брзата кредитна експанзија, курсот на финската валута, марката, беше фиксен на едно преценето ниво. Тоа, заедно со ниските меѓународни каматни стапки ги поттикна приватните фактори да се задолжуваат во странски валути, бидејќи тие веруваа во одржливоста на курсот. Новата економска средина со слободни пазари на капитал претставуваше нова ситуација исто така и за носителите на политики и тие не беа во можност на соодветен начин да одговорат на кредитната експанзија и прегревањето. Само неколку политичари и експери ги разбираа економските проблеми и структури што стоеја зад ваквото економско прегревање. Повеќето од нив се чувствуваа доста удобно со податоците за рекордно високиот БДП (Финскиот БДП/глава на жител беше меѓу првите 5 во светот во 1989). Слободната фискална политика на крајот на 1980 тите само ја поддржуваше состојбата на дебаланс. Начините на кои одговори монетарната политика, исто така, не беа ништо подобри. Единствениот вистински обид да се задржи прегреаната економија беше ревалвацијата на марката во 1989 год, што се случи предоцна. Од друга страна, тоа ги поттикна приватните фактори повеќе да се задолжуваат во странски валути. Двигател на економијата на Финска веќе во 1980 тите беше извозот. Најголем трговски партнер беше Советскиот Сојуз. Трговијата со Советскиот Сојуз изнесуваше околу 25% од вкупниот извоз на Финска. Трговијата со Советскиот Сојуз започна нагло да се намалува во 1989 и, речиси, целосно заврши со распадот на советскиот систем во 1991.

10 Глобалната финансиска криза и економско социјалните последици во Македонија социјалдемократскиот одговор на кризата 9 Колапс Конкурентноста на цените на финската индустрија се влоши кон крајот на 1980 тите, како резултат на преценувањето на финската марка. Тоа, заедно со европскиот економски пад и распадот на Советскиот Сојуз ја доведе финската извозна индустрија, речиси, до застој. Приватните инвестиции нагло опаднаа. Пукањето на балонот, или ризичноста на цената на активата создаде круг на дефлација на долговите, со што, исто така, дојде до застој на приватната потрошувачка. Како резултат на тоа, БДП опадна за, речиси, 15%, во Во исто време, стапката на невработеност се зголеми од 3%, во 1990, на 18%, во Банкарскиот сектор беше во криза и беше спасен само со огромни капитални инјекции од Владата. Економска политика во текот на рецесијата: споредба со Шведска Во текот на првите години, рацете на монетарната политика и беа врзани за одбрана на преценетиот фиксен курс на финската марка. Централната банка, за да се спречи излевање на капиталот, беше приморана каматните стапки да ги одржува на високо ниво. Високите каматни стапки за возврат го заострија економското опаѓање. На крајот на 1991, Централната банка беше приморана да ја девалвира марката, со што само се влоши ситуацијата за оние кои се имаа задолжено во странски валути. На крајот, Централната банка не беше во можност да гарантира фиксен курс и марката стана пловна валута. Од друга страна, тоа овозможи пониска каматна стапка која беше клучна за претстојното закрепнување. Брзото зголемување на невработеноста и наглиот пад на економијата создадоа голем дефицит во јавниот сектор. Дефицитот на јавниот буџет беше најголем во 1993, кога изнесуваше 8% од БДП. Како резултат на тоа, Владата започна масовно намалување на трошоците и зголемување на даноците, што ја намали вкупната побарувачка во економијата и, оттаму, рецесијата се влошуваше сé повеќе. По рецесијата, имаше широк консензус дека владиното намалување на трошоците во текот на најсериозната рецесија само повеќе ги влоши работите и дека балансирањето на јавниот буџет требало да започне две или три години подоцна. Интересно е да се направи споредба на начинот на кој одговори финската политика со онаа во Шведска. Шведска, исто така, се соочи со слична рецесија, но таа не беше толку длабока како во Финска. Шведска започна со балансирање на буџетот подоцна од Финска и имаше поголем јавен дефицит за подолг временски период. Разликата во економската политика се должеше на еден фактор кој стои зад фактот дека рецесијата во Шведска никогаш не беше толку длабока како во Финска. Финската политика, за балансирање на јавниот буџет колку што е можно побрзо ја намали вкупната побарувачка во текот на најсериозната рецесија, со што таа беше влошена уште повеќе. Во исто време, Шведска повеќе се потпираше врз активниот фискален поттик на Кејнз, со очигледни добри резултати. Невработеноста во Шведска никогаш не стигна близу до нивото во Финска. Од друга страна, јавниот долг во Шведска се зголеми многу повеќе отколку во Финска, но по рецесијата во ниедна од овие земји јавниот долг не претставуваше голем проблем. Честопати се наведува дека Шведска го одбра патот на повисок јавен долг, а Финска го одбра патот на поголема невработеност. Од општествен аспект, патот кој го одбра Финска беше многу поштетен: преку поголема невработеност, товарот на рецесијата беше многу понееднакво распределен. Од социјалдемократски аспект, разликите во социјалните последици од рецесијата претставуваат особен интерес. Најпрво, како резултат на поактивна фискална политика, стапката на невработеност никогаш не достигна толку високо ниво како во Финска. Второ, Финска ги балансираше јавните финансии преку масовно намалување на трошоците во јавните служби и трансферите на социјални надоместоци/приход. Даноците беа, исто така, зголемени. Кога Шведска го започна балансирањето на буџетот подоцна од Финска, таа се потпираше повеќе врз даночното зголемување, а аранжманите на

11 10 ПРОГРЕС Институт за социјална демократија системот за социјална заштита горе долу останаа непроменети. Како резултат на тоа, најсиромашните и осиромашените граѓани беа посериозно погодени од последиците на рецесијата во Финска, отколку во Шведска. Според скандинавските стандарди, социјалната исклученост стана главен политички проблем во Финска. Оваа појава е сé уште видлива: социјалната нееднаквост остана поголема во Финска и по рецесијата. Политики по рецесијата и нивните недостатоци Финската фискална политика беше проциклична во текот на најсериозната рецесија. Наместо активен фискален поттик, економската политика, која имаше за цел закрепнување и развој, се темелеше врз политика за структурен долгорочен економски развој. Во оваа смисла, финската економска политика по рецесијата може да се смета за неолиберална, каде фокусот на политиката беше ставен на долгорочни структурни прашања, а краткорочниот фискален активизам не се користеше. Политиките по рецесијата се темелеа врз широк национален консензус за насоката на политиката. Сите поголеми политички партии, како и останатите социјални партнери (како што се синдикатите, конфедерации од индустријата) беа посветени на формулирање политики и се придржуваа до нив. Надминувањето на економската криза се гледаше како национален предизвик, за кој имаше потреба од силен и еднаков придонес од сите членови на општеството. Малите конфликти на интереси меѓу различните партии беа оставени на страна и сите партии дејствуваа заедно во изнаоѓањето решенија што можат да и помогнат на земјата да излезе од рецесијата. На пример, во , Владата се состоеше од пет партии од целиот политички спектар: од екс комунистичката Левичарска унија, до Десничарската партија на национална коалиција, заедно со Социјалдемократите, Зелените и Партијата на шведскиот народ. Се разбира дека политиката наиде на критики, особено од социјален аспект: честопати се наведуваше дека најсиромашните и осиромашените не го добиваат потребното внимание и дека производот од економскиот развој по рецесијата не се распределува рамномерно. Стратегијата за развој и заздравување по рецесијата се засноваше врз развој предводен од извозот. Девалвацијата на финската марка во 1991 и 1992 ја зголеми конкурентноста на извозните индустрии. Политиките, чија цел беше подобрување на технолошкиот развој, беа промовирани доста жестоко. Продуктивноста на индустријата, особено во технолошката индустрија, брзо се развиваше, а со тоа се подобруваше конкурентноста. Како резултат на тоа, дојде до рапиден економски развој кон крајот на 1990 тите и почетокот на Уделот на извозот постојано се зголемуваше и достигна околу 40% од БДП кон крајот на 1990 тите. Вишокот на тековната сметка беше речиси 10% од БДП на почетокот на 2000 тите. Еден дел од стратегијата на економската политика претставуваше и масовното даночно намалување. Целосната даночна стапка постојано се намалуваше, од речиси 50% од БДП во 1995, до моменталните 42% од БДП. Според стандардното неолиберално размислување, на даночното намалување се гледаше како на предуслов за развој и економска динамика. Подоцнежните истражувања покажуваат дека придонесот на намаленото оданочување за развојот најверојатно бил многу ограничен. Ова разгледување, исто така, влијае врз насоката на моменталната даночна политика: сега носителите на политики се чини дека го споделуваат мислењето дека сме го виделе дното во нивото на оданочување и дека во иднина, даночните стапки треба да се насочат нагорно. Во оваа смисла, се чини дека неолибералната агенда на економската политика, се менува и во Финска. Масовното даночно намалување во 1990 тите и 2000, од друга страна значеше дека ресурсите за развој на системот на социјална заштита се ограничени. Нивото на социјални услуги и трансфери на социјален надоместок/приход не се разви толку брзо како и останатиот дел од економијата. Како резултат на тоа, разликите во приходот значително нараснаа по Зголемување

12 Глобалната финансиска криза и економско социјалните последици во Македонија социјалдемократскиот одговор на кризата 11 то на социјалната нееднаквост и сé потешката состојба во која се наоѓаа службите за услуги на системот за социјална заштита, наметнаа потреба од поголемо внимание во Мислењето кое сега се споделува е дека се потребни повеќе ресурси за услугите на системот за социјална заштита, за да се достигне повторно нивото на останатите нордиски земји. Во текот на моменталната глобална криза, со која, исто така, се ограничуваат и јавните финансии, оваа задача ќе претставува голем предизвик. Во однос на економскиот развој, стратегијата предводена од извозот профункционира особено добро по рецесијата. Меѓутоа, моменталното глобално опаѓање ги покажа негативните страни на големата зависност од извозните индустрии. Домашната економија на Финска, особено нејзиниот финансиски и јавен сектор, пред моменталната глобална криза беше многу силна. На почетокот се сметаше дека Финска ќе остане недопрена од глобалните превирања. Се разбира дека ова беше премногу оптимистички став, имајќи во предвид дека речиси 40% од финскиот БДП е од извозот и дека извозните индустрии произведуваат, главно, инвестициски добра. Рапидното намалување на глобалната вкупна побарувачка со која се соочивме неодамна, сега, исто така, е доста видливо и во финската економија: извозот набрзина опадна, што предизвика рецесија во економијата, која претходно беше многу силна.

13 12 ПРОГРЕС Институт за социјална демократија II. ПОСЛЕДИЦИТЕ ОД МОМЕНТАЛНАТА КРИЗА ВО МАКЕДОНИЈА 1. Економски последици Економијата во Македонија ги почувствува првите ефекти од глобалната финансиска и економска криза во втората половина на Глобалната криза изврши влијание врз економијата преку три главни канали: помал обем на трговијата, помал влез на странски директни инвестиции (СДИ) и помал прилив од дознаки од странство. Индустриското производство, споредено со претходната година, опадна за 10,8% во првиот квартал од Како резултат на тоа, стапката на невработеност се зголеми. Земјата се соочува со сериозни притисоци од рецесијата и претстојат големи ризици. Главниот ризик за макроекономската стабилност на земјата е дефицитот на тековната сметка. Како големината на дефицитот на тековната сметка (12,7% од БДП во 2008, кој е голем за Македонија, а исто така, сега е споредлив и со останатите ранливи земји во Регионот), така и неговата стапка на раст се значителни (дефицитот на тековната сметка изнесуваше 0,9% од БДП во 2006). Главниот придонес за ваквото зголемување произлезе од трговската сметка. Покрај тоа, приватните трансфери повеќе не покриваат значителен дел од трговскиот дефицит. Оттаму, останува голема потребата од надворешно финансирање. Истовремено, се јавува зголемена тенденција за девизи, со што се врши силен притисок врз девизниот пазар. Фискалните и монетарните политики на земјата не се координирани. Реакцијата на Владата на кризата е многу бавна. Фискалната политика ја стимулира јавната потрошувачка, што има ефект на истиснување на бизнис секторот. Постои недостиг од инвестиции во патната и енергетската инфраструктура, како и за инвестиции кои се однесуваат на човечки капитал (образование и здравство). Монетарната политика е посветена на одржување на курсот на денарот и макроекономската стабилност на земјата. Монетарните услови постојано се затегаат. Како резултат на тоа, станува сé потешко за македонските претпријатија не само да влезат во инвестиции, туку и да ги финансираат тековните активности. Во овој дел од документот се врши анализа на ефектите од кризата како врз финансискиот, така и врз реалниот сектор на македонската економија. На крајот се коментира одговорот на економската политика на кризата. Финансиски сектор: стабилни банки и мечкин пазар Финансискиот систем во Македонија претежно се темели врз улогата на банкарскиот сектор како финансиски посредник. Од друга страна, во последните неколку години, пазарот на капитал стана актрактивен како инвестициска можност за домашните, но и за странските инвеститори (Aрсов, 2008). Во документов се анализирани ефектите на глобалната криза на овие два сегмента од финансискиот систем. Повеќето од македонските банки се во доминантна странска сопственост. Банкарскиот систем е составен од 18 банки. Единаесет банки беа во доминантна странска сопственост на крајот на 2007, а 3 други беа преземени од странски банки во Исто така, на крајот на 2008, странскиот капитал учествува со 74,3% во вкупниот сопственички капитал на македонските банки (5,2% повеќе од 2007), а основните средства во сопственост на банките во доминантна странска сопственост претставуваат 92,7% од вкупните средства во овој сектор (6,8% повеќе од 2007).

14 Глобалната финансиска криза и економско социјалните последици во Македонија социјалдемократскиот одговор на кризата 13 Слика 1: МБИ10 и вкупниот обем на тргување на Македонската берза, јануари 2006 март 2009 Извор: Македонска берза Слика 2: Нето странски портфолио инвестиции, во милиони евра, јануари 2006 февруари 2009 Извор: Народна банка на Република Македонија За среќа, банкарскиот сектор остана стабилен. Главните причини за отпорноста на македонските банки се: (1) Банките одржуваат доста конзервативна структура во работењето, каде штедните депозити се главен извор на средствата, додека кредитите се главна ставка во нивното инвестициско портфолио (Aрсов, 2008). Коефициентот кредити/депозити е 92,8% во 2008 (14,9% повисоко од 2007), што

15 14 ПРОГРЕС Институт за социјална демократија е значително помалку од 135% од развиените земји; (2) Кредитната пенетрација на македонските банки е 42,9% од БДП на крајот на 2008 (6,9% повисока од 2007). За споредба, кредитната пенетрација е 132% од БДП во развиените земји (Петковски 2008); (3) Банкарскиот систем е добро капитализиран. Коефициентот на адекватност на капиталот беше 15% на крајот на септември 2008, што е за двапати повеќе од минимумот од 8%. Македонските банки имаа 6% повисока капитализација од комерцијалните банки и 3,5% повисока капитализација од инвестициските банки во развиените земји (Бишев, 2008); (4) Финансиската криза најсериозно се одрази врз меѓународните инвестициски банки. Македонските банки во своите портфолија немаа финансиски деривативи од меѓународните пазари. Оттаму, тие не беа директно изложени на глобалната финансиска криза. Во финансискиот сектор, ефектите од финансиската криза се највидливи на Македонската берза. Македонската берза се соочи со нагло опаѓање на цените и на обемот на тргување (Филиповски, 2008). Линијата на сликата 1 го претставува значителниот тренд на опаѓање на индексот на Македонската берза (МБИ10), кој започна во септември МБИ10 се намали за 81,91% во периодот од септември 2007, до март Исто така, на сликата 1 е претставен и вкупниот обем на тргување (класично тргување и блок трансакции) на берзата, кој е намален во Вкупниот обем на тргување во 2008 изнесува 202 милиони евра и е значително помал од 2007 (681 милиони евра) и 2006 (506 милиони евра). Постојат три главни фактори за ваквиот мечкин пазар: (1) Македонската берза во голем степен беше зависна од ликвидноста обезбедена со странски портфолио инвестиции (Филиповски, 2008). Во текот на периодот на биков пазар (јануари 2006 август 2007), месечниот просек на влез на нето странски портфолио инвестиции е 7,89 милиони евра. Спротивно на тоа, заради глобалната криза, има постојан одлив на странски портфолио инвестиции во периодот од ноември 2007, до сега (слика 2). Просечниот месечен одлив на нето странски портфолио инвестиции е 4,22 милиони евра во 2008; (2) Активностите на домашните инвеститори претставуваат значителен дел од целосната активност на пазарот. Политиката на затегнување на кредитните услови го намалува расположливиот капитал за инвестиции на берзата на хартии од вредност; (3) Инвеститорите немаат позитивно очекување од владините антикризни мерки. Спротивно, нивните очекувања за состојбите во македонската економија станаа песимистички. Дополнително негативно влијание врз очекувањата на инвеститорите имаше и политичкиот неуспех на Самитот на НАТО, во април Реален сектор: намалена економска активност Македонија има мала и отворена економија. Обемот на надворешната трговија е 20% повисок од БДП (за 2008). Ефектите на реалниот сектор се пренесуваат преку намалената побарувачка за извоз. Извозот претставува 44% од БДП (за 2008). Домашните компании започнаа да го намалуваат производството како резултат на намалената екстерна побарувачка, веќе во втората половина на Економската активност нагло се забави во четвртиот квартал од 2008, главно како резултат на слабите инвестиции, додека, пак, приватната и јавната потрошувачка останаа силни. Растот на реалниот БДП се намали на 2,1% во последниот квартал од 2008 година, во споредба со 5,7% во текот на првите три квартали од Бруто инвестициите опадна за 33%, додека, пак, приватната потрошувачка се зголеми за 11%, а јавната потрошувачка за 23%. Индустриското производство, кое изнесува околу 20% од БДП, се намали нагло во последниот квартал на 2008 (за 7,6%) (слика 3). Во првиот квартал на 2009, намалувањето на индустриското производство е уште поизразено (за 10,8%). Сите индустриски сектори бележат намалување на производ

16 Глобалната финансиска криза и економско социјалните последици во Македонија социјалдемократскиот одговор на кризата 15 ството. Најголемиот индустриски сектор, преработувачката индустрија, се намали за 12,1% во првиот квартал. Главните подсектори, во кои има вакво силно опаѓање на производството, се: производство на основни метали (опаѓање за 61,2% во првиот квартал), производство на облека боење и доработка на крзно (за 23,7%), производство на текстил (за 27,9%) и производство на дрво и производи од дрво и плута (за 23,5%). Двата други индустриски сектори: рударство и снабдување со електрична енергија, гас и вода, се намалени за 12,6% и 1,6%. Слика 3: Стапки на раст на индустриското производството, јануари 2006 април 2009 Извор: Државен завод за статистика на Република Македонија Намалувањето на економската актвност води кон натамошно влошување на состојбата со невработеноста. Бројот на вработени во индустријата е намален за 4,4% во првиот квартал на 2009, во споредба со истиот квартал во претходната година. Покрај тоа, вкупниот број на невработени е зголемен за лица во март 2009, во споредба со декември Главниот ризик за макроекономската стабилност на земјата е дефицитот на тековната сметка, кој е значително зголемен во Тоа изнесува 851,16 милиони евра, или 12,7% од БДП во За споредба, дефицитот изнесуваше 44,92 милиони евра, или 0,9% од БДП во Во 2006, дефицитот на тековната сметка во Македонија беше најмал во Регионот. Сега, дефицитот на тековната сметка се споредува со макроекономски најранливите земји од Регионот. За ваквото зголемување најмногу придонесе трговската размена. Како што се гледа на слика 4, трговскиот дефицит се зголеми од 858,48 милиони евра во 2006, на 1.736,67 милиони евра во Просечниот придонес за трговскиот дефицит на еден месец во текот на 2006, изнесува 85 милиони евра. Наспроти тоа, просечниот придонес за трговскиот дефицит на еден месец во текот на 2008, изнесува 144 милиони евра (слика 5).

17 16 ПРОГРЕС Институт за социјална демократија Слика 4: Приватни трансфери како дел од трговскиот дефицит, во милиони евра, Извор: Народна банка на Република Македонија Слика 5: Увоз, извоз и трговски дефицит, во милиони евра, јануари 2006 јануари 2009 Извор: Народна банка на Република Македонија Ситуацијата е уште полоша во првиот квартал на Намалувањето на увозот во првиот квартал на 2009, во споредба со истиот квартал во 2008, изнесува 27,8%, додека, пак, намалувањето на извозот во првиот квартал на 2009 е многу поизразено (43,3%).Тоа наведува на заклучок дека просечниот месечен придонес за трговскиот

18 Глобалната финансиска криза и економско социјалните последици во Македонија социјалдемократскиот одговор на кризата 17 дефицит, во текот на првите месеци од 2009 е повисок од Покрај тоа, приватните трансфери повеќе не покриваат значителен дел од трговскиот дефицит. Приватните трансфери покажуваа тренд на пораст во годините до Во 2008 тие се намалија за 57 милиони евра (од 988 милиони евра во 2007). Во 2006, приватните трансфери покриваат 90,46% од трговскиот дефицит. Во 2008, тие покриваат само 53,60%. Дополнително, приватните трансфери се уште помали во првите месеци на На пример, во јануари 2009, тие се намалија за 13%, во споредба со јануари Според тоа, постои голема потребата од надворешно финансирање. Меѓутоа, странските директни инвестиции (СДИ) се помали во 2008 отколку во СДИ изнесуваат 422,02 милиони евра во 2008 и 506,85 милиони евра во СДИ во јануари и февруари 2009 се за 33,33% помали отколку во истите месеци во Истовремено се зголемува и психолошкиот притисок. Тоа се покажува преку забавувањето на растот на депозити во банките и зголемената склоност кон странски валути, со што се врши силен притисок врз девизниот пазар. Владата и Народната банка на почетокот дадоа нереални предвидувања за растот на македонската економија во Владата предвиде 5,5% раст на реалниот БДП. Народната банка предвиде 3,5% раст на реалниот БДП. Во текот на 2009 и двете институции ги намалија своите предвидувања. Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) и Виенскиот економски институт предвидуваат дека растот на реалниот БДП ќе изнесува 2% во Државниот завод за статистика на Република Македонија ќе ги објави податоците за БДП во првиот квартал на 2009, на 25 јуни 2009 и податоците за БДП во вториот квартал на 2009, во септември Оттаму, официјално ќе може да се прогласи дека македонската економија е во рецесија речиси на крајот на годината. Државниот завод за статистика мора да биде побрз во објавувањето на податоците. Одговорот на економската политика: од одрекување преку паника, до ad hoc одлуки Владината реакција на ефектите од кризата не беше соодветна. Поминаа повеќе месеци пред Владата да го прифати постоењето на кризата. Првите десет антикризни мерки не се покажаа успешни. Главната цел на повеќето мерки беше да се подобри наплатата на даноците и придонесите за социјално осигурување. Владините активности беа претежно насочени кон подготовките за локалните и претседателските избори, кои се одржаа на 22 март и 5 април Проекцијата на буџетот за 2009 беше направена како Македонија да не биде засегната од кризата во Нереалното предвидување на буџетот (економски раст од 5,5% во 2009), заедно со забавувањето на економската активност заради влијанијата од глобалната криза, доведоа до значителен јаз во приходите во првите месеци на Даночните приходи беа за 10% помали од проектираните во првиот квартал на Поради тоа се јави потреба за ребаланс на буџетот за Во април 2009, Владата даде предлог за ребаланс на буџетот, заедно со пакет анти кризни мерки. Ребалансот на буџетот се базира врз оптимистичкото предвидување на Владата дека растот на економијата во 2009 ќе биде 1%. Покрај фактот што со ребалансот на буџетот е направено намалување за 162 милиони евра, фискалната политика останува да биде експанзивна, со цел да се надомести за падот на приватната потрошувачка. Проекцијата за буџетскиот дефицит со ребалансот повторно изнесува 2,8% од БДП. Ваквиот значителен буџетски дефицит може да доведе до натамошно зголемување на дефицитот на тековната сметка, притоа земајќи во предвид дека македонската економија е увозно зависна. Во ребалансот на буџетот недостигаат инвестиции во патната и енергетската инфраструктура, што треба да претставува поттик за економијата во земјата.

19 18 ПРОГРЕС Институт за социјална демократија Најголем проблем на владините анти кризни мерки е факторот време. Македонскиот бизнис сектор не може да ги почувствува ефектите од најзначајните анти кризни мерки (поволни кредити преку кредитната линија на Европската инвестициска банка) пред септември Оттаму, македонската економија ќе биде без никаков стимул, речиси цела една година. Ваквата ситуација може да се спореди со еден повреден човек кој обилно крвави, но лекарот одлучува да му помогне многу подоцна. Сега, Владата сé повеќе се соочува со проблемот на ликвидноста и финансиски ограничувања. Со намалувањето на приходите и затегнатиот меѓународен и домашен кредитен пазар, фискалниот простор на земјата е сериозно ограничен. Владата планира да издава еврообврзници. Меѓутоа, проблем претставува високата каматна стапка на обврзницата. Мора да се забележи дека Standard & Poor s and Fitch веќе го намалија кредитниот рејтинг на земјата од стабилен, на негативен. Тоа значи дека кредитните услови за Македонија ќе бидат потешки, а каматните стапки ќе бидат повисоки. Во моменталната ситуација, потребен е аранжман со ММФ за да се одржи макроекономската стабилност на земјата. Од една страна, овој аранжман ќе има многу подобра каматна стапка отколку еврообврзницата, или можните кредити од комерцијалните банки, а, од друга страна, ќе се воведе контрола на непродуктивните трошења на Владата. За сега, Владата ја исклучува оваа можност. Меѓутоа, доколку трендот на влошување на дефицитот на трговската сметка продожи, Владата ќе биде приморана да направи таков аранжман, но тогаш, нејзината преговарачка позиција ќе биде значително полоша. Народната банка продолжува да биде силно посветена на одржување на макроекономската стабилност на земјава. Монетарната политика е одговор на експанзивната фискална политика и намаленото надворешно финансирање. Монетарните услови постојано се затегнуваат во текот на последните месеци. Каматните стапки на благајничките записи се зголемија за 30 базични поени на почетокот на Во февруари 2008, тие беа повторно зголемени за 85 базични поени и достигнаа 6%. Во јуни 2008, каматните стапки на благајничките записи беа зголемени по третпат и беа поставени на 7% и останаа непроменети до април Во март 2009, Министерството за финансии, соочено со проблеми околу ликвидноста, за првпат започна да издава државни обврзници со време на доспевање од 28 дена (исто како за благајничките записи на Народната банка). Каматната стапка на овие државни обврзници беше за 1,9% повисока од каматната стапка на благајничките записи на Народната банка. Ова пласирање на сличен инструмент (двете обврзници се безризични) со исто време на доспевање имаше силни импликации и понатаму ја зголеми каматната стапка на благајничките записи за 2%, и тие стигнаа до 9% во април На сликата 6 е покажано дека сега каматната стапка на благајничките записи е највисока во перидот на набљудување.

20 Глобалната финансиска криза и економско социјалните последици во Македонија социјалдемократскиот одговор на кризата 19 Слика 6: Каматни стапки на благајнички записи, јануари 2007 април 2009 Извор: Народна банка на Република Македонија Каматните стапки на пазарот на пари и каматните стапки на комерцијалните банки континуирано ја следат каматната стапка на Народната банка. Како резултат на тоа, станува сé потешко за македонските компании да влезат во инвестиции. Инвестициската активност на македонскиот бизнис сектор е значително намалена. Кредитната активност на комерцијалните банки е забавена. На пример, просечната месечна стапка на раст на кредитната активност е 1,51%, 0,51% и 0,26% во февруари, март и април За дополнителна споредба, истата стапка за април 2008 е 3,87%. Во текот на последните месеци, Народната банка мораше да интервенира многу почесто отколку во минатите месеци за да ја одржи стабилноста на курсот во однос на еврото. Девизните резерви опаднаа за повеќе од половина милијарда евра од третиот квартал во 2008, за во мај 2009 да бидат милијарда евра. Може да се очекува дека девизните резерви ќе паднат под тримесечен увоз, во текот на летото Според тоа, се наметнува прашањето за можна девалвација, која би имала позитивни и негативни ефекти врз македонската економија. Главните позитивни ефекти ќе бидат: (1) Трендот на намалување на девизните резерви ќе запре, бидејќи ќе нема потреба за нивна употреба во одбраната на денарот; (2) Увозот ќе биде намален; (3) На извозните индустрии ќе им помогне да ја подобрат нивната ценовна конкурентност. Главните негативни ефекти ќе бидат: (1) Со девалвацијата ќе се зголемат цените на увезените стоки, а во земја зависна од увоз, како Македонија, ќе се стимулира инфлацијата; (2) Ќе се зголемат трошоците на многу компании кои се зависни од увозот; (3) Ќе се намали животниот стандард; (4) Девалвацијата може да има негативен ефект врз можностите на индивидуите и претпријатијата да ги отплатат кредитите на банките (повеќето кредити имаат девизна клаузула), што, исто така, може да има негативен ефект врз ликвидноста на банките.

21 20 ПРОГРЕС Институт за социјална демократија Ако овие ефекти се рангираат, очигледно е дека девалвацијата, особено во време на глобална финансиска криза, ќе има разурнувачки ефект врз економијата. 2. Социјални ефекти Откако отворено се активираше со пукањето на меурот за домување во САД во 2008, глобалната финансиска криза ги разоткри своите разорни ефекти врз финансиските пазари и индиректно врз светските економии, притоа предизвикувајќи рецесија. Честопати се вели дека оваа криза е досега најголемата криза со која светот се соочил од Големата депресија во 1930 тите. Според причините и видот на последици, постојат сличности меѓу оваа криза и кризата што се јави пред околу 80 години. Оттаму, може да биде корисно да се направи споредба на решенијата, особено ако се земат предвид чекорите што беа преземени по Големата депресија, така што има такви мерки кои се стремат да бидат остварливи ако се направи паралела, како што се оние на добитниците на Нобеловата награда, Пол Кругман и Роберт Солоу (Spiegel 18/09). Владите на водечките светски економии остваруваат средби за да ги координираат активностите и да предложат заемни решенија за финансиско и економско заздравување, што резултираше во Eвропскиот план за економско заздравување, од 26 ноември 2008 и Глобалниот план за заздравување и реформа на Г20, од 2 април Овие пакети, како и оние кои се предлагаат на национално ниво, главно се однесуваат на заздравување на финансискиот систем и економијата и, притоа, посветуваат мало внимание на поединците кои се засегнати од кризата. По одлуката на администрацијата на Обама за инјектирање на јавни пари во банкарскиот систем во САД, на менаџерите на банките кои пропаѓаа им беа поделени бонуси. Оваа криза ги исфрли на површина системските проблеми кои постоеја со децении, или како што наведува Европската социјална НВО: Ние бевме во криза уште пред да се рашири финансиската криза. Криза на постојана масовна сиромаштија, нарасната социјална нееднаквост и климатски промени (Социјална платформа 2008, 1). Стана сé поочигледно дека доминацијата на неолибералната идеологија, со која се промовираше либерализација на пазарите, имаше негативни реперкусии врз мнозинството луѓе ширум светот, освен за мал број поединци кои профитираа од таквиот систем. Оттаму, итната финансиска помош за банките дефинитивно не е доволна, ако сакаме да имаме значаен и ефективен план за заздравување. Не смее да се изостави фактот дека, исто така, кризата има и човечка димензија. Таа има не само финансиски и економски, туку и социјални последици со долгорочно влијание, како што се губење на работните места, зголемена сиромаштија, губење на домовите, а сите тие влијаат врз животот на луѓето во нивната моментална форма. Во овој дел од документот се разгледуваат социјалните последици од оваа криза, како врз поединците, така и врз македонското општество во целина. Се разгледува способноста на државата да се справи со новите социјални предизвици и можностите за ублажување на условите создадени со кризата и кои решенија да се понудат за излез од кризата. Некои од постојните мерки ќе бидат земени предвид и ќе се анализираат и натаму, а акцентот ќе биде ставен на мерките кои се предложени од страна на Владата на Република Македонија. Главни социјални проблеми Во текот на целиот транзициски период, стапката на невработеност во Македонија се задржа на високо ниво. Од самиот распад на Југославија, кога стапката на невработеност од 1980 до 1990 беше меѓу 21,4% и 23,9% (Стамболиева/Tевдовски/Спасов 2008, 16), стапката на невработеност во Македонија се одржуваше релативно стабилно, на нешто повеќе од 30% (во 1996 беше 31,9% и во 2007, 34,9%) 2. Последните податоци од Државниот завод за статистика 3 се однесува 2 Државниот завод за статистика на Република Македонија започна да ја применува методологијата за анкетирање на работната сила во 1996, согласно препораките на МОТ. 3 За целите на овој документ, официјалните податоци за пазарот на труд и сиромаштијата што ќе се употребуваат се добиени од Државниот завод за статистика. Меѓутоа, треба да се напомене дека овие податоци се

Биланс на приходи и расходи

Биланс на приходи и расходи 1 of 5 06.03.2016 12:00 ЕМБС: 05196248 Целосно име: Здружение за советување,лекување,реинтеграција и ресоцијализација на лица зависни од психоактивни супстанции ИЗБОР-Струмица Вид на работа: 540 Тип на

More information

Биланс на приходи и расходи

Биланс на приходи и расходи 1 of 5 28.02.2015 23:20 ЕМБС: 05196248 Целосно име: Здружение за советување,лекување,реинтеграција и ресоцијализација на лица зависни од психоактивни супстанции ИЗБОР-Струмица Вид на работа: 540 Тип на

More information

СВЕТСКАТА ЕКОНОМСКА КРИЗА И НЕЈЗИНОТО ВЛИЈАНИЕ НА ПАЗАРОТ НА КАПИТАЛ СОГЛЕДАНО ПРЕКУ ИНВЕСТИЦИСКИТЕ ФОНДОВИ. К. Мишева

СВЕТСКАТА ЕКОНОМСКА КРИЗА И НЕЈЗИНОТО ВЛИЈАНИЕ НА ПАЗАРОТ НА КАПИТАЛ СОГЛЕДАНО ПРЕКУ ИНВЕСТИЦИСКИТЕ ФОНДОВИ. К. Мишева СВЕТСКАТА ЕКОНОМСКА КРИЗА И НЕЈЗИНОТО ВЛИЈАНИЕ НА ПАЗАРОТ НА КАПИТАЛ СОГЛЕДАНО ПРЕКУ ИНВЕСТИЦИСКИТЕ ФОНДОВИ К. Мишева Универзитет Гоце Делчев, Кристина, kristina.miseva@ugd.edu.mk Во претходната деценија

More information

Март Opinion research & Communications

Март Opinion research & Communications Март 2014 Opinion research & Communications Метод: Телефонска анкета Примерок: 800 испитаници кои следат македонски спорт стратификуван со репрезентативен опфат на сите етнички заедници, урбани и рурални

More information

РАФОМЕТРИКС. Страна 1 Г О Д И Н А 2, Б Р О Ј 3 ФОКУС

РАФОМЕТРИКС. Страна 1 Г О Д И Н А 2, Б Р О Ј 3 ФОКУС РАФОМЕТРИКС Г О Д И Н А 2, Б Р О Ј 3 ГРАФОМЕТРИКС е редовна публикација на Finance Think што содржи важни тековни информации за домашната, регионалната и светската економија претставени низ графички прикази.

More information

МЕТОД ЗА АНАЛИЗА НА МЕЃУНАРОДНАТА ТРГОВСКА СОСТОЈБА

МЕТОД ЗА АНАЛИЗА НА МЕЃУНАРОДНАТА ТРГОВСКА СОСТОЈБА Journal of Agricultural, Food and Environmental Sciences UDC: 339.56:634.11 :33.22(47.7) МЕТОД ЗА АНАЛИЗА НА МЕЃУНАРОДНАТА ТРГОВСКА СОСТОЈБА 1 Ана Симоновска, 1 Драган Ѓошевски, 1 Марина Нацка, 1 Ненад

More information

ЕНаука.мк 1 милион Сајт на годината ( Образование, Наука и Култура )

ЕНаука.мк 1 милион Сајт на годината ( Образование, Наука и Култура ) Инфо ЕНаука.мк е единствениoт интернет пoртал вo Р.Македoнија кoј ги следи и пренесува најактуелните нoвoсти, истражувања и достигнувања во повеќе научни области. Главни цели на порталот се враќање на

More information

Универзитет Свети Климент Охридски Битола. Економски Факултет Прилеп

Универзитет Свети Климент Охридски Битола. Економски Факултет Прилеп Универзитет Свети Климент Охридски Битола Економски Факултет Прилеп Компаративна анализа на политиките за привлекување на странски директни инвестиции во земјите на Западен Балкан - Магистерски Труд Ментор:

More information

Oдржливост на дефицитот на тековната сметка и можноста за. криза на билансот на плаќање во РМ

Oдржливост на дефицитот на тековната сметка и можноста за. криза на билансот на плаќање во РМ Oдржливост на дефицитот на тековната сметка и можноста за криза на билансот на плаќање во РМ Вовед Се почесто е во научните кругови и јавноста се актуелизира прашањето за големината на дефицитот во тековната

More information

Контекст на земјата. Кратка содржина

Контекст на земјата. Кратка содржина Македонија 2016 Население, во милиони 2.1 БДП, тековно во милијарди 10.1 долари БДП по глава, тековно во долари 5,232 Број на ученици запишани во 60.98 основните училишта (бруто) (2015) Очекувано траење

More information

РЕДИЗАЈНИРАЊЕ НА МЕЃУНАРОДНАТА ФИНАНСИСКА АРХИТЕКТУРА ЗА ИЗГРАДБА НА СТАБИЛЕН ЕКОНОМСКИ СИСТЕМ

РЕДИЗАЈНИРАЊЕ НА МЕЃУНАРОДНАТА ФИНАНСИСКА АРХИТЕКТУРА ЗА ИЗГРАДБА НА СТАБИЛЕН ЕКОНОМСКИ СИСТЕМ РЕДИЗАЈНИРАЊЕ НА МЕЃУНАРОДНАТА ФИНАНСИСКА АРХИТЕКТУРА ЗА ИЗГРАДБА НА СТАБИЛЕН ЕКОНОМСКИ СИСТЕМ Spire Lazaroski, M.Sc. Faculty of Economics - Prilep University St. Kliment Ohridski - Bitola Republic of

More information

University St.Kliment Ohridski - Bitola Scientific Tobacco Institute- Priep ABSTRACT

University St.Kliment Ohridski - Bitola Scientific Tobacco Institute- Priep   ABSTRACT Тутун / Tobacco, Vol.64, N⁰ 1-6, 46-55, 2014 ISSN 0494-3244 Тутун/Tobacco,Vol.64, N⁰1-6, 62-69, 2014 UDC: 633.71-152.61(497) 2008/2012 633.71-152.61(497.7) 2008/2012 Original Scientific paper DYNAMIC PRESENTATION

More information

АНКЕТА ЗА КРЕДИТНАТА АКТИВНОСТ

АНКЕТА ЗА КРЕДИТНАТА АКТИВНОСТ Народна банка на Република Македонија АНКЕТА ЗА КРЕДИТНАТА АКТИВНОСТ, година АНКЕТА ЗА КРЕДИТНАТА АКТИВНОСТ, година Имајќи го предвид значењето на кредитите за функционирањето на целокупната економија,

More information

Народна банка на Република Македонија Годишен извештај за работењето на НБРМ во 2012 година

Народна банка на Република Македонија Годишен извештај за работењето на НБРМ во 2012 година Народна банка на Република Македонија Годишен извештај за работењето на НБРМ во 212 година Скопје, април 213 година Содржина Обраќање на гувернерот... 3 I. Монетарната политика во 212 година... 7 II. Макроекономските

More information

АНКЕТА ЗА КРЕДИТНАТА АКТИВНОСТ

АНКЕТА ЗА КРЕДИТНАТА АКТИВНОСТ НАРОДНА БАНКА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА АНКЕТА ЗА КРЕДИТНАТА АКТИВНОСТ ПРВ КВАРТАЛ, ГОДИНА април година Содржина 1. Резиме на резултатите од Анкетата...2 2. Кредити на претпријатијата...3 a. Услови за рање

More information

Народна банка на Република Македонија Годишен извештај за 2016 година

Народна банка на Република Македонија Годишен извештај за 2016 година Народна банка на Република Македонија Годишен извештај за 2016 година Скопје, април 2017 година 2 Содржина Обраќање на гувернерот... 5 I. Монетарната политика во 2016 година... 8 1.1. Цели на монетарната

More information

Коисмение.Штозначиме.

Коисмение.Штозначиме. Коисмение.Штозначиме. Исто како стоките и податоците, така GW ги движи и луѓето кои доаѓаат во контакт со портокаловата мрежа, внатрешно или надворешно. Ние се движиме напред со нашите клиенти, со напреден

More information

Годишен Извештај. за работењето на Охридска Банка АД Скопје во 2013 год

Годишен Извештај. за работењето на Охридска Банка АД Скопје во 2013 год Годишен Извештај за работењето на Охридска Банка АД Скопје во 2013 год Февруари 2014 ОКРУЖУВАЊЕ МАКРОЕКОНОМСКО ОКРУЖУВАЊЕ Показателите за реалниот сектор со третиот кваратал од 2013 упатуваат на позасилено

More information

Светска Банка Партнерство со Република Македонија Слика на програмата на земјата. Април 2014 година

Светска Банка Партнерство со Република Македонија Слика на програмата на земјата. Април 2014 година Светска Банка Партнерство со Република Македонија Слика на програмата на земјата Април 2014 година 1 СКОРЕШЕН ЕКОНОМСКИ И СЕКТОРСКИ РАЗВОЈ Раст и надворешна успешност Република Македонија е мала, отворена

More information

АНАЛИЗА НА ЕФЕКТИТЕ ОД ЕКОНОМСКАТА КРИЗА ВО ГРЦИЈА ВРЗ МАКЕДОНСКАТА ЕКОНОМИЈА

АНАЛИЗА НА ЕФЕКТИТЕ ОД ЕКОНОМСКАТА КРИЗА ВО ГРЦИЈА ВРЗ МАКЕДОНСКАТА ЕКОНОМИЈА АНАЛИЗА НА ЕФЕКТИТЕ ОД ЕКОНОМСКАТА КРИЗА ВО ГРЦИЈА ВРЗ МАКЕДОНСКАТА ЕКОНОМИЈА ЦЕНТАР ЗА ЕКОНОМСКИ АНАЛИЗИ (ЦЕА) Изработил: М-р. Борче Треновски, ЦЕА Христијан Ристески, ЦЕА Скопје, Јуни 2010 Изработката

More information

КОРПОРАТИВЕН МЕЃУНАРОДЕН СЛАВЈАНСКИ УНИВЕРЗИТЕТ Г.Р.Державин - Свети Николе - Р.Македонија З Б О Р Н И К. на научни трудови

КОРПОРАТИВЕН МЕЃУНАРОДЕН СЛАВЈАНСКИ УНИВЕРЗИТЕТ Г.Р.Державин - Свети Николе - Р.Македонија З Б О Р Н И К. на научни трудови КОРПОРАТИВЕН МЕЃУНАРОДЕН СЛАВЈАНСКИ УНИВЕРЗИТЕТ Г.Р.Державин - Свети Николе - Р.Македонија З Б О Р Н И К на научни трудови ТРЕТА МЕЃУНАРОДНА НАУЧНА КОНФЕРЕНЦИЈА «МЕЃУНАРОДЕН ДИЈАЛОГ: ИСТОК - ЗАПАД» (КУЛТУРА,

More information

Заштита на личните податоци во Република Македонија. Охрид, 27 мај 2014 година

Заштита на личните податоци во Република Македонија. Охрид, 27 мај 2014 година Заштита на личните податоци во Република Македонија Охрид, 27 мај 2014 година 1 1 Правна рамка за заштита на личните податоци 2 Закон за заштита на личните податоци ( Службен весник на Република Македонија

More information

ГЛАВНИТЕ ПРИОРИТЕТИ ВО СФЕРАТА НА ЕКОНОМИЈАТА ВО ПРОГРАМИТЕ НА ПОЛИТИЧКИТЕ ПАРТИИ ЗА ПРЕДВРЕМЕНИТЕ ПАРЛАМЕНТАРНИ ИЗБОРИ 2014 год.

ГЛАВНИТЕ ПРИОРИТЕТИ ВО СФЕРАТА НА ЕКОНОМИЈАТА ВО ПРОГРАМИТЕ НА ПОЛИТИЧКИТЕ ПАРТИИ ЗА ПРЕДВРЕМЕНИТЕ ПАРЛАМЕНТАРНИ ИЗБОРИ 2014 год. С Е Д М А П О Л И Т И Ч К А А К А Д Е М И Ј А З А С О Ц И Ј А Л Н А Д Е М О К Р А Т И Ј А 2014 Групен истражувачки труд ГЛАВНИТЕ ПРИОРИТЕТИ ВО СФЕРАТА НА ЕКОНОМИЈАТА ВО ПРОГРАМИТЕ НА ПОЛИТИЧКИТЕ ПАРТИИ

More information

м-р Марјан Пејовски Сектор за регулатива

м-р Марјан Пејовски Сектор за регулатива Трета анализа на пазар за Физички пристап до мрежна инфраструктура (целосен и поделен разврзан пристап) на фиксна локација и четврта анализа на пазар за услуги со широк опсег м-р Марјан Пејовски Сектор

More information

Од финансиска криза, до пресвртница Како американската subprime криза се претвори во светска криза која ќе ја смени глобалната економија

Од финансиска криза, до пресвртница Како американската subprime криза се претвори во светска криза која ќе ја смени глобалната економија Forum socijalna demokratija Vizii i opcii za Jugoisto~na Evropa 13 Жак ШАПИР Од финансиска криза, до пресвртница Како американската subprime криза се претвори во светска криза која ќе ја смени глобалната

More information

3AnA EH 6A/\KAH. PEAOBEH EKOHOMCKH H31BEWTAJ..

3AnA EH 6A/\KAH. PEAOBEH EKOHOMCKH H31BEWTAJ.. 3AnA EH 6A/\KAH. PEAOBEH EKOHOMCKH H31BEWTAJ.. Во фокусот на РЕИ 11 за западниот Балкан Економиите на регионот на западниот Балкан растеа побрзо во 2016 година во споредба со 2015 година: зајакнувањето

More information

Доцент д-р Јанка Димитрова МОНОГРАФИЈА. МАКЕДОНСКИОТ ПАЗАР НА КАПИТАЛ состојби и перспективи

Доцент д-р Јанка Димитрова МОНОГРАФИЈА. МАКЕДОНСКИОТ ПАЗАР НА КАПИТАЛ состојби и перспективи Доцент д-р Јанка Димитрова МОНОГРАФИЈА МАКЕДОНСКИОТ ПАЗАР НА КАПИТАЛ состојби и перспективи Штип, 2015 1 2 Доцент д-р Јанка Димитрова МОНОГРАФИЈА МАКЕДОНСКИОТ ПАЗАР НА КАПИТАЛ состојби и перспективи 3

More information

Односот помеѓу интерната и екстерната ревизија. Презентира: Верица Костова

Односот помеѓу интерната и екстерната ревизија. Презентира: Верица Костова Односот помеѓу интерната и екстерната ревизија Презентира: Верица Костова Што е ревизија http://www.youtube.com/watch?v=rjmgrdjhufs&sns=em Регулирање на внатрешната ревизија Закон за банки Закон за супервизија

More information

Годишна инвестициска стратегија на КД Фондови

Годишна инвестициска стратегија на КД Фондови Годишна инвестициска стратегија на КД Фондови 2016 Содржина Содржина ПРИМАРНИ НАСОКИ 5 ИНВЕСТИЦИСКИ КЛАСИ 9 Профитабилност по години 10 Корелации 11 Евалуација 12 ГЛОБАЛНИ ТЕМИ 13 Монетарна политика 14

More information

СТРУКТУРНИ ПРОМЕНИ И ТРАНСФОРМАЦИИ НА СТОПАНСКИОТ СИСТЕМ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

СТРУКТУРНИ ПРОМЕНИ И ТРАНСФОРМАЦИИ НА СТОПАНСКИОТ СИСТЕМ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Географски разгледи (44-45) 97-108 (2011) 97 УДК: 330.341.4(497.7) 1991/2006 СТРУКТУРНИ ПРОМЕНИ И ТРАНСФОРМАЦИИ НА СТОПАНСКИОТ СИСТЕМ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Дејан ИЛИЕВ Институт за географија, ПМФ Гази

More information

ПР објави во медиуми

ПР објави во медиуми НР КИНА - СУЏОУ Изјава Економска соработка со Кина: Македонските фирми очекуваат нови зделки Данела Арсовска, претседател ПР објави во медиуми Телевизии, Весници & Веб портали ССК Сител МРТ Канал5 Алфа

More information

НЕРАМНОМЕРНАТА РАСПРЕДЕЛБА НА ДОХОДОТ ВО ЕРА НА ГЛОБАЛИЗАЦИЈА

НЕРАМНОМЕРНАТА РАСПРЕДЕЛБА НА ДОХОДОТ ВО ЕРА НА ГЛОБАЛИЗАЦИЈА НЕРАМНОМЕРНАТА РАСПРЕДЕЛБА НА ДОХОДОТ ВО ЕРА НА ГЛОБАЛИЗАЦИЈА М-р Влатко Пачешкоски 1, д-р Емилија Митева-Кацарски Abstract With the development of technology and the growing interdependence in the conduct

More information

Универзитет Св. Климент Охридски - Битола Факултет за туризам и угостителство Охрид. Дипломиран организатор по туризам и угостителство

Универзитет Св. Климент Охридски - Битола Факултет за туризам и угостителство Охрид. Дипломиран организатор по туризам и угостителство Кратка биографија ЛИЧНИ ИНФОРМАЦИИ Презиме и име: Контакт адреса: Татјана Димоска Телефон: +389 46 262 147/ 123 (работа) Факс: +389 46 264 215 E-mail: Националност: Македонка Дата на раѓање: 16.10.1974

More information

Лов на сенки Динамката на даночната евазија и измама во Македонија

Лов на сенки Динамката на даночната евазија и измама во Македонија Лов на сенки Динамката на даночната евазија и измама во Македонија Проектот е финансиран од Европскиот инструмент за демократија и човекови права (EIDHR) Корисни материјали Збирка на трудови од најдобри

More information

СТРАНСКИТЕ ДИРЕКТНИ ИНВЕСТИЦИИ АКЦЕЛЕРАТОР НА СТОПАНСКИОТ РАЗВОЈ

СТРАНСКИТЕ ДИРЕКТНИ ИНВЕСТИЦИИ АКЦЕЛЕРАТОР НА СТОПАНСКИОТ РАЗВОЈ Д-р Зоран Панов, Д-р Ристо Фотов СТРАНСКИТЕ ДИРЕКТНИ ИНВЕСТИЦИИ АКЦЕЛЕРАТОР НА СТОПАНСКИОТ РАЗВОЈ Abstract Much of the international movement of capital takes place in the form of foreign direct investments,

More information

Значајни подрачја за раститенија, птици и пеперутки во Македонија. Славчо Христовски

Значајни подрачја за раститенија, птици и пеперутки во Македонија. Славчо Христовски Значајни подрачја за раститенија, птици и пеперутки во Македонија Славчо Христовски Иницијативи за заштита Птици Растенија Пеперутки Лилјаци Заштитата на сите загрозени видови поединечно е практично невозможна.

More information

ОДРЖЛИВОСТ НА ПЕНЗИСКИОТ ФОНД ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

ОДРЖЛИВОСТ НА ПЕНЗИСКИОТ ФОНД ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ОДРЖЛИВОСТ НА ПЕНЗИСКИОТ ФОНД ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Центар за економски анализи (ЦЕА) Марјан Николов Мирољуб Шукаров Ивана Велковска Скопје Декември, 2017 1 Содржина 1. Генерален преглед на македонскиот

More information

СОДРЖИНА АНАЛИЗА НА ЈАВНИОТ ДОЛГ РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА. АВТОР: Бојана М. Христовска, Аналитика тинк тенк Тамара М. Спасова, Аналитика тинк тенк

СОДРЖИНА АНАЛИЗА НА ЈАВНИОТ ДОЛГ РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА. АВТОР: Бојана М. Христовска, Аналитика тинк тенк Тамара М. Спасова, Аналитика тинк тенк АВТОР: Бојана М. Христовска, Аналитика тинк тенк Тамара М. Спасова, Аналитика тинк тенк УРЕДНИК: Кире Наумов, поранешен дополнителен Заменик Министер за Финансии СОДРЖИНА Вовед 3 Правна рамка за јавен

More information

ОСОБЕНОСТИ НА АКТИВНОТО И НЕАКТИВНОТО ПОМЛАДО НАСЕЛЕНИЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ПОСТОЈНИ СОСТОЈБИ И ПРЕДИЗВИЦИ

ОСОБЕНОСТИ НА АКТИВНОТО И НЕАКТИВНОТО ПОМЛАДО НАСЕЛЕНИЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ПОСТОЈНИ СОСТОЈБИ И ПРЕДИЗВИЦИ И З В Е Ш Т А Ј Наслов на проектот: ОСОБЕНОСТИ НА АКТИВНОТО И НЕАКТИВНОТО ПОМЛАДО НАСЕЛЕНИЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ПОСТОЈНИ СОСТОЈБИ И ПРЕДИЗВИЦИ, Носител: Економски институт-скопје Раководители: д-р

More information

Стратегија за промоција на извозот и препораки зa реорганизирање на Агенцијата за странски инвестиции и промоција на извозот -Инвест Македонија

Стратегија за промоција на извозот и препораки зa реорганизирање на Агенцијата за странски инвестиции и промоција на извозот -Инвест Македонија Република Македонија Министерство за економија МЕЃУНАРОДНА ТЕХНИЧКА ПОМОШ ЗА УНАПРЕДУВАЊЕ И РЕОРГАНИЗИРАЊЕ НА ИНВЕСТ МАКЕДОНИЈА ЗА ЗАПОЧНУВАЊЕ НА ЗАДАЧИ СО ЦЕЛ ПРОМОВИРАЊЕ НА ИЗВОЗОТ Стратегија за промоција

More information

Средно образование природно математичка гимназија Никола Карев Скопје, Р.Македонија

Средно образование природно математичка гимназија Никола Карев Скопје, Р.Македонија Лични податоци Борче Христов Дата на раѓање: 18.12.1978 Место на раѓање: Скопје, Република Македонија Брачна состојба: женет Образование Универзитетско образование дипломиран економист - 2003 година на

More information

УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ШТИП

УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ШТИП УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ШТИП ЕКОНОМСКИ ФАЛКУЛТЕТ Економија на ЕУ Штип Стаменка Џорлева МЕЃУНАРОДНО ДВИЖЕЊЕ НА КАПИТАЛОТ СО ПОСЕБЕН ОСВРТ КОН СТРАНСКИТЕ ДИРЕКНИ ИНВЕСТИЦИИ - ГЛОБАЛНО И ВО Р.МАКЕДОНИЈА МАГИСТЕРСКИ

More information

МИНИСТЕРСТВО ЗА ЕКОНОМИЈА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ИНДУСТРИСКА ПОЛИТИКА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

МИНИСТЕРСТВО ЗА ЕКОНОМИЈА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ИНДУСТРИСКА ПОЛИТИКА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА МИНИСТЕРСТВО ЗА ЕКОНОМИЈА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ИНДУСТРИСКА ПОЛИТИКА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА 2009-2020 Јуни 2009 Содржина 1. ВОВЕД... 4 1.1. Резиме... 5 2. ПРЕДИЗВИЦИ НА МАКЕДОНСКАТА ИНДУСТРИЈА... 8 2.1.

More information

Последни трендови и предизвици на финансиските пазари во РМ

Последни трендови и предизвици на финансиските пазари во РМ Последни трендови и предизвици на финансиските пазари во РМ м-р Маја Кадиевска Војновиќ вицегувернер Народна банка на Република Македонија 18 февруари 216 Содржина 1. Значење на развојот на финансиските

More information

С О Д Р Ж И Н А. Број 10 Год. LXV Петок, 23 јануари 2009 Цена на овој број е 270 денари. Стр.

С О Д Р Ж И Н А. Број 10 Год. LXV Петок, 23 јануари 2009 Цена на овој број е 270 денари.  Стр. Број 10 Год. LXV Петок, 23 јануари 2009 Цена на овој број е 270 денари www.slvesnik.com.mk contact@slvesnik.com.mk С О Д Р Ж И Н А Стр. 225. Одлука за давање согласност на Одлуката за припојување на Јавната

More information

Ф а б р и ч е н п л и н с к и у р е д

Ф а б р и ч е н п л и н с к и у р е д Ф а б р и ч е н п л и н с к и у р е д Вовед Возилата GREAT WALL со бензински мотори можат да бидат дополнително опремени со фабрички гасен уред со течно вбризгување на горивото (Liquid Propane Injection

More information

Можностите за развој на новиот финансиски производ-факторинг во Република Македонија

Можностите за развој на новиот финансиски производ-факторинг во Република Македонија Ирена ЛЕКОСКА 1 УДК 339.178.3 (497.7) Можностите за развој на новиот финансиски производ-факторинг во Република Македонија Апстракт Потребата на стопанските субјекти за современи форми за финансирање,

More information

Методи на финансиска анализа

Методи на финансиска анализа Универзитет Гоце Делчев - Штип, Економски факултет М-р Оливера Ѓоргиева-Трајковска Методи на финансиска анализа Abstract From the standpoint of investors in a company, predicting the future is actually

More information

UNIVERZITETSKI BILTEN

UNIVERZITETSKI BILTEN Univerzitet " Goce Del~ev" - [tip UNIVERZITETSKI BILTEN Áðîj 99, 1 april 2013 godina april 2013 godina [tip УНИВЕРЗИТЕТСКИ БИЛТЕН С О Д Р Ж И Н А РЕФЕРАТ за избор на еден соработник во звање асистент за

More information

ЛИСТА НА ЛЕКОВИ КОИ ПАЃААТ НА ТОВАР НА ФОНДОТ ЗА ЗДРАВСТВЕНО ОСИГУРУВАЊЕ НА МАКЕДОНИЈА

ЛИСТА НА ЛЕКОВИ КОИ ПАЃААТ НА ТОВАР НА ФОНДОТ ЗА ЗДРАВСТВЕНО ОСИГУРУВАЊЕ НА МАКЕДОНИЈА Врз основа на член 9 став 1а точка 8 и став 1в точка 2 и член 56 став 1 точка 3 од Законот за здравственото осигурување ( Службен весник на РМ бр. 25/2000, 34/2000, 96/2000, 50/2001, 11/2002, 31/2003,

More information

THE ASSEMBLY SPONTANEOUS ASSOCIATIONS

THE ASSEMBLY SPONTANEOUS ASSOCIATIONS THE ASSEMBLY SPONTANEOUS ASSOCIATIONS Thieves Laws Mad house Comedy We citizens Theater/ Acting Corruption Money laundering Politic Invalid parliament Very little work Lies Untouchable State body Humor

More information

ЗБИРЕН ПЕРИОДИЧЕН ДЕЛОВЕН ИЗВЕШТАЈ за 2009 година

ЗБИРЕН ПЕРИОДИЧЕН ДЕЛОВЕН ИЗВЕШТАЈ за 2009 година ЗБИРЕН ПЕРИОДИЧЕН ДЕЛОВЕН ИЗВЕШТАЈ за 2009 година 1 1 ВОВЕД Кога се зборува за и кога се анализираат финансиските резултати на една винарска визба, мора да се земе предвид природата на деловното работење

More information

Универзитет Св. Климент Охридски- Битола. Факултет за информатички и. комуникациски технологии - Битола. Студиска програма:

Универзитет Св. Климент Охридски- Битола. Факултет за информатички и. комуникациски технологии - Битола. Студиска програма: Универзитет Св. Климент Охридски- Битола Факултет за информатички и комуникациски технологии - Битола Студиска програма: Администрирање со јавни политики Влатко Степаноски ВЛИЈАНИЕТО НА ПРЕТПРИСТАПНИТЕ

More information

УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ШТИП ЕКОНОМСКИ ФАКУЛТЕТ. Штип. Јасминка Стојанова

УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ШТИП ЕКОНОМСКИ ФАКУЛТЕТ. Штип. Јасминка Стојанова УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ШТИП ЕКОНОМСКИ ФАКУЛТЕТ ЕКОНОМИЈА НА ЕУ Штип Јасминка Стојанова РЕФОРМИТЕ ВО ДАНОЧНИОТ СИСТЕМ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА- ИМПЕРАТИВ ЗА ПРОЦЕСОТ НА ЕВРОПСКАТА ИНТЕГРАЦИЈА МАГИСТЕРСКИ

More information

УПРАВУВАЊЕ СО ПОРТФОЛИОТО HA БАНКАРСКИТЕ ИНСТИТУЦИИ -МАГИСТЕРСКИ ТРУД-

УПРАВУВАЊЕ СО ПОРТФОЛИОТО HA БАНКАРСКИТЕ ИНСТИТУЦИИ -МАГИСТЕРСКИ ТРУД- РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Универзитет Св. Климент Охридски Битола Економски факултет - Прилеп УПРАВУВАЊЕ СО ПОРТФОЛИОТО HA БАНКАРСКИТЕ ИНСТИТУЦИИ -МАГИСТЕРСКИ ТРУД- Кандидат: Ментор: Емилија Чучуроска, досие

More information

Домашните наспроти странските директни инвестиции во Република Македонија: политики за поддршка и нивните ефекти

Домашните наспроти странските директни инвестиции во Република Македонија: политики за поддршка и нивните ефекти Работни студии Домашните наспроти странските директни инвестиции во Република Македонија: политики за поддршка и нивните ефекти 2016 Скопје Олеснувања за СДИ и нееднаков третман на домашните инвеститори

More information

Документ на Светска банка САМО ЗА СЛУЖБЕНА УПОТРЕБА МЕЃУНАРОДНА БАНКА ЗА ОБНОВА И РАЗВОЈ МЕЃУНАРОДНА ФИНАНСИСКА КОРПОРАЦИЈА

Документ на Светска банка САМО ЗА СЛУЖБЕНА УПОТРЕБА МЕЃУНАРОДНА БАНКА ЗА ОБНОВА И РАЗВОЈ МЕЃУНАРОДНА ФИНАНСИСКА КОРПОРАЦИЈА Документ на Светска банка САМО ЗА СЛУЖБЕНА УПОТРЕБА Извештај бр. 89556-MK МЕЃУНАРОДНА БАНКА ЗА ОБНОВА И РАЗВОЈ МЕЃУНАРОДНА ФИНАНСИСКА КОРПОРАЦИЈА МУЛТИЛАТЕРАЛНА АГЕНЦИЈА ЗА ГАРАНЦИЈА НА ИНВЕСТИЦИИТЕ СТРАТЕГИЈА

More information

УНИВЕРЗИТЕТ,,ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ШТИП ЕКОНОМСКИ ФАКУЛТЕТ

УНИВЕРЗИТЕТ,,ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ШТИП ЕКОНОМСКИ ФАКУЛТЕТ УНИВЕРЗИТЕТ,,ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ШТИП ЕКОНОМСКИ ФАКУЛТЕТ ISSN: 1857-7628 ГОДИШЕН ЗБОРНИК 2010 YEARBOOK ГОДИНА 2 VOLUME II GOCE DELCEV UNIVERSITY - STIP FACULTY OF ECONOMICS Издавачки совет Проф. д-р Саша Митрев

More information

ПРОЦЕС НА ПРОМЕНИ ВО МАРКЕТИНГ СТРАТЕГИЈАТА И СТРУКТУРАТА

ПРОЦЕС НА ПРОМЕНИ ВО МАРКЕТИНГ СТРАТЕГИЈАТА И СТРУКТУРАТА ПРОЦЕС НА ПРОМЕНИ ВО МАРКЕТИНГ СТРАТЕГИЈАТА И СТРУКТУРАТА Апстракт Организациската промена е компонента на современото претпријатие,бидејќи се смета дека процесот на промените го подобрува работниот систем.при

More information

УНИВЕРЗИТЕТ СВ.КИРИЛ И МЕТОДИЈ во СКОПЈЕ Економски факултет - Скопје САШО ЌОСЕВ АГРАРНА ПОЛИТИКА

УНИВЕРЗИТЕТ СВ.КИРИЛ И МЕТОДИЈ во СКОПЈЕ Економски факултет - Скопје САШО ЌОСЕВ АГРАРНА ПОЛИТИКА УНИВЕРЗИТЕТ СВ.КИРИЛ И МЕТОДИЈ во СКОПЈЕ Економски факултет - Скопје САШО ЌОСЕВ АГРАРНА ПОЛИТИКА Скопје, 2015 Издавач: Универзитет Св. Кирил и Методиј во Скопје Ректор: Проф. д-р Велимир Стојковски Рецензенти:

More information

ЕФЕКТИТЕ ОД ГЛОБАЛИЗАЦИЈАТА НА СВЕТОТ ШТО СЕ МЕНУВА

ЕФЕКТИТЕ ОД ГЛОБАЛИЗАЦИЈАТА НА СВЕТОТ ШТО СЕ МЕНУВА Д-р Ристо Фотов Д-р Круме Николоски М-р Катерина Фотова ЕФЕКТИТЕ ОД ГЛОБАЛИЗАЦИЈАТА НА СВЕТОТ ШТО СЕ МЕНУВА Абстракт Кога зборуваме за глобализација од економски аспект се подразбира: интеграција на националните

More information

ПЕРСПЕКТИВИ ЗА РАЗВОЈ НА ПАЗАРОТ НА КАПИТАЛ ВО ЗЕМЈИТЕ ОД ЗАПАДЕН БАЛКАН

ПЕРСПЕКТИВИ ЗА РАЗВОЈ НА ПАЗАРОТ НА КАПИТАЛ ВО ЗЕМЈИТЕ ОД ЗАПАДЕН БАЛКАН РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Универзитет Св. Климент Охридски Битола Економски факултет Прилеп ПЕРСПЕКТИВИ ЗА РАЗВОЈ НА ПАЗАРОТ НА КАПИТАЛ ВО ЗЕМЈИТЕ ОД ЗАПАДЕН БАЛКАН -МАГИСТЕРСКИ ТРУД- Кандидат: Ивана Мирческа,

More information

За обуката ВОВЕД ВО НОВИОТ ПРЕДМЕТ

За обуката ВОВЕД ВО НОВИОТ ПРЕДМЕТ За обуката ВОВЕД ВО НОВИОТ ПРЕДМЕТ Распоред на активности 10.00-11.30 прв блок часови 11.30-11.40 пауза 11.40 13.10 втор блок часови 13.10 13.50 пауза за ручек 13.50 15.20 трет блок часови 15.20 15.30

More information

КОСМО ИНОВАТИВЕН ЦЕНТАР

КОСМО ИНОВАТИВЕН ЦЕНТАР КОСМО ИНОВАТИВЕН ЦЕНТАР бул. Јане Сандански бр.113, 1000 Скопје фах.+389 2 244 8240 тел.+389 2 244 8077 contact@cosmoinnovate.com.mk ЦЕНОВНИК НА ОБУКИ ЗА 2011/2012 ГОДИНА Со овие обуки кандидатите ги надополнуваат

More information

УГД Гоце Делчев Штип Доц. д-р Крсте Шајноски CARE FOR THE STABILITY OF THE EURO IN RESOLVING THE DEBT CRISIS IN THE EUROZONE

УГД Гоце Делчев Штип Доц. д-р Крсте Шајноски CARE FOR THE STABILITY OF THE EURO IN RESOLVING THE DEBT CRISIS IN THE EUROZONE УГД Гоце Делчев Штип Доц. д-р Крсте Шајноски krste.sajnoski@ugd.edu.mk CARE FOR THE STABILITY OF THE EURO IN RESOLVING THE DEBT CRISIS IN THE EUROZONE АПСТРАКТ Спротивставените мислења за начинот на решавање

More information

Статистички извештај за поштенските активности во Република Македонија во 2010 година

Статистички извештај за поштенските активности во Република Македонија во 2010 година Статистички извештај за поштенските активности во Република Македонија во 2010 година Скопје, декември 2011 година Содржина: 1. Вовед...3 2. Регулација на пазарот на поштенски услуги...4 3. Поштенски услуги...6

More information

Карактеристики на побарувачка на работна сила мали и микро претпријатија Фокус на општини со значителен број на невработено ромско население

Карактеристики на побарувачка на работна сила мали и микро претпријатија Фокус на општини со значителен број на невработено ромско население Инструмент за Претпристапна Помош на Европската Унија ИПА Карактеристики на побарувачка на работна сила мали и микро претпријатија Фокус на општини со значителен број на невработено ромско население Проектот

More information

ПЕТТИ СОСТАНОК НА ЕКСПЕРТСКАТА ГРУПА НА ENTERPRISE EUROPE NETWORK ЗА СЕДМАТА РАМКОВНА ПРОГРАМА

ПЕТТИ СОСТАНОК НА ЕКСПЕРТСКАТА ГРУПА НА ENTERPRISE EUROPE NETWORK ЗА СЕДМАТА РАМКОВНА ПРОГРАМА ПЕТТИ СОСТАНОК НА ЕКСПЕРТСКАТА ГРУПА НА ENTERPRISE EUROPE NETWORK ЗА СЕДМАТА РАМКОВНА ПРОГРАМА Во организација на Европскиот информативен и иновативен центар во Македонија, дел од Enterprise Europe Network,

More information

ИЗВЕШТАЈ И ПОДАТОЦИ со состојба година објавен на година

ИЗВЕШТАЈ И ПОДАТОЦИ со состојба година објавен на година Врз основа на Одлуката на Народна банка на Република Македонија за објавување извештаи и податоци од страна на Банката (Службен весник бр.134/2007), Комерцијална банка АД Скопје објавува: СОДРЖИНА: 1.

More information

Структурно програмирање

Структурно програмирање Аудиториски вежби 1 Верзија 1.0, 20 Септември, 2016 Содржина 1. Околини за развој.......................................................... 1 1.1. Околини за развој (Integrated Development Environment

More information

доц. д-р Оливер АНДОНОВ, Факултет за безбедност, криминологија и финансиска контрола, МИТ Универзитет-Скопје

доц. д-р Оливер АНДОНОВ, Факултет за безбедност, криминологија и финансиска контрола, МИТ Универзитет-Скопје УПОТРЕБАТА НА ИНСТРУМЕНТИТЕ НА МЕЃУНАРОДНАТА ПОЛИТИКА ВО СИГУРНОСНИТЕ ВЛИЈАНИЈА НА САД И РУСИЈА НА БАЛКАНОТ И ПОМЕСТУВАЊЕ НА СИГУРНОСТА НА ЕВРОПСКАТА УНИЈА доц. д-р Оливер АНДОНОВ, Факултет за безбедност,

More information

МАГИСТЕРСКИ ТРУД НА ТЕМА:

МАГИСТЕРСКИ ТРУД НА ТЕМА: Универзитет Гоце Делчев Штип Економски факултет МАГИСТЕРСКИ ТРУД НА ТЕМА: ПРЕТПРИЕМНИЧКИ МЕНАЏМЕНТ И ФИНАНСИРАЊЕ НА МАЛИ ПРЕТПРИЈАТИЈА Ментор: Кандидат: Проф. д-р Ристо Фотов Катица Николова - 20859 Штип,

More information

СОБРАНИЕ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

СОБРАНИЕ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА СОБРАНИЕ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА СЕКТОР ЗА ПОДДРШКА НА НАЦИОНАЛНИОТ СОВЕТ ЗА ЕВРОИНТЕГРАЦИИ ЕУ НОВОСТИ Број 12 март - април 2012 година СКОПЈЕ Четврток, 29 март 2012 година ОДБЕЛЕЖАН СВЕТСКИОТ ДЕН НА ВОДАТА

More information

Зошто ни е потребен слободниот пристап до информации од јавен карактер и што претставува овој концепт?

Зошто ни е потребен слободниот пристап до информации од јавен карактер и што претставува овој концепт? ,,Secrecy, being an instrument of conspiracy, ought never to be the system of a regular government. Зошто ни е потребен слободниот пристап до информации од јавен карактер и што претставува овој концепт?

More information

Обука за електронски систем на учење МИКРОУЧЕЊЕ. Материјал за учесници

Обука за електронски систем на учење МИКРОУЧЕЊЕ. Материјал за учесници MIOA301-P5-Z2 Министерство за информатичко општество и администрација Обука за електронски систем на учење МИКРОУЧЕЊЕ Овој материјал е изработен од страна на Министерството за информатичко општество и

More information

на јавната свест за Архуска конвенција и еколошкото законодавство на Европската Унија

на јавната свест за Архуска конвенција и еколошкото законодавство на Европската Унија Анализа на наоди од истражување на јавната свест за Архуска конвенција и еколошкото законодавство на Европската Унија Justice and Environment 2013 a Udolni 33, 602 00, Brno, CZ e info@justiceandenvironment.org

More information

Policy Position Papers Од областа на Царина

Policy Position Papers Од областа на Царина Policy Position Papers Од областа на Царина Увоз на стока Недостатоци во увозната документација, казнени одредби за увозникот и овозможување на соодветна правна заштита Формулар за идентификување на проблеми

More information

РАЗВОЕН ПЛАН И ДЕЛОВНА ПОЛИТИКА СО ФИНАНСИСКИ ПЛАН на Охридска банка АД Скопје

РАЗВОЕН ПЛАН И ДЕЛОВНА ПОЛИТИКА СО ФИНАНСИСКИ ПЛАН на Охридска банка АД Скопје РАЗВОЕН ПЛАН И ДЕЛОВНА ПОЛИТИКА СО ФИНАНСИСКИ ПЛАН на Охридска банка АД Скопје 2014 2018 септември 2013 1 I. ОПКРУЖУВАЊЕ I.1 Макроекономска средина Показателите за економската активност во првите два кваратали

More information

КРЕДИТНИ АРАНЖМАНИ НА МЕЃУНАРОДНИОТ МОНЕТАРЕН ФОНД -НИВНАТА СТАБИЛИЗАЦИСКА И ПРЕВЕНТИВНА УЛОГА

КРЕДИТНИ АРАНЖМАНИ НА МЕЃУНАРОДНИОТ МОНЕТАРЕН ФОНД -НИВНАТА СТАБИЛИЗАЦИСКА И ПРЕВЕНТИВНА УЛОГА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Универзитет Св. Климент Охридски Битола Економски факултет Прилеп Магистерски труд КРЕДИТНИ АРАНЖМАНИ НА МЕЃУНАРОДНИОТ МОНЕТАРЕН ФОНД -НИВНАТА СТАБИЛИЗАЦИСКА И ПРЕВЕНТИВНА УЛОГА Кандидат:

More information

Социјална заштита и Социјална инклузија во Поранешната Југословенска Република Македонија. Резиме

Социјална заштита и Социјална инклузија во Поранешната Југословенска Република Македонија. Резиме Социјална заштита и Социјална инклузија во Поранешната Југословенска Република Македонија Резиме European Commission Directorate-General for Employment, Social Affairs and Equal Opportunities Unit E2 Manuscript

More information

2015 YEARBOOK VOLUME 9 GOCE DELCEV UNIVERSITY STIP FACULTY OF ECONOMICS

2015 YEARBOOK VOLUME 9 GOCE DELCEV UNIVERSITY STIP FACULTY OF ECONOMICS УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ ШТИП ЕКОНОМСКИ ФАКУЛТЕТ ГОДИШЕН ЗБОРНИК 2015 YEARBOOK ISSN 1857-76-28 ГОДИШЕН ЗБОРНИК 2015 YEARBOOK ГОДИНА 9 The publication of this Yearbook has been supported by the Tempus Project

More information

1. Општи методолошки појаснувања за екстерните статистики

1. Општи методолошки појаснувања за екстерните статистики 1. Општи методолошки појаснувања за екстерните статистики Екстерните статистики претставуваат сублимат од повеќе одделни статистички истражувања за прибирање, обработка и објавување податоци за состојбата

More information

БИЗНИС ИНФО. Број Македонска асоцијација на рударството - МАР

БИЗНИС ИНФО. Број Македонска асоцијација на рударството - МАР БИЗНИС ИНФО СТОПАНСКА КОМОРА НА МАКЕДОНИЈА БИЗНИС ИНФО Ваш деловен соработник во светот на бизнисот bsi. ISO 9001 Quality Management FS 549642 godini 1922-2016 Број 267 www.mchamber.mk 19.5.2016 Македонска

More information

Универзитет за туризам и менаџмент во Скопје 2014/2015. Проф. д-р Сашо Кожухаров

Универзитет за туризам и менаџмент во Скопје 2014/2015. Проф. д-р Сашо Кожухаров Универзитет за туризам и менаџмент во Скопје 2014/2015 Проф. д-р Сашо Кожухаров Детерминирање на менаџирањето на ризикот Процес на менаџирање на ризикот Одлучување и донесување одлуки Системи за поддржувањето

More information

Република Македонија Министерство за образование и наука

Република Македонија Министерство за образование и наука Република Македонија Министерство за образование и наука Национална Стратегија за вмрежување, соработка и намалување на одливот на високо образовани и стручни кадри 2013-2020 Скопје, октомври 2013 година

More information

Мониторинг извештај за скриената економија во Македонија Прелиминарни податоци

Мониторинг извештај за скриената економија во Македонија Прелиминарни податоци Мониторинг извештај за скриената економија во Македонија Прелиминарни податоци Проектот е финансиран од Европскиот инструмент за демократија и човекови права (EIDHR) Главни причини за појавата на непријавениот

More information

Прирачник. за партиципативно буџетирање. доц. д-р Никица Мојсоска-Блажевски и м-р Мишо Николов

Прирачник. за партиципативно буџетирање. доц. д-р Никица Мојсоска-Блажевски и м-р Мишо Николов Прирачник за партиципативно буџетирање доц. д-р Никица Мојсоска-Блажевски и м-р Мишо Николов МАКЕДОНСКИ Ц Е Н Т А Р З А МЕЃУНАРОДНА С О Р А Б О Т К А 1 1 Прирачник за партиципативно буџетирање доц. д-р

More information

Анализа на секторски политики Политика за конкурентност и иновации ИПА 2 МЕХАНИЗАМ ЗА ГРАЃАНСКИТЕ ОРГАНИЗАЦИИ (IPA2CSO)

Анализа на секторски политики Политика за конкурентност и иновации ИПА 2 МЕХАНИЗАМ ЗА ГРАЃАНСКИТЕ ОРГАНИЗАЦИИ (IPA2CSO) Проектот ИПА 2 Механизам за граѓанските организации e спроведуван од ЕВРОТИНК, Еко-свест, Реактор и Зенит. Овој проект е финансиран од Европската Унија, ИПА Програма за граѓанско општество и медиуми 2014,

More information

Финансиски остварлив план за еднаков пристап до Програмите за рано детство во Република Македонија. фер игра

Финансиски остварлив план за еднаков пристап до Програмите за рано детство во Република Македонија. фер игра Финансиски остварлив план за еднаков пристап до Програмите за рано детство во Република Македонија фер игра CIP - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека Св. Климент Охридски,

More information

БАРAЊE ЗА ИЗДАВАЊЕ/ПРОДОЛЖУВАЊЕ НА ДОЗВОЛА ЗА ПРИВРЕМЕН ПРЕСТОЈ APPLICATION FOR ISSUE/EXTENSION OF TEMPORARY RESIDENCE PERMIT

БАРAЊE ЗА ИЗДАВАЊЕ/ПРОДОЛЖУВАЊЕ НА ДОЗВОЛА ЗА ПРИВРЕМЕН ПРЕСТОЈ APPLICATION FOR ISSUE/EXTENSION OF TEMPORARY RESIDENCE PERMIT Образец бр.2 Назив на органот до кој барањето се поднесува Name of the receiving authority Priemen штембил Stamp of receipt БАРAЊE ЗА ИЗДАВАЊЕ/ПРОДОЛЖУВАЊЕ НА ДОЗВОЛА ЗА ПРИВРЕМЕН ПРЕСТОЈ APPLICATION FOR

More information

Годиштен извештај 2011 Macedonia. Годишен извештај 2011

Годиштен извештај 2011 Macedonia. Годишен извештај 2011 Годиштен извештај 2011 Macedonia Годишен извештај 2011 2 годишен извешта ј 2011 Основни податоци ЕУР 000 МКД 000 Промена 2011 2010* 2011 2010 МКД Биланс на состојба Вкупни средства 217,548 201,098 13,380,260

More information

PRESS CLIPING (May 4 th, 10)

PRESS CLIPING (May 4 th, 10) PRESS CLIPING (May 4 th, 10) AgBiz Program Congratulation Ceremony MEDIA: Electronic Medium: SITEL Borce Paunovski 04.05.2010-18:48 Македонсото земјоделство се развива со американската помош Бизнис Со

More information

64 Izvještaj Pokazatelji fiskalne decentralizacije za Jugoistočnu Europu: 2011

64 Izvještaj Pokazatelji fiskalne decentralizacije za Jugoistočnu Europu: 2011 64 Izvještaj Pokazatelji fiskalne decentralizacije za Jugoistočnu Europu: 2011 Mreža udruga lokalnih vlasti Jugoistočne Europe (NALAS) ИЗВЕШТАЈ Индикатори за фискална децентрализација за Југоисточна Европа

More information

Народна банка на Република Македонија Дирекција за истражување. Работен материјал. Одржливост на тековната сметка на Република Македонија

Народна банка на Република Македонија Дирекција за истражување. Работен материјал. Одржливост на тековната сметка на Република Македонија Народна банка на Република Македонија Дирекција за истражување Работен материјал Одржливост на тековната сметка на Република Македонија М-р Даница Уневска* М-р Бранимир Јовановиќ* Апстракт Транзициските

More information

Општествена интеграција на жртвите на трговија со луѓе: Проценка на институционалните капацитети на Македонија за заштита на жртвите на трговија со

Општествена интеграција на жртвите на трговија со луѓе: Проценка на институционалните капацитети на Македонија за заштита на жртвите на трговија со Општествена интеграција на жртвите на трговија со луѓе: Проценка на институционалните капацитети на Македонија за заштита на жртвите на трговија со луѓе 06 Ноември 2009 Реинтеграцијата на жртвите на трговија

More information

11. ЕНЕРГИЈАТА И ОПШТЕСТВОТО

11. ЕНЕРГИЈАТА И ОПШТЕСТВОТО 11. ЕНЕРГИЈАТА И ОПШТЕСТВОТО -Количеството енергија консумирано по глава на жител е пропорционално на животниот стандард - со индустријализацијата и порастот на популацијата расте и потрошувачката на енергија

More information

КРЕДИБИЛИТЕТОТ НА ЕВРОПСКАТА УНИЈА ВО МАКЕДОНИЈА Е ДОВЕДЕН ВО ПРАШАЊЕ

КРЕДИБИЛИТЕТОТ НА ЕВРОПСКАТА УНИЈА ВО МАКЕДОНИЈА Е ДОВЕДЕН ВО ПРАШАЊЕ КРЕДИБИЛИТЕТОТ НА ЕВРОПСКАТА УНИЈА ВО МАКЕДОНИЈА Е ДОВЕДЕН ВО ПРАШАЊЕ КРЕДИБИЛИТЕТОТ НА ЕВРОПСКАТА УНИЈА ВО МАКЕДОНИЈА Е ДОВЕДЕН ВО ПРАШАЊЕ Автори: Зоран Нечев 1 и Христијан Петрушев 2 1 Зоран Нечев е

More information

Оценка на оперативните и финансиските перформанси на компаниите, со посебен осврт на ризичноста од вложувањата во хартии од вредност

Оценка на оперативните и финансиските перформанси на компаниите, со посебен осврт на ризичноста од вложувањата во хартии од вредност УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ - ШТИП ЕКОНОМСКИ ФАКУЛТЕТ Студиска програма ФИНАНСИСКО ИЗВЕСТУВАЊЕ И РЕВИЗИЈА Ивана Ивановска Рунтева Магистерски труд Оценка на оперативните и финансиските перформанси на компаниите,

More information

ABOUT THE ISLANDS IN THE REPUBLIC OF MACEDONIA

ABOUT THE ISLANDS IN THE REPUBLIC OF MACEDONIA Географски разгледи (47) 31-46 (2013) 31 ABOUT THE ISLANDS IN THE REPUBLIC OF MACEDONIA УДК: 551.442(497.7) Ivica MILEVSKI Institute of Geography, University Ss. Cyril and Methodius Skopje- Macedonia;

More information

ГОДИШЕН ИЗВЕШТАЈ. за работењето на Стопанска банка а.д. Битола. за 2016 година

ГОДИШЕН ИЗВЕШТАЈ. за работењето на Стопанска банка а.д. Битола. за 2016 година ГОДИШЕН ИЗВЕШТАЈ за работењето на Стопанска банка а.д. Битола за 2016 година Битола, 2017 година Содржина 1. Макроекономско окружување... 3 2. Биланс на состојба... 4 2.1 Пласмани... 5 2.2 Извори на средства...

More information