VIL PEYI DAYITI YO:AKSYON POU JODI A AK YON KOUDÈY SOU DEMEN REZIME

Transcription

1 VIL PEYI DAYITI YO:AKSYON POU JODI A AK YON KOUDÈY SOU DEEN REZIE

2

3 VIL PEYI DAYITI YO: AKSYON POU JODI A AK YON KOUDÈY SOU DEEN

4 2017 Banque internationale pour la reconstruction et le développement/la Banque mondiale 1818 H Street NW Washington DC Téléphone: Site Internet: La publication originale de cet ouvrage est en anglais sous le titre de Haiti Urbanization Review: Actions today with an eye on tomorrow. En cas de contradictions, la langue originelle prévaudra. Le présent écrit est le produit du travail des équipes de la Banque mondiale et de certaines contributions externes. Les observations, les interprétations et les conclusions qui y sont exprimées ne reflètent pas nécessairement le point de vue des administrateurs de la Banque mondiale ou des gouvernements qu ils représentent. La Banque mondiale ne garantit pas l exactitude des données présentées. Les frontières, les couleurs, les dénominations et autres informations figurant sur les cartes ne sont pas le fruit d un jugement de la Banque mondiale concernant le statut juridique d un territoire ou l approbation ou l acceptation de ces frontières. Droits et licences Le contenu de cette publication est protégé par les droits d auteur. Cependant, la Banque ondiale encourage la diffusion de son travail, et donc cette publication peut être reproduite, entièrement ou en partie, à des fins non commerciales, et à condition que l attribution complète soit faite. Pour tous renseignements sur les droits et licences doivent être adressées à World Bank Publications, The World Bank Group, 1818 H Street, NW, Washington, DC, 20433, USA ; télécopie : ; courriel : pubrights@worldbank.org. Photo de la couverture : Ingrid Nelson. Nouvelle autorisation requise pour toute réutilisation. Conception de la couverture : Ingrid Nelson. Nouvelle autorisation requise pour toute réutilisation.

5

6

7 VIL PEYI DAYITI YO: AKSYON POU JODI A AK YON KOUDÈY SOU DEEN REZIE

8 PARTIE NORD DU CAP-HAITIEN, NORD. PHOTOGRAPHIÉE PAR REI KAUP, 2006 SOURCE: WIKIEDIA, CREATIVE COONS LICENSE

9 REZIE Jounen jodi a, plis pase mwatye popilasyon nan Peyi Dayiti ap viv nan vil yo. Se yon gwo chanjman parapò ak epòk ane 1950 yo, kote apeprè 90% ayisyen t ap viv andeyò. An jeneral, ibanizasyon mache ansanm ak devlopman ekonomik, ogmantasyon pwodiktivite ak yon pi bon nivo lavi miyò, men nan Peyi Dayiti, ibanizasyon an te pran yon lòt direksyon. Kokennchenn benefis ibanizasyon an, ta dwe bay yo te prèske pa t parèt akoz de yon pakèt gwo difikilte, epitou chak difikilte sa yo te mande pou yo reaji sou yo rapid rapid. Pou pi byen konprann koz ki anpeche devlopman ki ka dire lontan ak devlopman chak vil yo nan Peyi Dayiti, rapò ibanizasyon sa a ap analize defi yo sou twa efò pou devlopman vil yo ki se: planifikasyon, koneksyon ak finansman. Planifikasyon egzamine difikilte yo pandan l ap asire yon pwogrè ki djanm pou kreye vil ki gen bon jan ekonomi, vil k ap dire lontan sou plan anviwonman, ak nan fason moun viv. Koneksyon an limenm konsantre sou poblèm ki anpeche rapò fizik ant moun yo ak travay yo, menmjan avèk rapò ant antrepriz yo ak mache travay la, alòske finansman an limenm, li la pou idantifye diferan poblèm enstitisyon yo genyen nan fason y ap dirije, ak poblèm lajan ki se yon gwo baryè pou planifikasyon ak koneksyon. Nan sans sa a, analiz la ap pwopoze twa defi prensipal pou vil Peyi Dayiti yo: PLANIFIKASYON: Akoz de gwo mank ki genyen nan sèvis de baz yo, pwogrè devlopman vil yo pa byen fèt, sa ki lakoz vil yo ekspoze ak anpil katastwòf natirèl, ansanm ak move planifikasyon nan jan teritwa peyi a òganize.. KONEKSYON: ove koneksyon ki geyen ant vil yo anpeche bon jan devlopman mache travay la ak aksè pou opòtinite ekonomik yo. FINANSAN: Gouvènman lokal yo pa gen kapasite pou planifye, bay sèvis, ak konekte gwo vil ak ti kominote yo ansanm akoz resous yo ki limite. Pou reponn ak difikilte sa yo, rapò ibanizasyon sa a pwopoze twa gwo estrateji. (Imaj 0.1): PLANIFIKASYON: Pou reponn ak mank ki genyen kounye a nan enfrakstrikti yo ak pou prepare pwogrè devlopman vil yo, li nesesè pou gen yon chanjman ki mennen nan yon planifikasyon solid pou devlopman vil yo nan lavni. Sa mande pou fè envestisman nan sèvis de baz ki manke yo, pou byen sèvi ak enfòmasyon yo pou rive pran bon jan dezisyon, lèfini pou ranfòse dwa pwopriyete yo. 1

10 KONEKSYON: Yon pi bon koneksyon ak aksè anndan vil yo menm ka reyalize gras ak yon amelyorasyon transpò ki fèt ak machin a motè yo, ansanm ak yon gwo kowòdinasyon nan jan teritwa peyi a òganize, ansanm ak envestisman nan sistèm transpòtasyon yo. Sa vle di pou envesti, ak plis amelyore efikasite yo, pandan n ap rann sèvis transpò yo pi fasil, epi ranfòse kowòdinasyon ant jan teritwa peyi a òganize ak tout envestisman nan sèvis transpò yo. FINANSAN: Ranfòsman finansman minisipal yo enpòtan anpil pou fè fas ak mank ki genyen nan sèvis ak nan enfrastrikti yo, epitou pou pèmèt adaptasyon ak ogmantasyon nan popilasyon vil yo. Sa mande pou nou ranfòse, amonize ak byen sèvi ak estrikti ki te la deja yo, ranfòse kapasite yo, plis ogmante opòtinite finansye yo, ansanm ak fè ranfòsman rantre lajan nan zòn lokal yo. «NOU SE WOZO, NOU PLIYE EN NOU PA P KASE» Pwovèb yo chita anndan kilti ak diskou pèp ayisyen an. Ansanm avèk sa yo rele metafò, imaj, ak kont, yo se yon fòm kominikasyon tradisyonèl ki itilize pou pataje konesans ak sajès, soti nan yon jenerasyon pou rive nan yon lòt. enm si obsèvasyon ak imaj ki nan rapò sou ibanizasyon yo teknik, men yo rete makònen ak yon pwovèb ayisyen ke tout moun konnen ki reflete batay ayisyen yo ap mennen chak jou, ak espwa yo genyen pou yon demen miyò: Nou se wozo nou pliye men nou pap kase. Pwovèb sa a byen tradui tout istwa rezistans Peyi Dayiti fas ak esklavaj, okipasyon, abi politik, tout kalite destriksyon katastwòf natirèl yo, moun anwo moun anba, inegalite, mizè, tout bagay sa yo transfòme ibanizasyon peyi a, yon pwosesis ki defini difikilte jounen jodi yo sou pwen devlopman, pi enpòtan ankò, sou posiblite opòtinite ki gen pou vini yo. Istorikman, frajilite 1 Peyi Dayiti soti nan vyolans ak enstablite politik (Bank mondyal 2015b). 2 Enstablite sa a, afebli enstitisyon leta yo, regleman lwa yo, ak klima envestisman an ki mennen nan vyolans ak dout sou otorite piblik yo (Singh e Barton-Dock 2015). algre gen kèk amelyorasyon nan direksyon gouvènans peyi a, Peyi Dayiti plase kòm peyi ki gen mwens kontwòl sou koripsyon nan Amerik latin nan ak Karayib la (LAC). enmlè frajilite peyi a ta gen sous li depi sou rejim Divalye yo ( ), enstablite politik ak enstablite nan enstitisyon yo vin pi grav jounen jodi a nan Peyi Dayiti. Ant 1986 ak 2014, Ayiti gen 18 gouvènman ki chanje, ak plis pase 20 gwo chanjman kabinè. Nan dezyèm mwatye ventyèm syèk la, kèk bagay ki fin depafini ekonomi zòn andeyò yo tankou move politik agrikòl, ak tè yo ki travay twòp, sa ki lakoz anpil peyizan vin viv nan vil yo pou chache sekirite, opòtinite ak pou jwenn plis sèvis, prensipalman nan Pòtoprens, kapital la. en, distribisyon sèvis de baz yo pa tèlman devlope pou reponn ak presyon moun k ap vini yo, epi vil yo pa gen kapasite tou pou reponn ak bezwen moun yo. 1 Gwoup Bank ondyal la klase Ayiti kòm yon peyi «frajil» akoz move klasman li nan Politique Pays et l Évaluation Institutionnelle nan zafè politik, enstitisyon ekonomik ak sosyal yo, ki gen pou wè ak sektè piblik la. Frajilite a gen pou wè ak feblès enstitisyon yo, enstablite, konfli ak vyolans. 2 Nan mwens ke (30) an ( ), gen 18 gouvènman ki dirije peyi a youn apre lòt pandan yon ti bout tan, e peyi a toujou an reta ak eleksyon yo, sa ki te fè palman an kraze an

11 Enpak destriksyon tranblemanntè 2010 la, ki te vini sou menm sekous sezon siklòn ravajè ane 2008 yo, epi ki te vin avan siklòn atye ki te fè plis ravaj an 2016; enpak sa yo te afebli tout resous ki te ka pèmèt peyi a fè plis pwogrè, paske tout efò ki t ap fèt yo te konsantre sou retablisman ak rekonstriksyon. algre tout obstak sa yo, jan pwovèb la di l la, pèp ayisyen «pliye, men li pap kase». Pandan peyi a ap fè fas ak enstablite politik la, ansanm ak gwo pèt li sibi nan katastwòf natirèl yo, peyi a te pran kèk mezi enpòtan tou, pou devlopman. Gen kèk etap enpòtan ki te akonpli sou plan ekonomik ak sosyal, pami yo gen: rediksyon nan gwo sitiyasyon mizè a, ak devlopman nan sèvis sante ak edikasyon. Jounen jodi a, 90 pousan timoun yo ale lekòl, epi nivo lanmò timoun piti yo bese de 9 pousan ant ane 2005 ak Alèkile, tout gwo vil yo nan peyi a konekte ak rezo wout prensipal yo, gen plis touris, lèfini gen plis aksè ak finans, espesyalman (ti kredi). Gen yon sans optimis pou jou k ap vini yo. Peyi Dayiti rive jodi a nan yon pwen desizif nan istwa li, kote peyi a ap chanje direksyon, pou li kite konsantrasyon l sou rekonstriksyon an, pou branche sou yon devlopman alontèm, ak yon planifikasyon ki gen vizyon. Tankou yon lòt pwovèb ki di, «wè jodi a, men sonje demen». Pwovèb sa a, se yon manifestasyon kilti pèp ayisyen an ki fò anpil, e ki detèmine pou li aji jodi a, pandan l ap panse ak demen. Revi Ibanizasyon Ayiti a gen pou objektif pou l pwopose kèk solisyon sou pwoblèm vil yo ap konfwonte chak jou yo, epitou fè kèk rekomandasyon pou ede bati «refleksyon» ki ka pèmèt jwenn solisyon pou yon lavni miyò. IBANIZASYON AN AYITI : VIL YO KI PA JWENN SÈVIS, EPITOU K AP GRANDI NAN YON ANVIWONAN FRAJIL CHAJE AK RISK. Patou sou latè, ibanizasyon gen souvan yon efè pozitif sou devlopman ekonomik. Gen gwo rechèch ki te fèt sou lyen espesyal ki ekziste ant nivo ibanizasyon yo ak rantre lajan yo. Gen yon seri de done istorik pou plis pase 180 peyi ant 1996 ak 2015 ki montre gen yon ogmantasyon nan rantre lajan yo ki makonnen ak ogmantasyon popilasyon nan vil yo. Kouch mas ki nan vil yo ankouraje pwodiksyon epi yo pèmèt opòtinite pou amelyore mwayen ak sitiyasyon lavi moun yo, epi finalman ede yo sòti nan mizè a. Rapò kole kole ki genyen ant antrepriz ak travayè nan vil yo kreye yon lyen ant kalifikasyon yo ak travay yo sou mache a, lèfinitou chache travay vin pi efikas. Dapre gouvènman yo, yo ka ofri sèvis piblik ansanm ak enfrastrikti de baz yo, pou yon pi piti pri, gras ak sa yo rele ekonomi echèl la. en poutan, relasyon ant ibanizasyon ak devlopman ekonomik la pa toujou senp. Sèlman gwo kouch mas popilasyon yo pa ase pou kreye ekonomi ti sektè yo ke yo souvan fè pase pou vil yo. Lè kouch mas yo pa byen jere, kèk lòt eleman tankou blokis, polisyon ak gwo nivo pousantaj krim ka diminye benefis ibanizasyon an. Nan Peyi Dayiti ibanizasyon pa mache ak devlopman ekonomik. Sa yo rele (PIB) la, ki se pwodui nasyonal brit pa abitan an pa t bouje ditou, li te menm bese, pou soti de $757 dola an pou rive a $727 an 2013, menmlè pousantaj vil yo te ogmante, pase de 33 pou rive a 58 pousan. Kontrèman ak kèk peyi nan rejyon (LAC) la, ki menmjan avè l, Ayiti pa benefisye nan ibanizasyon an. Yon frajilite jeneral ak kèk katastwòf natirèl ki koute peyi a trè chè te aneyanti benefis pwosesis ibanizasyon 3 Pri estab 2010 yo 3

12 Imaj O.1. PATI POPILASYON AN KI GEN YON GWO KOUCH AS AK GWOUP ZÒN VIL YO. (WORLDPOP VS. UN WORLD URBANIZATION PROSPECTS (WUP) URBANIZATION RATE) Sous: Deuskar, Stewart, ak Lozano-Gracia (2016) baze sou WorldPop (2015), manm Komisyon Ewopeyen pou zòn vil ak pèpektiv sou ibanizasyon nan monn nan ONI (2015). an. Yon ti gade pi pre sou sistèm vil yo nan peyi a, sou mank nan enfrastrikti yo, ak sou sèvis vil yo, sou limitasyon nan gouvènans, ak finansman vil yo nan nivo gouvènman lokal yo, tout sa ede konprann poukisa ibanizasyon Peyi Dayiti a fèt san devlopman ekonomik. Depi nan ane 2000, ibanizasyon Peyi Dayiti fèt byen rapid, menmsi sa te pase an reta parapò ak lòt peyi parèy li yo nan rejyon (LAC) la. An 1950, te gen apeprè 10 pousan nan popilasyon peyi a ki t ap viv nan vil yo, men sòti nan dis (10) dènye ane yo, jouk rive nan ane 80 yo, kantite moun k ap viv lavil yo te ogmante kat (4) fwa plis pase pousantaj popilasyon moun k ap viv andeyò yo. Nan ane 80 yo, popilasyon vil yo te ogmante ak yon pousantaj pi rapid pase pa popilasyon total la, pou rive a 30 pousan nan mitan ane 90 yo. Nan ane 2015, dapre chif ofisyèl yo, gen 52 pousan nan popilasyon an, ki t ap viv nan zòn vil yo. Analiz Ibanizasyon mondyal Nasyonzini an te soti ak yon chif de 57 pousan pou menm ane a, avèk yon pousantaj ibanizasyon mwayèn pou ane a ki se 5 pousan ant ane 4

13 2000 ak Nan kenzan (15), popilasyon vil yo nan Peyi Dayiti te ogmante de 3.6 pousan, pi rapid pase pousantaj mwayèn, nan tout peyi Karayib la, epitou li te double nan kantite, sòti nan mwens ke twa (3) milyon moun pou preske rive a sis (6) milyon. Chak ane, gen jiska ayisyen anplis k ap viv nan vil yo. (Bank mondyal 2015b). Nan dizan, nomb moun k ap viv lavil yo dwe ogmante a de miliyon anplis, e li ka rive jiska onz (11) milyon an 2050 avèk 76 pousan nan pousantaj vil yo. Dapre imaj satelit ki pou montre vil yo nan Peyi Dayiti, popilasyon moun nan vil yo ka byen pi plis pase chif ki nan estatistik ofisyèl yo. Definisyon zòn vil yo an Ayiti pa valab ankò, epitou yo sèvi ak kritè ki pa twò klè. Pou abòde kontrent sa a, rapò a, itilize yon lòt mezi pou idantifye kisa ki vil yo, ki baze sou yon estimasyon popilasyon an, ak sou lè kouch mas popilasyon an fenk ap grandi. Apati de yon gwo nivo rezolisyon klasifikasyon de kisa ki vil yo, ak ki pa vil yo (100m x100m selil), plis ak idantifikasyon zòn vil yo ki bati. Analiz la montre ke Peyi Dayiti gen yon popilasyon vil yo ki plis pase 6 milyon moun, ki se apeprè 64 pousan tout popilasyon an - yon diferans ki klè parapò ak 52 pousan estatistik ofisyèl la te bay la, ki te baze sou pwojeksyon dènye resansman an. Sitiyasyon sa a fè Ayiti klase katryèm peyi sou plan ibanizasyon nan rejyon (LAC) apre Pòtoriko, Trinidad e Tobago, ak eksik, olye pou li ta klase ventyèm dapre done analiz ibanizasyon mondyal Nasyonzini yo (Tabo 0.1). PLANIFIKASYON: POU REPONN AK ANK KI GENYEN KOUNYE A NAN ENFRAKSTRIKTI YO AK POU PREPARE PWOGRÈ DEVLOPAN VIL YO, LI NESESÈ POU GEN YON CHANJAN KI ENNEN NAN YON PLANIFIKASYON SOLID POU DEVLOPAN VIL YO NAN LAVNI Vil Peyi Dayiti yo, pa gen enfrastrikti nesesè ak sèvis de baz konfòm, poutèt sa, devlopman nan pwodiksyon ak nan kesyon abitasyon vin fèb. Olye vil yo ta benefisye de kouch mas ki ladan yo, se pito pwoblèm twòp moun ak mank nan enfrakstrikti ak sèvis yo genyen. Bon jan devlopman solid vil yo vin kontrarye akoz de mank sa yo, plis pakèt eksperyans nan katastwòf natirèl yo, avèk yon move òganizasyon teritwa peyi a. Jiska 35 pousan nan abitan lavil yo pa gen aksè ak yon bon kalite dlo, lèfini tou, pati fanmi ki gen dlo rive rantre lakay yo a, oubyen ki gen aksè ak yon bon fontèn piblik te diminye anpil pandan ane 2000 ak 2012 (24 pousan pou rive 3 pousan, 65 pou rive 21 pousan, respektivman). 2/3 abitan nan zòn lavil yo manke bon kote ki fèt pou sa pou yo fè bezwen yo. Gen yon estimasyon ki di ke 8 pousan nan moun sa yo fè bezwen yo (poupou) atè. Peyi Dayiti se peyi ki gen pousantaj sèvis ranmase fatra pi ba nan Amerik Latin ak Karayib la (LAC) (12.4 pousan), li klase byen lwen dèyè peyi ki gen pousantaj pi ba nan rejyon an, ki se Paragwe (57 pousan), epi dèyè kèk peyi afriken ki gen yon kantite revni ekonomik fèb tankou Senegal, Benen, ali e Gana avèk yon pousantaj 21, 23, 40 e 85 pousan yo chak. (Hoornweg and Bhada-TaTa 2012). Yon lòt kote, devlopman vil yo fèt san kowòdinasyon ni nan bon regleman, sa ki vin rann yo pi frajil devan risk katastwòf natirèl yo. Peyi Dayiti se youn nan peyi ki pi ekspoze devan katastwòf natirèl pa pakèt yo. Plis pase 93 pousan teritwa peyi a, ak plis pase 96 pousan nan popilasyon an ekspoze ak omwens de (2) risk katastwòf (Bank mondyal e ONPES 2014). Pandan peryòd ane 1976 ak 2012 la, evènman idrometewolojik yo te koute ekonomi peyi a prèske 2 pousan nan PIB li a pa ane (Bank mondyal 2016). Tranblemanntè 2010, ak fòs mayitid 7.3 li a te fè Peyi Dayiti sibi kèk gwo pèt ekonomik ki reprezante 120 pousan PIB li a pa ane (Bank mondyal 2015a). Zòn ki bati yo pi vilnerab an patikilye paske yo konsantre san pwopòsyon nan zòn ki gen anpil risk pou tranble- 5

14 manntè (60 pousan), epitou paske apeprè mwatye nan zòn sa yo konsidere kòm zòn ki ekspoze ak danje inondasyon. Jis paske gen anpil valè tè ki ekspoze ak plizyè tip katastwòf natirèl, fason jan zòn nan vil yo ap pran teren nan peyi a, ak fason yo bati kay yo ak enfrastrikti yo gen anpil enpòtans. Yo lòt kote tou, feblès ki geyen nan jesyon teritwa, mankman nan enfomasyòn, ak kèk regleman ki pa vèman nan plas yo, tout sa anpeche yon bon desizyon ak kreye plis difikilte nan domèn planifikasyon. Enfòmasyon yo ki ekziste sou teritwa a limite lèfini yo ansyen, sa afekte kalite tout kesyon jesyon tè nan peyi a, ki klase nan gwoup dènye peyi yo nan Amerik Latin nan ak Karayib la (LAC) dapre yon etid (Doing Business) te fè an Peyi Dayiti klase 180 sou 190 peyi nan domèn ki jan yo fè anrejistreman yon byen tè, epi li klase 166 nan kesyon demach pou jwenn yon pèmi konstriksyon. 4 Frè pèmi kontriksyon yo reprezante 15 pousan nan pri total yon konstriksyon, ki pi wo anpil parapò ak mwayèn 2.5 pousan nan rejyon (LAC) la, epitou 7.6 pousan nan sid Sahara, an Afrik 5. Kontrent ki genyen yo sou pwen lajan avèk tan an gen rapò avèk devlopman bridsoukou, epitou ki pa planifye, lèfini tou, dapre kalkil ki fèt, yo estime 60 pousan pwopriyetè nan peyi a pa gen okenn dokiman fòmel kòm dwa pwopriyete, (USAID 2010). Kesyon rejis piblik ki pa genyen nan peyi a se yon obstak majè nan zafè bon jan dwa pwopriyete ki enpòtan anpil pou reyalizasyon kèk pwogram envestisman nan lojman oswa enfrakstrikti a grantechèl nann vil yo. Gen kèk efò k ap fèt pou mete sou plas yon rejis nasyonal, men pwosesis la konplike anpil paske sistèm pou anrejistreman tè yo kase an plizyè moso. Defi ki ekziste yo nan nivo gouvènans peyi a se pi gwo obstak pou devlopman solid alontèm zòn vil yo. Depi nan ane 2010, gouvènman an te konsantre li sou aktivite rekonstriksyon. Poutan, pa twò lontan de sa, li kòmanse yon gwo efò pou mete kap nan yon planifikasyon zòn vil yo ki oryante sou vizyon. Gouvènman an ap fè pwomosyon desantralizasyon pou li ranfòse wòl depatman yo nan planifikasyon vil yo gras ak (PSDH) plan stratejik pou devlopman an Ayiti a ki mete aksan sou refòm nan teritwa yo kòm yon tranplen pou reyalize objektif devlopman peyi a. Gen kèk plan estratejik ki te devlope pou gide desizyon ki t ap pran yo ant diferan nivo ak sektè nan gouvènman an. en kanmenm, bon jan aplikasyon plan sa yo nan devlopman zòn vil yo te fè fas ak de (2) gwo obstak : plan yo egziste dapre lalwa, men yo pa sèvi avèk yo nan lapratik, e nan ka kote plan yo devlope yo, gen yon gwo eka ant tout atant plan yo kreye yo ak kapasite teknik e kapasite finans ki la yo pou mete yo an aplikasyon. Bon jan planifikasyon solid vil yo, se yon eleman enpòtan pou devlopman ekonomik ak sosyal Peyi Dayiti. Li enpòtan pou konsidere yon planifikasyon ki oryante sou vizyon pou gide devlopman vil yo nan ogmantasyon rantre lajan yo, ak sa yo rele ekonomi aglomerayon yo, anmenmtan prekosyon ap pran pou evite kay youn sou lòt, ak evite twòp ekspozisyon nan risk yo. Fason jan vil yo devlope yo, espesyalman nan plan ak fòm yo ka gen gwo enpak nan kesyon pwodiksyon ak zòn abitab yo. Fòk gen envestisman byen plase, ki fèt ak bon kalkil pou rekolte benefis devlopman vil yo, epitou kontwole depans sa ka koute yo sou aspè ekonomik, sosyal ak nan anviwonman an. Yon 4 Referans rapò Doing Business 2017-Equal Opportunity for All pou wè nan ki nivo Ayiti klase nan lòt endikatè ki montre anviwònman biznis peyi a. 5 Estimasyon ki te fèt la, te baze sou «Doing business Equal Opportunity for all» 6

15 bon planifikasyon solid pou devlopman vil yo gen pou wè ak mennen yon aksyon byen planifye, pou ki kontribye ak devlopman vil yo, pandan yo mache sou menm liy ak objektif pou devlopman peyi a, avèk tout vil li yo, pandan gen anpil atansyon k ap pran ou evite risk nan katastwòf natirèl yo, de fason pou pwoteje kèk pwogrè difisil ki te gen tan fèt sou amelyorasyon kondisyon lavi. Toutotan kouch mas popilasyon an kontinye ap ogmante nan vil yo, li pral enpòtan pou mete kèk baz sou plas, pou pèmèt vil yo fonksyone apati de yon pi bon sistèm planifikasyon. Tranzisyon pou yon planifikasyon solid nan vil yo mande pou gen kèk aksyon ki pran nan twa pwen pi ba yo pou fè fas ak mank enfrastrikti ki genyen jounen jodi a, ak pou prepare devlopman vil yo. Envesti pou reponn ak karans nan sèvis de baz yo. Gwo kokenn difikilte nan sèvis vil yo tankou dlo, sanitasyon, ak ranmasaj fatra mande pou gen kèk gwo envestisman ki fèt san pèdi tan. Peyi Dayiti ka envesti pandan yon ti bout tan nan sèvis de baz yo nan pwofite angaje kominote yo, nan amelyore òganizasyon ak randman sèvis yo, gras ak ranfòsman kapasite depatman yo. Angajman kominotè a, ak yon apwòch ki baze sou patisipasyon se kèk eleman kle pou byen amelyore sèvis yo nan zòn kote pwosesis devlopman an pat suiv okenn règleman, paske yo gen pou wè ak ranfòsman konfyans nan gouvènman an, ak nan devlopman jeneral vil yo nan yon espas de tan ki long. Eksperyans Peyi Dayiti nan pwojè devlopman kominotè yo, (CDD) demontre gen potansyèl, men ka toujou gen amelyorasyon ki fèt nan jan yo konsevwa yo a, pou pi byen fè fas ak pwoblèm espesifik vil yo tankou : nivo vyolans, zak kriminèl, ak kesyon moun anwo, moun anba ki wo anpil. Nan yon premye tan, gouvènman an ka amelyore sèvis de baz yo, nan bay ranfòsman ak sa ki mache yo. Pou di sa yon lòt jan, amelyorasyon sèvis de baz yo ki ka konsidere kòm yon etap kote chak efò pou modènizasyon ranfòse tout kapasite yo, epitou kreye espas pou lòt inisyativ pi avanse gouvènman lokal yo mete an mach. Gouvènman nasyonal la kapab ede nan ranfòsman kapasite ak amelyorasyon nan randmann sèvis yo lè yo mete disponib bon jan ankourajman. Kèk don ak sibvansyon, oswa kèk transfè nan komin yo ki baze sou kèk rezilta espesifik, oubyen kèk pèfòmans nan domèn randman sèvis yo ka ede nan yon premye tan. Itilize enfòmasyon yo pou desizyon ki pran yo ka byen kowòdone. Pou kontwole agrandisman san kontwòl vil yo, ak pou redui risk tou yo, tout abitan yo, antrepriz yo ak tout govènman lokal yo dwe gen bon jan plan devlopman pou teritwa a ak enfòmasyon ki konfòm sou risk yo. Espesyalman, yon bon jan planifikasyon vil yo kapab reyalize, nan fè piblikasyon rezilta analiz risk yo pou sipòte desizyon ki ap pran yo, nan mete anplas bon jan sistèm enfrastrikti pou sèvis de baz yo avan devlopman an, ak nan yon pwosesis klè sou desizyon ki ap pran yo sou kesyon envestisman nan enfrakstrikti vil yo. Enfòmasyon sou risk danje nan vil yo dwe a la dispozisyon piblik la, pou bay jarèt ak mezi ki pa gen twòp estrikti yo, pou pwoteje moun kont risk danje yo, tankou planifikasyon pou ka dijans ak kanpay enfòmasyon pou ankouraje konpòtman ki pèmè ralanti risk inondasyon yo. Aprè tranblemanntè 2010 la, Peyi Dayiti devlope mezi pou ranfòse enfomasyon sou jan yo jere katastwòf yo tankou : kèk evalyasyon sou plizyè risk danje, devlopman yon kat ki montre zòn ki anba risk tranblemanntè yo, epitou 7

16 lokalizasyon kote ki gen byen ki pi ekspoze yo. Nouvo chanjman nan domèn teknolojik yo kapab pote tou opòtinite ki pat ekziste pou angaje sitwayen yo ak pwopaje enfòmasyon sou risk yo. An Tanzani, se te avyon san pilot yo te itilize (dwón) pou fè kat jewografik plèn ki ka inonde yo nan Dar-es-Salaam, ki se pi gwo vil nan peyi a. Yo te sèvi ak enfòmasyon yo pou fè planifikasyon ak pou prevwa mouvman dlo a, sizanka ta gen inondasyon. Yo ta ka anvizaje tou menm apwòch benefik sa a pou Peyi Dayiti. Li koute pi chè pou bay sèvis de baz yo nan zòn ki pa planifye yo, epitou li pi konplike pase mete an plas rezo enfrakstrikti yo anvan devlopman vil yo fèt. Lè planifikasyon fèt a lavans, sa pèmèt ekonomi posib nan mwayen finans yo. enmsi plan yo ka sèvi kòm yon mwayen efikas pou prevwa davans devlopman vil yo, men pafwa, reponsab lokal yo manke lajan ak motivasyon pou aplike desizyon yo. Nan ka sa a, kèk plan ki senp e ki byen repann kapab vrèman efikas pou gide lòt devlopman. Yo kapab ankouraje respè plan yo nan mete enfòmasyon kredib ak klè disponib pou fwaye yo ak antrepriz yo, pou ka pèmèt yo pran bon desizyon ki pi rezonab. Se sa yo te fè nan vil Tinis, ki nan peyi Tinizi, olye yo te eseye redui ekstansyon vil yo nan zòn ki pa planifye yo. Fwaye yo te jwenn bon jan enfòmasyon klè, san magouy, e sa te pèmèt yo sekirize dwa vòt pou lòt envestisman pi devan (Bank mondyal 2014). Pou redui menas parapò ak risk yo, nou ka vin nan yon sitiyasyon gayan gayan si nou entegre enfòmasyon pou jere risk inondasyon yo avèk objektif devlopman pi laj yo, tankou sa fèt nan zòn nò peyi a. Zòn nò ak nòdès Peyi Dayiti ap viv gwo presyon ki gen rapò ak ogmantasyon popilasyon an, ak mank nan sèvis de baz ak enfrakstrikti nan transpòtasyon ak kèk gwo risk inondasyon. Si yo pa fè anyen sou sa nan zòn sa yo, sa pral lakòz ogmantasyon nan kantite moun ki ekspoze a risk danje yo. Ranfòsman lwa dwa pwopriyete yo ak fè pwomosyon refòm enstitisyon yo pou yon pi bon gouvènans. Planifikasyon dirab la se yon efò pou yon bon kou tan ki mande kèk refòm nan nivo enstitisyon yo ak ranfòsman yo tou, men gen posiblite pou mete baz yo depi kounye a. Gouvènman an kapab kòmanse avèk kèk aksyon espesifik, kòmkwa ranfòsman dwa pwopriyete yo avèk règleman pou jere kèk pwoblèm ant moun, ak fè pwomosyon kowoperasyon minisipal nan pi gwo vil Peyi Dayiti yo. ete an plas yon sistèm inik ak konfòm pou anrejistreman byen yo enpòtan anpil pou devlopman solid vil yo, men gen anpil anpil pwoblèm sou kesyon refòm rejis la, ak etablisman yon sistèm efikas pou anrejistreman byen. Ensètidid lalwa nan Peyi Dayiti sou kesyon dwa pwopriytete yo se youn nan pi gwo pwoblèm yo, lèfini tou, tout efò pou ta jere pwoblèm tit pwopriyete yo depann sou estrikti jeneral enstitisyon yo nan dwa pwopriyete yo. en kanmenm, gen kèk efò nan kòmansman ki te ka fèt pou ranfòse dipozisyon pou rezoud pwoblèm ant moun ak moun, oubyen pou jwenn solisyon nan pwoblèm ki pa rezoud sou kesyon dwa pwopriyete, sa ki ta kapab fasilite kreyasyon yon rejis ofisyèl sou tout kesyon ki gen pou wè ak byen. ete an plas kad kowoperasyon meri yo vin ankò pi enpòtan parapò pwogrè Peyi Dayiti reyalize pou rezoud kesyon desantralizasyon nan nivo politik ak fiskal. Bay sèvis ki efikas se youn nan priyorite pou refòme enstitisyon yo, men kowòdinasyon ant fwontyè vil yo ansanm ak depatman yo nesesè pou ka evite menm aktivite yo repete plizyè fwa, ak anpeche kontradiksyon nan nivo politik. Sa kapab reyalize si gen kad ki kreye pou fè pwomosyon kowoperasyon. 8

17 KONEKSYON: YON PI BON KONEKSYON AK AKSÈ ANNDAN VIL YO KAPAB REYALIZE GRAS AK AELYORASYON NAN TRANSPÒ ACHIN A OTÈ YO, AK RANFÒSE KOWÒDINASYON NAN JAN TERITWA PEYI A ÒGANIZE, AK ENVESTIAN K AP FÈT NAN WAYEN TRANSPÒ YO. Jounen Jodi a, paske manke koneksyon ant vil yo nan peyi a, sa ralanti mache travay la ak aksè nan opòtinite ekonomik yo. Lè nou konsidere varyasyon ki genyen nan diferan rejyon nan peyi a, aksè ak opòtinite ekonomik yo vrèman limite. Anpil moun pa ka peye transpò piblik nan vil yo paske yo pa gen aksè ak aktivite ekonomik, sitou nan fanmi ki pi pòv yo. Kamyonèt 6, se youn nan transpò piblik ke moun plis itilize nan Pòtoprens, e li reprezante 56 pousan sou mache a 7. enmlè se inistè Afè Sosyal ki jere pri kamyonèt, men pri kous la toujou rete chè pou fanmi ki pòv yo. Dapre pri kamyonèt la ye kounye a, si yon kous kamyonèt fèt de fwa nan yon jounen, senk fwa pa semèn, depans pou transpò yo ta ka reprezante ant 25 ak 73 pousan pa abitan nan pousantaj ki pi ba a. Pousantaj moun ki pa t peye anyen ditou pou transpò nan ane te 57.1 pousan, dapre yon ankèt sou depans fanmi ayisyen (IHSI 2012), sa ki vle di ke mwens ke 60 pousan moun pa pran kamyonèt ditou. Peyi Dayiti sou wout pou li elimine sibvansyon sou pri gaz yan jeneral, sa ki ka rann transpò piblik yo vin pi chè, san okenn lòt mezi pou ekilibre sitiyasyon an. enmsi, entansyon an bon, paske sibvansyon yo ap diminye anpil, men retire yo ap koute pwopriyetè kamyonèt yo pi chè, si se yo ki dwe ankese pri gaz la ki monte a. Nenpòt ogmantasyon nan pri transpò pou konpanse lòt depans anplis yo pral ogmante nonm moun pi pa kapab peye kous yo, lèfini rann moun pòv yo pi pa gen aksè ak opòtinite ekonomik yo. Rapò sa a se premye ki sèvi ak anrejistreman apèl telefòn mobil pou konprann mòd deplasman yo, plis nivo dezekilib espas ki genyen ant travay ak kay yo nan Peyi Dayiti. Yon bon konpreyansyon nan fason travayè yo deplase anndan ak andeyò gwo vil yo kapab founi enfòmasyon ki gen valè pou desizyon ki ap pran yo ka baze sou prèv. Konpreyanson sa yo chita nan kote travay yo konsantre, ak jan pou al ladan yo soti nan diferan vil peyi a, lèfini ki pati ki pi pa bon nan wout yo pou asire aksè ak travay pa afekte akòz yon katastwòf. ank resansman ki pa fèt souvan ak sondaj sou vwayaj, aksè ak opòtinite nan vil yo, se ak done nan telefòn mobil yo tè sevi pou kontwole yo. Yo te itilize anrejistreman done apèl yo 8, pou jwenn pozisyon moun ki nan telefòn pandan lajounen e menm pandan lannwit tou. Enfòmasyon sa a te trase nan kèk kat jewografik ki montre kote travay yo konsantre jewografikman nan de (2) pi gwo lokalite ki nan Pòtoprens ak Okap (imaj 0.2). Tout imaj sa a, se yon konsantrasyon sou mitan vil la pandan la jounen kote pi fò travay yo lokalize, e fason envès la nan aprèmidi montre yon chanjmann direksyon nan zòn ki tou pre sant vil yo. Yon analiz sou mòd deplasman yo montre mache travay la divize nan Peyi Dayiti. Pòtoprens ak Okap soufri nan posiblite pou jwenn travay menmjan sa te mezire apati de mòd deplasman yo. Done yo montre, se sèlman yon ti gwoup moun tou piti nan de vil sa yo ki vwayaje pou al nan travay e distans yo fè a tou kout. Se sèlman 42 pousan nan popilasyon Pòtoprens ak 40 pousan nan Okap ki 6 Plis enfòmasyon sou transpò nan zòn metwopoliten Pòtoprens la, sòti nan yon rapò ki rele «Urban Transport in Port-au- Prince», Kopp ak Prud homme prepare pou Bank Entè-Ameriken pou Devlòpman nan ane Kamyonèt yo se pikòp ki sòt Etazini ak Kanada yo fè tounen kamyonèt. Yo gen10 a 14 plas, li konn rive 20. Se machin sa yo, yo plis itilize nan sèvis transpò nan vil yo. 8 Digicel, founisè prensipal telefòn mobil an Ayiti (li kouvri apeprè 80 pousan mache a), bay ekip la yon echantiyon anrejistreman apèl. Teknik sa a, te itilize pou rezoud pwoblèm ratman done nan Peyi Dayiti. 9

18 Imaj O.2. VWAYAJÈ PANDAN JOUNEN TRAVAY AK AKTIVITE YO (AGOCH) E PANDAN APRÈIDI (ADWAT) Sous: Élaborasyon otè a lè l sèvi avèk done Digicel. konsidere kòm moun ki pran machin deplase pi lwen pase lakay yo (1 km reyon). òd aktivite sa yo se endikatisyon sou plan lokal nan resanblans ant travay ak anplwaye, sa vle di pa gen anpil aksè ak opòtinite ekonomik. enmsi trajè kout yo pa reprezante yon move bagay, men yo ka difisil, e chè. Vwayaj pa mwayen machin ak motè dousman pran anpil tan nan Pòtoprens akoz yon konbinezon de mank enfrastrikti wout, move antretyen wout yo, ak move itilizasyon espas lari a. Dapre anrejistreman vwayaj plizyè machin, vitès machin nan Pòtoprens ba anpil jiska 10,9km/a lè an mwayèn. Transpò piblik vwayaje dousman, dapre sa pasaje kamyonèt yo rapòte. An mwayèn, vitès pou kamyonèt se 44 minit pou yon distans de 5.9 km, ki vle di vitès pou kamyonèt yo se 8km\a lè. Yon pati nan pwoblèm nan se mank espas pou wout yo, men Kopp ak Prud homme (2011) sijere ke pi gwo koz blokis se kapab move itilizasyon espas lari a, ak move antretyen wout yo. achann yo anvayi twotwa a pou yo vann, sa fòse pyeton yo oblije mache nan lari a. Anplis, pyeton yo k ap mache nan lari a, li konn bloke tou akoz machin ki pake ladan. Tout faktè sa yo kole ansanm fè vitès yo ralanti, epi sa fè risk sou sekirite pyeton yo ogmante. Vil yo dwe tounen yon mache travay ki entegre k ap founi opòtinite bay abitan yo, e ki pemèt yo gen plis chwa posiblite jwenn travay ak posiblite pou plis alemye (Bertaud 2014). Gen bon jan mache travay ki entegre lè li posib pou yon moun rive jwenn yon bon valè nan opòtinite travay yo anndan yon vil avèk yon pri rezonab oswa nan yon peryòd rezonab. ache travay ki enpòtan e entegre ap favorize yon meyè adaptasyon nan ogmante nonb ak divèsite moun ki ap bay travay ak moun ki ap chache, sa ki pèmèt yo pi byen sèvi ak konpetans plis volonte yo. Lè gen bon aksè, antrepriz yo benefisye de kontak pwòch ant pwodui ak mache travay yo kouch mas vil yo pèmèt la. Nan sans envès, lè aksè a 10

19 limite, pwobablite pou jwenn yon kontak ant pwodui ak mache travay yo fèb paske antrepriz ak fanmi yo dwe chwazi pami yon ti gwoup travayè ak posiblite travay ki pi piti. Travay ki pa nan zòn ki gen gwo aktivite ekonomik gen tandans vin ra, pi enfòmel, e peye mwens. Nivo aksè ki fèb yo bay fanmi yo presyon tou pou abite pi pre travay yo, ki kapab vin yon dezavantaj pi devan paske tè ak kay nan zòn sa yo pi chè, epi ki vin fòse fanmi yo ap viv nan kondisyon ki pa fin nòmal, ki lakòz ogmantasyon bidonvil nan vil yo, tankou sa nou jwenn nan anpil vil afriken (Antos, Lozano-Gracia, Lall 2016). Koneksyon ak aksè nesesè men yo pa sèl kondisyon pou reyalize bon jan mache travay nan vil yo. Kreye travay ak reyalize mache travay ki efikas mande yon solisyon ki gen anpil dimansyon pou fè fas ak anpil obstak, sòti nan mank sistèm bank ak finans pou rive sou kreye antrepriz, sou nivo edikasyon ki ba, ak sou yon estrikti reglemantasyon ki chè. Amelyore aksè yo pa pral rezoud tout pwoblèm yo, men, pa fè fas ak pwoblèm aksè nan vil yo pral bloke pwogrè nan pwodiksyon ak nan espas abitab yo. Pou fè fas ak difikilte koneksyon nan vil Peyi Dayiti yo, aksyon ki nan twa liy ki vin apre yo, enpòtan anpil. Amelyore vitès vwayaj yo ak kalite sèvis yo nan fè plis envestisman ak nan ranfòsman efikasite vil yo. Gen anpil mwayen pou ogmante vitès machin a motè nan vil yo ki kapab amelyore kesyon aksè a ak ede vil yo vin pi bon entèmedyè ant moun ak posiblite ekonomik yo. Fè anpil envestisman nan wout ak nan transpò piblik se yon mwayen asire pou fè sa, menmlè opsyon sa a pral koute anpil lajan, e pa gen okenn asirans ke li ap efikas avan yo fè fas ak pwoblèm ki la depi lontan yo. Se poutèt sa, solisyon pi rapid la se fokis sou amelyorasyon ak antretyen sistèm ki la kounye a. De (2) opsyon sa yo pa depaman, men sa ki t ap pi efikas la, se kòmanse amelyorasyon ak antretyen sistèm ki la kounye a. Lòt altènativ mwen chè yo, tankou amelyorasyon jesyon trafik la, repatisyon espas wout yo ak antretyen wout yo kapab pwodui bon jan rezilta. Amelyorasyon espas wout yo mande pou libere vwa wout yo nan lari a pou bon sikilasyon olye pou kreye plas pou pakin ak pyeton. enmjan tou, twotwa yo dwe bay priyorite pou pyeton yo olye pou moun k ap fè komès 9 nan lari, ak asire sekirite moun k ap mache a pye. Antretyen wout - repare twou nan wout yo ak ranje sifas ki pa a nivo yo - ka fè machin yo fè ekonomi nan depans pou antretyen, ak nan tan vwayaj. Yon premye pa, se ta pou remete kòb nan fon ki la deja a pou antretyen wout yo. Nan yon tan pi long, kreye kèk liy espesyal pou transpò an gwoup kapab se yon mwayen ki pèmèt fè rediksyon nan tan vwayaj nan vil yo. Pèmèt posiblite pou plis transpò an gwoup pou rann opòtinite yo egal. Rediksyon nan depans operasyon yo ka pèmèt bese pri kous yo, ak amelyore aksè yo sou plizyè plan. Premyeman, se pou ogmante vitès sou rezo wout yo gras ak kèk entèvansyon sou rezo a, plis rann distans wout kamyonèt yo rezonab pou pèmèt chofè kamyonèt yo fè plis vwayaj nan yon tan byen presi. Opsyon sa a, ka pèmèt ogmante antre lajan ak posiblite chofè yo, e sa ka fè pri kous yo bese tou. Se opsyon sa a ki ofri plis chans. 9 Bonjan estrateji konplemantè kapab diminye move enpak sa ka genyen sou machann nan lari yo ak ekonomi lokal la, nan ofri lòt posiblite pou kote pou mete yo, ak yon sipò tanporè pou machann nan lari yo. 11

20 Yon lòt apwòch, se ta pou rann kamyonèt yo ki souvan nan sèvis pou plis pase 25 ane (kopp ak Prud homme 2011) pi efikas, pou ka bese kantite gaz ki rekòmande a. Te gen entèvansyon piblik ki te fèt nan Senegal, ak Repiblik Dominikèn pou elimine sou sikilasyon an kèk ansyen minibis ki pa efikas nan gaz e ki ansyen epi bay sibvansyon pou achte lòt machin ki pi efikas. Leson ke yo te tire nan eksperyans sa yo ta kapab byen ede Peyi Dayiti. Nan vil peyi Daka (Senegal), pa egzanp yo te bay chofè (ti bis) yo sibvansyon pou yo ka achte lòt (ti bis) ki pi efikas e ki pa chè soti nan ane 2003 pou rive an 2008, bay yo lón sibvansyon pou kouvri apeprè 75 pousan nan pri machin yo. An echanj, mèt machin yo te gen pou retire ansyen machin yo nan sikilasyon ak mete yo konfòm ak fòmalite yo. Nan pran egzanp sou leson Senegal yo, nou ka konsevwa yon bon modèl pou kontèks ayisyen an, ki kapab ansuit negosye avèk operatè lokal yo. Nan yon asistans teknik kontinyèl, Bank mondyal ap eksplore plizyè fason yo kapab bay konpansasyon sou ogmantasyon pri gaz la, e se rezilta sa yo ki pral di si retire ansyen kamyonèt yo nan sikilasyon an se yon bon opsyon. Nan yon tan ki pi long, yon sibvansyon transpò byen sible ta kapab fèt pou fanmi ki pi pòv yo, pou pèmèt yo jwenn oswa pou toujou gen aksè ak opòtinite yo. Ranfòse kowòdinasyon tè ki nan sèvis yo, ak envèsman nan transpò, pou amelyore aksè yo ak kreye plis rezistans.. Entèvansyon ki fèt pou jere tè ki nan sèvis yo ak sistèm transpò a diminye mank koneksyon ki geyen ant zòn kote moun abite ak kote opòtinite pou jwenn travay yo ye a, epitou sa ede ranfòse rezistans nan lè katastwòf natirèl yo fin pase. Gen de (2) gwo mwayen yo idantifye pou amelyore aksè ak opòtinite yo nan vil yo, ki se : ogmante vitès yo, ak rann transpò pa machin a motè mwen chè, pandan dezyèm nan limenm, gen pou wè ak rediksyon dekoneksyon ki genyen nan jan yo sèvi ak machin a motè yo nan vil yo, nan ankouraje kouch mas yo gen plis opòtinite ak nan jere yon pi bon devlopman ant tè ki an fonksyon yo ak sèvis transpò a. Jounen jodi a, kouch mas popilasyon nan Pòtoprens ak Okap vin wo anpil, alòs poutèt sa, pa gen posiblite pou redui distans ant moun ak opòtinite ekonomik yo, nan ogmante kouch mas yo pi plis ankò. Poutan, fè modifikasyon nan jere espas la pou ankouraje gen regwoupman ki fèt nan sèvis tè yo kapab ogmante aksè yo pou tout moun, nan yon peryòd byen presi. Genyen anpil mwayen tou pou ogmante posiblite yo nan fè planifikasyon pou devlopman vil yo pandan y ap fè efò pou diminye risk ak katastwòf natirèl yo. Tou lè de vil yo bay siy gen devlopman k ap fèt swa nan zòn ki pa gen danje, men ki san bon koneksyon, oswa nan zòn ki pi pre ak opòtinite ekonomik yo, men ki gen plis risk danje. Li enpòtan pou evite konpwomi sa yo, epitou fè envestisman ki pran an konsiderasyon tou de (2) ka sa yo. Youn nan premye pa nan etap pou devlope estrateji pou ogmante rezistans kont katastwòf natirèl yo, se dekouvri ki seksyon nan wout yo ki an pi movèz eta nan rezo a. Dapre yon analiz kritik, seksyon wout ki bezwen yon entèvansyon ijan yo nan rezo Pòtoprens lan, se wout nasyonal # 2 a, ki konekte sant vil kafou ak jouk pase pi lwen wout lwès la; wout nasyonal #1 ki konekte lavil la ak zòn nò kapital la; yon lyen wout izole ki konekte lavil la ak Petyonvil, ak kèk lòt lyen ki konekte Canaan ak rès rezo a. 12

21 FINANSAN : RANFÒSE FINANSAN ERI YO ENPÒTAN ANPIL POU ETE FEN AK ANK ENFRASTRIKTI AK SÈVIS NAN VIL YO, EPI POU ADAPTE AK OGANTASYON POPILASYON NAN VIL YO. Peyi Dayiti ap konfwonte gwo pwoblèm nan ranfòsman finansman piblik li, akoz de devlopman rapid zòn vil yo nan moman li ye a. Paske resous yo limite anpil nan nivo meri a, jounen jodi a, depatman yo gen anpil difikilte pou fè planifikasyon sèvis, ak fè koneksyon ant gro vil yo e ti kominote yo. Pandan ven (20) dènye ane ki sot pase yo, diferans ki genyen ant kapasite finansman nan peyi a, ak vitès devlopman vil yo fè vin gen toutan yon mank enfrastrikti ak sèvis nan gwo vil yo ansanm ak piti vil yo. Kontinyasyon bès èd entènasyonal la vin rann mank finansman an pi grav toujou. Bank mondyal (2016), fè konnen ke Peyi Dayiti ap fè fas ak kèk gwo defi kòmkwa: ajisteman ak rediksyon nan finansman yo, rive fè ogmantasyon revni anndan peyi a, epitou pi byen sèvi ak fon ki la yo. algre kèk amelyorasyon nan revni fiskal peyi a, sòti nan mwens pase 10 pousan PIB an 2004 pou rive ak 12.6 pousan PIB an 2014, Peyi Dayiti rete peyi ki pi pòv sou kesyon koleksyon revni nan zòn Amerik latin ak Karayib la (LAC) (Bank mondyal 2016). Sitiyasyon sa a vrèman afekte kapasite peyi a pou envesti nan depans devlopman ki nesesè sou pwen : enfrastrikti, sante, edikasyon, ak nan kèk lòt sektè enpotan ankò. Toutotan vil yo kontinye grandi ak pi plis moun ladan yo tou, difikilte pou fè finansman bon jan plan devlopman dirab vin ankò pi konplike. Gouvènman meri yo pa an mezi pou bay enfrakstrikti ak sèvis kòmsa dwatèt akòz de desentralizasyon an ki pa fin fèt, plis ankadreman legal finansman meri yo ki fèb. Konstitisyon 1987 la (ansanm ak amandman 2012 la) ak dekrè prezidansyèl 2006 la, etabli otonomi fiskal e finansyè komin yo, desantralizasyon èd sèvis piblik yo, ak enstitisyonalizasyon revni meri yo. en menm lè fondasyon pou desantralizsyon an ekziste, bon jan dekonsantrasyon nan depans ak kèk revni kle gouvènman meri yo poko an plas. Yon kad finansman minisipal ki pa konfòm ka anpeche kapasite depatman yo pou devlope revni ak pou finanse sèvis yo. Ranfòse kapasite depatman yo pou jere finansman piblik yo rete yon pwen enpòtan nan demach pou fè dekonsantrasyon responsablite yo nan komin yo, epitou ak pou pèmèt yon desantralizasyon fiskal ki efikas. Se sèlman 0.6 pousan PIB la, ki depanse nan komin yo aktyèlman, alòske montan revni minisipal la fè 1.7 pousan sou total montan revni jeneral la. Li enpòtan pou rezoud enkonsistans yo nan kesyon dekonsantrasyon pouvwa ak desantralizasyon pou sa ka aji sou finans yo tou. Limitasyon ak enprevizyon nan sous revni meri yo afebli kapasite pou planifye bidjè ak fè distribisyon sèvis endispansab yo nan zòn riral yo. Depatman yo gen kat (4) sous revni prensipal : transfè ki sòti nan gouvènman santral la, taks ki kolekte pou komin yo nan DGI, dwa ak redevans taks komin yo kolekte, ak kèk lòt sous revni ankò, (tankou nan lòt patnè pou devlopman yo). Sepandan, gouvènman lokal yo depann nan yon fason demezire sou transfè nasyonal yo, espesyalman sou fon devlopman depatman yo (FGDCT). Eksepte pou Pòtoprens, Petyonvil, ak Delma, transfè yo se prensipal sous antre ekonomik pou komin yo, e yo reprezante an jeneral ant 80 ak 95 pousan. Poutan sistèm transfè a manke transparans e li pa fyab. Se sèlman mwatye nan fon ki la pou komin yo ki transfere, e yon gwo pati nan transfè sa yo al jwenn kèk domèn ki pa aktif oswa ki pa egziste. Lèfini tou, transfè nasyonal sa yo redui motivasyon pou amelyore jesyon finansman piblik la nan depatman yo, espesyalman pa gen okenn koneksyon ak amelyorasyon nan sèvis ki dwe bay yo, ni ak kote ki pi bezwen yo a. Kapasite finans otorite lokal yo diminye ankò plis akòz limitasyon yo nan 13

22 mwayen pou kolekte taks. eri yo trè souvan kolekte yon ti pati trè fèb nan kantite revni yo ta dwe kolekte yo. Koleksyon revni ki fèt nan pwòp lokalite yo menm plis konsantre nan gwo vil yo, kote gen senk (5) nan komin ozalantou zòn Pòtoprens yo, ki kolekte 80 pousan nan tout resous ki ekziste yo nan peyi a. Yon pi bon planifikayon, koneksyon ak jesyon sèvis nan gwo vil ak ti lokalite yo nan peyi a merite gwo entèvansyon pou reevalye, revize ak mezire nivo kontwòl finans yo. Amelyore transparans nan transfè fiskal yo, devlope sous ki pi dinamik nan revni lokal yo, ak fè ranfòsman finans minisipal yo se etap enpòtan pou gide kwasans devlopman vil yo, pou evite moun monte pil sou pil, ak pou yon devlopman ki sen nan kouch popilasyon yo. Nivo resous ki ekziste yo kounye a bese anpil anpil parapò ak demand pou sèvis yo. Gen yon bezwen ijan pou amelyore volim, previzyon, dire de tan ak jesyon finans yo, epitou pou idantifye lòt jan pou jenere sous revni pèsonèl yo. Sa mande yon efò sistematik pou ajiste ak aplike refòm ki pou amelyore jesyon gouvènman nasyonal ak lokal yo, epitou pou sipèvize resous yo. Depi me 2014, gouvènman an te devlope yon refòm estratejik ki kouvri tout aspè jesyon finansman piblik la. Li devlope estrateji tou ki pou garanti yon sistèm finans ki transparan, ki responsab, ki gen disiplin epi ki efikas nan sèvi ak jesyon resous piblik yo, nan kreye plis revni apati taks ak tarif yo, ki tou sa vle di kreye otonomi depatman yo. Sepandan, pa gen twòp pwogrè ki fè jouk jounen jodi. Paragraf pi ba yo ap mete aksan sou kèk aksyon kle ki nesesè pou ranfòse finansman meri yo, ak kapasite yo pou founi sèvis lokal ki nesesè yo. Ranfòse, amonize plis aplike kad legal, obligatwa pou finansman minisipal yo. Opsyon règleman yo ta dwe an premye pou rezoud pwoblèm nan kad enstitisyon yo, plis regilarize ak finanse kad depatman yo. Devlopman vil Peyi Dayiti yo ap fèt nan yon kontèks kote desantralizasyon pa ekziste ditou, ak nan yon kad legal ki pa klè pou finansman meri yo. Yon kad regilasyon ki bay klarifikasyon sou wòl yo ak resous yo vrèman enpòtan pou desantralizasyon ka efikas. Etap yo pou rive nan direksyon sa a gen pou wè ak reevalye nòm kad minisipalite yo jan yo ye nan dekrè 2006 la, plis idantifye kèk aksyon pou mete an aplikasyon : fòmalize fonksyon taks ak responsabilte gouvènman minisipal yo, ak fè revizyon lwa ak règleman yo, espesyalman sa ki konsène taks sou dwa pwopriyete ak taks sou bisnis yo. Tout aksyon sa yo mete ansanm eseye klarifye responsablite yo, sistèm yo, motivasyon yo, ak relasyon responsab yo pou finansman ak livrezon sèvis yo, plis kapasite gouvènman lokal yo pou jere ak fè repatisyon finansman ki ogmante yo. Refòm travay ki fenk fèt la ouvè pòt pou plis opòtinite pou ranfòse efò desantralizasyon yo. Gen yon pwojè lwa sou otonomi finans komin ak seksyon kominal yo ki nan ajannda chanm lejislatif la. Rann sistèm nan pi solid pou finansman minisipal yo pou ranfòse kapasite ak responsablite legal yo, epi ogmante opòtinite finans yo. Pou ogmante otonomi depatman yo, fòk gen yon sistèm finansye nan meri yo ki pi fò. Kòm sa di deja, vil yo gen anpil kontrent akoz de sous revni yo ki limite, epi yo vrèman depann de transfè ki sòti nan gouvènman nasyonal la. Solisyon yo ka diferan ant gwo vil yo ak ti kominote yo. Pou ti vil yo, yo kapab konsantre efò yo sou amelyorasyon nan jesyon, sipèvizyon ak transparans nan FGDC a, ki gen ladan: mobilizasyon fon, repatisyon; transfè, depans, kontablite, plis itilizasyon 14

23 fon yo kòm opòtinite pou ranfòse kapasite lokal yo, nan fonksyonman yo. Yon lòt kote, gwo vil yo dwe bay priyorite nan ranfòsman kapasite pou koleksyon pwòp sous revni yo, ak kontwole jesyon ak depans yo. Devlope ak ogmante baz revni lokal la. Pou gouvènman lokal yo ka fonksyone pou kont yo, fòk genyen yon sistèm finansman ki fò. Jan nou te di li a, akoz de sous revni yo ki limite, vil yo fè fas ak anpil poblèm, epitou sa vin fè yo depann de lajan k ap soti nan gouvènman santral la. Solisyon yo ka diferan ant ti vil ak gwo vil yo. Pou vil ki pi piti yo, efò yo kapab chita sou amelyorasyon jesyon, sipèvizyon ak transparans FGDCT, ki gen ladan li tou mobilizasyon, pataj, transfè, depans ak konte lajan; epitou, itilize menm lajan sa a pou kreye mwayen pou mete solisyon yo an plas. Yon lòt jan tou, vil ki pi gwo yo dwe kreye mwayen pou ramase, jere ak depanse pwòp lajan pa yo. Elaji ak mezire pouvwa lajan k ap antre yo. Pou gen aksè ak sistèm sipèvizyon ki solid e ki kouvri tout bagay, meri yo bezwen plis mwayen ekonomik pa yo. Amelyorasyon sa a kapab rive fèt gras a pwogram ki vize pou bay meri yo fòs nan kat aspè prensipal: kore kapasite administratif komite finans meri yo, kore kapasite jesyon pwojè meri yo pou pèmèt yo ka jwenn byen bonè lajan FGDCT mete sou kote pou yo a, ogmante kapasite meri yo pou mobilize lajan ki gen ladan l pou amelyore konpetans teknik anplwaye yo, bay meri yo kèk rezon pou yo chache lòt mwayen finansman. VIV JODI A, EN PANSE A DEEN Tout defi ki diskite nan rapò sa a merite pou nou aji sou yo jodi a menm. enmjan pwovèb la di a, moun k ap deside yo dwe panse a demen. Se pa tout bagay ki ka fèt nan yon jou, kidonk li enpòtan pou nou defini sa ki dwe fèt kounye a, ak kòman sa pral ouvè pòt pou chanjman nou pi bezwen yo. Tablo 0.1 Fè rezime rekòmandasyon politik yo presize aksyon ki dwe fèt yo nan yon tan kout, mwayen osnon long; distenge ant aksyon ki gen gwo, mwayen, ak ti priyorite yo; epi, idantifye enstitisyon k ap mennen aksyon sa yo. Pifò aksyon yo ekzije patisipasyon plizyè enstitisyon, e nou ensiste sou enpòtans efò tèt ansanm nesesè yo pou rive devlope vil yo nan yon fason ki ka benefisye tout moun. 15

24 Tablo O. 1. REZIE TAB REKÒANDASYON: PLANIFYE, KONEKTE, AK FINANSE VIL PEYI DAYITI YO Senbòl pou Tablo a NIVO PRIYORITE PERYÒD TAN W Wo wayen B Ba K Koutèm (pwochen 12 mwa yo) wayentèm (pwochen 1-3 zan yo) L Lontèm (pwochen 3-5 an yo) SOTI NAN REKONSTRIKSYON POU RIVE NAN PLANIFIKASYON VIL KI SOLID POU RIVE A YON DEEN IYÒ. Soti nan rekonstriksyon pou rive nan planifikasyon vil ki solid pou rive a yon demen miyò. Yon chanjman direksyon nan planifikasyon solid vil yo nesesè pou fè fas ak mank ki genyen nan enfrastrikti ki genyen kounye a epi prepare pou devlopman vil yo nan lavni. PROBLÈ REKÒANDASYON JENERAL AKSYON ESPESIFIK PERYÒD TAN (K,, L) NIVO PRIYORITE (W,, B) ENSTITITISYON K AP DIRIJE YO/ CHAPYON* Gwo defisi nan premye sèvis anndan vil yo plis mank envestisman nan enfraktisti ki manke pou fè fas ak nesesite popilasyon yo k ap grandi. Envesti nan enfrastrikti ki solid pou kapab fè fas ak defisi ki gen kounye a nan sèvis de baz nan vil yo. Amelyore ak ogmante aksè nan sèvis yo; ranfòse efò kominote ki te la anvan yomen an menm tan,depi kounye a, bati kapasite pou lontèm. Amelyore jesyon ak randman sèvis de baz yo, pandan konstriksyon ak konsolidasyon gouvènman lokal yo ap fèt nan yon sistèm evalyasyon ki baze sou pèfòmans Detaye analiz risk yo pou sipòte bon jan desizyon k ap pran, ak bon jan mezi pou pwoteje moun ansanm ak byen yo kont risk K K W W W TPTC Komin yo ICT Komin yo ICT-DPC CNIGS TPTC anke kowòdinasyon nan vil k ap grandi yo ki pa bay twòp enpòtans ak risk nan dezas natirèl yo. Itilize enfòmasyon pou fasilite kowòdinasyon nan desizyon k ap pran nan mitan fanmi, biznis ak gouvènman yo Sèvi ak enfòmasyon pou bay ankourjman: Enfòme sitwayen yo sou plan ak risk ki gen pou vini pou pèmèt yo pran pi bon jan desizyon. Konekte konesans risk sou inondasyonak bon jan desizyon sou enfrastrikti vil yo. K PCE Komin yo TPTC ARNDR Fè yon analiz sou feblès enfrastrikti piblik yo ki pa fin twò anfòm. K W TPTC Feblès nan jesyon tè, enfòmasyon ki pa klè sou zafè pwopriyetè tè yo, ak move lwa. Ranfòse dwa sou pwopriyete ak fè pwomosyon pou amelyore jesyon enstitisyon yo. Ranfòse dwa sou pwopriyete ak mwayen pou rezoud konfli. Bati estrikti pou kowoperasyon konin yo nan pi gwo vil Peyi Dayiti. L L CIAT ICT PCE

25 ETABLI ACHE TRAVAY LA: KONEKSYON, DYÒB, AK RISK Yon pi bon koneksyon ak aksè anndan vil yo ka reyalize gras ak yon amelyorasyon transpò ki fèt ak machin a motè yo, ansanm ak yon gwo kowòdinasyon nan jan teritwa peyi a òganize, ansanm ak envestisman nan sistèm transpòtasyon yo. PROBLÈ REKÒANDASYON JENERAL AKSYON ESPESIFIK PERYÒD TAN (K,, L) NIVO PRIYORITE (W,, B) ENSTITITISYON K AP DIRIJE YO/ CHAPYON* ache travay yo divize akoz de mank koneksyon ant opòtinite ekonomik yo ak zòn rezidansyèl yo Ogmante vitès ak amelyore kalite transpò a, nan bon jan envestisman ak efikasite. Pi byen jere espas wout ak twotwa yo pou ogmante vitès, plis konfò pou pyeton, ak diminye aksidan sikilasyon. Dirije ekspansyon vil yo nan zòn ki aksesib e ki an sekirite, plis etabli posiblite pou envèstisman enfrastrikti nan lavni. K K W W TPTC Komin yo PCE Komin yo Envesti nan antretyen wout yo pou diminye depans reparasyon nan lavni, lèfini ogmante vitès yo. K W TPTC Transpò piblik inaksesib e dousman Ogmante aksè abòdab nan transpò kolektif la pou sèvis tout gwoup Konstwi estasyonman pou kamyonèt; deziye liy transpò piblik pou ogmante vitès; fasilite aksè, rediksyon pri pou chofè, ak rediksyon tarif pou pasaje. TPTC Komin yo Ankouraje retire sou sikilasyon kamyonèt ki bwè anpil gaz yo, pou bese depans chofè yo ak pri tarif vwayajè yo, ak pou diminye risk ak ogmantasyon pri gaz. EF ank kowòdinasyon ant jan teritwa peyi a òganize ak planifikasyon transpò diminye aksè ak ogmante risk nan rezo a. Ranfòse kowòdinasyon tè ki nan sèvis yo, ak envèsman nan transpò, pou amelyore aksè ak kreye plis rezistans. Idantifye lyen ki pi enpòtan yo, ak amelyore oubyen envesti nan pwen fèb yo pou konstwi rezistans rezo transpò a. enmjan an, fè respekte lwa konstriksyon yo pou minimize enpak dezas natirèl tankou tranblemanntè. Devlope rejis ak sistèm estatistik pou demand espesyal sibvansyon transpò piblik pou sipòte sa ki pi pòv ak ki pi an danje yo. K L L W TPTC DPC TPTC Komin yo IHSI * ENSTITISYON PRENSIPAL yo parèt an fonse. Enstitisyon yo abreje pa òd alfabetik: DPC Direksyon pou Pwoteksyon Sivil DGI Biwo Jeneral pou Taks IHSI Enstiti Ayisyen pou Estatistik ak Enfòmasyon CIAT Komite pou Devlopman Teritwa ant inistè yo CNIGS Sant Nasyonal pou Enfòmasyon Jewo-Espasyal ARNDR inistè Agrikilti Resous Natirèl ak Devlopman Riral EF inistè Ekonomi ak Finans ICT inistè Enteryè ak Otorite Lokal TPTC inistè Travo Piblik Transpò ak Kominikasyon PCE inistè Planifikasyon ak Kowoperasyon Ekstèn

26 FINANSE VIL PEYI DAYITI YO Ranfòse finansman meri yo enpòtan anpil pou mete fen ak mank enfrsatrikti ak sèvis nan vil yo, epi pou adapte ak ogmantasyon popilasyon nan vil yo. PROBLÈ REKÒANDASYON JENERAL AKSYON ESPESIFIK PERYÒD TAN (K,, L) NIVO PRIYORITE (W,, B) ENSTITITISYON K AP DIRIJE YO/ CHAPYON* Desantralizasyon enkonplè plis yon kad legal frajil ak divize k ap jere finans meri yo. Consolider, harmoniser et mettre en vigueur le cadre réglementaire et juridique du financement municipal. Revize nòm fondasyon tout teritwa yo nan jan 5 dekrè 2006 yo ekzije a, lèfini idantifye estrateji pou fè respekte yo. Fòmalize konpetans nan zafè taks ki konfye nan sèvis meri yo dapre jan atik 142 nan kad desantralizasyon an mande a. K K W W ICT ICT EF-DGI Revize lwa taks meri yo, espesyalman sa ki gen pou wè ak pwopriyete ak biznis. W EF-DGI ICT Pa gen ase sous revni nan meri yo Ranfòse sistèm ki jere finans meri yo, lèfini agrandi opòtinite finansman yo. Ranfòse zouti ki disponib you pou konekte planifikasyon envestisman, fè bidjè, ak ekzekisyon pou gouvènman lokal yo. Bati kapasite local yo pou jere bidjè, pou ekzekisyon bidjè yo fèt a lè ak pou gen pi bon randman sèvis. K ICT Depatman Komin yo ICT Depatman Komin yo Fè evalyasyon pwopriyete nan tout vil yo, lèfini mete ajou rejis taks sou pwopriyete a nòmalman pou agrandi baz taks la. K W EF-DGI Komin yo ank transparans, ak pwoblèm konfyans nan sistèm transfè a. Fè yon dyagnostik sou tout sa ki pa efikas nan FGDCT, lèfini, fè antant sou yon plan aksyon. ete yon plan an aksyon pou ranfòse FGDCT a (alokasyon, gesyon, transfè, kontwòl ak evalyasyon) ak inisye preparasyon yon estrateji enpo pou branch gouvènman yo. (IFGG). L L EF ICT EF ICT * ENSTITISYON PRENSIPAL yo parèt an fonse. Enstitisyon yo abreje pa òd alfabetik: DPC Direksyon pou Pwoteksyon Sivil DGI Biwo Jeneral pou Taks IHSI Enstiti Ayisyen pou Estatistik ak Enfòmasyon CIAT Komite pou Devlopman Teritwa ant inistè yo CNIGS Sant Nasyonal pou Enfòmasyon Jewo-Espasyal ARNDR inistè Agrikilti Resous Natirèl ak Devlopman Riral EF inistè Ekonomi ak Finans ICT inistè Enteryè ak Otorite Lokal TPTC inistè Travo Piblik Transpò ak Kominikasyon PCE inistè Planifikasyon ak Kowoperasyon Ekstèn

27 REFERANS Antos, S. E., N. Lozano-Gracia, and S. V. Lall The orphology of African Cities. Policy Research Working Paper 7911, World Bank, Washington, DC. Bertaud, A Cities as Labor arkets. Working Paper #2, arron Institute on Cities and the Urban Environment, New York University, New York. Deuskar, C., B. P. Stewart, and N. Lozano-Gracia Defining Urban Areas in Haiti. Working Paper, World Bank, Washington, DC. Hoornweg, D., and P. Bhada-Tata What a Waste: A Global Review of Solid Waste anagement. Urban Development Series Knowledge Paper No. 15, World Bank, Washington, DC. IHSI (Haitian Institute of Statistics and Informatics) Survey on the Living Conditions of Households after Earthquakes (database). Port-au-Prince: IHSI. Kopp, P., and R. Prud homme Urban Transport in Port-Au-Prince. Washington, DC: Inter-American Development Bank. rince+$28bid$29.pdf. Kumar, A., and C. Diou Renouvellement Du Parc d autobus à Dakar : Avant - Apres. 11. Sub-Saharan Africa Transport Policy Program (SSATP) Discussion Paper. Washington, DC: World Bank. Singh, R. J., and. Barton-Dock Haiti: Toward a New Narrative: Systematic Country Diagnostic. Washington, DC: World Bank. UN World Population Prospects United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division World Population Prospects: The 2015 Revision, Key Findings and Advance Tables. Working Paper No. ESA/P/WP.241. USAID. (2010). Land Tenure And Property Rights In Haiti The Importance Of Land Tenure And Property Rights Issues and Post-Earthquake Recovery In Haiti. Property Rights And Resource Governance Briefing Paper Tunisia Urbanization Review: Reclaiming the Glory of Carthage. Washington, DC: World Bank a. Building Regulation for Resilience: anaging Risks for Safer Cities. Washington, DC: World Bank b. Haiti: Country partnership framework for the period FY16-FY19. Washington, DC: World Bank Better Spending, Better Services: A Review of Public Finances in Haiti. Washington, DC: World Bank Doing Business 2017: Equal Opportunity for All. Washington, DC: World Bank. World Bank and ONPES (Observatoire National de la Pauvreté et de l Exclusion Social) Investing in People to Fight Poverty in Haiti: Reflections for Evidence-based Policy aking. Washington, DC: World Bank. WorldPop Database. Southhampton, UK: GeoData Institute, University of Southhampton. 19

28