Finansije riječ latinskog porijekla i

Transcription

1 JAVNE FINANSIJE Prof.dr. NEZIR HUSEINSPAHIĆ UNIVERZITET U TRAVNIKU 2015/2016

2 Opšta teorija o javnim finansijama Sadržaj i funkcija javnih finansija; Mjesto i uloga javnog sektora u sistemu društvenih računa; Alokacija, distribucija i javni izbor; Javni rashodi; Javni prihodi; Javni dug; Fiskalni federalizam;

3 Sadržaj i funkcija javnih finansija 1. Pojam i sadržaj javnih finansija; 2. Zašto postoje javne finansije (javni sektor)? 3. Temeljne funkcije javnih finansija; Javne finansije i njihov odnos prema državi; 5. Metode istraživanja u javnim finansijama.

4 Pojam i sadržaj javnih finansija Finansije riječ latinskog porijekla i potiče od riječi finantio; Riječ finansije uvijek je povezana sa nekim aspektima korištenja novca, novčanim odnosima i novčanim transakcijama; Drugi dio sintagme, riječ javne, u pravilu znače državne; Javne finansije se najčešće definišu kao aktivnosti države vezane za pribavljanje javnih prihoda i izvršenje javnih rashoda;

5 Pojam i sadržaj javnih finansija Razgraničenje između privatnog i javnog sektora nije nimalo lako; Javne financije obrađuju sve javne prihode i prihode budžeta ostalih državnih jedinica i izvanbudžetskih fondova; jednom riječju bavit ćemo se konsolidacijom opće države. U novije vrijeme se koriste termini kao što su ekonomika javnog sektora ili jednostavno javna ekonomija.

6 Skupina finansijskih disciplina Monetarne finansije; Međunarodne finansije; Finansijske institucije i tržišta; Poslovne finansije;

7 Opšte o javnim finansijama Javne finansije predstavljaju ekonomsku disciplinu koja izučava finansijsku djelatnost države i drugih pravnih lica javnog prava kojima je zakonom povjereno da vrše takvu djelatnost

8 Naučne oblasti Javne finansije Hartije od vrijednosti i investicione analize Koriste se u federacijama, državama i lokalnim vladama Koriste ih individualni i institucionalni investitori Proučavaju poreze i druge prihode Mjere rizik u transakcijama sa hartijama od vrijednosti Teže neprofitnim ciljevima Mjere očekivani prinos Institucionalne finansije Međunarodne finansije Proučavaju banke, osiguravajuće kompanije i penzione fondove Studiraju ekonomske transakcije između država i pojedinaca na međunarodnom planu Studiraju štednju i informacije o kapitalu Odnose se na tokove između država Finansijski menadžment (poslovne finansije) Studira finansijske probleme individualnih firmi Traži izvore jeftinih sredstava Traži rentabilne poslovne aktivnosti

9 Zašto postoje javne finansije? Ponuda javnih dobara; Ekstrenalije vanjski učinci; Monopol; Preraspodjela dohotka; Stabilizacijske mjere; Pravne regulative,

10 Temeljne funkcije javnih finansija Uz ima R. Musgravea, dojena ove struke, s pravom se vezuju tri temeljne funkcije javnih finansija: 1. Alokacijska proces alociranja resursa od strane države za namirivanje javnih potreba mimo dijelovanja slobodnog tržišta; 2. Distribucijska raspodjela dohotka između pojedinaca i redistribucijom (preraspodjelom) stvarnog dohotka pomoču programa usmjravanja prikupljenih prihoda (politika poreza i transfera); 3. Stabilizacijska uticaj politike poreza na nivo privrednih aktivnosti i na makroekonomske agregate.

11 Javne finansije i njihov odnos prema državi Organski teorijski pristup Mehanički teorijski pristup

12 Metode istraživanja Normativističke metode utvrđuju kriterije kako bi nešto trebalo biti, nap. kolika bi trebala biti velićina javnog sektor; Pozitivistička metoda polazi od stvarnosti kako nešto jeste, kakva je nap. Struktura budžetskih rashoda i koje su njezine ekonomske posljedice.

13 Uvodna razmatranja: Kako država utiče na privredu? Kako bi država trebala da vrši svoje funkcije? Zašto se neke aktivnosti obavljaju u privatnom a neke u javnom sektoru? Da li bi država trebalo da čini više nego što sada čini, ili pak manje? Da li bi država trebala da radi nešto drugo, ili da promjeni način svog rada? Da li bi njena ekonomska uloga trebala da bude efikasnija?

14 Opšte o javnim finansijama

15 Finansijski posrednici i tržišta

16 Javni rashodi Pojam i vrsta javnih rashoda, Dinamika rasta javnih rashoda, Uzroci rasta javnih rashoda, Vrednovanje javnih rashoda 1. Sistemski pristup vrednovanju javnih rashoda 2. Analitičke metode za ocjenu efikasnosti javne potrošnje, Racionalizacija javnih rashod Dudžet i drugi intstrumenti finansiranja javnih rashoda.

17 Pojam i vrsta javnih rashoda Javni rashodi podrazumjevaju javne izdatke države u najširem smislu radi obavljanja njezinih ustavom i zakonom određenih funkcija, Javni rashodi se mogu klasificirati na više načina: 1. Prema njihovom udjelu u stvaranju BDP-a, 2. Prema nivoima vlasti državne, lokalnih organa uprave i samouprave, 3. Prema obuhvatu i načunu financiranja budžetski i vanbudžetski, 4. Vojne i civilne te redovne i izvanredne, 5. Tekuče i kapitalne.

18 Načela/principi javnih rashoda PRINCIP OPŠTEG INTERESA PRINCIP UMJERENOSTI PRINCIP ŠTEDNJE NAČELO HITNOSTI NAČELO IZVORA SREDSTAVA NAČELO PODUDARNOSTI PRIHODA I RASHODA

19 SA VREMENSKOG STANOVIŠTA SA STANOVIŠTA PRODUKTIVNOSTI PO OBJEKTU TROŠENJA PO KRITERIJU RENTABILNOSTI PO SUBJEKTU TROŠENJA Redovne Vanredne Produktivne Neproduktivne Lične Rentabilne Nerentabilne Materijalne Rashode centralnih, kantonalnih, pokrajinskih, regionalnih i lokalnih državnih organa vlasti.

20 Dinamika rasta javnih rashoda Veličina i dinamika javnih rashoda obično se mjeri sljedećim pokazateljima: 1. Udjelom javnih rashoda u BDP-u (R=G/Y); 2. Koeficijentom elastičnosti javnih rashoda (E= G/G x Y/ Y); 3. Graničnom sklonosti javnoj potrošnji (g= G/ Y); Y oznaka za BDP, a G -za iznos javnih rashoda;

21 Uzroci ubrzanog rasta javnih rashoda Adolf Wagner podjela rada, rastući broj stanovništva, povečanoj gustoći naseljenosti i procesima urbanizacije, Timm tzv. Vremenski pomaci: prirodnog, sistemskog, instutcionalnog i ideološkog,

22 Sistemski pristup vrednovanje javnih rashoda Planning Programing Budgeting System (PPBS); Bit PPBS-a je u sljedećem:

23 Analitičke metode za ocjenu efikasnosti javne potrošnje, Cost benefit analiza (analiza troškova i koristi); Cost efektfiveness analiza (analiza efektivnosti trošenja i analiza ekonomičnosti); nosti); Metode planiranja i programiranja; Metode operacionalizacije i kao što je linearno programiranje itd.)

24 Primjer 1. Cost-benefit analiza Cost benefit analiza u zdravstvu je koncept tzv. ukupnih troškova odnosno cijeni bolesti, Ukupni troškovi bolesti obično obuhvaćaju tri elementa: 1. Gubitke u usluživanju (proizvodnji), 2. Rashode za zdravstvenu zaštitu, 3. Ovisnost, patnju i druge nevolje povezane sa s oboljenjem.

25 Cilj primjene cost-benefit analize u zdravstvu Cilj primjene cost benefit analize u zdravstvu je u tome da utvrdi da li se i koliko dodatnim ulaganjima u zdravstvenu zaštitu smanjuju ukupni troškovi oboljevanja od neke bolesti, tj. da se ustanovi netoučinak tih dodatnih ulaganja (njegovu graničnu efikasnost);

26 Cost-effectiveness analiza Za razliku od cost-benefit analize metodom cost-effectiveness analiza nastoji utvrditi alternativne programe koji uz najmanje troškova osigurava ostvarivanje unaprijed utvrđenog cilja ili skupine komplementarnih ciljeva,

27 Problemi izbora alternativnog programa 1. Da se bira program koji uz najmanje troškove vodi ostvarivanju zadanog cilja ili skupine ciljeva, 2. Da se bira program koji u okviru limitiranih sredstava u najvećoj mjeri vode ostvarivanju cilja odnosno komplementarnih ciljeva, 3. Da se bira program koji osigurava najpovoljniji odnos između ostvarivanja cilja ili skupine ciljeva uloženih sredstava.

28 Problemi izbora alternativnog programa Veliko pogoršanje fiskalne pozicije i rasta fiskalnog deficita tokom 2009 koje je bilo uzrokovano značajnim padom prihoda i nedovoljnog prilagođavanja na rashodovnoj strani, u U skladu s politikama dogovorenim kroz stand- by aranžman, u protekloj godini su poduzete mjere za smanjivanja javne potrošnje (kroz ograničavanje plata u javnom sektoru) i reviziju nekih socijalnih davanja konsolidirani rashodi niži nego što se predviđalo kao posljedica sporog realiziranja kapitalnih stavki u budžetima i zakašnjelog usvajanja kantonalnih budžeta u FBiH

29 Struktura javnih rashoda u Bosni i Hercegovini u godini (ekonomska klasifikacija - % od ukupnih rashoda) Zdravsto; 11% Ekonomski poslovi; 7% Obrazovanje; 8% Kultura, religij a i rekreacija; 1% Socijalna zaštita; 35% Javni red i sigurnost; 9% Odbrana; 3% Opšte javne usulge; 24% Stambena politika; 2%

30 METODOLOŠKI OKVIRI JAVNIH FINANSIJA U FBiH

31 Prikaz nivoa vlasti u BiH OHR VLADA DRŽAVE BOSNE I HERCEGOVINE VLADA F BiH KANTONI Ukupno 10 Supervizor za DB DISTRIKT* BRČKO VLADA RS OPĆINE Ukupno: 84 OPĆINE Ukupno: 63

32 INSTITUCIONALNA STRUKTURA SEKTORA DRŽAVE U B i H BUDŽET FEDERACIJE BiH BUDŽET BiH BUDŽET REPUBLIKE SRPSKE UKUPNO 114 JEDINICA UKUPNO 114 JEDINICA UKUPNO 3 JEDINICE BUDŽETI KANTONA BiH 10 KANTONA BUDŽETI OPĆINA BiH BUDŽETI OPĆINA RS 80 OPĆINA 63 OPĆINA BUDŽET DISTRIKTA BRČKO PENZIJSKI FOND BiH ZDRAVSTVENI FONDOVI BiH FONDOVI ZA NEZAPOSLENE BiH DRUGI FONDOVI BiH UKUPNO 23 FONDOVA PENZIJSKI FOND RS ZDRAVSTVENI FONDOVI RS FOND ZA NEZAPOSLENE RS FOND DJEČJE ZAŠTITE RS UKUPNO 4 FONDOVA FONDOVI DISTRIKT BRČKO 2 FONDA

33 KLASIFIKACIJA POJEDINIH OBLASTI FUNKCIONALNIH DELATNOSTI PO ODELJENJIMA 01 JAVNA UPRAVA 011 Delatnosti izvršnih i zakonodavnih organa, i delatnosti u oblasti finansijskih, fiskalnih i spoljnjih poslova 012 Ekonomska pomoć drugim državam 013 Opšti poslovi 014 Osnovni istraživački rad 015 Istraživanja i razvoj u oblasti javne uprave 016 Druge delatnosti javne uprave 017 Servisiranje javnega duga 018 Opšti transferi između javno-finansijskim institucijama na nivou države 02 ODBRANA 021 Vojna odbrana 022 Civilna zaštita 023 Vojna saradnja i pomoć drugim državama 024 Istraživanja i razvoj u oblasti odbrane 025 Ostale delatnosti u oblasti odbrane 03 JAVNI RED I BEZBEDNOST 031 Policija 032 Protivpožarna bezbednost 033 Delatnosti sidova i ostalih pravosudnih organa 034 Delatnosti zatvora 035 Istraživanja i razvoj iz oblasti javnog reda i bezbednosti 036 Ostale delatnosti iz oblasti javnog reda i bezbednosti 04 EKONOMSKE DELATNOSTI 041 Delatnosti iz oblasti opštih ekonomskih poslova, i poslovi povezani sa radom Poljoprivreda, šumarstvo, ribarstvo i lov Vađenje i distribucija energetskih sirovina 044 Rudarstvo, industrija i građevinarstvo

34 045 Saobraćaj 046 Komunikacije 047 Ostale ekonomske delatnosti 048 Istraživanja i razvoj u oblasti ekonomskih delatnosti 049 Ostale delatnosti u oblasti ekonomskih poslova 05 ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE 051 Sakupljanje i upravljanje otpadom 052 Upravljanje otpadnim vodama 053 Smanjivanje zagađenja 054 Očuvanje biodiverziteta i životne sredine 055 Istraživanja i razvoj u oblasti zaštite životne sredine 056 Ostale delatnosti u oblasti zaštite životne sredine 06 STAMBENA IZGRADNJA I PROSTORNI RAZVOJ 061 Stambena izgradnja 062 Delatnosti iz oblasti prostornog planiranja i razvoja 063 Vodosnabdevanje 064 Javno osvetljenje 065 Istraživanja i razvoj u oblasti stambene izgradnje i prostornog razvoja 066 Ostali poslovi u oblasti stambene izgradnje i prostornog razvoja 07 ZDRAVSTVO 071 Snabdevanje lekovima, ostalim farmaceutskim proizvodima i ortopedskim pomagalima Vanbolničke zdravstvene usluge Bolničke zdravstvene usluge 074 Usluge opšteg zdravstvenog osiguranja 075 Istraživanja i razvoj u oblasti zdravstva 076 Ostale delatnosti u oblasti zdravstva 08 REKREACIJA, KULTURA I DELATNOSTI NEPROFITNIH ORGANIZACIJA, DRUŠTAVA, UDRUŽENJA I OSTALIH INSTITUCIJA 081 Delatnosti u oblasti sporta i rekreacije Kulturne delatnosti Delatnosti radia, televizije i izdavaštva

35 084 Delatnosti neprofitnih organizacija, društava, udruženja i ostalih neprofitnih institucija 085 Istraživanja i razvoj u oblasti sporta, kulture i delatnosti neprofitnih organizacija i institucija 086 Ostale delatnosti u oblasti sporta, kulture i ostalih neprofitnih organizacija i institucija 09 OBRAZOVANJE 091 Predškolsko vaspitanje i osnovnoškolsko obrazovanje 092 Srednjoškolsko obrazovanje 093 Obrazovanje na višim školama 094 Visokošolsko obrazovanje 095 Obrazovanje, koje nije moguće definisati po stepenima 096 Pomoćne usluge u obrazovanju 097 Istraživanja i razvoj u oblasti vaspitanja i obrazovanja 098 Ostale delatnosti u oblasti obrazovanja 10 SOCIJALNA SIGURNOST 101 Zaštita obolelih i invalidnih osoba 102 Penziona zaštita i socijalna zaštita starijih sugrađana 103 Zaštita preživelih članova porodice 104 Zaštita dece i porodice 105 Zaštita nezaposlenih osoba 1 06 Rešavanje stambenih problema pojedinačnih kategorija stanovništva 107 Obezbeđivanje socijalne sigurnosti socijalno ugroženim i socijalno isključenih kategorija stanovništva 108 Istraživanja i razvoj u oblasti socijalne sigurnosti 109 Ostale delatnosti u oblasti socijalne sigurnosti

36 Budžetski ciklus Priprema budžeta, Usvajanje plana budžeta, Provođenje budžeta, Usvajanje izvršenja budžeta,

37 Budžet i budžetska politika Fra. Bougette (bouge kožna torba, Odražava plan prihoda i rashoda u određenom vremenskom periodu, Ekonomsko-politički efekti budžetske politike, Finansijski budžet, Ekonomski budžet predviđanje osnovnih elemenata privrednog života, - Razvijeni oblik finansijskog budžeta.

38 Osnovne karakteristike budžeta Budžet donosi najviše predstavničko tijelo, Budžet je finansijski instrument, Budžet je zakon pomobliku, a ne po sadržaju, Budžetom se planiraju rashodi i prihodi koji se izražavaju u novčanom iznosu, Obavezno ptethodno usvajanje budžeta vrši se prije početka budžetske godine, Prihodi i rashodi grupisani su po vrsti i svrsi.

39 Funkcije budžeta Ekonomska funkcija sve naglašenija funkcija budžeta kao instrumenta ekonomske politike, - Povezanost budžeta sa kretanjima u privredi, - Alokaciona funkcija, - Redistributivna funkcija, - Stabilizaciona funkcija, Politička funkcija, Pravna funkcija,

40 Budžetska načela ili pricipi Formalno statistički budžetski principi odnose se oblik i sadržaj budžeta ili finansijskog plana, Dinamičko materijalni budžetski principi odnose se na pripremu i izvještavanje budžeta ili finansijskog plana,

41 Formalno statistički principi Načelo budžetske potpunosti iskazivanje svih prihoda i rashoda u punim iznosima, Načelo budžetskog jedinstva, - Dvojni budžeti - redovni i neredovni, redovni (eksplotacioni) kapitalni, vanredni budžeti i aneksi, - Autonomni budžeti, Načelo tačnosti tri metode: 1. direktna, 2. automatska i 3. metoda majorizacije, Načelo specijalizacije specijalizacija prihoda i rashoda,

42 Dinamičko materijalni principi Načelo ravnoteže uravnoteženje rashoda sa prihodima, Odstupanje: teorija sistemskog budžetskog deficita, teorija cikličnog budžetskog deficita, teorija stabilizacionog budžeta, teorija kompenzatornog budžeta, Načelo jednogodišnjosti, - Metod budžetske godine polazi od momenta ostvarivanja prihoda i rashoda, - Metod računske godine polazi od momenta nastanka prihoda i rashoda, Načelo javnosti.

43 Budžetske proceduru Sastavljanje i usvajanje budžeta, - Budžetske incijativa, - Metodologija planiranja prihoda i rashoda, Metoda direktnog procjenjivanja, Metoda automatskog procjenjivanja, Normativni metod, - Privremeno finansiranje, - Izrada budžetskog prijedloga,

44 Budžetske procedure Izvršenje budžeta na osnovu Zakona o izvršenju - Naredbodavci - organi uprave koji imaju ovlaštenje da upravljaju državnom imovinom, da se brinu o prikupljanju državnih prihoda i da donose odluke o njihovoj raspodjeli, - Računopolagači lica koja vrše neposredno rukovanje finansijskim sredstvima, Kontrola izvršenja budžeta prema vremenu, metodi, subjektima, organima koji vrše kontrolu i politička kontrola, Završni račun (obračun).

45 BUDŽETI POJEDINIH INSTITUCIJA DRŽAVE I KONSOLIDOVANI BILANSI SVIH BUDŽETA BUDŽET FEDERACIJE BiH BUDŽET BiH BUDŽET REPUBLIKE SRPSKE UKUPNO 114 JEDINICA UKUPNO 114 JEDINICA UKUPNO 3 JEDINICE BUDŽETI KANTONA BiH 10 KANTONA BUDŽETI OPĆINA BiH BUDŽETI OPĆINA RS 80 OPĆINA 63 OPĆINA BUDŽET DISTRIKTA BRČKO PENZIJSKI FOND BiH ZDRAVSTVENI FONDOVI BiH FONDOVI ZA NEZAPOSLENE BiH DRUGI FONDOVI BiH UKUPNO 23 FONDOVA PENZIJSKI FOND RS ZDRAVSTVENI FONDOVI RS FOND ZA NEZAPOSLENE RS FOND DJEČJE ZAŠTITE RS UKUPNO 4 FONDOVA FONDOVI DISTRIKT BRČKO 2 FONDOVA KONSOLIDOVANI UKUPNI BILANSI BUDŽETA UKUPAN BROJ JEDINICA : 186

46 Ciljevi budžeta Putem budžetsko instrumenta osigurati provedbu makroekonomske politike i postići željeni nivo i dinamiku privredne aktivnosti, Osigurati privrednu stabilnost, postiči punu zaposlenost, te kontrolu inflacije, Osigurati predviđeni nivo zadovoljenja lavnih potreba, Postiči odgovarajući nivo raspoloživih prihoda,

47 Ciljevi budžeta Osigurati kontrolu trošenja javnog (državnog) novca, Osigurati računovodstvenu evidenciju koja če osigurati tačne i ažurirane podatke o iznosima primitaka i izdataka tj. osigurati nadzor nad izvršenjem budžeta, Na temelju računovodstvene evidencije omogučiti utvrđivanje odstupanje ostvarenog od očekivanog, što će pravovremeno upozoriti na dolazeće probleme, Implementacija sistema budžeta koji će biti adekvatan političkoj, ekonomskoj, socijalnoj slici i komparativan u odnosu na druge zemlje.

48 Metode obračuna budžeta Sistem obračuna, Sistem trezora, Sistem računovodstva i finansijskog izvještavanja, Organizacija trezora, Sistem investiranja javnih prihoda,

49 Načelo modificiranog nastanka događaja Prihodi se priznaju u trenutku kada su ostvareni (zarađeni), a rashodi se priznaju u trenutku kada su u funkciji ostvarenja prihoda stvarno i nastali, dakle, prema modifikovanom akrualnom principu svi rashodi evidentiraju se kada su i nastali, a svi prihodi kada su naplaćeni,

50 Raspored viška prihoda nad rashodima raspoređuje se: Za vračanje u budžet tj. račun trezora, Za rezerve, Za potrebe održavanja likvidnosti budžetskog korisnika,

51 Višak rashoda nad prihodima se pokriva iz: Eventualnog viška prihoda drugih korisnika /vlada/, Planiranih rezervi zakon o budžetu propisuje 3% rezervi od prihoda bez primitaka, Krediti od banaka,

52 Fiskalni okvir, fiskalna politika i održivost budžeta u BiH Organizacioni okvir fiskalne politike u Bosni i Hercegovini Teoretska fiskalna pravila Fiskalno Vijeće u BiH (pravni osnov i funkcije) Sistem budžetiranja u BiH Budžet institucija BiH i međunarodnih obaveza Održivost budžeta

53 Nadležnosti države u vođenju ekonomske politike Monetarna politika Carinska politika Spoljnotrgovinska politika Finansiranje državnih institucija i međunarodnih obaveza Sve druge nadležnosti, kojenisu definisane Ustavom BiH, pripadaju entitetima. Odgovornost za vođenje fiskalne politike pripala je entitetskim vladama.

54 Instrumenti fiskalne politike Porezi osnovni instrument fiskalne politike. Mogu da budu: posredni (povećavaju cene, prevaljujeju se potrošačima) i neposredni (smanjuju dohodek, poreski obveznik = poreski platac) Prema poreskom izvoru: porezi na imovinu, dohodak i potrošnju. Takse novčana naknada koja se plaća za uslugu koju vrše državni organi. Akcize vrsta poreza koja opterećuje potrošnju pojedinačnog dobra. primenjivani za finansiranje osiguranje, zdravstvenu zaštitu. Prihodi od javnih dobara prihodi koje ostvaruje država kao vlasnik imovine.

55 Fiskalna politika Fiskalna politika, kao jedan od najznačajnijih instrumenata ekonomskepolitike, proizvodi brojne efekte, na direktanili indirektan način.

56 Efekti fiskalne politike Efektifiskalne fiskalne politike nastaju kao rezultat težnje za ostvarenjem prethodno pomenutih fiskalnih i nefiskalnih ciljeva u ekonomskom sistemu, poput: 1. pune zaposlenosti, 2. stabilnosti cijena, 3. poboljšanja platnog bilansa, 4. podsticanja privrednog rasta, 5. kao i preraspodjele dohotka i imovine.

57 Efekti fiskalne politike I pored brojnih dejstavafiskalne politike, mogućeje izdvojiti: 1. efektetražnje, 2. efekte likvidnosti, 3. odnosno efektestabilizacije, 4. efekte stimulacije i, 5. efekteredistribucije.

58 Fiskalna politika Može zaključiti da mjerefiskalne politike, odnosno automatski stabilizatori, formule elastičnosti i diskrecione mjere, mogu biti usmjerene kako na podsticanje privrednog rasta(efekat stimulacije), regulisanje nezaposlenosti i nivoa cijena(efektiefekti stabilizacije), takoina redistribuciju dohotka i imovine (efekti redistribucije).

59 Ekspanzivna fiskalna politika Podrazumjeva ili rastuću potrošnju države i/iliili smanjenje poreza. Posljedica takve fiskalne politike može biti ili rastući budžetskideficit deficit ili smanjujući budžetski suficit. Budžetskideficit deficit država finansira svojim zaduživanjem. Bosna i Hercegovina svojdeficit finansira ili zaduživanjem kodmmf ili emisijom vrednosnih papira(trezorski zapisi). Tako nastaje državni ili javni dug.

60 Kontrakciona ili restriktivna fiskalna politika uključuje smanjenje državne Potrošnje i/iliili povećanje poreza. Primenjuje se kada se želi obuzdati rast AD i nepovoljna kretanja u platnom bilansu. Posljedica takve fiskalne politike može biti ili rastući budžetski suficit ili smanjujući budžetski deficit. Veličina deficita ili suficita zavisi od stanja u kojem se privredanalazi. Akoje privreda u usponu zarade ljudi rastu i iznosi naplaćenih poreza biće veći. Tada je nezaposlenost niska pa će isplaćene naknade nezaposlenima biti niske. To će povećati suficit i smanjiti budžetski deficit. Naime, funkcija poreza je pozitivnog nagiba (sa rastom dohotka povećavaju se poreski prihodi), dok je funkcija državne potrošnje negativnog nagiba (sa rastom dohotka smanjuje se nezaposlenost i isplaćene naknade nezaposlenima) Ukoliko se veličina suficita i deficita menja uskladu sa promenomjenom

61

62 Mjesto i uloga javnog sektora u kružnom toku sredstava Pojednostavljeno cijeli privredni sistem možemo podijeliti na samo tri sektora: 1. Sektor kučanstva, 2. Sektor preduzeća, 3. Sektor države, Na slici 1. prikazane su transakcije između sektora privrede.jedan dio transacija odvija se preko tržišta, a drugi u neposrednim odnosima između države i sektora kučanstva i preduzeća, Realne i finansijske transakcije realne isprekidana linija a finnsijska puna linija,

63 Teorija i politika javnih rashoda

64 Relacije od Relacijom 1 predočen je susret kučanstva i preduzeća na tržištu rada, na kojem preduzeće kupuje radnu snagu, Istovremeno, relacijom 2 označeno je sticanje dohotka kučanstva po toj osnovi. To isto radi i država, koja angažira dio radne snage u proizvodnji javnih dobara i usluga i za to plaća naknade kučanstvu. Itd... Glavni dio transakcija odvija se putem instrumenata fiskalnog sistema 5 i 8.

65 Prijelog budžeta u FBiH

66 Funkcija potrošnje Y = C + I + G Pri čemu je: Y nacionalni dohodak, C lična potrošnja, I neto investicije i G opšta potrošnja;

67 Javni prihodi Javinim prihodima se smatraju prihodi budžeta i vanbudžetskih fondova, zavoda, agencija i prihodi za druge javne potrebe koji se ostvaruju u skladu sa zakonima i drugim propisima donesenim na osnovu Zakona o pripadnosti javnih prihoda u FBiH,

68 Poreska struktura u BiH Poreski oblici: Porez na potrošnju Porez na dohodak Porez na dobit Porez na imovinu

69 Vrste i klasifikacija javnih prihoda Redovni vanredni prihodi; Originalni i derivatni; Javnopravni i privatno pravni; Prihodi od stanovništva i pravnih lica; Parafiskalni -kao poseban oblik prihoda;

70 Javni prihodi Prema pravilniku o načinu uplate javnih prihoda budžeta i vanbudžetskih fondova na terioriji F BiH javni prihodi, su: 1. Prihodi od indirektnih poreza sa jedinstvenog računa (PDV-e, carine), 2. Porezi, 3. Naknade i takse, 4. Novčane kazne, 5. Doprinosi

71 Naplata indirektnih poreza u 2014.godini Izvor: Fiskalno vijeće BiH, Globalni okvir fiskalnog bilansa I politika u BiH

72 Izvanrdni prihodi koji imaju karakter javnih prihoda Novac iz primarne emisije CB BiH; Javni dug države; Pokloni i dr.;

73 ISKAZIVANJE JAVNOFINANSIJSKIH TOKOVA PREMA GFS EKONOMSKOJ KLASIFIKACIJI A. PRIHODI I RASHODI 1. PRIHODI 2. RASHODI POREZI DOPRINOSI ZA SOC.ZAŠT. 3. NEPOREZNI PRIHODI 4. PRIMLJENI TRANSFERI 5. TRANSFERI OD OSTALIH NIVOA VLASTI 6. DONACIJE 7. DRUGI NEPORESKI PRIHODI PPLAĆE I DRUGA NAKNADE ZAPOSLENIM DOPRINOSI POSLODAVCA IIZDACI ZA ROBE I USLUGE KKAMATE SSUBVENCIJE TTRANSFERI POJEDINCIMA TTRANSFERI DRUGIM NIVOIMA VLASTI 8. KAPITALNI TRANSFERI 9. DRUGI RASHODI TEKUĆI SUFICIT (TEKUĆI DEFICIT)

74 Porezi i poreska politika Porezi su oblik ili instrument formiranja javnih prihoda, pokrića budžetskih rashoda i zadovoljenja javnih potreba: Teškoća u definisanju i objašnjavanju poreza proizilazi iz činjenice da postoj tri osnovna načela uvođenja i nametanja poreza: 1. Nametanja poreza obavezno silom; 2. Uvođenje poreza na osnovu ugovora između određenih staleža, klasa i vladara; 3. Ustavno uvođenje i plaćanje poreza (kapitalizam i socijalizam);

75 Osnovna obilježja poreza Porez je javni (državni) prihod; Porez je prinudno davanje; Porez je davanje bez direktnih protivu naknada; Porez je davanje iz viška proizvoda, ili, što je rijetko, iz imovine; Porezi su redovni prihodi; Jednostrano su utvrđeni od strane države; Derivatni su prihodi države; Redovno se naplaćuju u novcu; Porezi su nedestinirani javni prihodi, itd.;

76 Osnovna obilježja poreza Porez kao instrument fiskalne politike postaje jedan od osnovnih sredstava za stabilizacione politike, posebno usmjerene u pravcu borbe protiv inflacije, pošto dijelije na sužavanje novčane tražnje na tržištu i na uspostavljanje robno- novčane ravnoteže;

77 Teorija opravdavanja poreza Sve teorije opravdavanja poreza danas se uglavnom svrstavaju na: 1. Klasične teorije; 2. Savremene teorije (građanske, socijalističke);

78 Klasične teorije Teorija sile Teorija ugovora; Teorija cijena usluge: 1. Teorija osiguranja; 2. Teorija uživanja; Teorija reprodukcije; Organska teorija;

79 Neokeynzijanska teorija Tri varijante teorije: 1. Porezi stimulator proizvodnje; 2. Antikrizna teorija poreza; 3. Antinflaciona teorija;

80 Elementi oporezivanja Lični elementi oprezivanja: 1. Poreske vlasti; 2. Poreski obveznik; 3. Poreski platilac; 4. Poreski destinatar; Materijalni elementi oporezivanja:

81 Materijalni elementi oporezivanja Poreska osnovica; Poreska jedinica; Poreska stopa; Poreska tarifa; Poreske liste; Poreski katastar; Poreski objekt; Poreska sposobnost; Proporcionalna metoda oporezivanja;

82 Materijalni elementi oporezivanja Progresivna metoda oporezivanja; Degresivna metoda oporezivanja; Restitucija poreza; Poreska opomena; Prisilna naplata; Poreske olakšice; Zastarivanje poreza; Poreska politika;

83 Poreska evazija Poreska evazija predstavlja radnje i propuštanje novih radnji, koje poreski obveznik preduzima radi izbjegavanja plaćanja poreza; Evazija poreza je posljedica nastojanja poreskog obveznika da smanji poreski teret;

84 Pojavni oblici evazije poreza Zakonske ili dopuštene porezni obveznik ne dolazi u sukob sa zakonom (primjer: cigareta) namjerna ili nenamjerna; Nezakonita evazija: 1. Utaja ili defraudacija; 2. Kontrabanda ili krijumčarenje;

85 Efekti prevaljivanja poreza O prevaljivanju poreza govorimo kada poreski obveznik prihvati poresku obavezu, ali ne i namjeru da plati porez, većporeski teret snosi neka druga osoba; Bez plaćanja poreza ne može ni biti prevaljivanja;

86 Prevaljivanje poreza Namjerno ili nenamjerno; Prevaljivanje unaprijed ili unazad; Jednostruko ili višestruko;

87 Faktori prevaljivanja Tri su osnovne grupe faktora: 1. Ekonomski slobodno formiranje i kretanje ponude i tražnje; 2. Subjektivni; 3. Istoriski faktori prevaljivanja;

88 Faze prevaljivanja Perkusija; Reperkusija; Incidenca; Difuzija;

89 POLITIKA JAVNOG DUGA 1. Definicija javnog duga 2. Karakteristike javnog duga 3. Uzroci stvaranja javnog duga 4. Klasifikacija javnog duga 5. Emisija javnog duga 6. Amortizacija javnog duga 7. Konverzija i konsolidacija javnog duga

90 Pojam i definicija javnog duga Javni dug (državni dug): akumulirana pozajmljena novčana sredstva države, odnosno zbir svih potraživanja prema državi koji imaju njezini domaći ili inozemni povjerioci u određenom trenutku. Javni dug je izvanredni prihod države i već duže vrijeme se susreće kao jedan od izvora finansiranja njenih funkcija; Treba razlikovati dudžetski deficit od javnog duga jer je javni dug kumulativ prošlih dudžetskih deficita;

91 Klasifikacija javnog duga 1. Prema teritorijalnom principu: unutrašnji i vanjski; 2. Prema metodama kojima se država služi da bi država došla do sredstava: dobrovljni i prinudni, 3. Prema načinu otplate i garancije: anuitetski, rentni, dugovi s naplatom i bez naplate kamata, 4. Prema tome da li država istovremeno preuzima obavezu da daje i neki zalog kao garanciju za uredno plaćanje kamata i otplata, javni dugovi se dijele na: zajmove sa zalogom i zajmove bez zaloga, 5. Prema vremenu za koji se formirani: leteći ili kratkoročni (privremeni) ili konsolidovani ili dugoročni,

92 Budžetski deficit se pokriva iz tri izvora: 1. Zaduživanje države kod središnje banke; 2. Zaduživanjem na domačem finansijskom tržištu kapitala; 3. Zaduživanjem u inostranstvu;

93 Tri faze nastanka javnog duga 1. Emisija; 2. Amortizacija; 3. Konvezija

94 Osnovni problemi javnog duga Nekoliko teorijskih i praktičnih pitanja: 1. David, Ricardo sa stajilišta integracijske preraspodjele tereta javnog duga, javni dug je neutralan teorem ekvivalencije ); 2. A. Lener tvorac komenzatorskih finansija dopušta da postoji jedna mogućnost prevaljivanja tereta javnog duga na buduće generacija, 3. Neoklasičari 20. stolječa drže da je učinak istiskivanja javnog duga toliko snažan da neminovno dovodi do smanjenja opsega investiranja i kapitala koji ostaje na raspolaganju budućim generacijama.

95 Upravljanje javnim dugom Pod upravljanjem javnim dugom podrazumjevamo donošenje odluka o refinansiranju i otplati javnog duga, konverziji i reprogramiranju duga, emisiji novog duga, izbor ročne strukture javnog duga, Osnovni kriterij za upravljanja javnim dugom je minimiziranje troškova finansiranja, tj. visine kamatne stope (naravno ovo je pojednostavljeni kriterij),

96 Upravljanje javnim dugom Konverzija javnog duga olakšavanje tereta javnog duga snižavanjem kamatnih stopa, Konsolidacija javnog duga unifikacija javnih dugova, odnosno spajanje više dugova sa različitim kamatnim stopama i rokovima u jedinstven, unificiran dug, Uslovi za konverziju: finansijski, pravni i socijalni,

97 Upravljanje javnim dugom Upravljanje javnim dugom postaje vrlo važna stvar, i to sve važnija s povećanjem njegove veličine i diverzifikacijom njegove ročne struktura, Veličina i struktura javnog duga utiče na visinu kamate za njegovu servisiranje, ali se, takođe, izravno odražavaju na likvidnost privrede, nivo investicijskih aktivnosti i ukupnu dinamiku privrednih kretanja.

98 Upravljanje javnim dugom Kroz savremeni javni dug sintetiziraju se rezultati i učinci tri najvažnija segmenta finansijskog sektora: 1. monetarne politike, 2. fiskalne politike, finansijska tržišta, Kroz tri funkcije javnih finansija: 1. alokacijska, 2. redistribucijska, 3. stabilizacijska.

99 Kriterij EU u odnosu na javni dug Svaka zemlja EU, da bi postala članicom EMU mora ispunjavati kriterije konvergencije (iz domena monetarnih i fiskalnih kriterija) s aspekta njene makroekonomske politike, pri ćemu ne bi smjelo biti većih odstupanja, premda je bilo određene fleksibilnosti u ispunjavanju postavljenih kriterija,

100 Osnovni kriteriji konvergencije Jedan od osnovnih kriterija konvergencije EU jeste: Odnos javnog duga i BDP-a ne smije biti veći od 60% utvrđen Kopenhagenskim kriterijima, Optimalan nivo zaduženosti

101 Javni dug BiH Ukupan javni dug BiH je jedan od važanih elemenata za ocjenu kreditnog rejtinga BiH, Vanjski dug se servisira iz državnog budžeta iz fiskalnih izvora koji se prenose sa jedinstvenog računa za prikupljanje indirektnih poreza, ali ostalo je neriješeno pitanje unutrašnjeg duga na način da obezbjedi makroekonomsku stabilnost i fiskalnu održivost,

102 Struktura javnog duga BiH Ukupan javni dug Vanjski dug Unutrašnji dug Restitucija

103 Granice javnog duga Može se govoriti o optimalnoj i gornjoj granici javnog duga ali ni jednu ni drugu nije lako definirati, Optimalno zaduživanje javnim dugom udjel javnog duga u BDP-u, 1. Udio izdataka za kamate u BDP-u R/BDP, 2. Udio ukupnog javnog duga u ukupnom BDP-u D/BDP.

104 Granice javnog duga Za sada BiH nije prezadužena i svrstana je u grupu srednje zaduženih zemalja jer je udio javnog duga je oko 40% BDP-a, Dakle, u granicama je mastrhtskih kriterija do 60% GDP-a,

105 Vanjski dug

106 Granice javnog duga Ukupan vanjski javni dug BiH na kraju iznosio je 11,56 milijade KM; Od toga na Federaciju BiH se odnosi 6,5 mililijarde KM; Na Republiku Srpsku 5,06 miliarde KM; Planira se vanredno zaduženje u Feredracija BiH sa 40 miliona KM a Republika srpska sa 245 miliona KM;

107 Granice javnog duga Javni dug ima tendenciju rasta, ali još uvijek nije faktor koji može pretjerano zabrinjavati, Javni dug je posljedica deficita u državnom budžetu i vanjskoj trgovini zemlje, Dakle, BiH bilježi dvostruki (twin deficit), deficit vanjske trgovine i deficit državnog budžeta, Dugoročno je ugrožena međunarodmna likvidnost zemlje,

108 Vanjski dug BiH Vanjski dug BiH je nastao u skladu sa međunarodnim sporazumom u periodu do godine, Vanjska zaduženja BiH su alocirana na F BiH, RS, Brčko Distrikt BiH i Institucije BiH, zaduženja entiteta, U periodu stari dug je opao za 27,2%, s druge strane novi dug je u istom periodu rastao za 75,5%,

109 Vanjski dug BiH prema namjeni korištenja U ukupnom stanju vanjske zaduženosti po osnovu novih kredita 53,38% odnosi se na kredite usmjerene na realizaciju infrastrukturnih projekata, 35,21% na kredite namjenjene javnom sektoru, te 11,41% je angažovano za privredne djelatnosti,

110 Servisiranje vanjskog duga Imajući u vidu da je većina kredita odobrenih BiH dospijela za naplatu tj. istekao grejs period, od 2009.godine učešće plaćenih glavnica u strukturi ukupno servisiranih obaveza, u odnosu na plaćene kamate i druge troškove bilježi tendenciju rasta,

111 Servisiranje vanjskog duga U periodu godina obaveze po osnovu vanjskog duga iznose 760,92 mil KM, od ćega se na oplatu glavnice odnosi 659,13 mil KM ili 86,71%, na otplatu kamate, servisnih i drugih troškova 101,10 mil KM ili 13,29%, U ukupnoj otplati glavnice za posmatrani period, na isplaćene obaveze prema MMF-u se odnosi 49,40% ili 325,96 mil KM,

112 Servisiranje vanjskog duga Ukupno ostvarenom iznosu servisiranih obaveze u posmatranom periodu, FBiH je učestvovala sa 494,29% mil KM (64,96%), RS sa 261,06 mil KM (34,31%), Distrikt Brčko 1,52 mil KM (0,20%), te Institucije BiH sa 4,05% mil KM (0,53%),

113 Unutrašnji dug BiH Za razliku od vanjskog duga, unutrašnji dug (stara devizna štenja, ratna potraživanja, dugoročne obveznice, trezorski zapisi, refundacija poreza, obaveze po kreditima i ošpte obaveze) kao dio ukupnog duga je znatno manji i stabilniji,

114 Unutrašnji dug BiH U periodu unutrašnji dug je pao za 47,5%, što je jako pozitivn trend, Unutrašnju zaduženost čine sljedeće komponente: 1. Direktni indirektni unutrašnji državni dug, 2. Unutrašnji dug entiteta i Distrikta, 3. Unutrašnji dug opština, gradova i kantona,

115 Restitucija Prema anketi koju je provela državna Komisija za restituciju zahtijeva za povrat oduzete imovina njihovim vlasnicima podneseni su od potražilaca u gruboj procjeni vrijednosti od 55,8 milrd KM,

116 Rješenja povrata Naturalni povrat, Zamjenska restitucija, Finansijska restitucija, Prijedlog je da se restuticija završi u periodu do 2028.godine,

117 Alokacija, distribucija i javni izbor Zadovoljenje potreba za javnim dobrom; Vrste javnih prihoda; Preraspodjela dohotka; Javni izbor;

118 Alokacijska funkcija javnih financija Kada je riječ o alokacijskoj funkciji javnih finansija, onda se, prije svega, misli na to kolika bi zapravo trebala biti veličina javnog sektora, odnosno opseg javnih dobara;

119 Poreska politika i efekti oporezivanja Porezi postaju jedno od najsnažnijih sredstava za preraspodju nacionalnog dohotka, s jedne strane na pojedine subjekte, a s druge, na različite oblike potrošnje (investicione i opšte ili na akumalaciju (štednju);

120 Ekonomski efekti oporezivanja Djelovanje poreza na dohodak i ekonomski razvoj, Djelovanje poreza na ekonomsku strukturu, Satabilizaciono dijelovanje poreza, Djelovanje poreza na investicije, Djelovanje poreza na potrošnju i akumulaciju, Djelovanje poreza na trgovinski i platni bilans,

121 Djelovanje poreza na dohodak i ekonomski razvoj, Djelovanje poreza na dohodak je jedno od osnovnih dielovanja, a usko je vezano za novi koncept fiskalne i nefiskalnih ciljeva oporezivanja, Oporezivanje na dohodak dijeluje direktno i indirektno, Svako povećanje poreza negativno dijeluje na dohodak i ekonomski rast,

122 Faktori od kojih zavisi djelovanje poreza na dohoda Da li se prikupljena sredstva troše ili drže neutrošena u budžetu, Da li je potrošnja nastala znatno kasnije u odnosu na prikupljena sredstva, U kom pravcu se usmjeravaju ova sredstva kroz budžet (materijalni rashodi, lični dohotci, privredne i neprivredne investicije, itd. Da li se radi o direktnim ili indirektnim porezima,

123 Djelovanje poreza na izmjenu ekonomsku strukturu privrede Razmještaj kapaciteta, Brži ili sporiji razvoj određenih grana privrede, Dislokacija i izmjena strukture proizvodnje, Na izmjenu strukture zaposlenosti, Preusmjeravanje tražnje s uvoznih na domaće proizvode, Na strukturu cijena proizvoda.

124 Specifična djelovanja poreza Podsticanja razvoja nerazvijenih područja, Onemogučavanje pretjerane koncentracije industrije u određenim regionima, Otklanjanje strukturnih dijelovanja, Poreska politika damping,

125 Satabilizaciono dijelovanje poreza Promjena poreza (povećanje ili smanjenje, uvođenje novih, oslobađanje poreza) značajno djeluje na formiranje i ponašanje novčane kupovne snage ili raspoloživog novčanog dohotka, Pod pretpostavkom neravnoteže u privredi, porezima se može djelovati na različite načine, na njeno otklanjanje.

126 Porezima se može djelovati U pravcu regulisanja kupovne snage (tražnje), stvorene neadekvatnom raspodjelom nacionalnog dohotka, U pravcu regulisanja kupovne snage, tvorene pretjeranom (neadekvatnom)emisijom novca,

127 Stabilizaciona funkcija poreza Pomoću poreza se mogu značajno neutralizirati inflacioni procesi, Ovom stabilizacionom djelovanju poreza u savremenoj finansijskoj teoriji pridaje se poseban značaj.

128 Kako onda treba biti postavljen poreski sistem Tako da osigurava djelovanje u pravcu osiguravanja dovoljnih sredstava za pokriće javnih rashoda, Odgovarajuće stabilizacione (konjukturne) efekte poreza,

129 Neka od aktualnih pitanja!? Da li u uslovima inflacije koristiti poreze na dohodak, a pri tome uzeti u obzir ili dohodak preduzeća ili dohodak zaposlenih, neraspoređenu dobit, određene fondove banaka (u cilju ograničavanja kredita) itd. Da li u uslovima depresije (smanjenog privrednog rasta) koristiti poreske olakšice na razne oblike dohotka (za koje nema garancije da će otići u potrošnju) ili direktno koristiti poreska rasterećenja pojedinih oblika potrošnje.

130 Djelovanje poreza na investicije Suštinu poreske politike treba sagledati u njenoj većoj ili manjoj usmjerenosti i uspješnosti stimulacije ili destimulacije investicija, Porezima na investicije je moguće djelovati na više načina,

131 Prvi način, povećanje poreza Povećanjem poreza mogu se neposredno smanjiti i ograničiti raspoloživi fondovi za investicije, čime neminovno dolazi i do smanjenja investicija, Promjena poreza ima direktni utjecaj na investicione aktivnosti, rentabilnost preduzeća, odluke o investiranju, zadržavanje dohotka, itd.

132 Drugi način, stimulisanja investicija Blaži način oporezivanja ili oslobađanje za određeni period, dohotka koji se usmjerava u investicije, Uvođenjem premija za ulazak u nove investicije, posebno kada su poslovni izgledi slabi ili se radi o krizi i recesiji, tj. Velikom riziku zbog ulaska u investicije (gubitci). Ubrzana amortizacija investicije, Beskamatni krediti, Primjer Švedske

133 Djelovanje poreza na potrošnju i akumulaciju Djelovanje poreza na trgovinski bilans i na platni bilans, uglavnom se odvija, kroz djelovanje na cijene roba i usluga u uvozu i izvozu (carine), odnosno indirektno preko vraćanje carina, carinske tarife, preferencijala, stimulacija i dr.

134 Djelovanje poreza na trgovinsku bilansu Aspekt djelovanja poreza na izvoz, Aspekt djelovanja poreza uvoz, Aspekt djelovanja poreza na ukupne izvozne i uvozne odnose, odnosno na proces njihovog uravnoteženja (u trgovinskom i platnom bilansu),

135 Djelovanje poreza na izvoz Osnovni cilj ekonomske politike politike svake zemlje je stimulacija izvoza, Porezi povećaju ili smanjuju cijenu izvoznih roba, Porezima se može stimulisati izvoz domaće robe smanjem plaćenog poreza ili oslobađanje od plaćanja poreza na robu koja se izvozi,

136 Djelovanje poreza na uvoz Obično je to u suprotnom pravcu u odnosu na izvozne aranžmane, Radi se, prije svega, o ograničenju i otežavanju uvoza inostrane robe ili, eventualno, kapital, Najčešće se koriste: uvozna carina, uvozne takse, porez na promet roba i usluga u uvozno izvoznim aražmanima, Prelevmani, kao oblik preraspodjele sredstava i podsticanja određene domaće proizvodnje,

137 Zašto se mora sprovoditi djelovanje poreza na trgovinsku i platnu bilansu? Razlog za to je stimulisanje izvoza i ograničavanje uvoza u cilju popravljanja stanja trgovinskog bilanca, Razlog a to je podsticanje priliva inostranog kapitala u cilju lakšeg financiranja deficita platnog bilanca, ili pak za financiranje privrednog razvoja, Otežavanje odliva kapitala iz zemlje u inostranstvo, itd.

138 Pojam i priroda parafiskalni prihodi Nalaze između administrativnih taksi i poreza, ali nisu vezani za državne funkcije, Imaju načelno sporedni karakter zbog čega se nazivaju parafiskalni prihodi

139 Karakteristike parafiskaliteta Ne potiču od svih nosilaca poreske obaveze, Ne ulaze u sastav budžetskih sredstava i ne regulišu ih fiskalni organi to su ustvari vanbudžetska sredstva, Nose karakter destiniranih prihoda, pošto se redovno radi o namjenskim prihodima, Nemaju strogo vremensku trajnost kao porezi

140 Namjena parafiskaliteta Ekonomska takse, Socijalne svrhe,

141 Takse kao javni izvor sredstava Takse su prihodi koji predstavljaju novčani ekvivalent za usluge koje čine javni organi ili druga javno pravna tijela fizičkim ili pravnim licima, Takse nisu obavezujuče kao porezi i ne ubiru se silom,

142 Utvrđivanje visine i naplata takse Zavisi od troškova koje državni organi čine kada vrše usluge, Zavisi od koristi koju imaju takseni obveznici od pružene usluge, Visina zavisi od toga da li se usluga pruža isključivo korisniku usluge ili pak postoji opšti interes, Postoji slučajevi neplaćanja takse, Taksa kao izraz negativnog stava prema nekom obliku djelatnosti,

143 Klasifikacija taksi Prema organima koji je propisuju taksene obaveze, Prema organima koji obavljaju određene usluge, Prema vremenu plaćanja, Prema broju pruženih usluga, Prema namjeni trošenja,

144 Elementi takse Predmet takse, Takseni obveznik, Taksena osnovica, Taksena stopa, Taksena tarifa, Takseno oslobađanje, Takseni sistem,

145 Taksena načela Načelo legaliteta, Načelo genaraliteta, Načelo jednostavnosti taksene tarife, Načelo ne kumuliranja takse,

146 Carine kao izvori javnih prihoda Carine su jedan od osnovnih oblika javno pravnih prihoda, Spadaju u posredne (indirektne) poreze i predstavljaju jedan od najznačajnih instrumenata spoljnotrgovinske politike, Carine više služe ekonomsko- političkom nego čisto fiskalnim ciljevima,

147 Naplaćene carine u 2014.godini Nakon dužeg perioda pozitivnog rasta prihoda od carina, uzrokovanog ulaskom Hrvatske u EU i snažnim rastom uvoza iz tredih zemalja (Kina), u maju je došlo do stagnacije u naplati prihoda, što je dovelo do usporavanja rasta kumulativne naplate, od maksimalnih 15%, zabilježenih u februaru 2014., na 8,6% u maju. I pored toga može se zaključiti da je ostvareni rast prihoda od carina od 7 mil. KM značajan, s obzirom na sve manji udio u strukturi prihoda od indirektnih poreza.

148 Naplaćene carine u 2014.godini Izvor: Fiskalno vijeće BiH, Globalni okvir fiskalnog bilansa i politika u BiH

149 Ciljevi uvođena carina Fiskalni ciljevi potrebna javna sredstva, Ekonomski ciljevi zaštiata domaće proizvodnje, Socijalne prirode,

150 Vrste carina Prema pravcu kretanju roba, Prema načinu odmeravanja, Prema karakteru trgovačkih odnosa s inostranstvom, Prema visini opterećenja proizvoda iz određenog područja ili destinacije,

151 Carine prema pravcu kretanju roba Uvozne carine, Izvozne carine, Prevozne (tranzitne) carine,

152 Carine prema načinu odmjeravanja Specifične carine (kvantitativne), Vrednosne carine (ad valorem), Mješovite carine,

153 Prema karakteru trgovačkih odnosa s inostranstvom Autonomne carine, Konvencionalne carine ili ugovorene cijene,

154 Carine prema visini opterečenja proizvoda Preferencijalna caina priveligovane carine uvedene za određene zemlje od strane matične, Retorzivna carina specifična carina u uslovima trgovačkih i carinckih ratova između zemalja,

155 Carine prema njihovoj osnovnoj ekonomskoj funkciji Fiskalne carine, Zaštitne ili ekonomske carine,

156 Uloga carina u poreskom i privrednom sistemu Zaštita dostignutog stepena i strukture ekonomskog razvoja, Osiguranje strukture potrebnog uvoza i selektivne politike uvoza, Održavanje platnobilansne pozicije, Regionalni razvoj i razvoj nerazvijenih područja, itd.,

157 Elementi carine Carinska dekleracija, Carinski organi, Carinska ležarina, Skladišni depoziti (polog novca), Carinska skladišta, Carinske slobodne zone.

158 Porez na promet proizvoda i usluga Porez na promet postojao je još u sistemu starog Egipta, Vizantije i Rima, Zatim ga nalazimo u Španiji od 1342.godine, gdje se javlja pod nazivom alcabela da bi zatim u potpunosti nestao iz poreznog sistema u svijetu, Poslije Prvog svijetskog rata uvoden je u većem broju zemalja, Uvođenju su prve pristupile Njemačka, a zatim se širi na Austriju, Belgiju, Francusku, Italiju, itd.

159 Osnovne varijante poreza na promet proizvoda i usluga U savremenoj finansijskoj teoriji se razlikuju tri osnovne varijante poreza na promet: 1. Jednofazni porez na promet zahvatanje se vrši u jednoj fazi pri kretanju robe od proizvođača do potrošaća, 2. Svefazni porez na promet oprezivanje se vrši pri svakoj prometnoj fazi (od nije u primjeni u BiH), 3. Porez na dodanu vrijednost,

160 Porez na dodatnu vrijednost PDVe-je savremeni oblik oporezivanja potrošnje ćije je širenje započelo šezdesetih godina 20. vijeka, Idejni tvorac poreza na dodanu vrijednost je M. Laure,. Danas je u primjeni u šezdeset zemalja širom svijeta, Prve su ga uvele zemlje članice EU: Francuska i Njemačka 1968.g., Holandija 1969.g., Luksemburg 1970.g. i Italija 1973.g., Nemaju ga jedino Australija i SAD-e,

161 Šta je PDV-e? PDV-e je svefazni porez na promet koji se obračunava u svakoj fazi proizvodno prodajnog ciklusa, ali samo za iznos dodane vrijednosti, PDVe-je uveden u BIH prema Zakonu o porezu na dodanu vrijednost ( Službeni glasnik BiH broj: 9/05, 35/05 i 100/08)

162 Karakteristike PDV-a Karakteristike PDV-a su: Potrošnog je oblika, Porezna osnovica se određuje prema odredištu, Sa kreditnom metodom prikupljanja poreza, Sa jednom poreskom stopom od 17% i povratom poreza za izvoznike,

163 Zakonske pretpostavke PDV-a Zakon o PDV-u slijedi određene pretpostavke: Jedinstven sistem PDV-a na državnom nivou zamjenjuje porez na promet na etiteskom nivou, Uporava za indirektno oporezivanje kontroliše obračun i naplatu PDV-a na državnom nivou, PDV-e se uplaćuje na Jedinstveni račun, Zakon o PDV-u je u skladu sa Šestom direktivom EU o PDV-u,

164 Prednosti PDV-a u odnosu na porez na promet Mnogo je izdašniji i efikasniji, Umanjuje uslove za postojanje sive ekonomije, PDV-e je višefazan (svefazni neto porez) i zasniva se na sistemu odbitaka, Doslijedno poštuje princip odredišta, Mali broj stopa pojednostavljuje obračun, naplatu i kontrolu,

165 Prednosti PDV-a u odnosu na porez na promet Efikasna tehnika naplate jer nema odlaganja plaćanja, Izvoz je u cijelosti oslobođen oporezivanja, Pri uvozu se naplaćije odmah, Prednosti su posebno uočljive kod oporezivanje usluga, jer i u ovom segmentu obezbjeđuje poresku neutralnost sa aspekta obveznika,

166 Nedostaci PDV-a u odnosu porez na promet Povećano administriranje i troškovi poreznih obveznika, Izraženija regresivnost, Relativno izraženiji inflatorni potencijal, Problem raspodjele subcentralnim nivoima,

167 Neto naplata PDV-a u 2014.godini Pozitivni trend PDV-a naplačenog u zemlji u prethodnih pet mjeseci de facto je rezultat naplate zaostalih dugova početkom godine. Isključivanjem efekta naplate dugova stvarni trend naplate PDV-a u zemlji je konstantno negativan ili tek neznatno pozitivan, što ukazuje na smanjenje oporezive potrošnje u zemlji. Korekcijom ukupne neto naplate PDV-a za iznos starih dugova rast neto PDV-a za prvih pet mjeseci pada na 2%,

168 Neto naplata PDV-a u 2014.godini Izvor: Fiskalno vijeće BiH, Globalni okvir fiskalnog bilansa i politika u BiH

169 Akcize kao poseban porez na promet Akcizom kao posenim oblikom poreza na promet oporezuju se ograničen broj proizvoda, Akciznim robama se smatraju: 1. Derivati nafte, 2. Duhanske prerađevine, 3. Bezalkoholna pića, 4. Alkoholna i bezalkoholna pića, 5. Pivo i vino, 6. Kafa (sirova, pržena, mljevena i ekstrati kafe).

170 Naplaćene akcize u 2014.godini Prvihpet mjeseci2014.g. donijelo je snažne oscilacije u naplati prihoda od akciza. Raspon oscilacija mjesečnenaplatese kretao od-24% u majudo +25% u aprilu2014. Zahvaljujudi snažnom rastu prihoda u aprilu kumulativna naplata akcizase ipored pada naplate u maju zadržalau pozitivnoj zoni rasta

171 Naplata prihoda od akciza u godini Izvor: Fiskalno vijeće BiH, Globalni okvir fiskalnog bilansa I politika u BiH

172 Doprinosi Doprinosi su posebna vrsta namjenskih javnih prihoda koja se na osnovu uvedene obaveze ubire od fizičkih i pravnih lica, Karakteriše ih: inkorporiran su element protivu usluge, plačaju lica koja imaju neku korist od istih, prinudna su naknada, strogo su namjenskog karaktera,

173 Doprinosi za socijalno osiguranje Načelo obaveznosti, Načelo pluraliteta izvora finansiranja zasnovano na snazi osiguranika, poslodavaca ili drugih obveznika, Načelo proporcionalnosti, Načelo namjenskog korištenja,

174 Sistem socijalnog osiguranja Penzijsko i invalidsko osiguranje, Obavezno zravstveno osiguranje, Osiguranje od nezaposlenosti,

175 Osnovica doprinosa Zgrade, plate i druga lična primanja, Naknade zbog privremene spiječenosti za rad, Ostale naknade,

176 Pitanja???

177 Hvala na pažnji! n.huseinspahic&gamel.com