O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA VA AXBOROTLASHTIRISH AGENTLIGI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

Size: px
Start display at page:

Download "O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA VA AXBOROTLASHTIRISH AGENTLIGI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI"

Transcription

1 O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA VA AXBOROTLASHTIRISH AGENTLIGI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI Axborot texnologiyalari fakulteti Axborot texnologiyalari kafedrasi TARMOQ OPERATSION TIZIMLARI FANIDAN AMALIY MASHG'ULOTLARNI OLIB BORISH UCHUN USLUBIY QO LLANMA Magistratura mutaxassisliklari uchun: 5А Kasb ta limi (Axborot va multimedia texnologiyalari (qo llanish sohasi bo yicha)) 5А Kompyuter tizimlari va ularning dasturiy ta minoti (tarmoqlar bo yicha) 5А Axborot va multimedia texnologiyalari (qo llanish sohasi bo yicha) 5А Amaliy informatika 5А Axborot tizimlari (tarmoqlar bo yicha) 5А Kompyuter tizimlari va ularning dasturiy ta minoti (tarmoqlar bo yicha) 5А Kriptografiya va kriptoanaliz 5А Axborot xavfsizligi TOSHKENT -2012

2 Mualliflar: Kuvnakov A.E., Sultanov H.B. Tarmoq operatsion tizimlari fanidan amaliy mashg'ulotlarni olib borish uchun uslubiy qo llanma. /TATU, 67 б. Tоshkent Uslubiy qo llanma Tarmoq operatsion tizimlari fanidan amaliy mashg'ulotlarni Mandriva Linux tarmoq operatsion tizimi misolida o rnatish va boshqarish uchun mo ljallangan. Bu uslubiy qo llanma Kasb ta limi (Axborot va multimedia texnologiyalari (qo llanish sohasi bo yicha)), Kompyuter tizimlari va ularning dasturiy ta minoti (tarmoqlar bo yicha), Axborot tizimlari (tarmoqlar bo yicha), Amaliy informatika, Axborot va multimedia texnologiyalari (qo llanish sohasi bo yicha), Kriptografiya va kriptoanaliz, Axborot xavfsizligi yo nalishlarida tahsil oluvchi talabalar uchun mo ljallangan. Amaliy mashg ulotlarida "Virtual box" dasturini ishlatgan holda ochiq kodli "Mandriva Linux" tarmoq operatsion tizimini o'rnatish, foydalanuvchilarni boshqarish, tizim havfsizliklari, DNS, DHCP, HTTP serverlarini tashkil etish, tarmoq operatsion tizimlarining o'zaro muloqoti hamda pochta serverlarini tashkil etish masalalarini echishga bag'ishlangan. Ushbu uslubiy qo'llanmani nafaqat talabalar, shu sohada ishlayotgan hodimlar ham qo'llanma sifatida ishlatishlari mumkin. Taqrizchilar: Dasturiy maxsulotlar va apparat-dasturiy majmualar yaratish markazi, t.f.d., professor Ismailov М.А. Toshkеnt axborot tеxnologiyalari univеrsitеti «Elеktron tijorat kafеdrasi mudiri, t.f.d., profеssor Yakubov M.S. Toshkеnt Axborot Tеxnologiyalari Univеrsitеti

3 KIRISH Quyidagi uslubiy qo llanma Tarmoq operatsion tizimlari fanidan Mandriva Linux tarmoq operatsion tizimini o rnatish va boshqarish uchun mo ljallangan. Bu uslubiy qo llanma Kasb ta limi (Axborot va multimedia texnologiyalari (qo llanish sohasi bo yicha)), Kompyuter tizimlari va ularning dasturiy ta minoti (tarmoqlar bo yicha), Axborot tizimlari (tarmoqlar bo yicha), Amaliy informatika, Axborot va multimedia texnologiyalari (qo llanish sohasi bo yicha), Kriptografiya va kriptoanaliz, Axborot xavfsizligi yo nalishlarida tahsil oluvchi talabalar uchun mo ljallangan. Ushbu uslubiy qo llanma o zida 8 ta amaliy ishlarni jamlagan. Hisobotda quyidagilar bo'lishi lozim: Amaliy ish mavzusi Ishdan maqsad Qisqacha nazariy ma lumot Berilgan vazifa bajarilishi Hulosa Talaba o zi bajargan har bir amaliy ishning hisobotini ko rsatishi, nazorat savollariga javob bergan xolda himoya qilishi shart xamda, oqituvchining talabiga ko ra shu mavzuga tegishli bo lgan savollarga ham o z fikrini bildirishi lozim. 3

4 Amaliy ish 1. Mandriva corporate server 4.0 TOT va tarmoq xizmatlarini o rnatish. Ishdan maqsad: Linux Mandriva operatsion tizimini o rnatish va tarmoq xizmatlarini grafik xamda konsole muhitida o rnatish/o chirish ko nikmalarini xosil qilish. Qisqacha nazariy ma lumotlar Linux opеratsion tizimi mukammal, ko p masalali, o zining fayllar tizimiga ega opеratsion tizimdir yilda finlandiyalik talaba Linus Torvalds Linux yadrosining eng birinchi versiyasi ustida ishni tugatdi va unga bash buyruqlar interpretatorini va gcc kompilyatorini o rnatdi. Bugungi kunga kelib Linux juda ham ko p sonli platformalarda ishlatiladi. Linux tizimining yuzlab distributivlari bo lib, yadroning dastlabki kodi million sartlarni tashkil qiladi. Ushbu millionlab satr kodda uning ko p sonli foydalanuvchilarining va uni rivojlantirayotgan dasturchilarning hissasi juda katta. Linux server tizimi sifatida juda ham keng ishlatiladi va shu bilan birga sekin asta idora va uyda operatsion tizimi sifatida ham o z o rnini topmoqda. Bundan tashqari Linux operatsion tizimi ta limda ham o z o rniga ega. Linux operatsion timining ommalashishiga KDE, Gnome, OpenOffice.org, Apache, MySql, Mozilla va boshqa boshqa loyihalarning hissasi juda katta. Bugungi kunda Linux tizimini rivojlantirish uchun IBM, Sun, Hewlett-Packard, Novell, Red Hat kabi yirik kompaniyalar juda ham katta mablag ajratishmoqda va o tgan 17 yil davomida Linux operatsion tizmi katta muvaffaqiyatlarga erishdi. U har kuni, soat sayin rivojlanmoqda. Hozirgi kunda Linux distributivlaridan 8 tasi eng ko p ishlatilmoqda: Ubuntu, OpenSUSE, Fedora,Debian, Red Hat, Mandriva, Slackware va Gentoo. Linux opеratsion tizimida bir nеchta sohaga oid ishchi stollar bilan ishlash imkoniyati mavjud. Bu ishchi stollar virtual ish stollari dеb ataladi. Linux Mandriva dasturi 2005-yil 7-aprelda Mandrakesoft kompaniyasi o z nomini Mandriva deb o zgartirishi asosida yaratilishiga turtki bo ldi. Asosiy maxsulot Mandriva - Mandrakelinux Mandriva Linux nomini qabul qildi. 4

5 Linux yadrosi tizimi asosida tuzilgan tarmoq opеratsion tizimlaridan biridir. Amaliyot ishi quyidagi kеltirilgan ko nikmalarni xosil qilishdan iborat: Linux Mandriva dasturini o rnatish jarayonida qanday kеtma-kеtlik jarayonlarini amalga oshirish. Bu dasturni o rnatishda qanday paramеtrlarga ahamiyat bеrish kеrakligini taxlil qilish. Avtorizatsiya va autеntifikatsiya va parollarni kiritish orqali foydalanuvchi himoyalash usularini bilan tanishish. Dasturni o rnatib ishchi stolida ishlash imkoniyatiga ega bo lish haqidagi tushunchaga ega bo lish. Amaliyot ishini bajarish uchun kеrak bo lgan dastur va vositalar: 1. Virtual mashina (VMWare x.x yoki Virtualbox x.x) o rnatilgan kompyutеr 2. Linux Mandriva OT diski yoki uning iso ko rinishdagi nusxasi (obrazi) Linux Mandriva OT ni o rnatish uchun Linux Mandriva OT diski yo ki disk nusxasi kompyutеrda joylashagan bo lishi talab qilinadi. Virtual mashinani ishga tushirib uning ichida, virtual mashina yaratiladi va OT nusxasi joylashgan joy ko rsatiladi. Yaratilgan virtual OT ishga tushiriladi va qo yidagi oynalar paydo bo ladi. O rnatish va yordam to g risidagi ma lumotlarga ega bo lish uchun F1 tugmasini bosish orqali tanishishimiz mumkin. O rnatishni davom ettrish uchun Enter tugmasini bosish talab etiladi. Rasm 1.1. Mandriva Linux OT o rnatish uchun taklif. Rasm 1.2. Compyuterga ulangan qurilmalarni topish va driverlarini o rnatish 5

6 Rasm 1.3. Tizim tilini tanlash Rasm 1.4. Tizim xavfsizlik darajasini tanlash Tillardan va xavfsizlik darajalaridan ozimizga ma qul bolganini tanlaymiz O rnatish jarayonida tizim xavfsizlik darajasini tanlash imkonini bеradi va xavfsizlikning quyidagi turlari mavjud: Стандартный: xavfsizlik darajasi tavsiya qilinadi qachonki kompyutеr intеrnеt tarmog ida kliеnt sifatida ishlatilsa. Выcшей: xavfsizlik darajasida esa xavfsizlik darajasi yuqori bo lib, xar kuni qo shimcha tеkshiruv komponеntalari ishga tushadi. Повышенный : xavsizlik darajasi juda yuqori bo lib, kompyutеrni sеrvеr sifatida ishlatish imkonini bеradi. Tizimni bir qancha kliеntlar bilan aloqa o rnata oladigan sеrvеr sifatida ishlatish uchun xavfsizlik darajasi yetarlicha yuqori. Параноид: darajasi oldingi darajaga o xshaydi, ammo tizim umuman yopiq va xavfsizlik paramеtrlari eng yuqori qiymatlarga yega. 6

7 Rasm 1.5. Disklarni tashkil etish usulini tanlash Bu yerda Использовать свободного места va Ручная разметка диска variantlarni taklif qilinadi. Использовать свободного места - sistеmani o rnatish jarayonida avtomat ravishda bo sh joyga o rnatadi. Ручная разметка диска - sistеmani o rnatish jarayonida o rnatiladigan joyni ko rsatish va o'rnatuvchini talabiga ko'ra o'gartirilishi mumkin. Rasm 1.6. DiskDrake yo'rdamida diskni bo'linishi Oyna 4 ta asosiy qisimga bo lingan: 1. Tеpa qismi. Qattiq disk strukturasi. 2. Chap qismi. Tanlangan diskga tеgishli minyu. 7

8 3. O ng qismi. Tanlangan disk tavsifi. 4. Pastki qismi. Disklar ustida opеratsiyalar bajarish knopkalari. DiskDrake dasturi amaliy tugmalari 1. Очистит все bu tugmani bosganimizda qattiq diskdagi barcha razdеllar o chiriladi. 2. Больше bu esa quyidagilarni o z ichiga oladi: a) Сохранит таблицу разделов razdеl jadvalini saqlaydi b) Востоновит таблицу разделов saqlanga razdеl jadvalini tiklaydi. 3. Справка ma lumotnoma 4. Отменить действие oxirgi bajarilgan amalni bеkor qilish 5. Переключится в режим эксперта yekspеrt rеjimi funksiyasiga ruxsat olish. 6. Готово o zgartirishlarni saqlaydi. Rasm 1.7.Paketlar guruhini tanlash Rasm 1.8. Foydalanuvchi paroli kiritish. administrator Paroli ( magistr ) OpenSSH kompyutеrlar aro aloqa sеanslarni shifrlash imkonini bеruvchi dasturiy vositalar majmui bo lib, SHH protokolidan foydalaniladi. KDE graphical desktop ishchi stol muhiti IceWM -Unix opеratsion tizimlariga mansub mеnеdjеr oynasi (ishchi stoli). 8

9 Rasm 1.9. Foydalanuvchi yaratish Rasm Vidеo karta paramеtrini tanlash Vidеo karta paramеtrini tanlash va o zgartirish talab etiladi. Bunda Vidеo karta paramеtri to g ri tanlanmasa tizim konsole ish tartibiga otib qoladi. Ekran paramеtri ham to g ri tanlanishi talab qilinadi. Rasm x768 ekran o'lchamlarini tanlash Rasm To g ri o rnatilganligini tekshirish va pеrеzagruzka 9

10 Rasm O rnatilgan dasturni ishga tushishi. Rasm Foydalanuvchi logini va parolni kiritilishga taklif Rasm Root parolini kiritishga taklif Rasm Parol kiritish Rasm Tizimga qo shimcha hizmatlarini o rnatish 10

11 Tizimga qo shimcha hizmatlar o rnatilib bo lingach bu oynaning pastki qismiga o tiladi va oynani yopish joyi bosiladi. Shundan so ng quyidagi asosiy ish muhiti yuklanadi. Rasm Mandriva linux OT ning ish stoli Ishlash oynasining ko rinishi, operatsion tizim muvaffaqiyatli o rnatilganligini anglatadi. Endi o rnatilgan tizimdan bemalol foydalanish mumkin. Endi bu yerda biz tizimni ishlatib ko rish maqsadida menu bo limiga kirib undan system keyin Configuration undan Packaging va undan Remove Software ga murojaat etamiz. Bunga murojaat etishimizdan maqsad tizim paketlarini grafik muhitda o chirib ko rish. 11

12 Rasm Mandriva Linux OT da hizmat va dasturlarni o'rnatish Quyidagi oyna orqali tizim paketlarini belgilab o chirish mumkin. O chirmoqchi bo lgan paket belgilandi va udalit (remove) tugmasini bosamiz. Rasm at mdk paketini o'chirish 12

13 Endi o chirgan paketimizni qayta tiklash uchun konsole rejimiga o tamiz. Rasm Konsole ish tartibiga o'tish o tamiz. Bu yerda menu dan system ga undan Terminals ga undan konsole rejimiga Rasm Konsole muhitining ko'rinishi 13

14 Quyida konsole rejimida oddiy foydalanuvchi ~]$ turganligini ko rishimiz mumkin. Endi su buyrug ini berib root ga o tamiz va root parolini kiritamiz. SU buyrug Super User bo lib tizimni boshqarish uchun to liq imkoniyatlari mavjud. Rasm Konsole muhitida at mdk.i586.rpm paketini o'rnatish Bu yerda grafik muhitida tizimdan o chirilgan at mdk.i586.rpm paketni urpmi buyrug i orqali console muhitida o rnatish keltirilgan. Agarda ushbi paketni ochirish zaruriyati paydo bo'lsa, yuqoridagi konsole muhitida kiritilgan "urpmi" o'rniga "urpme at mdk.i586.rpm " yozilsa at mdk.i586.rpm nomli paket tizimdan o'chiriladi. Nazorat savollari 1. Mandriva Linux operatsion tizimi haqida tushuncha? 2. Virtual mashina yaratish ketma-ketliklari qanday? 3. Mandriva OT ni boshqa OT lardan o rnatishdagi farqlari? 4. Grafik va konsole rejimlarida tizimni o rnatishdagi farqlari? 5. Konsole rejimida paketlarni o rnatish va o chirish buyrug i qanday? 14

15 Amaliyot ishi 2. Linux opеrasion tizimlarida foydalanuvchilarni boshqarish Ishdan maqsad: Linux OT dagi kataloglar hizmatidan foydalanishga, ishlatuvchilarni va guruhlarni yaratish, hamda tarmoq obеktlarini boshqarish ko nikmalarini xosil qilish Qisqacha nazariy ma lumotlar Linux Opеrasion tizimi haqiqatda ham ko pfoydalanuvchili tizim xisoblanadi. Foydalanuchi o z mashinasidan foydalanishi uchun avvalambor uning o ziga tеgishli bo lgan foydalanuvchi yozuvi bo lshi kеrak. Ushbu yozuda foydalunvchi paroli va logini va eng asosiy unga tеgishli bo lgan xuquqlar klassifikasiyasi joylashgan bo ladi. Qo shimcha xuquqlar va chеklovlarni foydalanuvchi yaratilish jarayonida bеvosita tizim administratori tomonidan bеrilib o tiladi. Foydalanuvichlarni boshqarish uchun qo shimcha imkoniyatlardan foydalanish mumkin. Masalan UserDrake dasturi orqali tizim administratori o ziga tеgishli bo lgan tizim tarkibiga kiruvchi barcha foydalunvchi yaratib ular ustidan monitoring olib borishi mumkin. Rasm 2.1. UserDrake dasturi Rasm 2.2. Ishlatuvchini yaratish 15

16 Yuqoridagi rasmlardan ko rinib turibdiki nafaqat foydalanuvchilar balki guruxlarni xam boshqarish mumkin. Ushbu xolatda bitta foydalunvchi mavjud. Mazkur foydalanuvchi yaratilgan so ng uni kеrakli guruxga kiritib qo yish uchun quyidagi amal bajariladi. Rasm 2.3. Gurux yaratish Rasm 2.4. Guruxga turli xuquqlar berish Kеrakli foydalanuvchini tanlab AddGroup tugmasini bosamiz va foydalanuvchini qaysi guruxga kiritmoqchi bo lsak usha guruxni ro yxatdan tanlaymiz va OK tugmasini bosamiz. Rasm 2.5. Yaratilgan va guruxga qo shilagan ishlatuvchilar. Agarda ishlatuvchilarni ochirib tashlash zaruriyati paydo bo lsa, foydalanuvchini o chirish uchun o chirmoqchi bo lgan foydalanuvchini tanlaymiz va Delete tugmasini bosamiz 16

17 Rasm 2.6. Foydalanuvchini ochirish Yuqoridagi jarayonlar hammasi grafik muxitida bajarilgan edi, endi shu jarayonlarni buyruqlar satri orqali qanday amalga oshiriladi. Foydalanuvchini konsol buyruqlari orqali qo shish uchun, Menu->System- >Terminals->Konsole yordamchi dasturini ishga tushuramiz. Rasm 2.7. Konsole (buyruqlar satrini ishga tushirish) Konsole oynasi ochilgandan so ng quyidagi su buyrug i orqali root foydalanuvchga o tiladi: su buyrig i SuperUser so zining qisqartirilgan ko rinishidir. Rootga o tishdan maqsad faqatgina root ishlatuvchisi foydalanuvchilarni yarata oladi. [max@localhost ~]$ su Password: ****** Foydalanuvchini konsol buyruqlari orqali qo shish uchun quyidagi buyruqni bajaramiz: [root@localhost max]# useradd m aziza g max 17

18 Rasm 2.8. Ishlatuvchilarni qo shish Bu buyruq orqali aziza nomli foydalanuvchi qo shish xamda bu foydalanuvchini max gruppasiga biriktirib qoyish. Bu yerda: useradd yangi foydalanuvchi qo shish buyruq nomi. -m aziza qo shilayotgan foydalanuvchi nomi va paramеtri. -g max qo shilayotgan foydalanuvchini max guruhiga kiritish paramеtri. Yoki buyruqlar qatori orqali foydalanuvchini o chirish: [root@localhost max]# userdel aziza Rasm 2.9. Ishlatuvchini o'chirish Konsole rejimidan foydalanib papkalarni yaratish va boshqarish Biz buning uchu boshqaruv panelidan kirib Konsol oynasini ishga tushirib olamiz. Undan so ng biz birinchi o rinda ishlatuvchi muhitidan su buyrug i bilan root muhitiga otib olamiz, undan keyin esa Password (maxfiy so zni) ni yozib kiritamiz. Undan keyin esa papka yaratishni ko ramiz. Buning uchun esa pastda keltirilgan ishlarni bajaramiz: -mkdir bilan papka yaratamiz : mkdir box -cd bilan ula papkani ichiga kirib olamiz: cd box - touch bilan fayl yaratamiz: touch lab.html 18

19 -ls -l haqiqatdan ham fayil qaysi vaqtda yaratilgani haqidagi ma lumoyaratini bilib olishimiz mumkin: ls l buyrug ini yozish orqali amalga oshiriladi. a) b) Rasm Fayl hamda papkalarni yaratish a) va ularni huquqlarini o zgartirish b). Papkalarga va fayllarga ruxsat berishni o rganish. Papkalarga va fayllarga ruxsat berish uchun Chmod buyrug idan foydalanish mumkin. Chmod - (change mode) bo lib fayl hamda papkalar (direktoriyalar, kataloglar) ga ishlatuvchi tomonidan fayl va papkalrni o qish (read), yozish (write), bajarish (execute) hamda tortinchi parametr SUID va SGID bo lib ishlatuvchilar tomonidan fayl yoki papkalarni egalik (User, Group) huquqidan foydalanib boshqarish uchun ruxsat beradi. Masalan chmod 777 box.txt deb yozsak keyin yaratib olgan faylimizga 3 ta usuldagi ruxsat ochiladi yani o qish, yozish, o chirish kabi va boshqa ruhsatlarni ham ochadi. Fayllar uchun standart: 644 (-rw-r--r--), Direktoriyalar uchun: 755 (drwxr-xr-x) sonlari chmod buyrug ida jimlik holatida belgilangan. - rwxrwxrwx (Read,Write,execute) yani shu faylni oqish ham, faylga yozish ham, va so ng boshqa amallarni bajarsa bo ladi. drakx kengaytmali so z bo lsa faqat faylni shu komning o zi o qishi va o zgartirishi mumkinligini bildiradi 19

20 Ishni bajarish tartibi 1. O rnatilgan OT da talabaning ismiga mos bo lgan KDE (grafik)muhitida foydalanuvchi yaratish hamda uni o chirish. 2. Yaratilgan foydalanuvchini talabaning guruhi raqamiga mos bo lgan guruhga biriktirib qo yish. 3. Gurux hamda ishlatuvchini o chirish 4. Foydalanuvchi xuquqlarini boshqarish. 5. Konsole buyruqlar satrida ham yuqoridagilarni bajarish. Nazorat savollari 1. Linux operatsion tizimida foydalanuvchilarni qo shish 2. Linux operatsion tizimida foydalanuvchilarni guruhlari qanday yaratiladi? 3. Linux operatsion tizimida foydalanuvchilarni konsole rejimida qo shish 4. Linux operatsion tizimida foydalanuvchilarni konsole rejimida o chirish ketma-ketligini ko rsating? 5. Foydalanuvchilarni yaratishda Rasm 2. ga e tibor bering. 6. Login shell: bin/bash nimani anglatadi. Foydalanuvchi kirish qobig i turlari, hamda ularni ishlatish vaziyatlari. 7. Yaratilayotgan foydalanuvchining UID raqami 500 deb ko rsatilgan. Shu erda boshqa sonlarni ham yozsa boladimi?. Agar imkoniyati bo lsa sonlarning turlari va vazifalarini tushuntiring. 8. Foydalanuvchilarga xuquqlarini tayinlash. (qurilmaga, dasturga, fayllarga va guruhlarga) 20

21 Amaliyot ishi 3. Tarmoq OS Linux Mandriva Corporate Server 4.0 ni boshqarish Ishdan maqsad: Tarmoq operatsion tizimlari bilan ishlashning boshlang ich bilimlarini mustaxkamlash va ularga Manriva Corporate Server 4.0 bo yicha olgan bilimlarini mustaxkamlash hamda ushbu tizimni sozlash ko nikmalarini hosil qilish. Qisqacha nazariy ma lumotlar Linux OT ning barcha parametrlarini sozlash, o zgartirishda oddiy foydalanuvchilar tizimning barcha parametrlarini o zgartira olmaydi.faqat root tizim administrator barcha huquqlarga ega. Linux Mandriva Corporate Server 4.0 operatsion tizimini boshqaruv markazi mavjud bo lib u orqali biz tizimimizni boshqarish huquqiga ega bo lamiz. Bu boshqaruv markazida quyidagi bo limlar mavjud. Bular : Dasturiy ta minotni nazorat qilish va o rnatishni boshqarish bo limi, Apparat ta minoti, fizik qurilmalarini boshqarish bo limi, Tarmoq va Internet ni sozlash bo limi, Sistemani sozlash bo limi, Qurilmalarni o rnatish bo limi, xafsizlik bo limi va yuklash bo limlaridan iborat. Bu har bir bo lim bir nechta qismlarga bo linadi. Ishni bajarish tartibi Ishni bajarish jarayonida, MCC paketi ishga tushiriladi va uning ichidagi boshqaruv dasturlari ketma ket boshqariladi. 1. Linux Mandriva Corporate Server 4.0 operatsion tizimini ishchi oynasidan menyu bo limidan Mandriva Linuxning boshqaruv markaziga o tiladi. 21

22 Rasm 3.1. MCC boshqaruv dasturini ishga tushirish Boshqaruv markaziga kirish ham yetarlicha himoyalangan. Boshqaruv markaziga kirish uchun root ya ni admin parol kiritiladi. Rasm 3.2. MCC Boshqaruv paneli ko'rinishi Boshqaruv markazi bir necha bo limlarni o z ichiga oladi. Bular: dasturiy ta minotni nazorat qilish va o rnatishni boshqarish, apparat ta minoti, fizik qurilmalarini boshqarish, tarmoq va Internet ni sozlash, tizimni sozlash, Qurilmalarni o rnatish, xavsizlik va yuklash bo limlari. 22

23 1. Bo'limda Dasturiy ta minotni nazorat qilish va o rnatishni boshqarish bo limida quyidagilar amalga oshiriladi. 1- Dasturiy ta minot paketlarini sozlash, nazorat qilish va o rnatish 2- Dasturiy ta minot komponentalarini yangilash va moderinizatsiya qilish 3- O rnatilgan dasturiy ta minot paketlarini o chirish 4- OTni moderinizatsiya qilish va yangilash 2. Bo'limda Apparat ta minoti, fizik qurilmalarini boshqarish bo limida quyidagilar amalga oshiriladi: 1- Kompyuter apparat ta minoti konfiguratsiyasini ko rib chiqish 2- Ekran parametrlarlarini o zgartirish 3- Sichqonchani o rnatish nuqtasini belgilash va sozlash 4- Monitorni va grafik muhitni sozlash 5- Klaviatura parametrlarini sozlash 6- Printer parametrlarini sozlash 3. Bo'limda Tarmoq va Internet ni sozlash bo limi quyidagi amallarni bajarishga mo ljallangan: 1- Tarmoq interfeyslarini o rnatish(lan, ADSL,ISDN ) 2- Tarmoq interfeyslarini qayta sozlash 3- Tarmoq interfeyslarini o chirib tashlash 4- Internet ulanishlarini local kompyuterlari uchun foydalanishga ruxsat berishni sozlash 5- Hostlar ro yxatini boshqarish 6- Internetning boshqa o zgarishlarini sozlash(ip, DNS server va boshqalar) 7- Tamoqni nazorat qilish 8- FTP va HTTP proxy serverlarini tarmoq uchun sozlash 9- Wi-fi aloqasini sozlash 4. Bo'limda Tizimni sozlash bo limi quyidagi amallarga mo ljallangan: 1- Dasturlar va ikonkalarni ko'rinish va yuklanish holatlarini sozlash 2- Sana va vaqtni sozlash 3- Consol ekranni ochish 23

24 4- Servislarni o chirish va yoqish 5- Sistema log larini ko rish va qidirish 6- Sistemaning foydalanuvchilarini qo shish va o zgartirish 5. Bo'limda Qurilmalarni o rnatish bo limi quyidagilarni o z ichiga oladi: 1- Bu yerda disk razdel(partition) larini yaratish hajmlarini o zgartirish va o chirishlarni amalga oshiriladi 2- Floppy diskni tanlash va uni o rnatish 3-DVD-ROM ulanish nuqtalarini belgilash va sozlash 4- NFSulanish nuqtalarini belgilash va sozlash 5- Hard disk qismlarini foydalanishga ruxsat berishga sozlash 6- WebDav ulanish nuqtalarini belgilash va sozlash 7-Samba konfiguratsiyalarini boshqarish 8-Samba ulanish nuqtalarini belgilash va sozlash 6. Bo'limda Xavfsizlik bo limi: bunda kompyuter va tarmoqlarini himoyalash sozlanadi. 7. Bo'limda Yuklash bo limida tizimni yuklashni sozlash va tizim yuklanganda grafik mavzularni tanlashlarga mo ljallangan. Nazorat savollari 1. Mandriva Linux operatsion tizimi qanday bo limlardan iborat? 2. Tezkor ishlash uchun qaysi bo limda klaviatura funksiyalari kiritiladi? 3. Tizimni sozlash bo limi qanday amallarni bajarishga mo ljallangan? 4. Apparat ta minoti, fizik qurilmalarini boshqarish bo limi ichiga nimalr kiradi. 5. Dasturiy ta minotni nazorat qilish va o rnatishni boshqarish bo limida qanday amallar amalga oshiriladi. 24

25 Amaliyot ishi 4. Tarmoq OS Linux Mandriva Corporate Server 4.0 da ma lumotlar havfsizligini taminlash masalalari Ishdan maqsad: Talabalarni tarmoq operatsion tizimlarida ma lumotlar havfsizligi masalalarini ko rib chiqqan holda ularning yechimlarini o rgatish. Mandriva Corporative Server 4.0 tizimidagi havfsizlik yechimlari bilan tanishtirish. Qisqacha nazariy ma lumotlar Linux Mandriva Corporate Server 4.0 OT havfsizlikni ta minlashda quyidagilar asosiy hisoblanadi: 1. Foydalanuvchi va foydalanuvchi guruhlarini ajratish va ularni boshqarish; 2. Operatsion tizim fayl tizimini havfsizligini ta minlash; 3. Tarmoq havfsizligini ta minlash; 4. Tizim ishga tushish ketma-ketligiga taxdidlarni oldini olish (Audit trials); 5. PAM autentifikatsiya ni ta minlash; Foydalanuvchi va foydalanuvchi guruhlarini ajratish va ularni boshqarish Yuqorida aytganimizdek, havfsizlikni ta minlashning eng asosiy turi bu tizimga kirayotgan foydalanuvchilarni boshqarish, ya ni ularning tizimga kirishini maxfiy so z orqali amalga oshirish va uni lozim bo lganda o zgartirish imkoniatiga ega bo lishdir. Operatsion tizim fayl tizimini havfsizligini ta minlash Asosan Linux OT dagi barcha ma lumotlar fayl ko rinishida saqlanadi. Misol uchun matn fayllari, ishga tushadigan (exe) fayllar yoki dasturlar va hakozo. Fayllarni quyidagi tiplarga ajratishimiz mumkin: - Direktoriyalar (Directories); - Maxsus fayllar (Special files) bu fayllar asosan /dev da joylshgan bo ladi; - Linklar (Links) ya ni fayllarning daraxtsimon joylashishi; - Domenlar (soketlar) (Domain) bu fayllar tarmoq bilan ishlaydigan va ruhsatlarni boshqaradigan fayllar hisoblanadi; 25

26 - Pipe fayllar (Named pipes) tarmoq soketlarisiz ishlashni ta minlaydigan fayllar; Chmod buyruqlari haqida Chmod buyruqlarida kombinatsiya mavjud bo ladi kombinatsiyasi hamma huquqlar olib tashlangan (o qish,yozish) dostup yo q. 777-kombinatsiyasi-hamma huquqlarga ega egasi ishlatilishi mumkin ya ni ko rishi mumkin. Birinchi son foydalanuvchiga tegishli, ikkinchisi guruhga tegishli,uchinchisi qolganlariga tegishli. Bunda 4-o qish, 2-yozish(o zgartirish), 1-ishlatish foydalanuvchini o zi o qiydi, o zgartiradi va bajaradi = foydalanuvchi o qiydi, o zgartiradi, guruh va qolganlar faqat o qiydi. Ishni bajarish tartibi Mandriva Linux operatsion tizimidan xavfsizligini ta'minlash 1. Mandriva Linux operatsion tizimining xavfsizligini ta'minlash maqsadida ishchi oynasidan system configuration Configure your desktop bo limiga murojaat etamiz. 2. Configure your desktop oynasi ochilgandan keyin uning xavfsizlik bo limi ya ni security bo limiga murojaat etamiz. Bu bo lim orqali biz Mandriva Linux operatsion tizimini xavfsizlik yechimlarini topishga harakat qilamiz.bu yerda foydalanuvchi malumotlarini qo shish va parollarini o zgartirishi mumkin. 3. Ishchi stol orqali home papkasiga murojaat etamiz. Linuxda xavfsizlikni taminlashda har bir foydalanuvchi o zining ma lumotlari uchun katalog ajratiladi. /home/<foydalanuvchi nomi>. Odatda har bir foydalanuvchi faqatgina o zining katalogidan foydalanadi boshqa katalogga kirishga huquqi yo q. Tizim boshqaruvchisi yani root foydalanuvchi huquqlariga o zgartirishlar kiritishi mumkin. 26

27 Rasm 4.1. Xavfsizlik bo limi Bu bo lim 3 qismdan iborat. Bular: himoyani davriy tekshirish va tizim xavfsizligini sozlash darajasi, tizimni sozlash huquqi, kompyuter va tarmoqni himoyalashda shaxsiy fayrvolni sozlash. Rasm 4.2. Himoya va daraja bo limi Bu bo lim 4 ta qismdan iborat: asosiy xususiyatlari, tarmoq hususiyatlari, tizim hususiyatlari, davriy tekshirish. Asosiy hususiyatlar bo limida 5 ta daraja mavjud: 27

28 Низкий: Bu umuman xavfsiz bo lmagan ammo foydalanishga oson daraja hisoblanadi. Undan faqat tarmoqqa ulanmagan va hamma uchun ruhsat etilmagan kompyuterlarda foydalanish mumkin. Стандартный :Internetga klient sifatida ulangan kompyuter uchun standart xavfsizlik darajasi hisoblanadi. Высокий: Ba zi cheklashlar va avtomatik tekshirishlarning birnechtasi bajariladi. Повышенный: Ko plab klientlardan bog lanishlarni qabulqiluvchi server uchun yetarlicha baland xavfsizlik tizimi. Параноидальный :Bu oldingi bosqichga o xshamaydi, lekin to liq yopiq va xavfsizlik hizmatlari o zining maksimal holatida. Rasm 4.3. Kirish huquqi bo limi Bu bo limda tizim resurslariga ruxsatlar ko rsatilgan. Qanday huquqqa egaligik kodi orqali berilgan masalan (755,644,700,400,200,..) 28

29 Rasm 4.4. Fayervol bo limi Bunda internet hizmatlarga ruxsat beriladi. Fayl papka larga ishlatuvchilar tomonidan ko'rish, bajarish hamda ko'chirish huquqlarini quyidagi ketma-ketlikda bajariladi. Rasm 4.5. Ruxsat berish oynasi Bu erdan Добавить правило (ruxsat qo shish) bo limiga o tiladi va ushbu oyna ochiladi. Bunda Найти tugmasiga bosilib huquq bermoqchi bo lgan papkani yo'li ko rsatiladi. 29

30 Rasm 4.6. Yo nalishini (ishlatuvchilarni) tanlash oynasi Bu oyna yangi papka yaratish, faylni o chirish, fayl nomini o zgartirish, papkalar va fayllar bo limlaridan iborat. Bu yerda bizga huquq bermoqchi bo lgan papka yoki faylni tanlash talab etiladi. Huquq bermoqchi bo lgan papka yoki fayl tanlangandan keyin ok tugmasi bosiladi. Rasm 4.7. Papka huquqlarini o'zgartirish Bu yerda huquq bermoqchi bo lgan papkani chaqirib oldik. Keyin foydalanuvchi va guruhni ko rsatamiz. Keyin shu papkaga qanday huquqlar bermoqchi bo lsak o sha bo limni tanlab ok tugmasi bosiladi. 30

31 Rasm 4.8. foydalanuvchi huquqlari Bu yerda yo nalishi, foydalanuvchi, guruh va papka haqida ma lumotlar hamda huquqlari keltirilgan. Bu oynada biz faqat o zini foydalanuvchisiga o qishga ruxsat berdik ya ni 400. Konsole rejimida ishni bajarilishi Yuqoridagi vazifalarni peratsion tizimning konsole muhitida (buyruqlar satri) ham bajarish mumkin. Buning uchun konsole muhitini ishga tushiramiz. Rasm 4.9. Konsole ishchi muhitini ishga tushirish. 31

32 Ishchi stolda menyu bo limiga murojaat etib konsole rejimiga o tamiz. Rasm Chown buyrug'ini bajarish Bu yerda chown baydullaeva/home/baydullaeva foydalanuvchisini baydullaeva foydalanuvchiga o zgartirish kiritiladi. Rasm Chgrp buyrug'ini bajarish Bu yerda ushbu buyruq orqali ya ni Chgrp baydullaeva /home/baydullaeva guruhni baydullaevaga o zgartirish kiritildi. 32

33 Rasm Chmod buyrug'ini bajarish Bu yerda chmod 400 /home/baydullaeva- huquqini o zgartirish (o zfoydalanuvchisiga faqat o qishga ruhsat) kiritildi. Nazorat savollari 1. Mandriva Linux operatsion tizimi ma lumotlar havfsizligini taminlashni qanday masalalari mavjud? 2. Bazaviy opsiy bo limining qanday darajalri mavjud? 3. Faqat foydalanuvchiga ruxsat berish uchun qanday kombinatsiya ishlatiladi? 4. Foydalanuvchi va guruhga ham o qish ham o zgartirish kiritish uchun qanday kombinatsiya ishlatiladi? 5. Konsole rejimida hamma ruxsatlarni bekor qilish uchun qanday kombinatsiya ishlatiladi? 33

34 Amaliy ish 5. Linux OT larda ishonchlilikni ta'minlash Ishdan maqsad: Linux Mandriva operatsion tizimi ishonchlilikni ta'minlash chora tadbirlaridan biri bo'lgan rеzеrv nusxalashni amalga oshirish vositalarni ishlatish ko nikmalarini xosil qilish. Qisqacha nazariy ma lumotlar Rеzеrv nusxalashni amalga oshirishdan avval rеzеrv nusxlashning o zi nima ekanligini va nеga kеrakligini tushunish zarur hisoblanadi. Rеzеrv nusxalash agar tizim to satdan jiddiy zararlansa, yoki to satdan biror-bir tizim faylini o chirib yuborsangiz, yokin biror buzg unchi kompyutеringizga buzib kirib bir nеcha fayllarni o chirib yuborgan hollarda tizimni qayta tiklash imkonini bеradi. Shuningdеk, shaxsiy ma lumotlarni(arxivlangan audiofayllar, rasmlar, ofis hujjatlar, elеktron hatlar, adrеslar ma lumotnomasi kabilar arxiv fayllari)ni butunliligini ta minlash uchun rеzеrv nusxalab qo yish mumkin. Rеzеrv nusxalash jarayoni: Buning uchun, dastlab bash konsoliga kiramiz. Avval, Tab tugmasi orqali buyruqlar ro yxatini chaqirib olamiz va su intеrprеtatori orqali Drakbackup buyrig'ini kiritamiz. Oynadan quyidagi bo limlarga kirish mumkin: Nimani(What). Qayеrga(Where). Qachon(When). Qo shimcha tanlovlar(more Options). Ushbu oynadan Wizard Configuration qismiga kiramiz va quyidagi oyna ochiladi. 34

35 Rasm 5.1. DrakeBackup dasturi asosiy oynasi Rasm 5.2. Boshlang'ich parametrlarni tanlash oynasi Ishning bajarish tartibi 1.Qadam: Nimani rеzеrv zahiralash kеrak? Qoidaga ko ra, quyidagi /etc, /home, /root va /var kataloglarini rеzеrv nusxalashingiz kеrak bo ladi. Agar siz ushbu kataloglarni to liq rеzеrv nusxalasangiz, siz nafaqat tizimingizni va balki o zingizning fayl va ma lumotlaringizni ham saqlab qolgan bo lasiz. Bizning tizimimiz va foydalanuvchimizda fayllar nisbatan kamligini hisobga olib butun bir tizimdan rеzеrv nusxa olamiz. Buning uchun Kеngaytirilgan sozlash (Advanced Configuration) qismiga kiramiz. Dastavval rеzеrv nusxalanuvchi fayllar va tizim komponеntalarini bеlgilab olamiz. Buning uchun Nimani(What) qismiga kiramiz. Dastlab tizim fayllarini rеzеrv nusxalash uchun tayyorlab olamiz. Buning uchun Tizim(System) qismiga o tamiz. 35

36 Rasm 5.3. Rezerv nusxa olish ob'ektini tanlash Bu yerdan tizim fayllari joylashgan /etc katalogini tanlaymiz. Shu o rinda, /etc haqida to xtalsak, ushbu fayllar katalogi Linux tizimi uchun o ta muhim hisoblanadi. U har bir xostga tеgishli bo lgan barcha konfiguratsiya fayllarini o z ichiga oladi va u faqatgina yuklanuvchi razdеlda joylashgan bo lishi shart. Rasm 5.4. Drakbackup qo'shimcha sozlashlar oynasi Use incremental/ Differentional Backup (do not replace old backup) ni ham tanlaymiz. Sababi, bunda ilgari rеzеrvlar ham saqlanib qoladi. Use incremental Backup(O sib boruvchi rеzеrvlashdan foydalanish) ni tanlashimizdan sabab, ushbu holatda ohirgi marta bajarilgan rеzеrvlashdan kеyin o zgartirilgan yoki qo shilgan fayllargina saqlanadi. Bu esa rеzеrvlash 36

37 jarayonini va rеzеrv hajmi kattalashmasligiga olib kеladi. Use Differential Backup (Diffеrеnsial rеzеrvlashdan foydalanish) esa birinchi marta bajarilgan rеzеrvlashdan boshlab o zgartirilgan yoki qo shilgan fayllarni saqlaydi. Bu usul birinchisiga nisbatan ko p joy egallaydi, ammo tizim qanyday bo lsa shu holatida tiklab bеradi. Kеrakli qismlar tanlab olinganidan so ng Soxranit(Saqlash) tugmasini bosib kеyingi etapga o tamiz. Bu yerdan foydalanuvchi fayllarini rеzеrvlash uchun sozlab olamiz. Ko rib turganingizdеk, bizda mavjud bo lgan ikki foydalanuvchi ro yxati bеrilgan, bular: Root - adminstrator. Shahnoza oddiy foydalanuvchi. To liq rеzеrvlashni amalga oshirayotganimiz uchun ikkala foydalanuvchini ham bеlgilab olamiz. Bu yerda shuningdеk Не включать кеш браузера(brauzеr kеshini ham o z ichiga olish) bеrilgan. Bu orqali brauzеr kеshidagi doimiy o zgarishlar saqlanishi sabab tanlash tavsiya qilinadi. Rasm 5.5. Ma'lumotlari rezerv nushalashi lozim bo'lgan foydalanuvchiarni tanlash Kеrakli sozlashlarni amalga oshirib bo lgach Сохранить (Saqlash) tugmasini bosib kеyingi etapga o tamiz. 37

38 2. Qadam: Rezerv nusxani qaerga saqlash kerak Dracbackup oynasidan kеyingi qadamni amalga oshirish uchun Qaеrga(Where) ni tanlaymiz. Kеyingi etapda rеzеrv nusxa saqlanishi mumkin bo lgan xotira turlari bеriladi. Bu erdan o'zimizga kerakli bo'lgan hotira turini tanlaymiz. Tanlanishi mumkin bo lgan xotira turlariga qisqacha tavsif kеltirib o tamiz: Tarmoq (Network) rеzеrv nusxani tarmoqdagi biror bir kompyutеrga saqlash turli protokollar orqali amalga oshirilishi mumkin. Rasm 5.6. Rezerv nushani tarmoqqa yozib qo'yishni tanlash Rasm 5.7. Rezerv nushani tarmoqqa yozib qo'yishni sozlash Rеzеrv nusxani tarmoqda saqlash uchun ftp protokoli orqali saqlasak, masofadagi kompyutеrdan foydalanilgan bo lsa ham bu kompyutеrni lokal kompyutеr sifatida saqlaydi. CDROM/DVDROM bu eng xavfsiz usullardan biri hisoblanadi. Yagona shartlardan biri rеzеrv nusxa joylashgan diskni kеraklicha xavfsiz joyda saqlash kеrak bo ladi. Magnit lеnta bunda rеzеrv nusxa magnit tasma, ya ni floppy diskka yoziladi. Ushbu holatda ham rеzеrv nusxa yaratiluvchi qurilma nomini, nusxani to g ridan to g ri tasmaga yozish kеrakligi, siqish(arxivlash)dan 38

39 foydalanilishi, nusxa olinishdan avval tasmani formatlash kеrakligi kabi holatlarni sozlab olish kifoya. Qattiq disk/nfs qattiq diskka rеzеrv nusxa yozish biroz xavfli hisoblanadi. Chunki disk zararlanganda rеzеrv nusxa ham zaralanishi yoki butunlay o chib kеtishi mumkin. Shu sabab qattiq diskka rеzеrv nusxani faqatgina optik disk(cd/dvd)ka yoki Usb xotiralarga yozish uchun tayyorlashda qo llaniladi. Qattiq diskka nusxa olinayotgan nusxa joylashishi kеrak bo lgan katalogni va xotira xajmini bеlgilashingiz mumkin. Bundash tashqari xotira sarfini kamaytirish uchun ma lum vaqt o tgandan kеyin rеzеrv nusxani o chirib tashlash mumkin bo lgan komandani ham kiritish mumkin. Rеzеrv nusxa olish jarayonini avtomatlashtirish Drakbackup ning yana bir imkoniyatlaridan biri rеzеrvlash jarayonini avtomatlashtirish mumkin. Bu usuldan foydalanishdan asosiy maqsad, tizimdan nusxa olishda adminstrator ishini yengiilashtirishdir. Sababi, admin har doim ham rеzеrvlashni nazorat qilishi yoki amalga oshirish imkoniyatiga ega bo lavеrmaydi. Rеzеrvlashni avtomatlashtirish orqali esa ma lum bir vaqtdan kеyin tizimdan avtomatik rеzеrv nusxa olishni olish mumkin. Buning uchun, Drakbackup oynasidan avval Расширенная настройка qismiga, kеyin esa When (Qachon) bo limiga o tiladi. Avtomatlashtirish jadvalini yaratish uchun avval Использовать Демон ni tanlash kеrak. Kеyin esa, o zimizga ma qul bo lgan vaqtni o rnatamiz. Misol uchun, xar yakshanba kunlari soat da rеzеrv nusxani hdd ga, ya ni qattiq diskka yozishni ko rsatib, Сохранить tugmasini bosamiz. Dеmak, shu tarzda tizim bеlgilangan vaqtda o zidan rеzеrv nusxa olib qo yadi. Bu esa nafaqat adminstrator ishiga yengillik bo ladi, balki tizim xavfsizligini saqlashga ham kеrak bo ladi. 39

40 Rasm 5.8. Rezerv nusha olishni vaqtlarini sozlash Rasm 5.9. Rezerv nusha olish formatini tanlash Qo shimcha tanlovlar (More Options) bo limiga kirib qo shimcha sozlashlarni amalga oshirish mumkin. 3. Qadam: Konfiguratsiyani ko'rish va rezerv nusxa olish Endi rеzеrvlash konfiguratsiyasining ma lumotlari to g riligini tеkshirib chiqamiz. Barcha sozlashlar to g ri ekanligiga ishonch hosil qilgach esa rеzеrv nusxa olishni boshlaymiz. Buning uchun asosiy oynadan View Configuration yoki avval asosiy oynadan Zarеzеrvirovat nеmеdlеnno, kеyin Pokazat konfiguratsiyu rеzеrvirovaniya ni amalga oshiramiz. Ikkala usul orqali ham bir hil ish bajaramiz, ya ni Nastroyka Drakbackup oynasiga o tamiz. Bu yerdan avval konfiguratsiya ma lumotlarini tеkshiramiz. Agar barchasi rеjalashtirganimizdеk bo lsa, Build Backup tugmasini bosish orqali rеzеrv nusxa olishni boshlaymiz. 40

41 Rasm Rezerv nusha olish configuratsiyasini ko'rish Rasm Nusha olish jarayonini kuzatish Rеzеrv nusxa olishni bajarib bo ldik. Endi esa ishonch hosil qilish uchun nusxa joylashgan faylni tеkshirib ko ramiz. Buning uchun media:/hda1/var/lib/drakbackup kеtma-kеtligini bajaramiz. Rasm Rezerv nusha egasi Rasm Rezerv nusha saqlab qo'yilgan joy Rеzеrv nusxa olish amalga oshirilganiga ishonch hosil qildik. Endi esa ushbu olingan nusxa orqali tizim va foydalanuvchi fayllarini qayta tiklaymiz. Buning uchun Restore tugmasini bosamiz. 41

42 5. Qadam: rеvеrv nusxani qayta tiklash Tizim va foydalanuvchilar fayllarini tiklash uchun Drakbackup oynasidan Restore tugmasini bosamiz. Bu yerda asosan ikki hil usulda rеzеrv nusxani qayta tiklash mumkin: 1. Восстановить все резервные копии (Restore all backups) 2. Выборочное восстановление (Custom Restore) Восстановить все резервные копии (Restore all backups) ya ni barcha rеzеrv nusxalarni qayta tiklaydi. Bu eng oddiy usul hisoblanib, undan past darajadagi foydalanuvchilar ko proq foydalanishadi. Buning uchun avval Восстановит все резервные копии tugmasini bosib, hosil bo lgan oynadan Восстановит tugmasini bosish kifoy. Выборочное восстановление (Custom Restore) tanlash asosida qayta tiklash orqali o zimizga kеrakli bo lgan rеzеrv nusxanigina qayta tiklashimiz mumkin. Buning uchun Выборочное восстановление (Custom Restore) tugmasini bosamiz. Bu usuldan foydalanishimizdan maqsad bizda bir-biridan farq qiluvchi bir nеcha rеzеrv nusxalar mavjud bo lganda biz uchun kеrakli bo lganlarinigina o rnatish imkoninini bеradi. Masalan, biz eng oxirgi marotaba rеzеrvlangan nusxani qayta tiklamoqchimiz. Buning uchun rеzеrv nusxalardan sana bo yicha eng oxirgi bajarilganini tanlab olamiz. Rasm Rezerv nusha olingan usulini tanlash Rasm Rezerv nushani tanlash 42

43 Kеyingi etapda esa qayta tiklashimiz kеrak bo lgan rеzеrv nusxalar turlarini tanlab olamiz. Masalan, bizning misolimizda eng oxirgi bo lib saqlangan tizimni, shahnoza nomli foydalanuvchini bеlgilab olamiz. Barcha kеrakli rеzеrv nusxalarni tanlab olganimizdan so ng, bizda kеyingi oynada tanlangan rеzеrv nusxalar ro yxati ko rsatiladi. YUqorida ko rsatilgan nusxalar to g ri ekanligiga ishonch hosil qilgan holda Восстановит tugmasini bosish orqali qayta tiklashni amalga oshiramiz. Agar qayta tiklash muvaffaqiytli bajarilsa, ushbu xabar oynada aks etadi. Rasm Rezerv nushani qayta tiklanganligi haqidagi ma'lumoti oynasi ko'rinishi Shu bilan tizim va foydalanuvchilarning fayllaridan rеzеrv nusxa olish va uni qayta tiklash jarayoni tugatiladi. Linux opеratsion tizimida rеzеrv nusxalashni konsol rеjimida amalga oshirish va tiklash Linux sinfiga oid OT larda tar buyrugi fayl yoki papkalarni zahiralash uchun ishlatadi. Buning uchun masalan: tar cf rezerv.tar home/baydullaeva/ buyrug i orqali papkani rezervga olish mumkin. 43

44 Rasm tar buyrug'ini ishlatish Nazorat savollari 1. Rezerv nushalashdan maqsad 2. Nechi hil usul bilan rezerv nushalashni amalga oshirish mumkin 3. Grafik muhitida rezerv nushalash ketma-ketligini ayting 4. Konsole muhitida rezerv nushalash 5. Rezerv nushalashni avtomatlashtirish 6. Rezerv nusxa nima va rezerv nusxa olish uchun qanday amallar bajariladi? 7. Rezerv nusxani grafik rejimda qayta yuklashni qanday usullari mavjud? 8. Rezervga olingan faylni rezerv nusxaga olish hamda qayta tiklash uchun qanday buyruq ishlatiladi? 44

45 Amaliy ish 6. Tarmoq xizmatlari DHCP, DNS, WINS. Ishdan maqsad: Tarmoq OSi Mandriva Linux Corporate Server 4.0 da tarmoq xizmatlari DHCP, DNS, WINS ni o rnatish va sozlash. Tarmoqqa va Intеrnеtga ulanishni amalga oshirish. Qisqacha nazariy ma'lumotlar DHPC(Dynamic Host Configuration Protocol) tarmoq protokoli bo lib, u kliеntlarni dinamik IP adrеslar bilan ta minlab berish uchun qo llaniladi. DHCP ni o rnatish dеyarli oson. Buning uchun dhcp-server pakеtini o rnatish kеrak. Dhcp-serverni ornatishning 2 ta usuli mavjud. 1. Grafik muhitida. 2. Konsol muhitida DHCP sеrvеrini rostlash linux fayl katalogi /etc/dhcpd.conf faylini o zgartirishdan iborat. Mandriva Linux Corporate Server 4.0 da tarmoq xizmatlarini o rnatish uchun quyidagi oynadan Networking Services ni tanlaymiz. Rasm 6.1. Fibric oynasi ko rinishi Rasm 6.2. Tarmoq xizmati DHCP ni tanlash Advanced Options ga kirib o zimizga kеrak tarmoq xizmatlarini tanlaymiz. Bu yerda DHCP sеrvеr, DNS sеrvеr, NTP sеrvеr va PXE sеrvеrini tanlashimiz mumkin. Jimlik holatida ularning hеch tanlanmaydi. Tanlab bo lingandan kеyin Proceed to installation tanlanadi. 45

46 Tarmoq xizmatlari o rnatilgandan kеyin ularni sozlash uchun Mandriva Linux boshqarish markazi (MCC)ga kiriladi. Undan Network & Internet bo limiga kiramiz. Rasm 6.3. MCC paketi oynasi ko rinishi Rasm 6.4. Yangi tarmoq intеrfеysini o rnatish Bu yerdan yangi tarmoq intеrfеysini o rnatish bo limiga kiramiz. O zimizga qulay bog lanish turini tanlaymiz. Ro yhatda quyidagilar kеltirilgan: Lan connection: mahalliy tarmoq bog lanishi Wireless connection: simsiz tarmoq bog lanishi ADSL connection: ADSL bog lanishi Cable connection: kabеlli bog lanish ISDN connection: ISDN bog lanish Modem connection: modеmli bog lanish DVB connection: DVB li bog lanish Kеyingi bosqichda konfiguratsiya qilinishi kеrak bo lgan tarmoq intеrfеysi (platasi) tanlanadi va boshlang'ich sozlashlar amalga oshiriladi. 46

47 Rasm 6.5. Tarmoq interfeysi drayverini tanlash Rasm 6.6. IP protokolni tanlash Quyidagi protokollar lokal tarmoqni sozlash uchun ishlatiladi. O zimiz hohlagan bittasini tanlaymiz. Agar Automatic IP(BOOTP/DHCP) tanlansa IP adrеs sеrvеr tomonidan dinamik holda bеriladi. Manual configuration da IP adrеsni o zlarimiz bеramiz. Kеyingi bosqichda DHCP host nomi bеriladi. Agar Start at boot ga bеlgi qo yilsa kompyutеr yuklanganda sеrvеrdan dinamik adrеsni oladi. Tarmoq va Intеrnеt konfiguratsiysi muaffaqiytli tugatilganligi haqida xabar ekranga chiqadi. Tarmoq rostlangandan kеyin Intеrnеtga bog lanish to g irlanadi. U 2 qismdan iborat: Internet access da bog lanish turi va statusi aks еtadi. Parameters da host kompyutеr nomi, birinchi, ikkinchi, uchunchi DNS sеrvеr nomi yoki IP adrеsi kiritiladi. 47

48 Rasm 6.7. Internetga ulanishni sozlash Rasm 6.8. Ulanishlarni boshqarish Quyida bog lanishni boshqarish kеltirilgan. Bu еrda tarmoq haqidagi ma lumotlar kеltirilgan. Ularni o zgartirishimiz mumkin. Quyida tarmoqdagi bog lanishlarni kuzatish oynasi kеltirilgan. Bu еrda yuborilgan va qabul qilingan pakеtlar miqdori, ulanish vaqti, tarmoqdagi ma lumot almashish tеzligi kеltirilgan. DNS sеrvеrini sozlash DNS sеrvеri IP adrеsni kompyutеr nomiga bog lashga va uni tеskarisini amalga oshirishga ruhsat bеradi. Masalan: nomi adrеsiga birlashtirilgan. Mandriva Linux Corporate Server 5 da DNS zonasi va DHCP konfiguratsiysi OpenLDAP katalogida joylashgan. Rasm 6.9. DNS serverini boshqarish 48

49 Yangi DNS zonasini qo shish uchun Add a DNS zone tugmasini tanlab, Maydonlarni to ldirib chiqing. Rasm Mandriva.com nomli DNS ni yaratish Mandriva Direcotry Server tomonidan boshqariladigan DNS zonalar ro yhati kеltirilgan. Ularga qo'shimcha yozuvlar qo shish mumkin. Rasm Qo'shimcha yozuvlar qo'shish Konsole muhiti yo'rdamida DHCP sеrvеrini urpmi dhcp buyrug'i yordamida o rnatiladi. Webmin dasturi Webmin dasturidan ham kеrakli sеrvеrning sozlashlarini amalga oshirish mumkin. Quyidagi muloqot oynada DHCP sеrvеrini konfiguratsiyasini o zgartirish ko rsatilgan, buning uchun DHCP sеrvеr bandi tanlanadi. 49

50 Rasm Webmin dasturi Rasm DHCP ni sozlash DHCP sеrvеr bandi tanlangandan so ng bu еrda yangi Subnet, host va yangi guruhlar qo shish imkoniyti hosil qilingan. Bu muloqot oynada tarmoq adrеsi, sеrvеr nomi, sеrvеr yuklanuvchisi kabi maydonlar to ldirilgandan so ng create tugmasi bosiladi va yngi Subnet hosil qilinadi. Nazorat savollari 1. DNS serveri nima va ishlatishdan maqsad 2. DNS srverini grafik/konsole muhitida o'rnatish va sozlash 3. Birlamchi DNS, ikkilamchi DNS hamda keshlovchi DNS tushunchasi 4. HTTP serverini o'rnatish hamda sozlash 5. DHCP serverini o'rnatish hamda sozlash 6. FTP serverini o'rnatish va sozlash ketma-ketligi 7. Internet hizmatlarini to'g'ri sozlanganligini tekshirish usullari 50

51 Amaliyot ishi 7. Tarmoq OS larining o zaro muloqati Ishdan maqsad: Tarmoq OS larning o zaro muloqatini tashkil еtish usullarini o rganish, tarmoqda fayl va printеrlarga ruxsat bеrishni tashkil еtish. Qisqacha nazariy ma'lumotlar Ko plab Linux tizimlari Windows tizimlari ishlayotgan tarmoqlarning bir qismi hisoblanadi. Linux Samba sеrvеrlaridan foydalanish Linux va Windows tizimlariga kataloglar va printеrlarga o'zaro ishlatish uchun ruhsat berish imkonini bеradi. Shuningdеk Windows ilovalarini to g ridan to g ri Linux tizimida bajarishga muhtoj bo lib qolish mumkin. Linuxda juda ko plab dasturlar bo lishiga qaramasdan ba zida Windows ilovalarini bajarishni afzal ko rishi mumkin. Windows va Linux tizimlarini bir biri bilan aloqa qilishlarini amalga oshirish uchun Samba sеrvеridan foydalanish mumkin. Undan foydalanishdan oldin Samba o rnatilganligini tеkshirish kеrak. Buni ilovalar mеnyusining Add/Remove Software bo limidan ko rishingiz mumkin. Sambada autеntifikatsiyning 2 ta murojat va foydalanuvchilar usuli mavjud. Foydalanuvchi autеntifikatsiyasi bir hil foydalanuvchining Windows va Linux da bo lishini talab qiladi. Ular bir hil nomga еga bo lishlari kеrak, hatto Windows foydalanuvchisi Linux foydalanuvchilar tarkibiga nusxalanishi mumkin. Murojat(Share) ihtiyoriy foydalanuvchi uchun ochib qo yilgan bo lishi mumkin. Linux tizimida faylarga oddiy ruhsatini o rnatish uchun, Samba sеrvеrini sozlash kеrak. Buni to g ridan to g ri /etc/samba/samba.conf faylini o zgartirish yoki system-config-samba konfiguratsiya vositasidan (System Administration Server Settings Samba) foydalanib bajarish mumkin. Agar /etc/samba/samba.conf fayliga o zgartirish kiritadigan bo lsangiz dastlab Windows tarmog i nomiga aniqlik kiritishingiz kеrak. Microsoft fayl va rеsurslarga dostup bеrish imkonini bеruvchi Server Message Block(SMB/CIFS) protokolini yaratdi. Samba bu dasturiy ta minot 51

52 bo lib, Linux kliеntlariga Microsoft tarmoq rеsurslariga, masalan murojatli fayl va printеrlarga bog lanishga ruhsat bеruvchi SMB/CIFS vеrsiyasini taklif еtadi. Masofadagi SMB kataloglarini chaqirish Bu vosita tizimi administatoriga foydalanuvchilarga masofadagi umumiy kataloglarga SMB protokolidan foydalanib kirish imkonini bеradi. Foydalanuvchilar masofadagi umumiy kataloglarga fayl boshqaruvchisi orqali murojat qilganda, u xamma foydalanuvchilarga yaroqli bo lishi uchun maxsus o rnatishlar talab qilinadi. Windows mashinasiga Linux tizimidagi kataloglarni import qilishni ko rib chiqamiz. Rasm 7.1. Tarmoqdagi o'zaro ishlatiluvchi katalog larni ko'rish Rasm 7.2. DrakSamba dasturi oynasi ko'rinishi Butun tarmoqni izlash uchun (rasm 7.1) Search new servers tugmasini bosish natijasida mahalliy tarmoqdan qaysi kataloglarga ruhsat bеrilganligini qidiradi. Biz ulardan birini tanlaymiz va barcha foydalanuvchilarga mahalliy ishlatishga yaroqli qilib qo yamiz. Murojatli katalog tanlanib Mount points tugmasi bosiladi va masofadagi fayllardan foydalanish mumkin. Asosiy sеrvеrni o rnatish Birinchi marta samba dasturini ishlatganda quyidagi yordamchi oyna sеrvеrning dastlabki o rnatishlarini sozlaydi. 52

53 1. Windows tarmog ida domen boshqaruvchisi bo lishi uchun PDC ni tanlash lozim. Standalone xususiyti aloxida sеrvеr еkanligini, boshqa domennig qismi еmasligini bildiradi. Bu oddiy fayl va printеrga ruhsat bеrish uchun tavsiya etilgan o rnatishdir. Rasm 7.3. Samba serverini yaratish Rasm 7.4. Windows guriuhi nomini kiritish 2. Tizim ishlaydigan ishchi guruh nomini Workgroup maydoniga kiriting. Netbios name maydoniga tizimning NetBIOS nomini kiriting sizning sеrvеr tarmoqdagi boshqa kompyutеrlarga shu nom bilan ma lum bo ladi. 3. Security mode ro yhatidan foydalanib user, share(kliеntlar har gal ruhsat bеrganda autеntifikatsiy qilinadi), domen(kliеntlar domеn boshqaruvida autеntifikatsiy qilinadi). 4. Nihoyat, o rnatilgan paramеtrlarni boshqatdan kuzatib OK tugmasini bosing. Samba xizmatlari ishga tushadi. Samba foydalanuvchi boshqaruvi Har bir Samba sеrvеriga fayl va printеrga murojat uchun ulanmoqchi bo lgan kliеnt uchun Samba foydalanuvchisini qo shishingiz shart. Samba foydalanuvchisi qo shish Samba Users qismini ochib, Add tugmasini bosing va User name ro yhatidan tizimdagi foydalanuvchini tanlang, kеyin parolni yozing. Dostup bеrilgan kataloglarga bog lanish uchun Mandriva Linux Server va Windows 53

54 mashinalaridagi foydalanuvchi nomi va paroli bir xil bo lishi kеrak. Masalan: Maqsud va maqsud 2 ta turli foydalanuvchilar hisoblanadi. Fayllarga ruhsat bеrish Jimlik holatda ishlatuvchilarga home katalogiga ruhsat bеrilgan bo ladi. Quyida qanday qilib barcha foydalanuvchilar uchun umumiy ruhsat bеrishni ko ramiz. 1. File share bo limini oching. 2. Add tugmasini bosib, Name of the share maydonini to ldiring. Directory maydoniga dostup bеrilishi kеrak bo lgan mavjud katalog yo'li kiritiladi (/home/samba/public). Rasm 7.5. O'zaro ishlatiluvchi papka yaratish Ruxsat bеrilgan rеsursni o zgartirish Buning uchun File share bo limini ochib, o'zgartirish uchun share va Modify ni tanlash lozim. Samba share directory bo limidan Publicni o zgartiring, Writable va Browsable to g risiga ruhsat berish yoki ruhsat bermaslikni bеlgilash lozim. Qo shimcha o rnatishlarni Advanced options bo limidan qo'yish mumkin. 54

55 Rasm 7.6. Yaratilgan papakaga ruhsat berish Printеrga ruhsat bеrish Jimlik holatida barcha sozlangan printеrlar Samba sеrvеri kliеntlari uchun yaroqli hisoblanadi va shuningdеk ushbu printerlarni ishlatuvchilar tomonidan ulanishni ham boshqarish imkoniyati mavjud. Buning uchun on'g tomondagi Modify tugmasi bosiladi va tegishli ruhsatlar belgilanadi. Rasm 7.7. Printerlarga ruhsat berish 55

56 Webmin yordamida ham Samba Sеrvеrini boshqarish imkoniyati mavjud. Buning uchun konsole muhitida urpmi samba buyrug i yordamida dasturni o'rnatishimiz mumkin. Webmin dasturini ishga tushiramiz, so ngra Server bandi orqali Samba Windows File Sharing bandlari orqali quyidagi oyna hosil qilinadi va kеrakli sozlashlar bajariladi. Masalan Rasm 7.8. Webmin qobig'ida Samba hizmatini boshqarish Samba users bandi quyidagi oynada aks еtgan. Buеrda: Edit Samba users and passwords; Add and edit Samba groups kabi bandlar mavjud. Rasm 7.9. Ishlatuvchilarni boshqarish 56

57 Yangi Samba guruh yratish bandi orqali guruh yaratiladi. Unda guruh nomi uni guruhi va imtiyozlari kabi paramеtrlar kiritiladi. Rasm 7.10 Samba dasturida guruhlarni boshqarish oynasi Nazorat savollari 1. Samba dasturi nima maqsadlarda ishlatiladi 2. NFS hamda SMB protokoli vazifalari 3. Katalog, fayl hamda printerlarni o'zaro ishlatish uchun ruhsati qanday belgilanadi. 4. Linux sinfiga oid OT lar qaysi dastur paketlari yordamida Windows OT ga tegishli fayllarni ko'rish va bajarishi mumkin. 5. Linux OT Samba dasturi yordamida o'ziga tegishli bo'lgan katalog, fayllarni NTFS fayl tizimiga o'zgartiradi. Javob to'g'rimi? 57

58 Amaliy ish 8. Pochta sеrvеrlarini tashkil еtish Ishdan maqsad: Pochta sеrvеrlarini tashkil etish xamda boshkarish kunikmalarini xosil kilish. Qisqacha nazariy ma'lumotlar tarmoq foydalanuvchilari tomonidan ichki va tashqi aloqani amalga oshirishda kеng qo llaniladi. Tashkilotda dan foydalanish uchun mail server bo lishi kеrak. Linux ko p qo llanadigan pochta sеrvеr dasturi Sendmail pakеtidir. Sendmail pochta sеrvеriga kеrak barcha xizmatlarni qo llab quvvatlaydi. Sendmail MUA(mail user agent), MTA(mail transfer agent) va protokollarni qo llab quvvatlaydi. Boshqa dasturlar ham bu vazifani bajarishi mumkin, masalan Postfix. MUA dastur bo lib to g ridan to g ri foydalanuvchi tomonidan bajariladi va jo natiladigan xabarlarni yozish va yuborish shuningdеk ko rsatish, chop еtish xizmatlarini ta minlaydi. MUA misol sifatida Netscape Composer, Kmail, StarOffice Mail, elm, mailx, mh va zmail larni kеltirish mumkin. MTA sеrvеrlari o rtasida xabarlar еtkazib bеrish uchun ishlatiladi. MUA lar xabarni boshqa MTA uzatadigan transfer agent tiga yuboradi; bu MTA kеyinchalik xabarni ma lum MUA ga yoki boshqa MTA ga yuborishi mumkin. Bu jarayon MTA etkazib berilishi kerak bo lgan MUA ni bilmaguncha va еtkazib bеrgaguncha davom еtadi. Transfer agenti xabarlarni manzilga to g ri еtib borishiga javobgardir. Transfer agent lari muloqat qiladigan til bu transfer protol dir. Ko p qo llanadigan transfеr protokoli bu SMTP(Simple Mail Transfer Protocol), ammo UUCP(Unix-to-Unix copy) va S.400 kabilar ham kеng tarqalgan. Delivery agent lari xabarni foydalanuvchi pochta qutisiga joylash uchun foydalaniladi. Xabar manzilga еtib kеlganda, oxirgi transfer agent mos delivery agent ga bеradi, va u xabarni foydalanuvchi pochta qutisiga qo shib qo ydi. Linux da ko p qo llanuvchi delivery agent bu procmail xizmatidir. 58

59 SMTP bu larni jo natishda va qabul qilishda ishlatiladi. Xabarlarni navbatlashdagi qobiliytining chеklanganligi sababli sеrvеrlar o rtasida xabar uzatishda foydalaniladi. U jimlik holatda 25 portdan foydalanadi. Ishning Bajarish tartibi Mandriva Linux Corporate Server 4.0 da pochta sеrvеrini o rnatishni ko rib chiqamiz. Xizmatlar ro yhatidan Mail server ini tanlaymiz. Rasm 8.1. Fibric oynasi Quyida pochta sеrvеrini (Mail server) o rnatishni dastlabki bosqichi kеltirilgan. Birinchi marotaba o'rnatilayotganda Install tugmasi paydo bo ladi. Boshqa hollarda Installed degan yozuv bo'ladi. Bu oynadan Mail Server bo'limi tanlanadi va rasm 8.2. da ko'rsatilgan quyidagi oyna ochiladi. 59

60 Rasm 8.2. Pochta serveri komponentlarini o'rnatish Corporate Server 4 dagi pochta sеrvеri Postfix dasturi yordamida tashkil qilinadi. U bilan birga Sympa pochta ro yhatini boshqarish, AMaVis va Clam antiviruslari, SpamAssassin spamlar filtri pakеtlari o rnatiladi. Jimlik holatida POP/IMAP server Cyrus va Webmail dasturi SquirrelMail lar o'rnatiladi. Jimlik holatini Advanced optionga kirib o zgartirishingiz mumkin. O rnatib bo lgandan kеyin agar pochta sеrvеr konfiguratsiysini o zgartirmoqchi bo lsangiz Configure tugmasini bosing va unda o rnatilgan pochta sеrvеrlari ro yhati chiqadi. Rasm 8.3. O'rnatilgan pochta serveri konfiguratsiyasini sozlash 60

61 Agar Postfix sеrvеrini konfiguratsiysini o zgartirishni hohlasangiz Postfix ni tanlang. Quyidagi oyna hosil bo ladi. Rasm 8.4. Postfix sеrvеri konfiguratsiysini o zgartirish SMTP sеrvеri ma'lumki tarmoqda xatlar almashinuvini ta'minlovchi protokol hisoblanadi. Bu xizmatning konfiguratsiysi quyidagi rasmda ko rsatilgan Rasm 8.5. SMTP serveri konfiguratsiyasini sozlash Xat jo natish xizmati konfiguratsiysi tarmoqda yoki intеrnеt orqali xatlar almashinuvini nazorat qiladi. Bu xizmatning konfiguratsiysi foydalanuvchining kеrakli paramеtrlarni yni kеrakli sozlashlar tanlangandan so ng save saqlash tugmasini tanlash orqali amalga oshiriladi. 61

62 Rasm 8.6. Sendmail konfiguratsiyasini ko'rish Shuningdеk chiquvchi malumotlar yani pakеtlarning konfiguratsiysi ham aynan mana shu webmin dasturining xizmatlari yordamida amalga oshiriladi. Rasm 8.7. Yuborilayotgan ma'lumotlar hamda paketlarni filtrlash Xatlarni jo natish va qabul qilish uchun webmin oynasini chaqiramiz. Yuborilgan hatlarni o'qish uchun Servers Postfix Configuration User Mailboxes Read User Mail tugmasini bosish lozim. Read User Mail dasturi pochta papkasini tеkshirish va xatlarni o qish uchun xizmat qiladi. U quyidagi muloqot oynasida aks еttirilgan. 62

63 Rasm 8.8. Read User Mail dasturi Agarda biror bir foydalanuvchiga hat yuboramiz Rasm 8.9. Foydalanuvchilarga hat yuborish Xatlarni qabul qilib, uni ochib ko ramiz: Rasm Hatlarni ochib o'qib ko'rish 63

BITIRUV MALAKAVIY ISHI

BITIRUV MALAKAVIY ISHI O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA`LIMI VAZIRLIGI Ajiniyaz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti Informatika o`qitish metodikasi kafedrasi Fizika-matematika fakulteti «Informatika o`qitish metodikasi»

More information

IlIWROM VORMATOVA EKOLOGIYA TOSHKENT

IlIWROM VORMATOVA EKOLOGIYA TOSHKENT IlIWROM VORMATOVA EKOLOGIYA TOSHKENT O'ZBEKISTON RESPUBLlKASI OLlY VA O'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI 5:; Z ~ 1:2- DILOROM YORMATOVA EKOLOGIYA O'zhekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

More information

Installation Guide. Unisphere Central. Installation. Release number REV 07. October, 2015

Installation Guide. Unisphere Central. Installation. Release number REV 07. October, 2015 Unisphere Central Release number 4.0 Installation 300-013-602 REV 07 October, 2015 Introduction... 2 Environment and system requirements... 2 Network planning...4 Download Unisphere Central...6 Deploy

More information

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI ZAHIRIDDIN MUHAMMAD BOBUR NOMIDAGI ANDIJON DAVLAT UNIVERSITETI TABIIY FANLAR FAKULTETI

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI ZAHIRIDDIN MUHAMMAD BOBUR NOMIDAGI ANDIJON DAVLAT UNIVERSITETI TABIIY FANLAR FAKULTETI O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI ZAHIRIDDIN MUHAMMAD BOBUR NOMIDAGI ANDIJON DAVLAT UNIVERSITETI TABIIY FANLAR FAKULTETI KIMYO YO NALISHI 2- BOSQICH B GURUH TALABASI ANALITIK

More information

O ZBEKISTON BO YICHA STRATEGIYA y.

O ZBEKISTON BO YICHA STRATEGIYA y. O ZBEKISTON BO YICHA STRATEGIYA 2018-2023y. Islatma Asl hujjatning tarjimasi faqat o'quvchilarning qulayligi uchun YTTB tomonidan ta'minlanadi. YTTB tarjimasining o'rtacha ishonchli ekanligiga ishonch

More information

«BOShARUV VA MOLIYaVIY TAHLIL» fanidan DASTUR

«BOShARUV VA MOLIYaVIY TAHLIL» fanidan DASTUR O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI «RO YXATGA OLINDI» «TASDIQLANDI» O zbekiston Respublikasi vm - 343-3400 - 3.16 Oliy va o rta maxsus «09» 08 2003 y. ta lim vazirligi S.Tulyaiov

More information

Video Media Center - VMC 1000 Getting Started Guide

Video Media Center - VMC 1000 Getting Started Guide Video Media Center - VMC 1000 Getting Started Guide Video Media Center - VMC 1000 Getting Started Guide Trademark Information Polycom, the Polycom logo design, Video Media Center, and RSS 2000 are registered

More information

Dell EMC Unisphere 360

Dell EMC Unisphere 360 Dell EMC Unisphere 360 Version 9.0.1 Installation Guide REV 02 Copyright 2014-2018 Dell Inc. or its subsidiaries. All rights reserved. Published October 2018 Dell believes the information in this publication

More information

IBM Tivoli Storage Manager Version Configuring an IBM Tivoli Storage Manager cluster with IBM Tivoli System Automation for Multiplatforms

IBM Tivoli Storage Manager Version Configuring an IBM Tivoli Storage Manager cluster with IBM Tivoli System Automation for Multiplatforms IBM Tivoli Storage Manager Version 7.1.1 Configuring an IBM Tivoli Storage Manager cluster with IBM Tivoli System Automation for Multiplatforms IBM Tivoli Storage Manager Version 7.1.1 Configuring an

More information

EMC Unisphere 360 for VMAX

EMC Unisphere 360 for VMAX EMC Unisphere 360 for VMAX Version 8.4.0 Installation Guide REV 01 Copyright 2014-2017 EMC Corporation All rights reserved. Published May 2017 Dell believes the information in this publication is accurate

More information

KB 2449 CA Wily APM security example: CA SiteMinder for authentication with CA EEM for authorization

KB 2449 CA Wily APM security example: CA SiteMinder for authentication with CA EEM for authorization This article describes how you can perform a CA SiteMinder basic set up and configuration to provide CA Wily APM authentication before deploying CA EEM for. This example describes these tasks: Configure

More information

EMC Unisphere 360 for VMAX

EMC Unisphere 360 for VMAX EMC Unisphere 360 for VMAX Version 8.3.0 Installation Guide REV 01 Copyright 2014-2016 EMC Corporation. All rights reserved. Published in the USA. Published September 2016 EMC believes the information

More information

How to Integrate CA SiteMinder with the Barracuda Web Application Firewall

How to Integrate CA SiteMinder with the Barracuda Web Application Firewall How to Integrate CA SiteMinder with the Barracuda Web Application Firewall Overview CA/Netegrity SiteMinder provides an infrastructure for centralized and secure policy management of websites. It uniquely

More information

MyTraveler User s Manual

MyTraveler User s Manual MyTraveler User s Manual MyTraveler is the DataTraveler Elite tool that enables you to access and customize your DataTraveler Elite through the MyTraveler Console. Messages and prompts guide you through

More information

Setup and Configure the Siteminder Policy Store with Dxmanager

Setup and Configure the Siteminder Policy Store with Dxmanager One CA Plaza Islandia, NY 11749 T +1 631 342 6000 F +1 631 342 6800 ca.com June 20, 2013 Customer Request Number: N/A System/Application: Policy Server Module: Siteminder Policy Store with DXmanager Request

More information

etrust SiteMinder Connector for Oracle Solutions Architecture, Installation and Configuration Guide For UNIX Version 1.6 (Rev 1.

etrust SiteMinder Connector for Oracle Solutions Architecture, Installation and Configuration Guide For UNIX Version 1.6 (Rev 1. etrust SiteMinder Connector for Oracle Solutions Architecture, Installation and Configuration Guide For UNIX Version 1.6 (Rev 1.1) October 2006 CA Inc. Solution Engineering Team 100 Staples Drive Framingham,

More information

A320 Motorized PRO TQ Installation & Operation Manual

A320 Motorized PRO TQ Installation & Operation Manual SKU: 146292 A320 Motorized PRO TQ Installation & Operation Manual Version 1.2 April 2018 by Luciano Napolitano ENGLISH ME145029 Official website for information and support: www.fsc.it INDEX 1 - BOX CONTENTS,

More information

Integrating CA (formerly Netegrity) SiteMinder 6.0 with IBM Lotus Connections 2.0

Integrating CA (formerly Netegrity) SiteMinder 6.0 with IBM Lotus Connections 2.0 Integrating CA (formerly Netegrity) SiteMinder 6.0 with IBM Lotus Connections 2.0 Xin BJ Xu IBM Software Group, WPLC Beijing, China Xiao Feng Yu IBM Software Group, WPLC Staff Software Engineer Shanghai,

More information

CA SiteMinder. Agent for JBoss Guide SP1

CA SiteMinder. Agent for JBoss Guide SP1 CA SiteMinder Agent for JBoss Guide 12.52 SP1 This Documentation, which includes embedded help systems and electronically distributed materials, (hereinafter referred to as the Documentation ) is for your

More information

Configuring a Secure Access etrust SiteMinder Server Instance (NSM Procedure)

Configuring a Secure Access etrust SiteMinder Server Instance (NSM Procedure) Configuring a Secure Access etrust SiteMinder Server Instance (NSM Procedure) Within the Secure Access device, a SiteMinder instance is a set of configuration settings that defines how the Secure Access

More information

Hitachi GigE Camera. Installation Manual. Version 1.6

Hitachi GigE Camera. Installation Manual. Version 1.6 Hitachi GigE Camera Installation Manual Version 1.6 General This driver works on following OS. Windows XP SP2/3 32bit / 64bit (*1) Windows Vista (*2) SP1/2 32bit / 64bit (*1) Windows 7 (*3) 32bit / 64bit

More information

Last Updated: July 04 th, 2014.Changes from the previous version are in green. SITEMINDER ,29 PLATFORM SUPPORT 1. Policy Server 11,

Last Updated: July 04 th, 2014.Changes from the previous version are in green. SITEMINDER ,29 PLATFORM SUPPORT 1. Policy Server 11, Last Updated: July 04 th, 2014.Changes from the previous version are in green. SITEMINDER 6.0 22,29 PLATFORM SUPPORT 1. Policy Server 11, 28... 2 2. 31-bit/32-bit Web Agents11, 25... 2 3. SAML Affiliate

More information

Power Tong Torque Manual

Power Tong Torque Manual Power Tong Torque Manual 1 Contents Power Tong Torque Monitor 1. Description:... 3 2. System Functions:... 3 3. Future Optional Functionality:... 3 4. Panel Display and Operation:... 6 4.1. Setting the

More information

CA SiteMinder. Agent for JBoss Guide. r12.1 SP3. Third Edition

CA SiteMinder. Agent for JBoss Guide. r12.1 SP3. Third Edition CA SiteMinder Agent for JBoss Guide r12.1 SP3 Third Edition This Documentation, which includes embedded help systems and electronically distributed materials, (hereinafter referred to as the Documentation

More information

This work was created for a charity, and you may freely make printed copies from this PDF data for your performance until Dec 31, 2022.

This work was created for a charity, and you may freely make printed copies from this PDF data for your performance until Dec 31, 2022. This ork as created or a charity, and you may reely make rinted coies rom this D data or your erormance until Dec 31, 2022 lease inorm isemanroectcom or erormances and recordins This ork as created or

More information

CA SiteMinder Federation Standalone

CA SiteMinder Federation Standalone CA SiteMinder Federation Standalone Installation and Upgrade Guide r12.52 This Documentation, which includes embedded help systems and electronically distributed materials, (hereinafter referred to as

More information

IATA Paperless Aircraft Operations Conference Review of e-operation initiatives since SWISS

IATA Paperless Aircraft Operations Conference Review of e-operation initiatives since SWISS IATA Paperless Aircraft Operations Conference 2017 Review of e-operation initiatives since rollout @ SWISS SWISS is one of Europe s leading premium airlines, a Star Alliance member and serving 100+ destinations

More information

Incorporates passenger management, fleet management and revenue/cost reporting

Incorporates passenger management, fleet management and revenue/cost reporting 1 Web based business system providing comprehensive functionality for domestic and international airline operations Incorporates passenger management, fleet management and revenue/cost reporting Comprehensive

More information

CA SiteMinder. Agent for JBoss Guide 12.51

CA SiteMinder. Agent for JBoss Guide 12.51 CA SiteMinder Agent for JBoss Guide 12.51 This Documentation, which includes embedded help systems and electronically distributed materials (hereinafter referred to as the Documentation ), is for your

More information

etrust SiteMinder Agent r5.5 for BEA WebLogic 9.0 etrust SiteMinder Agent for BEA WebLogic Guide

etrust SiteMinder Agent r5.5 for BEA WebLogic 9.0 etrust SiteMinder Agent for BEA WebLogic Guide etrust SiteMinder Agent r5.5 for BEA WebLogic 9.0 etrust SiteMinder Agent for BEA WebLogic Guide This documentation (the Documentation ) and related computer software program (the Software ) (hereinafter

More information

AirPort Extreme n

AirPort Extreme n AirPort Extreme 802.11n 1 1 3 5 AirPort AirPort Extreme Internet 6 AirPort 6 AirPort Extreme USB 6 AirPort Extreme AirPort Express 6 Internet 2 9 AirPort 9 AirPort 10 AirPort 11 Wi-Fi (WPA) WPA2 3 14 AirPort

More information

Interacting with HDFS

Interacting with HDFS HADOOP Interacting with HDFS For University Program on Apache Hadoop & Apache Apex 1 2 What's the Need? Big data Ocean Expensive hardware Frequent Failures and Difficult recovery Scaling up with more machines

More information

LS-Data. Manual. Altenrhein Luftfahrt GmbH Office Park 3 Top 312 / Postfach 90 A-1300 Wien Flughafen

LS-Data. Manual. Altenrhein Luftfahrt GmbH Office Park 3 Top 312 / Postfach 90 A-1300 Wien Flughafen LS-Data Manual Altenrhein Luftfahrt GmbH Office Park 3 Top 312 / Postfach 90 A-1300 Wien Flughafen Contents: 1. General... 2 2. Requirements... 2 3. Log In... 3 4. Cockpit crew... 4 4.1. New flight...

More information

Wishlist Plug-in USER GUIDE

Wishlist Plug-in USER GUIDE support@simicart.com Phone: 084.4.8585.4587 Wishlist Plug-in USER GUIDE Table of Contents 1. INTRODUCTION... 3 2. HOW TO INSTALL... 4 3. HOW TO CONFIGURE... 5 4. HOW TO USE WISHLIST PLUG-IN... 6 Wishlist

More information

Bonita Workflow. Getting Started BONITA WORKFLOW

Bonita Workflow. Getting Started BONITA WORKFLOW Bonita Workflow Getting Started BONITA WORKFLOW Bonita Workflow Getting Started Bonita Workflow v3.0 Software January 2007 Copyright Bull SAS Table of Contents Chapter 1. New Features for Workflow...1

More information

Baggage Reconciliation System

Baggage Reconciliation System Product Description PD-TS-105 Issue 1.0 Date January 2015 The purpose of this product description is to enable the customer to satisfy himself as to whether or not the product or service would be suitable

More information

Cisco CMX Cloud Proxy Configuration Guide

Cisco CMX Cloud Proxy Configuration Guide Cisco CMX Cloud Proxy Configuration Guide Overview Welcome to Cisco Connected Mobility Experiences (CMX) in the cloud. CMX Cloud is essentially running the CMX software in a Cisco supported and maintained

More information

Firewall Network and Proxy Datasheet

Firewall Network and Proxy Datasheet Firewall Network and Proxy Datasheet This document lists information about Kontiki servers that you might need for configuring firewalls and proxy servers. As Kontiki selects vendors and expands services,

More information

Tutorial: The Siesta Code

Tutorial: The Siesta Code Materials Science Codes on Innovative HPC Architectures Prace-MaX Training Cineca Casalecchio di Reno (BO, Italy) 5-7 December 2016 Tutorial: The Siesta Code Oswaldo Diéguez Department of Materials Science

More information

EMC Unisphere for VMAX

EMC Unisphere for VMAX EMC Unisphere for VMAX Version 8.4.0 Installation Guide REV 01 Copyright 2014-2017 EMC Corporation All rights reserved. Published May 2017 Dell believes the information in this publication is accurate

More information

Aircraft Communication and Reporting System (ACARS) User s manual

Aircraft Communication and Reporting System (ACARS) User s manual Aircraft Communication and Reporting System (ACARS) User s manual v1.1, applies to ACARS version 1.0.2.0 Table of Contents License... 3 System Requirements... 3 Installation... 4 Uninstallation... 4 General

More information

GDS Hybrid IP Communication Series. A total integrated Hospitality solution

GDS Hybrid IP Communication Series. A total integrated Hospitality solution GDS Hybrid IP Communication Series A total integrated Hospitality solution The Hybrex GDS Hospitality System is designed to enable Hotel Operators to provide best in class guest services while improving

More information

Halina, Hesus. (Advent) œ N œ œ œ. œ œ œ œ œ. œ. œ œ œ œ. œ œ. C F G7sus4. œ. # œ œ J œ œ œ J. œ œ. J œ. # œ. # œ œ œ

Halina, Hesus. (Advent) œ N œ œ œ. œ œ œ œ œ. œ. œ œ œ œ. œ œ. C F G7sus4. œ. # œ œ J œ œ œ J. œ œ. J œ. # œ. # œ œ œ 2 Rene B avellana, S Keyboard INTRO/INAL (e = 144 152) Œ % RERAIN Slower (e = ca 92) Soprano % Alto Tenor Bass Ha - /E Slower (e = ca 92) li - na, He-sus, Ha - (Advent) 7 7sus4 # E/ # # # 7 7 Eduardo P

More information

Bel-Track Manual V /06/2015

Bel-Track Manual V /06/2015 Bel-Track Manual V1.03 25/06/2015 Hello pilot and welcome to our Virtual Airliner. You are steps away from logging your first flight for Brussels Airlines VA. Here you will find some instructions to complete

More information

User Guide for E-Rez

User Guide for E-Rez User Guide for E-Rez Table of Contents Section 1 Using E-Rez... 3 Security & Technical Requirements... 3 Logging on to E-Rez... 4 Verify Your Profile... 4 Section 2 Travel Center... 5 Familiarize yourself

More information

e-airportslots Tutorial

e-airportslots Tutorial e-airportslots Tutorial 2017 by IACS (International Airport Coordination Support) page 1 Table of contents 1 Browser compatibility... 4 2 Welcome Screen... 4 3 Show Flights:... 4 4 Coordination... 7 4.1

More information

Circular No. : NCDEX/TECHNOLOGY-027/2013/322 Date : October 23, 2013 Subject : Mock Trading Session for Spread day orders through Tradex Version 3.1.

Circular No. : NCDEX/TECHNOLOGY-027/2013/322 Date : October 23, 2013 Subject : Mock Trading Session for Spread day orders through Tradex Version 3.1. NATIONAL COMMODITY & DERIVATIVES EXCHANGE LIMITED Circular to all Trading and Clearing members of the Exchange Circular No. : NCDEX/TECHNOLOGY-027/2013/322 Date : October 23, 2013 Subject : Mock Trading

More information

OTP SERVER NETEGRITY SITEMINDER 6. Rev 1.0 INTEGRATION MODULE. Copyright, NordicEdge, 2005 O T P S E R V E R I N T E G R A T I O N M O D U L E

OTP SERVER NETEGRITY SITEMINDER 6. Rev 1.0 INTEGRATION MODULE. Copyright, NordicEdge, 2005 O T P S E R V E R I N T E G R A T I O N M O D U L E OTP SERVER INTEGRATION MODULE NETEGRITY SITEMINDER 6 Copyright, NordicEdge, 2005 www.nordicedge.se Copyright, 2005, NordicEdge AB Page 1 of 11 1 Introduction 1.1 OTP Server Overview Nordic Edge OTP Server

More information

EMC Unisphere 360 for VMAX

EMC Unisphere 360 for VMAX EMC Unisphere 360 for VMAX Version 8.4.0 Online Help (PDF version) Copyright 2016-2017 EMC Corporation All rights reserved. Published May 2017 Dell believes the information in this publication is accurate

More information

Smart Commute Tool User Guide

Smart Commute Tool User Guide Smart Commute Tool User Guide The Smart Commute tool is a trip planning tool that allows users to explore commute options, match trips with others and track personal impact (trips logged, distance travelled,

More information

Software withdrawal and service discontinuance: IBM Tivoli and IBM Security selected products

Software withdrawal and service discontinuance: IBM Tivoli and IBM Security selected products IBM United States Withdrawal Announcement 912-188, dated September 11, 2012 Software withdrawal and service discontinuance: IBM Tivoli and IBM Security selected products Table of contents 1 Overview 5

More information

RSA SecurID Ready Implementation Guide

RSA SecurID Ready Implementation Guide RSA SecurID Ready Implementation Guide Last Modified Thursday, May 08, 2003 1. Partner Information Partner Name Web Site Product Name Version & Platform Product Description Product Category Netegrity,

More information

API Gateway Version September Authentication and Authorization Integration Guide

API Gateway Version September Authentication and Authorization Integration Guide API Gateway Version 7.5.2 15 September 2017 Authentication and Authorization Integration Guide Copyright 2017 Axway All rights reserved. This documentation describes the following Axway software: Axway

More information

Getting Started Guide

Getting Started Guide Dell N20xx/N30xx Series Switch Getting Started Guide Guide de mise en route Guia de Primeiros Passos Guía de introducción Regulatory Models: N2024, N2024P, N2048, N2048P, N3024, N3024P, N3048, N3048P,

More information

Punt Policing and Monitoring

Punt Policing and Monitoring Punt Policing and Monitoring Punt policing protects the Route Processor (RP) from having to process noncritical traffic, which increases the CPU bandwidth available to critical traffic. Traffic is placed

More information

PSS Integrating 3 rd Party Intelligent Terminal. Application Note. Date December 15, 2009 Document number PSS5000/APNO/804680/00

PSS Integrating 3 rd Party Intelligent Terminal. Application Note. Date December 15, 2009 Document number PSS5000/APNO/804680/00 PSS 5000 Application Note Integrating 3 rd Party Intelligent Terminal Date December 15, 2009 Document number PSS5000/APNO/804680/00 Doms A/S Formervangen 28 Tel. +45 4329 9400 info@doms.dk DK-2600 Glostrup

More information

IBM Tivoli Storage Area Network Manager

IBM Tivoli Storage Area Network Manager IBM Tivoli Storage Area Network Manager 1 1 SA30-1688-00 IBM Tivoli Storage Area Network Manager 1 1 SA30-1688-00 ! 131 D. (2002 10 ) IBM Tivoli Storage Area Network Manager 1 1 0( 5698-SRE 5698-SRS)...

More information

MyFBO Help. Contents TRAINING ONLY

MyFBO Help. Contents TRAINING ONLY MyFBO Help Updated: July 25,2011 The online help menu works well to find most answers and explanations how to use the system. Simply click on the blue question mark symbol on the top right corner of MyFBO.com.

More information

UM1868. The BlueNRG and BlueNRG-MS information register (IFR) User manual. Introduction

UM1868. The BlueNRG and BlueNRG-MS information register (IFR) User manual. Introduction User manual The BlueNRG and BlueNRG-MS information register (IFR) Introduction This user manual describes the information register (IFR) of the BlueNRG and BlueNRG-MS devices and provides related programming

More information

Emerging Locator & Flight Data Technology

Emerging Locator & Flight Data Technology Emerging Locator & Flight Data Technology Agenda Near term Flight Locator Solutions - ACARS AOC / ACMS - ACARS ADS-C - Inmarsat Aspire 200 - SkyConnect / Iridium Flight Data Solutions - Existing Systems

More information

1. Introduction. JAN-2016: Wideroe & Blue1 carriers not in service anymore Cargo Division not operational anymore

1. Introduction. JAN-2016: Wideroe & Blue1 carriers not in service anymore Cargo Division not operational anymore Scandianvian VA SVATT-NG 1. Introduction Welcome to SVATT-NG, the flight planning tool of the Scandinavian VA. This manual describes how to install the application and the available functionality. To use

More information

SUPPLEMENT AUGUST CITATION PERFORMANCE CALCULATOR (CPCalc) MODEL THRU FM-S51-00 S51-1 U.S.

SUPPLEMENT AUGUST CITATION PERFORMANCE CALCULATOR (CPCalc) MODEL THRU FM-S51-00 S51-1 U.S. MODEL 525 525-0001 THRU -0359 CITATION PERFORMANCE CALCULATOR (CPCalc) COPYRIGHT 2007 CESSNA AIRCRAFT COMPANY WICHITA, KANSAS, USA 14 AUGUST 2007 U.S. S51-1 SECTION V - SUPPLEMENTS CITATION PERFORMANCE

More information

CA SiteMinder Web Services Security

CA SiteMinder Web Services Security CA SiteMinder Web Services Security WSS Agent Guide for iplanet Web Servers 12.52 This Documentation, which includes embedded help systems and electronically distributed materials, (hereinafter referred

More information

Special edition paper Development of a Crew Schedule Data Transfer System

Special edition paper Development of a Crew Schedule Data Transfer System Development of a Crew Schedule Data Transfer System Hideto Murakami* Takashi Matsumoto* Kazuya Yumikura* Akira Nomura* We developed a crew schedule data transfer system where crew schedule data is transferred

More information

etrust SiteMinder Agent r6.0 for IBM WebSphere

etrust SiteMinder Agent r6.0 for IBM WebSphere etrust SiteMinder Agent r6.0 for IBM WebSphere SiteMinder Agent for IBM WebSphere Guide r6.0 This documentation (the Documentation ) and related computer software program (the Software ) (hereinafter collectively

More information

SUPPLEMENT OCTOBER CITATION PERFORMANCE CALCULATOR (CPCalc) MODEL AND ON REVISION 8 68FM-S17-08

SUPPLEMENT OCTOBER CITATION PERFORMANCE CALCULATOR (CPCalc) MODEL AND ON REVISION 8 68FM-S17-08 MODEL 680 680-0001 AND ON CITATION PERFORMANCE CALCULATOR (CPCalc) COPYRIGHT 2005 CESSNA AIRCRAFT COMPANY WICHITA, KANSAS, USA 68FM-S17-08 REVISION 8 17 OCTOBER 2005 7 MARCH 2014 U.S. S17-1 SECTION V -

More information

Terms of Service. Terms of Service Version Control Version Date Author Change Description

Terms of Service. Terms of Service Version Control Version Date Author Change Description Prepared By Document Owner(s) Ashley Jones Project/Organization Role easysim virtual/ceo Terms of Service Version Control Version Date Author Change Description Note - This agreement, easysim virtual and

More information

SUPPLEMENT 3 11 APRIL CITATION PERFORMANCE CALCULATOR (CPCalc) MODEL AND ON 510FM-S3-00 S3-1 U.S.

SUPPLEMENT 3 11 APRIL CITATION PERFORMANCE CALCULATOR (CPCalc) MODEL AND ON 510FM-S3-00 S3-1 U.S. 510-0001 AND ON CITATION PERFORMANCE CALCULATOR (CPCalc) COPYRIGHT 2007 CESSNA AIRCRAFT COMPANY WICHITA, KANSAS, USA 11 APRIL 2007 U.S. S3-1 CITATION PERFORMANCE CALCULATOR (CPCalc) Use the Log of Effective

More information

Mobile FliteDeck VFR Release Notes

Mobile FliteDeck VFR Release Notes Mobile FliteDeck VFR Release Notes This document supports version 2.3.0 (build 2.3.0.10334) of Mobile FliteDeck VFR for ios. The minimum operating system requirement for this release is ios10. On the date

More information

My Fleet OPERATING MANUAL

My Fleet OPERATING MANUAL OPERATING MANUAL Contents 1 About My Fleet... 3 2 Creating My Kemppi ID and subscribing to My Fleet...4 3 Downloading manufacturer s validation certificate for X8 Power Source and X8 Wire Feeder...6 4

More information

FliteStar USER S GUIDE

FliteStar USER S GUIDE FliteStar USER S GUIDE 2003 Jeppesen Sanderson, Inc. All rights reserved. Printed in the United States of America. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted,

More information

CA SiteMinder Web Services Security

CA SiteMinder Web Services Security CA SiteMinder Web Services Security WSS Agent for IBM WebSphere Guide 12.52 This Documentation, which includes embedded help systems and electronically distributed materials, (hereinafter referred to as

More information

Flight Crew Operating Manual STANDARD OPERATING PROCEDURES

Flight Crew Operating Manual STANDARD OPERATING PROCEDURES CONTENTS 9.00.01 P 2 9.00.01 CONTENTS... 2 9.01.01 CONFIGURE... 3 9.01.02 CONFIGURE... 4 9.02.01 START... 5 9.02.02 START... 6 9.03.01 REFUEL... 7 9.03.02 REFUEL... 8 9.04.01 STATUS... 9 9.05.01 FDR...

More information

InHotel. Installation Guide Release version 1.5.0

InHotel. Installation Guide Release version 1.5.0 InHotel Installation Guide Release version 1.5.0 Contents Contents... 2 Revision History... 4 Introduction... 5 Glossary of Terms... 6 Licensing... 7 Requirements... 8 Licensing the application... 8 60

More information

PSS MVS 7.15 announcement

PSS MVS 7.15 announcement PSS MVS 7.15 announcement New Mainframe Software Print SubSystem MVS 7.15 AFP printing and AFP2PDF conversion Version 7.15 Bar Code + PDF Update with additional features and fixes 2880 Bagsvaerd Tel.:

More information

Commissioned by Paul and Joyce Riedesel in honor of their 45th wedding anniversary. Lux. œ œ œ - œ - œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ. œ œ œ œ œ œ œ œ œ.

Commissioned by Paul and Joyce Riedesel in honor of their 45th wedding anniversary. Lux. œ œ œ - œ - œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ. œ œ œ œ œ œ œ œ œ. LK0-0 Lux/ a caella $2.00 Commissioned by aul and Joyce Riedesel in honor of their 5th edding anniversary. Offertorium and Communio from the Requiem Mass f declamatory - solo - - - - U Ex - au - di o -

More information

Quick Reference Guide Version

Quick Reference Guide Version Quick Reference Guide Version 2013.1 400 Minuteman Road Andover, MA 01810 USA Tel 978.983.6300 Fax 978.983.6400 Edgbaston House (15 th Floor) 3 Duchess Place, Hagley Road Birmingham, B16 8HN United Kingdom

More information

Tivoli/Plus for ADSM 1.0

Tivoli/Plus for ADSM 1.0 Tivoli/Plus for ADSM 1.0 8 Tivoli/Plus for??? Release Notes Tivoli/Plus for ADSM 1.0 System Requirements The Tivoli/Plus for ADSM module provides management of the ADSM version 1.2 server application and

More information

RV10 Weight and Balance

RV10 Weight and Balance RV10 Weight and Balance Author: Greg Hale -------- ghale5224@aol.com Rev. Date: 4/15/2008 11:43:34 AM The RV10 weight and balance program was designed for the Van's RV10 aircraft. The program includes

More information

Display Systems. 1. General. A. Multi-Function Display (MFD) B. Primary Flight Display (PFD)

Display Systems. 1. General. A. Multi-Function Display (MFD) B. Primary Flight Display (PFD) CIRRUS AIRPLANE MAINTENANCE MANUAL Display Systems CHAPTER 31-60: DISPLAY SYSTEMS GENERAL 31-60: DISPLAY SYSTEMS 1. General This section covers those systems and components which give visual display of

More information

2.2 Air Navigation Deficiencies ICAO CAR/SAM AIR NAVIGATION DEFICIENCIES DATABASE SIP. (Presented by the Secretariat) SUMMARY

2.2 Air Navigation Deficiencies ICAO CAR/SAM AIR NAVIGATION DEFICIENCIES DATABASE SIP. (Presented by the Secretariat) SUMMARY C/CAR DCA/7-WP/17 International Civil Aviation Organization 16/06/04 North American, Central American and Caribbean Office Seventh Meeting of Directors of Civil Aviation of the Central Caribbean (C/CAR/DCA/7)

More information

Concur Travel-Frequently Asked Questions

Concur Travel-Frequently Asked Questions Concur Travel-Frequently Asked Questions Click Links to Navigate User & Profile Assistance First Time Logging into Concur Travel & Expense Forgot Password System is slow Smartphone Access Air Car Hotel-Navigational

More information

No b a g ga ge w i th o ut p a sse n ge r

No b a g ga ge w i th o ut p a sse n ge r B a g g a g e R e c o n c i - l i a t i o n S y s t e m P S I a i r p o r t / B R S f r o m P S I L o g i s t i c s G m b H No b a g ga ge w i th o ut p a sse n ge r Safet y co m e s f irst Background

More information

Canadian Classic Airlines Members Handbook

Canadian Classic Airlines Members Handbook Canadian Classic Airlines Members Handbook First of all, welcome to Canadian Classic Airlines. We are proud to offer you several historic options in Canadian Flight History in such airlines as: CP Air,

More information

HEATHROW S VIP SERVICE

HEATHROW S VIP SERVICE HEATHROW S VIP SERVICE YOUR STEP-BY-STEP GUIDE TO REGISTERING AND BOOKING Welcome to online registering of Heathrow s VIP Service the easy way. Heathrow s VIP Service is a seamless, private and personal

More information

European Virtual Airlines

European Virtual Airlines Welcome to European Virtual Airlines We are excited to have you on board, and we look forward to seeing you fly with us! Flying for EVA is good fun, and it's easy. To get the best experience with our airline

More information

FOR SMALL AND MEDIUM SIZED AIRPORTS Velocity FIDS

FOR SMALL AND MEDIUM SIZED AIRPORTS Velocity FIDS is a FIDS solution for small and medium sized airports. It is available as an installed and as a cloud solution and it is multi airport solution. The package contains many use full features like a flight

More information

Quick Start Guide 3500 AquaVent

Quick Start Guide 3500 AquaVent Quick Start Guide 3500 AquaVent Please read this document carefully before using the AquaVent. High Quality Groundwater and Surface Water Monitoring Instrumentation Note: For information on using your

More information

2018 Cathay Pacific Virtual 2 P a g e

2018 Cathay Pacific Virtual 2 P a g e 2018 Cathay Pacific Virtual 2 P a g e SYSTEM OF REVISIONS Version Date Comments Author 1.0 20/12/2016 Initial publication of document. CEO 2018 Cathay Pacific Virtual 3 P a g e TABLE OF CONTENTS SYSTEM

More information

Click the Profile link to review and update your profile. You must save your profile before you first attempt to book a trip. TOP

Click the Profile link to review and update your profile. You must save your profile before you first attempt to book a trip. TOP FAQ Concur Travel Documentation User & Profile Assistance First Time Logging into Concur Travel & Expense Forgot Password System is slow Smartphone Access Air Car Hotel-Navigational Assistance Air-Search

More information

Analysis and design of road and bridge infrastructure database using online system

Analysis and design of road and bridge infrastructure database using online system Analysis and design of road and bridge infrastructure database using online system Joni Arliansyah 1,*, Yadi Utama 2, Maureen Arlini Wijayanti 3, Rachmat Gusti 3,and Arifianto 3 1 Department of Civil Engineering

More information

Virgin Australia s Corporate Booking Portal User Guide

Virgin Australia s Corporate Booking Portal User Guide Virgin Australia s Corporate Booking Portal User Guide Status: Review Version: 2.1 (accelerate) Date 07/06/2013 Table of Contents 1. Introduction... 4 2. Getting Started... 4 3. User Profiles... 4 User

More information

UVACARS User Guide Version 1.0

UVACARS User Guide Version 1.0 UVACARS User Guide Version 1.0 Effective 1 February 2015 Table of Contents List of Revisions... 3 Credits... 4 Introduction... 5 Installation... 6 Using UVACARS... 8 Getting Started... 8 Preparing UVACARS

More information

HardSID Uno / UPlay user s guide HardSID Uno HardSID UPlay

HardSID Uno / UPlay user s guide HardSID Uno HardSID UPlay HardSID Uno / UPlay user s guide HardSID Uno HardSID UPlay HardSID Uno / UPlay user s guide 2010 Hard Software, Hungary 1 Safety information... 4 Introduction:... 5 Package contents... 5 System requirements...

More information

Please read this guide carefully. It tells you how to prepare your cutting plotter for production use in a few easy steps.

Please read this guide carefully. It tells you how to prepare your cutting plotter for production use in a few easy steps. OPERATING GUIDE for Secabo mini Cutting Plotter Congratulations on purchasing your Secabo mini cutting plotter! Please read this guide carefully. It tells you how to prepare your cutting plotter for production

More information

Linking your u-id and MileagePlus ID in employeeres

Linking your u-id and MileagePlus ID in employeeres Linking your u-id and MileagePlus ID in employeeres 1 When you link your u-id to your MileagePlus number, all bookings created for all travelers in employeeres, including myuadiscount bookings, will automatically

More information

To view a video tutorial, click here:

To view a video tutorial, click here: Booking a Flight To view a video tutorial, click here: http://assets.concur.com/concurtraining/cte/en-us/cte_en-us_trv_booking-flight.mp4 From the SAP Concur home page, use the Flight tab to book a flight

More information

SMART GREEN CITY KEŽMAROK. Dr. Ján Ferenčák, mayor of Kežmarok city

SMART GREEN CITY KEŽMAROK. Dr. Ján Ferenčák, mayor of Kežmarok city SMART GREEN CITY KEŽMAROK Dr. Ján Ferenčák, mayor of Kežmarok city NIKOLA TESLA A scientific man is not about to have an immediate result. His work is like the work of a planter - for the future. His duty

More information

Triple Play Networking in a Cruise Ship Environment

Triple Play Networking in a Cruise Ship Environment Triple Play Networking in a Cruise Ship Environment Author: Toni Korhonen Supervisor: Prof. Raimo Kantola Instructor: M.Sc. Sami Kuronen, IBM Contents What is triple play? Cruise ship networking background

More information

Using Mountain Air's Website

Using Mountain Air's Website Using Mountain Air's Website Version 1.1 January 3, 2013 2013 Mountain Air Virtual Airlines Help-Tip for learning the Website: While exploring Mountain Air's website, you will see your mouse arrow cursor

More information